30 czerwca 2008 r.

1133

Dyskusji ci¹g dalszy

tekst

lek. Ewa Wojciechowska

prezes Polskiego Towarzystwa

Homeopatii Klinicznej

Niniejszy raport

jest kontynuacj¹

cyklu artyku³ów

„Homeopatia.

Najwiêksze oszustwo

w dziejach medycyny?”,

opublikowanych

w „SZ” 24 lipca 2006 r.

raport

Homeopatia oparta

na faktach

raport

30 czerwca 2008 r.

1144

D

oœwiadczenia

lekarzy

praktyków potwierdzaj¹

obecnie badania wykonane

zgodnie z zasadami EBM

(Evidence Based Medeci-

ne). Homeopatia jest szeroko stosowana

na œwiecie, zosta³a uznana przez WHO i

Uniê Europejsk¹.

Pochodzenie leków

Homeopatia to rodzaj terapii prowadzo-

nej za pomoc¹ specjalnie przygotowanych

leków zawieraj¹cych rozcieñczenia sub-

stancji pochodzenia roœlinnego, zwierzê-

cego lub mineralnego. Leki homeopatycz-

ne s¹ produkowane wedle œciœle okreœlo-

nych regu³, zgodnie z zasadami Dobrej

Praktyki Wytwarzania (GMP) i z zasadami

opisanymi w farmakopeach (europejskiej,

polskiej i in.). Ka¿dy etap procesu produk-

cji jest poddany kontroli, tak jak w produk-

cji leków chemicznych. Leki homeopa-

tyczne s¹ dostêpne w postaci granulek, ta-

bletek podjêzykowych, syropów, kropli,

czopków, a tak¿e ampu³ek do iniekcji.

Integralna czêœæ medycyny

Terapia homeopatyczna staje siê coraz

bardziej popularna z wielu powodów,

m.in. wyd³u¿ania siê wieku ¿ycia cz³owie-

ka (i zwi¹zan¹ z tym dominacj¹ chorób

przewlek³ych) oraz pojawiania siê scho-

rzeñ, w których leczeniu czêsto dochodzi

do kumulowania siê objawów niepo¿¹da-

nych, wywo³ywanych przez ró¿ne grupy

leków. Uzupe³nienie leczenia terapi¹ ho-

meopatyczn¹ poprawia stan zdrowia lub

jakoœæ ¿ycia pacjentów, nie nara¿aj¹c ich

na ryzyko objawów ubocznych.

Zarówno leczenie homeopatyczne, jak

i oparte na stosowaniu wy³¹cznie leków

chemicznych maj¹ swoje miejsca w medy-

cynie. To lekarz dokonuje wyboru pomiê-

dzy ró¿nymi metodami w zale¿noœci od

rodzaju schorzenia i stanu pacjenta, zale-

caj¹c leczenie chirurgiczne, dietetyczne

czy fizykoterapiê. Homeopatia dobrze

sprawdza siê jako leczenie pierwszego

rzutu, gdy os³abiony organizm ma jeszcze

mo¿liwoœci do samoregulacji. W stanach

ostrych dobrze dobrany lek objawowy po-

winien przynieœæ szybk¹ poprawê. Ale

trudno oczekiwaæ natychmiastowego wy-

leczenia, gdy proces chorobowy rozwija

siê od wielu lat. W dolegliwoœciach prze-

wlek³ych efekt terapeutyczny zastosowa-

nego leczenia mo¿e siê pojawiæ po kilku

dniach lub nawet póŸniej.

Lekarz homeopata

W Polsce, jak i w wielu krajach UE, te-

rapiê homeopatyczn¹ stosuj¹ lekarze me-

dycyny. Zainteresowani szerszym podej-

œciem do leczenia pacjenta, uzyskuj¹ do-

datkowe narzêdzie terapii, jakim jest zna-

jomoϾ homeopatii, a w trakcie procesu

Homeopatia jest jedn¹ z metod leczenia

; nie jest alternatyw¹ dla medycyny klasycznej, ale

wa¿nym jej uzupe³nieniem. Od pocz¹tku rozwija³a siê na podstawie praktycznych obserwa-

cji, a wskazania terapeutyczne leków homeopatycznych zosta³y ustalone na podstawie kry-

teriów przyjêtych w farmakologii: to jest obserwacji klinicznych, badañ doœwiadczalnych

oraz danych toksykologicznych i farmakologicznych stosowanych substancji.

Z

aka¿enia dróg oddechowych stanowi¹ powód wiêkszoœci kon-

sultacji lekarskich. Do 5. roku ¿ycia przewa¿aj¹ infekcje o

etiologii wirusowej. Coraz wiêksze nadzieje nale¿y wi¹zaæ ze

stosowaniem leków pochodzenia naturalnego, tak¿e ze stosowa-

niem leków homeopatycznych.

Badania wykonywane tak¿e w Polsce wskazuj¹, ¿e leki homeopa-

tyczne mog¹ byæ cennym i efektywnym uzupe³nieniem klasycznego

postêpowania terapeutycznego w leczeniu oraz w profilaktyce in-

fekcji górnych dróg oddechowych.

Wybrana bibliografia

1. Brydak L.B., Denys A., The evaluation of humoral response and the clinical

evaluation of a risk-group patients state of Heath after administration of the ho-

meopathic preparation Gripp-Heel during the influenza epidemic season

1993/1994, Int. Rev. Allergol. Clin. Immunol., 1999,5:223-227.

2. Denys A., Ocena stanu klinicznego pacjentów z grupy ryzyka po podaniu pre-

paratu homeopatycznego Dolivaxil® w sezonie epidemicznym grypy 2003/2004,

Acta Clin. Morphol., 2004,7:36-41.

3. Vickers A.J., Smith C., Homeopathic Oscillococcinum for preventing and tre-

ating influenza and influenza-like syndromes, Cochrane Review 2008, Issue The

Cochrane Library.

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Denys

kierownik Katedry Mikrobiologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego w £odzi

O

statnio w prasie medycznej rozgorza³a dyskusja na temat home-

opatii. Medycyna klasyczna najczêœciej odrzuca stosowanie le-

ków homeopatycznych – dotyczy to zw³aszcza pediatrii. W obec-

nej dobie, kiedy Polska jest jednym z krajów Europy o najwy¿szym zu¿y-

ciu antybiotyków – coraz czêœciej sami pacjenci prosz¹ o leczenie,

w miarê mo¿liwoœci, bez ich zastosowania.

Najwiêkszym mankamentem, podkreœlanym w doniesieniach dotycz¹-

cych tych leków, jest brak badañ klinicznych, a zw³aszcza badañ rando-

mizowanych, dowodz¹cych ich skutecznoœci. My, lekarze kszta³ceni

w naszych uczelniach w zasadach medycyny klasycznej, czêsto odrzuca-

my wszystko to, co wykracza poza te zasady. W obecnej chwili, gdy pro-

wadzone s¹ szerokie dyskusje, „czy mo¿emy nasze sposoby leczenia

wzbogaciæ o leki inne ni¿ klasyczne” – warto siê zastanowiæ, czy mo¿e

nie nale¿a³oby poszerzyæ naszej wiedzy o niektóre propozycje leczenia

wykraczaj¹ce poza to, co jest do tej pory powszechnie uznane i stoso-

wane. W niektórych wy¿szych uczelniach medycznych w Europie Zachod-

niej i w USA studenci s¹ uczeni zasad tzw. medycyny alternatywnej. My

odrzucamy to ca³kowicie.

Medycyna alternatywna kojarzy siê w naszym kraju z „nawiedze-

niem”, wahade³kiem i leczeniem sokiem z kiszonej kapusty. Mo¿e

nale¿a³oby podj¹æ starania o poznanie elementów tej wiedzy i wów-

czas wybraæ to, o co mo¿na by poszerzyæ dotychczasowe metody le-

czenia? Tym bardziej, ¿e mimo ogromnych postêpów w medycynie,

nadal jesteœmy bezsilni wobec wielu patologii. O ile diagnostyka, na

skutek wdro¿enia zaawansowanych technik medycznych, posz³a da-

leko do przodu, o tyle terapia pozostaje nadal nie zawsze skutecz-

na. W niektórych sytuacjach zadajê sobie i kolegom pytanie, czy te

„inne sposoby leczenia” mog³yby wspieraæ sposoby postêpowania

w terapii klasycznej? Starajmy siê na nie odpowiedzieæ.

Prof. zw. dr hab. n. med. Maria Korzon:

raport

30 czerwca 2008 r.

1155

diagnostycznego postêpuj¹ w sposób stan-

dardowy.

W krajach UE od 25 do 40% lekarzy re-

gularnie zaleca swoim pacjentom leczenie

homeopatyczne. Z badañ ankietowych

wiadomo, ¿e ponad 150 000 lekarzy na

œwiecie stosuje te leki w swojej codzien-

nej praktyce. We Francji leki homeopa-

tyczne przepisuje ponad 30 000 lekarzy,

w Wielkiej Brytanii 45% lekarzy uznaje je

za skuteczne.

Szkolenia w homeopatii

na uniwersytetach medycznych

W coraz wiêkszej liczbie krajów, aby le-

czyæ homeopatycznie, trzeba ukoñczyæ spe-

cjalistyczne kursy potwierdzaj¹ce uzyska-

nie okreœlonego minimum wiedzy. We

Francji homeopatia jest wyk³adana na wy-

dzia³ach medycznych w siedmiu uniwersy-

tetach, a Francuska Izba Lekarska uzna³a

oficjalnie praktykê homeopatyczn¹.

W Niemczech homeopatia jest wyk³a-

dana na czterech uniwersytetach, zaœ

w Austrii jest oficjalnie uznawan¹ umie-

jêtnoœci¹ medyczn¹ – konsultacje home-

opatyczne odbywaj¹ siê w piêciu szpita-

lach publicznych.

W Polsce lekarze chc¹cy poszerzyæ swo-

j¹ wiedzê z zakresu terapii homeopatycznej

uczestnicz¹ w kursach organizowanych

przez towarzystwa lekarskie skupiaj¹ce le-

karzy stosuj¹cych w praktyce leki home-

opatyczne. W naszym kraju dzia³a obecnie

7 regionalnych towarzystw homeopatycz-

nych. W trakcie kilkustopniowych kursów

oraz konferencji szkoleniowo-naukowych

prezentowane s¹ wyniki badañ naukowych,

badañ klinicznych oraz doœwiadczeñ prak-

tycznych w stosowaniu terapii homeopa-

tycznej w leczeniu pacjenta.

Zaufanie pacjenta, szacunek

dla lekarza

Ponad 300 milionów pacjentów na œwie-

cie stosuje leczenie homeopatyczne. O home-

opatii s³ysza³o ponad 80% Polaków, a 30%

siêga po tê metodê leczenia. Wiêkszoœæ jest

zdania, ¿e homeopatia jest skuteczn¹ metod¹

leczenia, a 77% uwa¿a lekarzy przepisuj¹-

cych leki homeopatyczne za godnych zaufa-

nia

1

. Homeopatiê stosuj¹ czêœciej osoby

z wy¿szym wykszta³ceniem, mieszkañcy

œrednich i najwiêkszych miast. Wyniki bada-

nia OBOP wskazuj¹ na przekonanie pacjen-

tów, ¿e homeopatia i tradycyjne leczenie mo-

g¹ byæ stosowane jednoczeœnie i nawzajem

siê uzupe³niaj¹. Na leczenie homeopatyczne

decyduj¹ siê osoby œwiadomie prowadz¹ce

zdrowy tryb ¿ycia. Najczêœciej stosuj¹ leki

homeopatyczne w przypadku przeziêbienia

lub grypy, a tak¿e w bólach g³owy, stawów,

bólach menstruacyjnych oraz w leczeniu sta-

nów niepokoju i zaburzeñ snu. Powy¿sze da-

ne s¹ zbli¿one do wyników badañ uzyska-

nych w innych krajach Unii Europejskiej.

Szukanie dowodów

skutecznoœci – badania

w homeopatii

Badania kliniczne s¹ obecnie wa¿nym ele-

mentem oceny skutecznoœci terapii. Niemniej

doœwiadczenie lekarzy pozostaje wa¿nym

elementem oceny skutecznoœci leczenia, po-

zwalaj¹cym zweryfikowaæ dane kliniczne

w codziennej praktyce.

Leki homeopatyczne przechodzi³y odwrot-

n¹ drogê ni¿ leki chemiczne – sprawdzone

w codziennej praktyce nieraz od dziesi¹tek

lat, teraz walcz¹ o legitymacjê EBM. Syste-

matycznie wzrasta liczba dowodów potwier-

dzaj¹cych ich skutecznoœæ terapeutyczn¹. Ho-

meopatia jest na etapie poszukiwania odpo-

wiedniego sposobu lub metodologii przedsta-

wiania swoich osi¹gniêæ.

Badania kliniczne

w homeopatii

W homeopatii prowadzi siê przede

wszystkim badania obserwacyjne, a nie

kliniczne, co wynika ze specyfiki metody

– leczenie jest zindywidualizowane, lekarz

bierze pod uwagê indywidualn¹ wra¿li-

woœæ pod³o¿a chorobowego pacjenta: oce-

nia nie tylko chory narz¹d, ale zwraca

uwagê na ogóln¹ kondycjê.

Dotychczas w dziedzinie homeopatii

opublikowano ponad 200 randomizowa-

nych badañ klinicznych. Uczestniczy³o

w nich ok. 20 000 pacjentów.

Baza empiryczna

– swoistoœci metody

Sk³ad leków homeopatycznych jest

ustalany na podstawie prób lekowych

prowadzonych na zdrowych ochotnikach.

Obserwowane s¹ objawy wywo³ane przez

dan¹ substancjê u zdrowej osoby, by na-

stêpnie podaæ okreœlony lek pacjentowi

cierpi¹cemu z powodu takich samych do-

legliwoœci.

Prowadzone s¹ badania kliniczne doty-

cz¹ce skutecznoœci leków (wobec placebo

lub leku referencyjnego, zgodnie z proto-

ko³em podwójnie œlepej próby). Obecnie

wiêkszoœæ licz¹cych siê na œwiatowym

rynku z³o¿onych leków homeopatycz-

nych ma badania kliniczne spe³niaj¹ce

kryteria EBM i GCP (Dobrej Praktyki

Klinicznej), poœwiadczaj¹ce skutecznoœæ

i bezpieczeñstwo terapii. W przypadku

niektórych z³o¿onych leków homeopa-

tycznych dostêpne s¹ tak¿e badania pod-

stawowe wyjaœniaj¹ce mechanizm ich

dzia³ania

2

.

Wyniki wielu badañ klinicznych oce-

niaj¹cych skutecznoœæ leczenia homeopa-

tycznego zosta³y opublikowane w reno-

mowanych czasopismach medycznych,

takich jak: „Breast Cancer Research and

Treatment” (2003), „Cancer” (2001),

„Clinical & Developmental Immunolo-

gy” (2004), „Explore” (2006), „Head and

Neck Surgery” (1998), „Immunological

Investigations” (2006), „Inflammation

Research” (2004), czy te¿ „Microvascular

Research” (2005) oraz „Rheumathology”

(2004).

Wiedza z Medline

i Cochrane Library

O randze danego badania œwiadczy

z pewnoœci¹ fakt jego obecnoœci w bazie

Medline

3

, najwiêkszej czêœci PubMed-u.

W bazie tej uwzglêdniono 51 prac doty-

cz¹cych 8 z³o¿onych leków homeopa-

tycznych, stosowanych w takich wskaza-

niach jak: urazy sportowe, stany niepoko-

ju u dzieci, zawroty g³owy, przerost mig-

da³ków, grypa i przeziêbienie, nie¿yt no-

sa oraz choroba zwyrodnieniowa stawów.

Drug¹ reprezentatywn¹ bazê danych

o publikacjach naukowych stanowi Co-

chrane Library, do której lekarze w na-

szym kraju maj¹ bezp³atny dostêp. Jest to

zbiór szeroko udokumentowanych prac,

protoko³ów, metod i analiz, bêd¹cych re-

zultatem pracy rzeszy lekarzy z ró¿nych

stron œwiata, wspó³pracuj¹cych ze sob¹ w

grupach tematycznych i opracowuj¹cych

wspólnie tematy, które nastêpnie za-

mieszczane s¹ w tej specyficznej bibliote-

ce medycznej.

W literaturze medycznej Cochrane Li-

brary funkcjonuje jako najrzetelniejsze

Ÿród³o wiedzy medycznej. W bazie tej za-

rejestrowano 18 raportów dla z³o¿onych

leków homeopatycznych stosowanych w

immunomodulacji, w leczeniu infekcji

uk³adu oddechowego

4

, w nie¿ycie b³ony

œluzowej nosa, w zawrotach g³owy, w sta-

nach spastycznych miêœniówki g³adkiej,

w urazach sportowych i w chorobie zwy-

rodnieniowej stawów.

Mo¿liwoœci terapii

homeopatycznej

– kiedy tak, a kiedy nie

Homeopatia jako jedna z metod lecze-

nia mo¿e przynosiæ dobre rezultaty tera-

peutyczne w wielu dolegliwoœciach, ale

nie uzurpuje sobie prawa do leczenia

30 czerwca 2008 r.

1166

wszystkich schorzeñ. Ma swoje miejsce

w medycynie, ale równie¿ – jak ka¿da in-

na metoda terapii – ma swoje ogranicze-

nia. Obecnie coraz wiêcej autorytetów

medycznych opowiada siê za terapi¹ ho-

meopatyczn¹ – wtedy gdy stanowi ona

uzupe³nienie leczenia klasycznego, dla

dobra pacjenta.

W jakich dolegliwoœciach

stosowaæ homeopatiê?

Leczenie homeopatyczne przynosi do-

bre rezultaty w terapii wielu dolegliwoœci,

zarówno w fazie ostrego ich przebiegu, jak

i w stanach przewlek³ych. Mo¿e byæ sku-

teczne w leczeniu i ograniczaniu m.in. na-

wrotów infekcji dróg oddechowych, w le-

czeniu niektórych chorób skóry i chorób

ginekologicznych. Leki homeopatyczne s¹

tak¿e zalecane w stanach niepokoju zwi¹-

zanych z codziennym stresem, w zaburze-

niach ze strony przewodu pokarmowego,

w alergiach oddechowych oraz w leczeniu

urazów i dolegliwoœci reumatycznych.

Homeopatia ma wa¿ne miejsce w pediatrii

– w leczeniu wielu chorób wieku dzieciê-

cego, takich jak dolegliwoœci okresu z¹b-

kowania, kolka u niemowl¹t, choroby

zakaŸne.

Kiedy nie?

Nie stosuje siê homeopatii w stanach

zagro¿enia ¿ycia, w schorzeniach wyma-

gaj¹cych interwencji chirurgicznej ani

w chorobach metabolicznych. W takich

przypadkach standardowe leczenie mo¿na

jednak uzupe³niaæ lekami homeopatyczny-

mi. W ciê¿kich, przewlek³ych chorobach,

gdy dochodzi do wyniszczenia organizmu,

leczenie homeopatyczne mo¿e jedynie po-

prawiæ komfort ¿ycia chorego.

Homeopatia nie znajduje tak¿e zastoso-

wania w leczeniu chorób nowotworowych,

które bezwzglêdnie wymagaj¹ specjali-

stycznego leczenia na oddzia³ach onkolo-

gicznych. Niektóre leki homeopatyczne

mo¿na jednak podawaæ pomocniczo, w ce-

lu z³agodzenia objawów ubocznych radio-

i chemioterapii. Ich dobroczynne dzia³anie

zosta³o potwierdzone w badaniach klinicz-

nych opublikowanych w czasopismach

medycznych.

n

1

Polacy o homeopatii i leczeniu homeopatycznym, TNS

OBOP, paŸdziernik 2006.

2

Szczêsny G., Wróblewski P., Dostawowe iniekcje prepa-

ratu Zeel T zmniejszaj¹ aktywnoœæ MMP-9 w p³ynie stawo-

wym u chorych z gonatroz¹, „Medycyna Biologiczna”,

1/2003, s. 19–25.

Porozov S., Cahalon A., Inhibition of IL-1

b and TNF-a – Se-

cretion from resting and activated human immunocytes

by the homeopathic medication Traumeel S, „Clinical &

Developmental Immunology”, czerwiec 2004, Vol. 11 (2),

str. 143–149.

Jäggi R., Würgler U., Dual inhibition of 5-lipoxygena-

se/cyclooxygenase by a reconstituted homeopathic re-

medy; possible explanation for clinical efficacy and favo-

urable gastrointestinal tolerability, „Inflammation Rese-

arch”, 53, 2004, s. 150–157.

3

Medline – internetowa baza danych, kompleksowe Ÿród³o bi-

bliografii naukowej i biomedycznej, zawieraj¹ca 11 milionów

pozycji, tj. cytowañ i streszczeñ zdrowotnych i medycznych

czasopism oraz innych Ÿróde³.

4

Miêdzy innymi: Vickers A.J., Smith C., Homeopathic

Oscillococcinum for preventing and treating influenza and

influenza-like syndromes, Cochrane Review 2008, Issue

The Cochrane Library.

raport

Uwagi do metodologii metaanaliz badañ

klinicznych w homeopatii

M

etaanaliza przedstawia statystyczn¹ ocenê badania

opart¹ na w³aœciwej liczbie doniesieñ klinicznych. Od

kilku lat opracowania o typie metaanalizy stanowi¹ te-

mat debat o naukowej przydatnoœci zastosowania homeopatii

i okreœlenia jej miejsca w praktyce medycznej.

Nawet jeœli metaanalizy badañ skutecznoœci leków homeopa-

tycznych nie s¹ przeprowadzane perfekcyjnie, pokazuj¹, ¿e ba-

dana metoda lecznicza zaczyna byæ metod¹ eksperymentaln¹

i ¿e zwi¹zane z tym wyniki nie mog¹ byæ d³u¿ej w ca³oœci dys-

kwalifikowane.

Warto zacytowaæ zdanie profesora M.J.S. Langmana (Wydzia³

Medyczny, Uniwersytet w Birmingham, Wielka Brytania), jedne-

go ze znawców tematu homeopatii i jej rzeczowego oponenta:

„Naukowcy musz¹ pytaæ tak d³ugo, jak d³ugo bêd¹ istnieæ ra-

cjonalne podstawy wyboru medycyny homeopatycznej lub ja-

kiejœ jej specyficznej odmiany”.

Prof. dr hab. n. med. Kazimierz A. Wardyn:

wiceprezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej

30 czerwca 2008 r.

1177

P

ierwsza z nich – maj¹ca podstawy

naukowe, oparta na zdobyczach

wiedzy ró¿nych dziedzin nauk

biologicznych i pokrewnych,

a ostatnio tak¿e nauk technicz-

nych – zajmuje niekwestionowan¹ czo³ow¹

pozycjê, znajduj¹c na ogó³ powszechne uzna-

nie. W jej cieniu funkcjonuje równie¿ wiele

ró¿nych odmian medycyny alternatywnej. Do

najpopularniejszych nale¿¹: zio³olecznictwo

tradycyjne, homeopatia i akupunktura.

Wszystkie trzy maj¹ w Polsce prawne podsta-

wy do prowadzenia terapii.

Wyzwanie dla statystyki

medycznej

W¹tpliwoœci, a czêsto arbitralnie wyra¿ane

przekonanie o nieskutecznoœci dzia³ania leczni-

czego leku homeopatycznego wynikaj¹ z bar-

dzo minimalnych dawek leków stosowanych

w terapii homeopatycznej. Czêsto s¹ to roz-

cieñczenia przekraczaj¹ce liczbê Avogadry

(10

-24

) siêgaj¹ce 10

-60

(np. 30 CH) lub nawet

wiêksze, poni¿ej moleku³y, czyli takie, które

z punktu widzenia chemii nie mog¹ mieæ ju¿

czynnego dzia³ania biologicznego.

Poniewa¿ terapia w medycynie konwen-

cjonalnej (alopatycznej) opiera siê na zasadzie

przeciwieñstw (grec. alos – inny), czego przy-

k³adem mog¹ byæ leki przeciwgor¹czkowe

przeciwbólowe czy antybiotyki, natomiast w

homeopatii – na zasadzie podobieñstw (hom-

nios – podobny), wykorzystywanie tej samej

metodyki do wzajemnej oceny nie zawsze

okazuje siê mo¿liwe. Dodatkow¹ trudnoœæ

stanowi fakt, ¿e w homeopatii dobiera siê lek

do tzw. konstytucji chorego, bior¹c pod uwa-

gê indywidualny charakter reagowania ustro-

ju i jego zwi¹zek ze œrodowiskiem, w którym

¿yje. Pojêcie konstytucji wed³ug wspó³cze-

snej terminologii medycznej mo¿e odpowia-

daæ fenotypowi pacjenta, który nale¿y rozu-

mieæ nie tylko jako zespó³ cech fizycznych

(somatycznych) i psychicznych, ale przede

wszystkim funkcjonalnych, czyli m.in. sposób

jego reagowania na lek. Dlatego w homeopa-

tii ten sam lek mo¿e siê okazaæ skuteczny w

ró¿nych chorobach, a kilka ró¿nych leków

mo¿e spowodowaæ podobny pozytywny efekt

w tej samej chorobie.

Poza tym, w zwi¹zku z du¿ym rozcieñcze-

niem leków homeopatycznych, wiele metod

analitycznych stosowanych w medycynie kon-

wencjonalnej okazuje siê nieprzydatnych do

prowadzenia badañ naukowych w homeopatii.

Niekiedy bardzo wysokie rozcieñczenia leków

homeopatycznych narzucaj¹ koniecznoœæ po-

dejmowania badañ struktury molekularnej,

a nawet kwantowej.

Hipotezy dotycz¹ce dzia³ania

leku homeopatycznego

Podejmuj¹c próbê wyjaœnienia mechani-

zmów dzia³ania leku homeopatycznego, inte-

resuj¹c¹ hipotezê tzw. pamiêci wody rozwija

Iwona Wawer [1]. Autorka wskazuje, ¿e mo-

leku³a leku, która znajdzie siê w wodzie, po-

woduje odwzorowywanie jej ³adunku na z³o-

¿onych strukturach geometrycznych wody

(klastery i klatraty). Zdaniem M. Molskiego

[2], klaster mo¿e byæ zatem noœnikiem infor-

macji, na którym odwzorowana zosta³a

struktura fizykochemiczna wprowadzonej

substancji. Jest ona trwa³a w niskich tempe-

raturach (w wysokich nastêpuje dezintegra-

cja strukturalna i informacyjna) i nie ulega

zaburzeniu w kolejnych rozcieñczeniach [2].

Tym samym nie substancja aktywna, ale jej

odwzorowana informacja na noœniku mo¿e

mieæ w³aœciwoœci lecznicze, tak¿e w dal-

szych rozcieñczeniach. Opieraj¹c siê na zja-

wisku tzw. teleportacji kwantowej (np. mo¿-

liwoϾ przeniesienia polaryzacji z jednego na

drugi odleg³y foton), hipotetycznie mo¿na

za³o¿yæ, ¿e podczas wytwarzania leku home-

opatycznego taki transfer substancji aktywnej

na noœnik mo¿e mieæ miejsce [2].

Jacek Norkowski OP, obok filozoficzno-re-

ligijnego spojrzenia na zagadnienie homeopa-

tii, wiêcej uwagi poœwiêca równie¿ teorii infor-

macji [3, 10]. W œwietle tej teorii lek homeopa-

tyczny móg³by byæ noœnikiem informacji, któ-

ra przynosi efekt leczniczy organizmowi, na

wzór programu zapisanego na dyskietce, która

jest noœnikiem informacji przenoszonej na

twardy dysk komputera.

W badaniach nad struktur¹ wody i jej

roztworów przydatny okaza³ siê równie¿

j¹drowy rezonans magnetyczny (NMR).

Czasy jego relaksacji okaza³y siê czu³ym

narzêdziem do wykrywania subtelnych

zmian struktury roztworów [1].

Wykorzystuj¹c zjawisko termolumine-

scencji wykazano równie¿, ¿e jony znajduj¹ce

siê w roztworze pozostaj¹ jego charaktery-

styczn¹ cech¹ mimo bardzo wysokich roz-

cieñczeñ i wstrz¹sania (potencjalizacji).

Iwona Wawer [1] sugeruje równie¿, ¿e sku-

tecznoœæ terapeutyczn¹ bardzo ma³ych dawek

mo¿na t³umaczyæ (interpretowaæ) teori¹ cha-

osu i termodynamik¹ procesów nieliniowych,

czy teori¹ informacji, gdy¿ organizmy ¿ywe

cechuje dynamika, zdolnoϾ do samoregulacji

i nieliniowoϾ zjawisk.

Badania kliniczne

– metaanalizy

Zarówno w medycynie konwencjonalnej,

jak i w homeopatii badania naukowe coraz

czêœciej prowadzone s¹ z przyjêciem zasady

pe³nej randomizacji z podwójnie œlep¹ prób¹

kontrolowan¹ placebo. Metaanalizy umo¿li-

wiaj¹ scalenie najbardziej obiektywnych in-

formacji o efektywnoœci prowadzonego lecze-

nia lub wystêpowaniu (wzglêdnie braku) sta-

tystycznie istotnych ró¿nic miêdzy badanymi

grupami pacjentów.

Pierwsz¹ metaanalizê, opart¹ na 107 bada-

niach klinicznych, prezentowanych w 96 pu-

blikacjach, ju¿ w 1991 r., przedstawili Kleij-

nen i wsp. [4]. Autorzy analizowali przede

wszystkim jakoϾ i poprawnoϾ metodolo-

giczn¹ przeprowadzonych badañ. W 84 bada-

niach spoœród 107 analizowanych, udoku-

mentowali pozytywne wyniki leczenia home-

opatycznego. Niezale¿nie od usterek meto-

dycznych, pozytywny trend w efektach lecze-

nia homeopatycznego zosta³ zauwa¿ony.

Boissel i wsp. [5] na zlecenie Unii Europej-

skiej analizowali 184 badania kliniczne (w tym

115 randomizowanych), zebrane z 377 pozycji

bibliograficznych. Z tej liczby 32 spe³nia³y

kryterium specyficznoœci, ale jedynie w 20

spe³niono wszystkie wymogi: poprawn¹

Refleksje nad metodologi¹ badañ

naukowych w homeopatii

tekst

prof. dr hab. n. med.

Marian Krawczyñski

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Wbrew pozorom, wspó³czesn¹ medycynê charakteryzuje znaczna polaryzacja stano-

wisk i pogl¹dów.

Obok medycyny konwencjonalnej (tradycyjnej, akademickiej, alopatycznej)

wyró¿nia siê medycynê komplementarn¹, nie zawsze s³usznie uto¿samian¹ z naturaln¹.

raport

30 czerwca 2008 r.

1188

randomizacjê, definicjê specyficznoœci i in-

terwencjê lecznicz¹. Ostatecznie do analizy za-

kwalifikowano 17 porównañ z 15 publikacji z

³¹czn¹ liczb¹ 2001 pacjentów. W 6 pracach po-

równano efekty terapii alopatycznej i home-

opatycznej. Uzyskany wspó³czynnik prawdo-

podobieñstwa p<0,001 w ka¿dym badaniu po-

zwala odrzuciæ hipotezê zerow¹ o braku efek-

tu homeopatii. Jest to jedna z metaanaliz, któ-

ra potwierdza, ¿e pacjenci leczeni homeopa-

tycznie odnieœli wiêcej korzyœci ni¿ pacjenci

otrzymuj¹cy placebo. Liczba statystycznie

znamiennych, pozytywnych dla homeopatii

wyników nie jest tu przypadkowa.

Linde i wsp. [6] sprawdzili 186 badañ kli-

nicznych i wybrali 89 koncentruj¹cych siê na

homeopatii klasycznej. W 1/3 z nich nie po-

twierdzono statystycznie pozytywnego rezul-

tatu leczenia homeopatycznego. Z pozosta-

³ych prac, przedstawiaj¹cych pozytywne wy-

niki, kilka badañ powtórzono i uzyskano po-

równywalne rezultaty. W podsumowaniu au-

torzy wyra¿aj¹ opiniê, ¿e nie mog¹ zgodziæ

siê ze stwierdzeniem, i¿ „kliniczny efekt ho-

meopatii jest równy efektowi placebo”. Ich

zdaniem, udowodnienie skutecznoœci leku ho-

meopatycznego wymaga starannoœci, dok³ad-

noœci i prawid³owo dobranych metod badania.

Kontrowersyjna publikacja

w „Lancecie”

Pragnê zwróciæ uwagê na interesuj¹cy ko-

mentarz [7, 8] profesora Paolo Bellavite (Ve-

rona) dotycz¹cy – szczególnie nag³oœnionego

przez œrodki audiowizualne, codzienn¹ prasê

i inne periodyki – artyku³u Shanga i wsp. [8],

opublikowanego w tygodniku „Lancet”

w 2005 r., wskazuj¹cego, ¿e lek homeopa-

tyczny to placebo.

Przedstawiona w nim metaanaliza zosta³a

oparta na 21 badaniach dotycz¹cych leków

homeopatycznych, wybiórczo dobranych ze

110 ocenianych prac (19%), porównywanych

do 8 badañ terapii konwencjonalnej (9%).

Kryterium doboru wynika³o z najwy¿szej ja-

koœci metodologicznej i liczebnoœci badanych

grup pacjentów.

W opinii autora komentarza, autorzy ar-

tyku³u ukierunkowali dobór publikacji dla

uzyskania argumentów przemawiaj¹cych

za postawion¹ a priori tez¹, ¿e skutecz-

noœæ leku homeopatycznego jest równo-

znaczna z efektem placebo. Autor komen-

tarza wskazuje, ¿e nie mo¿na przyj¹æ jed-

nakowego kryterium dla obu porównywa-

nych rodzajów terapii. W omawianej me-

taanalizie nie przedstawiono te¿ dzia³añ

niepo¿¹danych i kosztów leczenia, para-

metrów daj¹cych przewagê homeopatii.

Na mo¿liwoœæ nie w pe³ni obiektywnego

wnioskowania autorów artyku³u opubliko-

wanego w 2005 r. w „Lancecie” zwraca³

równie¿ uwagê Peter Fisher, dyrektor kli-

niczny i dyrektor ds. badañ w Królewskim

Szpitalu Homeopatycznym w Londynie.

Stwierdza on m.in.: „Podejrzewam, i¿ arty-

ku³ ten nie jest obiektywny, a jego autorzy w

sposób arbitralny próbuj¹ zdyskredytowaæ

homeopatiê”.

Model integracyjny medycyny

Homeopatia na œwiecie zdobywa nowych

zwolenników, zarówno wœród pacjentów, jak

i lekarzy, którzy przy pomocy fizyków szuka-

j¹ wyjaœnienia mechanizmu dzia³ania leku

homeopatycznego odwo³uj¹c siê do osi¹-

gniêæ m.in. fizyki kwantowej [2]. Tym sa-

mym homeopatia wkracza w etap uwiary-

godniania siê [1].

Czy brak naukowych dowodów mechani-

zmu dzia³ania terapii homeopatycznej uza-

sadnia jej wykluczenie? Homeopatia, podob-

nie jak medycyna konwencjonalna, rozwinê³a

siê na podstawie spostrze¿eñ empirycznych,

z tym ¿e tylko ta druga rozwija siê znacznie

d³u¿ej w oparciu o inny paradygmat [9].

Mimo ¿e homeopatia niejednokrotnie pod-

kreœla jako swoj¹ specyfikê holistyczne po-

dejœcie do pacjenta, s¹dzê, ¿e nie powinno

ono byæ obce ¿adnemu lekarzowi, równie¿

ukszta³towanemu na zasadach obowi¹zuj¹-

cych w medycynie akademickiej opartej na

faktach (EBM – Evidence Based Medicine).

W pediatrii zawsze aktualna pozostaje zasa-

da, ¿e leczy siê „chore dziecko”, a nie np. tyl-

ko biegunkê czy wymioty. W podejœciu do

pacjenta zaznacza siê ró¿nica, gdy lekarz ho-

meopata podczas pierwszej wizyty przewidu-

je nawet godzinê na badania i wywiad. Leka-

rze medycyny akademickiej, dzia³aj¹cy nie-

kiedy zbyt rutynowo, nie mog¹ uzyskaæ psy-

chogennego efektu terapii. Musimy pamiê-

taæ, ¿e dyplom lekarza nie daje patentu na ca-

³e ¿ycie na prawid³owoœæ stawianych diagnoz

i leczenia!

Niezale¿nie jednak od indywidualnie

uznanych priorytetów terapeutycznych, z le-

karskiego punktu widzenia nic nie mo¿e prze-

s³oniæ zasady primum non nocere.

n

Piœmiennictwo

1. Wawer I., Fizykochemiczne badania leków homeopa-

tycznych, „Standardy Medyczne”, 2004: 4–7.

2. Molski M. Nielokalnoœæ a homeopatia. „Zeszyty PTHK”

2007,2(3):3–7.

3. Norkwski J., Dlaczego nie nale¿y paliæ homeopatów na

stosie? „Pediatria Praktyczna”, 2004,12(4).

4. Kleijnen J., Knipschild P., Riet G., Clinical trials of ho-

meopathy. BMJ. 1991,302:316–323.

5. Boissel J.P., Cucherat M., Haugh M. i in., Overview of

data from homeopathic medicine trials: report of the ef-

ficacy of homeopathic intervention over no treatment or

placebo. „Report to the European Commission”, 1996,

D.G.XIII.

6. Linde K. „Clausius N., Ramirez G. i in., Are the clinical

effects of homeopathy placebo effects? A meta-analysis

of placebo-controlled trials. „Lancet” 1997,350 (9082):

834–843.

7. Bellavite P., oprac. Ksiê¿opolski R. Czy homeopatia to

placebo?, „Zeszyty PTHK 2007, 2(3): 20-25.

8. Bellavite P., Complexity science and homeopathy: a

synthetic overview. „Homeopaty” 2003,92:203–212.

9. Shang A., Huviler-Müntener K., Nartey I. i in., Are the

clinical effects of homoeopathy placebo effects? Compa-

rative study of placebo-controlled trials of homoeopathy

and allopathy, „Lancet” 2005,366:726–732.

10. Norkowski J., Empiria czy teoria? Pytanie o homeopa-

tiê w œwietle metodologii nauk przyrodniczych, Materia³y

z XX Nauk. Zjazdu Polskiego Tow. Farmaceutycznego, Ka-

towice, 25–28.09.2007.

raport

raport

30 czerwca 2008 r.

1199

P

rzyjête w Polsce unormowania

prawne dotycz¹ce leku home-

opatycznego maj¹ zatem swe

korzenie w regulacjach euro-

pejskich i zosta³y wprowadzo-

ne z uwagi na koniecznoϾ dostosowania

polskiego prawa do norm ustalonych

w Unii Europejskiej. Polska z chwil¹ przy-

st¹pienia do UE (1 maja 2004 r.) i podpisa-

nia traktatu akcesyjnego przyjê³a zapisy

dyrektywy europejskiej 2004/27/WE z 31

marca 2004 r. w sprawie wspólnotowego

kodeksu odnosz¹cego siê do produktów

leczniczych stosowanych u ludzi.

Zawarta w ustawie Prawo Farmaceu-

tyczne definicja produktu homeopatycz-

nego czy kwestie dotycz¹ce uproszczonej

procedury dopuszczenia do obrotu wyni-

kaj¹ z uregulowañ unijnych.

Zgodnie z zapisami ustawy, rejestracja

leku wymaga udokumentowania jego

bezpieczeñstwa i jakoœci. Postêpowanie

toczy siê w Urzêdzie Rejestracji Produk-

tów Leczniczych, Wyrobów Medycz-

nych i Produktów Biobójczych i koñczy

wydaniem przez Ministra Zdrowia po-

zwolenia na dopuszczenie do obrotu. Re-

jestracja leku homeopatycznego przez or-

gan pañstwowy pozwala wyci¹gn¹æ wnio-

sek, i¿ lek ten przynale¿y do medycyny

oficjalnej, a nie do obszaru metod medycy-

ny alternatywnej (czyli stoj¹cej w opozycji

do medycyny konwencjonalnej).

Odnoœnie do lekarzy stosuj¹cych home-

opatiê czêsto przywo³ywany jest § 57. Ko-

deksu Etyki Lekarskiej, zgodnie z którym

lekarzowi nie wolno siê pos³ugiwaæ meto-

dami uznanymi przez naukê za szkodliwe,

bezwartoœciowe lub nie zweryfikowanymi

naukowo. Pozostawiaj¹c na boku dyskusje

o charakterze homeopatii, trzeba odpowie-

dzieæ sobie na pytanie, czy z prawnego

tekst

Monika Zboralska-Piesto

radca prawny

Status prawny leku homeopatycznego

w Polsce

W Polsce status prawny leku homeopatycznego okreœla ustawa Prawo Farmaceutyczne

z 6 wrzeœnia 2001 r. z póŸniejszymi zmianami, która wesz³a w ¿ycie 1 paŸdziernika 2002 r. Ostat-

nia nowelizacja ustawy z 30 marca 2007 r., dostosowuj¹ca przepisy krajowe do dyrektywy europej-

skiej 2004/27/WE, obowi¹zuje od 1 maja 2007 r.

raport

30 czerwca 2008 r.

2200

Leczenie metod¹

homeopatyczn¹

jako problem etyczny

Czy lekarzowi wolno stosowaæ metody

, których nie pozna³

w czasie studiów na wydziale medycznym? Czy w ogóle wolno sto-

sowaæ metody, których mechanizm nie jest do koñca poznany?

tekst

lek. mgr filozofii

Jacek Norkowski OP

P

rocedury uproszczone odnosz¹

siê do tych grup produktów, dla

których konieczne jest udoku-

mentowanie jakoœci oraz bezpie-

czeñstwa stosowania, natomiast nie jest

wymagane przedstawienie dowodów

skutecznoœci dzia³ania ze wzglêdu na

swoje zastosowanie (np. produkty leczni-

cze homeopatyczne stosowane do indy-

widualnej terapii lub roœlinne stosowane

tradycyjnie w lecznictwie, a swoj¹ sku-

tecznoœæ dokumentuj¹ na podstawie wie-

loletniego stosowania terapeutycznego

w lecznictwie).

Wszystkie pozwolenia na dopuszcze-

nie do obrotu dla produktów leczni-

czych, uzyskane zgodnie z ustaw¹ Pra-

wo Farmaceutyczne, maj¹ tak¹ sam¹

wagê prawn¹.

S¹ prowadzone badania kliniczne, które

maj¹ za zadanie udokumentowanie sku-

tecznoœci produktów leczniczych home-

opatycznych. Wyniki tych badañ za³¹cza-

ne s¹ do dokumentacji homeopatycznej

produktów leczniczych oraz publikowane

w literaturze fachowej.

Dr El¿bieta Wojtasik,

wiceprezes ds. produktów leczniczych

w URPLWMiPB

punktu widzenia mo¿na czyniæ leka-

rzowi zarzut dzia³ania niezgodnego z pra-

wem w sytuacji, gdy zgodnie ze wskaza-

niami stosuje produkt leczniczy dopusz-

czony do obrotu.

Prawa i obowi¹zki lekarza, tak¿e

w zakresie wyboru metody leczenia i

stosowanych leków, okreœla ustawa z 5

grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i le-

karza dentysty (Dz.U. z 2005 nr 226,

poz.1943 ze zm.). Zgodnie z art. 45. pkt.

1. powy¿szej ustawy, lekarz mo¿e ordy-

nowaæ te œrodki farmaceutyczne i mate-

ria³y medyczne, które s¹ dopuszczone

do obrotu na terenie Rzeczypospolitej

Polskiej na zasadach okreœlonych w od-

rêbnych przepisach.

W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y

stwierdziæ, i¿ nie mo¿na lekarzowi sta-

wiaæ zarzutu stosowania homeopatii ja-

ko dzia³ania niezgodnego z etyk¹ zawo-

dow¹, gdy¿ leki homeopatyczne s¹ pro-

duktami leczniczymi dopuszczonymi do

obrotu na podstawie decyzji kompetent-

nego organu pañstwowego. Poza tym

nale¿y zauwa¿yæ, ¿e regulacja art. 6.

Kodeksu Etyki Lekarskiej przyznaje le-

karzom swobodê w wyborze metod po-

stêpowania, które uznaj¹ za najskutecz-

niejsze.

n

T

en, kto takie pytania stawia, na

ogó³ nie jest œwiadom kilku rze-

czy. Po pierwsze – od strony

metodologicznej homeopatia od

samego pocz¹tku mo¿e byæ

wzorem w³aœciwie stosowanego podejœcia

empirycznego, systematycznie prowadzonych

obserwacji i badañ, sporz¹dzania opracowañ

statystycznych itd. Po drugie – medycyna ci¹-

gle odkrywa coœ nowego w dziedzinach, które

wydawa³y siê ju¿ na wskroœ poznane. Wresz-

cie po trzecie – tak siê zwykle dzieje, ¿e braku-

je nam pe³nej znajomoœci mechanizmów dzia-

³ania leków, których efekty terapeutyczne s¹

nam dobrze znane od strony praktycznej.

Dlatego te¿ homeopatia nie jest tak „nie-

naukowa”, ani medycyna alopatyczna tak

„naukowa”, jak mog³oby siê wydawaæ.

W medycynie zawsze praktyka wyprzedza³a

teoriê i nie ma powodu, aby siê tym zbytnio

martwiæ. Medycyna to dziedzina bardziej

praktyczna ni¿ teoretyczna i jako taka jest

zorientowana przede wszystkim na dobro

chorego, a nie na odkrycia naukowe.

Jeœli wzi¹æ pod uwagê naczelne has³o me-

dycyny: Primum non nocere, zalety leczenia

homeopatycznego staj¹ siê jeszcze wyraŸ-

niejsze. Niew¹tpliwie ewentualne dzia³ania

uboczne leków homeopatycznych s¹ mniej

uci¹¿liwe dla pacjenta ni¿ w medycynie alo-

patycznej. Pozbawienie pacjenta mo¿liwoœci

leczenia homeopatycznego, które jest jemu

potrzebne, by³oby wyrz¹dzeniem mu wiel-

kiej szkody. Z drugiej strony nie chodzi te¿

o to, aby pacjenta leczyæ wy³¹cznie jedn¹

metod¹; nie musi on byæ leczony wy³¹cznie

homeopatycznie, ale powinien byæ leczony

z uwzglêdnieniem mo¿liwoœci, które daje

homeopatia.

Nie zauwa¿aj¹ tego problemu doœæ liczni

puryœci, którzy – uprzedzeni do homeopatii

z powodu niezrozumienia jej unikalnoœci,

a zarazem nie dostrzegaj¹cy pewnego za-

mkniêcia siê medycyny klasycznej w „mole-

kularnym” paradygmacie, czasem te¿ z po-

wodu obaw, ¿e homeopatia dzia³a na zasa-

dzie magicznej – odrzucaj¹ j¹ i krytykuj¹.

Wiele osób krytykuj¹cych homeopatiê na

gruncie religijnym nie wie o tym, ¿e obecny

papie¿ Benedykt XVI leczy siê homeopa-

tycznie (pisze o tym Peter Seewald w ksi¹¿-

ce „Benedykt XVI. Ein Porträt aus der

Nähe”, Berlin 2005, s. 33.), a papie¿e od

Grzegorza XVI (1831–1846) do Piusa XII

(1939–1958), po rozwianiu pewnych pocz¹t-

kowych obaw, homeopatiê wrêcz popierali

(odsy³am do publikacji „Divina Omeopatia:

le falsita di quark” i „La disinformazione su

Vaticano e omeopatia” w: „Anthropos & Ia-

tria”, (annoV), Gennaio-Marzo 2001). Pozy-

tywna by³a równie¿ odpowiedŸ Jana Paw³a II

na pytania dotycz¹ce homeopatii, skierowa-

ne do niego przez lekarza nale¿¹cego do Ma-

³opolskiego Stowarzyszenia Homeopatów.

OdpowiedŸ tê, w imieniu i za zgod¹ papie¿a,

wystosowa³ ks. Jan Ptasznik, cz³onek Sekcji

Polskiej Sekretariatu Stanu, w specjalnym li-

œcie z 22 czerwca 2004 r., w którym stwier-

dzi³, ¿e „Koœció³ nie zabrania stosowania ho-

meopatii w leczeniu”. Powinno to rozwiaæ

obawy niektórych wiernych Koœcio³a kato-

lickiego, jednak wiêkszoœæ z nich nie wie

o istnieniu tego listu. Z tego typu problema-

mi musi siê wci¹¿ mierzyæ homeopatia.

Pozostaje przyznaæ jedno – homeopatia

jest dla nauki, filozofii, teologii i samej me-

dycyny akademickiej pewnym wyzwaniem.

Prowokuje do stawiania na nowo pytañ, któ-

re nauczyliœmy siê pomijaæ, zmusza do uzna-

nia faktów, które nie pasuj¹ do czysto „che-

micznej” i „mechanistycznej” wizji ¿ycia.

Czy jednak na pewno jest to wada homeopa-

tii? A mo¿e to jej najwiêksza zaleta? Nauka

œmia³o wkracza na coraz nowe tereny, na

których odkrywa istnienie zjawisk nielinio-

wych i nielokalnych w organizmach ¿y-

wych. Uczestnicy ró¿nych sympozjów orga-

nizowanych przez stowarzyszenia homeopa-

tów w Polsce mieli okazjê zapoznaæ siê z ty-

mi nowymi odkryciami ju¿ niejednokrotnie.

Dla oceny homeopatii, jak zawsze w ¿y-

ciu, potrzebna jest spora doza roztropnoœci.

Ocena dzia³añ lekarza homeopaty powinna

bazowaæ na jego wynikach leczenia, przeba-

danych bezstronnie i z uwzglêdnieniem spe-

cyfiki tej metody. Takie analizy wypadaj¹

zdecydowane na korzyœæ homeopatii. Jeœli

tak jest, mo¿emy byæ pewni, ¿e realizuje ona

szczytne has³o medycyny: Bonum aegroti

– lex suprema, czyli „Dobro chorego – naj-

wy¿szym prawem”.

n

raport

30 czerwca 2008 r.

2211

30 czerwca 2008 r.

2222

STANOWISKO nr 7/08/V

NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ

z 4 kwietnia 2008 r. w sprawie stosowania

homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy

i lekarzy dentystów oraz organizowania szkoleñ

w tych dziedzinach

N

aczelna Rada Lekarska negatywnie

ocenia zjawisko stosowania home-

opatii i pokrewnych nienaukowych

metod przez niektórych lekarzy

i lekarzy dentystów, a tak¿e orga-

nizowanie szkoleñ w tych dziedzi-

nach przez instytucje i organizacje maj¹ce sprawo-

waæ pieczê nad prawid³owym wykonywaniem zawo-

dów medycznych.

Stale narasta liczba dowodów oraz przekonanie œrodo-

wisk naukowych w medycynie, ¿e homeopatiê nale¿y za-

liczaæ do nienaukowych metod tzw. medycyny alternatyw-

nej, która proponuje stosowanie bezwartoœciowych pro-

duktów o niezweryfikowanym naukowo dzia³aniu.

Rada wyra¿a zaniepokojenie, ¿e czêœæ lekarzy i le-

karzy dentystów, jak równie¿ niektóre organizacje le-

karskie i uczelnie medyczne anga¿uj¹ siê w popula-

ryzacjê homeopatii i pokrewnych metod, s³u¿¹c po-

moc¹ w organizacji szkoleñ i dzia³añ maj¹cych na ce-

lu legitymizowanie oraz promocjê homeopatii.

Naczelna Rada Lekarska uwa¿a, ¿e dzia³ania takie sto-

j¹ w sprzecznoœci z art. 57 Kodeksu Etyki Lekarskiej, któ-

ry mówi: „Lekarz nie mo¿e pos³ugiwaæ siê metodami

uznanymi przez naukê za szkodliwe, bezwartoœciowe lub

niezweryfikowanymi naukowo. Nie mo¿e tak¿e wspó³dzia-

³aæ z osobami zajmuj¹cymi siê leczeniem, a nie posiadaj¹-

cymi do tego uprawnieñ.”, jak równie¿ ze stanowiskiem Na-

czelnej Rady Lekarskiej nr 24-02-IV z dnia 8 listopada

2002 r. w sprawie tzw. medycyny alternatywnej.

Zapisy te zobowi¹zuj¹ Naczeln¹ Radê Lekarsk¹, inne

organy samorz¹du lekarskiego oraz wszystkich jego

cz³onków nie tylko do przeciwstawiania siê ww. tenden-

cjom, ale równie¿ do popierania dzia³añ tych lekarzy, le-

karzy dentystów i organizacji lekarskich, których celem

jest troska o zachowanie racjonalnego charakteru medy-

cyny praktykowanej w naszym kraju oraz racjonalnego wy-

datkowania prywatnych i publicznych œrodków przezna-

czanych na leczenie.

Sekretarz

Prezes

Mariusz Janikowski

Konstanty Radziwi³³

raport

30 czerwca 2008 r.

2233

Z

espó³ ekspertów NRL w sk³adzie:

prof. W³odzimierz Buczko (AM Bia³y-

stok), prof. Tadeusz Chruœciel (NRL

Warszawa), prof. Zbigniew Gaciong

(AM Warszawa), prof. Pawe³ Górski (UM £ódŸ),

prof. Wies³aw Jêdrzejczak (AM Warszawa), dr

hab. Romuald Krajewski (NRL Warszawa), prof.

Jerzy Kruszewski (NRL Warszawa), prof. Cezary

Szczylik (WIM Warszawa), prof. Piotr Zaborowski

(AM Warszawa), po zapoznaniu siê z obecnym

stanem wiedzy o za³o¿eniach, skutecznoœci, bez-

pieczeñstwie i konsekwencjach praktyk home-

opatycznych stwierdza, ¿e ta metoda leczenia nie

spe³nia wymagañ stawianych metodom stosowa-

nym we wspó³czesnej medycynie i ¿e jej zasady

nie s¹ zgodne z aktualn¹ wiedz¹ medyczn¹.

W szczególnoœci zespó³ zwraca uwagê, ¿e:

1. Podstawy homeopatii s¹ sprzeczne ze

wspó³czesn¹ wiedz¹ na temat patogenezy

chorób oraz patofizjologii.

2. Za³o¿enie homeopatii, ¿e pobudzanie organi-

zmu do walki z chorob¹ mo¿na uzyskaæ przez

stosowanie homeopatycznych dawek sub-

stancji jest sprzeczne ze znanymi i dobrze udo-

wodnionymi mechanizmami dzia³ania œrod-

ków leczniczych. Wed³ug dostêpnej wiedzy, po-

twierdzonej w ogromnej liczbie przeprowadzo-

nych zgodnie z wymogami nauki badañ,

wszystkie substancje w „dawkach symbolicz-

nych” s¹ po prostu pozbawione dzia³ania.

3. Homeopatyczna zasada „podobne leczyæ

podobnym” nie znajduje potwierdzenia na

gruncie empirycznym.

4. Twierdzenie homeopatów, ¿e ta sama choro-

ba u ka¿dego pacjenta przebiega zupe³nie ina-

czej i ¿e dlatego w tych samych schorzeniach

nale¿y u ró¿nych pacjentów stosowaæ odmien-

ne leki jest sprzeczne z wiedz¹ medyczn¹. Tak

rozumiane „indywidualizowanie” postêpowa-

nia uniemo¿liwia obiektywn¹ weryfikacjê sku-

tecznoœci leczenia homeopatycznego.

5. T³umaczenie mechanizmu dzia³ania leków

homeopatycznych jest sprzeczne z zasada-

mi wspó³czesnej chemii, farmakologii i im-

munologii, zw³aszcza z zasad¹ zale¿noœci

efektu leczniczego od dawki leku. Zasada

ta sprawdzi³a siê w odniesieniu do wszyst-

kich leków stosowanych w medycynie, któ-

rych skutecznoϾ wielokrotnie potwierdzo-

no w œciœle kontrolowanych warunkach.

6. Wspó³czesna wiedza z zakresu chemii i fi-

zjologii wskazuje, i¿ nieprawdziwym jest

twierdzenie, ¿e lek homeopatyczny ma na-

bywaæ w³aœciw¹ si³ê dzia³ania poprzez wie-

lokrotne rozcieñczanie pierwotnej substan-

cji, zwykle wod¹ lub s³abym roztworem alko-

holu, czêsto a¿ do rozcieñczenia ,,symbo-

licznego”. Twierdzenie, ¿e dopiero home-

opatyczne rozcieñczanie substancji pozwala

na uzyskanie bodŸca („potencji”), który jest

zdolny uaktywniæ zaburzone funkcje organi-

zmu do walki z chorob¹, jest nie do zaak-

ceptowania na gruncie wspó³czesnej fizjolo-

gii. Poniewa¿ wiadomo, ¿e reakcje chemicz-

ne i receptorowe wymagaj¹ stê¿eñ substra-

tu powy¿ej 1:10

7

, nie jest mo¿liwe dzia³anie

leków otrzymanych poprzez rozcieñczenie

do potencji np. C

12

(co odpowiada 1:10

13)

i wiêkszych, gdy np. w rozcieñczeniu D

22

(1:10

22

) w 100 ml „leku” mo¿e wystêpo-

waæ zaledwie 1 cz¹steczka pierwotnej sub-

stancji, a tym bardziej przy jego jeszcze dal-

szym rozcieñczaniu (homeopaci stosuj¹ na-

wet preparaty o „potencji” D

200

).

7. Zwiêkszanie si³y dzia³ania leku home-

opatycznego poprzez tzw. potencjalizowa-

nie, czyli np. wstrz¹sanie nim w okreœlony

sposób nie da siê wyjaœniæ na gruncie jakie-

gokolwiek efektu znanego w fizyce lub che-

mii. Przytaczane analogie z medycyn¹ aka-

demick¹ w aspekcie zalecania wstrz¹sania

leków przed u¿yciem jest myl¹ce, bowiem

wstrz¹sanie s³u¿y jednie uzyskaniu jedno-

rodnej zawiesiny.

8. Stwierdzenie homeopatów, ¿e dzia³ania ich le-

ków nie da siê wyjaœniæ utartymi, obecnymi

uniwersyteckimi wyobra¿eniami powoduje, ¿e

czêsto szukaj¹ oni t³umaczenia mechanizmu

dzia³ania produktów homeopatycznych po-

przez tworzenie spekulatywnych koncepcji,

odwo³uj¹cych siê do magii. W tych spekula-

cjach nie jest wa¿na obecnoœæ materialnej

substancji w podawanych lekach, ale pozo-

stawione przez ni¹ „piêtno”, „pamiêæ” lub

„informacja”, bowiem to ona ma mieæ zasad-

nicze znaczenie dla uzyskania efektu leczni-

czego. Jest to sprzeczne z wiedz¹ z zakresu

chemii, fizyki, fizjologii i farmakologii.

9. Niew³aœciwe jest okreœlanie preparatów ho-

meopatycznych mianem „leki”, poniewa¿

nie maj¹ one udowodnionej skutecznoœci

oraz nie spe³niaj¹ wymagañ stawianych przy

rejestracji produktom leczniczym.

10. Brak zgodnoœci co do rodzaju, dawek oraz

jakoœci produktów stosowanych w home-

opatii i brak jasnych kryteriów stosowania

leczenia uzupe³niaj¹cego czyni¹ metody

homeopatyczne praktykami tzw. medycyny

alternatywnej lub naturalnej oraz uniemo¿-

liwiaj¹ przeprowadzenie badañ kontrolo-

wanych, zgodnych z przyjêtymi i sprawdzo-

nymi zasadami nauki.

11. Obecnie brak jest wysokiej jakoœci dowodów

przeprowadzonych wed³ug zasad medycyny

opartej na dowodach (EBM) dokumentuj¹-

cych skutecznoœæ kliniczn¹ leczenia home-

opatycznego przewy¿szaj¹c¹ placebo.

12. ¯adne z wytycznych opracowanych przez

ekspertów polskich naukowych towa-

rzystw medycznych nie zalecaj¹ stosowa-

nia metod homeopatycznych.

13. Fakt, ¿e polskie przepisy prawne nie prze-

widuj¹ koniecznoœci przedstawienia dowo-

dów skutecznoœci i bezpieczeñstwa oraz

uzasadnienia wskazañ do stosowania „le-

ków homeopatycznych” przed ich rejestra-

cj¹ i dopuszczeniem do wprowadzenia na

rynek nie zwalnia lekarza od odpowiedzial-

noœci za mo¿liwe skutki zaniechania lecze-

nia metodami zgodnymi ze wspó³czesn¹

wiedz¹ medyczn¹.

14. Zasady etyki lekarskiej nakazuj¹ lekarzom

stosowanie wy³¹cznie metod zweryfikowa-

nych naukowo. Poniewa¿ zastosowania

metod homeopatycznych nie da siê uza-

sadniæ naukowo, w przypadku niekorzyst-

nego wyniku leczenia lub braku efektu le-

czenia zarzut niew³aœciwego postêpowa-

nia by³by trudny do oddalenia.

15. Nie da siê równie¿ uzasadniæ postêpowa-

nia opartego na stwierdzeniu, ¿e „lek ho-

meopatyczny nie zaszkodzi”. W przypad-

ku schorzeñ skutecznie leczonych lekami

stosowanymi w medycynie, obowi¹zkiem

lekarza jest zastosowanie postêpowania

zgodnego ze wspó³czesn¹ wiedz¹ me-

dyczn¹. Je¿eli zaœ zdaniem lekarza zasto-

sowanie leku nie jest konieczne, u¿ycie

metod homeopatycznych niepotrzebnie

nara¿a pacjenta na koszty i mo¿e podwa-

¿aæ zaufanie do lekarzy i medycyny.

Bior¹c pod uwagê powy¿sze stwierdzenia,

które nie wyczerpuj¹ wszystkich problemów

zwi¹zanych ze stosowaniem metod home-

opatycznych, zespó³ zgodnie stwierdza, ¿e le-

karze nie powinni stosowaæ tych metod. Obo-

wi¹zkiem lekarzy jest rzetelne informowanie

pacjentów domagaj¹cych siê stosowania pro-

duktów homeopatycznych o braku ich sku-

tecznoœci leczniczej. Lekarze, lekarze denty-

œci, instytucje i organizacje medyczne nie po-

winny organizowaæ szkoleñ i innych dzia³añ

promocyjnych w zakresie homeopatii i metod

wywodz¹cych siê z homeopatii.

n

Stanowisko zespo³u ekspertów Naczelnej Rady Lekarskiej w sprawie stosowania

oraz promowania metod homeopatycznych

Pytany przez „SZ”, powiedzia³:

Homeopatia to historyczny kierunek

w medycynie, powsta³y w czasach, kiedy

opiera³a siê ona wy³¹cznie na spekula-

cjach. Wraz z rozwojem nauki wiele z tych

kierunków zosta³o zweryfikowanych

i odesz³o w niepamiêæ. Tymczasem home-

opatia – pozosta³a. Wielu zwolenników

homeopatii podkreœla, ¿e jest ona wci¹¿

praktykowana, poniewa¿ nie szkodzi.

Tymczasem szkodzi, poniewa¿ oszukuje

chorych. Ludzie p³ac¹ za lek homeopa-

tyczny nie dlatego, ¿e nie szkodzi, ale dla-

tego, ¿e wierz¹, i¿ im pomo¿e. To instytu-

cjonalne oszustwo, poniewa¿ leki te sprze-

dawane s¹ w aptekach. Du¿a popularnoœæ

homeopatii wynika z tego, ¿e ludzie wie-

rz¹ w cuda. Homeopatia wszystko t³uma-

czy, nie stwarza w¹tpliwoœci, nie daje po-

wik³añ. Medycyna czêsto nie potrafi odpo-

wiedzieæ na pytanie, czy przyjêta metoda

nie przyniesie komplikacji lub powik³añ.

Poza tym niejednokrotnie mówi prawdê,

niekiedy bolesn¹.

Fakt, ¿e leki homeopatyczne przepisuj¹

chorym lekarze kszta³ceni w nowoczesnej

medycynie uwa¿am za zachowanie kary-

godne. Wielu lekarzy t³umaczy to wymu-

szaniem przez pacjentów ordynowania an-

tybiotyków. Wol¹ zatem zapisaæ lek home-

opatyczny, a nie antybiotyk. Jest to jednak

zwyczajne oszustwo, które nie mo¿e odby-

waæ siê w majestacie medycyny. Polskie

prawo uznaje lek homeopatyczny. W Pra-

wie farmaceutycznym mamy nawet jego

definicjê. Jeœli jednak prawo akceptuje

oszustwo, to znaczy, ¿e wymaga zmiany.

Lekarz nie mo¿e zalecaæ te¿ suplementów

diety nie wiadomo na co.

Samorz¹d lekarski w kwietniu br. zaka-

za³ lekarzom stosowania homeopatii. Po-

winien jednak zostaæ wprowadzony praw-

ny zakaz jej stosowania przez lekarzy. Za-

broniona powinna byæ te¿ wspó³praca leka-

rzy medycyny z tymi, którzy zajmuj¹ siê

uzdrawianiem.

Notowa³a Halina Pilonis

raport

30 czerwca 2008 r.

2244

Przeciwnicy homeopatii czêsto siêgaj¹ po

argumenty etyczne. Typowym przyk³adem

jest przeciwstawienie leków homeopatycz-

nych i chemioterapii. Dyskusyjny jest jed-

nak sens znoszenia efektów ubocznych

„chemii” dla tych kilku dodatkowych mie-

siêcy, jakie daje leczenie w przypadku raka

p³uc czy trzustki. Homeopatia na pewno nie

zaszkodzi, czemu nie mia³aby byæ jedn¹

z mo¿liwoœci leczenia paliatywnego?

– Naturalnie. Jeœli istnieje metoda, któ-

ra osobie krytycznie chorej mo¿e przy-

nieœæ ulgê, nale¿y po ni¹ siêgaæ. Leczenie

paliatywne jest sensowne i celowe. Nieko-

niecznie musi to byæ homeopatia, której

efekty s¹ najprawdopodobniej to¿same

z dzia³aniem placebo. Mechanizmy dzia³a-

nia placebo s¹ nadal niewyjaœnione, przez

co mo¿e powstaæ wra¿enie, ¿e homeopatia

dzia³a. Nie jest to prawda.

We Francji, w Niemczech, w Anglii za³o¿e-

nia terapii homeopatycznej s¹ wyk³adane

na uczelniach medycznych. Jest to swego

typu kontrola jakoœci informacji, jakie na

temat homeopatii zdobywaj¹ dyplomowa-

ni lekarze. Czemu nie stosujemy takiego

podejœcia w Polsce?

– Uczelnie medyczne powinny uczyæ

medycyny naukowej, gdy¿ tylko taka ma

racjê bytu. Homeopatia w zakres medycyny

naukowej nie wchodzi. Medycyna alterna-

tywna nie istnieje – to nie jest medycyna.

Powo³am siê tutaj na cytat naszego wybit-

nego, niestety nie¿yj¹cego, Kolegi Stanis³a-

wa Lema: „Wyró¿nia siê trzy rodzaje smo-

ków: dodatnie, ujemne i zerowe. ¯aden

z tych rodzajów nie istnieje, ale ka¿dy

w zupe³nie inny sposób”. Homeopatia, na-

Smok

czyli m e

Z profesorem

Kazimierzem Ostrowskim

,

cz³onkiem rzeczywistym

PAN i doktorem honoris

causa Warszawskiego

Uniwersytetu Medycznego,

rozmawia Marcin We³nicki.

Instytucjonalne

oszustwo

W Polsce powinno siê za-

broniæ lekarzom praktyko-

wania homeopatii

– uwa¿a

prof. Zbigniew Gaciong, krajo-

wy konsultant w dziedzinie

chorób wewnêtrznych, kierow-

nik Katedry i Kliniki Chorób

Wewnêtrznych i Nadciœnienia

Têtniczego Uniwersytetu Me-

dycznego w Warszawie.

k³adanie r¹k czy leczenie polem elektroma-

gnetycznym – to takie alternatywne smoki.

Jedyna istniej¹ca medycyna to tylko ta, któ-

ra jest oparta na naukowych przes³ankach,

sprawdzonych i rygorystycznie zgodnych

z przyjêtymi zasadami. Sposoby leczenia

i teorie medyczne zwane alternatywnymi

maj¹ szansê wejœæ do arsena³u medycyny

naukowej po spe³nieniu warunków i rygo-

rów narzuconych badaniom naukowym.

Homeopatii nie powinno siê wiêc nauczaæ

na uczelniach medycznych, co wiêcej – stu-

dentom nale¿y przekazywaæ krytyczne

uwagi dotycz¹ce tzw. medycyny alterna-

tywnej.

Sk¹d w œrodowiskach akademickich nie-

chêæ do podstawowego za³o¿enia terapii ho-

meopatycznej: „podobne leczyæ podob-

nym”? Terapia odczulaj¹ca, sprowadzaj¹ca

siê do ekspozycji uczulonej osoby na niskie

stê¿enia alergenów, okaza³a siê przecie¿

skuteczna i jest powszechnie stosowana.

– Nie mo¿na zestawiaæ prawdziwych da-

nych naukowych z homeopati¹. Similia simi-

libus curantur jest wziête „z sufitu”. Odczu-

lanie jest naukowo popart¹ metod¹ z pe³nym

uzasadnieniem immunologicznym. Na tym

koniec i kropka.

Terapii homeopatycznej zarzuca siê brak

rzetelnych dowodów skutecznoœci. W dzi-

siejszych czasach podstaw¹ wszelkiego

rodzaju standardów jest EBM. Z drugiej

strony – badania kliniczne, sponsorowane

przez firmy farmaceutyczne, mog¹ byæ

przecie¿ tendencyjne. Czy dane EBM mo-

g¹ byæ uznawane za bezsprzeczne?

– Wy³¹cznie terapie sprawdzone zgod-

nie z przyjêtymi na ca³ym œwiecie schema-

tami, poddane pe³nej procedurze kontrol-

nej, punkt po punkcie, obejmuj¹ce kolejno

wszystkie fazy badañ – mog¹ byæ uznawa-

ne za bezsprzeczne i obowi¹zuj¹ce. Spon-

sorowanie przez firmy farmaceutyczne

wybiórczych faz badañ czêsto koñczy siê

póŸniejszym wycofywaniem leku z rynku.

Leki homeopatyczne nie dysponuj¹ wyma-

gan¹ dokumentacj¹.

raport

30 czerwca 2008 r.

2255

alternatywny,

edycyna zerowa

raport

30 czerwca 2008 r.

2266

Zwolennicy homeopatii odwo³uj¹ siê mi-

mo to do kilku badañ dowodz¹cych, ¿e

dzia³anie leków homeopatycznych jest ró¿-

ne od dzia³ania placebo. Przywo³ywana jest

choæby treœæ raportu Boissel’a dla Komisji

Unii Europejskiej. Sceptycy, jak choæby

Shang, na ³amach pisma „Lancet”, zwraca-

j¹ z kolei uwagê na liczne uchybienia tech-

niczne tych badañ. Poszukiwanie dowodów

skutecznoœci homeopatii trwa, jednak od-

wróæmy pytanie: Czy istniej¹ badania do-

wodz¹ce, ¿e homeopatia nie dzia³a?

– Znamy jedynie efekty dzia³ania place-

bo, nie znamy jego mechanizmu. W zwi¹z-

ku z tym odpowiedŸ na pana pytanie nie

istnieje. Istnieje natomiast niesamowita

presja ekonomiczna zwi¹zana z „home-

opatycznym przemys³em farmaceutycz-

nym”. Dziesi¹tki tysiêcy ludzi ¿yje i zara-

bia w ten sposób i z tym argumentem dys-

kutowaæ jest wyj¹tkowo trudno.

Naukowcy zajmuj¹cy siê homeopati¹, t³u-

macz¹c mechanizmy dzia³ania swoich le-

ków, odwo³uj¹ siê miêdzy innymi do fizyki

kwantowej. Teoria „pamiêci wody” brzmi

tajemniczo, z drugiej strony – jeszcze kilka

lat temu wielu naukowców negowa³o ist-

nienie prionów. Dziœ siê wydaje, ¿e bia³ko

mo¿e byæ noœnikiem informacji genetycz-

nej. Brak wiedzy na temat mechanizmów

niektórych zjawisk mo¿e byæ przyczyn¹ fru-

stracji, jednak nie zmienia ich istoty. Czy

to, ¿e nie rozumiemy, jak mia³aby dzia³aæ

homeopatia, oznacza, ¿e nie dzia³a?

– Pytanie wiêcej ni¿ filozoficzne. Fizyka

kwantowa z trudem jest rozumiana przez

specjalistów zajmuj¹cych siê tym zagadnie-

niem od czasów Bohra i Einsteina. Nauko-

wych dowodów efektywnoœci „pamiêci wo-

dy”, a wiêc daj¹cych siê obiektywnie spraw-

dziæ, i powtarzalnych wyników próbowa³

dostarczyæ francuski badacz dr Benevist.

Wybra³ prosty uk³ad doœwiadczalny doty-

cz¹cy komórek tucznych, których iloœæ i de-

granulacjê pod wp³ywem rozcieñczonej im-

munoglobuliny E ³atwo jest kontrolowaæ

pod zwyk³ym mikroskopem œwietlnym.

Wyniki doœwiadczenia Benevista, po testach

przeprowadzonych przez specjalnie powo-

³an¹ w tym celu komisjê, zosta³y opubliko-

wane i skomentowane na ³amach presti¿o-

wego czasopisma „Nature”. Te wyniki by³y

oczywiœcie negatywne, a publikacja koszto-

wa³a Benevista posadê w CNRS (Centre

National de la Recherche Scientifique – Na-

rodowy Oœrodek Badañ Naukowych). Ba-

dania francuskiego uczonego zosta³y tak¿e

uhonorowane nagrod¹ „ignobla” (ignorance

nobel). Doktor Benevista posun¹³ siê jednak

dalej, tworz¹c przy pomocy informatyka

przestrzenn¹ numeryczn¹ strukturê immu-

noglobuliny E w uk³adzie kartezjañskim.

Tak powsta³¹ informacjê cyfrow¹ wys³a³

drog¹ radiow¹ do zaprzyjaŸnionego labora-

torium w Chicago, w celu uzyskania degra-

nulacji przechowywanych tam komórek

tucznych. Doœwiadczenie siê nie powiod³o,

a Harvard powtórnie uhonorowa³ francu-

skiego doktora nagrod¹ „ignobla”.

To doœwiadczenie oparte by³o o mniema-

nie autora, ¿e nawet w bardzo wysokich

rozcieñczeniach leku homeopatycznego,

w niektórych wypadkach bezsensowne 10

do minus 30 – „semikrystaliczna” struktura

wody (chodzi o asymetryczny kszta³t cz¹-

steczek H

2

O) – zachowa w tej krystalicznej

strukturze pamiêæ kszta³tu rozcieñczonej

substancji. Istnienie prionów zosta³o udo-

wodnione, natomiast teoria „pamiêci wo-

dy” – skompromitowana chyba w wystar-

czaj¹cy sposób.

Dla wielu osób jednak sam fakt poszuki-

wania mechanizmów dzia³ania homeopatii

oraz wzrastaj¹ca iloœæ publikacji dotycz¹-

cych tego tematu jest dowodem, ¿e ta

metoda staje siê eksperymentalna. Zda-

niem profesora Kazimierza Wardyna – ho-

meopatia nie mo¿e byæ d³u¿ej dyskwalifi-

kowana w ca³oœci.

– Ka¿da dziedzina, któr¹ chcielibyœmy

wprowadziæ do medycyny naukowej, musi

byæ w sposób systematyczny opisana

i przebadana wed³ug ustalonych schema-

tów. Jeœli dana metoda nie przynosi nauko-

wo potwierdzonych efektów, pozostaje do-

men¹ eksperymentuj¹cych lekarzy. Maj¹

oni oczywiœcie prawo do tego typu pogl¹-

dów i dzia³añ, bior¹ jednak za nie pe³n¹

odpowiedzialnoœæ moraln¹ i finansow¹.

Przez setki lat medycyna by³a jednak dzie-

dzin¹ eksperymentaln¹ i zwolennicy ho-

meopatii poniek¹d odwo³uj¹ siê w³aœnie

do tej tradycyjnej empirii.

– Zgadza siê, niegdyœ metodê i lekarza oce-

niano na podstawie obserwacji samopoczucia

pacjenta. By³a to trwaj¹ca do po³owy 20. wie-

ku era medycyny paliatywnej. Poprawa samo-

poczucia nie dowodzi jednak prawid³owego

sposobu leczenia. Dzisiejsza medycyna na-

ukowa, wymagaj¹ca twardych dowodów sku-

tecznoœci i poprawnoœci stosowanej terapii,

odwo³uje siê do podstawowej zasady – pri-

mum non nocere.

Bez przeprowadzenia ustalonej przez

miêdzynarodowe gremia procedury, ¿aden

lek ani nowa procedura nie mo¿e byæ ofi-

cjalnie w³¹czona do medycyny. Tej medy-

cyny, której naucza siê w przebiegu studiów

na wydzia³ach lekarskich.

Czy dostrzega Pan sytuacjê, gdy home-

opatia mo¿e byæ stosowana bez ³amania

tej zasady?

– Leki homeopatyczne – ze wzglêdu na

bezsensowne rozcieñczenie – s¹ na ogó³ nie-

szkodliwe. Mog¹ natomiast spowodowaæ

b³êdy wynikaj¹ce z zaniechania. Nie wolno

nadawaæ homeopatii aureoli medycyny na-

ukowej. Ten rodzaj terapii mo¿e byæ nato-

miast z powodzeniem stosowany, jeœli po¿¹-

dany jest jedynie efekt placebo, np. u termi-

nalnie chorych pacjentów.

n