1
Dr hab. Bożena Kołosowska, prof. WSB
Analiza i cena kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa
Zagadnienia:
1. Czym jest analiza i jej zakres i cele.
2. Źródła informacji niezbędne i potrzebne do przeprowadzenia analizy.
3. Sprawozdania finansowe: bilans, rachunek zysków i strat, sprawozdanie z przepływów
środków pieniężnych.
4. Analiza bilansu i rachunku zysków i strat.
5. Analiza wskaźnikowa.
Istota analizy, zakres, cele. Miejsce analizy finansowej w analizie ekonomicznej.
Def. Analiza to metoda poznawania złożonych zjawisk gospodarczych, poprzez ich podział
na elementy proste oraz zbadanie powiązań, w szczególności zależności przyczynowo-
skutkowych.. Jest ona instrumentem, który służy do poznania rzeczywistości gospodarczej,
przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych.
Różne definicje analizy ekonomicznej
1) analiza ekonomiczna: to analiza stanów i procesów ekonomicznych w
przedsiębiorstwie,
2) to dyscyplina naukowa dotycząca zespołu metod umożliwiających stawianie diagnoz
gospodarczych w przedsiębiorstwach,
3) to opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności zmierzające do postawienia
diagnozy gospodarczej.
Miejsce analizy finansowej w systemie analiz
Analiza działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej powinna
obejmować:
- analizę otoczenia przedsiębiorstwa,
- analizę ekonomiczną.
Analiza
otoczenia
dotyczy bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania
przedsiębiorstwa, ma na celu rozpoznanie szans i uwzględnienie ryzyka związanego z
otoczeniem oraz określenie na tej podstawie silnych i słabych punktów przedsiębiorstwa.
Analiza rynku to
- badanie popytu na produkty i usługi , badanie sposobów ich dostaw, dystrybucji,
- ocena segmentacji rynku, z uwzględnieniem jego charakterystyki demograficznej,
geograficznej, psychologicznej .
- wymagania rynku, przewidywanych trendów, zmian w rozmiarach popytu rynkowego,
dystrybucji, kierowania nowych segmentów, zanikanie starych.
Analiza konkurencji: identyfikacja głównych konkurentów.
Analiza otoczenia pozwala na określenie czynników kształtujących wyniki ekonomiczne
przedsiębiorstwa, w większości niezależnych od jego pracy.
Zasadniczą jednak częścią analizy działalności przedsiębiorstwa obrazującą te wyniki jest
analiza ekonomiczna. Obejmuje ona dwa działy:
a) analizę finansową,
b) analizę techniczno-ekonomiczną.
2
Powiązania pomiędzy analizami
Analiza finansowa
W obecnej praktyce analiza finansowa jest tą częścią analizy ekonomicznej, która stanowi
najwyższy stopień jej uogólnienia. Obejmuje bowiem zagadnienia związane z całokształtem
działalności przedsiębiorstwa, tj. sytuację majątkową oraz finansową (położenie i pewność
finansową), analizę wzrostu i pozycji finansowej przedsiębiorstwa. Wynik finansowy i
związaną z tym ocenę efektywności gospodarczej – rentowności oraz koszty i przychody.
Pozwala na szybki pomiar i ocenę sytuacji finansowej oraz wyników. Dzięki tym walorom, a
także ze względu na duże zapotrzebowanie w otoczeniu przedsiębiorstwa na syntetyczne,
zrozumiałe względnie porównywalne informacje finansowe, analiza finansowa znajduje
powszechne zastosowanie w życiu gospodarczym.
Przedmiot i zakres analizy finansowej w gospodarce rynkowej nie ma jednolitego charakteru,
gdyż zależy to m.in. od:
- podmiotu sporządzającego analizę,
- od celu badań,
- statusu prawnego badanej jednostki,
- obowiązujących w danym kraju i czasie zasad prowadzenia rachunkowości,
przeprowadzania inwentaryzacji oraz sporządzania, weryfikacji i publikowania lub
udostępniania rocznej sprawozdawczości finansowej j. gospodarczej
Zadaniem analizy finansowej jest ocena finansowej strony działalności przedsiębiorstwa nie
tylko w stosunku do założeń planu, w stosunku do okresów ubiegłych i kierunków przyszłych
działań.
Analiza otoczenia przedsiębiorstwa
Ocena warunków Analiza rynku Analiza konkurencji
Społecznych i
prawnych
Analiza ekonomiczna
Analiza Analiza techniczno-
Finansowa
ekonomiczna
Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji
przyszłych okresów
3
W zależności od tego przez kogo przeprowadzana jest analiza i jakiemu celowi służy
wyróżnia się analizę finansową:
- wewnętrzną,
- zewnętrzną.
Wewnętrzna analiza finansowa dokonywana jest przez kierownictwo firmy we własnym
zakresie, na potrzeby bieżącego, strategicznego zarządzania. W ujęciu syntetycznym może
obejmować następujące cele:
- uogólnienie informacji,
- szukanie prawdziwego obrazu firmy,
- ocenę informacji za okresy ubiegłe i ustalenie prognozy dotyczącej przyszłości
przedsiębiorstwa.
Analiza ekonomiczna
Analiza finansowa
Analiza techniczno-
ekonomiczna
Wstępna
analiza
bilansu,
Analiza
rachunku
zysków i strat,
Ustalenie
i
ocena
przepływów
pieniężnych,
Analiza
kondycji
finansowej
przedsiębiorstwa,
Czynnikowa
analiza
wyniku finansowego
Analiza produkcji,
Analiza
zatrudnienia,
płac,
wydajności,
Analiza wyposażenia
przedsiębiorstwa w
środki trwałe,
Analiza gospodarki
materiałowej,
Analiza
postępu
technicznego.
4
Ustalenie decyzji wynikających z przeprowadzanej analizy. Dostarcza kierownictwu
przedsiębiorstwa informacji dla korekty bieżących decyzji i wytyczanie działań na przyszłość.
Wynikami analizy finansowej, oprócz kierownictwa przedsiębiorstwa, zainteresowane są
podmioty pozostające w otoczeniu m.in.:
- obecni lub przyszli inwestorzy, przy wyborze kierunków inwestowania,
- kredytodawcy,
- dostawcy, odbiorcy (konkurenci),
- rząd wraz z władzami podatkowymi. Podmioty te dokonują oceny zewnętrznej. Są to
głównie informacje dotyczące perspektywicznej sytuacji firmy.
Ramy analizy zewnętrznej są znacznie ograniczone. Wyznacza je stopień dostępności
informacji, zależy dużo od pozycji posiadanej przez badającego (np. bank). Ogólnie można
powiedzieć, że analiza zewnętrzna przeprowadzana jest w oparciu o bilans i rachunek
wyników oraz dodatkowo z wykorzystywaniem ogólnych informacji o branży i występującej
tam koniunkturze. Ocena ta w pierwszym rzędzie jest badaniem rocznym, przeprowadzonym
w oparciu o finansowe kryteria tj. rentowności, płynności, pewności i finansowej
niezależności. Analiza finansowa może być prowadzona w różnych kierunkach oraz węższym
lub szerszym zakresie. Nie mniej w każdym przypadku przedmiotem badań pozostaje:
- struktura aktywów (proporcje pomiędzy majątkiem trwałym i obrotowym, rotacja
środków, polityka inwestycyjna i umorzeniowa),
- finansowanie (zmiany kapitału, pochodzenie kapitału, struktura pasywów i terminowość
spłaty zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe),
- płynność środków (zdolność płatnicza, upłynnianie środków, pokrywanie majątku
kapitałem),
- zysk (ocena wielkości absolutnych i relatywnych – analiza rentowności)
Analiza zewnętrzna – określana jest sprawozdaniem rocznym, przeznaczona dla
akcjonariuszy, inwestorów, udziałowców, banków, dziennikarzy, pracowników nauki, izb
przemysłowych, przedsiębiorstw handlu zagranicznego.
Analiza wewnętrzna – to system sterowania wynikiem w aspekcie efektywności
gospodarczej.
Analiza retrospektywna - zawiera ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości.
Analiza bieżąca – (operatywna) ma na celu bieżącą ocenę przebiegu podjętych zadań i
sygnalizowanie zainteresowanym komórkom o negatywnych skutkach zdarzeń.
Analiza prospektywna – obejmuje ustalenie i ocenę różnych wariantów rozwiązań,
stosowana przy planach gospodarczych.
Analiza funkcjonalna, polega na badaniu oddzielnych zjawisk występujących w działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa, np. koszty, dochody.
Analiza kompleksowa – polega na przeprowadzeniu oceny działalności gospodarczej i stanu
ekonomicznego z punktu widzenia powiązań i zależności występujących między zjawiskami
gospodarczymi.
Analiza decyzyjna – sprowadza się do badań wycinkowych, grupujących zjawiska
gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. Trwa od rozpoczęcia do
zakończenia działań spowodowanych badaną decyzją.
Analiza ogólna – obejmująca całokształt działalności przedsiębiorstwa, oparta na wąskiej
grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych.
Analiza szczegółowa – polega na badaniu określonego odcinka działalności lub danego
problemu.
5
Celowość i przydatność sporządzania bilansu analitycznego i analitycznego zestawienia
rachunku zysków i strat
Bilans i rachunek zysków i strat uważane są za najbardziej syntetyczne elementy
sprawozdawczości finansowej. Dlatego też wskaźniki finansowe wyliczane na ich podstawie
mogą wyrażać znaczne zróżnicowaną treść ekonomiczną, z tego względu przy badaniu
niektórych zagadnień celowe jest również korzystanie z danych uzupełniających, materiałów
szczegółowych pochodzących z ewidencji gospodarczej lub innych dostępnych źródeł. W
sprawozdawczości finansowej mogą też występować dane liczbowe, które nie będą
wykorzystywane. Z tego względu sprawozdania te wymagają odpowiedniego przekształcenia,
mającego na celu dostosowanie układu i treści tych sprawozdań do potrzeb badającego.
Przekształcenie bilansu syntetycznego w bilans analityczny zmierza do wyodrębnienia i
wstępnej oceny w grupie aktywów trwałych i aktywów obrotowych, z podziałem na główne
ich grupy, a w ramach źródeł finansowania kapitałów własnych i obcych, z dalszą
klasyfikacją na długo- i krótkoterminowe. Przekształcenie aktywów bilansu nie nastręcza
większych problemów. większe trudności związane są z pasywami. Wyodrębnia się w ramach
kapitałów własnych:
I. Kapitał podstawowy
II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy
III. Udziały (akcje własne)
IV. Kapitał (fundusz) zapasowy
V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych
VIII. (zysk) strata netto
IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
I.
Rezerwy i zobowiązania długoterminowe
II.
Zobowiązania krótkoterminowe
W zobowiązaniach krótkoterminowych zawarta jest dywidenda jako zobowiązanie
przedsiębiorstwa z tytułu podziału zysku.
Przekształcenie rachunku zysków i strat w syntetyczne zestawienie wiąże się z:
- kompensatą jego pozycji,
- rozszerzeniem informacji pochodzących ze sprawozdania z dochodu zatrzymanego.
Bilans analityczny i syntetyczne zestawienie rachunku zysków i strat uzupełniają
pewne elementy oceny wstępnej. Oprócz wielkości na początek i na koniec roku w
przedstawionym układzie zawierają one także wskaźniki struktury dla poszczególnych
okresów (kol. 3 i kol. 5), odchylenia bezwzględne (kol. 6) oraz wskaźnik tempa wzrostu (kol.
7). Sprawozdanie finansowe w przedstawionej postaci dostosowane są do potrzeb analizy i
posiadają większą przejrzystość oraz wartość poznawczą.
Treść
Rok bieżący
Rok ubiegły
Odchylenia
w mln zł
(%)
w mln zł
(%)
w mln zł
(%)
1
2
3
4
5
6
7
6
Struktura majątku i kapitałów w przedsiębiorstwie
Struktura majątkowa informuje o sposobie zaangażowania kapitału przedsiębiorstwa.
W badaniu tej struktury podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia
przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze. Wskaźniki struktury wskazują na udział
poszczególnych pozycji majątku i źródeł finansowania w ogólnych ich wielkości (sumie
bilansowej). Analiza statyczna dotyczy właśnie badania struktury majątku przedsiębiorstwa i
źródeł jego finansowania w wybranym momencie:
badany składnik
* 100
ogólna suma aktywów (pasywów)
Najistotniejszy z nich to wskaźnik wyposażenia przedsiębiorstwa w aktywa trwałe i
obrotowe. Udział aktywów trwałych w sposób istotny zależy od rodzaju prowadzonej
działalności, technologii wytwarzania i asortymentu wyrobów. jest szczególnie duży w
przemysłach wydobywczych, budownictwie, hotelarstwie. Udział ten pozostaje w
bezpośrednim związku z kwota osiąganych przez przedsiębiorstwo przychodów. Im większy
jest udział trwałych składników majątku w jego strukturze, tym mniejsza jest zdolność
przedsiębiorstwa do wypracowania przychodów.
Tak ogólnie określoną strukturę majątkową przedsiębiorstwa można poszerzyć o
badanie bardziej szczegółowe, dotyczące struktury wewnętrznej ważniejszych pozycji
aktywów, które pozwalają odpowiedzieć na pytanie:
a) jaki jest udział w aktywach trwałych jego składników rzeczowych, wartości
niematerialnych i prawnych, inwestycji długoterminowych,
b) jaką pozycję w aktywach obrotowych zajmują: zapasy, należności, gotówka, inwestycje
krótkoterminowe,
c) jaka jest struktura kapitałów własnych,
d) udział zobowiązań długo i krótkoterminowych w pasywach ogółem.
Ujęcie dynamiczne pozwala natomiast ocenić również kierunki zmian tej struktury oraz
dynamikę poszczególnych elementów aktywów i pasywów poprzez porównanie danych z
kilku lat. Zróżnicowanie tempa zmian poszczególnych elementów aktywów i pasywów
prowadzi do przesunięć w środkach gospodarczych i źródeł ich finansowania wyrażających w
zmianach struktury.
Wskaźnik jest to liczba względna wyrażająca stosunek dwóch jednorodnych wielkości, z
których jedną przyjęto za podstawę.
Współczynnik to liczba wyrażający stosunek dwóch różnych pojęciowo wielkości, ale
pozostających w pewnym logicznym związku.
Analiza finansowa opiera się na dwóch etapach:
I etap badań polega na czytaniu sprawozdania finansowego oraz przekształcenie go
stosownie do potrzeb analizy,
II etap to analiza wskaźnikowa:
a) Analiza płynności finansowej.
b) Analiza wykorzystywania majątku (sprawności działania).
c) Analiza wyników finansowych przedsiębiorstwa, przy pomocy wskaźników rentowności.
d) Analiza zadłużenia - niezależności finansowej.
7
I. Analiza sytuacji kapitałowo-majątkowej przy zastosowaniu oceny bilansu w
układzie poziomym. Analiza płynności finansowej
Oddzielne badanie struktury aktywów i pasywów czyli tzw. pionowa analiza bilansu
nie wystarcza. Rzeczywisty obraz sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa
uzyskuje się dopiero w wyniku oceny wzajemnego związku między składnikami
majątkowymi a odpowiadającymi im kapitałami. Istnienie równowagi bilansowej niewiele
jeszcze mówi o sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa. Majątek charakteryzuje się
różnym stopniem płynności, kapitały zaś różnym stopniem wymagalności (terminowości).
Konieczność zwrotu kapitałów obcych wierzycielom wymaga lokowania ich w składnikach
majątkowych, które w odpowiednim momencie mogą być szybki spieniężone, umożliwiając
tym samym szybki zwrot długu. Dobra sytuacja finansowa i prawidłowy układ bilansu
występuje w tych przedsiębiorstwach, w których płynność środków w aktywach odpowiada
terminowości kapitałów w pasywach. Im krótsze występują terminy zwrotu kapitałów
obcych, tym więcej składników o wyższej płynności powinno posiadać przedsiębiorstwo i
odwrotnie.
Za punkt wyjścia w tej analizie można przyjąć ustalenie udziału kapitału własnego w
finansowaniu aktywów trwałych przedsiębiorstwa. Udział ten ustala się wg poniższej relacji:
Wskaźnik pokrycia aktywów kapitał własny
=
1
trwałych kapitałem własnym aktywa trwałe
Jeśli aktywa trwały są w pełni pokryty kapitałem własnym, to wówczas zachowana jest tzw.
„złota reguła bilansowania” . Zgodnie z nią trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa
powinny być finansowane z kapitału własnego, ponieważ ta właśnie część majątku, jak
również kapitału własnego, oddawana jest do dyspozycji firmy na długi okres czasu.
Jeśli kapitał krótkoterminowy w pełni pokrywa aktywa obrotowe, wówczas
zachowana jest „złota reguła bilansowania” w stosunku do obrotowych składników
aktywów.
Wskaźnik pokrycia kapitałami krótko- Kapitał krótkoterminowy
=
1
terminowymi aktywów obrotowych Aktywa obrotowe
W tym przypadku stwierdza się, że z uwagi na krótki czas związania mogą być finansowane
krótkoterminowym kapitałem obcym. Przestrzeganie wyżej wymienionych reguł
finansowania sprzyja utrzymaniu równowagi finansowej przedsiębiorstwa, warunkującej
bieżącą i przyszłą jego egzystencję.
Badać także możemy tzw. „złotą zasadę finansową”, według tej zasady kapitał nie może być
dłużej związany czasowo z danym składnikiem majątku, aniżeli wynosi okres pozostawania
tego kapitału w przedsiębiorstwie. Zasada ta znajduje wyraz w następującej nierówności:
wskaźnik pokrycia aktywów Kapitał stały
=
1
trwałych kapitałem stałym aktywa trwałe
gdzie kapitał stały = kapitał własny + długoterminowy kapitał obcy
8
W praktyce część środków obrotowych finansowana jest kapitałem stałym. Ta część
kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe określana jest kapitałem obrotowym,
pracującym .
kapitał obrotowy netto = kapitał stały - aktywa trwałe lub:
kapitał obrotowy netto = aktywa obrotowe- zobowiązania bieżące
Zadaniem kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z
unieruchomienia części środków obrotowych (zapasów, należności) lub też wynikającego ze
strat związanych z tymi środkami, np. z trudnością sprzedaży wytworzonych wyrobów.
Stanowi więc pewnego rodzaju element bezpieczeństwa ułatwiający zachowanie płynności
finansowej firmy.
W praktyce przedsiębiorstwa mają różny poziom kapitału obrotowego. Prezentuje to
wykres:
aktywa trwałe
kapitał obrotowy netto
kapitał stały
aktywa obrotowe
zobowiązania bieżące
Kapitał stały - aktywa trwałe
0
Dodatnia różnica między kapitałem stałym a trwałymi składnikami majątku oznacza, że część
środków obrotowych w przedsiębiorstwie jest finansowana kapitałami długoterminowymi i z
tego powodu pozostaje w jego ciągłej dyspozycji. Kapitał długoterminowy, stanowiący
kapitał obrotowy, może być:
- w pełni kapitałem własnym,
- sumą części kapitału własnego i zobowiązań długoterminowych,
- tylko kapitałem obcym pochodzącym z kredytów i pożyczek.
Mogą zachodzić następujące sytuację:
Aktywa trwałe Kapitał stały
Aktywa obrotowe Zobowiązania bieżące
Kapitał stały – aktywa trwałe =
0
9
Aktywa trwałe Kapitał stały
kapitał
obrotowy netto
Aktywa obrotowe Zobowiązania bieżące
Kapitał stały - aktywa obrotowe
0
W przypadku gdy wartość aktywów trwałych jest wyższa niż wartość kapitału stałego,
przedsiębiorstwo ma ujemną wartość kapitału obrotowego. Część środków trwałych,
wiążących na długi okres czasu środki pieniężne finansowana jest krótkoterminowymi
zobowiązaniami. Sytuacja ta jest typowa dla przedsiębiorstw handlowych, które wydłużając
terminy płatności zobowiązań za dostarczone towary otrzymują na bieżąco gotówkę w
momencie sprzedaży. Firmy te mają więc znacznie krótsze terminy realizacji należności niż
terminy płatności zobowiązań, co powoduje powstawanie wolnych środków pieniężnych,
które mogą być angażowane do finansowania środków trwałych, np. na budowę nowych
pawilonów handlowych, spłatę rat kredytów długoterminowych itp.
Wielkość kapitału obrotowego może być wykorzystana do badania struktury
majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa. Sprowadza się ono do ustalenia relacji między
kapitałem obrotowym a majątkiem przedsiębiorstwa ogółem, bądź tylko majątkiem
obrotowym.
Udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy
= * 100
w finansowaniu majątku ogółem aktywa ogółem
Udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy
= * 100
w finansowaniu aktywów obrotowych aktywa obrotowe
Analiza płynności finansowej
Płynność pokazuje zdolność firmy do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań,
tzn. tych, które są płatne w przeciągu 1 roku. W tym celu przedsiębiorstwo wykorzystuje
zasoby płynne, a więc te aktywa bieżące, które mogą być szybko zamienione na gotówkę.
Rachunki płynności sporządzane dla oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa mogą
dotyczyć długiego horyzontu czasowego, jak i okresów krótszych, najczęściej rocznych.
Analiza płynności prowadzona w długich okresach jest elementem składowym
dynamicznego rachunku ekonomicznej efektywności inwestycji.
Płynność firmy jest zwykle powiązana z jej pozycją w zakresie przepływów strumieni
pieniężnych. Toteż analiza płynności finansowej może być prowadzona na podstawie:
1) strumieni przepływów środków pieniężnych w okresie, za który sporządzono rachunek
zysków i strat,
2) stanów w zakresie środków obrotowych i zobowiązań płatniczych (początek i koniec
okresu sprawozdawczego).
10
Rachunki płynności sporządzane w oparciu o strumienie środków pieniężnych pokazują
źródła pochodzenia środków pieniężnych oraz kierunki ich rozdysponowania i dotyczą
działalności przedsiębiorstwa w danym okresie.
Natomiast do oceny zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących
zobowiązań służą najczęściej wskaźniki, które prezentują relacje pomiędzy majątkiem
obrotowym a zobowiązaniami bieżącymi. Rozróżnia się trzy stopnie płynności aktywów
obrotowych:
- I stopień - to kasa, czeki, środki pieniężne na rachunkach bankowych, krótkoterminowe
papiery wartościowe (inwestycje krótkoterminowe).
- II stopień to należności.
- III stopień reprezentują rozliczenia międzyokresowe kosztów, zapasy.
Przedstawiony podział aktywów bilansu jest podstawą konstrukcji wskaźników płynności.
- Wskaźnik płynności finansowej I stopnia (płynności gotówkowej):
Inwestycje krótkoterminowe
zobowiązania bieżące
zobowiązania bieżące = zobowiązania krótkoterminowe + rozliczenia międzyokresowe
kosztów (bierne)
Wskaźnik płynności I stopnia powinien przybierać wielkość w granicach 0,20 (20%). Niski
poziom tego wskaźnika wynika z reguł zarządzania gotówką w przedsiębiorstwie. Zasoby
gotówkowe powinny być ograniczone do niezbędnego minimum, tylko kapitał zaangażowany
w obrocie przynosi zysk. Niski wskaźnik nie oznacza braku płynności, gdyż firma
dysponując innymi składnikami aktywów obrotowych może je szybko spieniężyć. Stąd
większą wartość poznawczą mają dwa kolejne wskaźniki:
- wskaźnik płynności II stopnia (szybki) (Quick Ratio):
płynne środki obrotowe
zobowiązania bieżące
płynne środki obrotowe = należności + inwestycje krótkoterminowe. (aktywa obrotowe -
zapasy - rmk czynne)
Mocny test pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym
stopniu płynności. Wskaźnik szybki wynoszący 1,0 uważany jest za satysfakcjonujący i
pokazuje, że firma może szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom. Jednak w sytuacji
wysokiej inflacji czasami może być uzasadniony niższy niż 1,0 poziom tego wskaźnika.
Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o nieprodukcyjnym gromadzeniu środków
pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowaniu wysokiego stanu należności.
- Wskaźnik płynności III stopnia (bieżący Current Ratio):
aktywa bieżące
zobowiązania bieżące
aktywa bieżące = aktywa obrotowe + rozliczenia międzyokresowe kosztów (czynne).
Wskaźnik płynności bieżącej informuje ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące
zobowiązania. Stanowią je zobowiązania wobec dostawców, pracowników, inne.
Zadowalający poziom wskaźnika płynności bieżącej mieści w granicach 1,2 - 2,0, co oznacza,
11
że zachowanie równowagi finansowej firmy wymaga, aby wielkość aktywów bieżących była
około dwa razy większa niż kwota bieżących zobowiązań. Minimum bezpieczeństwa określa
się poziom wskaźnika równy 1,2. Nadmiernie wysoka lub nadmiernie niska wartość
wskaźnika bieżącego powinna skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn
takiego kształtowania się omawianej relacji. Niski poziom wskaźnika oznacza bowiem, że
firma działa z dnia na dzień i nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych do
spłacenia bieżących zobowiązań. Natomiast im większy będzie wskaźnik płynności bieżącej,
tym mniejszy będzie udział zobowiązań bieżących w finansowaniu cyklu eksploatacyjnego.
Na pozytywną ocenę sytuacji finansowej zasługuje przedsiębiorstwo, w którym
różnica między wskaźnikiem bieżącym i wskaźnikiem szybkim nie jest zbyt duża. Jeśli szybki
wskaźnik jest niski, a wskaźnik bieżący wysoki, to oznacza, że firma utrzymuje zbyt wysoki
poziom zapasów, w których zamrożony jest fundusz obrotowy. Jednak utrzymywanie
wysokiego stanu zapasów przedsiębiorstwo może niekiedy traktować jako barierę przeciwko
inflacji. Wysoki wskaźnik szybki oznacza natomiast nieproduktywne gromadzenie środków
pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności.
Oceniając sytuację finansową w firmie należy sprawdzić, jakie są tendencje zmian
powyższych wskaźników w czasie. Niskie wskaźniki płynności są sygnałem o zagrożeniu
zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, zaś płynność większa niż potrzeby firmy może
niekorzystny wpływ na jej rentowność.
Ocena sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa
II. Charakterystyka składników majątkowych
Aktywa przedsiębiorstwa odzwierciedlają składniki majątkowe, które służą do:
- zarobkowania, czyli wygospodarowywania zysku,
- zabezpieczenie wypłacalności (pretensji wierzycieli).W strukturze majątkowych wyróżnia
się:
a) aktywa trwałe,
b) aktywa obrotowe.
Rola ich w osiągnięciu zysku nie jest jednakowa. Uważa się, że aktywa trwałe są mało
elastyczne, nie ma możliwości bieżącego regulowania ich wielkością do poziomu
wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Decyzje optymalizujące zaangażowanie tych
składników majątkowych wymagają czasu i specjalnych zabiegów. Aktywa trwałe są
obciążone ryzykiem, nakłady inwestycyjne mogą zakończyć się niepowodzeniem, np.
nakłady na inwestycje będą wyższe niż ostateczne efekty. Koszt zużycia środków trwałych
jest stały (amortyzacja). Rosnący udział kosztów stałych w kosztach całkowitych jest
wynikiem m.in. dokonujących się w skali gospodarki światowej procesów mechanizacji i
automatyzacji. Może to także spowodować skrócenie ekonomicznego czasu użytkowania
maszyn i urządzeń. Dla konkretnego przedsiębiorstwa może to oznaczać trudności w
dostosowywaniu się do zmian zachodzących na rynkach, niepełne wykorzystanie zdolności
produkcyjnych, spadek rentowności.
Aktywa obrotowe uczestniczą w procesie produkcyjnym w sposób bezpośredni. Wchodzą one
do procesu gospodarczego i tam podlegają stałym przemianom. Czas przebywania
poszczególnych składników aktywów obrotowych w postaci zapasów, należności, środków
pieniężnych – uzależniony jest od charakteru produkcji, terminowości regulowania
rozrachunków. Czas ten jest zazwyczaj krótki, rozchód składników musi być uzupełniony
odpowiednim przychodem, co stwarza możliwość ciągłego wykorzystywania zdolności
produkcyjnych. Ryzyko występujące przy angażowaniu aktywów obrotowych jest o wiele
mniejsze niż w przypadku angażowania aktywów trwałych.
Przedmiotem analizy aktywów są:
- wielkość, struktura i dynamika aktywów,
12
- wykorzystanie aktywów trwałych i obrotowych.
-
Analiza wielkości, struktury i dynamiki aktywów bilansu
Informacje dotyczące majątku znajdujemy w bilansie analitycznym. Oceniamy wskaźniki
odchylenia bezwzględnego i względnego (wskaźniki tempa zmian). Wielkość dodatnia tego
wskaźnika, oznacza rozwój przedsiębiorstwa, powiększanie zdolności produkcyjnych, ujemna
zawężanie działalności oraz ograniczanie posiadanych zdolności produkcyjnych.
Istotnym uzupełnieniem w ocenie wstępnej jest analiza struktury procentowej,
wyrażającej stosunek procentowy poszczególnych składników majątkowych do majątku
ogółem. Porównanie tych wskaźników w czasie pozwala na zbadanie relacji zachodzących w
wewnętrznej strukturze majątku.
Obliczamy wskaźnik struktury aktywów trwałych:
Aktywa trwałe
* 100
Aktywa ogółem
Wskaźnik struktury aktywów obrotowych:
Aktywa obrotowe
* 100
Aktywa ogółem
Ocena tych relacji charakteryzujących proporcje między aktywami trwałymi i aktywami
obrotowymi stanowi w gospodarce rynkowej podstawę do oceny elastyczności firmy oraz
stopnia ryzyka, co oznacza istotne znaczenie dla wierzycieli, banków.
Aktywa trwałe
A = * 100
Aktywa obrotowe
A – wskaźnik elastyczności, syntetyczna miara stopnia elastyczności przedsiębiorstwa.
Interpretacja tego wskaźnika:
A> 100% informuje o znacznym unieruchomieniu majątku, wysokich kosztach stałych i
małej elastyczności firmy, która w przypadku wystąpienia obniżenia zapotrzebowania
odbiorców na wytwarzane produkty lub narastającej konkurencji ze strony
dotychczasowych producentów, pojawienie się na rynku substytutów może spowodować
obniżenie rentowności, a nawet powstanie straty.
13
Uwaga!
Nie dotyczy to przedsiębiorstw przemysłowych wprowadzających nowoczesną technikę i
technologię, w których wzrost udziału środków trwałych może świadczyć o rosnącym
stopniu mechanizacji produkcji i postępie technicznym.
Analiza sytuacji majątkowej nie może opierać się wyłącznie na danych bilansu. Pełniejszy
obraz gospodarowania posiadanym majątkiem uzyskuje się przez odpowiednie porównanie
aktywów z wielkościami strumieniowymi rachunku zysków i strat.
Analiza wykorzystania majątku
Analiza wykorzystania aktywów, a zwłaszcza aktywów trwałych wiąże się z badaniem
posiadanych zdolności produkcyjnych. W analizie zewnętrznej przedmiotem pomiaru i
późniejszej oceny są relacje między stanem wyposażenia przedsiębiorstwa w składniki
majątkowe, a osiągniętymi wynikami produkcyjnymi. Relacja ta nazywa się
produktywnością majątku.
Intensywność wykorzystania całego majątku charakteryzuje wskaźnik produktywności
majątku (aktywów):
Przychody ogółem (1+6+10)
Przeciętny stan majątku ogółem
Wskaźnik ten wyraża liczbę obrotów całego majątku. Dla oceny intensywności wykorzystania
majątku ważne są zarówno jego wielkość, jak i tempo zmian.
Inna rola aktywów trwałych i obrotowych w procesie osiągania zysku wywołuje potrzebę
oddzielnego badania intensywności wykorzystania tychże grup majątku.
Operacyjne przychody ogółem (1+6)
Wskaźnik produktywności
Przeciętny stan aktywów trwałych
aktywów trwałych
Analiza wykorzystania aktywów obrotowych
Szybkość obrotu określonego składnika majątku oznacza długość okresu unieruchomienia
środków pieniężnych tkwiących w tym składniku, tj.
- ile razy w jednostce czasu miał miejsce obrót, lub
- ile dni trwa jeden obrót tym składnikiem.
W pionowej analizie aktywów uwzględnia się najczęściej:
- wskaźnik obrotowości (rotacji) zapasów,
- wskaźnik obrotowości (rotacji) należności.
14
a) wskaźnik rotacji zapasów w „razach”
Koszt sprzedanych produktów, towarów, materiałów
Przeciętny stan zapasów
Wzrost tego wskaźnika oznacza poprawę efektywności gospodarowania zapasami.
Jednocześnie nie mogą temu towarzyszyć równocześnie braki w zaopatrzeniu materiałowym,
rzutującym na zakłócenia produkcji i sprzedaży.
Spadek może świadczyć o wzrastającym poziomie zapasów w stosunku do sprzedaży, co
może być wynikiem planowanego wzrostu sprzedaży w przyszłości (lub tez powstania
zapasów zbędnych).
b) wskaźnik rotacji zapasów „w dniach”
Przeciętny stan zapasów * 365 dni
Koszt sprzedanych produktów, towarów, materiałów
lub
365 dni
wskaźnik rotacji zapasów
Jak długo środki pieniężne pozostawały zamrożone w zapasach. Wskaźnik podaję liczbę dni
zamrożenia środków pieniężnych w poszczególnych rodzajach zapasów.
c) wskaźnik rotacji należności z tyt. dostaw, robót i usług (wskazujący liczbę cykli inkasa
należności) w „razach”:
Przychody ze sprzedaży brutto
Przeciętny stan należności
d) wskaźnik rotacji należności z tyt. dostaw, robót i usług (wskazujący długość trwania
jednego cyklu inkasa należności) „w dniach”:
Przeciętny stan należności * 365 dni
Przychody ze sprzedaży brutto
lub:
365 dni
Wskaźnik rotacji należności
Długość kredytowania odbiorców uzależniona jest od stosowanej polityki w danej branży, od
własnej polityki prowadzonej w przedsiębiorstwie. Każde skrócenie, czy wydłużenie okresu
15
spływu należności powinno być poparte odpowiednimi wyliczeniami opłacalności podjętych
decyzji.
III. Analiza rentowności przedsiębiorstwa
Podstawowymi miernikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w
przedsiębiorstwie kapitału są wskaźniki rentowności, określane także wskaźnikami
zyskowności lub stopami zyskowności. Mogą one służyć nie tylko do oceny przedsiębiorstwa
ale i do oceny zdolności kierownictwa do generowania zysków z zaangażowanych środków.
Wykorzystuje się je do analizy prospektywicznej, w której prezentuje się przyszłą sytuację
majątkowo-finansową firmy. Generalnie można wyróżnić trzy aspekty rentowności:
Rentowność sprzedaży – rentowność handlowa,
Rentowność majątku (aktywów) – rentowność ekonomiczna,
Rentowność zaangażowanego kapitału własnego – rentowność finansowa.
Rentowność sprzedaży (ROS)
Wskaźniki sprzedaży mogą być liczone jako rentowność brutto i netto, w zależności od
kategorii zysku przyjmowanej do obliczeń. Można badać:
- relację nadwyżki finansowej brutto do sprzedaży netto,
- relację zysku przed spłata odsetek i opodatkowaniem do sprzedaży netto,
- relację zysku brutto do sprzedaży netto,
- relację zysku netto do sprzedaży netto itp.
zysk brutto
Wskaźnik rentowności brutto sprzedaży = * 100
sprzedaż netto
Odzwierciedla politykę cenową przedsiębiorstwa oraz zysk jaki generuje ona poprzez
określoną wielkość sprzedaży. Poziom tego wskaźnika jest uzależniony od struktury zysku
generowanego na poszczególnych rodzajach działalności. Pożądane jest określenie tego
wskaźnika na podstawowej działalności operacyjnej. Poziom wskaźnika rentowności
sprzedaży na działalności podstawowej jest zdeterminowany strukturą asortymentową
wyrobów o różnej rentowności jednostkowej oraz specyfiką branży.
16
Zysk netto
Wskaźnik rentowności netto = * 100
sprzedaży sprzedaż netto
Wskaźnik ten określany jest też jako wskaźnik zwrotu ze sprzedaży. Informuje on w udziale
zysku netto w wartości sprzedaży, czyli jaka marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży.
Im niższy jest ten wskaźnik tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla
osiągnięcia określonej kwoty zysku. Większa wartość tego wskaźnika oznacza korzystniejszą
sytuację (kondycję) finansową firmy. Podniesienie rentowności netto oznacza bowiem wzrost
efektywności sprzedaży, gdyż każda złotówka sprzedaży generuje dodatkowy zysk. Wielkość
wskaźnika sprzedaży netto jest uzależniona od rodzaju działalności. W praktyce na ogół się
powtarza zależność, iż zyskowność jest niższa przy wytwarzaniu wyrobów
charakteryzujących się krótkim cyklem produkcyjnym i możliwością szybkiej ich sprzedaży.
Natomiast wyższa marża zyskowności jest niezbędna w sytuacji dłuższego cyklu
eksploatacyjnego. Krótszy cykl obrotowości łączy się bowiem z mniejszymi kosztami
zamrożenia i niższą skalą ryzyka, które rośnie w przypadku wydłużonego cyklu
eksploatacyjnego. Przy takim cyklu wyższa rentowność sprzedaży neto powinna
skompensować większą skalę kosztów zamrożenia środków i ryzyka.
Poza obserwacją poziomu wskaźnika rentowności w czasie, należy porównywać go ze
wskaźnikami osiąganymi przez inne firmy tej samej branży oraz wskaźnikami sektorowymi.
Rentowność majątku (ROA)
Rentowność ekonomiczna (majątku) informuje o wielkości zysku netto przypadającego na
jednostkę wartości zaangażowanego w przedsiębiorstwie majątku.
Zysk netto
Wskaźnik rentowności majątku = * 100
Przeciętny stan majątku (aktywów ogółem)
Wskaźnik ten również określany jest zwrotem z majątku (Return on Assets) ROA, wyznacza
ogólną zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania zysku, czyli pokazuje, jak
efektywnie firma zarządza swoimi aktywami. Im wartość tego wskaźnika jest wyższa, tym
17
korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy, Na jego wielkość wpływa szereg różnorodnych
czynników, niekiedy o przeciwnym kierunku oddziaływania.
Rentowność ekonomiczna zależy więc od rentowności sprzedaży netto, czyli wielkości zysku
zrealizowanego przy określonej sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów.
Zysk netto zysk netto sprzedaż netto
= *
Aktywa ogółem sprzedaż netto aktywa ogółem
Wsk. rentowności Wsk. rentowności (ROS) * Rotacja aktywów
aktywów sprzedaży netto
Taka sama rentowność aktywów może być wynikiem zupełnie różnej polityki sprzedaży
wyrobów i usług:
1) Polityki ilościowej (niskich cen), charakteryzującej się niską rentownością jednostkową,
ale odpowiednio wyższą wartością sprzedaży.
2) Polityki jakości (wysokich cen), charakteryzującej się wysoką zyskownością i niska
rotacja aktywów.
Rentowność finansowa (ROE)
Interesują się nią przede wszystkim akcjonariusze. Pozwala ona bowiem określić stopę
zysku, jaką przynosi im inwestycja w dane przedsiębiorstwo wyraża ja relacja:
Zysk netto
Wskaźnik rentowności netto kapitału = * 100
własnego przeciętny stan kapitału własnego
Im wartość wskaźnika zwrotu kapitału własnego jest wyższa tym korzystniejsza jest sytuacja
finansowa przedsiębiorstwa. Wyższa efektywność kapitału własnego stwarza bowiem
możliwość uzyskania wyższych dywidend oraz dalszego rozwoju przedsiębiorstwa. Dla
celów analitycznych wskaźnik zwrotu kapitału własnego można przedstawić (Model analizy
Du Ponta):
18
Zysk netto zysk netto aktywa ogółem
= *
Kapitał własny aktywa ogółem kapitał własny
ROE = ROA * dźwignia kapitałowa (finansowa)
Wzrost tego wskaźnika zależy więc od efektywności produkcji wyrażonej zyskownością
aktywów oraz efektywności finansowej wyrażonej relacją aktywów do kapitału własnego,
czyli rentowność finansowa zależy od wielkości wygospodarowanego zysku oraz źródeł
finansowania majątku, czyli struktury finansowej. Jednak niekiedy zwiększenie sprzedaży i
zysku poprzez zwiększenie kapitałów własnych, może okazać się mniej rentowne, niż
osiągnięcie go w wyniku wzrostu zadłużenia. Aby uzyskać efekt z tytułu zadłużenia
przedsiębiorstwa, koszty uzyskania dodatkowego kapitału obcego, powinny być niższe niż
rentowność kapitału całkowitego. Ten dodatkowy efekt określony jest mianem „dźwigni
finansowej”, stąd też wysokość wskaźnika rentowności kapitału własnego zależy od:
- różnicy między wskaźnikiem rentowności kapitału całkowitego, a stopą płaconych odsetek
za pozyskanie kapitału obcego,
- wskaźnika struktury kapitału, tj. udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym.
Rentowność kapitału całkowitego (majątku ogółem) zależy od rentowności sprzedaży oraz
rotacji majątku, a więc rentowność kapitału własnego rośnie także wraz ze zwiększeniem
rentowności sprzedaży i rotacji kapitału całkowitego (Model analizy Du Ponta):
Zysk netto zysk netto sprzedaż netto aktywa ogółem
= * *
Kapitał własny sprzedaż netto aktywa ogółem kapitał własny
Dźwignia finansowa = wsk. rentowności kapitału całkowitego – wsk. rentowności kapitału
własnego
W analizie przyczynowej wskaźnika rentowności kapitału własnego należy uwzględnić:
- rentowność sprzedaży netto,
- rotację majątku (aktywów) posiadanego przez przedsiębiorstwo,
- strukturę kapitału zaangażowanego w przedsiębiorstwa tj. udziału w nim kapitału
własnego.
19
Wpływ poszczególnych czynników na rentowność kapitału własnych może się wzajemnie
kompensować, np. zmniejszenie rentowności sprzedaży może być z nadwyżką pokryte przez
odpowiedni wzrost rotacji majątku, co stanowi wyraz znanej ogólnej prawidłowości „niższy
zysk jednostkowy – większy obrót”.
W dobrze pracującym przedsiębiorstwie rentowność kapitału własnego powinna być wyższa
od rentowności kapitału całkowitego (kapitał własny + kapitał obcy).
IV. Analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w oparciu o pionową ocenę
pasywów bilansu. Ocena zadłużenia
1. Charakterystyka pasywów przedsiębiorstwa
Klasyfikując ogół źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę
kryterium własności wyróżnia się:
- kapitał (fundusz) własny,
- kapitał (fundusz) obcy.
Kapitał własny pochodzi z wkładów właścicieli, wspólników, udziałowców lub
akcjonariuszy, jak też z części przeznaczonego na ten cel zysku. W zależności od formy
organizacyjno-prawnej jednostki gospodarczej kapitałem własnym są:
- fundusz założycielski odzwierciedlający wkład Skarbu Państwa w wyposażenie
przedsiębiorstwa w majątek trwały i obrotowy, podlegający opisowi do rejestru
przedsiębiorstw państwowych, fundusz przedsiębiorstwa będący równowartością mienia
wygospodarowanego przez samo przedsiębiorstwo w toku jego działalności.
- kapitał podstawowy , zapasowy i rezerwowy w spółkach akcyjnych, z.o.o oraz w spółkach
z kapitałem zagranicznym,
kapitał akcyjny w spółce akcyjnej jest wkładem akcjonariuszy w majątek przedsiębiorstwa
włożonym na czas nieokreślony i bez gwarancji oprocentowania. W strukturze kapitału
własnego spółki akcyjnej można wyróżnić:
- kapitał akcyjny uprzywilejowany, dający jego posiadaczom m.inn. pierwszeństwo przy
podziale zysku, jak i majątku w przypadku upadłości firmy,
- kapitał akcyjny zwykły stanowiący równowartość akcji zwykłych w wartości nominalnej,
- kapitał zapasowy odpowiadający różnicy między ceną sprzedaży a ceną nominalną akcji
oraz uzyskanym opłatom za uprzywilejowanie akcji, powiększony o obligatoryjne i
fakultatywne odpisy z zysku, dopłaty wspólników i inne źródła zasilania,
- kapitały rezerwowe powstałe w wyniku aktualizacji wyceny składników majątkowych oraz
zakumulowania zysków,
- część zysku z lat ubiegłych dotychczas nie rozliczonego,
- wynik finansowy netto roku obrotowego.
W obowiązującym obecnie układzie bilansu kapitał własny występuje w pozycji
„Kapitały (fundusze) własne”. Obejmuje on wielkość kapitału (funduszu) podstawowego
zadeklarowaną oraz odrębnie wielkość ujemną „Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet
kapitału podstawowego”. Wielkość kapitału własnego ujęta w bilansie odpowiada więc
rzeczywiście wpłaconej przez akcjonariuszy kwocie, nawet w sytuacji gdy emitowane za
gotówkę akcje nie zostały w całości opłacone.”
Kapitał własny powiększa „,Kapitał (fundusz) zapasowy którego struktura pozwala na
wyodrębnienie rezerw kapitałowych oraz rezerw z zysku. Rezerwy kapitałowe stanowią
20
część kapitału zapasowego i są wynikiem sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej
oraz kapitału z aktualizacji wyceny . Pozostałe elementy kapitału zapasowego oraz kapitałów
rezerwowych, jak również nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych są rezerwami z
zysku. Wynik finansowy netto roku obrotowego, jeżeli brak jest informacji o jego
wykorzystaniu zaliczany jest do kapitału własnego - rezerw z zysku. W przypadku natomiast
planowanej wypłaty dywidend odpowiednia jego część traktowana jest jako zobowiązania
krótkoterminowe, a pozostała kapitały własne - rezerwy z zysku.
- udział lub kapitał zakładowy w spółce jawnej ,
- kapitały w przedsiębiorstwach prywatnych osób fizycznych.
- fundusz udziałowy , zasobowy oraz fundusze specjalne w spółdzielni.
Kapitał obcy dzieli się na:
- kapitał długoterminowy,
- kapitał krótkoterminowy.
W strukturze bilansu kapitały obce występują jako zobowiązania długoterminowe,
krótkoterminowe, rozliczenia międzyokresowe, przychody przyszłych okresów. jeżeli
planuje się wypłacenie dywidendy - część zysku netto roku bieżącego będzie stanowiła
zobowiązanie krótkoterminowe.
Struktura kapitałowa wynikająca z pasywów bilansu jest kształtowana przez szereg
czynników tj. rodzaj przedsiębiorstwa (przemysłowe, handlowe, itp.), koniunktura wynikająca
na rynku, czy też stopa procentowa. Najważniejszą rolę odgrywa jednak polityka finansowa
firmy. Wzajemna relacja między kapitałem własnym a obcym daje więc obraz podstawy
finansowej, na której oparta jest działalność przedsiębiorstwa.
Analiza dynamiki i struktury pasywów bilansu
W analizie pasywów bilansu zmierza się do zbadania tendencji rozwoju, struktury
wyrażającej źródła finansowania przedsiębiorstwa oraz do oceny zaistniałych w tym
zakresie zmian. Podstawą wstępnej oceny jest bilans analityczny. W przedstawionej wersji
zawiera on bowiem odchylenia bezwzględne, wskaźnik tempa wzrostu. Sposób obliczenia
tych wskaźników został zaprezentowany wcześniej. Oceniamy udział poszczególnych
rodzajów kapitałów w pasywach ogółem, a więc udział kapitału własnego, obcego - długo- i
krótkoterminowego oraz kapitału stałego, który stanowi sumę kapitałów własnych i
zobowiązań długoterminowych.
Kapitał stały = kapitał własny + długoterminowy kapitał obcy
Dodatkowo w analizie finansowej wyodrębnia się zobowiązania odsetkowe, jako
zobowiązania przedsiębiorstwa z tytułu udzielonych kredytów (pożyczek) krótkoterminowych
i dłużne papiery wartościowe o charakterze krótkoterminowym. Kapitał zainwestowany zaś
to suma kapitałów stałych i zobowiązań odsetkowych.
Zobowiązania odsetkowe = kredyty (pożyczki) krótkoterminowe + krótkoterminowe dłużne
papiery wartościowe
Kapitał zainwestowany = kapitał stały + zobowiązania odsetkowe.
W przypadku malejącego udziału kapitałów własnych obniża się zabezpieczenie kapitału
obcego. Wobec rosnących potrzeb kapitałowych chcąc utrzymać zaufanie do firmy spółka
może wyemitować dodatkowe akcje, zwiększyć udział zysku w zasilaniu kapitałowym.
W ramach analiz wewnętrznych powinna mieć miejsce szczegółowa ocena
wewnętrznej struktury kapitałów długo- i krótkoterminowych oraz terminowości zobowiązań.
21
Występowanie i wzrost kredytów oraz zobowiązań przeterminowanych świadczy o
trudnościach finansowy firmy. Należy szukać przyczyn zaistniałych sytuacji.
Analiza zadłużenia i niezależności finansowej
W celu uzyskania kredytu, bądź pożyczki przedsiębiorstwo musi w pierwszej
kolejności wykazać się zdolnością do zaciągania kredytu krótkoterminowego, czyli mieć
płynność finansową. Płynność finansowa jest związana z krótkim horyzontem czasowym i
dotyczy działalności eksploatacyjnej. Wypłacalność wiąże się zaś z możliwością spłaty
zobowiązań długoterminowych, zaciągniętych na inwestycje, modernizacje.
Analiza zadłużenia pozwala ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa, stąd określa
się ją także analizą struktury finansowej. Wskaźniki służące do oceny zadłużenia
przedsiębiorstwa można ująć w dwie grupy:
- wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia,
- wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu.
Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa ma na celu ustalenie kto dostarczył
firmie środków: właściciele, czy zewnętrzni kredytodawcy. Do oceny stopnia zadłużenia
służy szereg wskaźników. Najważniejsze z nich:
- wskaźnik ogólnego zadłużenia, będący relacją zobowiązań ogółem do pasywów ogółem:
Zobowiązania ogółem
Wskaźnik zadłużenia ogółem = * 100
Pasywa ogółem
Wskaźnik ten określa udział zobowiązań, czyli kapitałów własnych w finansowaniu majątku
przedsiębiorstwa. Zbyt wysoki poziom wskaźnika świadczy o dużym ryzyku finansowym,
informuje jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długu. Według
standardów zachodnich w firmie, w której nie została zachwiana równowaga między
kapitałem obcym, a własnym, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 0,57 - 0,67
- wskaźnik zadłużenia kapitału własnego (wskaźnik napięcia):
Zobowiązania ogółem (kapitały obce ogółem)
Kapitały własne
Określa on wielkość długu, a jednocześnie zdolność lub niezdolność przedsiębiorstwa do
dalszego zaciąganie kredytów niezbędnych w przeprowadzeniu pożądanych zmian
gospodarczych. Wartością graniczną w małym biznesie w USA jest proporcja 3:1, dla
średnich i dużych przedsiębiorstw relacja ta jest dużo ostrzejsza. Banki niechętnie udzielają
kredytu, jeżeli ta relacja nie osiąga wielkości: 1:1.
Ocena wielkości i zmian omawianego wskaźnika wymaga złożonej analizy w powiązaniu z
oceną oddziaływania „dźwigni finansowej”, przy uwzględnieniu konkretnej sytuacji danego
przedsiębiorstwa. Nie ma bowiem i być nie może żadnych standardowych relacji kapitału
obcego do kapitału własnego. Za przedsiębiorstwa o zdrowych podstawach finansowych
uważa się te, w których udział kapitału własnego w kapitale całkowitym wynosi 33% 1:2. jest
rzeczą niewątpliwą, że wysoki stan kapitałów własnych do kapitałów obcych świadczy o
silnych podstawach finansowych, lecz niekoniecznie pozytywnie o jego rentowności. Im są
22
większe kapitału obce w stosunku do kapitałów własnych, tym w określonych warunkach
może być większa rentowność (działanie dźwigni finansowej), lecz także i większe ryzyko
oraz mniejsza pewność stabilnej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Oceniając strukturę źródeł finansowania należy pamiętać, że:
- przedsiębiorstwa osiągające relatywnie odpowiedni poziom rentowności jest w stanie
udźwignąć ciężar nawet dużego zadłużenia,
- przedsiębiorstwo nierentowne musi w końcu upaść bez względu na posiadaną strukturę
źródeł finansowania.
W Polsce koszt kapitału obcego jest obecnie wyjątkowo wysoki co powoduje, że
wskaźnik zadłużenia przyjmuje z konieczności znacznie mniejsze wielkości. Duży udział
zasilenia zewnętrznego o charakterze krótkoterminowym mógłby zachwiać egzystencję firmy.
Rentowność kapitału całkowitego jest bowiem z reguły niższa od stopy procentowej
stosowanej przez banki przy udzielaniu kredytu. Efekt dźwigni finansowej działa dotąd,
dopóki rentowność kapitału całkowitego jest wyższa niż stopa procentowa od zaciągniętego
kredytu.
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego do kapitałów własnych:
Zobowiązanie długoterminowe
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =
Kapitał własny
Wskaźnik ten określany jest też jako wskaźnik długu, bądź wskaźnik ryzyka. Zobowiązania
długoterminowe dotyczą długów spłacanych w okresie dłuższym niż rok od daty sporządzenia
bilansu. Mogą to być zobowiązania z tytułu wypuszczonych przez firmę obligacji, dł.
kredytów inwestycyjnych, czy pożyczek. Kredyty długoterminowe najczęściej zabezpieczone
są przez określony majątek trwały. Stąd do oceny poziomu zadłużenia firmy można
wykorzystać również wskaźnik pokrycia długu środkami trwałymi. (Określany także jako
wskaźnik poziomu zadłużenia środków trwałych).
Wskaźnik pokrycia zobowiązań Rzeczowe składniki aktywów trwałych
Długoterminowymi aktywami trwałymi Zobowiązania długoterminowe
Wskaźnik ten informuje o stopniu zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych
przez rzeczowe składniki majątku trwałego. Ile razy wartość netto tych składników wystarczy
na pokrycie danego kredytu.
Odwrotnością wskaźnika zadłużenia jest wskaźnik samofinansowania. Posiadaną
niezależność i siłę finansową przedsiębiorstwa mierzyć można wykorzystując podstawowy
wskaźnik struktury pasywów (B).
Kapitały własne
B =
Kapitały obce
Zagadnieniem będącym dalszą kontynuacją (pogłębieniem) analizy niezależności
finansowej przedsiębiorstwa jest zbadanie wewnętrznej struktury kapitału własnego
przedsiębiorstwa. Analiza struktury kapitału własnego jest interesująca z tego względu, że
kapitały własne nie mogą być wypłacane właścicielom, stanowią zabezpieczenie przed
stratami, zapewniają rozwój. Wysoki udział rezerw w kapitale własnym umożliwia
stabilizację przedsiębiorstwa i określa stopień zasilania działalności gospodarczej z zysku.
Relatywnie wysokie rezerwy uważane są przez finansistów za objaw przezornej polityki
23
finansowej przedsiębiorstwa. Podczas tworzenia wolnych rezerw powstaje jednak konflikt
między kierownictwem, a akcjonariuszami.
Możliwość zadłużania się przedsiębiorstwa nie zależy wyłącznie od poziomu
kapitałów własnych, lecz także od zdolności do zwrotu zaciągniętych długów. W tej ocenie
przedmiotem badań pozostają dwie grupy wielkości:
- zadłużenie lub zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów (raty kapitałowe i odsetki)
oraz
- zysk przed zapłatą odsetek i opodatkowaniem lub po opodatkowaniu oraz nadwyżka
środków wynikająca z przepływów pieniężnych (cash flow).
Wskaźnik zdolności - pewności zysk netto + amortyzacja
kredytowej =
zadłużenie efektywne
gdzie:
zadłużenie efektywne = kapitał obcy ogółem - (środki pieniężne + inwestycje
krótkoterminowe.
Wskaźnik ten odzwierciedla zdolność do pokrycia zobowiązań efektywnych z
wygospodarowanych nadwyżek. Odwracając wzór można stwierdzić ile lat trwałoby spłata
długów przy założeniu, że aktualny poziom nadwyżek środków będzie osiągany w
przyszłości.
Inną postacią wskaźnika używaną w ocenie możliwości spłaty zaciągniętych kredytów
jest wskaźnik pokrycia obsługi długu, zwany także wskaźnikiem wiarygodności
kredytowej:
Wskaźnik pokrycia = zysk netto + amortyzacja
obsługi długu
raty kapitałowe + odsetki
lub:
Wskaźnik pokrycia obsługi zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem
długu raty kapitałowe + odsetki
wskaźnik ten informuje ile razy zysk z działalności pokrywa roczne spłaty kredytu
długoterminowego i odsetki od niego, czyli obsługę kredytu. Określa więc on stopień
zabezpieczenia obsługi kredytu przez wygospodarowany przez przedsiębiorstwo zysk. Jego
wysokość zależy od kondycji finansowej firmy i powinien być większy od 1 (min. 1,2). Bank
Światowy proponuje 1,3 - optymalny 2,5.
Wskaźnik pokrycia zysk po opodatkowaniu
obsługi długu II =
1
raty kapitałowe + odsetki
Śledzenie w czasie zmian poziomu tego wskaźnika dostarcza informacji o sposobie
wykorzystania kredytów do finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. Malejąca wielkość
24
wskaźnika może świadczyć o nieefektywnym zarządzaniu przedsiębiorstwem, niewielkiej
zyskowności i zbyt ambitnym planów rozwojowych firmy ( stałe utrzymanie się niskiego
poziomu to konieczność wydłużenia okresu spłaty kredytów.
Ważną cechą wypłacalności jest zdolność do terminowej spłaty odsetek, bowiem
umowa może przewidywać późniejszą spłatę kredytu.
Wskaźnik pokrycia zobowiązań zysk przed opodatkowaniem i odsetkami
odsetkowych =
odsetki
Kredyt nie będzie spłacony z zysku, spłata będzie rozłożona lub nastąpi zaciągnięcie nowego
kredytu. Jeżeli zarówno odsetki, jak i kwota kredytu muszą być spłacane z zysku
jednocześnie, to nie ma wówczas potrzeby liczenia tego wskaźnika
V
. Wskaźniki rynku kapitałowego
Rynek kapitałowy jest zespołem instytucji oraz reguł, dzięki którym możliwe jest
uzyskanie kapitału długoterminowego podczas transakcji kupna – sprzedaży, co oznacza, że
rynek kapitałowy wchodzi w skład rynku finansowego.
Przedsiębiorstwo, które uczestniczy w rynku kapitałowym ma łatwy dostęp do
kapitału, może różnicować sposoby finansowania, a jego pozycja jest ustabilizowana i znana.
Istniej jednak też ryzyko, które wiąże się z ponoszeniem kosztów np. emisja akcji, obligacji
lub prowizje. Przedsiębiorstwo uczestniczące w rynku kapitałowym jest Obowiązane do
ujawniania wewnętrznych informacji, co daje konkurencji łatwiejszą możliwość do przejęcia
ale także umożliwia inwestorom dokładniejsze poznanie danej firmy. Przedsiębiorstwo takie,
jest również doskonałym źródłem danych dla analityków. A narzędziem analityka w
dokonaniu oceny przedsiębiorstwa na rynku kapitałowym są wskaźniki rynku kapitałowego,
które obejmują dwie grupy.
1 Wskaźniki wewnętrzne, które są liczone według liczby akcji i danych posiadanych
przez spółkę.
2 Wskaźniki zewnętrzne, które są liczone na podstawie cen rynkowych akcji.
Wskaźniki wewnętrzne
Wskaźnik zysku netto przypadającego na jedną akcję, jest jednym z podstawowych
wskaźników rynku kapitałowego. Jego nazwa pochodząca z języka angielskiego to earning
per share (EPS).
EPS =
zysk netto
ilość wyemitowanych akcji
25
Dostarcza on informacji o potencjalnych korzyściach akcjonariuszy ale przy założeniu, że
dywidenda jest zależna od wielkości zysku netto.
Wskaźnik dywidendy jednostkowej (dividend per share), to wskaźnik zysku do
podziału na jedną akcję.
DPS =
zysk netto do podziału dywidenda
przeciętna liczba akcji (sprzedanych)
Należy on do wskaźników, które są wykazywane w tabeli notowań akcji na giełdzie.
Ukazuje on wysokość dochodów jaką otrzymują akcjonariusze.
Jaka wartość przychodów przypada na jedną akcję zwykłą, dowiemy się z wskaźnika
produktywności jednej akcji.
Wskaźnik przychodów ze sprzedaży na jedną akcję
przychody ogółem
liczba akcji wyemitowanych
Wskaźnik ten nie ma związku z rachunkowymi zasadami naliczania kosztów, w
związku z tym jest stabilny.
Stosunek wartości rynkowej do wartości księgowej odzwierciedla, także jeden ze
wskaźników wewnętrznych.
Wartość księgowa na jedną akcję =
kapitał własny
liczba akcji
Wartość rynkowa do wartości księgowej =
kurs akcji
wartość księgowa na 1 akcję
Określa o ile procent więcej lub mniej jest warta firma niż obecni i byli akcjonariusze
w nią zainwestowali.
Następnym z wskaźników wewnętrznych jest wskaźnik wypłaty dywidendy
(dywidend per ratio), który określa jaki procent zysku został wypłacony w formie dywidendy.
26
DPR =
dywidenda na 1 akcję
zysk netto na 1 akcję
Posiadając informacje za kilka poprzednich okresów można z dużą dokładnością
kalkulować dywidendy, które będą w przyszłości posiadać akcjonariusze.
Wskaźniki zewnętrzne
Jednym z bardziej znanych wskaźników zewnętrznych jest wskaźnik poziomu ceny
rynkowej w zysku netto ( price – corning ratio ).
PER =
cena rynkowa 1 akcji
zysk na 1 akcję
Ocenia on zyskowność firmy na tle innych przedsiębiorstw oraz dostarcza informacji
na temat efektywności lokowania kapitałów w akcjach danej spółki, w porównaniu z innymi
spółkami.
DYR =
dywidenda na 1 akcję
cena rynkowa 1 akcji
Wskaźnik stopy dywidendy ( dyvidend yield ratio ).Wyliczanie tego wskaźnika
umożliwia porównanie zyskowności akcji własnych z innymi spółkami, jak również
porównanie stóp zwrotu przychodów z innych alternatywnych inwestycji, takich jak:
obligacje rządowe czy terminowe depozyty bankowe. Im większą wartość przyjmuje ten
wskaźnik, tym też większa dochodowość akcji spółki.
Wskaźnik kapitalizacji =
zysk na 1 akcję
cena rynkowa akcji
Ten wskaźnik przedstawia w jakim stopniu inwestorzy kapitalizują wartość
zysków firmy za sprawą kupna bądź sprzedaży akcji. Inwestorzy zechcą zakupić
akcję, gdy wskaźnik będzie kształtował się na wysokim poziomie.
27
Aby dowiedzieć się o ile razy cena giełdowa akcji przewyższ swoja nominalną
wartość, korzysta się z wskaźnika kursu giełdowego akcji.
Wskaźnik kursu giełdowego akcji =
cena rynkowa 1 akcji
wartość nominalna 1 akcji
Wskaźnikiem zewnętrznym, który znajdziemy w tabeli notowań giełdowych jest
wskaźnik ceny rynkowej.
C /PG =
cena rynkowa 1 akcji
przepływy gotówkowe na 1 akcję
Obrazuje on, czy firma z generowanej gotówki jest w stanie zakupić akcje i na tym nie
stracić.
Przedstawione wskaźniki nie są wszystkimi możliwymi wskaźnikami rynku
kapitałowego ale razem z tymi nie zaprezentowanymi są wykorzystywane do oceny
opłacalności lokowania kapitału w akcje danej spółki. Są narzędziem do badania
efektywności funkcjonujących firm w formie spółek akcyjnych, których akcje są
przedmiotem publicznego obrotu na giełdzie papierów wartościowych.