Autor: Joanna Majchrzak-Broda 
www.wsip.com.pl 

 

Temat: O przyjaźni w powietrznych przestworzach – Arkady Fiedler Koleżeńskość 

(fragment utworu Dywizjon 303) 

 

1.  Przed rozpoczęciem omawiania rozdziału Koleżeńskość przedstawiamy okoliczności po-

wstania utworu Dywizjon 303. Arkady Fiedler zawarł je w komentarzu Słów kilka do XVI i 

następnych wydań „Dywizjonu 303”. Wspomina w nim, że we wrześniu 1940 roku w 

rozmowie z generałem Władysławem Sikorskim, głównodowodzącym Polskich Sił Zbroj-

nych w Wielkiej Brytanii, wyraził chęć opisania wyczynów polskich lotników z Dywizjo-

nu 303, o którym entuzjastyczne artykuły zamieszczała wówczas prasa angielska. Generał 

ucieszył się z pomysłu utrwalenia historii Dywizjonu 303 i wysłał Fiedlera na lotnisko w 

Northolt pod Londynem, gdzie stacjonowała ta jednostka. Autor łatwo zaprzyjaźnił się za-

równo z pilotami, jak i mechanikami, których wyczyny miał relacjonować. Na co dzień 

obserwował zwycięstwa i dramaty polskich lotników. W tym czasie nadal toczyła się bi-

twa o Anglię, polskie myśliwce startowały do powietrznych walk nad Londynem z samo-

lotami Luftwaffe. Swoją relację Fiedler postanowił „ująć jako szersze sprawozdanie z po-

la walki, pisane na gorąco i gorącym sercem patrioty, sprawozdanie, a nie utwór tak zwa-

nej literatury pięknej – bo takie właśnie było kategoryczne zapotrzebowanie w tej wyjąt-

kowej, napiętej chwili”. Autor przyrównywał swoją książkę wręcz do „jednego z polskich 

żołnierzy drugiej wojny światowej” – taką miała odgrywać rolę, sama miała być uczestni-

kiem toczącej się walki. 

W przedstawieniu okoliczności powstania Dywizjonu 303 zwracamy uwagę zwłaszcza na 

następujące elementy: 

•  Jest to utwór pisany „na gorąco” na podstawie osobistych obserwacji autora. 
•  Stanowi świadectwo odwagi i poświęcenia polskich żołnierzy. 
•  Nie aspiruje do miana literatury pięknej, jest raczej „sprawozdaniem z placu boju” – 

jego bohaterowie uczestniczą w bitwie o Anglię. 

•  Przedstawia wydarzenia z roku 1940. 
Informujemy również, że w roku 1943 książka została wydana w okupowanej Polsce. 

Uwaga: Zamiast wykładu na temat okoliczności powstania utworu Dywizjon 303 możemy 

powielić tekst z ich opisem (w komentarzu autora Słów kilka do XVI i następnych wydań 

„Dywizjonu 303”) i rozdać uczniom do samodzielnej pracy. 

2.  Na podstawie wstępnej część opowiadania gimnazjaliści uzupełniają raport z bitwy 2 

września 1940 roku. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.  Uczniowie odtwarzają losy porucznika Fericia podczas bitwy 2 września. 

 

Przebieg wydarzeń Opis 

przeżyć bohatera (cytaty) 

 

Nazywanie uczuć 

Chęć zniszczenia kolejnego 

niemieckiego samolotu  

„Dwa dni temu odniósł tak 

łatwe zwycięstwo, więc dziś 

się uparł, że zdobędzie dru-

giego adolfa” 

 

pewność siebie, duma 

Nieoczekiwany manewr pilo-

ta Messerschmitta  

„Reakcja była niespodziewa-

na i Fericia aż zatkało ze 

zdumienia…” 

 

zaskoczenie, złość 

Atak niemieckiego samolotu  „…ku jego przerażeniu stało 

się coś strasznego: ciemno w 

kabinie” 

„Włosy zjeżyły mu się na 

głowie…” 

 

strach, przerażenie 

Podjęcie próby powrotu do 

Anglii 

„Wtem nowy dreszcz” 

„Czekał i ze zgrozą spozierał 

na dół…” 

 

niepewność 

Bitwa z 2 września 1940 roku 
Cel: Dover  
Zadanie dla żołnierzy z Dywizjonu 303: nie dopuścić do zniszczenia balonów zaporowych. 
Zadanie dla oddziałów niemieckich: zniszczyć balony zaporowe. 
Przebieg walki: 

1.  Atak Messerschmittów od południowego zachodu, od strony Hastings. 
2.  Czujna obrona Polaków. 
3.  Walka kołowa. 
4.  Przewaga polskich pilotów. 
5.  Wycofywanie się niemieckich samolotów nad kanał La Manche. 
6.  Pościg Polaków za wrogimi maszynami.

Autor: Joanna Majchrzak-Broda 
www.wsip.com.pl 

 

2

Ryzykowna decyzja – wyłą-

czenie dopływu benzyny 

„Była to jego ostatnia możli-

wość ratunku” 

 

determinacja 

Lot maszyną niezdolną do 

manewru 

„Miał stracha…” 

„Miał duszę na ramieniu” 

 

bezsilność, lęk 

Pojawienie się dwóch samo-

lotów z polskiej eskadry 

„Ferić doznał odprężenia 

nerwów. Minęła najgorsza 

chwila i mógł teraz spokojnie 

zająć się maszyną” 

 

uspokojenie, radość, ulga 

Szczęśliwy powrót na wyspę „Myśliwcy odetchnęli z ulgą i 

gorące uczucie wdzięczności 

zalało im serca.” 

 

ulga, wdzięczność, poczucie 

wspólnoty 

 

4.  Uczniowie oceniają postawę porucznika Fericia. Mogą wykonać plakat prezentujący bo-

hatera. Wyglądałby on tak: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Portret oficera 

 

 

Nazwisko: Mirosław Ferić 

Sposób postępowania w czasie akcji 2 września: 

−  odważnie wykonuje niebezpieczną misję, 

−  wykazuje inicjatywę podczas akcji, 

−  nie panikuje i nie traci nadziei mimo dramatycznej sytuacji i odczuwane-

go strachu, 

−  potrafi docenić poświęcenie przyjaciół z oddziału, 

ale: 

−  jest bardzo dumny, co przeszkadza mu obiektywnie oceniać sytuację. 

 

3

 

5.  Analizujemy tytuł rozdziału. 

•  Uczniowie opracowują definicję koleżeńskości, podają przykłady postawy koleżeń-

skiej z własnego doświadczenia. 

•  Następnie szczegółowo analizują ostatni akapit tekstu, w którym koleżeńskość zostaje 

przyrównana do miękkiego, cennego kwiatu, wyrastającego na twardym podłożu 

spraw życia, śmierci i poczucia obowiązku, obecnych w każdej walce. Kwiat ten 

„zdolny był potem przetrwać szorstkie wichry i znieść najcięższe burze przez długie 

lata”. 

 

Przyjaźń wiąże się z 
odpowiedzialnością za 
drugą osobę. Człowiek 
zawsze może liczyć na 
kolegę, co stanowi bez-
cenny dar w sytuacji 
zagrożenia (symbolizo-
wane przez wichry i 
burze). 

 

KOLEŻEŃSKOŚĆ 

 

•  Uczniowie zastanawiają się, czy w utworze Fiedlera znajduje zastosowanie przysłowie 

„Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie”. 

6.  Zadanie domowe: 

•  Napisz notatkę prasową dotyczącą bitwy z 2 września. 
•  Opracuj napis na pomniku upamiętniającym lotników z Dywizjonu 303. 

 

 

 

 

Autor: Joanna Majchrzak-Broda 
www.wsip.com.pl 

 

4