plik

Z N A C Z E N I E R Z E M IO S Ł A .

P r z e m y s ł

jako

Jednostka nie jest w stanie zaspokoić

całość.

we własnym zakresie wszystkich swych

potrzeb,  które  w ynikają  z  współczesnego  poziomu  kultury
m aterialnej,  i —  z konieczności —   opiera wygody  swego  ży
cia  na  pracy  w ykonyw anej  przez  innych.  N a   odcinku  za
spakajania  potrzeb  społeczeństwa  i  państw a  wielkie  zadanie
spełnia  przemysł.

Przem yśl obejmuje ‘cały szereg form w ytw arzania,

które wspólnym, celowo zorganizowanym wysiłkiem w yko

nują liczne dobra, znajdujące się na rynku.

W życiu gospodarczym spotykamy na odcinku prze

mysłowym pięć zasadniczych form przem ysłów:

przemysł ludowy

chałupniczy

„

domowy

„

rzemieślniczy i

fabryczny.

K a ż d a z powyższych form w ytw arzania wyrosła z is

totnych potrzeb życia gospodarczego i dopiero wszystkie
formy przemysłu razem wzięte stanowią jedną zw artą ca

łość gospodarki narodowej.

Z n a c z e n ie o g ó l-

W ś r ó d

wspomnianych

z a s a d n ic z y c h

n e r z e m io s ła ,

form w ytw arzania szczególne

z n a c z e n ie

posiada rzemiosło, zajm ujące w życiu przemysłowym

p o -

cyrcję

k lu c z o w ą .

Rzem iosło stanowi najliczniejszą grupę samoistnych

przedsiębiorstw, gospodarujących samodzielnie na odcinku
przemysłowym. Ilość w arsztatów , które wykupiły świadtect-

http://rcin.org.pl/ifis/

wo  rzemieślnicze  obejmuje  z  górą  3 7 3 .5 2 9   tys.  zakładów .
Jeżeli  doliczymy  do  nich w arsztaty,  które  z  tych  czy  innych
względów  nie  posiadają  kart  rzemieślniczych,  lecz  prow a
dzą  rzemiosło,  to  bez  przesady  możemy  powiedzieć,  że  w
kraju

naszym

istnieje około pół miliona w arsztatów

charakterze rzemieślniczym. Ilość osób, która znajduje

pracę w rzemiośle przekracza milion obywateli, a ilość jed
nostek żyjących z rzemiosła przeszło 2 miliony.

W rzemiośle znajduje więc pracę większa ilość mieszkań

ców, niż w przemyśle fabrycznym , co nie zawsze byw a do

ceniane.

Rzemiosło jest tym odcinkiem przemysłowym, który

rok  rocznie  wchłania  w   siebie  stosunkowo  wielką  ilość  nad
miaru  ludności  wsi  i  tym  samym  w  znacznym  stopniu  przy
czynia  się  do  złagodzenia  przeludnienia  rolnictwa,  co  ma

poważne znaczenie dla gospodarki narodow ej.

S p o łe c z n e

zna-

P ó l miliona samodzielnie gospodaru-

c z e n ie r z e m io s ła

iących warszltatów rzemieślniczych sta

n o w ią

naturalne ośrodki szerzenia kultury przemysłowej

naszym społeczeństwie. Zasięg oddziaływ ania rzemiosła

jest nieomal nieograniczony, gdyż w arsztat rzemieślniczy

dociera naw et do najbardziej zapadłej głuchej wsi, w

k tó 

rej

w arsztat ikowalski lub inny zakład pracy rzemieślniczej

często stanowi jedyną placówkę przemysłową wśród rol

ników.

D zięki wyrobieniu gospodarczemu i systematycznej

nauce zaw odu, a także samodzielności rzemieślnik przoduje
zwykle grorraćzie, podnosi ją na wyższy poziom kultury

materialnej.

Sam odzielna praca staw ia wysokie w ym agania od rze

mieślnika w zakresie umiejętności wykonyw ania przedm io
tów i w zakresie umiejętności handlow ych przy sprzedaży

dzieł rąk i m ózgu rękodzielnika.

Jedccześnie odpowiedzialna, samodzielna praca rze

http://rcin.org.pl/ifis/

mieślnika rzeźbi codziennym trudem silne charaktery, tak
pożądane w naszym życiu społecznym.

Gospodarcze

Rzemiosło spełnia wielką rolę w ży-

znaczenie

rze-

ciu gospodarczym kraju i przyczynia się

miosła.

w znacznym stopniu do podniesienia do

brobytu społeczeństwa i wzrostu m ajątku narodowego.

Celowo podjęta praca pół miliona samodzielnie gospo

darujących warsztatów rzemieślniczych w ytw arza rok rocz
nie za przeszło 2 m iliardy złotych now ych dóbr, które star

nowią przyrost m ajątku narodowego. N a tę olbrzymią w ar
tość produkcji rzemieślniczej składa się rzetelny wysiłek

2 milionów pracowitych rąk kierowanych umiejętnością fa
chową i/ w iedzą techniczną rzemieślników. W ten sposób

praca licznych drobnych w arsztatów rzemieślniczych w y
tw arzających w codziennym znoju dobra do zaspokojenia

potrzeb kulturalnych i m aterialnych społeczeństwa i państ

w a Wpływa w znacznym stopniu na kształtowanie się w arun

ków gospodarczych naszego k ra ju i n a dobrobyt społeczeń

stwa.

R z e m io s ło a

P ra c a rzemieślników nastawiona jest nie

s z tu k a .

tylko na zarobek, lecz ma często na wzglę

dzie wyższe cele. Z własnej nieprzymuszonej woli tworzyli
i tworzą rzemieślnicy w swej codziennej pracy poza przed

miotami  powszechnego  użytku;  również  arcydzieła  kunsztu
rzemieśniczego,  dzieła  sztuki.  D rogę  rzemiosła  znaczą  p ra
ce  uzdolnionych  irąk  i  zmysłu  artystycznego  rzemieślników
wykonywane  dla  uipamiętinienia  wielkich czynów,  ku chwale
Boga,  lub  na  cześć  zmarłych  w  postaci  pomników,  których

wartość artystyczna p rzetrw ała wieki.

Często też, wpirawiiona iroka rzemieślnika nadaje przed

miotem powszechnego użytku taką formę, barw ę

lub

kształt, że te stają się dziełami sztuki.

Rzemiosło daje więc .swym zwolennikom możność

http://rcin.org.pl/ifis/

wyżycia się nie tylko w tworzeniu przedm iotów czysto użyt
kowych, lecz również przedmiotów artystycznych.

R z e m io s ło ja k o

Uprzemysłowienie kraju ze w zględów

s z k o ła

gospodarczych i obronności zależne jest

z a w o d ó w .

posiadania odpowiednich ilości rąk

wykonywaniu wszystkich tych złożonych czynności, któ

rych w ym aga praca wytw órcza zarówno w fabrykach, jak

w w arsztatach rzemieślniczych.

W śró d różnych sposobów zdobyw ania zawodów n aj

obszerniejszy  odcinek  przygotow ania  fachowców  obejmuje
rzemiosło.  Statystyka  dowiodła,  że  znaczna  większość  fa
chowców  fabrycznych  kształciła  się  w   w arsztatach  rzemieśl
niczych.  Przem ysł  fabryczny  tylko  w   nieznacznym  stop
niu  przygotowuje  w e  własnym   zakresie  tych  licznych  fa

chowców, których wym aga technika produkcji.

Fachowiec wykształcony w w arsztacie rzemieślmczym

posiada bardziej wszechstronne przygotowanie do wykony

w ania  różnorodnych  prac  w   zakresie  swego  zaw odu,  niż  fa
chowiec  kształcony  w   w arsztatach  fabrycznych,  który  jed
nak  posiada  lepsze  przygotowanie  teoretyczne  i  lepiej  obe

znany jest z nowoczesnymi urządzeniam i. Pracow nika

w arsztatów rzemieślniczych cechuje nadto wysoka z a ra d

ność zawodowa, wyrobiona pracą w prym ityw nych często
warunkach.

Rzemiosło więc, jako najobszerniejsza szkoła zaw o

dów, spełnia ma odcinku kształcenia zawodowego zaszczyt
ne zadanie nasilania rynku pracy dobrymi fachowcami.

R z e m io s ło n a u -

W spółczesne metody walki opierają

s łu g a c h

obron- się zarówno na waleczności żołnierza, jak

n o ś c i.

i n a jakości sprzętu wojennego. Broń tech

niczna coraz to bardziej zastępuje działanie bezpośrednie

żołnierza i znacznie rozszerza zasięg oddziaływ ania jed

nostki. A b y zaopatrzyć armię w należyty sprzęt i broń w o
jenną, należy poprzednio w ykonać wszystkie te liczne za-

http://rcin.org.pl/ifis/

biegi techniczne, które nie mogą się obejść bez sprawnych

rąk fachowca. Fachow ców tych, jak widzieliśmy, dostar

cza w pierwszym rzędzie rzemiosło, obok fabryk i szkól za

wodowych. O bsługa i napraw a broni technicznej opiera się

również w dużej mierze na rzemieślnikach, szczególnie ce

nionych w technicznych oddziałach frontowych.

N a tym jednak nie ogranicza się rola rzemiosła

w obronności kraju, gdyż w okresie działań wojennych całe

rzemiosło bierze udział w dostawach dla wojska, szczegól

nie na odcinku napraw y sprzętu wojennego. M ałe ilości

sprzętu

wojennego,

w yprodukowanego i naprawionego

w poszczególnych drobnych w arsztatach rzemieślniczych,

stanowią razem wzięte bardzo ważny odcinek produkcji na
potrzeby wojska, który rzetelnie spełnia swe zadania w ze

spole sił i środków potęgujących obronność naszego kraju.

C z y

r z e m io s łu

Szybki rozwój twórczości fabrycznej

g r o z i z a n ik ?

w yw ołał u niektórych ludzi wrażenie, że

rzemiosłu girozi zanik wobec konkurencji1

fabryk. W nikając

jednak w istotę potrzeb ludzkich, przyjdziem y do przeko

nania, że produkcja rzemieślnicza i usługi rękodzielnicze
nie dają się zastąpić żadnym innym rodzajem produkcji.

Rzemiosło nastawione jest przede wszystkim na za

spokojenie osobistych upodobań użytkowników i na pro

dukcję  jednostkową,  przemysł  zaś  w ytw arza  większe  ilo
ści  jednakow ych  przedm iotów  o  bardziej  ogólnym  nasta
wieniu.  K raw iec  n.p.  w ykonujący  roboty  na  miarę  moż-e

uwzględnić wszystkie indywidualne w ym agania klienta,

fabrykant zaś dostosuje swą produkcję do ogólnych kierun

ków mody.

Przem ysł fabryczny spełnia również zaszczytne za

dania w życiu gospodarczym, w yręczając rzemiosło tam

wszędzie, gdzie w ytw arzanie nowych dóbr wymaga kosz

townych urządzeń, jak to ma miejsce przy produkcji sa

m ochodów, samolotów, parowozów, wagonów i t.p., oraz

http://rcin.org.pl/ifis/

P r a w o

p r z y j 

m o w a n ia

n a

\ V

rzemiośle wolno przyjm ow ać

n a u k ę i k s z t a ł-

naukę

kierować praktycznym kształ

c e n ie u c z n ió w ,

ceniem term inatorów osobom, które:

a) nabyły prawo używania tytułu mistrza zgodnie

z postanowieniami praw a przemysłowego lub

b ) złożyły z pomyślnym wynikiem egzamin przed ko

misją egzaminacyjną d la m ajstrów wojskowych,

albo

c ) posiadają 'akademickie w ykształcenie techniczne

obejmujące dane rzemiosło, względnie

d ) posiadają świadectwa ukończenia jednej ze szkół

technicznych, szkół m istrzów (m a jstró w ), instytu

tów i szkół sztuk plastycznych oraz szkół sztuk

zdobniczych i przemysłu artystycznego, które M i

nister Przem ysłu i H an d lu w porozumieniu z M i

nistrem W y znań R eligijnych i Oświecenia P u b
licznego uw aża za dowód odpowiedniej kwalifi

kacji do kierowania praktycznym kształceniem ter

m inatorów po co najmniej 2-3 letnim samoistnym

prowadzeniu danego rzemiosła, lub

e) przed wejściem W życie praw a przemysłowego

(1 6 grudnia 1927 r. a na terenie woj. śląskiego

1 lipca 1933 roku) na terenie w ojew ództw krakow

skiego, lwowskiego, stanisławowskiego, tarnopol

skiego i cieszyńskiej części w ojew ództw a śląskie
go posiadały kartę przem ysłow ą na prow adzenie

danego rzemiosła, ma terenie w ojew ództw poz

nańskiego,  pomorskiego  i  na  górnośląskiej  części
w ojew ództw a  śląskiego  posiadały  uprawnienie  do
kształcenia  ucznióW  rzemieślniczych  w ydane  na
podstawie  art.  129  niemieckiej  ordynacji  przemys

łowej, n a pozostałej części obszaru Rreczypospo-
litej Polskiej zatrudniały w swych w arsztatach rze^

http://rcin.org.pl/ifis/

mieślniczych młodocianych łub niepełnoletnich pra
cowników w charakterze uczniów rzemieślniczych.

W odniesieniu db rzemiosł mularskiego i ciesielskiego

<ovnówiony przepis m a zastosowanie wyłącznie do osób, które

uzyskały praw o kształcenia terminatorów przed dniem 16

sierpnia 1934 r. w zględnie uzyskały uprawnienia do samo
istnego prow adzenia rzemiosła na podstawie rozporządzenia

M inistra Przem ysłu i H an d lu z dnia 14 grudnia 1927 r.

i rozpcczęiy to prowadzenie przed dniem 16 sierpnia 1934

roku.

O dpow iadający poprzednio wymienionym warunkom

może kierować praktycznym kształceniem terminatorów
również w rzemiosłach pokrewnych.

P o d kierownictwem tych osób można odbyć naukę

rzemiosła także w odpowiednich przedsiębiorstwach fa

brycznych, w arsztatach państwowych i wojskowych.

N a wniosek przemysłowca (rzem ieślnika), w czyim

przedsiębiorstwie  w ykonyw a  się  kilka  rzemiosł,  Izba  R z e
mieślnicza  może  pozwolić  na  praktyczne  kształcenie  termi
natorów   w   każdym   z  tych  rzemiosł,  jeżeli  kierujący  kształ

ceniem odpow iada jednem u z warunków, wymienionych

w pierwszym ustępie tego rozdziału.

W ła d z a przem ysłow a wojewódzka po porozumieniu

z okręgowym inspektorem pracy i po -wysłuchaniu opinii
Izby Rzemieślniczej może w drodze rozporządzenia ustalić

liczbę term inatorów w stosunku do zatrudnionych w w ar

sztacie rzemieślniczym czeladników.

Przem ysłowiec

(rzemieślnik)

winien

przyjmować

uczniów w liczbie odpow iadającej wielkości i sposobowi

prow adzenia przedsiębiorstwa.

W ła d z a przemysłowa I instancji po porozumieniu

z obwodowym inspektorem pracy może zobowiązać prze

mysłowca do zmniejszenia liczby uczniów przez rozw iąza

nie umowy o naukę cra z zabronić mu przyjm owania ucz

niów ponad oznaczoną liczbę, j ^ l i przemysłowiec nie prze-

http://rcin.org.pl/ifis/

strzegą przepisu zaw artego w ustępie poprzednim.

Osobom skazanym wyrokiem sądu za przestępstw a

popełnione z chęci zysku lulb przeciw moralności publicz

nej oraz osobom, które dopuściły się ciężkiego uchybie

nia obowiązkom względem swych uczniów, może w ład za
przemysłowa I instancji zabronić trzym ania uczniów.

Osobom niezdolnym z powodu w ad umysłowych lu b

fizycznych c'o odpowiedniego kształcenia uczniów wr pra

cy zawodowej może w ładza przemysłowa I instancji za
bronić trzym ania uczniów dopóki te w ady trw ają.

P r z y j ę c ie

n a

K a n d y d a t dc nauki rzemiosła winien

n a u k ę .

przedstaw ić pryncypałowi następujące do

kumenty :

a) metrykę, stw ierdzającą ukończenie 15 lat życia,

) zezwolenie inspektora pracy, w ydane na podsta

wie  świadectwa  lekarskiego,  stwierdzającego,  że
wykonywanie  danego  rzemiosła  nie  przekracza  sif
fizycznych  kandydata,

c) o ile w powiecie właściwym d la miejsca zamiesz

kania k an d y d ata lub przedsiębiorstwa, które ma

przyjąć n a naukę, istnieje instytut psychotechnicz

ny lub poradnia zawrodow a — w miarę możności

opinię jednej z powyższych instytucji, określającą
stopień uzdolnienia zawodowego kandydata,

d) jeżeli k an dyd at jest niepełnoletni — pisemne zez

wolenie ojca lub opiekuna bądź matki — w dow y,

e) jeżeli kandydat odbył część nauki w innym już

przedsiębiorstwie  rzemieślniczym  lub  fabrycznym^
świadectwo  stw ierdzające  przebyty  czas  nauki
oraz  świadectwo  szkoły  dokształcającej  zaw odo

wej, do której k an d y d at uczęszcza.

f) dow ód z wykonania obowiązku szkolnego.

W arunki tyczące się nauki winny być w ciągu 4 ty

godni po rozpoczęciu nauki ustalone umową pisemną. U m o-

http://rcin.org.pl/ifis/

w y należy spisywać na blankietach bezpłatnie w ydaw a
nych przez Izby Rzemieślnicze.

W umowie n a le ż y :

1) określić rodzaj rzemiosła, w którym uczeń ma być

kształcony,

2 ) określić czas trw ania nauki,

3 )  wyszczególnić  wzajem ne  świadczenia  i  obowiązki,
4 )  przytoczyć  warunki  rozwiązania  umowy.
U m ow ę  podpisuje:

1) pryncypał przyjm ujący ucznia na naukę lub jego

ustawowy zastępca,

2 ) uczeń oraz w razie jego niepełnoletności ojciec

lub opiekun, bądź m atka-wdowa.

Z umowy sporządiza się dw a odpisy a o ile umowa

spisywana jest przed cechem — trzy odpisy.

P ry n cy p ał lub

jego zastępca, podpisujący umowę

w zględnie cech, przed którym ją spisano, obowiązany jest
w ciągu 14 dni od zaw arcia umowy złożyć ją w Izbie R z e

mieślniczej w raz ze wszystkimi odpisami do rejestracji.

D o umowy należy dołączyć opłatę w wysokości obo

w iązującej na koszta rejestracji, dokumenty o których mo
w a wyżej o raz :

1. — uwierzytelniony odpis dyplom u mistrzowskiego

lub świadectwa, dającego uprawnienie do kształ

cenia uczniów w rzemiośle albo powołanie się
na numer legitymacji mistrzowskiej lub numer

rejestru uprawnionych do kształcenia uczniów;

2 . — poświadczoną przez cech lub gminę deklarację,

zaw ierającą liczbę zatrudnionych w danym w ar
sztacie mistrzów, czeladników i terminatorów

w raz z podaniem nazwisk.

Izb a Rzem ieślnicza po sprawdzeniu zgodności umo

wy z obowiązującymi przepisami, zgodności odpisów
z brzemieniem umowy, jak również po sprawdzeniu załą

czonych dow odów rejestruje umowę i zaopatruje ją nu-

http://rcin.org.pl/ifis/

merem.

O dpisy umowy, zaopatrzone numerem rejestracji w raz

z odpowiednimi dokumentami, Izba Rzem ieślnicza przesyp

ła ‘tronom niezwłocznie po zarejestrowaniu. O dpis umo
wy otrzym uje również cech, o ile przed nim nie została-

zaw^arta umowa.

W myśl art. 91 ustaw'y o opłatach stemplowych z dn.

I. lipca 1926 r. (D z . U . R . P . N r. 96, poz. 5 7 0 ) umowa

o naukę w’olna jest od opłaty stemplowej

P r a w a

o b o -

C zas trwania nauki (term in) winien

w ią z k i str o n w

zasadniczo wynosić trzy lata, nie może

zaś

c z a s ie

t r w a n ia

przekraczać lat czterech.

nauki.

Z a zgodą w ładzy przemysłowej wo

jewódzkiej Izba Rzemieślnicza może po wysłuchaniu opinii

zainteresowanych cechów ustalić czas trw ania nauki w po

szczególnych rzemiosłach i ich gałęziach.

Czas nauki liczy się od dnia faktycznego rozpoczęcia

nauki, a nie od dnia zaw arcia umowy.

P rz y zawieraniu umowny o naukę można określić czas

nauki próbnej, który nie może trw ać dłużej niż trzy mie

siące, pod rygorem nieważności umowy i który zalicza się
do przebytego czasu nauki.

W okresie próbnym każdej stronie przysługuje pra

wdo rozw iązania umowy bez odszkodowania, z uwzględnie
niem poprzednio

ustalonego

w ynagrodzenia za pracą

w okresie próbnym.

W umowie o naukę należy uwidocznić czas nauki

w danym rzemiośle, przebyty przez k an d y d a ta poprzednio
w innym przedsiębiorstwie fabrycznym lub rzemieślniczym.

Jeżeli uczeń przerwie naukę na czas dłuższy aniżeli

jeden miesiąc, okres nauki przedłużony będzie o odpowied
nią ilość miesięcy.

Izba Rzem ieślnicza może w poszczególnych przypad

kach pozwolić uczniowi na zakończenie terminu przed

http://rcin.org.pl/ifis/

upływem przepijanego czasu nauki.

Jeżeli przyjm ujący n a naukę

z ja k ic h k o lw ie k p o w o 

dów nie będzie mógł sam kierować kształceniem

u c z n ia , p o 

winien powierzyć kształcenie innej

o so b ie , o d p o w ia d a ją c e j

warunkom I-go ustępu niniejszego

r o z d z ia łu . W s z e lk ie o b o 

wiązki p ry rc y p a ła w tej mierze ciążą także

n a je g o

stępcy.

P ry n cy p ał lub jego zastępca winni starać się,

a h y

uczcń miał sposobność i możność praktycznego

w y k s z ta łc e 

nia się w rzemiośle, ściśle przestrzegać, ażeby uczeń

u c z ę s z 

czał d o szkoły dokształcającej zawodowej oraz ażeby

n ie

był obarczany pracą, nie m ającą nic wspólnego

z n a u k ą

rzemiośle albo przechodzącą siły fizyczne ucznia, wre

szcie ażeby uczeń nie był źle traktow any przez pracowni

ków i domowników.

P ryr.cypał obowiązany jest w ciągu 7 dni

od daty

przyjęcia n a naukę zgłcsić ucznia do właściwej szkoły do
kształcającej.

P ry n cy p ał obow ązany jest udzielić uczniowi zwol

nienia celem umożliwienia mu nauki w szkole dokształca

jącej, a przed egzaminem czeladniczym — czasu potrzebne
go na wykonanie sztuki.

P ry n cy p ał winien, w razie praw idłowego ukończenia

nauki,  w  ciągu  8   d i i   w ydać  świadectwo,  stw ierdzające
przebyty  czas  nauki.  Jeżeli  pryncypał  jest  członkiem  zrze
szenia  przemysłowego,  zarząd   zrzeszenia winien  w ydać  ucz
niowi  na  podstawie  świadectw  nauki  oraz  szkolnych  świa
dectw  z  nauki  dokształcającej  lub  równorzędnej  —   świa
dectwo  ukończenia  nauki  przemysłowej.  Jeżeli  pryncypał

nie należy c'o zrzeszenia przemysłowego, w ydane przez

niego  świadectwo,  stw ierdzające  czas  przebyty  nauki,  uwier
z y te ln ia   urząd  gminy  bezpłatnie.  Jeżeli  pryncypał  nie  na
leży  do  zrzeszenia  przemysłowego  uczeń  nie  może  otrzy
m ać  „św iadectw a  ukończenia  nauki,  lecz  tylko  świadect

wo, stw ierdzające przebyty czas nauki.

http://rcin.org.pl/ifis/

W y g a ś n ię c ie

U m ow a o naukę w ygasa w razie

rozw iązanie u. śmierci ucznia lub pryncypała i w razie

m ow y o

n a u k ę ,

zwinięcia przedsiębiorstwa.

jeżeli uczeń po śmierci pryncypała zostaje nadal

w   przedsiębiorstwie,  prow adzonym   dalej  n a   rachunek  wdo
wy  lub  małoletnich  zastępnych,  gdzie  został  ustanowiony;
zastępca  przemysłowcy,  odpow iadający  wymogom  określo

nym niniejszymi przepisami, należy wówtczas zawrzeć no-

w'ą umowę o naulkę z uwzględnieniem czasu nauki, który
uczeń pcprzecnio przebył pod1 kierunkiem zmarłego.

U m ow a o naukę z mocy samego praw a ulega rozw iąza

niu w w ypadkach, gdy w ładza przem ysłowa lub inspektorat

pracy stwierdzi brak kw alifikacji pryncypała do nauczania

lub nadm ierną ilość uczni.

P o upływie czasu próby pryncypał może rozw iązać

umowę o naukę przed ukończeniem czasu nauki,

j e ż e li

uczeń mimo upomnień w ykracza przeciwko obowiązkom,
ustalonym w umowie i w przepisach regulujących sprawy

terminatorskie.

U czeń lub jego ojciec albo opiekun może rozwiązać

umowę o naukę p rzed upływem czasu nauki:

1. — jeżeli uczeń me może pozostać na nauce bez

uszczerbku zdrowia,

2. — jeżeli

pryncypał

zaniedbuje swe obowiązki

względem ucznia w sposób zagrażający zdro
wiu lub moralności ucznia zaniedbuje jego wy

kształcenie w rzemiośle lub utrudnia regularne

uczęszczanie na naukę do szkoły dokształcają

cej zawodowej.

3. — jeżeli pryncypał stał się niezdolnym do należyte

go spełnienia ustalonych umową zobowiązań,

4. — jeżeli pryncypał przesiedla się ze swoim przed

siębiorstwem do innej gminy.

Z tego powodu

można jednak rozw iązać umowę o naukę tylko

w ciągu jednego miesiąca, licząc od dnia prze-

http://rcin.org.pl/ifis/

Nadzór nad wy-

Celem zapobieżenia obejścia przepi-

konaniem prze- sów, regulujących sprawy terminatorskie,

pisów reg u lują- Izba Rzem ieślnicza może zarządzić kon-

cych

sp raw y trolę

nad

zatrudnieniem

terminatorów

term in ato rsk ie rzemieślniczych. Przepis ten nie m a za-

i opieka nad 3tosowania do w arsztatów państwowych

uczniami.

i wojskowych.

R oztaczanie pieczy n a d terminatorami p rzypada rów

nież Izbom Rzem ieślniczym i cechom. D o Izby Rzemieślni
czej należy przede wszystkim w ydaw anie przepisów i zarzą

dzeń regulujących sprawy term inatorskie i czuwanie nad ich

wykonaniem, które poprzednio omówiliśmy.

D o wykonania kontroli czy rzemieślnik nie przyjm uje

na  naukę  uczniów  w  liicz;bie  większej,  aniżeli  odpow iada
to  wielkości  i  sposobowi  prow adzenia  przedsiębiorstwa,  jest
pow ołana  w ładza  przem ysłow a  I  instancji,  która  po  poro
zumieniu  się  z  obwodow ym   inspektorem  pracy  może  zo
bow iązać  rzemieślnika  do  zmniejszenia  liczby  uczniów

przez rozw iązanie umowy o naukę oraz zabronić m u przyj

m owania uczniów ponad oznaczoną liczbę. W ła d z a prze
mysłowa w ojew ódzka po porozumieniu się z okręgowym

inspektorem pracy i po wysłuchaniu opinii Izby Rzem ieśl

niczej, może w drodze roziporządzenia ustalić liczbę ter

m inatorów w stosunku do zatrudnionych czeladników.

Izby Rzemieślnicze m ają praw o, celem zapobiegnię

cia obejściu przepisów, zarząd zać kontrolę n a d zatrudnia

niem pracowników, którzy nie ukończyli 18-go roku życia.

Opiekę nad uczniami-terminatorami roztaczają rów

nież cechy, które spraw ują pieczę n a d spraw a mi młodzie

ży rzemieślniczej, pozostającej n a nauce u członków ce

chów o raz załatw ianie sporów wynikłych ze stosunków n a

uki rzemiosła.

O pieka nad niezam ożną

m łodzieżą

rzemieślniczą

w okresie nauki rzemiosła w warsztacie,

a zwłaszcza

w szkołach zaw odow ych, częściowo pozostawiona jest spo-

http://rcin.org.pl/ifis/

łecznym organizacjom rzemieślniczym, popieranym przez

P aństw o i sam orząd, częściowo zaś w ykonyw ana jest bezpo

średnio przez w ładze państwowe i sam orządow e.

Szczególną opieką P ań stw a otoczone są bursy termi-

natorskie, które ustawowo m ają zapewnione subwencje rzą

dowe.

O prócz tego istnieją internaty i bursy przy szkołach

zawodowych.

G d zie

z a w ie r a

K ażd y terminator powinien zawrzeć

s ię u m o w ę o

ze swym naukodaw cą umowę o naukę na

naukę?

form ularzu ustalonym przez Izbę Rzem ieśl

niczą danego w ojewództwa.

Um owę o naukę zaw iera się przed cechami i rejest

ruje w Izbie Rzem ieślniczej. R ejestracja umowy w Iz

bach Rzemieślniczych jest obowiązkowa.

W miejscowościach, w których me ma cechów, zaw ie

ra się umowę o naukę bezpośredhio w Izbie Rzemieślniczej.

Rów nież zarządy miejskie i urzędy gminne w miej?

scowościach, gdzie nie ma cechów i które nie są siedzibą

Izb Rzemieślniczych, pośredniczą w rejestracji umów o na

ukę.

Izba Rzem ieślnicza, będącą organizacją p raw a pub

licznego, dokonuje rejestracji umów o naukę z urzędu, w y
ręczając w tych czynnościach w ładze przemysłowe.

O płaty za rejestrację umów o naukę wynoszą 5— 15

złotych za umowę. O płaty te pokryw a zwykle nauko-

daw ca.

W zó r u m o w y o

N a

obszarze

poszczególnych

Izb

n a u k ę .

Rzemieślniczych obowiązują wzory jedno

lite, którymi należy się posiłkować przy zawieraniu umów

o naukę.

W z ó r umowy o naukę Izby Rzemieślniczej w W a r

szawie podajem y dla przykładu.

http://rcin.org.pl/ifis/

I Z B A R Z E M I E Ś L N I C Z A W W A R S Z A W I E

o naukę rzemiosła

..........................................

D nia

rohu 19

. . .

po

między, u p ra w io n y m do kształcenia uczniów p.

m i s t r z e m ................................

właści

cielem za ' Jadu rzemieślniczego pod f i r m ą ........................

znajdującego x ę w

.............................. w domu N r

przy: ul.......................................... w ykonyw ującym samoist

nie przem ysł r z e m i e ś l n i c z y ....................................na pod

stawie fa rty rzemieślniczej, w ydanej p r z e z ........................

d n i a .............................. 19

roku za numerem

z jednej strony, kandydatem na ucznia ( terminatora)

........................ ur. dnia

w domu N r :

przy iul..............................z drugiej strony, zo

stała zawarta niniejsza umowa o naukę rzemiosła

........................ następującej treści:

§ / . — M istrz zobow iązuje się w yu czyć

r z e m i o s ł a ............................... w ciągu

. . .

lat od

dnia

. . .

r. do dnia

t. j.

n-’ ciągu czasu 'wymaganego do w yuczania się tego rzemiosła.

§ 2. — M istrz zobow iązuje się zaliczyć czas próby,

!?tóry trwał od d n h ........................ roku 19

do dnia

............................... roku 19

do czasu nauki.

§ 3. — M istrz zobow iązuje się w zględem ucznia:

1 ) dcć mu Wszelką możność i sposobność praktycznego

wykształcenia się w rzemiośle, 2 ) dać mu możność regular

nego uczęszczania na naukę do sizkoły dokśztałcającej za

wodow ej, 3 ) przestrzegać, aby nie był obarczony pracą,
nie micjocą r.ic wspólnego z nauką rzemiosła albo prze

chodząc c jego siły fizyczn e, 4 ) przestrzegać, by nie był

źle traktowany przez pracowników i domowników.

P ryn cypał oświadcza w sposób dla niego wiążący, że

http://rcin.org.pl/ifis/

obowiązki  wyszczególnione  w y że j  pod  punktam i  1.  2,  3,  4
ciążą  również  na  kierowniku  nauki,  za  którego  czyny  po
nosi  mistrz

całkowitą odpowiedzialność wobec ucznia

i osób trzecich.

§ 4. — M istrz zobow iązuje się nagradzać ucznia pod

czas jego nauki: a ) płacąc mu w pierw szym rol(u dziennie .

zł., w drugim roku dziennie

zł., w trzecim roku

dziennie

zł., w czw artym roku dziennie

. zł.,

b ) zapewniając mu u siebie bezpłatnie całkowite utrzy

manie.

§ 5. — U czeń zobow iązany jest nie marnować w szel

kiego  rodzaju  materiałów,  jakie  będzie  otrzym yw ał  od  mi
strza,  ja k   również  obchodzić  się  pieczołowicie  z  pow ierzo
nym i  mu  narzędziami,  przyrządam i,  m aszynami  itp.  U czeń
Względnie  jego  ojciec  lub  ustanowiony  opiekun  odpowiada

ją majątkowo przed mistrzem za wszelkie struty, w ynikłe

ze stwierdzonego niedbalstwa ucznia przy obchodzeniu się

jego z powierzonymi mu przez mistrza przedmiotami.

§ 6. — U czeń zobow iązuje się: I ) być posłusznym

mistrzowi i tej osobie, która będzie kierowała jego zaw o

dow ym   wykształceniem,  2 )   zachow yw ać  się  przyzw oicie,
3 )   pracować  pilnie  oraz  4 )   uczęszczać  regularnie  na  nau
kę  do  szkoły  dokształcającej  zaw odow ej

myśl obowią

zujących

tym w zględzie p r z e p is ó w K a r y za nieuczęsz

czanie ucznia do szkoły dokształcającej zaw odow ej z jego

winy ponoszą rodzice lub opiekun ucznia.

§ 7. — M istrz m oże rozwiązać niniejszą umową przed

upływ em   umówionego  czasu  nauki,  jeżeli zostanie stw ierdzo
ne,  iż  uczeń  —   mimo  upomnień  —   rsykracza  przeciwko
obowiązkom  wyszeczególnionym   iv  §§  5  i  6  niniejszej

um ow y.

§ 8. — U czeń lub jego ojciec albo ustanowiony opie

kun mogą rozw iązyw ać niniejszą umowę przed upływ em
umówionego

czasu nauki w następujących

w ypadkach:

1 ) jeżeli zostchie niewątpliwie stwierdzone, że uczeń nie

http://rcin.org.pl/ifis/

m oże pozostawać na nauce bez uszczerbku dla swego zdro
wia, 2 ) jeżeli zostanie niewątpliwie stwierdzone, że mistrz

a ) albo zaniedbuje swoje obowiązki w zględem ucznia

sposób zagrażający jego zdrowiu 'albo moralności, b) al

bo Zaniedbuje w ykształcenie ucznia w rzemiośle, c ) albo
wreszcie u tru dn h uczniowi uczęszczanie na naukę do szko

ły  dokształcającej  zaw odow ej;  3 )   jeżeli  zostanie  niewąt
pliwie  stwierdzone,  że  mistrz  stal  się  niezdolnym   do  nale
żytego  spełnienia  ustalonych  niniejszą  umową  zobow iązań;
4 )   jeżeli  zostanie  niewątpliwie  stwierdzone,  że   mistrz  czę
sto  u ży w a   ucznia  do  pracy  nie  mającej  nic  wspólnego  z  rji-

uką  rzemiosła,  albo  przechodzącą  jego  siły  fizy c zn e ;  5 )   je
żeli  mistrz  przesiedli  się  ze  ś&oim  przedsiębiorstwem  do
innej  gminy  —   z  tego  powodu  jednak  można  rozwiązać
niniejszą  umowę  tylko  w   czasie  jednego  miesiąca,  licząc

od dnia przesiedlenia się.

§ 9 . — U m ow a niniejsza ulega rozwiązaniu wskutek

niedotrzym ania  jej  warunków  lub  jeżeli  uczeń  w zględriz
ojciec,  lub  ustanowiony  opiekun  oświadcza  piiemnie  mistrzo
wi,  że  uczeń  zmienia  zaw ód  lub  przechodzi  da  rzemiosła

innego rodzaju, albo, że wskutek zm ienionych warunków

rodzinrfeeh  zm uszony  jest  powrócić  do  rodziców,  by  im
pomagać  w   przem yśle  lub  gospodarstwie.  W   tych  w yp ad
kach  następuje  rozwiązanie  um ow y  z   upływ em   czterech

tygodni, licząc od dnia złożenia mistrzowi w zm iankow a

nego w y że j pisemnego oświadczenia, o ile mistrz nie zw ol

ni ucznia wcześniej.

§ 1 0 . — U m ow a niniejsza wygaśa w fazie zwinię

cia przedsiębiorstwa oraz w razie śmierci ucznia lub mistrza.

§ \J 1. ■

— U m ow a niniejsza podlegać będzie rozwiąza

niu z mocy samego pfaw a w razie zarządzeń w ła d zy prze
m ysłow ej, w ydańych na podstawie art. 111, 113, 125

i  148  R ozporządzenia  P rezydenta  R zeczypospolitej  z   dnia
7   czerwca  1927  r.  o  prawie  przem ysłowym   ( D z .  U .  R .  P .
N r .  5 8 /1 9 2 7   r.  poz.  4 6 8 )   w   brzmieniu  ustawy  z  dnia  10

http://rcin.org.pl/ifis/

mcrca •1934 r. ( D z . U. R . P . N r 4 0 poz. 3 5 0 ).

§ 12. — W razie rozwiązania niniejszej umowy lub

jej wygaśnięcia wskutek zwinięcia przedsiębiorstwa, ja k

również  po  praw idłow ym   ukończeniu  nauk',  prv.cz  ucznia,
mistrz  zobow iązuje  się  w ydać  mu  w  ciągu  8  dni  świadect
wo,  stwierdzające  przebyty  czas  nauki.

§ /j>. — M istrz zobowiązuje się niniejszą umową za-

rejestrować  w  Izbie  Rzem ieślniczej  w  W arszaw ie,  nie  póź
niej  jal^  w  7  dni  od  daty  zamarcia  um ow y  oraz  przesłać
odpis  jej  do  właściwego  cechu.

Um owa niniejsza została podpisana przez strony i k a ż

da zc stricn otrzymała jeden jej iegzem plarz.

§ 14. — Um owa niniejsza nabiera mocy obowiązu

jącej dla slron po zarejestrowaniu jej w Izbie Rzem ieślni

czej w W arszawie.

§ 15. — W

m y ś l

art. 91

u s ta w y s te m p lo w e j ( D z .

U .

R . P . N r. 98

1926 r.

p o z .

5 )

umoW'a niniejsza jest

wol

n a o d o p ła ty stem p lo w ej.

§ 16.

—

P o d p ity :

(m istrza )

(ka n d yd a ta na ucznia)

(ojca, matki lub opiekuna)

U I V A G A : W razie gdy uczeń był już przed tym pewien

czas nti nauce u innego mistrza, należy to za
znaczyć w § 16 i dołączyć do um ow y świa

dectwo z tej nauki-
P rzy wynagrodzeniu ucznia rozumie się w y

płatę zarobku w gotówce albo bezpłatne za
pewnienie mu przez pryncypała całkowitego-

utrzymania (par. 4 .) .

http://rcin.org.pl/ifis/

5. — S z k o ł y z a w o d o w e trzech stopni, obej

mujące naukę zawodów.

Pierw sze cztery rodzaje szkół i kursów zaw odow ych

nie  obejm ują  swym  zasięgiem  nauki  zawodów  rzemieślni
czych  jako  całości,  lecz  stanowią  konieczne  uzupełnienie
praktycznej  nauki  zawodów.

Program y szkół zawodowych zaw ieraj? •• wszystkie

wiadomości i umiejętności, stanowiące, pewien określony
zaw ód. Szczegółowe dane o rozmieszczeniu szkół, progra

mach, w arunkach przyjęcia do szkół zaw odow ych itp.

z a 

wiera spis szkół zawodowych w ydaw ane przez Z w iązek

Nauczycieli

S z k ó ł

Z aw odow ych

Szkoły

d o k s z ta ł-

Zgodnie z intencją w ładz szkolnych

c a ją c e .

i przemysłowych oraz z treścią urzędow ych

program ów nauki dla szkół dokształcających zawodowych
zadaniem tych szkół jest:

1. — pogłębienie wykształcenia praktycznego, otrzy

manego w warsztacie pracy przez udzielanie nie
zbędnych wiadomości ogólnych i teoretyczno-
zawodowych,

2. — rozszerzenie zakresu wykształcenia

ogólnego

oraz podanie praktycznych wiadomości, dosto
sowanych do potrzeb życia gospodarczego oraz

zawodów, w których młodzież pracuje,

3. — pogłębienie wychowania religijno-moralnego in

dywidualnego i społeczno-obywatelskiego.

Szkoły dokształcające zawodowe obejm ują w zasa

dzie 3-letni kurs i oparte są na drugim lub trzecim szczeblu

nauki w szkołach ogólnokształcących. P rog ram nauczania

rozłożony jest na 3 klasy, przy czym czas nauczania w każ

dej klasie trw a jeden rok szkolny.

P la n

nauczania przew iduje 8 godzin

tygodniowo

w klasie I-ej i po 9 godzin w klasach 2-ej i 3-ej. W razie

wyodrębnienia grup zawodowych nauczanie w klasach spe
cjalnych może być powiększone do 10 względnie do 12-m

http://rcin.org.pl/ifis/

godzin tygodniowo, szczególnie wówczas, gdy warunki po
zw alają na zorganizowanie racjonalnie ujętych ćwiczeń

praktycznych w warsztacie szkolnym.

Schematyczne plany godzin obejm ują następujące

przedm ioty:

1 R eligia

]

2 Język polski

3 W iadom ości o Polsce

współczesnej

—

4 R achunki

5 R ysunki odręczne i kreś

lenia geometryczne z w ia

domościami z geometrii

—

6 W iadom ości ogólno

zawodowe

—

7 H igiena

—

O gółem

P o n ad to 2 godzinny ćwi

czeń w hufcach P . W .

G ry i sporty

Szkolnictwo dokształcające zawodowe spełnia zasczyt-

n e

zadanie w zakresie:

Pogłębienia wychowania religijnego, moralnego i este

tycznego, umożliwiającego kształtowanie się w młodzieży

właściwego poglądu na świat i podnoszącego kulturę ży

c ia

codziennego.

K ształcenia charakteru młodzieży, a w szczególności

w yrabiania w nich poczucia obowiązku, rzetelności, wy
trwałości i godności.

Pogłębienia

wychow ania

społeczno-obywatelskiego

przysposobienia do twórczego wysiłku i współpracy z in

n y m i

dla dobra P aństw a, zwłaszcza w zakresie obronności

k ra ju i c n ó t o b y w a te ls k ic h .

http://rcin.org.pl/ifis/

N auk c daw ca obowiązany jest zw alniać ucznia w od

powiedniej porze dnia od pracy warsztatow ej i umożliwiać

uczniowi naukę w szkołach i na kursach dokształcających

zaw odowych, oraz kontrolować czy uczeń regularnie uczę
szcza do szkoły lub na kursy.

W celu umożliwienia naukodaw^om kontroli nad rze

telnym spełnianiem obowiązku dokształcania się termina
tora, każdy uczeń posiada książeczkę obecności, w której,

kierownictwo szkoły lub kursów zaznacza obecność młodo

cianego na nauce.

S z k o ły

R ozporządzenie

M inistra

W y z n ań

z a w o d o w e .

R eligijnych

Oświecenia

Publicznego

z dnia 2 1 .X I . 1933 roku o organizacji szkolnictwa zawo
dowego przew iduje trzy zasadnicze typy szkół zaw odo
w ych:

1. — szkoły zawodowe stopnia niższego, zwane szko

łami zawodowymi,

2. — szkoły stopnia gimnazjalnego, zwane gim nazja

mi zawodowymi,

3. — szkoły stopnia licealnego.

Ustaw'a o ustroju szkolnictwa z dn. 11.11.1932 roku

w prow adza, zgodnie z § 24, takie zasady ustroju szkolnict

w a, jakie m ają P aństw u ułatwić organizację w ychow ania

i kształcenia ogółu na świadomych swych obowiązków,

twórczych  obywateli  R zeczypospolitej;  obywatelom   tym
zapewnić  jaknajw yższe  wyrobienie  religijne,  moralne,  umy
słowe  i  fizyczne  o raz  jaknajlepsze  przygotow ania  do  ży

cia, zdolniejszym zaś i dzielniejszym jednostkom — ze
Wszystkich środowisk — umożliwić osiągnięcie najw yższych

szczebli naukowego i zawodowego wykształcenia. Szkol

nictwo zawodowe m a za zadanie przygotow ać wykwalifi
kowanych zawodowo pracowników dla życia gospodarcze

go przez teoretyczne i praktyczne kształcenie z uwzględnie-

http://rcin.org.pl/ifis/

niem potrzebnego zakresu w ykształcenia ogólnego oraz

przez wychowanie społeczno-obywatelskie.

S z k o ły z a w o d o -

Zgodnie z treścią m ateriałów

d o or-

w e n iż s z e .

gamzacji szkolnictwa zawodowego

s z k o ły

tego stopnia organizowane będą tylko idla niewielu zawo

dów, w których istnieją szersze możliwości zatrudnienia

d la

fachowców, jakich może wykształcić praktycznie nasta

wiona szkoła zaw odow a, o p arta jednak na stosunkowo

n is

kiej podbudowie, na

I -y m

szczeblu szkoły powszechnej.

Szkoły niższe w dziale przemysłowym kształcić będą

kandy dató w na przyszłych wykwalifikowanych rzemieśl

ników, czyli czeladników , szczególnie dla drobnych w ar
sztatów, gdyż, w edług Wskazań M inistra W y z n ań R eli

gijnych i Oświecenia Publicznego, programy szkół zawo

dow ych niższych winny być dostosowane do potrzeb mniej
szych samodzielnych przedsiębiorstw.

Szkoły te — właściwie

postawione — będą mogły

w niektórych w ypadkach zastąpić praktyczną naukę rze

miosła w w arsztatach przemysłowych, szczególnie tych za

wodów , które w ykazują dotkliwy brak młodych fachow

ców i którym grozi zanik wobec małej ilości uczniów.

Z godnie z art. 28-ym rozporządzenia o organizacji

szkolnictwa zawodowego szkoły zawodowe stopnia niższe

go m ają charakter wybitnie praktyczny. P rogram nauki

rozłożony jest, zależnie o d zaw odu, na 2— 3 lata.

W a ru n k i przyjęcia m łodzieży na I-y rok nauczania

w niższych Łzkołach zaw odow ych są następujące — kan

d y d a t musi:

1. — przedstaw ić świadectwo ukończenia 4-ej klasy

szkoły powszechnej 3-go lub 2-go stopnia, świa

dectwo ukończenia 1-go roku nauki szkoły po
wszechnej I-go stopnia albo inne świadectwo

uznane za równoznaczne (w zakresie programu
czterech pierwszych klas szkoły powszechnej).

http://rcin.org.pl/ifis/

W o j e w ó d z t w a

W ojew ództw a CEN TRA LN E

M. St. W a r s z a w a .........................

Woj. W arszaw skie

. . . .

„

Ł ó d z k i e .........................

„

K ieleckie

.........................

„

L u b elsk ie

........................

„

B iałostockie

....................

W ojew ództw a W SCHO DN IE .

Woj. W i l e ń s k i e .........................

„

N o w o g ro d z k ie ....................

B r z e s k i e ..............................

Ł u c k i e ...................................

W ojew ództw a ZAC H O D N IE .
Woj. P oznańskie

....................

„

P o m o r s k i e .........................

„

Śląskie

..............................

W ojew ództw a PO ŁU D N IO W E
Woj. K rak o w sk ie

....................

„

L w o w s k i e .........................

„

S tanisław ow skie . . . .

„

T a r n o p o l s k i e ....................

O G Ó Ł E M

e w a rs z ta tó w rzem ieśl r.iczych w e d ług g iu p

G r u p y

r o d u k c i

-S

O s z

cn f

i/i

3 -u

łó

15467

27170

26293

43566

33392

8492

40762

1457

22 3

3216

4388

2706

2109

7057

3460

5612 |

5310

8982

7971

141)

6237

2163

3567 !

3834

5494

5716

1718

7472

4527

7125 i

5640

12183

8449

1527

8524

2439

6178

5574

8722

5049

977

7225

1421

2455 !

2713

3797

3501

746

4197

4058

6173 :

9953

SOU

2042

11323

895

1053

2338

2081

1/64

.‘ 57

2309

603

936

1814

1784

1427

317

2137

916

172 ’>

2367

2756

2038

427

2722

161.4

23S8 1

3314

3335

2782

741

3655

5638

9754

11144

9925

11455

4089

9118

2529

5168

6434

5359

7386

20C9

4418

1662

3131

3191

2905

3069

948

2552

1047

1452

1519

1681

4000

1102

2448

4611

7106 !

10560

10666

14005

3677

11943

1487

2079

2440

3595

4181

1126

4041

1809

2462 i

3858

3766

5357

1378

4379

692

1469 |

2196

1981

2193

687

2067

623

1090 |

2066

1324

2274

486

1456

29774

50203 ]'

57830

74113

69863

18300

73446

19514?

23166
3 0:17
293(54
47981
36164
18830

51396

11497

9013

13012
17863

64423
33733
17461
13229

62568

18949
23009
11285

9325

373529

T a b l. 1

http://rcin.org.pl/ifis/

również odpowiedni zasób ogólnego wykształcenia. Gim

n azja m ają stworzyć nie tylko wysoko wykw alifikowanych

rzemieślników i światłych obywateli, lecz m ają nadto za

zadanie podnieść w oczach społeczeństwa rzemiosło do n a
leżnego mu poziomu.

G im nazja m ają rozwinąć zrozumienie godności, w aż

ności i wartości pracy rzemieślniczej i przysporzyć rzemio

słu ludzi stanowiących pewnego rodzaju elitę zaw odow ą.

Szikoły zaw odow e stopnia gimnazjalnego powinny dać

m łodzieży  nie  tylko  praktyczne  uprawnienie  w   zawodzie
n a  równi  ze  szikołą  niższą,  ale  uzupełnić  je  szerszymi,  głęb
szymi  wiadomościami  teoretycznymi,  praktycznym i  i  ogól

nymi.

G im nazja zaw odow e w większości nie przeprow adza

ją specjalizacji i me d a ją skończonego specjalisty, przygo

tow ując m łodzież bardziej ogólnie, by umożliwić absol
wentom znalezienie pracy w różnych odgłęzieniach za

wodu.

P rogram nauki w gim nazjach opiera się na drugim

szczeblu program u szikoły powszechnej i zależnie od za
wodu rozłożony jest na 2 do 4 lat.

D o gim nazjów zawodowych przyjm uje się m łodzież,

k tó ra :

1. — przedstaw i świadectwo ukończenia 6-ej klasy

szkoły powszechnej lub inne uznane za równo
ważne,

2. — skończy w danym roku kalendarzow ym conaj-

mniej 14, a nie przekroczy 1 7-tu lat życia,

3. — złoży egzamin w zakresie drugiego szczebla

szikoły powszechnej (w programie pierwszych

6-ciu klas 7-mio klasowej szkoły) z przedm io

tów, ókreślonych przez M inistra W y z n ań R.eli-

gijnych i Oświecenia Publicznego,

4. — posiada odpowiedni rozwój fizyczny.

W zaw odach górniczym i odlewniczym warunkiem

http://rcin.org.pl/ifis/

N ie będziem y się rozw odzić n a d szczegółami zaw ar

tymi w .tablicach N r. 1 i ,Nr. 2, stwierdzimy tylko, że bez

przesady P o lsk a m oże dać zatrudnienie co najmniej po

dwójnej ilości w arsztatów rzemieślniczych, niż obecnie ist
niejących.

Przyszłość w zaw odach rzemieślniczych jest więc za--

pewniona d la wszystikich tych m łodych fachowców, którzy

dobrze cpanow ali zaw ód i pragną rzetelną, sam odzielną
pracą w e w łasnych w arsztatach służyć społeczeństwu.

G r u p a

b u d ó w -

G rupa budow lana obejm uje: brukar-

la n a .

stwo, dekarstwo, garncarstwo, kam ieniar

stwo, lakiernictwo, m alarstwo, m ularstwo, rzeźbiarstw o (w
kam ieniu), 6tudniarstwo, szklarstwo, sztukatorstwo i zduń-
stwo.

P ow y ższa grupa rzemiosł zalicza się do najpożytecz

niejszych odcinków przemysłu, gdyż zapew nia stosunkowo
dużej ilości rak pracę zarobkow ą i sprzyja rozwojowi pra

wdę wszystkich gałęzi przem ysłu, zw iązanych pośrednio lub

bezpośrednio z ruchem budowlanym .

Sam wielki i średni przem ysł budow lany, po w yłącze

niu  drobnych  zakładów   rzemieślniczych,  w ykupujących
V III-m ą   kategorię  świadectw  przem ysłowych,  obejmował
w   1936  roku  1655  przedsiębiorstw,  które  wypłaciły  w   cią

gu roku 5 1 ,5 4 4 ,0 0 0 złotych swym pracownikom fizycz

nym. O brót przedsiębiorstw rzemieślniczych grupy budow
lanej, skupiającej 29,7 74 w arsztaty rzemieślnicze, oszaco

w ać m ożna na zgórę 300 M I L I O N Ó W złotych rocznie,

przyjm ując za przeciętny obrót poszczególnego w arsztatu
około 1 0 0 0 0 złotych rocznie.

N a tablicy N r. 3 w yliczona jest ilość mieszkańców

p rzy p a d a ją c a n a jeden w arsztat rzemieślniczy grupy bu

dow lanej. N ajgęstszą sieć w arsztatów tej grupy posiada

rzemiosło m ularskie, gdzie na jeden zakład przypada 2409

mieszkańców. N ajsłabiej nasilone jest rzemiosło sztukator-

http://rcin.org.pl/ifis/

Ilość m ie s z k a ń c ó w na je d e n w arsztat

W o je w ó d z t w a

co jr,

-J u

W ojew ództw a

C E N TR A LN E . . .

53413

50777

36505

38801

70913 i

M. st. W arszawa

. . . .

117190

50952

—

18029 i

16984

Woj. W arszaw sk ie

. . .

54274

28604

31127

57206

88195

„

Ł ódzkie

.....................

57342

87260

34803

47785

51461

„

K i e l e c k i e .....................

41338

86344

41347

35369

172388

„

L u b e l s k i e .....................

39120

42493

22405

84986

154037

„

B iałostock ie . . . .

117421

53029

26514

182655

W ojew. dztw a

W SC HO DN IE .

53893

63804

29844

59688

231291

W oj. W i l e ń s k i e .....................

22385

319000

30380

60761

638000

„

N ow ogrod zk ie

. . .

1057200

211440

17980

31094

—

„

B r z e s k i e .....................

58610

19189

18560

59589

87092

„

Ł u c k i e ...........................

83424

109768

86900

109768

231733

W ojew ództw a

Z AC HO DN IE

. . .

42783

10492

19924

39993

70577

Woj. P ozn ań sk ie

. . . .

44143

6963

11035

22937

55704

„

P om orsk ie

. . . .

35556 '

12563

31940

117781

134607

„

Ś lą sk ie ...........................

56304

32375

215833

64750

58863

W ojew ództw a

PO Ł U D N IO W E

. .

121512

327150

56330

47255

16484

W oj. K rak ow sk ie . . . .

104445

120936

53437

30234

17540

„

L w o w sk ie

. . . .

260616

521237

104246

53006

13251

„

S ta n isła w o w sk ie

105739

1480500

20278

67286

17622

„

T arnopolskie

. . .

72745 i ■

320080 j

69582

24621

O G Ó Ł E M . .

G0239 I

36402 i

33726 |

44042 1

40539

http://rcin.org.pl/ifis/

rz e m ie ś ln ic z y G r u p y Budow lanej

(/)

-*-«

(/)

□

___

■

•N O

v i

oć. H

Stud

nia

Szkl

ars

twc

Sztuk

or-

Zduń

stw

łe

3678

1494

141827

90727

9579

316384

12339

797

1986

3036

130211

—

7145

73243

9375

804

3333

1027

124511

88195

7725

1058350

10325

611

2942

2265

143357

57342

11736

250875

11805

927

4558

975

112911

108729

9202

293570

13466

648

5113

2040

176042

61615

9335

821533

16214

1010

5121

2315

234842

164390

17123

12645

115C

6279

2954

277550

241347 ... 10395

1110200

25231

1367

7209

3831

79750

425333

8985

1276000

13154

1425

7660

4740

—

1057200

13910

—

16018

1753

4717

3085

372400

161742

11436

—

40435

1236

6339

2181

2085600

173800

9611

521400

71917

1268

3383

3009

84909

42783

14261

229S62

13140

978

2917

2529

93584

32049

12784

233960

14093

793

4508

3015

53842

38459

15704

—

15321

1133

3150

4559

259000

185000

15416

92300

9885

1233

6887

6786

223839

109050

15001

531618

22325

1844

4727

7317

574450

114890

11605

176753

14272

1545

6108

5968

223385

142154

12976

1563700

20711

1728

11130

5502

370075

211471

29025

—

43538

2139

15388

6505

100025

55186

20784

1600400

45725

2568

4519

2-109

152891

87724

11566

382229

15886

1073

T a b l .

http://rcin.org.pl/ifis/

skie,  gdyż  na  każdy  w arsztat  tego  rzemiosła  przyp ada
w  Polsce  przeciętnie  3 8 2 ,2 2 8   mieszkańców.  Z aznaczyć
należy,  że  na  Z achodzie,  pomimo  m odnych  uproszczonych
form  w   budownictwie,  sztukatorstwo  rozw ija  się  pomyślnie

i ilość w arsztatów w zrasta z roku na rok. T eg o samego ob

jaw u należy spodziewać się i u nas.

D alsze szczegóły, dotyczące ilości mieszkańców, przy

p adający ch wr poszczególnych zaw odach rzemieślniczych

grupy budow lanej w różnych w ojew ództw ach w yczytać

re c ie iry ze wspomnianej tablicy N r 3.

G r u p a d r z e w n a

G rupa drzew na obejm uje następują

ce zaw ody rzemieślnicze: bednarstwo, ciesielstwo, koło-
dziejstw o, koszykarstw o, rzeźbiarstw o w drzewie, tokarst-

wo nie m etalow e i wyrób instrumentów m uzycznych.

Sum aryczna ilość w arsztatów rzemieślniczych grupy

drzew nej wynosi 50-203 zakłady, wlśród których najlicz

niej reprezentowani są stolarze z 29,423 w arsztatam i. N a j

mniejszą ilość samoistnych zakładów w ykazuje rzemiosło
w yroby instrumentów m uzycznych z liczbą 189 w arszta

tów na całą Polskę.

Przem ysi drzew ny zajm uje pow ażną pozycję w n a

szym życiu gospodarczym , bowiem eksport drzew a i drew
na stenowi jeden z w ażniejszych czynników równowagi

naszego bilansu handlowego.

Z obrotu przemysłu drzew nego wypłacono w 1936-m

roku 4 4 ,2 1 4 ,0 0 0 złotych pracownikom fizycznym.

N a jeden w arsztat rzemieślniczy przem ysłu drzew ne

go  p rzy p a d a   6 3 9   mieszkańców.  N ajgęstszą  sieć  w arszta
tów  rzemieślniczych  grupy  drzew nej  posiada  zaw ód  sto
larski,  najsłabszą  —   w yrób  instrumentów  muzycznych.

Rozm ieszczenie w arsztatów rzemieślniczych

grupy

drzewnej jest nierównomierne, wobec niesystematycznego

nasilania rynku pracy m łodym i siłami. T a b e la N r 4 świad

czy o tym, że dobrego fachow ca grupy drzewnej czeka

43-

http://rcin.org.pl/ifis/

wielka przyszłość w tym dziale gospodarki narodow ej, je

żeli pragnie samodzielnie gospodarzyć w w ojew ództw ach
słabo nasilonych danym rzemiosłem.

G r u p a

m eta-

G ru p a m etalow a obejm uje: blacharst-

lo w a .

wo, brązownictwo, grawerstwo, jubilerst-

wo ,i złotnśctwo, kotlarstwo, kowalstwo, mosiężnictwo, pil-
nikarstwo, pozłotnictwo, przędzarsłw o materii ze złota i sre

b ra, ślusarstwo, ślusarstwo precyzyjne, ślusarstwo samo

chodow e, tokarstwo m etalowe, wyrób przedm iotów z dru

cików złotych i srebrnych, wyrób szkieł i narzędzi optycz

nych oraz zegarmistrzostwo-

N ajliczniejszą grupę w arsztatów samoistnych w yka

zuje kowalstwo, liczące 3 2 .3 6 0 zakładów na ogólną liczbę

5 7 ,8 3 0 przedsiębiorstw rzemieślniczych grupy m etalowej.

W reku 1936-ym suma robocizny w ypłaconej p ra

cownikom  fizycznym  p rzez  przem ysł  fabryczny  grupy  me
talow ej  sięgała  wielkiej  kwoty  2 5 2 ,1 3 5 ,0 0 0   złotych.  G ru
pa  m etalow a  m a  szczególne  znaczenie  dla  obronności  k ra
ju,  .gdyż  przemysł  wojenny  w   dużej  mierze  opiera  się  na

fachowcu metalowym.

N a jeden w arsztat rzemieślniczy grupy metalowej

p rzy p ad a 553 mieszkańców (p atrz tabelka N r 5 ) . N ajgęst

szą sieć w arsztatów m etalow ych posiada kow alstw o, w któ
rym na jeden zakład p rzy p ad a 992 mieszkańców.

Poniew aż rzemiosła m etalow e są głównym dostaw cą

fachowców d la przem ysłu fabrycznego, m łody m etalowiec

m a zapew nioną przyszłość nie tylko w w arsztatach rze

mieślniczych, lecz i w przemyśle wojennym.

D alsze szczegóły dotyczące nasalema w arsztatów tej

grupy uwidocznione są n a wspomnianej tabeli N r 5.

G r u p a s k ó r z a n a

G rupa skórzana obejm uje: białoskór.

nictwo, cholewkarstwo, farbow anie skórek futrzanych, g ar
barstwo, introligatorstwo, rękawicznictwo, rymarstwo, siod-

http://rcin.org.pl/ifis/

larstwo i szewstwa.

N a ogólną sumę 74,113 w a.sztatów rzemieślniczych

najw iększą grupę stanow ią zakłady szewskie, których po

siadamy 57,194- N ajnieliczniejszą grupą są w arsztaty bia-

łoskórnicze w liczbie 149-c.iu.

Sum a robocizny w ypłacana w samym garbarstw ie w y

nosiła w 1936 roku 13,009,000 złotych. P ro du kcja skór

krajow ych przedstaw ia wartość 3 6 2 milionów złotych.

P rzeciętaa ilość mieszkańców p rzy p adająca na jeden

w arsztat rzemieślniczy grupy skórzanej wynosi 433 osoby.

N a jeden w arsztat szewski przypada 561 mieszkań

ców, zaś na jeden w arsztat cholewtkarski — 3934 osoby.
Pow ażne braki i zbyt słabe nasilenie w skazuje rękawicz-

nictwo, sicdlarstwo, białoskómictWo i farbowanie skórek

futrzanych.

W o b e c sto su n k o w o w y s o k ie g o im p ortu i sła b e g o n a 

sile n ia sie c i p r z e w id u je się d a ls z y r o z w ó j g ru p y sk ó r z a n e j,

która o d ć z tiw S 1 b rak w y k w a lif ik o w a n y c h sił.

D alsze szczegóły dotyczące sieci w arsztatów rzemieśl

niczych grupy skórzanej widzimy na tablicy N r 6

G r u p a sp o -

G rupa spożywcza obejm uje następu-

ż y w c z a .

jące zaw ody rzemieślnicze: cukiernictwo,

piekarstwo, piernikarstwo, rzeźmictwo i w yrąb mięsa, rzeź-

nićtwo koni, wędriniarstwo i w yób wędlin z mięsa końskiego.

Przem ysł fabryczny spożywczy zatrudniał w 1936-m

roku 8 5 .9 9 0 pracow ników fizycznych, którzy w tymże ro
ku otrzym ali w* formie zarobków 8 9 ,6 6 0 ,0 0 0

złotych.

F iz e iry sł  spożywczy  jako  całość  zaopatruje  nie  tylko  ry
nek  w ew nętrzny,  lecz  również  eksportuje  wielkie  ilości
swych  produktów   zagranicą  i  przyczynia  się  wydatnie  do

zachow ania rówłiowagi naszego bilansu handlowego.

Sum aryczna ilość w arsztatów rzemieślniczych grupy

£ipcżywczej wynosi 69,863 zakłady, wśród których spoty-

kam y 4 7 ,5 2 0 przedsiębiorstw' rzeźniczych i wyrębu mięsa.

45-

http://rcin.org.pl/ifis/

N a jeden w arsztat rzemieślniczy grupy spożywczej

p rzy p a d a 4 5 9 mieszkańców, na jeden w arsztat rzeźniczy

i wyrębu mięsa — 657 mieszkańców.

W śró d zaw odów , które zasługują na szczególną uwa

gę należy wymienić piernik a rstwo, stanowczo za słabo n a
silone.

N a tablicy N r 7, obejm ującej grupę spożywczą, zau

w ażyć możemy nierównomierne rozmieszczenie w arsztatów

branży spożywczej, co świadczy o niedostatecznym dopły

wie n.łcdych sił do poszczególnych zaw odów , w których

d eb ry fachowiec znajduje należyte utrzymanie.

G r u p a u s łu g

G rupa usług osobistych obejm uje: fo-

o s o b is t y c h .

tografowanie, fryzjerstw o, golarstwo i pe*

rukarstwo.

£vm aryczna ilość w arsztatów wynosi 18,300 zakła

dów , w iród których fryzjerstw o, golarstwo i perukarstwo

stanow ią najliczniejszy zespół, gdyż obejm ują

15,502

przedsiębiorstwa-

J tc e n w arsztat rzemieślniczy grupy usług osobistych

p rzy p a d a na 1754 mieszkańców, zaś jeden w arsztat fryz

jersko- gol a rs k o -p e r u k a r sk i — na 2071 mieszkańców.

T a b lic a N r 8 w ykazuje duże odchylenia w nasileniu

nas

£go kraju w arsztatam i grupy usług osobistych, gdyż

w m ieście stołecznym W arszaw ie, przy p ada jeden w arsztat
na 555 mieszkańców, podczas gdy w województwie tarno

polskim — na 3293 mieszkańców.

Ryr.ek pracy rzemiosł grupy usług osobistych zdolny

jest wchłonąć jeszcze stosunkowo wielką ilość młodych

i przedsiębiorczych fachowców, szczególnie w województ-
w ćch c słabym nasileniu w arsztatam i tej branży.

G r u p a w łó k ie n -

G ru p a włókiennicza obejm uje: banaa-

n ic z a .

żownictwo, bieliźniarstwo, chemiczne czy

szczenie i faifccw cnie tkanin i odzieży, czapnictwo, gorse-

http://rcin.org.pl/ifis/

■w|ych i tp. z różnych m ateriałów. — O rtopedia, w zakres
której wchodzi wykonywanie wszelkiego rodzaju protez,

.a szczególnie protez kończyn dolnych i górnych tułowia.

B e d n a r s t w o obejm uje: wyrób naczyń gospo

darczych, jak beczek, kubłów , balii, stągwi, szkopków, ce
brów, szafli, kadzi, dzież, beczek, antałków i t.p.

B i a ł o s k ó r n i c t w o obejm uje: białoskórnictwo

bez fułira i w ypraw ę skór z futer króliczych, krecich i t.p.

B i e l i ź n i a r s t w o obejm uje: wyrób wszelkiego

rodzaju bielizny odzieżowej nocnej i dziennej damskiej,

męskiej i dziecinnej, bielizny pościelowej, stołowej i kąpie

lowej, kap, firanek z m ateriałów (tkanin) bawełnianych,
lnianych, zefirowych, popelinowych, flanelowych

oraz

jedw abnych szlafroków, piżam i t.p.

B l a c h a r s t w o obejm uje: blacharstwo budowla-

ne, to jest wszelkie roboty z blachy, m ające na celu zabez
pieczenie budynków od w pływ ów atmosferycznych, w yko

nywanie rynien i rur deszczowych, kominowych, okapów

i przed rynien, kolan obiegowych, wylotowych, rur spado

wych,  kominów  c.o  odpływ u  pow ietrza,  redukcji  do  żeliw
nych  rur  kanalizacyjnych,  zbiorników  do  rynien  (t.zw .  ko
sz y ),  krycie  gzymsów,  parapetów   okiennych  i  murów  og

niowych, świetlników, łączenie pokrycia dachów z murem

szczytowym, obróbki kominów, okien dachowych, krajni

ków (t.zw . kielunków) wszelkich budowlanych, ora.v

m erlacyjnych, blaszanych oraz napraw a i konserwacja

tychże.

Blacharstw o galanteryjne, t. j. wyrób naczyń blasza

nych, aparatów i t.p.

Blacharstw o samochodowe — wyrób chłodnic i czę

ści blaszanych karoserii.

B r ą z o w n i c t w o obejm uje: wyrób lamp, przed

miotów kościelnych i użytkowych tłoczonych, srebrzonych,

chromowanych i t.p. Cyzylerstwo.

B r u k a r s t w o obejm uje: wykładanie dróg i ulic

'56

http://rcin.org.pl/ifis/

płytam i i kostkami kamiennymi, drewnianymi, oraz kilrikie--

rem, wykonywanie nawierzchni szos, dróg i ulic z tłucznia

kamiennego, kamienia polnego, kostek kamiennych, drew

nianych, klinkierowych i t.p. (w >rob flizów brukow ych).

C h e m i c z n e c z y s z c z e n i e i

f a r b o w a

n i e t k a n i n i o d z i e ż y obejm uje: oczyszczanie,

o d p la m ia n ie ,

pranie i farbowanie odzieży i tkanin sposobem'

chemicznym.

C h o l e w k a r s t w o obejm uje: krojenie i szycie

ze skór cholewek do obuwia damskiego, męskiego, dziecin
nego, sportowego, oraz wałkarstwo.

C i e s i e l s t w o obejm uje: konstrukcje drewniane

ścian, stropów, dachów, schodów, mo9tów, rusztowań i t.p.

C u k i e r n i c t w o obejm uje: specjalności: cukier

nik karm elkarz — wyrób cukierków, karmelków, pralin,-

kandyzow anie owoców i t.p.; cukiernik czekoladziarz —

wyrób czekolady, czekoladek deserowych; cukiernik ciast-

karz — wyrób ciastek soków, konfitur, w yrób lodów — ze
stałą siedzibą.

C z a p n i c t w o obejm uje: wyrób czapek z płótna,-

sukna i skór.

D e k a r s t w o obejm uje: pokrywanie dachów bla

chą, dachówtką, łupkiem lub papą, eternitem, płytkami az
bestowo-cementowymi i t.p.

F a r b o w a n i e s k ó r e k f u t r z a n y c h obej

m uje: barwienie włosia, strzyżenie, usuwanie długich wło
sów, czesanie i prostowanie włosia przy farbowaniu skórek

futrzanych.

F o t o g r a f o w a n i e

obejm uje: wykonywanie

zdjęć fotograficznych, wyw oływ anie klisz i błon, sporzą

dzanie odbitek, oraz powiększanie i retuszowanie, dokony
wanie ulicznych zdjęć fotograficznych aparatam i systemu

,,Leica“ lub podobnego.

F r y z j e r s t w o

o bejm uje: fryzjerstwo damskie—

czesanie, ondulacja, farbowanie włosów, strzyżenie, fryzo-

57'

http://rcin.org.pl/ifis/

-w a n ie, fa r b o w a n ie , c z e s a n ie i t.p .

G a r b a r s t w o obejm uje: garbarstwo skór twar

dych - garbow anie skór tw ardych garbnikami naturalny

m i na podeszw y, pasy transmisyjne i t.p .; garbarstwo mięk

kich  skór  —   garbowanie  skór  miękkich  garbnikami  che
micznymi.  oraz  farbowanie  tychże  i  lakierowanie;  wałkar-
stwo  —  poddaw anie  pewnym  przeróbkom   półfabrykatów

garbarskich celem ich uszlachetnienia i ostateczmego przy
gotowania do użytku przez cholewkarzy lub szewców.

G a r n c a r s t w o

obejm uje specjalności: kaflarz

w yrćb kafli bez polewy i z polew ą; garncarz - wyrób

naczyń glinianych, oraz przedm iotów ozdobionych glazu

rą, rysunkami i t.p. jak wazony, lichtarze, zabawki.

G o l a r s t w o obejm uje: golenie kosmetyczne i go

lenie przed zabiegami chirurgicznymi

(integralna część

fryzjerstw a m ęskiego).

G o r s e c i a r s t w o

obejm uje: wyrób gorsetów

konfekcyjnych i na miarę, pasów biodrowych, uproszczo
nych gorsetów, biustonoszy i t.p.

G r a w e r s t w o obejm uje: rytow anie napisów i or

namentów z metali, wyrób pieczątek, monogramów, liter,
napisów i odznak z metali lub z m etali w połączeniu z em a

lią (rytownictwo-pieczęciarstwo, cyzylerstw o).

I n t r o l i g a t o r s t w o obejm uje: introligatorstwo

uży tko w e - opraw a aktów, książek szkolnych i innych,

oraz ksiąg handlow ych; introligatorstwo zdobnicze - opra

w a  albumów,  nadań,  wykonanie  ozdobnych  pudełek,  fute
rałów ,  przyrządzanie  ozdobnych  papierów  i  płócien  spec
jalnie barw ionych,  bądź n a   okładki,  b ąd ź  na  wyklejki,  oraz
wykonywanie  z  nich  drobnej  galanterii  introligatorskiej.

J u b i l e r s t w o i z ł o t n i c t w o obejm uje:

wyrób tow arów ze złota, srebra, platyny i drogich kamieni.

Jubilerstwo obejmuje szlifowanie i opraw ę kamieni

szlachetnych i półszlachetnych, imitacji i wyrób drobnych

ozdób z platyny, złotu i srebra jak pierścionki, dewizki,

r58

http://rcin.org.pl/ifis/

spinki i t.p .;

Z łotnictw o - wyrób większych przedm iotów użyt-

kowych i ozdobnych z platyny, złota, srebra jak papieroś
nice, lichtarze, kielichy, patery i t.p.

K a m i e n i a r s t w o obejm uje: kamieniarstwo ar

tystyczne - pomniki, nagrobki i t.p .; kamieniarstwo bu

dowlane — okładziny zewnętrzne, elementy architekto

niczne, podłogi, sufity, ściany i t.p. (również fliziarstw o).

K a p e l u s z n i c t w o o bejm uje: kapelusznictwo1

męskie - wyrób kapeluszy z sukna, filcu, pilśniu, słomy,
kory i t.p .;

Kapelusznictwo damskie - wyrób, formowanie i przy

strajanie kapeluszy damskich z półfabrykatów , jako też
z wszelkich tkanin.

K o ł o d z i e j s t w o obejm uje: kolodziejstwo rolni

cze — wozy, furgony, taczki, beczki na kołach, koła, gię

cie obwodów kołowych;

Kolodziejstwo

pojazdow e: - w yrób

drewnianych

części bryczek, powozów i t.p.

K o s z y k a r s t w o obejm uje: koszykarstw o meb

larskie, t.j. wyrób stołów, foteli i krzeseł z wikliny oraz
wyrób koszów i koszykarstwo galanteryjne, to jest wyrób

pudełek z wikliny i rogożyny, skrzynki n a drobiazgi, koszy

ki do kw iatów i t.p.

K o t l a r s t w o . K otlarstw o dzielące się na kotlar-

stwo m iedziane obejm uje: w yrób aparatów gorzelniczych,

dezynfekcyjnych i t.p., i kotlarstw o żelazne obejmujące

wyrób kotłów, rondli, misek i t.p. pobielanych cyną.

K o w a l s t w o

obejm uje: kowialsłwlo gospodarcze,

to jest wyrób pługów , bron i innych narzędzi rolniczych,
podkuwanie koni, okuwanie wozów, platform i t.p.;

kowalstwo powozowe — wykuwanie spodu pod karo

serię bryczek, powozów, karet i t.p.;

kowalstwo budow lane - wykuwanie sztab, haków,

gwoździ, klam er, kotew , zawiasów i t.p.

http://rcin.org.pl/ifis/

K r a w i e c t w o d a m s k i e obejm uje: szycie su

kien i kostiumów, płaszczy i okryć oraz szycie płaszczy

i żakietów i t.p. podbitych futrem lub z futrem n a wierzchu.

K r a w i e c t w o m ę s k i e obejm uje: kraw iect

wo m undurów - szycie m undurów ;

krawiectwo cywilne - szycie ubrań, palt, oraz palt

podbitych futrami.

K u ś n i e r s t w o obejm uje: szycie futer, płaszczy

i czapek futrzanych oraz kożuszkarstwo - t.j. wyprawę

i szycie baranich kożuchów, serdaków i t.p.

L a k i e r n i c t w o obejm uje: lakiernictwo budow

lane — lakierowanie ścian, podłóg i okien;

lakiernictwo powozowe — lakierowanie powozów, sa

mochodów i t.p.

lakiernictwo meblowe - lakierowanie mebli, ram i t.p.

M a l a r s t w o obejm uje: m alarstwo pokojowe—

m alowanie mieszkań: budynków oraz fasad;

malarstwo dekoracyjne — dekoracja plafonów , bu

dynków, ołtarzy i polichromia kościołów;

m alarstwo szyldów — m alowanie szyldów n a szkle,

blasze, drewnie i innych materiałach.

M o s i ę ż n i c t w o obejm uje: obram owania meta

lowe do nowoczesnych urządzeń sklepowych i t.p., odlew

nie i obróbkę arm atur, klam er, kurków wodociągowych,

gazowych i t.p.

M u 1 a r s t w o obejm uje: konstrukcje z kamieni

naturalnych i sztucznych, a także z żelbetu konstrukcje

w ypełniające szkielety żelazne, stalowe i żelbetowe różny
mi m ateriałam i, tynki wewnętrzne i zewnętrzne z zapraw

zwykłych i szlachetnych, w ykładanie podłóg i ścian glazu

rą, terrakotą i t.p. fliziarstwo.

P e r u k a r s t w o obejm uje: perukarstwo teatral

ne — wyrób fryzur męskich i damskich stylowych;

perukarstwo kosmetyczne — wyrób peruk damskich

i męskich, oraz loków, w arkoczy i t.p.

http://rcin.org.pl/ifis/

P i e k a r s t w o obejm uje: wypiek chleba z mąkt

żytniej, pszennej i kukurydzow ej oraz wypiek bułek w o d

nych, maślanych, babek, strucli i ciastek niedeserowych,-
wypiek w afli i opłatków, wypiek chał i macy.

P i e r n i k a r s t w o obejm uje: wypiek pierników

zwykłych, przekładanych, lukrowanych, w afli, biszkoptów,,

miodowników i t.p.

P i 1 n i k a r s t w o obejm uje: wyrób pilników i na--

emanie zużytych.

P o w r ó ź n i c t w o obejm uje: wyrób lin, sznurów,-

siatek, hamaków, taśm sznurowych, uprzęży, postron
ków, i t.p.

P o z ł o t n i c t w o obejm uje: złocenie na drewnie,-

tynkach, np. ram do obrazów, ołtarzy, posągów drew nia

nych i t.p.

P r z ę d z a r s t w o m a t e r i i z e z ł o t a i

s r e b r a obejm uje: pasy do uniformów, ornaty, m akaty,

i t.p. (hafciarstw o, szm uklersłw o).

R ę k a w i c z n i c t w o obejm uje: wyrób rękawi

czek skórkowych, zamszowych, irchowych i t.p ., oraz ręka

wic sportowych ( krajanie skóry i przyszyw anie guzików

przez właścicieli sklepów, którzy szycie rękawiczek odda
ją chałupnikom, należy również do zakresu rękaw icznictw a).

R y m a r s t w o obejm uje: wyrób uprzęży, oraz

skórzanych przyborów sportowych i t.p. ze skór tw ardych,

wyrób skórzanych przyborów podróżnych, np. walizek, ne

seserów i t.p.

R z e ź b i a r s t w o o bejm uje: rzeźbienie w drzewie

- rzeźb a figuralna, rzeźbienie ołtarzy, rzeźba m eblarska;'

rzeźbienie w kamieniu — rzeźby figuralne i dekora

cyjne.

R z e ź n i c t w o i w y r ą b m i ę s a obejm ujer

wykonywanie uboju z podziałem mięsa oraz w yrąb i sprze
daż mięsa.

R z e ź n i c t w o k o n i obejm uje: w yrąb mięsa

6T'

http://rcin.org.pl/ifis/

końskiego, ubój koni.

S i o d l a r s t w o obejm uje: wykonywanie siodeł,

uprzęży i t.p., oraz siedlarstwo - wykonywanie obić, sie
dzeń w powozach, samochodach i t.p.

S t o l a r s t w o obejm uje: stolarstwo meblowe —

wyrób wszelkich mebli z drzew a;

budow lane - wyrób drzw i, okien, schodów, okładzin,

urządzeń sklepowych i t.p.;

galanteryjne - przybory szkolne, liniały, kantowniki,

piórniki i t.p.;

karoseryjne - wyrób karoserii drewnianych, sani i t.p.

zabaw karskie - wyrób zabaw ek drew nianych;

sportowe — wyrób rakiet tenisowych, nart, saneczek
i t.p.

kreślarskie - wyrób foteli, krzeseł, taboretów ;

ramiarskie — wyrób ram do obrazów i luster;

trummarskie — wyrób trumien, oraz krzyżów nagrob

kowych ;

parkieciarskie — układanie posadzek, okładanie ścian

i sufitów drewnem.

S t u d n i a r s t w o obejmuje specjalności: s tu d n ia ^

wiertacz — studnie artezyjskie, ustawianie pomp, wiercenie;

studniarz zwykły — studnie z kręgów betonowych,

drew na i t.p.

S z c z o t k a r s t w o . W y ró b szczotek, pędzli

i mioteł z sierści, traw i drutów oraz klepek drewnianych

do szczotek.

S z e w s t w o . W y ró b obuwia wszelkiego rodzaju

damskiego, męskiego i dziecięcego, oraz sportowego, wyrób

sandałów (również w a łk a rstw o ).

S z k l a r s t w o obejm uje: szklenie okien, drzwi,

wykonywanie witraży, luster, opraw ę obrazów i t.p., szli
fowanie różnych gatunków szkła.

S z m u k l e r s t w o

obejm uje: wyrób galonów,

taśm, frędzli, sznurów, gwiazdek do m undurów wojsko-

http://rcin.org.pl/ifis/

wych, guzików, zapięć i t.p.

S z t u k a t e r s t w o o b ejm uje: przygotowanie form,

odlewów, ozdób architektonicznych i dekoracyjnych i umo
cowywanie tychże na budow lach, w salach pokojach i t.p.

(rów nież fliziarstw o).

Ś l u s a r s t w o obejm uje: ślusarstwo budowlane

■

— wyrób okuć budowlanych, żelaznych i t.p.;

ślusarstwo zwykłe i artystyczne — zamki, klucze i t.p.

Ś l u s a r s t w o p r e c y z y j n e (mechanictwo)

obejm uje: wyrób i napraw ę specjalnych przedm iotów i apa

ratów , wyróżniających się dokładnością i delikatnością, jak
tip. maszyny do pisania, liczenia, szycia, różnego rodzaju

autom aty mechaniczne, spraw dziany, aparaty reproduku

jące głos z płyt, przyrządy dentystyczne i chirurgiczne

i t.p., montowanie, wyrób części składowych i napraw ę ro

werów.

Ś l u s a r s t w o

s a m o c h o d o w e

obejm uje:

wyrób  części  składow ych  i  montowanie  ich  w   zespoły,
w chodzące  w  skład  pojazdów  mechanicznych,  jak  samocho
dy,  traktory,  motocykle,  motorówki,  ślizgowce,  tudzież  na

prawia  i  wszelkie  czynności  związane  z  napraw ą  silników,
skrzynek,  biegów,  dyferencjałów ,  osi,  ram  oraz  inne  p ra
ce  w ym agające  rozm ontowywania  częściowego  lub  całko
witego  tychże,  z  w yjątkiem   doraźnej  zamiany  części  zu

żytych lub uszkodzonych na nowe części gotowe; monto
wanie, wyrób części sikładowych i napraw ę rowerów.

T a p i c e r s t w o obejm uje: tapicerstwo meblowe

— pokrycie mebli, wyrób otoman, kanap, foteli, m atera
ców

sam ochodowych i powozowych,

tapczanów,

puf-

fów i t.p,;

tapicerstwo dekoracyjne — projektowanie dekoracyj,

dobranie m ateriału i dodatków , zdjęcie m iary, krój, szycie
sztuk (jak np. portiery, story, zasłony, kotary, obicia) za

kładanie, drapow anie i t.p.

T o k a r s t w o obejm uje: tokarstwo meblowe —

http://rcin.org.pl/ifis/

tokarstwo w drewnie,

wyrób przedm iotów toczonych

w drewnie, używ anych w budownictwie i m eblarstwie;

tokarstwo zdobnicze - toczenie cygarniczek w drew

nie, kości słoniowej, bursztynie, rogu i t.p., toczenie pacior
ków, koralików, i tjp. w drewnie, kości słoniowej, w bur

sztynie i t.p .:

tokarctwo maszynowe — toczenie, względnie w yta

czanie na tokarce m etalowych części składow ych m aszyn,
nacinanie kół zębatych, toczenie gwintów i t.p.;

tokarstwo

galanteryjne - obtłaczanie

m etalow ych

ozdolrciych wyrobów.

W ę d 1 i n i a r s t w o (m asarstwo) obejm uje: w y

konywanie uboju, oraz przeróbkę mięsa i tłuszczów na pro
dukty wędliniarskie.

W y r ó ib w ę d l i n z m i ę s a k o ń s k i e g o

obejm uje: przeróbkę mięsa końskiego na wędliny.

W y r ó b f r ę d z l i , s z n u r k ó w i

t a ś m

d o l a m o w a n i a obejirJuje: wyrób pasmanterii, frędz
li, sznurków i t.p.

W y r ó b i n s t r u m e n t ó w m u z y c z n y c h

obejm uje: instrumenty dęte, smyczkowe i lutnicze — w y

rób i n a jra w ę kornetów, puzonów i t.p., wyrób i napraw ę

fortepianów, fisharmonii, organów i t.p.

W y r ó b p r z e d m i o t ó w z d r u c i k ó w

z ł o t y c h i s r e b r n y c h obejm uje: wyrób złotych

plecionych de v, rzek, bransoletek, torebek damskich i t.p.

(część z ło tn k tw a ).

W y r ó b s z k i e ł i n a r z ę d z i o p t y c z

n y c h obejm uje: szlifierstwo szkieł optycznych, tudzież-

wyrób i napraw ę aparatów , oraz instrumentów m uzycz
nych, dopasowywanie gotowych szkieł.

Z d u ń s t w o obejm uje: budowę pieców piekar

skich, cukierniczych, trzonów kuchennych, kominków mie
szkaniowych i pieców mieszkaniowych, stawianie pieców'

kaflowych (rów nież fliziarstw o).

http://rcin.org.pl/ifis/

Z e g a r m i s t r z o s t w o obejm uje: składanie ze

garów i zegarków, czyszczenie, reperację, obciąganie, oraz
zamianę części uszkodzonych.

R z e m io s ła k o n -

P row adzenie rzemiosł koncesjonowa-

c e s j o w a n e .

nych wym aga oprócz normalnych dowo

dów uzdolnienia

zawodowego

(k art rzemieślniczych),

osobnych zezwoleń, w ydaw anych przez w ładze przemy
słowe. Zezw olenia te nazy w ają się koncesjami.

P r z e d s i ę b i o r s t w a i n s t a l a c j i w o d o

c i ą g o w y c h i k a n a l i z a c y j n y c h : zakłada
nie i układanie wszelkiego rodzaju rur wodociągowych

i  kanalizacyjnych  oraz  m ontaż  urządzeń  wodociągowo-ka
nalizacyjnych  w  obrębie  posesji  (wanien,  boilerów,  kra
nów,  aparatów   wodooszczędnościowych  i  t.d .).

P r z e d s i ę b i o r s t w a i n s t a l a c j i g a z o

w y c h : zakładanie i układanie w obrębie posesji rurocią

gów gazowych oraz m ontaż urządzeń gazow ych służących
do oświetlenia, ogrzew ania i gotowania.

P r z e d s i ę b i o r s t w a i n s t a l a c j i e l e k

t r y c z n y c h elel(tromonterstrvo: zakładanie i układa

nie

w obrębie posesji przewodników elektrycznych od głów

nych bezpieczników do liczników (t.zw . piony) oraz od
liczników do odbiorników (świeczniki, aparaty, silniki i t.d.)

tudzież m ontaż urządzeń elektrycznych, oświetlenia, siły

i cieplnych, dzwonków', sygnałów i telefonów wewnętrz

nych;

zakładanie i kontrolow anie piorunochronów oraz

wszelkiego rodzaju reklam świetlnych; n apraw a akumula

torów, służących do oświetlenia, połączonych wprost z sie

cią elektryczną i dynam o-m aszyną.

W y r ó b b r o n i i a m u n i c j i : wyrób i na

praw a broni siecznej i palnej (rów nież wiatrówek) oraz

wyrób amunicji.

K o m i n i a r s t w o - czyszczenie i spraw dzanie ko

m inów i przewodów kominowych.

http://rcin.org.pl/ifis/

Nasilenie i rozmieszczenie rzemiosła

. str. 3 7 — 54

Grupy rzemiosł.

Grupa budowlana.

Grupa drzewna
Grupa m eta lo wa.

Grupa  skórzana
Grupa  spożywcza.
Grupa  usług  osobistych.
Grupa  włókiennicza.

Rodzaje rzemiosł i zakres ich dzia łania str 54 * 66

Określe nie rzemiosła.

Rzemiosła niekoncesjonowane.
Rzemiosła koncesjonowane.

SPIS TABEL

Tablica N r 1 — Rozmieszczenie warsztatów rzemieśl

niczych według grup .

. str. 32

„

2 — Ilość mieszkańców na jeden

warsztat rzemieślniczy

. str. 38

„

3 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzemieśl. grupy budowlanej str. 40

4 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzemieśln. grupy drzewnej

str. 42

5 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzemieśln. grupy m etalow ej str. 46

„

6 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzemieśln. grupy skórzanej

str. 48

„

7 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzemieśl. grupy spożywczej str. 50

8 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzem. grupy usług osobist.

str. 51

9 — Ilość mieszk. na 1 warsztat

rzem. grupy włókienniczej

str. 52

http://rcin.org.pl/ifis/