Pszczelarz_612[01].Z3.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rachunek ekonomiczny

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Działalność podmiotu gospodarczego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Biznesplan

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych zagadnieniach

związanych z pojęciem przedsiębiorstwa i jego funkcjonowaniu w gospodarce rynkowej.

W poradniku zamieszczono:

—

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

—

cele kształcenia tej jednostki modułowej.

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne, niezbędne do samodzielnego

przygotowania się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu. Wykorzystaj do
poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji,

—

ćwiczenia, które zawierają:
–

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń,

–

pytania sprawdzające do wykonania ćwiczeń,

–

sprawdzian teoretyczny,

–

sprawdzian umiejętności praktycznych.

—

przykłady, zadania/ćwiczenia oraz zestaw zadań sprawdzających Twoje opanowanie

wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia  umiejętności  praktycznych  określonych  w tej  jednostce  modułowej.
Wykonując  sprawdzian  postępów  powinieneś  odpowiadać  na  pytania  tak  lub  nie,  co
oznacza, że albo opanowałeś materiał, albo nie.
Jeżeli  masz trudności ze zrozumieniem tematu  lub  ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować przedsiębiorstwa funkcjonujące w systemie agrobiznesu,

−

określić rodzaje gospodarstw rolnych,

−

określić znaczenie rachunkowości w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

scharakteryzować składniki majątkowe w gospodarstwie rolnym i pasiecznym oraz
dokonać ich klasyfikacji,

−

scharakteryzować kapitały własne i obce w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

sporządzić bilans majątkowy gospodarstwa rolnego i pasiecznego,

−

określić rodzaje dokumentów stosowanych w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

przeprowadzić spis z natury w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

obliczyć amortyzację środków trwałych,

−

wycenić typowe składniki majątkowe,

−

rozróżnić rodzaje działalności w gospodarstwie,

−

rozróżnić uproszczone formy ewidencji gospodarczej w zależności od form
opodatkowania,

−

określić różnice w zarządzaniu małym i dużym przedsiębiorstwem,

−

określić cele, strukturę oraz zasady konstruowania biznesplanu,

−

opracować biznesplan dotyczący gospodarstwa pasiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

Podmiot gospodarczy to niezależna jednostka gospodarcza, wyodrębniona pod względem

ekonomicznym, techniczno-organizacyjnym i prawnym, której celem jest produkcja dóbr lub
usług.

Odrębność prawna oznacza posiadanie zdolności do zawierania umów i zaciągania

zobowiązań.

Odrębność organizacyjna oznacza wewnętrzną strukturę, zarząd, określone terytorium

działania, majątek, pracowników.

Odrębność ekonomiczna to samodzielne podejmowanie decyzji ekonomicznych,

samodzielność finansowa, kierowanie się w decyzjach własnym kryterium wyboru.

Na podmiot gospodarczy składają się następujące elementy:

−

przedsiębiorca – organizuje czynniki produkcji (ziemię, kapitał, pracę), których jest
właścicielem, podejmuje ryzyko ich wykorzystania do wytwarzania nowych wyrobów
lub usług.

−

działalność w celu maksymalizacji korzyści przedsiębiorcy- osiąganie trwałej
i konkurencyjnej pozycji na rynku, rozwój przedsiębiorstwa, maksymalizacja zysku.

−

prowadzenie planowej działalności – szukanie odpowiedzi na pytania: co produkować,
jak produkować, dla kogo produkować?

−

zasady  prowadzenia  działalności  gospodarczej  reguluje  ustawa  z  19  listopada  1999  r.
Prawo o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zmianami), która weszła
w  życie  1 stycznia  2001  r.  Zgodnie  z  tą  ustawą  przez  działalność  gospodarczą  należy
rozumieć  zarobkową  działalność  wytwórczą,  budowlaną  i  usługową  oraz  poszukiwanie
i eksploatację zasobów naturalnych w sposób zorganizowany i ciągły.
Ustawie nie podlega działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz

chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa, wynajmowanie przez
rolników pokoi, sprzedaż posiłków domowych i świadczenie usług związanych z pobytem
turystów.

Formy organizacyjno prawne podmiotów gospodarczych
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub niemająca osobowości prawnej

spółka  prawa  handlowego,  która  zawodowo,  we  własnym  imieniu  podejmuje  i  wykonuje
działalność  gospodarczą.  Za  przedsiębiorców  uznaje  się  także  wspólników  spółki  cywilnej
w zakresie  wykonywanej  przez  nich  działalności  gospodarczej.  Przedsiębiorcy  są
zobowiązani  spełniać  przewidziane  prawem  warunki  prowadzenia  działalności  gospodarczej
dotyczące  ochrony  życia  i  zdrowia  ludzkiego,  a  także  inne  warunki  określone  m.in.
w przepisach dotyczących ochrony środowiska.

Pojęcie przedsiębiorstwa jest bardzo szerokie, obejmuje nie tylko jednoosobowe

przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa państwowe, lecz także wszelkiego rodzaju
spółki i spółdzielnie.

Z punktu widzenia form własności można wyróżnić przedsiębiorstwa:

−

prywatne (osób fizycznych, spółki),

−

spółdzielcze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

państwowe.

Spółka jest formą prawną przedsiębiorstwa. Jest umową, na mocy, której wspólnicy

zobowiązują  się  dążyć  do  osiągnięcia wspólnego  celu przez  wniesienie wkładów oraz  przez
współdziałanie w inny, określony sposób, jeśli tak stanowi umowa.

1.  Spółka cywilna to spółka oparta na przepisach prawa cywilnego, której umowa zawierana
jest w formie pisemnej.
Umowę  spółki  cywilnej  zawierają  wspólnicy  (przynajmniej  dwóch).  Mogą  to  być  osoby
fizyczne  albo  osoby  prawne.  Wspólnikiem  nie  może  być  jednak  inna  spółka  cywilna.
W umowie  spółki  cywilnej  wspólnicy  zobowiązują się dążyć  do osiągnięcia  wspólnego  celu
gospodarczego  poprzez  działanie  w  oznaczony  sposób.  Działanie  takie  to  w  szczególności
wnoszenie  wkładów.  Wkładem  może  być  wniesienie do spółki  własności,  innych  praw  albo
świadczenie  usług.  Własność  to  nie  tylko  nieruchomości  czy  rzeczy  ruchome,  ale
i wierzytelności  oraz  niematerialne  prawa  majątkowe,  np.  prawa  autorskie.  Wspólnicy  nowo
zawiązanej spółki cywilnej muszą dokonać jej zgłoszenia do sądu rejestrowego.

Za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy odpowiadają nie tylko majątkiem wspólnym,

lecz również bez żadnych ograniczeń swoim majątkiem osobistym. Wierzyciele spółki mogą
dochodzić swoich należności od spółki, od jednego ze wspólników, od kilku z nich lub od
wszystkich równocześnie.

Spółka cywilna nie posiada organów zarządzających jej sprawami i reprezentujących ją

na zewnątrz. Do prowadzenia spraw spółki oraz reprezentowania jej interesów na zewnątrz
uprawniony jest każdy wspólnik.

Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej. Nie może być podmiotem praw

i obowiązków, tzn. nie może nabywać nieruchomości, zaciągać zobowiązań, jest tylko
podmiotem obrotu prawnego, dlatego może pozywać i być pozywana przed sąd.

Od l stycznia 200l r. spółka cywilna w myśl Prawa o działalności gospodarczej nie jest

przedsiębiorcą, a działalność gospodarczą prowadzą wspólnicy na podstawie umowy, a nie
spółka jako jednostka organizacyjna. W konsekwencji tego postanowienia rejestracji
w rejestrze sądowym KRS podlegają odrębnie wspólnicy spółki cywilnej, a nie spółka.

Jeżeli przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczonych usług przez spółkę

cywilną  w  każdym  z  dwóch  kolejnych  lat  obrotowych  osiągną  równowartość  w  walucie
polskiej,  co  najmniej  400  000  EURO,  powstaje  obowiązek  przekształcenia  spółki  w  spółkę
prawa handlowego.

2.  Spółki osobowe

Spółki osobowe mogą we własnym imieniu, pod własną firmą zaciągać zobowiązania,

pozywać i być pozywane. Każda spółka osobowa musi posiadać umowę, która powinna
zawierać:

−

firmę i siedzibę spółki,

−

określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

−

przedmiot działalności spółki,

−

czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Do spółek osobowych zaliczana jest:

−

Spółka  jawna  jest  spółką  osobową,  która  prowadzi  przedsiębiorstwo  pod  własną  firmą,
a nie  jest  inną spółką  handlową.  Spółka  nie posiada osobowości prawnej. Spółka  jawna
może  zwierać  umowy  czy  występować  przed  sądem  jako  strona,  posiada  swój  majątek,
a więc  ma  cechy  osobowości  prawnej.  Do  powstania  spółki  jawnej  koniecznie  jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zawarcie  umowy  w formie  pisemnej oraz  wpis do  rejestru. Spółka  jawna  może powstać
w drodze przekształcenia innej spółki handlowej.
Każdy  wspólnik  odpowiada  za  zobowiązania  spółki  osobiście,  nieograniczenie
i solidarnie  z pozostałymi  wspólnikami.  Każdy  wspólnik  ma  prawo  reprezentowania
spółki na zewnątrz, co dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych. Jednak
prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku wspólnikom, bądź na
mocy  umowy  spółki,  bądź  na  podstawie  późniejszej  uchwały  wspólników.  Pozostali
wspólnicy  są  wówczas  wyłączeni od  prowadzenia spraw  spółki.  W  spółce  nie  powołuje
się  organów  spółki.  Wszelkie  decyzje  podejmowane  są  głosowaniem  wszystkich
wspólników.

−

Spółka partnerska jest typem handlowej spółki osobowej przeznaczonym do prowadzenia
działalności w zakresie wolnych zawodów. Jest tworzona przez wspólników (partnerów)
w  celu  wykonywania  wolnego  zawodu  w  spółce  prowadzącej  przedsiębiorstwo  pod
własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera,
dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę partnerską – "i partner" "i partnerzy"; "spółka
partnerska"  –  oraz  określenie  wolnego  zawodu  (bądź  zawodów)  wykonywanego
w spółce. Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania
wolnych  zawodów:  adwokaci,  aptekarze,  architekci,  biegli  rewidenci,  brokerzy
ubezpieczeniowi,  doradcy  podatkowi,  inżynierowie  budownictwa,  księgowi,  lekarze,
lekarze  stomatolodzy  i lekarze  weterynarii,  notariusze,  pielęgniarki,  położne,  radcy
prawni,  rzecznicy  partnerowi,  rzeczoznawcy  majątkowi  i  tłumacze  przysięgli.  Spółka
partnerska  musi  posiadać  umowę  w formie  aktu  notarialnego,  która  musi  zawierać
określenie rodzaju wykonywanego wolnego zawodu przez partnerów w ramach spółki.

−

Spółka komandytowa jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa
pod  własną  firmą,  w  której  za  zobowiązania  spółki  co  najmniej  jeden  wspólnik
(komplementariusz)  odpowiada  bez  ograniczenia,  a  odpowiedzialność  co  najmniej
jednego  wspólnika  (komandytariusza)  jest  ograniczona  do  wysokości  sumy
komandytowej.  Dla  tego  typu  spółki  charakterystyczne  jest  zróżnicowanie  statutu
prawnego  wymienionych  kategorii  wspólników.  Ograniczenie  odpowiedzialności
komandytariusza  za  zobowiązania  spółki  jest  niezależne  od  ich  tytułu  prawnego  –  ma
charakter  kwotowy.  Ceną  ograniczonej  odpowiedzialności  komandytariusza  jest  brak
bieżącego  wpływu  na  funkcjonowanie  spółki. Prowadzenie  spraw  i  reprezentacja  spółki
jest  zastrzeżona  dla  komplementariuszy.  Poza  prawem  do  części  zysku  komandytariusz
ma  jedynie  uprawnienia  kontrolno-informacyjne  oraz  prawo  do  współdecydowania
w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki.

−

Spółka  komandytowo-akcyjna  została  zakwalifikowana  zgodnie  z  założeniami  ustawy
jako  spółka  osobowa.  Ponieważ  jednak  konstrukcja  prawna  tego  typu  spółki  wykazuje
elementy  kapitałowe,  można  również  mówić  o  jej  mieszanym,  osobowo-kapitałowym
charakterze.  Cechy  konstrukcyjne  kwalifikują  spółką  komandytowo-akcyjną  jako  formę
prowadzenia  średnich  i  większych  przedsiębiorstw  o  ugruntowanej  pozycji  na  rynku.
Doświadczenia  wskazują,  że  jest  często  wybierana  przez  dynamiczne  rozwijające  się
przedsiębiorstwa  rodzinne.  Korzystne  łączenie  cech  właściwych  spółkom  osobowym
i kapitałowym  stwarza  możliwości  dekapitalizowania  przedsiębiorstwa  i  uczestnictwa
w rynku  kapitałowym  przy  jednoczesnym  zagwarantowaniu  komplementariuszom
bezpośredniego wpływu na działalność spółki. Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka
osobowa  mająca  na  celu  prowadzenie  przedsiębiorstwa  pod  własną  firmą,  w  której  za
zobowiązania  spółki  co  najmniej  jeden  wspólnik  (komplementariusz)  odpowiada  bez
ograniczenia,  a  co  najmniej  jeden  wspólnik  jest  akcjonariuszem.  Spółka  komandytowo-
akcyjna  powstaje  podobnie  jak  spółka  akcyjna.  Konieczne  jest  sporządzenie  statutu
spółki  w formie  aktu  notarialnego,  podpisanego  przynajmniej  przez  wszystkich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

komplementariuszy,  a  także  objęcie  akcji.  Kapitał  zakładowy  spółki  wynosi  minimum
50 000 zł.
W spółce komandytowo-akcyjnej może również działać rada nadzorcza, wybierana przez
walne  zgromadzenie,  o  kompetencjach  co  do  zasady  analogicznych  do  tych,  jakimi
dysponuje  rada  nadzorcza  w  spółce  akcyjnej.  Jeżeli  akcjonariuszy  jest  więcej  niż  25,
ustanowienie  rady  nadzorczej  jest  obowiązkowe.  Członkiem  rady  nadzorczej  nie  może
być  –  jako  wspólnik  prowadzący  sprawy  spółki  –  komplementariusz,  jest  on  również
wyłączony od głosowania w sprawie powołania i odwołania członków rady nadzorczej.

3. Spółki kapitałowe

Spółki  kapitałowe  mogą  we  własnym  imieniu  nabywać  prawa,  w  tym  własność
nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane.
Cechą  szczególną  spółek  kapitałowych  jest  reżim  solidarnej  odpowiedzialności  za
zobowiązania.  Kodeks  spółek  handlowych  określa  odpowiedzialność  spółki,  a  także  jej
wspólników  (akcjonariuszy)  –  do  wartości  zadeklarowanego  a  nie  wniesionego  wkładu
na pokrycie objętych udziałów lub akcji. Spółkę reprezentuje zarząd, a do momentu jego
wyboru  pełnomocnik  powołany  jednomyślną  uchwałą  wspólników  spółki  z  o.o.  albo
założycieli  spółki  akcyjnej;  spółkę  akcyjną  w organizacji  mogą  ponadto  reprezentować
w tym okresie wszyscy założyciele działający łącznie. Z chwilą wpisu do rejestru spółka
kapitałowa nabywa osobowość prawną.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością tworzona jest przez jedną lub więcej osób. To

jedyna możliwa forma spółki jednoosobowej. Zawiązanie spółki możliwe jest po spełnieniu
następujących czynności:

−

sporządzeniu umowy spółki,

−

wniesieniu kapitału zakładowego,

−

wyborze władz spółki,

−

dokonaniu wpisu do rejestru handlowego.
Wspólnicy spółki sporządzają umowę spółki, a jeżeli spółka utworzona jest tylko przez

jedną osobę w miejsce umowy spółki sporządzany jest dokument – akt założycielski. Umowa
spółki  z  ograniczoną  odpowiedzialnością  sporządzana  jest  w  formie  aktu  notarialnego.
Wspólnicy  wnoszą  do  spółki  kapitał  zakładowy,  który  ma  postać  udziałów.  Minimalny
kapitał  zakładowy  spółki  z  ograniczoną  odpowiedzialnością  nie  może  być  mniejszy  niż  50
000 zł, a pojedynczy udział nie może być mniejszy niż 500 zł. Wspólnicy mogą wnieść swój
udział do spółki w postaci niepieniężnej, czyli w postaci aportu. Wspólnicy spółki z o.o. mają
równe  prawa  i obowiązki  w  spółce.  Każdy  wspólnik  posiada  udziały,  które  są
odzwierciedleniem  głosów.  Wspólnik  posiada  również  prawo  do  wypłaty  dywidendy.
Warunkiem  nabycia  przez  wspólnika  roszczenia  o  wypłatę  dywidendy  jest  powzięcie  przez
wspólników  uchwały  w sprawie  podziału  zysku  wykazanego  w  rocznym  sprawozdaniu
finansowym.

Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:

−

zgromadzenie wspólników,

−

rada nadzorcza lub komisja rewizyjna i zarząd,

−

zgromadzenie wspólników najważniejszy organ spółki z o.o., podejmujący uchwały
w najważniejszych dla spółki sprawach.
Uchwały podejmowane są większością głosów w głosowaniu jawnym, choć w niektórych

przypadkach, jak np. wybór członków do rady nadzorczej czy zarządu, stosuje się głosowanie
tajne.

Rada nadzorcza sprawuje nadzór i kontrolę nad spółką z o.o. Rada składa się

z przynajmniej trzech członków, wybieranych na okres jednego roku (chyba, że umowa
spółki zakłada inny okres funkcjonowania rady nadzorczej) przez zgromadzenie wspólników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

które  podejmuje  w tej  sprawie  odpowiednią  uchwałę.  Członkowie  rady  mogą  być  w  każdej
chwili odwołani  w wyniku podjęcia uchwały przez wspólników. Obowiązek  stałego nadzoru
nad  wszystkimi  działaniami  spółki  sprawia,  że  rada  nadzorcza  ma  prawo  wglądu  we
wszystkie  dokumenty  spółki,  a  także  prawo  uzyskiwania  wszelkiego  rodzaju  wyjaśnień
zarówno od zarządu, jak i poszczególnych pracowników spółki.

Komisja rewizyjna składa się z trzech członków, powoływanych i odwoływanych

w takim samym trybie jak członkowie rady nadzorczej. Zakres uprawnień komisji rewizyjnej
jest węższy niż zakres uprawnień rady nadzorczej.

Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, wybieranych przez

wspólników, którzy podejmują w tej sprawie stosowną uchwałę. Umowa spółki może jednak
przewidywać inny tryb powoływania członków zarządu, np.: przez radę nadzorczą czy grupę
wspólników. Członkiem zarządu może być osoba, która nie jest wspólnikiem. Do zarządu nie
można wybrać członków rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej. Zarząd spółki reprezentuje
spółkę na zewnątrz i prowadzi wszystkie jej sprawy.

−

Spółka  akcyjna  jest  spółką  kapitałową –  powstaje  ona  przez połączenie  kapitałów  wielu
osób.  Wspólnicy  (akcjonariusze)  nie  odpowiadają  osobiście  za  zobowiązania  spółki.
Pierwszym  krokiem  warunkującym  powstanie  spółki  akcyjnej  jest  sporządzenie
i podpisanie  przez  założycieli  statutu  spółki.  Zawiązać  spółkę  akcyjną  może  jedna  albo
więcej  osób.  Spółka  akcyjna  nie  może  być  zawiązana  wyłącznie  przez  jednoosobową
spółkę  z  ograniczoną  odpowiedzialnością.  Akcjonariusze  są  zobowiązani  do  świadczeń
określonych  w  statucie.  Akcjonariusze  nie  odpowiadają  za zobowiązania  spółki.  Kapitał
zakładowy  spółki  akcyjnej  dzieli  się  na  akcje  o  równej  wartości  nominalnej.  Kapitał
zakładowy  spółki  powinien  wynosić  co  najmniej  500.000  złotych.  Wartość  nominalna
akcji  nie  może  być  niższa  niż 1  zł.  Jeżeli  ustawa lub umowa spółki nie stanowi  inaczej,
wspólnicy  mają  równe  prawa  i  obowiązki  w spółce.  Akcjonariusze  nie  odpowiadają
swoim osobistym majątkiem za zobowiązania spółki; ich odpowiedzialność ogranicza się
jedynie do wysokości wniesionego kapitału. Akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku
przypadającym na każdą akcję, czyli mają prawo do dywidendy. Wyjątek stanowią akcje
uprzywilejowane,  nadające  ich  posiadaczom  (z  reguły  założycielom  spółki)  pewne
specjalne  uprawnienia,  których  nie  mają  inni  akcjonariusze.  Przywileje  mogą  dotyczyć
m.in. prawa głosu lub prawa do większej dywidendy w porównaniu z właścicielami akcji
zwykłych.  W  zasadzie  na  jedną  akcję  przypada  jeden  głos  na  walnym  zgromadzeniu
akcjonariuszy. Posiadacz akcji uprzywilejowanej  może  mieć prawo, zgodnie ze statutem
spółki, do większej ilości głosów przypadających na jedną akcję.
Organy spółki akcyjnej:

−

walne zgromadzenie akcjonariuszy,

−

rada nadzorcza lub komisja rewizyjna,

−

zarząd.
Walne zgromadzenie decyduje w najważniejszych sprawach dotyczących spółki poprzez

podejmowanie uchwał.

Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna sprawuje nadzór nad spółką akcyjną. Statut spółki

może  przewidywać  istnienie  tych  dwóch  organów  jednocześnie.  W  ich  skład  wchodzi  co
najmniej  5  członków.  W  celu  wykonania  swoich  obowiązków  rada  nadzorcza  może  badać
wszystkie dokumenty  spółki,  żądać  od  zarządu  i  pracowników  sprawozdań  i  wyjaśnień  oraz
dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

Komisja rewizyjna zajmuje się oceną sprawozdań i wniosków zarządu dotyczących

podziału zysku lub pokrycia straty, a także składaniem zgromadzeniu wspólników corocznego
pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny, w trybie i w zakresie określonym dla
wykonywania tych czynności przez radę nadzorczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Zarząd składa się z jednego albo

większej  liczby  członków.  Do  zarządu  mogą  być  powołane  osoby  spośród  wspólników  lub
spoza  ich  grona.  Członek  zarządu  jest  powoływany  i  odwoływany  uchwałą  wspólników,
chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
4.  Spółdzielnia  jest  samodzielnym,  samorządnym  i  dobrowolnym  zrzeszeniem  członków.

Spółdzielnia  prowadzi  działalność  gospodarczą  i  działalność  społeczno-wychowawczą,
uwzględniając  potrzeby  zrzeszonych  w  spółdzielni  członków.  Spółdzielnia  może
prowadzić działalność społeczną  i oświatowo-kulturalną  na rzecz swoich członków  i  ich
środowiska.
Spółdzielnia może być założona przez osoby fizyczne (ich liczba nie może być mniejsza

niż dziesięć) lub osoby prawne (ich liczba nie może być mniejsza niż trzy).

Organy spółdzielni:

−

walne zgromadzenie,

−

rada nadzorcza,

−

zarząd.
Wybory do organów spółdzielni dokonywane są w głosowaniu tajnym spośród

nieograniczonej liczby kandydatów. Odwołanie członka organu następuje także w głosowaniu
tajnym.

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. Członek może brać udział

w walnym zgromadzeniu tylko osobiście, chyba że ustawa stanowi inaczej. Osoby prawne
będące członkami spółdzielni biorą udział w walnym zgromadzeniu przez ustanowionego
w tym celu pełnomocnika.

Rada nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. Rada składa się

co najmniej z trzech członków wybranych stosownie do postanowień statutu przez walne
zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebrania grup członkowskich. Do rady mogą być
wybierani wyłącznie członkowie spółdzielni. Jeżeli członkiem spółdzielni jest osoba prawna,
do rady może być wybrana osoba nie będąca członkiem spółdzielni, wskazana przez osobę
prawną.

Zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Skład i liczbę

członków zarządu określa statut. Nie można być jednocześnie członkiem rady i zarządu tej
samej spółdzielni.

5. Przedsiębiorstwo państwowe to samodzielna, samorządna i samofinansująca się

jednostka organizacyjna,

prowadząca

działalność

gospodarczą.

Samodzielność

przedsiębiorstwa państwowego oznacza m.in., że przedsiębiorstwo państwowe występuje
jako  samodzielny  podmiot.  Samorządność  przedsiębiorstwa  państwowego  polega  na
zapewnianiu  załodze  możliwości  współdecydowania  o  sprawach  przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo  państwowe  gospodaruje  samodzielnie  wydzieloną  częścią  mienia
ogólnonarodowego  i  ponosi  odpowiedzialność  majątkową  za  swoją  działalność.  Posiada
osobowość  prawną,  którą  uzyskuje  po  wpisaniu  do  rejestru  przedsiębiorstw
państwowych.
Przedsiębiorstwa  państwowe  tworzone  są  przez  organ  założycielski,  którym  mogą  być

naczelne oraz centralne organy administracji rządowej, tj. Minister Gospodarki lub inny
minister lub kierownik urzędu centralnego, terenowe organy administracji rządowej, np.
wojewoda.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako:

−

przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych,

−

przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące

i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. W szczególności przedsiębiorstwa te mają na
celu produkcję lub świadczenie usług w zakresie:

−

inżynierii sanitarnej,

−

komunikacji miejskiej,

−

zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,

−

zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,

−

zarządu państwowymi terenami zielonymi,

−

zarządu uzdrowiskami,

−

usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,

−

usług kulturalnych.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:

−

naczelne oraz centralne organy administracji państwowej,

−

Narodowy Bank Polski i banki państwowe.

6. Stowarzyszenia nie mają narzuconych celów działań. Zarówno swoje cele, programy

działania,  jak  i  struktury  organizacyjne  określają  samodzielnie.  Ponadto  stowarzyszenie
uchwala  akty  wewnętrzne  dotyczące  jego  działalności.  Działalność  stowarzyszenia  jest
oparta  na  pracy  społecznej  członków.  Jednakże  do  prowadzenia  swych  spraw  (jak  na
przykład w kwestiach prawnych) stowarzyszenie może zatrudniać pracowników.

Przedsiębiorstwa różnią się następującymi cechami:

−

wielkością,

−

przedmiotem działalności,

−

strukturą organizacyjną.

Celem głównym przedsiębiorstwa jest misja firmy, która określa powód istnienia firmy,

nadaje ogólny kierunek jej rozwoju, wskazuje dziedziny, którymi firma się zajmuje.

Cele przedsiębiorstwa dzielimy następująco:

−

cele społeczne: tworzenie miejsc pracy, pomnażanie majątku narodowego, zaspokajanie
potrzeb społecznych;

−

cele przedsiębiorstwa: zysk, wysoka marża handlowa, wzrost wartości sprzedaży, wzrost
udziału w rynku, zmniejszenie ryzyka działania, zmniejszanie kosztów, ugruntowanie
pozycji na rynku;

−

cele indywidualne pracowników przedsiębiorstwa: wzrost wynagrodzeń, udział
w zyskach, poprawa warunków pracy, dodatkowe korzyści.
Wszystkie cele przedsiębiorstwa powinny być ze sobą spójne, logiczne i powiązane, aby

przedsiębiorstwo mogło funkcjonować i prowadzić działalność.

Hierarchia celów firmy przedstawia się następująco:

—

maksymalizacja zysku w długim okresie czasu,

—

maksymalizacja produkcji, realizowana zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania,

—

efektywne wykorzystanie wszystkich czynników produkcji,

—

wzrost wydajności poszczególnych czynników produkcji,

—

czynności, zadania, zabiegi wytwarzające konkretne efekty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celami ciągłymi wszystkich podmiotów gospodarczych są:

−

rentowność – zysk brutto lub netto jako odsetki od zainwestowanego kapitału,

−

pozycja na rynku – udział w rynku w porównaniu z konkurencyjnymi firmami,

−

ekonomiczność – relacje efektu do nakładu,

−

stan zasobów – zapewnienie i utrzymanie odpowiedniej kadry, urządzeń, pomieszczeń,

−

sprawność działania – terminowe i zadowalające reagowanie na potrzeby klientów,

−

innowacje – rozwój produktów i usług,

−

relacje z otoczeniem – poprawa stanu środowiska i jakości życia.

Funkcje przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo swoje cele osiąga za pośrednictwem funkcji w nim realizowanych.

Funkcje dzielimy na:

−

podstawowe – obejmują produkcję, handel, dostarczanie oraz obsługę produktu usługi na
rynku;

−

pomocnicze – obejmują działania zapewniające realizację funkcji podstawowych i mają
wpływ na ich efektywność.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest przedsiębiorstwo, na czym polega jego odrębność pod względem prawnym,

ekonomicznym i organizacyjnym?

2.  Jak przebiega kolejność działań zmierzających do założenia przedsiębiorstwa?
3.  Czym różnią się od siebie spółka cywilna, partnerska, komandytowo – akcyjna, akcyjna?
4.  Jakie charakterystyczne organy posiada spółka akcyjna?
5.  Czym charakteryzuje się przedsiębiorstwo państwowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź wniosek o rejestrację przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać odpowiedni wniosek z urzędu,
2)  zapoznać się z wytycznymi jego wypełnienia,
3)  wypełnić wniosek wprowadzając niezbędne dane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

wzory dokumentów,

−

druk wniosku,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Sporządź projekt umowy spółki jawnej, prowadzącej działalność w zakresie zaopatrzenia

rolnictwa w środki do produkcji rolnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wzorem umowy spółki jawnej,

2) wprowadzić wszystkie wymagane dane spółki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

wzór umowy,

−

druk umowy,

−

przybory do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: podmiot gospodarczy, spółka, spółdzielnia?



2) zdefiniować funkcje przedsiębiorstwa?



3) określić misję firmy?



4) określić cele przedsiębiorstw?



5) rozróżnić formy organizacyjno – prawne przedsiębiorstw?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rachunek ekonomiczny

4.2.1. Materiał nauczania

Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym

Rachunek ekonomiczny jest to zespół metod umożliwiających podejmowanie decyzji,

które zapewnią w danych warunkach najlepsze efekty. Podstawę rachunku ekonomicznego
stanowi zasada racjonalnego działania (gospodarowania), czyli zestawienie kosztów
i efektów.

Przedmiot i podmiot rachunkowości

Podmiot gospodarczy, chcąc osiągać korzystne efekty ekonomiczne, zobowiązany jest do

dokonywania obserwacji, pomiaru i rejestracji zjawisk związanych z wykonywaniem
procesów gospodarczych, czyli prowadzenia ewidencji gospodarczych, na którą składają się:

Ewidencja gospodarcza

Ewidencja operatywna

Statystyka

Rachunkowość

Rys. 1. Ewidencja gospodarcza

Ewidencja operatywna (rachunek operatywny) jest nieusystematyzowaną formą

ewidencji. Sprowadza się głównie do ilościowej rejestracji zjawisk gospodarczych (np.
wykorzystanie czasu pracy maszyn, urządzeń i robotników). Dostarcza danych liczbowych do
podejmowania bieżących decyzji gospodarczych.

Statystyka zajmuje się głównie procesami i zjawiskami masowymi, jakościowo

jednorodnymi  (zjawiska  przyrodnicze, społeczne,  ekonomiczne  itp.).  Posługuje  się  przy tym
metodą  pełnej  rejestracji  faktów  lub  metodą  badań  reprezentacyjnych  (badanie  faktów
wybranych  ze  zbiorowości,  które  mają  reprezentować  interesującą  badającego  grupę),  np.
wielkości średnie, wskaźniki itp.

Rachunkowość stanowi sporządzony na podstawie dokumentów, zamknięty i bilansujący

się system ewidencji gospodarczej. Ujmuje w sposób systematyczny i ciągły przebieg oraz
skutki procesów gospodarczych w jednostkach gospodarujących (np. zaopatrzenie, produkcję,
zbyt itp.).

Przedmiotem rachunkowości są zdarzenia gospodarcze (zjawiska i procesy gospodarcze)

występujące  w  jednostkach  gospodarujących,  a  związane  z  ruchem  środków  i  towarów.
Podmiotami rachunkowości są wszystkie jednostki gospodarujące, prowadzące rachunkowość
bez  względu  na  to,  jakie  procesy  gospodarcze  występują  w  tych  jednostkach,  czyli
rachunkowość prowadzi każda majątkowo wyodrębniona jednostka gospodarcza.

Rozróżniamy dwa podstawowe wyodrębnienia majątkowe:

1) Formalnoprawne – występują w wypadku powołania do życia danej jednostki

gospodarczej jako jednostki prawnej. Powierzony tej jednostce majątek osób prawnych
lub fizycznych tworzy materialną podstawę jej działania. Majątek ten stanowi nadal
własność właścicieli, lecz jest przez tę jednostkę wykorzystywany i pomnażany.

2) Umowne – występują, jeżeli jednostka gospodarująca ma osobowość prawną. W skład

takiej jednostki mogą wchodzić wyodrębnione zakłady lub wydziały nieposiadające tej
osobowości. Zgromadzony majątek stanowi własność tych jednostek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres, zadania i podstawowe warunki realizacji zadań rachunkowości
Dokumenty potrzebne do prowadzenia rachunkowości sporządzają wyspecjalizowane

komórki organizacyjne lub wyznaczeni pracownicy. Są to najczęściej: księgowość,
kalkulacja, sprawozdawczość finansowa i dział interpretacji danych sprawozdawczych.

Księgowość ma za zadanie odzwierciedlać, w mierniku pieniężnym, stan i zmiany

składników  majątkowych  przedsiębiorstwa,  źródła  ich  pochodzenia  oraz  przebieg  procesów
gospodarczych  w  jednostce.  Osiąga  się  to  przez  ewidencjonowanie  tych  wartości  w  sposób
ciągły,  na  podstawie  odpowiednich  dokumentów.  Kalkulacja  zajmuje  się  ustalaniem,
w jednostkach  pieniężnych  i  naturalnych,  wielkości  zużycia  środków  gospodarczych
wykorzystanych  lub  potrzebnych  do  wykonania  określonych  zadań.  Sprawozdawczość
finansowa  stanowi  wybór  informacji  ujednoliconych  pod  względem  tematycznym,
uzyskiwanych  w  ramach  księgowości  i  kalkulacji.  Informacje  te  są  prezentowane  w  formie
okresowych zestawień  liczbowych (sprawozdań), przeznaczonych dla pionu zarządzania,  jak
i dla  jednostek  nadrzędnych  (różnych  szczebli).  Interpretacja  danych  sprawozdawczych
umożliwia ocenę  sytuacji  majątkowej  i  rezultatów działalności  w  porównaniu z  założeniami
planu, danymi uzyskiwanymi w okresach ubiegłych oraz przez inne jednostki. Na podstawie
tej oceny są podejmowane decyzje co do eliminacji zjawisk negatywnych.

Rachunkowość informuje o stanie środków gospodarskich i źródłach ich pochodzenia,

a także  o  wszelkich  zmianach  w  tym  zakresie;  o  stopniu  zużycia  środków  gospodarczych;
o wykonaniu  zadań  gospodarczych  (planie  płac,  zaopatrzeniu,  produkcji,  zbycie  itp.);
o rezultatach  finansowych  jednostki  (dzięki  rejestrowaniu  wyników  finansowych);
o przeznaczaniu  na  określone  cele  zysku  z  działalności  gospodarczej.  Przyczynia  się  to  do
właściwego  użytkowania  składników  majątkowych,  a  także  dostarcza  danych  liczbowych,
które są wykorzystywane dla potrzeb:

−

kontroli (ewidencji składników i źródeł pochodzenia);

−

zarządzania

(decyzje

prawidłowym

wykorzystaniu

środków materialnych

i finansowych).

Aby rachunkowość mogła skutecznie realizować swoje zadania muszą być spełnione

podstawowe zasady:

−

wiarygodność i jednorodność danych liczbowych;

−

kompletność danych (np. zużycia materiałów, czasu pracy, sprzedaży itp.);

−

aktualność danych liczbowych (niezbędna do podejmowania właściwych decyzji);

−

ścisłe  powiązanie  danych  ewidencji  z  danymi  uzyskiwanymi  poza  księgowością
(zaopatrzenie, zatrudnienie, ewidencja operatywna itp.).
Komputeryzacja  ewidencji  księgowej  pozwoliła  na  przyspieszenie  prac  ewidencyjnych,

poprawienie jakości i dostępności do danych, ułatwia interpretację danych i zjawisk
(dodatkowe przekroje) oraz zmniejsza nakłady na prace ewidencyjne.

Środki gospodarcze i źródła ich finansowania
Środkami gospodarczymi nazywamy składniki majątkowe, którymi rozporządza

jednostka gospodarująca.  Mogą  one  występować w  różnej  postaci. Dla  potrzeb ewidencji  są
ujmowane  w  jednorodne  grupy,  zgodnie  z  zasadą  wzrastającej  płynności,  która  polega  na
uszeregowaniu  środków  gospodarczych  wg  stopnia  możliwości  ich  "spieniężenia".  Środki
gospodarcze  mają  swoje  źródła  pochodzenia,  gdyż  właściciele  tych  środków  musieli  je
w jakiś  sposób  powierzyć  danej  jednostce  w  trwałe  lub  czasowe  użytkowanie.  Źródła
pochodzenia

(finansowania)

wskazują,

kto

wyposażył

jednostkę

gospodarującą

w odpowiednie środki gospodarcze.

Bilansowanie środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia
Majątek jednostki gospodarującej może być rozpatrywany z punktu widzenia rodzajów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

środków,  które  się  na  ten  majątek  składają,  bądź  pochodzenia  źródeł  jego  finansowania.
Klasyfikacja  rodzajów  środków  gospodarczych  umożliwia  ustalenie  wartości  każdej
wyodrębnionej grupy środków oraz wykazanie struktury posiadanego majątku. Spojrzenie na
majątek  z  punktu  widzenia  źródeł  pochodzenia  pozwala przypisać poszczególne części  tego
majątku funduszom własnym i obcym.

Zestawienie majątku i źródeł jego pochodzenia, opracowane szczegółowo oraz

uwzględniające  wartość  poszczególnych  pozycji,  jest  nazywane  bilansem.  W  bilansie  ogół
środków  gospodarczych  nazywamy  aktywami,  natomiast  wszystkie  należności  pasywami.
Aktywa są wykazywane po lewej stronie, a pasywa po prawej stronie bilansu. Wobec tego, że
w bilansie po jednej i drugiej stronie są wykazywane te same środki, tylko z różnych punktów
widzenia,  ogólna  suma  aktywów  musi  być  równa  ogólnej  sumie  pasywów.  Powyższa
równość  jest  podstawową  prawidłowością,  odnoszącą  się  nie  tylko  do  bilansu  jednostki
gospodarującej, lecz również do zasad funkcjonowania księgowości.

Aktywa (środki gospodarcze)

Pasywa (źródła pochodzenia)

Majątek trwały

Fundusze (kapitały) własne
Kredyty bankowe i pożyczki

Rzeczowe

składniki

majątku

obrotowego (towary, materiały, wyroby
gotowe, produkcja niezakończona)

Pozostałe składniki majątku obrotowego

(środki pieniężne w kasie i na rachunkach
bankowych, należności od odbiorców i
pracowników).

Pozostałe fundusze obce (zobowiązania

wobec  dostawców,  wobec  pracowników,
wobec  organów  finansowych  i  instytucji
ubezpieczeniowych, itd.).

SUMA AKTYWÓW = SUMIE PASYWÓW

Każdy

bilans

jednostki gospodarującej (nazywany księgowym,

finansowym,

majątkowym lub rocznym) powinien zawierać następujące elementy:

−

określenie jednostki sporządzającej bilans;

−

określenie tzw. momentu bilansowego, tj. dnia, na który sporządzono bilans;

−

wyszczególnienie nazw i wartości grup środków gospodarczych (aktywów i pasywów);

−

sumy bilansowe po stronie aktywów i pasywów, które muszą być sobie równe (równość
ta jest określana mianem równowagi bilansowej);

−

datę sporządzenia bilansu;

−

podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową oraz za rzetelność
i prawidłowość bilansu (główny księgowy i dyrektor).

Bilans spełnia dwa zadania. Jest dokumentem księgowym oraz sprawozdaniem

finansowym. Bilans,  jako dokument księgowy, jest sporządzany  na koniec roku (na 31 XII),
a tylko wyjątkowo również w ciągu roku. Stanowi on swego rodzaju pomost między dwoma
okresami. Dla jednego okresu jest bilansem końcowym (bilans zamknięcia), zaś dla drugiego
bilansem początkowym (bilans otwarcia). Bilans  stanowi również  integralną część składową
sprawozdania  finansowego.  Zawiera  on  informacje  o  stanie  majątku  i  sytuacji  finansowej
jednostki  gospodarującej,  dlatego  bilans  najczęściej  stanowi  tajemnicę.  Może  być
wykorzystywany nie tylko dla potrzeb wewnętrznych sporządzającego, lecz także dla innych
zainteresowanych  instytucji.  Dla  potrzeb  odbiorców  sprawozdawczości  (GUS),  oprócz
bilansu rocznego mogą być sporządzane bilanse lub ich wycinki dla krótszych okresów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Przykładowy arkusz bilansowy:

BILANS
Sporządzony na dzień 31 XII 2006 r.

AKTYWA

PASYWA

A. MAJĄTEK TRWAŁY

A. KAPITAŁY WŁASNE

I Rzeczowe składniki majątku

trwałego

I Kapitały (fundusze)

1. Środki trwałe

60000 l. Fundusz powierzony

26000

2. Wyposażenie

5000 2. Fundusz samofinansowany

59000

Razem A

65000 Razem A

85000

B. MAJĄTEK OBROTOWY

B.KREDYTYIPOŻYCZKI

I Zapasy

I Długoterminowe

1. Materiały

15000 l. Kredyty bankowe

9000

2. Produkcja niezakończona

4000 Razem B

9000

3. Wyroby gotowe

9000 C. ZOBOWIĄZANIA

II Należności

I Zobowiązania

1. Należności od odbiorców

3000

l. Zobowiazania. wobec

dostawców

5000

III Środki pieniężne

2. Zobowiązania. wobec

pracowników

1000

1. Kasa

400

Razem C

6000

2. Rachunek bieżący

3600

Razem B

35000

SUMA BILANSOWA (A+B) 100000

SUMA

BILANSOWA

(A+B+C)

100000

Miejscowość i data
Główny księgowy

Dyrektor

Wpływ operacji gospodarczych na zmiany w aktyw ach i pasywach bilansu

Przez pojęcie operacji gospodarczej w rachunkowości rozumie się każdy fakt, który

wywiera wpływ na aktywa, pasywa lub wyniki finansowe danej jednostki i w związku z tym
podlega zapisowi w urządzeniach ewidencyjnych księgowości. Oto przykład takiej operacji:

Tabela 2. Przykład operacji gospodarczych

W bilansie na dzień 31.Xll wykazano następujące składniki:

BILANS

AKTYWA

PASYWA

l. Środki trwałe

80000

1. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000

2. Fundusz

samofinansowany

57000

3. Wyroby gotowe

17000

3. Kredyty bankowe

27000

4. Kasa

3000

Zobowiązania

wobec

dostawców

8000

5. Rachunek bieżący

20000

6. Należności od odbiorców.

10 000

172000

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy zaksięgować dwie operacje gospodarcze:

1) Odbiorca wpłacił należność na rachunek bieżący w banku – 8000 zł.
2) Spłacono zobowiązanie wobec dostawcy z przyznanego na ten cel kredytu bankowego –

5000 zł.

Tabela 3. Bilans o zaksięgowaniu pierwszej operacji:

BILANS
AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

80000 l. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000

2. Fundusz

samofinansowany

57 000

3. Wyroby gotowe

17000 3. Kredyty bankowe

27000

4. Kasa

3000

4. Zobowiązania wobec

dostawców

8000

5. Rachunek bieżący

28000

6. Należności od

odbiorców

2000

172000

Zmiana nastąpiła tylko w aktywach bilansu. Zwiększeniu o 8000 zł uległ stan środków

pieniężnych na rachunku bieżącym i jednocześnie zmniejszył się stan należności od
odbiorców o 8000 zł. Operacja ta nie wpłynęła na zmianę sumy bilansowej.

Tabela 4. Bilans po zaksięgowaniu drugiej operacji:

BILANS
AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

80000 l. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000 2. Fundusz samofinansowany

57000

3. Wyroby gotowe

17 000 3. Kredyty bankowe

32000

4. Kasa

3000

4. Zobowiązania wobec

dostawców.

3000

5. Rachunek bieżący

28000

6. Należności. od

odbiorców.

2000

1. Środki trwałe

172000

Zmiana nastąpiła tylko w pasywach bilansu. Zwiększył się stan zadłużenia w banku

o 5000 zł i jednocześnie zmniejszyło się zobowiązanie wobec dostawców o tę samą kwotę.
Operacja ta nie wpłynęła na sumę bilansową.

1) Każda zmiana w bilansie, spowodowana zarejestrowaniem określonej operacji

gospodarczej, umożliwia zachowanie zasady równowagi bilansowej.

2) Każda operacja gospodarcza dotyczy dwóch składników bilansu (po stronie aktywów,

pasywów albo jednego aktywów i jednego pasywów).

3) Jeżeli operacja gospodarcza dotyczy dwóch składników po tej samej stronie bilansu, to

zwiększeniu jednego z nich odpowiada zmniejszenie drugiego o tę samą kwotę operacji
gospodarczej (suma bilansowa bez zmian).

4) Jeżeli operacja gospodarcza dotyczy jednego składnika aktywów i jednego pasywów, to

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwiększenie  składnika  aktywów  powoduje  jednoczesny  wzrost  składnika  pasywów  oraz
zwiększenie  sumy  bilansowej  o  kwotę  danej  operacji  gospodarczej.  Natomiast  każde
zmniejszenie  składnika  aktywów  powoduje  równoczesne  zmniejszenie  składnika
pasywów i zmniejszenie sumy bilansowej.

Przedstawiony sposób ewidencji, mimo poprawności teoretycznej, nie może być

stosowany w praktyce, występowałaby konieczność sporządzania nowego bilansu po każdej
operacji gospodarczej, co jest niemożliwe do wykonania.

Inwentaryzacja i inwentura

Inwentaryzacja polega na:

−

przeprowadzeniu spisu z natury (liczenie, mierzenie, ważenie) pieniężnych i rzeczowych
składników majątku oraz na ustaleniu ich wartości;

−

uzyskaniu pisemnych potwierdzeń sald rachunków bankowych oraz należności
i zobowiązań;

−

porównaniu

danych

księgowych

odpowiednimi

dokumentami

składników

majątkowych, które nie mogą być objęte spisem z natury.
Inwentaryzacja środków pieniężnych, produkcji w toku oraz zapasów nieobjętych

bieżącą  ewidencją  powinna  być  dokonana  na  ostatni  dzień  każdego  roku.  Inwentaryzację
materiałów  i  produktów  gotowych  oraz  należności  i  zobowiązań  należy  przeprowadzać
w kwartale  kończącym  rok  obrotowy,  nie  rzadziej  niż  raz  na  dwa  lata.  Inwentaryzację
środków  trwałych  i  wyposażenia  na  terenie  strzeżonym  przeprowadzać  można  nie  rzadziej
niż  raz  na  5  lat.  Pełną  inwentaryzację  przeprowadza  się  natomiast  na  dzień  rozpoczęcia
likwidacji lub reorganizacji przedsiębiorstwa.

Jako formę kontroli osób odpowiedzialnych lub w przypadku zmiany na stanowisku

z odpowiedzialnością materialną, przeprowadza się inwentaryzację częściową.

Inwentaryzację przeprowadza komisja inwentaryzacyjna powołana przez kierownika

jednostki (dyrektor, prezes). Przewodniczący komisji dzieli członków komisji na zespoły
spisowe (minimum dwie osoby), przydzielając im pola spisowe. Pole spisowe obejmuje
składniki majątkowe w jednym pomieszczeniu, w jednym wydziale lub w jednym zakładzie.

Arkusze spisu z natury (formularze drukowane) wydaje księgowy, za pokwitowaniem, po

ich ostemplowaniu i ponumerowaniu.

Wszelkie poprawki na arkuszach spisowych muszą być opisane na końcu spisu.
Przed rozpoczęciem spisu z natury należy:

−

zebrać oświadczenia osób materialnie odpowiedzialnych o udokumentowaniu wszystkich

operacji i przekazaniu wszystkich dokumentów do księgowości;

−

spisać numery wszystkich ostatnich wypełnionych pól spisowych oraz formularzy

dowodów własnych;

−

wpisać datę i godzinę rozpoczęcia spisu.

Po wypełnieniu ostatniego pola spisowego należy pod ostatnią pozycją wpisać adnotację

"Spis zakończono pod pozycją...", a od osoby materialnie odpowiedzialnej przyjąć deklarację,
że  w  spisie  ujęto  wszystkie  składniki  majątkowe  i  że  z  tego  tytułu  nie  wnosi  zastrzeżeń.
Celem  inwentaryzacji  jest  ustalenie  i  wyjaśnienie  różnic  pomiędzy  stanem  księgowym
a stanem  faktycznym  w  odniesieniu  do  poszczególnych  składników  majątkowych
i rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych.

Komisja inwentaryzacyjna, po zakończeniu spisu, przekazuje arkusze spisowe do działu

księgowego,  który  dokonuje  porównania  ze  stanem  księgowym  i  wycenia  poszczególne
składniki  majątkowe.  Przyczyną  różnic  mogą  być  błędy  w  ewidencji  księgowej  lub
w arkuszach  spisowych,  a  także  ubytki  naturalne  w  zapasach  magazynowych.  Po
wykluczeniu  lub  poprawieniu  błędów  i  obliczeniu  (wg  norm)  ubytków  dopuszczalnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wylicza się niedobory zawinione (manko).

Inwentura to dokumentacja, która powstała w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji.

Dokumentacja zdarzeń gospodarczych
Ze względu na rolę zdarzeń gospodarczych i ich skutki ekonomiczne każde zdarzenie

musi być w sposób właściwy udokumentowane. Dokumenty stanowią podstawę zapisu
księgowego. Obowiązuje przy tym zasada, że nie ma zapisu bez dokumentu (dowodu). Jeżeli
dowodu nie ma, a zapis musi być dokonany, wówczas księgowy sporządza wewnętrzny
dokument księgowy, zwany" notą memoriałową" (dla pamięci).

Dokumentem księgowym jest sporządzone w odpowiedniej formie, pisemne stwierdzenie

zdarzenia gospodarczego. Poprawnie sporządzony dokument powinien zawierać następujące
elementy:

−

nazwę i adres wystawcy,

−

nazwę i adres partnera operacji gospodarczej,

−

datę sporządzenia,

−

opis przedmiotu operacji,

−

ilościowe lub jakościowe określenie operacji,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za dokonanie operacji i jej udokumentowanie.

Dokument powinien być sprawdzony pod względem formalnym i rachunkowym

(księgowy) oraz merytorycznym (dyrektor), a także mieć kolejny numer nadany przez
księgowość.

Po sprawdzeniu dokumentów trzeba je opracować, co polega na ich segregacji, czyli

dzieleniu na określone grupy, oraz dekretacji. Dekretacja to oznaczenie, na jakich kontach ma
być dany dokument zaksięgowany.

Po zaksięgowaniu dokument trafia do teczek, segregatorów lub szaf z archiwum.
Przedsiębiorstwo ma obowiązek przechowywania dokumentów przez określony czas,

np.:

−

bilans powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

inwenturę powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

listy płac powyżej 12 lat,

−

większość dokumentów – 5 lat, dzienniki lekcyjne 5 lat,

−

arkusze ocen powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

prace z egzaminów dojrzałości 2 lata,

−

prace dyplomowe 2 lata.

Podczas sporządzania dokumentów obowiązują liczne zasady, których należy

przestrzegać:

−

na każde zdarzenie może być wystawiony tylko jeden dokument w potrzebnej liczbie
kopii,

−

dokumenty muszą być wystawione na bieżąco,

−

dokumenty mogą być wystawiane tylko przez osoby upoważnione,

−

dokumenty muszą być wypełnione czytelnie atramentem lub tuszem,

−

dokumentów nie można przerabiać, a w wypadku dokonania poprawek, co w niektórych
dokumentach jest dozwolone, poprawki muszą sygnować osoby upoważnione,

−

błędnie wypełnione dokumenty stają się nieważne, co powinno być zaznaczone przez ich
przekreślenie i napis "anulowano".

Podstawowe dokumenty księgowe

Dokumentacja w rolniczych jednostkach produkcyjnych obejmuje:

−

dokumentację obrotu środkami trwałymi: protokół przyjęcia środka trwałego, protokół
likwidacji środka trwałego, protokół zmiany miejsca użytkowania, protokół zdawczo-
odbiorczy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dokumentację obrotu inwentarzem żywym: kwity przychodu i rozchodu, protokół
urodzenia i wybrakowania, protokół ważenia inwentarza, protokół przeklasowania,
protokół padnięcia lub uboju z konieczności,

−

dokumentację obrotu materiałami i produktami: – „Magazyn przyjmie” i „Magazyn
wyda”, protokół zbioru, protokół lub kwit omłotu, kwit przewozu, protokół zniszczenia
i ubytków magazynowych, protokół przerobu, raport zużycia pasz,

−

dokumentację siły roboczej (płacy i pracy): dzienniczek brygadzisty – dokument
pierwotny, miesięczna karta pracy (zarobków) jako dokument wtórny, lista płac jako
dokument wtórny, dziennik gospodarczy.

Dowód księgowy jest dokumentem stanowiącym podstawę do stwierdzenia dokonanej

określonej operacji gospodarczej i zaewidencjonowania jej w prowadzonych przez jednostkę
gospodarczą księgach rachunkowych. Dowody księgowe klasyfikowane są według różnych
kryteriów.

Tabela 5. Rodzaje dowodów księgowych

Kryterium
podziału

Rodzaj dowodu
księgowego

Charakterystyka

Obce zewnętrzne

Otrzymane od kontrahentów, np.

faktury dostawców.

Zewnętrzne

Przekazane

oryginale

kontrahentom, np. faktury wystawione
odbiorcom.

Wystawca
dowodu

Własne

Wewnętrzne

Dotyczą

operacji

dokonywanej

wewnątrz jednostki, np. karty pracy,

dowody wydania materiałów.

Pierwotne (źródłowe)

Stwierdzają dokonanie operacji

gospodarczej, np. faktury, dowody
wpłat.

Zbiorcze

Stanowią podstawę do dokonania

łącznych zapisów zbioru dokumentów
księgowych źródłowych, np. raport
kasowy.

Korygujące

Korygują poprzednie zapisy, np.

faktura korygująca VAT.

Zastępcze

Wystawiane do czasu otrzymania

zewnętrznego

obcego

dowodu

pierwotnego.

Podstawa ich

sporządzenia

Wtórne

Rozliczeniowe

Ujmują dokonane zapisy według

nowych kryteriów klasyfikacyjnych.

Dokumenty obce
Dokumenty zewnętrzne obce są to dowody otrzymywane od kontrahentów

potwierdzające fakt realizacji operacji gospodarczej. Do podstawowych dokumentów
zewnętrznych obcych zaliczamy:

−

faktury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rachunki,

−

faktury i noty korygujące.

Faktura VAT jest dokumentem potwierdzającym transakcję kupna sprzedaży.

Wymagania stawiane fakturom określają, że powinny zawierać następujące informacje:

−

imiona i nazwiska lub nazwy sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy;

−

numery identyfikacyjne sprzedawcy i nabywcy (NIP);

−

datę wystawienia faktury i numer kolejny faktury oznaczonej jako FAKTURA VAT lub

FAKTURA VAT RR;

−

datę sprzedaży lub miesiąc i rok dokonania sprzedaży,

−

nazwę towaru, materiału lub usługi, jednostkę miary i ilość kupowanych
(sprzedawanych) towarów, materiałów lub zakres wykonanych robót,

−

ceny jednostkowe towarów, materiałów lub usług bez podatku VAT (cena netto),

−

wartość towarów, materiałów lub usług bez podatku VAT (wartość netto),

−

stawki podatku, a w przypadku zakupu (sprzedaży) towarów lub materiałów
opodatkowanych stawkami niższymi niż stawka podstawowa (22 %) lub zwolnionych od
podatku – symbol Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU),

−

sumę wartości zakupu (sprzedaży) netto z podziałem na poszczególne stawki podatkowe
i zwolnionych od podatku,

−

kwotę podatku od sumy wartości zakupu (sprzedaży) netto z podziałem na kwoty
dotyczące poszczególnych stawek podatkowych,

−

wartość towarów, materiałów i usług wraz z podatkiem (wartość brutto), z podziałem na
kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatkowych lub zwolnionych od podatku,

−

kwotę należności ogółem, wyrażoną liczbowo i słownie,

−

imiona i nazwiska oraz podpisy osób uprawnionych do wystawiania oraz otrzymywania
faktury.
Wykazany w fakturze podatek VAT stanowi dla odbiorcy podatek naliczony, który

podlega odliczeniu od podatku należnego zawartego w fakturach VAT na sprzedaż towarów,
materiałów i usług.

Faktura dokumentująca zakup produktów rolnych od „rolnika ryczałtowego”, oznaczona

jako FAKTURA VAT RR, powinna zawierać:

−

imię i nazwisko lub nazwę, albo nazwę skróconą sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy,

−

numer identyfikacji podatkowej lub numer PESEL sprzedawcy i nabywcy,

−

numer dowodu osobistego sprzedawcy lub innego dokumentu stwierdzającego jego
tożsamość, datę wydania tego dowodu i nazwę organu, który wydał dowód, jeżeli "rolnik
ryczałtowy" sprzedający produkty rolne jest osobą fizyczną,

−

datę dokonania zakupu oraz datę wystawienia i numer kolejny faktury,

−

nazwy zakupionych produktów rolnych,

−

jednostkę miary i ilość zakupionych produktów rolnych oraz oznaczenie (opis) klasy lub
jakości tych produktów,

−

cenę jednostkową zakupionego produktu rolnego, bez kwoty zryczałtowanego zwrotu
podatku,

−

wartość zakupionych produktów rolnych, bez kwoty zryczałtowanego zwrotu podatku,

−

stawkę zryczałtowanego zwrotu podatku,

−

kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku od wartości zakupionych produktów rolnych,

−

wartość zakupionych produktów rolnych wraz z kwotą zryczałtowanego zwrotu podatku,

−

kwotę należności ogółem wraz z kwotą zryczałtowanego zwrotu podatku, wyrażoną
cyfrowo i słownie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czytelne podpisy osób uprawnionych do wystawienia i otrzymania faktury lub podpisy
oraz imiona i nazwiska tych osób,

−

na  fakturze  VAT  RR  niezbędne  jest  również  oświadczenie  sprzedawcy  produktów
rolnych  w  brzmieniu:  „Oświadczam,  że  jestem  rolnikiem  ryczałtowym,  zwolnionym  od
podatku  od  towarów  i  usług  na  podstawie  art.  7  ust.  1  pkt.  7  ustawy  z  dnia  8  stycznia
1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym”.

Faktury VAT wystawia się nie później niż w ciągu 7 dni od daty wydania towaru lub

wykonania  usługi,  a  także  otrzymania  od  nabywcy  zaliczki  wynoszącej  co  najmniej  50  %
wartości  sprzedaży.  Fakturę  należy  wystawić  w  dwóch  egzemplarzach.  Oryginał,  który
otrzymuje  nabywca, powinien zawierać określenie  „ORYGINAŁ”, a  sprzedawca zatrzymuje
następny egzemplarz oznaczony słowem „KOPIA”.

Jeżeli po wystawieniu faktury VAT sprzedawca stwierdzi błędy dotyczące jakiejkolwiek

pozycji faktury lub udzieli rabatu, uzna reklamację czy dokona zwrotu zaliczki bądź
przedpłaty, ma obowiązek wystawić nabywcy FAKTURĘ KORYGUJĄCĄ VAT. Faktura
korygująca powinna zawierać:

−

numer kolejny oraz datę wystawienia,

−

dane zawarte w fakturze, której dotyczy korekta, tj. nazwy i adresy, numery identyfikacji
podatkowej stron uczestniczących w operacji, datę wystawienia, datę sprzedaży i numer
korygowanej faktury;

−

kwotę i rodzaj udzielonego rabatu, prawidłowe zapisy w wypadku błędów;

−

kwotę zmniejszenia podatku należnego;

−

czytelny podpis osoby uprawnionej do wystawienia faktury korygującej lub podpis oraz
imię i nazwisko tej osoby.

Do korygowania pomyłek dotyczących informacji związanych ze sprzedawcą, nabywcą

czy błędów w adresie służy NOTA KORYGUJĄCA VAT. Nota korygująca VAT powinna
zawierać:

−

numer kolejny oraz datę wystawienia;

−

oznaczenie treści korygowanej,

−

znaczenie treści prawidłowej,

−

imię i nazwisko osoby akceptującej oraz wystawiającej notę.
W razie zagubienia lub zniszczenia oryginału faktury VAT zastępuje się ją przez

ponowne wystawienie faktury zawierającej wszystkie dane zgodnie z danymi zawartymi
w kopii, z oznaczeniem DUPLIKAT i datą wystawienia duplikatu.

Rachunki zwykłe są wystawiane przez przedsiębiorstwa niebędące płatnikami podatku

VAT. Rachunek taki powinien zawierać:

−

określenie stron uczestniczących w operacji (nazwy i adresy),

−

miejsce, datę i numer wystawienia rachunku,

−

nazwę towaru lub usługi,

−

jednostkę miary i ilość sprzedaży (zakupu),

−

cenę oraz wartość i podpis wystawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokumenty własne

Dokumenty własne wewnętrzne to takie dowody księgowe, które stwierdzają fakt

zaistnienia operacji gospodarczej wewnątrz jednostki. Do dokumentów tych zaliczamy
dokumenty:

−

płacowe, czyli umowy o pracę, zlecenia na pracę w godzinach nadliczbowych, karty
urlopowe, listy płac, listy zasiłków chorobowych, karty wynagrodzeń z pełną ewidencją,
dziennik brygadzisty polowego wraz z kartą pracy i miesięczną kartą zarobków dla
pracownika gospodarstwa rolnego,

−

własne księgowości, czyli polecenia księgowania (Pk). Na jego podstawie dokonujemy
zapisów księgowych dotyczących sum zbiorczych wynikających z zestawień lub
rejestrów oraz rozliczeń wewnętrznych,

−

związane z inwentaryzacją, czyli arkusze spisu z natury, zestawienie zbiorcze arkuszy
spisowych, protokoły komisji inwentaryzacyjnych dotyczące różnic inwentaryzacyjnych,
protokoły kontroli kasy,

−

środków trwałych, czyli przyjęcie środka trwałego (OT), protokół zdawczo-odbiorczy
środka trwałego (PT), zmiana miejsca użytkowania środka trwałego (MT), likwidacja
środka trwałego (LT),

−

gospodarki magazynowej, czyli przychód zewnętrzny (Pz), wydanie na zewnątrz (Wz),
przesunięcie materiału (Mm), zwrot materiału (Zw), przyjęcie odpadu (Po), przyjęcie
wyrobu (Pw), magazyn przyjmie (P), pobranie materiału (Rw), magazyn wyda (W);

−

dotyczące rozrachunków z pracownikami, czyli wniosek o zaliczkę, rozliczenie zaliczki,
polecenie wyjazdu służbowego, umowa o korzystanie z prywatnego samochodu do celów
służbowych  wraz  z  ewidencją  jego  przebiegu,  przyznanie  i rozliczenie  ryczałtu  za
korzystanie  z  prywatnego  samochodu  w  jazdach  lokalnych,  wnioski  o  dokonywanie
potrąceń  z  wypłacanych  wynagrodzeń  i  przekazywanie  tych  kwot  określonym
odbiorcom.

Dokumentacja środków pieniężnych i rozrachunków z dostawcami i odbiorcami

Rozliczenia przedsiębiorstwa z jego kontrahentami są dokonywane w formie

gotówkowej lub bezgotówkowej.

Rozliczeń

gotówkowych

dokonujemy

pośrednictwem

kasy.

Najczęściej

w przedsiębiorstwie kasa prowadzona  jest przez kasjera. Kasjer zajmuje się przyjmowaniem,
wypłacaniem  i  przechowywaniem  gotówki,  za  którą  odpowiada  materialnie.  Wszelkie
operacje  kasowe  powinny  być  dokumentowane  dowodami  źródłowymi  (fakturami  płatnymi
gotówką  za  sprzedaż  materiałów,  towarów,  wyrobów  i  usług  lub  rachunkami),  albo  w  razie
ich braku dowodami kasowymi zastępczymi.

Wpłaty gotówkowe do kasy potwierdzane są drukami KP – kasa przyjmie, które są

dowodem wpłaty.

Wypłaty gotówki z kasy dokonujemy na podstawie źródłowych dokumentów kasowych,

uzasadniających wypłatę (faktury obce, listy płac, delegacje, pokwitowanie przez bank
dowodu wpłat własnych) oraz dokumentów zastępczych, do których zaliczamy KW – kasa
wypłaci

Rozliczeń bezgotówkowych dokonujemy za pośrednictwem banków.

Podstawowymi formami tych rozliczeń są:

−

rozliczenia za pomocą polecenia przelewu. Polegają one na tym, że płatnik (dłużnik)
wystawia dokument polecenie przelewu w celu przekazania środków pieniężnych
z własnego rachunku bankowego na rachunek bankowy wierzyciela. Polecenie przelewu
wypełniane jest w czterech egzemplarzach,

−

rozliczenia za pomocą czeków rozrachunkowych. Polegają na przekazaniu czeku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dłużnika wierzycielowi, na podstawie, którego bank wierzyciela uznaje rachunek
i obciąża dłużnika. Czeki rozrachunkowe nie upoważniają do bezpośredniego podjęcia
gotówki z banku,

−

rozliczenia  za  pomocą  polecenia  zapłaty.  Polegają  na  tym,  że  dłużnik  upoważnia
wierzyciela  do  obciążenia  swojego  rachunku.  Wierzyciel  wystawia  dokument,  na
podstawie  którego  bank  wierzyciela  pobiera  z  rachunku  bankowego  dłużnika  środki
pieniężne,

−

rozliczenia za pomocą weksli.

Czek jest papierem wartościowym, przy pomocy którego wystawca rozporządza swoimi

środkami pieniężnymi znajdującymi się w banku.

Weksel jest papierem wartościowym, w którym wystawca zobowiązuje się do

bezwarunkowej zapłaty określonej osobie, w ustalonym terminie i miejscu, wymienionej
sumy pieniężnej.

Charakterystyka i znaczenie zunifikowanego systemu rachunkowości gospodarstw

rolniczych.

Do oceny funkcjonowania gospodarstwa rolnego w warunkach gospodarki rynkowej

konieczne są odpowiednie dane, które odzwierciedlać będą w szczególności jego kondycję
finansową. Powszechnie uznaje się, że danych takich może dostarczyć odpowiednio
prowadzona rachunkowość.

W świetle obowiązujących w 2002 r. przepisów, gospodarstwa rodzinne rolne formalnie

nie podlegają ustawowemu obowiązkowi prowadzenia rachunkowości w  myśl ustawy z dnia
29  września  1994  r.  (Dz.  U.  Nr  121,  poz.  591)  o  rachunkowości.  W  związku  z  tym
prowadzenie  przez  rolników  rachunkowości  służy  głównie  jako  narzędzie  wspomagające
zarządzanie  gospodarstwem  rolnym,  stwarza  możliwość  korzystania  z  porad  ekonomiczno-
gospodarczych udzielanych przez doradców Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Od 1997 roku
rolnicy, którzy chcą skorzystać z kredytów preferencyjnych dofinansowanych przez ARiMR,
są  zobligowani  do  prowadzenia  rachunkowości  w  układzie  Zunifikowanego  Systemu
Rachunkowości  Gospodarstw  Rolniczych  (ZSRGR).  System  ten  pozwala  dostarczyć  dane,
które precyzyjnie odzwierciedlają sytuację produkcyjno-ekonomiczną gospodarstwa.

Prowadzenie rachunkowości w układzie ZSRGR nie zwalnia z obowiązku prowadzenia

rachunkowości

zgodnie

zasadami

zawartymi

ustawie

rachunkowości

w gospodarstwach, których dotyczy ta ustawa. Natomiast możliwe jest równoległe
prowadzenie rachunkowości na zasadach ZSRGR i zasadach określonych w ustawie
o rachunkowości.

Głównym celem ZSRGR jest:

−

dostarczenie  rolnikowi  i  współpracującemu  z  nim  doradcy  informacji  o  stanie
majątkowym  i  finansowym  gospodarstwa,  strukturze  produkcji  i  poziomie  kosztów
w gospodarstwie.  Dane  te  pozwolą  na  poprawę  efektywności  zarządzania.  Umożliwią
opracowanie raportu indywidualnego porównującego wyniki tego gospodarstwa z innymi
podobnymi  gospodarstwami.  Dzięki  systemowi  jest  możliwe  opracowanie  okresowych
sprawozdań o przepływie środków pieniężnych w gospodarstwie,

−

dostarczenie  bankom,  instytucjom  finansowym  czy  innym  partnerom  rynkowym
współpracującym  z  gospodarstwem  wiarygodnych  informacji  o  kondycji  finansowej
gospodarstwa.  Dane  te  umożliwią  pozyskiwanie  obcego  kapitału  (np.  kredytów)  dla
gospodarstwa,

−

dostarczanie  informacji  dla  ośrodków  decyzyjnych  (rządu),  dysponentów  funduszy
publicznych  (agencji)  kierowanych  do  gospodarstw  rolnych.  Z  danych  ośrodki  te  będą
wnioskować  o  efektywności  i  skuteczności  podjętych  działań  wspomagających  sektor
rolnictwa,  możliwość  opracowania  raportów  porównujących  wyniki  polskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gospodarstw rolnych z wynikami gospodarstw krajów Unii Europejskiej.
W Zunifikowanym Systemie Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych obowiązują

następujące zasady:

−

dobrowolność uczestniczenia rolników w prowadzeniu rachunkowości, czyli
o przystąpieniu do prowadzenia rachunkowości decyduje sam rolnik,

−

tajność  danych  indywidualnych,  oznacza,  że  bez  wiedzy  i  zgody  rolnika,  do  danych
źródłowych  nie  może  mieć  dostępu  nikt,  z  wyjątkiem  operatora  (osoby  prowadzącej
ewidencję gospodarstwa). W związku z tym każde sprawozdanie wytworzone w ramach
ZSRGR  opatrywane  jest  numerem  identyfikacyjnym  gospodarstwa  (zamiast  danych
osobowych),

−

standaryzacja  metodyczna, w tym porównywalność z  systemem danych Rachunkowości
Gospodarstw Rolniczych Unii Europejskiej (FADN). Oznacza to, że bez względu, gdzie
znajduje  się  gospodarstwo  oraz  kto  prowadzi  i  nadzoruje  rachunkowość  wszystkie
zmienne  opisujące  gospodarstwo  są określane  według takich  samych  zasad.  Gwarantuje
to utworzenie jednolitej bazy danych Systemu,

−

jednolity okres obrachunkowy, obejmuje pełny rok kalendarzowy (do l stycznia do 31
grudnia),

−

zastosowanie  techniki  komputerowej  do  gromadzenia  danych  źródłowych  i  ich
opracowywania.  Zgromadzone  w  dokumentach  źródłowych  dane  są  podstawą  do
tworzenia  zamknięcia  rocznego,  wykonywanego  za  pomocą  programu  komputerowego
np. PORR,

−

wycena według wartości odtworzeniowej rzeczowych aktywów trwałych.

Przyjęta koncepcja ZSRGR uwzględnia ogólne zasady rachunkowości, ale

z następującymi modyfikacjami:

−

założenie kontynuacji działalności jednostki gospodarczej przyjmuje, że jednostka będzie
kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym
istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości,

−

uwzględnienie  zasady  istotności  rachunkowość  gromadzi.  dane  pozwalające  na  rzetelne
i jasne  przedstawienie  sytuacji  majątkowej  i  finansowej  gospodarstwa  rolniczego.
Dlatego  inwentaryzacja  zawiera  wszystkie  składniki  majątku,  łącznie  z  wyceną
produktów nietowarowych.

−

zasada  kasowa  weryfikowana  zastępuje  zasadę  memoriałową.  Polega  na  tym,  że  wpłata
(potencjalny  przychód)  rejestrowana  jest  w  momencie  faktycznej  zapłaty  i  wpływu
pieniędzy  do  gospodarstwa.  Podobnie  wypłata  jest  rejestrowana  w  momencie
wydatkowania pieniędzy z gospodarstwa.
Sporządzone sprawozdania  finansowe gospodarstwa  na koniec okresu obrachunkowego

mogą być porównywalne ze sprawozdaniami gospodarstw, które stosują metodę
memoriałową (gospodarstwa wielkoobszarowe).

W celu przeprowadzenia analizy finansowej gospodarstwa w warunkach gospodarki

rynkowej niezbędne jest posiadanie następujących informacji:

−

sprawozdań okresowych o przepływie środków pieniężnych,

−

rachunku wyników działalności operacyjnej gospodarstwa,

−

bilansu,

−

rachunku kapitału i ewentualnie rachunku dochodu ogólnego rodziny rolnika.

Na podstawie danych zawartych w tych dokumentach możliwe jest przeprowadzenie

analizy:

−

płynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wypłacalności,

−

rentowności,

−

zdolności obsługi zadłużenia,

−

sprawności finansowej,

−

innych wskaźników przydatnych w zarządzaniu gospodarstwem.

Pełna wersja ZSRGR wymaga zastosowania techniki komputerowej. Służy temu

opracowany program komputerowy pod nazwą PORR (Program Obsługi Rachunkowości
Rolnej). Dzięki temu możliwa jest:

−

automatyczna weryfikacja zapisów prowadzonych w książkach,

−

automatyczna wycena niektórych składników majątku trwałego,

−

obliczanie kwot amortyzacji i wartości stanów końcowych oraz innych rachunków
pomocniczych,

−

automatyczne tworzenie wynikowych raportów, sprawozdań, bilansu.

Na podstawie danych zgromadzonych w ZSRGR możliwe jest otrzymanie następujących

raportów:

−

bilansu otwarcia – jest to sprawozdanie odzwierciedlające stan majątku gospodarstwa
rolnego i źródeł jego finansowania w pierwszym dniu okresu obrachunkowego,

−

kwartalnego sprawozdania o przepływach środków pieniężnych – jest to sprawozdanie
o wpłatach i wypłatach pieniężnych, dokonanych w poszczególnych kwartałach roku
obrachunkowego,

−

indywidualnego raportu gospodarstwa rolniczego – zawiera wyniki uzyskane przez
gospodarstwo i zawiera informacje przedstawiające zasoby gospodarstwa, strukturę
produkcji, przepływy środków pieniężnych, rachunek wyników i bilans finansowy;

−

raportu dla grup gospodarstw – zawiera średnie wyniki ekonomiczne grup gospodarstw
rolniczych,

−

raportu porównawczego – zawiera podstawowe wyniki gospodarstwa zestawione
z wynikami gospodarstw podobnych.
Zunifikowany System Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych składa się z czterech

dokumentów w formie książek, ma to na celu usprawnienie gromadzenia danych, jak również
ich kontroli. Książki te to:

−

instrukcja prowadzenia książek rachunkowych,

−

książka inwentarzowa gospodarstwa rolnego,

−

książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolnego,

−

książka obrotów i zaszłości gospodarstwa rolnego.
Książka inwentarzowa zawiera tabele do rejestracji danych uzyskanych na podstawie

spisu z natury (inwentaryzacji) stanu majątkowego i zobowiązań gospodarstwa.
W pierwszym

roku

prowadzenia

rachunkowości

gospodarstwa

ZSRGR

spis

przeprowadzany jest na początku i na końcu roku obrachunkowego. W latach kolejnych
inwentaryzacje przeprowadzane są tylko na koniec roku obrachunkowego. Stan z końca roku
staje się automatycznie stanem początkowym nowego okresu obrachunkowego.

Książka zawiera 29 tabel, które ułatwiają przeprowadzenie inwentaryzacji składników

majątkowych. Składniki te spisywane są według grup tematycznych przedstawionych
w tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 6. Składniki majątkowe gospodarstwa wg ZSRGR

ziemia

melioracje

sady i plantacje wieloletnie

lasy

budynki i budowle

środki transportu

maszyny i urządzenia techniczne

zwierzęta stada podstawowego

inwestycje rozpoczęte

Rzeczowe

zaliczki na poczet inwestycji

Finansowe

np. udziały w jednostkach
współpracujących z gospodarstwem

Aktywa trwałe

Wartości
niematerialne

prawne

np. oprogramowanie komputerowe
używane na potrzeby gospodarstwa

zwierzęta stada obrotowego

zapasy środków produkcji

produkty gotowe własne

produkcja roślinna w toku

zaliczki na poczet dostaw

należności i roszczenia

Aktywa
obrotowe

środki pieniężne

kredyty i pożyczki długoterminowe

Długoterminowe

pozostałe zobowiązania długoterminowe

kredyty i pożyczki krótkoterminowe

Zobowiązania

Krótkoterminowe

zobowiązania pozostałe

Wyceny majątku gospodarstwa dokonuje się według obowiązujących zasad

w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą. Stosować należy zasadę ostrożnej
wyceny, biorąc pod uwagę cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika majątkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rzeczywista cena zakupu składnika majątkowego jest to kwota zapłacona sprzedawcy

(bez podatku VAT), powiększona o koszty związane z zakupem, np. koszt transportu, koszty
ubezpieczenia w czasie transportu, itd. Cena może być zmniejszona, np. o udzielone rabaty,
upusty itp. W wypadku otrzymania składnika majątkowego w postaci darowizny należy
przyjąć cenę sprzedaży takiego samego lub podobnego składnika.

Koszt wytworzenia jest to koszt poniesiony na wyprodukowanie gotowych produktów,

w toku produkcji i półproduktów oraz przypadająca na okres ich wytworzenia część kosztów
pośrednich związanych z funkcjonowaniem gospodarstwa jako całości. Jeżeli nie jest
możliwe ustalenie kosztu wytworzenia, należy do wyceny przyjąć ceny sprzedaży takich
samych produktów lub podobnych, pomniejszonych o przeciętnie osiągany zysk.

Zasady obowiązujące przy wycenie poszczególnych składników majątkowych:

Wycena rzeczowego majątku trwałego
Wycena gruntów – stawka szacunkowa gruntu wyrażona w decytonach (kwintalach) żyta

zależy od rodzaju użytku i klasy gleby określonej w ewidencji gruntów oraz okręgu
podatkowego wg przepisów o podatku rolnym. Wartość gruntu otrzymuje się. mnożąc
powierzchnię danej klasy przez odpowiednią stawkę szacunkową.

Tabela 7. Stawki szacunkowe do wyceny gruntów rolnych

Stawki szacunkowe w dt (q) żyta/ha gruntu ornego wg klas

Okręg

podatkowy

IIIa

IIIb

IVa

IVb

VIz

145

132

118

100

126

115

103

III

110

100

Tabela 8. Stawki szacunkowe do wyceny użytków zielonych

Stawki szacunkowe w dt (q) żyta/ha gruntu ornego wg klas

Okręg
podatkowy

III

VIz

145

118

126

103

III

110

Stawka szacunkowa dla gruntów leśnych, zadrzewionych czy zakrzewionych wynosi 50

% stawki gruntu ornego dla tego gruntu, w razie braku klasyfikacji stawkę szacunkową ustala
się  według  gruntu  ornego  klasy  VI.  Dla gruntów pod wodami  nadającymi się  do  chowu  lub
hodowli  ryb  równa  jest  stawce  gruntu  pod  tymi  wodami  lub  stawce  użytku  zielonego  klasy
IV,  gdy  brak  jest  klasyfikacji.  Dla  pozostałych  gruntów  stawka  szacunkowa  wynosi  50  %
stawki użytku zielonego klasy VI.

Budynki i budowle, środki transportu oraz maszyny i urządzenia techniczne – środki te

wyceniane  są  metodą  odtworzeniową.  Wartość  bieżąca  jest  wartością  początkową
pomniejszoną  o  oszacowaną  wartość  zużycia.  W  wypadku  ulepszenia  (przebudowy,
rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji, modernizacji) środka trwałego jego wartość początkową
należy  powiększyć  o  koszty  tego  ulepszenia.  Wartość  początkowa  to  koszty  nabycia,
wytworzenia lub odtworzenia środka trwałego określone w cenach bieżących.

Zwierzęta stada podstawowego zaliczone zostały do składników majątku trwałego. Stado

podstawowe  to  zwierzęta  pełniące  w  gospodarstwie  funkcję  reprodukcyjną  określonego
gatunku  zwierząt  oraz  konie  robocze.  Należy  pamiętać,  że  zwierząt  się  nie  amortyzuje.
Wycenia  się  je  według  cen  rynkowych  z  terenu  danego  gospodarstwa,  dla  odpowiedniej
jakości  i  kondycji  określonych  sztuk.  Do  ceny  należy  doliczyć  także  uzyskane  ewentualne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

premie, np. za pochodzenie.

Plantacje wieloletnie, sady i drzewostan. Przy wycenie nie uwzględnia się wartości ziemi,

a wyceny dokonuje się według kosztu założenia plantacji i sadu. W pierwszym roku wartość
plantacji i sadu oblicza się na podstawie kosztów poniesionych na przygotowanie stanowiska,
materiał nasadzeniowy i inne nakłady. W latach następnych, aż do momentu wejścia
w owocowanie, wartość plantacji i sadu jest powiększana o koszty ponoszone na prowadzenie
uprawy i koszty majątkowe liczone w cenach bieżących danego roku. Wartość plantacji i sadu
w latach produktywnego użytkowania pomniejsza się corocznie o ratę amortyzacyjną.

Drzewostan leśny wyceniamy zależnie od wieku. Wartość drzewostanu młodego (przed

osiągnięciem  wieku  rębności)  ustala  się  według  poniesionych  kosztów  założenia  i  uprawy,
a starszych  metodą  dochodową  (ceny  sprzedażowej).  Przy  wycenie  posługuje  się  zestawem
odpowiednich  przeliczników  zawartych  w  tabelach  instrukcji  prowadzenia  książek
rachunkowych.

Inwestycje rozpoczęte wyceniane są według ceny nabycia lub kosztów wytworzenia

środków trwałych, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych, które powstają po
zakończeniu  inwestycji.  Koszty  te  to:  koszty  nabycia  gruntów,  maszyn  i  urządzeń,  środków
transportowych,  koszty  budowy,  nadzoru  budowlanego,  dokumentacji  budowlanej,
projektowej, ubezpieczenia inwestycji, odsetki i prowizje od kredytów, pożyczek itp.
Wycena finansowego majątku trwałego (aktywów)

Udziały w innych jednostkach i akcje. Wyceny dokonuje się w wypadku posiadania przez

gospodarstwo udziałów w instytucjach współpracujących z gospodarstwem, np. mleczarniach,
cukrowniach,  zakładach  przetwórstwa  rolno-spożywczego,  zakładach  mięsnych,  banku
spółdzielczym,  itp.  Udziały  te  wyceniane  są  według  cen  nabycia,  pomniejszonych  o  odpisy
spowodowane  trwałą  utratą  wartości.  Jeżeli  nastąpiło  trwałe  zwiększenie  wartości,  to
podwyższa się wartość lokat do pierwotnej ceny nabycia.

Wartości niematerialne i prawne. Wyceniane są według rzeczywiście poniesionych

kosztów ich nabycia, np. oprogramowanie komputerowe na potrzeby gospodarstwa rolnego –
według ceny zakupu.
Wycena majątku obrotowego (aktywów)

Przy wycenie majątku obrotowego stosuje się zasadę ostrożnej wyceny zapasów

materiałów, towarów i usług – ich wartość nie może być wyższa od cen sprzedaży netto
obowiązujących w dniu sporządzania bilansu.

Zapasy produktów obcych wyceniane są według cen nabycia ostatnio zrealizowanego

zakupu określonego środka, a zapasy potencjalnie towarowych produktów roślinnych według
cen rynkowych możliwych do uzyskania w gospodarstwie.

Zapasy nietowarowych produktów roślinnych, tj. pasz, obornika, wycenia się według cen

zaliczeniowych, wyrażonych w ekwiwalentnej cenie rynkowej jęczmienia paszowego
możliwej do osiągnięcia przez gospodarstwo. Cenę obornika (każdego rodzaju) ustala się na
podstawie zawartości składników nawozowych NPK i l dt (q) słomy.

Produkcję roślinną w toku wycenia się na podstawie wielkości poniesionych kosztów

bezpośrednich uprawy, tzn. materiału siewnego i sadzeniaków, nawozów mineralnych,
środków ochrony roślin, nawozów organicznych z zakupu.

Zwierzęta stada obrotowego (produkcyjnego) wycenia się według cen rynkowych

możliwych do osiągnięcia przez gospodarstwo.

Należności z tytułu dostaw, robót i usług, zaliczki wycenia się w kwocie wymaganej

zapłaty.
Książka wpłat i wypłat

Książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolnego przeznaczona jest do systematycznego

rejestrowania wszelkich rozliczeń transakcji rynkowych (pieniężnych lub barterowych)
dokonanych przez rolnika w okresie obrachunkowym. Przy rejestracji należy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w odpowiednich pozycjach tabel książki określać rodzaj transakcji, wartość i sposób jej
rozliczenia.

Zebrane w książce dane odzwierciedlą przepływy pieniężne w gospodarstwie w okresie

miesięcznym  danego  kwartału  i  narastająco,  według  kolejnych  kwartałów  roku
sprawozdawczego.  W  celu  właściwego  klasyfikowania  danych  źródłowych  i  wykonywania
obliczeń  w  ramach  ZSRGR,  przepływy  pieniężne  uporządkowane  są  w  cztery  grupy
działalności:

−

działalność  operacyjna  gospodarstwa  dotyczy  bieżącego  funkcjonowania  gospodarstwa.
Zawierane  transakcje  stanowią  przychody  ze  sprzedaży  produkcji  roślinnej,  zwierzęcej
i działalności  dodatkowej  (np.  świadczenie  usług)  oraz  tych,  które  tworzą  koszty
wynikające z bieżącej działalności gospodarstwa, bądź jego istnienia,

−

działalność inwestycyjna gospodarstwa dotyczy nabywania i zbywania składników
majątku trwałego gospodarstwa rolnego,

−

działalność finansowa dotyczy działalności związanej z operacjami prowadzącymi do
zmiany wielkości i struktury kapitałów zaangażowanych w gospodarstwie. Działalność ta
obejmuje głównie pozyskiwanie kapitału na cele gospodarstwa, najczęściej w postaci
kredytów i pożyczek oraz ich spłacanie (bez prowizji bankowych i odsetek),

−

działalność  prywatna  dotyczy  pozostałej  działalności  gospodarstwa,  która  nie  jest
bezpośrednio  związana  z  funkcjonowaniem  gospodarstwa,  np.  wyodrębniona
pozarolnicza  działalność  gospodarcza  (handel,  usługi  rzemieślnicze,  przetwórstwo),
praca zarobkowa.
Ewidencja  wpłat  i  wypłat  musi  być  prowadzona  na  bieżąco,  zapisów  dokonuje  się  na

oddzielnych  stronach  w  układzie  miesięcznym  pod  odpowiednią  datą  oraz  zaznaczeniem
pochodzenia  gotówki  czy  jej  przeznaczenia.  Po  zakończeniu  zapisów  w  danym  miesiącu
należy  podsumować  kolumny  w  ostatnim  wierszu  tabeli  wpłaty  lub  wypłaty,  a  następnie
wartości przenieść do tabeli pomocniczej przepływów pieniężnych.

Przedmiotem ewidencji w tabeli wpłaty i tabeli wypłaty są środki pieniężne i rozliczenia

barterowe (naturalne), pełne lub częściowe, z tytułu przeprowadzenia transakcji
w wyodrębnionych czterech obszarach działalności gospodarstwa przez gospodarstwo.

Celem prowadzenia zapisów w książce wpłat i wypłat jest rejestrowanie i bieżąca

kontrola obrotów pieniężnych oraz sprawdzenie stanu końcowego i bilansu tych obrotów na
koniec roku obrachunkowego.

Tabela 9. Przykładowe przedmioty ewidencji tabel wpłat i wypłat

Rodzaj

działalności

Wpłaty

Wypłaty

Działalność

operacyjna

produkty

roślinne,

zwierzęta,

produkty

zwierzęce,

czynsze

wydzierżawienie środków należących
do

gospodarstwa,

dywidendy

udziałów z tytułu ich posiadania w
jednostkach

współpracujących

gospodarstwem

za zakupione nasiona, nawozy, środki

ochrony roślin, pasze, zwierzęta,
usługi i środki weterynaryjne, paliwa
i

smary,

usługi

remontowe,

budowlane, produkcyjne, podatki,
czynsze dzierżawne, odsetki za
pobrane kredyty lub pożyczki

Działalność

inwestycyjna

sprzedaży

składników

majątku

trwałego rzeczowego lub finansowego

za zakupione rzeczowe składniki

majątku trwałego oraz finansowe
składniki

majątku

trwałego,

tj.

udziały

wpłacone

instytucji

współpracujących z gospodarstwem,
zakup papierów wartościowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działalność

finansowa

z uzyskanych kredytów i pożyczek

pobranych na potrzeby gospodarstwa
rolniczego

związane ze spłatą kredytów i

pożyczek pobranych na potrzeby
gospodarstwa rolniczego

Działalność

prywatna

zarobek uzyskany poza gospodarstwem,

świadczenia

emerytalno-rentowe,

prowadzenie

wyodrębnionej

pozarolniczej działalności gospodarczej
(np.

handel,

rzemiosło,

usługi),

utrzymania rodziny i domu oraz innego
majątku

osobistego,

lokat,

akcji,

darowizn, wydatków okolicznościowych

z tytułu kosztów uzyskania zarobków

(np. dojazd do pracy), na potrzeby
bytowe

rodziny,

zdarzeń

okolicznościowych

(prezenty,

darowizny,  świadczenia  finansowe
realizowane  okresowo,  spłaty  rat
kredytów  zaciągniętych  na  cele
osobiste  itd.),z  tytułu  prowadzonej
pozarolniczej

działalności

gospodarczej

Książka wpłat i wypłat obejmuje wszystkie obroty pieniężne tzn. gotówkowe

i kredytowe.

Jeśli transakcja nie została rozliczona do końca roku obrachunkowego, tj. 31 grudnia,

czyli  nie  otrzymano  pieniędzy  lub  towarów  za  przekazane  odbiorcy  produkty,  usługi,
wówczas  wartość  tę  należy  wpisać  do  książki  inwentarzowej  gospodarstwa  w  tabeli
Należności  (Winien)  z  określeniem,  za  co  nie  otrzymano  zapłaty.  Jeżeli  mamy  doczynienia
z sytuacją  odwrotną  tzn.  nie  zapłaciliśmy  za  otrzymane  od  dostawcy  produkty,  rzeczy  czy
usługi,  to  wartość  tę  wpisujemy  do  tabeli  Zobowiązania  (Ma)  książki  inwentarzowej
z podaniem tytułu jego powstania.

Tabela 10. Przykładowy wzór konta rozliczeń z dostawcami i odbiorcami:

Data

Wyszczególnienie

(dokładnie, za co)

Winien

Razem obroty

Saldo na dzień 31.12 200. r.

Ogółem

Na podstawie zarejestrowanych w Książce wpłat i wypłat danych sporządza się

Kwartalne sprawozdania o przepływie pieniędzy.

Książka obrotów i zaszłości w gospodarstwie rolnym

Nie wszystkie zdarzenia gospodarcze zachodzące w gospodarstwie rolnym mają

charakter  transakcji  rynkowych.  Część  z  nich  nie  ma  żadnego  związku  z  rynkiem.  Do
rejestracji  tych  danych  służy  Książka  obrotów  i  zaszłości.  Na  jej  podstawie  tworzone  są
raporty  indywidualne  i  porównawcze  gospodarstwa  rolniczego.  Książka  ta  składa  się
z 14. tabel, w których gromadzone są dane dotyczące: Zasobów oraz nakładów pracy własnej
i  najemnej.  Wpisujemy  dane  dotyczące  wszystkich  członków  rodziny  (imię,  rok  urodzenia,
płeć, sprawność fizyczną, stopień pokrewieństwa) na stałe zamieszkujących w gospodarstwie.
Określamy  również  kategorię  ich  pracy  poprzez  wpisanie  cyfrowego  oznaczenia  w  skali  od
1 do 6, a także  sprawowaną  funkcję  w  skali 1 do 5. Główną  funkcją tej tabeli  jest ustalenie
nakładów pracy na działalność podstawową gospodarstwa. W tym celu należy systematyczne,
w przedziale miesięcznym określać czas pracy członków rodziny w tej działalności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inwentarza żywego w ujęciu stanów miesięcznych. Stan inwentarza żywego rejestrujemy

z podziałem na gatunki i grupy użytkowe. Tabele te pozwolą na określenie średniego stanu
inwentarza w gospodarstwie w ciągu roku obrachunkowego.

Powierzchni zbiorów i zasiewów na użytkach rolnych (UR). Dane dotyczą powierzchni

zbiorów i zasiewów z UR: na gruntach ornych w plonie głównym, sadach, łąkach
i pastwiskach, wsiewek i poplonów, upraw w sadach, sadach i warzywnikach przydomowych.

Powierzchni zbiorów z sadów owocujących. Informacje dotyczą powierzchni upraw

i zbiorów z sadów oraz plantacji owocujących założonych na UR.

Upraw pod osłonami ogrzewanymi. Dane o powierzchni uprawy (w m 2) warzyw,

kwiatów, owoców (truskawek, winogron), roślin trwałych, grzybów jadalnych.

Zużycia własnych produktów potencjalnie towarowych.
Nieodpłatnego przekazania z gospodarstwa rolnego. Dane te dotyczą wszystkich

rodzajów produktów, zwierząt, usług, środków produkcji i majątku trwałego otrzymanych
nieodpłatnie z zewnątrz (np. darowizny) do gospodarstwa w danym okresie obrachunkowym.

Nieodpłatnego przekazania do gospodarstwa rolniczego i do działalności inwestycyjnej.

Produkcji  roślinnej  w  toku  –  rośliny  wieloletnie,  np.  szkółki  sadzonek,  plantacje  choinek.
Wpisujemy:  ilość  i  wartość  nakładów  poniesionych  w  roku  obrachunkowym  oraz  kosztów
poniesionych  w  latach  poprzednich  na  poszczególne  uprawy,  których  cykl  produkcji  jest
dłuższy niż 1 rok.

Inwestycji w toku – budowlano-montażowych, sadów i plantacji wieloletnich

nieowocujących.

Strat i zysków losowych na majątku gospodarstwa.
Procentowych wskaźników podziału kosztów wspólnych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe zasady rachunkowości?
2. Co to są kapitały własne występujące w różnych jednostkach gospodarczych i czym się

charakteryzują?

3.  Co to jest bilans i jakie zasady obowiązują przy sporządzania bilansu?
4.  Na podstawie jakiej zasady wypełniania się konta księgowe?
5.  Jak dzielą się dowody księgowe wystawców?
6.  Jakie informacje zawiera faktura VAT RR, otrzymana przez rolnika ryczałtowca?
7.  Jaki jest cel prowadzenia rachunkowości w gospodarstwach rolniczych?
8.  Jakie  ogólne  zasady  rachunkowości  są  uwzględniane  w  prowadzeniu  rachunkowości

w gospodarstwie rolnym?

9. Jakie informacje można uzyskać z analizy raportu indywidualnego gospodarstwa

rolniczego i kwartalnego sprawozdania o przepływach środków pieniężnych?

10. Jakie zasady obowiązują przy wycenie gruntów, zwierząt, plantacji wieloletnich,

produkcji towarowej i produktów nietowarowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji poniższych składników na aktywa trwałe i obrotowe

przedsiębiorstwa rolniczego:

−

magazyn zbożowy,

−

środki pieniężne na rachunku bankowym,

−

stado podstawowe krów mlecznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ciągniki rolnicze,

−

gotówka w kasie,

−

garaże,

−

hala udojowa w budowie,

−

należności za sprzedane mleko,

−

wełna owcza przeznaczona na sprzedaż,

−

wypłacona zaliczka na koszty podróży służbowej,

−

pasze dla bydła i owiec,

−

ziarno siewne,

−

obligacje półroczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją majątku trwałego i obrotowego jednostki gospodarczej,
2) przyporządkować poszczególne składniki majątku do poszczególnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Oblicz wartość kapitałów własnych i kapitałów obcych w spółce S.A., w której

stwierdzono następujący stan kapitałów:

−

kredyt bankowy 6-cio miesięczny

32 000 zł,

−

zobowiązania wobec dostawców

10 500 zł,

−

kapitał rezerwowy

12 200 zł,

−

akcje własne według wartości nominalnej

84300 zł,

−

weksle własne

8 400 zł,

−

kapitał zapasowy

25 100 zł,

−

zaległe wynagrodzenia pracowników

30 080 zł,

−

niezapłacony rachunek za energię elektryczną

630 zł,

−

niezapłacone składki do ZUS z tytułu ubezpieczenia społecznego 1 890

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z źródłami pochodzenia środków w jednostce gospodarczej,
2) przyporządkować poszczególne składniki do poszczególnych grup,

3) dokonać obliczenia kapitałów własnych i obcych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sporządź bilans na podstawie następujących danych:

−

rachunek bankowy

62 320 zł,

−

produkcja w toku

83 280 zł,

−

towary

126 400 zł,

−

środki trwałe

360 800 zł,

−

produkty gotowe

80 000 zł,

−

akcje 6-cio miesięczne

23 600 zł,

−

kredyt bankowy

30 000 zł,

−

kapitał akcyjny

700 000 zł,

−

zobowiązania wobec pracowników

26 750 zł,

−

udziały w obcych firmach

60 400 zł,

−

zobowiązania wekslowe

2 150 zł,

−

kapitał zapasowy

50 000 zł,

−

kasa

3 000 zł,

−

zobowiązania wobec dostawców

27 000 zł,

−

kapitał rezerwowy

20 000 zł,

−

należności od odbiorców

20 700 zł,

−

zobowiązania publiczno-prawne

1 500 zł,

−

wartości niematerialne i prawne

36 900 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z zasadą sporządzania bilansu,
2)  dokonać podziału poszczególnych składników na aktywa i pasywa,
3)  przyporządkować poszczególne składniki do poszczególnych grup aktywów i pasywów,
4)  wykonać obliczenia,
5)  sprawdzić czy suma aktywów jest równa sumie pasywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator,

−

wzór bilansu,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Oblicz wartość ziemi w gospodarstwie położonym w III okręgu podatkowym, stosując

cenę żyta przyjmowaną do wymiaru podatku rolnego, jeżeli gospodarstwo posiada:

−

grunty orne: 5 ha kI. II; 14 ha kI. III a; 42 ha kI. IV a,

−

użytki zielone: 20 ha łąk kL III; 5 ha pastwisk kI. IV.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytać stawkę szacunkową gruntu wyrażona w decytonach (kwintalach) żyta,
2) obliczyć wartość gruntu uwzględniając powierzchnię danej klasy oraz odpowiednią

stawkę szacunkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Dokonaj wpisu do książki obrotów i zaszłości informacji dotyczących zasobów

i nakładów pracy w gospodarstwie rolnym, opierając się na danych z wybranego
gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z tabelami, z których składa się książka obrotów i zaszłości,
2)  dokonać odpowiedniego zaszeregowania informacji,
3)  dokonać wpisu do odpowiedniej tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

książka obrotów i zaszłości,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 6

Dokonaj wpisu do księgi wpłat i wypłat następujących operacji, które wystąpiły

w miesiącu maju 2006 r.:

−

sprzedaż mleka do OSM za 1860 zł, (bezgotówkowa),

−

sprzedaż 5 tuczników o łącznej wadze 465 kg i cenie 4,30 zł za l kg, (gotówka),

−

sprzedaż 2 t pszenicy po 545 zł za 1 t, (bezgotówkowa),

−

sprzedaż 1,5 t ziemniaków jadalnych po 50 gr za 1 kg, (gotówka)

−

opłata za energię elektryczną 240 zł, (zapłacono przelewem),

−

zapłata za olej napędowy l295 zł, (zapłacono gotówką),

−

zapłata za usługi weterynaryjne 95 zł, (zapłacono gotówką),

−

opłacenie turnusu obozu językowego dla dzieci 800 zł (zapłacono przelewem).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami działalności zapisywanymi w księdze wpłat i wypłat,
2) dokonać klasyfikacji wyżej wymienionych operacji do poszczególnych rodzajów

działalności,

3) dokonać odpowiednich zapisów w księdze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

książka wpłat i wypłat,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Wypełnij fakturę VAT nr 20/07 sprzedaży 250 szt. palet, cena netto 1 szt. wynosi 250 zł,

stawka podatku VAT równa się 22 %. Sprzedaży dokonano w dniu dzisiejszym. Uzupełnij
brakujące dane, wpisując własne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadą wypełniania faktur,
2) wypełnić dokument faktury zgodnie z podanymi informacjami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

druk faktury,

−

przybory do pisania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować

pojęcia

rachunkowość,

księgowość,

bilans,

inwentaryzacja, inwentura?



zdefiniować zasady sporządzania bilansu?



określić cele i zasady ZSRGR?

określić zasady i zadania rachunkowości?



rozróżnić: elementy bilansu, podstawowe dokumenty księgowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Działalność podmiotu gospodarczego

4.3.1. Materiał nauczania

Finansowanie działalności przedsiębiorstwa

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga kapitału, utrzymywanego na

odpowiednim poziomie. Dla małej firmy duże znaczenie ma kapitał krótkookresowy. Źródła
pozyskiwania kapitału dzieli się na:

−

własne (wewnętrzne),

−

obce (zewnętrzne).
Kapitał własny, służący finansowaniu rozwoju firmy funkcjonującej pochodzi głównie

z zysków i amortyzacji. Firma dążąca do utrzymania czy wzmocnienia pozycji na rynku,
wykorzystuje całość lub w znacznej części wypracowane zyski. W małych i średnich firmach
ważne jest umiejętne zarządzanie posiadanym kapitałem.

Wykorzystując obce źródła finansowania, należy przede wszystkim uwzględnić ich cenę

oraz formę zastosowania. Głównym miejscem występowania możliwości finansowania jest
bank. Natomiast najpopularniejszą formą finansowania działalności są kredyty.

Źródła finansowania krótko- i długookresowego

Ze względu na długość okresu finansowani źródła finansowania można podzielić na:

−

krótkookresowe, do jednego roku,

−

średniookresowe, od roku do trzech lat,

−

długookresowe, powyżej trzech lat.

Do finansowania swojej działalności firma może wykorzystać następujące rodzaje

kredytów:

−

handlowy (kupiecki) jest udzielany przez kontrahentów firmy, czyli dostawców
i odbiorców z nią współpracujących, wyróżnia się dwa rodzaje kredytu handlowego,

−

dostawcy,  kredytodawcą  jest  dostawca  surowców,  narzędzi,  maszyn  i urządzeń,
natomiast  kredytobiorcą  firma,  która  te  materiały  nabywa.  Jest  to  odłożenie  terminu
płatności przez dostawcę. Zabezpieczeniem finansowym dostawcy są jego wyroby, które
znajdują  się  u  kredytobiorcy,  natomiast  potwierdzeniem  dokumentem  jest  faktura
z odroczonym terminem płatności,

−

odbiorcy, kredytodawcą jest odbiorca wyrobów lub usług, kredytobiorcą jest dostawca
lub wykonawca, który otrzymuje zaliczkę lub przedpłatę na poczet przyszłych
należności,

−

w  rachunku  bieżącym,  który  jest  jednym  z  najtańszych  kredytów  oferowanych  przez
banki.  Firma  musi  spełnić  pewne  warunki:  być klientem  banku,  posiadającym  rachunek
bieżący  przez  określony  okres  i  przeprowadzać  za  jego  pośrednictwem  transakcje
finansowe. Spłata kredytu następuje z bieżących wpływów na rachunek,

−

obrotowy  jest  jednym  z  najpopularniejszych  źródeł  finansowania.  Udzielany  jest  w  celu
dofinansowania  rozwoju  bieżącej  działalności.  Firma  musi  podać  dokładne
przeznaczenie,  posiadać  zdolność  spłaty  oraz  zabezpieczenie  kredytu.  Dla  banku
najistotniejsze  jest  podanie  celu  na  jaki  kredyt  ma  być  przeznaczony  oraz
udokumentowanie,  skąd  firma  weźmie  środki  na  spłatę  zadłużenia.  Najczęściej
wymaganiem  banku  jest  przedstawienie  prognozy  finansowej  (biznesplanu),  w  której
firma  przedstawia  realne  możliwości  finansowe  przedsiębiorstwa.  Biznesplan  jest
najważniejszym elementem procedury kredytowej i stanowi podstawę udzielenia kredytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczeniem  kredytu  jest  wszystko,  co  zapewnia  bankowi  uzyskanie  z  powrotem
kwoty  kredytu  wraz  z  odsetkami  i  prowizją,  zwrotem  kosztów  udzielania  kredytu
i ewentualnie,  jeśli  kredytobiorca  nie  uregulował  tych  płatności  –  kosztów,
przymusowego dochodzenia wszystkich tych roszczeń.
Dla firmy najistotniejsza jest wysokość oprocentowania oraz harmonogram spłat kredytu.
Oprocentowanie  kredytu  uzależnione  jest  przede  wszystkim  od  ogólnej  sytuacji
finansowej  kredytobiorcy  oraz  ryzyka  przedsięwzięcia.  Harmonogram  spłat  kredytu
powinien być dostosowany do możliwości finansowych firmy.

−

dyskontowy  (wekslowy),  weksel  pełni  rolę  środka  płatniczego,  jest  papierem
wartościowym  którym  można  obracać  i  przekazywać  innym  jednostkom  gospodarczym.
Atrybutem  weksla  jest  odroczenie  płatności.  Gdy  firma  otrzymuje  zapłatę  w  postaci
weksla,  jest  zmuszona  czekać  do momentu  jego wykupu przez  wystawcę. Może  skrócić
czas oczekiwania poprzez przekazanie weksla innej firmie lub bankowi.

−

leasing, to dzierżawienie środków trwałych. Jest instrumentem finansowym
pozwalającym na pozyskanie środka trwałego przez firmę bez konieczności jego zakupu.
Wyróżnia się dwa rodzaje leasingu:

−

leasing  operacyjny,  polega  na  tym,  że  firma  finansująca  oddaje  w  użytkowanie
korzystającemu,  czyli  leasingobiorcy  środek  trwały  na  warunkach  określonych
w umowie  leasingowej  i  na  określony  czas.  Korzystający  zobowiązuje  się  do
zapłaty  określonej  liczby  rat.  Właścicielem  przedmiotu  leasingu  jest  przez  czas
trwania  umowy  firma  leasingowa  i  ma  ona  obowiązek  amortyzowania  go.  Po
zakończeniu  umowy  leasingu  leasingobiorca  może  zwrócić  przedmiot,  przedłużyć
umowę lub kupić przedmiot leasingu.

−

leasing finansowy, podstawową różnicą jest to, że korzystający staje się
właścicielem przedmiotu leasingu, zalicza się go do jego majątku i dokonuje
amortyzacji.

−

Faktoring jest sposobem finansowania działalności gospodarczej polegającym na
„wykupie” przez inną instytucję finansową (najczęściej bank) – faktora faktur, których
termin płatności jeszcze nie upłynął.

−

Pożyczki lombardowe.Udziela pożyczek bez konieczności określania przeznaczenia
uzyskanych środków, jedynym zabezpieczeniem jest zastaw, którym mogą być
nieruchomości, samochody, sprzęt elektroniczny, dzieła sztuki.

−

Lokowanie wolnych środków, jest możliwością pomnażania kapitału, w różnych
inwestycjach, w tym głównie w rynku kapitałowym, aby uzyskać dodatkowe środki.
Posiadane nadwyżki finansowe możemy:

−

włożyć do banku na lokatę terminową,

−

powierzyć funduszom inwestycyjnym,

−

nabyć akcje, obligacje,

−

ulokować kapitał w nieruchomościach, dziełach sztuki, antykach, złocie,

−

nabyć lub sprzedać długi lub wierzytelności.

Mała firma na rynku

W Polsce około 97% działających firm na rynku stanowią przedsiębiorstwa zaliczane do

małych i średnich firm. Firmy te zatrudniają 60% pracujących.

Pojecie mała firma jest określeniem umownym, stosowanym w zależności od poziomu

rozwoju gospodarczego kraju, branży i celów, którym służy podział firm według ich
wielkości.

Zasadniczym kryterium, na podstawie którego klasyfikuje się przedsiębiorstwo, jest jego

wielkość wyrażona za pomocą różnych mierników:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

liczby zatrudnionych (najbardziej powszechny),

−

wielkości produkcji, obrotu, dochodu,

−

wielkości majątku trwałego,

−

wielkości powierzchni produkcyjnej, handlowej,

−

mocy podstawowych maszyn,

−

wielkości zaangażowanych środków obrotowych oraz szybkość obrotu tych środków.

Na podstawie ustawy: Prawo o działalności gospodarczej, za małego przedsiębiorcę

uważa się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym:

−

zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników,

−

osiągnął przychód netto ze sprzedaży nie przekraczający 7 mln euro.

Za średniego przedsiębiorcę uważa się:

−

zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników,

−

osiągnął przychód netto ze sprzedaży nie przekraczający 40 mln euro.

Dokonując charakterystyki małego czy średniego przedsiębiorstwa, należy brać pod

uwagę następujące aspekty:

−

wpływ otoczenia,

−

ukształtowanie organizacyjne,

−

specyfikę zarządzania.

Oprócz określonej liczby pracowników, małe przedsiębiorstwo cechuje:

−

mały udział w rynku,

−

bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub właścicieli,

−

uproszczona struktura organizacyjna,

−

brak dostępu do rynku kapitałowego (giełdy).

Małe przedsiębiorstwo jest bardzo podatne na wpływ otoczenia. Ma ograniczony dostęp

do  źródeł  zaopatrzenia  w  środki  produkcji  i  gotówkę  a  także  trudniejszą  drogę  do
wykorzystania  wyników  działalności  badawczej,  problemy  z  zatrudnieniem  wysoko
wykwalifikowanej  kadry.  Dystans  między  najwyższym  a  najniższym  szczeblem  hierarchii
organizacyjnej  jest  niewielki,  skraca  to  proces  decyzyjny.  Decyzje  najczęściej  są
podejmowane  z  góry  na  dół.  Mała  firma  odznacza  się  dużą  intensyfikacją  pracy,
podporządkowany jest temu odpowiedni dobór załogi.

W małych firmach występują najczęściej tylko dwa szczeble organizacyjne, kierownik-

właściciel  i  wykonawcy,  często  właściciel  łączy  pracę  kierowniczą  z  wykonawczą.
Przedsiębiorca  łączy  funkcje  zarządzania  i  administrowania,  pełni  wiele  funkcji,  które
w dużych przedsiębiorstwach są rozdzielane pomiędzy różne szczeble zarządzania. Specyfika
zarządzania małą firmą polega na wprowadzeniu większego zakresu współodpowiedzialności.
Często  właściciel  przekazuje  swoje  funkcje  pracownikom,  przy  zachowaniu  silnej  pozycji
w strukturze organizacyjnej.

Do specyficznych cech zarządzania małą firmą należy:

−

organizowanie – dotyczy przede wszystkim organizacji pracy wykonawczej innych ludzi
oraz pracy własnej przedsiębiorcy, w tym umiejętności delegowania uprawnień przez
właściciela,

−

koordynowanie – właściciel małej firmy zna cele i kierunki rozwoju firmy, w swoich
działaniach musi pełnić rolę koordynatora oraz łagodzić powstałe konflikty,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

komunikowanie  –  właściciel  ma  możliwość  osobistego  komunikowania  się  z  klientami
i pracownikami  swojej  firmy,  ułatwia  to  porozumiewanie  się  i  wzbudzanie  wzajemnego
zaufania,  wymaga  umiejętności  wysłuchiwania  uwag  i  uwzględniania  opinii
pracowników i kontrahentów,

−

negocjowanie  –  wymaga  od  właściciela,  który  najczęściej  jest  osobiście  zaangażowany
w prowadzenie  negocjacji  z  kontrahentami,  szerokiej  wiedzy  i  umiejętności
przekazywania  swoich  argumentów  oraz  słuchania  i  rozumienia  argumentów  drugiej
strony,

znajomości

omawianej

sprawy,

obiektywizmu,

dobrej

komunikacji

interpersonalnej,

−

rozwiązywanie problemów – szef małej firmy musi jednocześnie zajmować się różnymi
ważnymi sprawami, potrzebna jest umiejętność szybkiego myślenia, ustalania pilności
i ważności spraw, szybkiego podejmowania decyzji i sprawnego wydawania poleceń.

Do podstawowych zagrożeń rozwoju małych przedsiębiorstw należą ograniczenia

w sferze:
1) materialnej (potencjał wytwarzania), w tym:

−

trudności w utrzymaniu płynności finansowej i w finansowaniu rozwoju,

−

trudności z otrzymaniem kredytu,

−

trudności w zapewnieniu konkurencyjności i innowacyjności wykorzystywanej
technologii,

−

ograniczona działalność marketingowa,

−

brak specjalistów,

−

ograniczony dostęp do informacji.

2) intelektualnej (potencjał zarządzania), w tym:

−

niedostatek kwalifikacji menedżerskich,

−

niedocenianie niektórych ważnych dla firmy działań, np. badania rynkowe,

−

niewydolność kierowania jako konsekwencja nieumiejętności podziału i organizacji
pracy,

−

nieumiejętność perspektywicznego myślenia,

−

nieumiejętność delegowania władzy,

−

niedocenianie zagrożeń, niewykorzystywanie szans.

Do pozytywnych cech małych przedsiębiorstw można zaliczyć:

−

dużą dynamikę, żywotność, wyrażająca się w łatwości podejmowania ryzyka,

−

gotowość do działań,

−

elastyczność co do przedmiotu, struktury i miejsca działania,

−

szybką reakcję na zmiany potrzeb i zainteresowań klientów,

−

skierowanie działalności na rynki nieopłacalne dla dużych przedsiębiorstw,

−

znacznie mniejsze środki potrzebne do uruchomienia działalności niż duża firma,

−

chłonność na upowszechniane innowacje, nowości.
Z przedstawionych cech wynika, że małe firmy mogą działać na różnych rynkach,

zwłaszcza na obszarach wiejskich, które nie sprzyjają rozwojowi dużych przedsiębiorstw.

Planowanie i kontrola w przedsiębiorstwie

Planowanie stanowi szczególny rodzaj podejmowania decyzji dotyczących przyszłego

działania. Jest to pierwsza funkcja kierownicza, która występuje w każdym przedsiębiorstwie,
niezależne od jego statusu prawnego, formy własności, formy organizacyjnej oraz wielkości.
Jednak sposób realizacji tej funkcji jest inny dla każdego przedsiębiorstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planowanie to proces ustalania celów i wybierania najkorzystniejszych sposobów ich

realizacji.

Planowanie to proces bardzo złożony, dlatego powinno być odpowiednio zorganizowane.
Opracowując plany należy wziąć pod uwagę:

−

przedmiot planu – określenie obszarów działalności przedsiębiorstwa poddanych
planowaniu. Można planować działalność marketingową, produkcyjną, handlową,
inwestycyjną, finansową, nabór pracowników, itp.,

−

elementy  planu  –  obejmują  np.  projekt  statutu  nowego  przedsiębiorstwa,  zasady  jego
funkcjonowania,  określenie  misji  (celu  głównego),  celów  cząstkowych,  programów
i etapów  oraz  finansowanie  wdrażania  planu,  zadania  stojące  przed  zarządem
przedsiębiorstwa, a mające prowadzić do wdrożenia planu, itd.,

−

układ  organizacyjny  –  określenie  szczebla  organizacji,  dla  którego  opracowywany  jest
plan,  wyznaczenie  komórek  organizacyjnych  odpowiedzialnych  za  opracowanie  planu
i wdrożenie  go.  Określane  są  jako  plany  przedsiębiorstwa,  wydziału,  filii,  zakładu,
produktu,

−

cechy planowania – określenie znaczenia planu dla bieżącej i strategicznej działalności
przedsiębiorstwa, elastyczność i racjonalność planu, spójność z aktualną sytuacją
przedsiębiorstwa i jego otoczenia, łatwość wdrożenia, koszty opracowania,

−

czas – określenie okresu, na jaki opracowywany jest plan. Mogą to być okresy krótkie
(miesiąc, kwartał, rok), długie (kilkuletnie) czy plany stałe (wieloletnie plany realizacji
strategii).

Proces planowania składa się z następujących etapów:

−

ustalanie celów – następuje wyznaczenie celów do osiągnięcia;

−

identyfikacja problemów – następuje zdefiniowanie problemu, który należy rozwiązać;

−

tworzenie alternatywnych rozwiązań – rozwiązania te mają pomóc w wyborze
najskuteczniejszego działania, które doprowadzi do wyznaczonego celu;

−

ocenianie konsekwencji – ocena planu pod kątem możliwych korzyści, uzyskanych po
wprowadzeniu planu, należy rozważyć też utracone korzyść, które pojawią się
w momencie gdy nie uda się planu wdrożyć;

−

dokonanie wyboru – etap ten obejmuje wybór najlepszego wariantu rozwiązania planu;

−

wdrażanie planu – wymaga od zarządzających przedsiębiorstwem ciągłego
monitorowania zmian zachodzących w przedsiębiorstwie w czasie wprowadzania planu;

−

kontrola realizacji planu – na podstawie informacji płynących z monitoringu następuje
porównywanie rezultatów i następstw z ustalonymi celami planu.

Plany możemy klasyfikować, biorąc pod uwagę szereg kryteriów; istnieje możliwość
różnorodnego ujmowania planów.

Tabela 11. Rodzaje planów

LP.

Kryterium

Rodzaj planów

podmiotowe

przedsiębiorstwa, zakładu, jednostki organizacyjnej,

przedmiotowe

branżowe,

sektorowe,

ogólnogospodarcze,

finansowe

obszar planu

wycinkowe, problemowe, kompleksowe

charakter planu

operacyjne, taktyczne, strategiczne

forma planu

deklaratywne, proceduralne

czas planowania

krótkookresowe, średniookresowe, długookresowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zarządzaniu przedsiębiorstwem rynkowym szczególne znaczenie w procesie

planowania posiada kryterium "charakter planu", które dzieli plany na operacyjne, taktyczne
i strategiczne.

Plany strategiczne są opracowywane na najwyższym szczeblu zarządzania i wytyczają

zasadnicze  kierunki  działania  oraz  określają  ogólne  cele  przedsiębiorstwa.  Jest  to  zbiór
decyzji  określających  cele  i  ich  zmiany  wynikające  z  konieczności  przystosowania  się  do
zmian w otoczeniu, niezbędne zasoby i sposoby ich pozyskiwania, alokacji (rozdysponowania
zasobów materiałowych, finansowych i osobowych do konkretnych zadań lub przedsięwzięć)
oraz wykorzystania dla osiągnięcia wytyczonych celów. Ich horyzont czasowy jest zazwyczaj
bardzo  długi  i  wynosi  5  lat  i  więcej,  dlatego  skutki  decyzji  strategicznych  trudne  są  do
zmierzenia.

Plan taktyczny to zbiór decyzji określających cele pośrednie względem celów

strategicznych. Precyzuje cele i kierunki wytyczone przez cele strategiczne, aktualizuje je
i dostosowuje do warunków otoczenia przedsiębiorstwa.

W planie tym następuje wyznaczenie konkretnych zadań do wykonania oraz przydziela

się im właściwe zasoby do ich realizacji. Plan taktyczny ustala reguły efektywnego
wykorzystania potencjału zasobów podczas realizacji zadań.

Opracowywany jest na wyższych i średnich szczeblach zarządzania i obejmuje zazwyczaj

roczny lub kilkuletni horyzont czasowy.

Plan operacyjny zawiera szczegółowe ustalenia dotyczące wykonania lub wdrożenia

planów  strategicznych  lub  taktycznych  w  codziennych  działaniach.  Należy  przez  nie
rozumieć zbiór decyzji określających konkretne zadania i działania konieczne do poprawnego
ich  wykonania  w  ściśle  określonym  przedziale  czasowym  oraz  warunki  wewnętrzne
i zewnętrzne,  które  muszą  być  spełnione  przy  realizacji  poszczególnych  zadań  i  czynności.
Plany  te  nazywane  są  również  planami  wykonawczymi  i  obejmują  krótki  horyzont  czasowy
(np. dzienny, tygodniowy, dekadowy, miesięczny itd.).

Tabela 12. Cechy planów strategicznych, taktycznych i operacyjnych

plan

cechy

strategiczny

taktyczny

operacyjny

zakres planu

jeden główny
aspekt rozwoju

duża liczba
obszarów

pojedyncze
działanie lub zadanie

złożoność

bardzo dużo
zmiennych

wiele zmiennych

mała liczba
zmiennych

cel planowania

misja
przedsiębiorstwa

doprowadzenie

pożądanych
rezultatów krótkim
okresie

wykonanie zadania

charakter czynności
planistycznych

twórczy

bilansujący
i lokacyjny

odtwórczy,
postępowanie
według wytycznych

agregacja informacji

wysoka

niska

Kontrola w przedsiębiorstwie

Kontrola pomaga sprawdzić zmiany zachodzące w otoczeniu oraz badać, w jaki sposób

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmiany te wywierają wpływ na postępy osiągane przez przedsiębiorstwo. Szczególne
znaczenie ma w okresie szybkiego tempa zmian zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstwa.
Do zmian tych należy zaliczyć: silną konkurencję, skracanie cyklu od złożenia zamówienia do
dostawy, narastającą konieczność delegowania uprawnień i przechodzenia do pracy
zespołowej.

Kontrola to proces zapewniający zgodność rzeczywistych działań z planowanymi. Ma na

celu wykrywanie odchyleń przez porównanie stanu faktycznego ze stanem pożądanym.

Celem kontroli w firmie jest realizacja planów z przyjętymi wstępnie założeniami oraz

pozwala ona na wykrywanie nieprawidłowości zarówno w działalności formalnej, jak
i merytorycznej

firmy.

Kontrola

dostarcza

wniosków

dotyczących

sprawności

funkcjonowania oraz prawidłowości struktury organizacyjnej firmy.

Rys.2.

Proces kontroli

Normy (standardy) kontroli to kryteria, przez porównanie z którymi mierzy się aktualne

wyniki.  Wynikają  one  z  celów  przyjętych  podczas  planowania.  Powinny  być  sformułowane
czytelnie, zrozumiale i akceptowane przez zainteresowanych. Mogą dotyczyć, np. sprzedaży,
kosztów,  zadań  produkcyjnych,  stanu  bezpieczeństwa  pracy,  itd.  Standardy  ustalane  są
najczęściej  w  oparciu  o  doświadczenie,  dane  statystyczne  czy  historyczne  o  działaniu
przedsiębiorstwa.

Pomiar

efektywności

(stanu

rzeczywistego)

to ocena

aktualnych

wyników

funkcjonowania  przedsiębiorstwa,  a  także  wykorzystywanych  środków,  warunków
i sposobów działania. Jest to proces trwały i powtarzalny, a jego częstotliwość i zakres zależy
od  rodzaju  mierzonej  działalności.  Aby  mieć  pewność,  że  ocena  efektywności
przedsiębiorstwa mierzona za pomocą określonych standardów jest poprawna, należy zwracać
uwagę  na:  aktualność,  zgodność  z założonymi  normami,  obszar,  stopień  ważności,
odbiorców, elastyczność i obiektywizm otrzymywanych informacji.

Porównanie poziomu rzeczywistego wykonania zadań z ustaloną normą (standardem).

Dobrze  zorganizowany  system  kontroli  powinien  zawierać  sposoby  i  techniki  dokonywania
i odczytywania  porównań  tak,  aby  można  było  szybko  stwierdzić,  czy  utrzymywane  jest
prawidłowe  kierowanie  przedsiębiorstwem.  Problemem  jest  ustalenie  odchyleń  od  norm,
które mają  istotne  znaczenie  podczas  podejmowania decyzji korygujących w prowadzonych
działaniach.  Wyciąganie  wniosków  i  na  ich  podstawie  podejmowanie  działań  korygujących
w sytuacji, gdy realizacja zadań nie odpowiada normom istnieje konieczność dostosowania jej
do stanu obowiązującego, bądź wymagana jest zmiana tego stanu.

Najczęściej spotykaną klasyfikacją kontroli jest ujęcie czasowe, które wyróżnia

ETAP 1

Ustalenie norm i

metod pomiaru

ETAP 2

Pomiar

efektywności

ETAP 3

Czy efektywność jest

zgodna z normami?

Brak podejmowania

działań

ETAP 4

Podjęcie działań

korygujących

TAK

NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

następujące rodzaje kontroli:

−

prospektywną  (wstępną)  –  kontrola  ta  jest  ukierunkowana  na  przyszłe  działania.
Poprzedza realizację procesu wytwarzania dóbr i usług. Sprawdza poprawność ustalania
procesu  produkcyjnego  i  struktury  organizacyjnej.  Proces  tej  kontroli  ma  na  celu
poddanie  ocenie  poszczególnych  etapów  konstruowania  planu  działania  i  tworzenia
struktury organizacyjnej,

−

bieżącą  (sterującą)  –  polega  na  obserwowaniu  przebiegu  procesu  wykonawczego  pod
względem  zgodności  ilościowej,  jakościowej  i  czasowej  osiąganych  efektów
z wytyczonymi  celami  i  zadaniami.  W  ten  sposób  ujawnione  odchylenia  lub
prawdopodobieństwo ich wystąpienia pozwoli na wprowadzenie korekty zmierzającej do
realizacji zaplanowanych działań. Prowadzona jest w trakcie procesu produkcyjnego,

−

retrospektywną  (końcową)  –  przeprowadzana  jest  po  zakończeniu  zaplanowanych
działań.  Porównuje  osiągnięte  rezultaty  z  wyznaczonymi  celami.  Na  jej  podstawie
możliwa  jest  ocena  działalności  przedsiębiorstwa  pod  względem  sprawności  jego
funkcjonowania,  prawidłowości  doboru  celów,  sposobów  ich  realizacji  i  konstrukcji.
Kontrola ta odgrywa duże znaczenie w planowaniu i organizowaniu zamierzeń firmy.

Kontrola firmy może obejmować całość jej działalności gospodarczej – kontrola

kompleksowa  (pełna)  lub  dotyczyć  tylko  określonego  fragmentu  (wycinka)  –  kontrola
tematyczna.  Ten  rodzaj  kontroli  może  mieć  charakter  wewnętrzny  –  przeprowadzany  przez
wyspecjalizowane  własne  komórki  kontrolne  w  przedsiębiorstwie  –  lub  zewnętrzny  –
wynikający  z  funkcjonowania  władzy  oraz administracji  państwowej  i  gospodarczej,  a także
prokuratury i wymiaru sprawiedliwości.

W zależności od zakresu szczegółowości kontroli możemy wyróżnić:

−

lustrację – czyli kontrolę o charakterze orientacyjnym,

−

inspekcję – która jest dokładniejsza od lustracji i obejmuje bezpośrednie obserwowanie
czynności oraz zasobów materiałowych,

−

rewizję – która charakteryzuje się większą szczegółowością od poprzednich kontroli.
Skupia się na ogół na analizie dokumentów.

Czynnikiem nowoczesnego zarządzania przedsiębiorstwem jest controlling, czyli system

sterowania przedsiębiorstwem, zorientowany na wynik i realizowany poprzez planowanie,
kontrolę i kierowanie.

Controlling obejmuje całokształt działań związanych z planowaniem i kontrolą,

zapewniając  bieżącą  informację,  przez  co  wpływa  na  osiąganie  celów  w  przedsiębiorstwie.
Jest to  system  służący  nie  tylko  kontrolowaniu,  lecz w większym  stopniu  zapobieganiu.  Jest
to  system  wczesnego  ostrzegania.  Pozwala  na  wykrywanie  wszelkich  odchyleń  wcześniej,
przed wystąpieniem niepożądanych skutków.

Specjalnym rodzajem kontroli jest również auditing. Polega na niezależnej rewizji

i sprawdzaniu

oraz

ocenie

działalności

gospodarczej

przedsiębiorstwa.

Auditing

przeprowadzany  jest  przez  niezależnych  audytorów,  czyli  ekspertów  działających  jako
indywidualni  rewidenci  lub  przedstawiciele  firm  audytorskich.  Szczególną  rolę  w  auditingu
pełnią  biegli  rewidenci,  których  zadaniem  jest  badanie  rzetelności  i  wiarygodności  zapisów
księgowych oraz sprawozdań finansowych.

Celem

końcowym

każdej

kontroli

jest

podniesienie

sprawności

działania

przedsiębiorstwa przez usuwanie przyczyn nieprawidłowości oraz pobudzanie do
konstruktywnych działań pracowników kontrolowanego przedsiębiorstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Strategia przedsiębiorstwa na rynku
Pojęcie strategii

W dynamicznie zmieniającym się rynku szansę na utrzymanie się i dalszy rozwój mają

tylko te przedsiębiorstwa, które:

−

dysponują jasno określoną strategią działania skierowaną na systematyczne badanie
otoczenia oraz stałe wprowadzanie innowacji,

−

mają sprawny system zarządzania działalnością przedsiębiorstwa ukierunkowany na
osiąganie celów określonych w strategii przedsiębiorstwa,

−

mają skuteczny system łączenia interesów przedsiębiorstwa i pracowników.
Przetrwanie i rozwój przedsiębiorstwa wiąże się z posiadaniem jasnej strategii

i skutecznej jej realizacji.

Strategia definiowana jest na wiele różnych sposobów, najczęściej określana jest jako:

−

plan, który określa sposób rozwoju firmy w przyszłości,

−

formułowanie celów oraz sposobów ich osiągania,

−

proces przygotowania i prowadzenia działalności zmierzającej do osiągnięcia
pożądanego celu,

−

koncepcję dostosowania firmy do zmian w otoczeniu,

−

sposób urzeczywistniania misji firmy, czyli proces osiągania sukcesu,

−

proces określania podstawowych, długoterminowych celów przedsiębiorstwa.
Przez strategię rozumie się plan działania przedsiębiorstwa, związany z jego pozycją

w otoczeniu oraz pewien względnie trwały i konkretny sposób działania.

Strategia powinna wyraźnie określać, w jakim obszarze przedsiębiorstwo ma zamiar

działać i z jakich powodów wybrało właśnie ten obszar. Na strategię firmy składają się
następujące elementy:

−

domena działania – polega na wyborze grup odbiorców i potrzeb, które przedsiębiorstwo
będzie zgodnie z oczekiwaniami tych odbiorców zaspokajać,

−

strategiczna  przewaga  nad  konkurentami  –  polega  na  zapewnieniu  skutecznej  przewagi
konkurencyjnej  w  ramach  wybranej  domeny  działania,  np.  unikatowa  technologia
wytwarzania,  dogodna  lokalizacja,  system  dystrybucji,  terminy  dostaw,  jakość
produktów, patenty, tanie źródła zaopatrzenia, sprawny serwis itd.,

−

cele  strategiczne  –  wskazują,  co  i  kiedy  przedsiębiorstwo  chce  osiągnąć.  Pozwalają  na
prowadzenie  kontroli  działań,  na  których  podstawie  możliwe  jest  stwierdzenie,  czy
osiąga  ono  sukces.  Cele  te  mogą  być  określane  wskaźnikami,  np.  wzrostem  udziału
w rynku, wzrostem osiąganych dochodów, uruchomieniem nowych działalności,

−

funkcjonalne  programy  działania  –  to  konkretne  działania  na  każdym  stanowisku,
codzienne  zachowania  pracownika  wynikające  z  przyjętej  strategii.  Programy  te
dokładnie  określają,  zadania  do  wykonania  i  przydział  osób.  Zakładają  konieczność
ciągłego usprawniania prowadzonych działań. Ujmują systemowo całość funkcjonowania
przedsiębiorstwa finanse, produkcję, zaopatrzenie, marketing, kierowanie ludźmi.
Strategia  jest  jednym  z  podstawowych  instrumentów  zarządzania,  które  nazywamy

zarządzaniem strategicznym. Koncepcja zarządzania strategicznego obejmuje następujące
elementy:

−

Misję przedsiębiorstwa – określa przyczynę powstania i istnienia przedsiębiorstwa.
Nadaje kierunek i dziedziny jego działalności oraz określa wartości związane z realizacją
przyjętych celów.

−

Wizję strategiczną – wskazuje sytuację, w jakiej chce i może znaleźć się
przedsiębiorstwo w przyszłości.

−

Cele i zadania – określają wszystko to, co przedsiębiorstwo chce i zamierza osiągnąć
w przyszłości i sposób w jaki chce to osiągnąć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Strategię działania – wskazuje ona zasadnicze kierunki, reguły i instrumenty działań
przedsiębiorstwa. Są one odpowiedzią na zmiany otoczenia, która ma mu zapewnić
długotrwałe trwanie i rozwój.

Rodzaje strategii

Strategie przedsiębiorstwa odnoszą się do trzech podstawowych obszarów:

−

przedsiębiorstwa jako całości,

−

działu lub wybranej działalności (strategia działalności – biznesu),

−

przekroju funkcjonalnego (operacyjna).
Każda z grup strategii składa się z wielu strategii wycinkowych możliwych, do przyjęcia

przez przedsiębiorstwo w danych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
1) Ogólna strategia przedsiębiorstwa odnosi się do celów i głównych kierunków działania

całego przedsiębiorstwa. W ogólny sposób podaje informację, jak firma zamierza
osiągnąć sukces na rynku. Konkretyzuje główne obszary działalności przedsiębiorstwa,
na których ono działa lub zamierza rozwijać swoją działalność, oraz sposób prowadzenia
firmy. W tej grupie strategii możemy wyróżnić:

−

Strategię  ustabilizowanego  rozwoju  –  przyjmowana  jest  w  przedsiębiorstwie
wówczas,  gdy  wyniki  ekonomiczne  oraz  finansowe  satysfakcjonują  właścicieli.
Podstawowym  założeniem  jest  kontynuacja  dotychczasowych  kierunków  rozwoju
przez  osiąganie  tych  samych  celów  w  następnych  okresach  działalności
przedsiębiorstwa.  Strategię  możemy  stosować  w  krótkich  okresach  przy  stabilnej
gospodarce.

−

Strategię wzrostu – stosowana jest przez przedsiębiorstwo regularnie wprowadzające
nowe  produkty  i  technologie  oraz  zdobywające  nowe  rynki.  Realizowanie  tej
strategii może odbywać się przez zastosowanie kilku jej wariantów. Jedną z nich jest
strategia  koncentracji,  która  polega  na  wyborze  jednego  rodzaju  produktów  (usług),
określonego  segmentu  rynku  lub  danego  obszaru  geograficznego.  Oznacza  ona
zazwyczaj  rezygnowanie  z  innych  produktów  na  korzyść  wybranego  i  wzrost  jego
produkcji  (specjalizacja  produkcji)  oraz  ograniczenie  poziomu  produkcji
pozostałych.  Inną  strategią  jest  strategia  dywersyfikacji  koncentrycznej.  Polega  ona
wprowadzaniu  nowych  wyrobów,  które  zbliżone  są  do  dotychczasowych  pod
względem technologicznym, a ich produkcja odbywa się w ramach dotychczasowego
doświadczenia  technologicznego  oraz  umiejętności.  Przykładem  może  tutaj  być
wprowadzenie konfekcjonowania soków owocowych przez mleczarnię do opakowań
kartonowych.  Kolejną  grupę  stanowią  strategie  integracji,  które  mogą  występować
w układzie  pionowym  lub  poziomym.  Integracja  pionowa  polega  na  rozszerzeniu
działalności  zaopatrzeniowej  w  surowce  do  produkcji  (organizacja  własnej  bazy
surowcowej)  lub  podjęcie  dystrybucji  własnych  wyrobów.  W  integracji  poziomej
mamy  do  czynienia  zazwyczaj  z wykupieniem  firmy  konkurencyjnej,  jej
zdominowaniem, nabyciem aktywów lub akcji.

−

Strategię  redukcji  –  stosowana  jest  w  okresach  recesji  gospodarczej  czy
niekorzystnej  pozycji  finansowej  przedsiębiorstwa.  Polega  na  wprowadzaniu  zmian
organizacyjnych,  zmian  w  zarządzaniu,  polityce  finansowej  oraz  wyprzedaży
własnego majątku i ograniczaniu rozmiarów najmniej rentownych działalności.

−

Strategię ograniczania inwestycji – stosowana jest w okresie pogarszającej się
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i potrzeby jego restrukturyzacji.

−

Strategię fuzji – zakłada wykorzystanie środków zewnętrznych do realizacji swoich
celów. W tym celu następuje łączenie (fuzja) firm w nową organizację gospodarczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 13. Strategie przedsiębiorstwa

OGÓLNE STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTWA
strategia
ustabilizowanego
rozwoju

strategia
wzrostu

strategia redukcji strategia

ograniczenia
inwestycji

strategia fuzji

strategia
koncentracji

strategia zwrotu

fuzja pozioma

strategia
dywersyfikacji
koncentrycznej

strategia redukcji
potencjału

fuzja pionowa

strategia
integracji

strategia
potencjału

fuzja
konglomeratu

2) Strategia działalności (biznesu) odpowiada na pytanie dotyczące produktu, którym

przedsiębiorstwo zamierza konkurować na rynku, oraz sposobu konkurencji. Strategia ta
zorientowana jest na produkt lub rynek. W tej grupie strategii wyróżniamy:

−

Strategie produktowe (zorientowanie na produkt) – realizowane mogą być poprzez
innowację produktową, modyfikację produktu lub jego eliminację. Strategie te wiążą
się np. ze zmianą produktu, jego cech użytkowych, zmianą technologii wytwarzania,
udoskonalaniem

cech

użytkowych

czy

składników

procesu

produkcji.

Przedsiębiorstwo próbuje uzyskać lepszą pozycję w wybranym segmencie rynku, np.
przez podwyższanie jakości produktów.

−

Strategie  marketingowe  (zorientowanie  na  rynek)  –  koncentrują  się  na  odbiorcy.
Celem  tych  strategii  jest  podejmowanie  działań  zwiększających  sprzedaż  produktu
dotychczasowym  odbiorcom  lub  pozyskanie  nowych  odbiorców  na  innych
segmentach  rynku.  Zdobywanie  nowych  rynków  w  długim  okresie  jest  dla
przedsiębiorstwa korzystniejsze, gdyż prowadzi do jego rozwoju.

−

strategie  dywersyfikacji  typu  produkt/rynek  –  zaliczane  są  do  strategii
zapewniających ekspansję i rozwój. Dywersyfikacja oznacza wprowadzenie nowych
wyrobów  na  nowe  rynki.  Jest  strategią  kosztowną,  wymaga  nowych  technologii,
środków, kwalifikacji i pomysłów. W tym sensie jest ona przeciwieństwem strategii
produktowych  i marketingowych,  które  wykorzystują  z  reguły  dotychczasowe
zasoby i potencjał techniczny.

3) Strategie funkcjonalne (operacyjne) są odnoszone do poszczególnych funkcjonalnych

obszarów  działalności  przedsiębiorstwa.  Określają,  w  jaki  sposób  przedsiębiorstwo
będzie realizowało ogólną strategię oraz strategie poszczególnych jednostek. Strategie te
nazywane  są  operacyjnymi  zasadami  postępowania,  gdyż  wytyczają  sposoby  osiągania
celów  zawartych  w  strategii  przedsiębiorstwa.  Opisują  one  wpływ  tych  strategii  na
poszczególne obszary działalności przedsiębiorstwa, tj. zaopatrzenie, produkcję, sprzedaż
i marketing, finanse i kontrolę, zasoby ludzkie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek 3. Strategie działalności

Formułowanie strategii

Formułowanie strategii to proces, na który składa się określenie głównych kierunków

rozwoju przedsiębiorstwa. Na proces formułowania strategii składają się następujące etapy:

−

analiza atrakcyjności rynkowej przedsiębiorstwa,

−

analiza relatywnych korzyści z konkurencji (mocnych stron przedsiębiorstwa),

−

analiza aktualnej oferty rynkowej przedsiębiorstwa,

−

określenie celów strategicznych,

−

określenie strategii alternatywnych zapewniających osiągnięcie założonych celów,

−

ocena poszczególnych strategii,

−

wybór  strategii  i  budowa  planu  strategii  przedsiębiorstwa,  wybór  strategii  jest
najtrudniejszym  etapem  procesu  formułowania  strategii.  Decyzja  o  wyborze
odpowiedniej strategii będzie miała wpływ na wybór produktów, które będą wytwarzane,
rynków,  jakie  będą  zaopatrywane,  konkurentów,  z  którymi  będzie  przedsiębiorstwo
rywalizować.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz sposoby finansowania działalności podmiotu gospodarczego?
2.  Na czym polega kredyt kupiecki i jakie korzyści daje przedsiębiorcy?
3.  Jakie korzystne cechy posiada małe przedsiębiorstwo?
4.  Jakie są bariery w rozwoju małych przedsiębiorstw?
5.  Jakie cele można wyznaczyć dla gospodarstwa zajmującego się agroturystyką?
6.  Wyjaśnij,  na  czym  polega  kontrola  w  przedsiębiorstwie.  Co  może  być  przedmiotem

kontroli?

7.  Czym różni się lustracja od inspekcji i rewizji?
8.  Czym różni się controlling od auditingu?
9.  Co to jest strategia?

STRATEGIE

PRODUKTOWE

Innowacja

produktowa

Modyfikacja

produktu

Eliminacja

produktu

Wprowadzenie

nowego produktu

STRATEGIE

MARKETINGOWE

Umocnienie rynku

Obrona rynku

Opuszczenie rynku

Zdobywanie nowego

rynku

STRATEGIE

DYWERSYFIKACJII

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10.  Na czym polega zarządzanie strategiczne?
11.  Jakie znasz podstawowe obszary strategii?
12.  Na  czym  polega  ogólna  strategia  przedsiębiorstwa  –  przedstaw  ją  na  przykładzie  firmy

działającej na twoim terenie?

13. Jakie znasz rodzaje strategii produktowych stosowanych przez firmy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj ofertę banków znajdujących się w najbliższej okolicy, skierowaną do małych

firm. Wybierz ofertę najkorzystniejszą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odwiedzić siedziby banków znajdujących się najbliższej okolicy,
2)  zapoznać się z ofertą banków skierowaną do małych firm,
3)  dowiedzieć się jakie wymagania powinna spełnić firma,
4)  przeanalizować poszczególne oferty i wybierz najkorzystniejszą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

oferty banków,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Przygotuj projekt planu strategicznego i operacyjnego dla gospodarstwa zajmującego się

prowadzeniem pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić cele i kierunki rozwoju gospodarstwa, niezbędne do przygotowania planu

strategicznego,

2) przygotować zadania i konkretne decyzje do opracowania planu operacyjnego,
3) określi przedział czasowy wykonania poszczególnych planów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: leasing, planowanie, kontrola, strategia, ?



zdefiniować pojęcie małej firmy, planowania strategicznego?



określić i scharakteryzować:

−

rodzaje planów,

−

etapy kontroli,

−

rodzaje strategii?











rozróżnić kapitały własne i obce?



rozróżnić rodzaje kredytów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Biznesplan

4.4.1. Materiał nauczania

Pojęcie biznesplanu

Planowanie jest jednym z najistotniejszych funkcji zarządzania. Zwiększa ono szansę

osiągnięcia powodzenia w działalności gospodarczej, pod warunkiem dobrego przygotowania
jej planu, czyli biznesplanu. W biznesplanie przedsiębiorca określa cele, jakie zamierza
osiągnąć, strategię i taktykę działania w określonym czasie tak, aby te cele i zamierzenia
osiągnąć.

Biznesplan to instrument (narzędzie) planowania, zawierający zwięzły program

finansowo-marketingowy

nowych

(rozwojowych)

zamierzeń

lub

przedsięwzięć

przedsiębiorstwa.

Jest podstawowym dokumentem, bez którego nie można uruchomić i prowadzić

przedsięwzięcia  gospodarczego.  Od  sporządzenia  biznesplanu  rozpoczynamy  prowadzenie
działalności  gospodarczej  lub  wdrażanie  nowego  przedsięwzięcia  w  firmie  już  istniejącej.
Z tego  dokumentu  przyszli  inwestorzy,  wspólnicy,  banki,  instytucje  finansujące  dane
przedsięwzięcie  gospodarcze  powinni  poznać  sposoby  wykorzystania  środków  pieniężnych,
zasobów materialnych oraz pracowników firmy do realizacji wykazanych w planie celów.

Cechy biznesplanu:

−

zwięzły i konkretny,

−

realny, powinien ukazywać trudności oraz sposoby ich pokonywania, skupiać się na
potencjale i możliwościach przedsiębiorstwa, tak by przyszły inwestor był przekonany
o słuszności danego przedsięwzięcia,

−

obiektywny,  nie  należy  przemilczać  słabych  stron  danego  przedsięwzięcia.  Zbyt
optymistycznie  napisany  plan  może  wzbudzać  nieufność  i  nie  będzie  poważnie
traktowany.
Cele biznesplanu
Podstawowym  celem  biznesplanu  jest  dostarczenie  firmie  swoistego  przewodnika,

umożliwiającego krok po kroku przeprowadzenie jej przez działania zmierzające do realizacji
założonych celów.

Do najważniejszych celów, dla których sporządzany jest biznesplan, zalicza się:

−

dokładne określenie zasobów, kosztów, efektywności i czasu niezbędnego do wdrożenia
planowanego przedsięwzięcia,

−

koordynację działań związanych z założonymi celami, które chcemy osiągnąć,

−

uzasadnienie, że prowadzone działania przyniosą określone zyski, które będą zgodne
z potrzebami inwestorów, kredytodawców, akcjonariuszy, udziałowców, organów
zarządzających,

−

udowodnienie, że planowanie pozwala unikać strat, przeciwdziała nieprzewidzianym
negatywnym skutkom wdrażanego przedsięwzięcia, przygotowuje przyszłe zadania do
realizacji,

−

możliwości prowadzenia negocjacji z zarządem firmy, bankami czy innymi inwestorami,

−

wskazywanie załodze i współpracownikom wspólnego celu działania,

−

ocenę ryzyka związanego z inwestowaniem kapitału, angażowaniem ludzi i innych
zasobów do planowanego przedsięwzięcia,

−

możliwość porównywania opłacalności różnych wariantów inwestowania w planowane
przedsięwzięcie,

−

podstawę kontroli stopnia realizacji wytyczonego celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedstawione cele mają różne znaczenie, w zależności od tego, do jakich potrzeb

biznesplan  jest  sporządzany  i  kto  jest  jego  odbiorcą.  Pisząc  biznesplan,  należy  mieć  na
uwadze  to,  jakimi  kryteriami  kierują  się  osoby  czy  instytucje  podejmujące  decyzje,  np.
inwestorzy i kredytodawcy biorą pod uwagę takie czynniki, jak:

−

ile firma pragnie pożyczyć,

−

na jaki cel będą przeznaczone pożyczone środki,

−

kiedy nastąpi zwrot pożyczonych pieniędzy,

−

czy i kiedy wdrażane przedsięwzięcie przyniesie zysk,

−

czy firma przetrwa, jeśli przedsięwzięcie nie przyniesie oczekiwanego rezultatu,

−

jakie będzie zabezpieczenie pożyczanych pieniędzy.
Oczekiwania inwestorów i kredytodawców skupiają się przede wszystkim na tym, czy

dane przedsięwzięcie zakończy się sukcesem, a oni otrzymają zwrot pożyczonych środków
wraz z odsetkami.

Podobnych informacji finansowych, co inwestorzy i kredytodawcy potrzebują

zarządzający firmą. Do najważniejszych korzyści, jakie daje przygotowanie biznesplanu dla
kierownictwa firmy można zaliczyć:

−

poznanie mocnych i słabych stron oraz zagrożeń prowadzonej działalności,

−

możliwość określenia kierunków i celów prowadzonych przedsięwzięć oraz sposobów
ich osiągania,

−

dokładne określenie inwestorów, dostawców i rynków, na których będzie działać firma,

−

określenie celów działania dla poszczególnych działów przedsiębiorstwa,

−

ustalenie jakich ludzi i ilu należy zatrudnić lub ilu dotychczas zatrudnionych
przeszkolić,

−

stworzenie zabezpieczania finansowego na podstawie analiz i informacji płynących
z realizacji biznesplanu.

Zasady konstruowania biznesplanu

Przygotowanie biznesplanu wymaga wykonania szeregu podstawowych analiz, które

pozwolą ustalać czynniki mające wpływ na prowadzone przedsięwzięcie. Etapy
przygotowania biznesplanu przedstawiają się następująco:

Rysunek 4. Konstruowanie biznesplanu

Analiza działalności firmy. Przedstawia rodzaj podejmowanej działalności, ze

szczególnym uwzględnieniem genezy projektu, danych historycznych, charakterystyki
produktów, rynków zbytu, klientów, stanu technologii, zasobów. Rozdział ten zawiera
omówienie również słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń przedsięwzięcia.

Analiza

działalności

firmy

Analiza

branży

Analiza

rynku

Analiza

konkurencji

Planowanie

strategiczne

Analiza

zarządzania

Analiza

finansowa

Przedstawienie

efektów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza branży. Przedstawia stan branży, w której firma zamierza działać, prognozę

i warunki rozwoju i na tym tle możliwości wytwórcze. Należy uwzględnić tutaj
charakterystykę branży w układzie lokalnym, regionalnym, krajowym, a nawet
międzynarodowym. Istotne jest to, jak długi jest cykl życia branży i sytuacja finansowa.

Analiza rynku. Ma na celu ustalenie popytu na dane produkty czy usługi, sposobów

dystrybucji  produktów  firmy.  Duże  znaczenie  ma  dokonanie  segmentacji  rynku
z uwzględnieniem  charakterystyki  geograficznej,  demograficznej  i  psychologicznej,
preferencji  i  upodobań  klientów.  Szczególne  znaczenie  w  tej  analizie  będą  miały  prognozy
cenowe, sposoby sprzedaży, kanały dystrybucji oraz promocja i reklama.

Analiza konkurencji. Ma na celu identyfikację głównych konkurentów, określenie

słabych  i  mocnych  stron  każdego  z  nich,  rozmiarów  produkcji  i  sprzedaży,  kanałów
dystrybucji,  promocji  i  reklamy,  zamierzeń  strategicznych,  kosztów  i  cen  czy  wskaźników
wzrostu.  Na  tym  tle  przedstawia  się  sprzedaż  i  udział  w  rynku  firmy  oraz  możliwości  jej
ekspansji.

Planowanie strategiczne. Określenie celów strategicznych dotyczących długookresowych

zamierzeń firmy, np. wprowadzenie nowych produktów, technologii, zdobycie nowych
rynków czy rozszerzenie dotychczasowych, itp. Plan ten powinien uwzględniać okazje
strategiczne i analizę ryzyka, mając na uwadze słabe i mocne strony firmy.

Analiza zarządzania. Przedstawia potencjalne możliwości kierownictwa firmy, system

i strukturę zarządzania oraz zasady odpowiedzialności personelu kierowniczego za realizację
poszczególnych celów i zadań wynikających z biznesplanu.

Analiza finansowa. Pozwala dokonać ustalenia bieżących dochodów na podstawie

przewidywanych wyników, opracować przepływy gotówki i rachunek wyników. W analizie
finansowej wykorzystujemy m.in. analizę rentowności, ustalenie progu rentowności
i opłacalności.

Efekty. Zawierają syntezę wyników analiz, genezę projektu, produktu lub usługi,

charakterystykę kadry kierowniczej i załogi, sposobu zarządzania, rynku i marketingu,
procesu produkcji, podstawowych wskaźników finansowych, ryzyko i korzyści płynących
z jego podjęcia oraz harmonogram realizacji.

Struktura treści typowego biznesplanu przedstawia się następująco:

1) Strona tytułowa, zawierająca podstawowe informacje o dokumencie.
2) Krótki opis przedsięwzięcia.

Jest to część biznesplanu zawierająca jego streszczenie. Rozdział ten ma zapoznać

czytającego  z  typem  firmy  (produkcja,  usługi,  handel),  rodzajem  produktu  (czy  usługi) oraz
wyjaśnić,  dlaczego  przedsięwzięcie  ma  przynieść  zysk.  W  części  tej  powinny  znaleźć  się
takie informacje jak:

−

jaki jest cel przedsięwzięcia,

−

opis, produktu lub usługi,

−

umiejętności i doświadczenia kadry zarządzającej,

−

szacunkowe potrzeby finansowe (zyski finansowe, potrzeby kredytowe,

sposób spłaty).
Konieczne jest zaznaczenie, iż z analizy finansowej wynika, że podejmowane

przedsięwzięcie przyniesie zysk. Trzeba również wskazywać, co będzie zabezpieczaniem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spłaty kredytu.

Cały ten rozdział powinien być napisany rzeczowo i zwięźle.

Opis przedsięwzięcia, chociaż zamieszczony na początku, winien być pisany na końcu

opracowania planu, aby informacje podane na początku były zgodne i spójne z pozostałymi
częściami biznesplanu. Opis przedsięwzięcia jest wizytówką biznesplanu, musi zachęcać
czytającego do przeczytania planu w całości.

3) Historia firmy, gospodarstwa

Jest opisem przedsiębiorstwa (gospodarstwa) z podkreśleniem jego dotychczasowej

działalności. W treści powinny się znaleźć informacje dotyczące:

−

firmy, tj. data i miejsce założenia, stan prawny, stadium rozwoju firmy, kondycja
finansowa, najważniejsze osiągnięcia firmy itp.,

−

kadry zarządzającej a także właściciela (współwłaścicieli), założycieli, przesłanek
skłaniających do rozszerzenia, zmiany działalności czy podjęcia nowej działalności.
W wypadku firmy nowo zakładanej należy podać informacje dotyczące:

−

historii pracy i osiągnięć zawodowych naczelnego kierownictwa, założycieli (a także
ukazać status materialny tych osób),

−

przesłanek na których podstawie podjęto decyzję o realizacji projektu prezentowanego
biznesplanu (tj. kiedy i jak powstał pomysł zorganizowania firmy).

4) Nowa firma i jej rozwój

U jednych będzie to rzeczywiście powstanie nowej firmy, u innych rozwój już istniejącej.

Należy określić formę prawną przedsiębiorstwa.

Ważnym czynnikiem przyszłego sukcesu jest położenie przedsiębiorstwa.
Aby udowodnić trafność swojej decyzji, w tej kwestii należy w opisie uwzględnić

następujące elementy:

−

surowce, ich dostępność w okolicy, sposób dostosowania do przedsiębiorstwa, koszty
transportu, sposób rozliczania z dostawcami,

−

woda, źródło zaopatrzenia w wodę, jej jakość, koszty związane z doprowadzeniem wody
do przedsiębiorstwa,

−

oczyszczanie ścieków, sposób ich usuwania, koszty związane z budową oczyszczalni,
rodzaj oczyszczalni,

−

energia elektryczna, dostępność energii elektrycznej, zgoda zakładu energetycznego na
uruchomienie tego rodzaju produkcji, koszty związane z doprowadzeniem energii do
przedsiębiorstwa,

−

zatrudnienie, poziom bezrobocia w okolicy, poziom wykształcenia i kwalifikacje siły
roboczej, koszty szkolenia pracowników, atrakcyjność warunków pracy w firmie,

−

położenie, odległość od sieci głównych dróg i linii kolejowych, koszty związane
z budową dróg dojazdowych do zakładu, odległość od rynków zbytu,

−

sytuacja lokalna, poparcie lub sprzeciw lokalnej ludności wobec położenia zakładu,

−

usługi, obecność na danym terenie firm świadczących usługi pomocnicze, np.
transportowe, hydrauliczne, itp.,

−

podatki, czy istnieją specjalne podatki lub subsydia w związku z miejscem budowy
zakładu.
Wykorzystując zebrane i przeanalizowane informacje należy opracować strategię firmy,

uwzględniając:

−

etapy rozwoju firmy w ciągu najbliższych 3 lat,

−

strategię zarządzania i marketingu (politykę cen, promocji i sprzedaży zgodnej
z docelowym segmentem rynku),

−

możliwości zgromadzenia funduszy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przewagę nad konkurencją.

5) Produkt. Proces produkcyjny

Sprawą pierwszoplanową związaną z wyborem przedsięwzięcia jest sam pomysł –

koncepcja świadczenia usługi, podjęcie konkretnej produkcji. W wypadku rolników jest to
umiejętne, plastyczne dostosowywanie swojej produkcji rolniczej do potrzeb rynku.

Wybieramy konkretny produkt, produkcję, które mogą zaspokoić potrzebę lub

wymagania odbiorców. Następnie należy dokonać analizy całego biznesu pod kątem
charakterystyki produktu czy usługi, jaką mamy zamiar wytwarzać.

Charakterystyka produktu powinna zawierać:

−

precyzyjny opis produktu, głównie z punktu widzenia potrzeb, które ma zaspokoić,

−

cechy charakterystyczne odróżniające go od innych, dostępnych na rynku,

−

korzyści, jakie zapewnia konsumentom (jakość, cena, wielkość, kształt, pojemność,
trwałość, wszechstronność zastosowania, opakowanie),

−

jaka jest zyskowność produktu (jaki jest koszt jednostkowy, np. produkcji mleka).
Następnie podajemy zgodność produktu z obowiązującymi normami i przepisami,

zakłady przetwórcze, importerzy oczekują produktów rolnych o określonych parametrach
spełniających wymagania jakościowe.

Proces produkcyjny. W tej części biznesplanu należy przedstawić techniczny aspekt

przeprowadzanego przedsięwzięcia.

Zadaniem tego rozdziału jest omówienie technologii produkcji, poszczególnych faz

procesu produkcyjnego. Należy odpowiedzieć na kilka przykładowych pytań, które mają
decydujące znaczenie dla sprawnego i ekonomicznego przygotowania dla rynku określonego
wcześniej produktu, czy usługi:

−

jakie są fazy procesu produkcyjnego,

−

jakie maszyny, budynki biorą udział w procesie produkcji; w wypadku zakładu
przetwórczego opisujemy linię technologiczną, jej parametry i miejsce zakupu,

−

czy maszyny, środki transportu, budynki są własne, dzierżawione, czy kupione za kredyt,

−

jaka jest zdolność produkcyjna obecna i przyszła,

−

jaki jest system gwarancji dostaw np. pasz, innych środków produkcji i alternatywnych
źródeł zaopatrzenia,

−

czy jest umowa na dostawę surowca,

−

jaki jest planowany stan zapasów magazynowych, sposób przechowywania, koszty
transportu.

6) Zarządzanie firmą, gospodarstwem

Czynnik ludzki (kadra kierownicza, personel wykonawczy) odgrywa decydującą rolę

w prowadzeniu każdej firmy (może pomóc w sukcesie lub przyczynić się do porażki
prowadzonej działalności). Rozdział ten powinien przedstawiać:

−

kadrę kierowniczą firmy (z uwzględnieniem wieku, doświadczenia, kwalifikacji, itp.),

−

układ między właścicielem firmy a kadrą kierowniczą,

−

schemat organizacyjny (ewentualne zmiany w najbliższym okresie w postaci opisu czy
np. schematu),

−

sposób naboru, system wynagradzania, szkolenia pracowników,

−

powiązania wynagrodzenia kierownictwa firmy z wynikami ekonomicznymi firmy.
Innymi załącznikami do tego rozdziału mogą być np. dokumenty dotyczące osób na

znaczących stanowiskach, tj. życiorysy, dokumenty kwalifikacji, opinie, itp..

7) Rynek, klienci, konkurencja, marketing

Jest to jeden z najważniejszych rozdziałów biznesplanu. Pozwoli stwierdzić, czy istnieje

możliwość sprzedaży produktu. W tym celu należy przeprowadzić analizę rynku, klienta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konkurencji.

Należy najpierw znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy konsumenci na wybranym przez nas

rynku rzeczywiście potrzebują tych produktów i usług, jakie będzie sprzedawać nasza firma?

Prowadząc rozpoznanie rynku, przedsiębiorca przed podjęciem działania powinien

ustalić:

−

jakie rozmiary ma rynek na produkty, których chcemy dostarczać (ilu jest na rynku
potencjalnych nabywców tego produktu),

−

kim są konsumenci, którzy potrzebują naszego produktu,

−

jaka konkurencja działa na rynku, który nas interesuje,

−

jakie obroty może osiągnąć nasze przedsiębiorstwo, działając na wybranym obszarze.
Żeby to ustalić, przedsiębiorca musi zebrać szereg informacji o rynku, a następnie

w odpowiedni sposób je zinterpretować.

Fachowe rozpoznanie rynku pozwoli:

−

dowiedzieć się, kim są potencjalni klienci i jak ich znaleźć na danym rynku,

−

ustalić, jakie obroty firma może osiągnąć na wybranym obszarze,

−

sprawdzić, jak silna jest konkurencja na tym rynku.

Charakterystyka klienta – odbiorcy naszego produktu czy usługi.

Ważną częścią biznesplanu jest rozpoznanie grupy nabywców naszych towarów

Powinniśmy ustalić:

−

kim są klienci,

−

jaka jest grupa wiekowa (młodzież, ludzie starsi itp.),

−

jaki jest stopień zamożności klientów,

−

jaka jest płeć odbiorcy,

−

jakimi cechami się charakteryzują,

−

jak często kupują dany produkt,

−

jaka jest ich reakcja na cenę produktu,

−

jaki jest ich stosunek do jakości produktu,

−

jakie cechy charakterystyczne produktu ich interesują,

−

jakiego rodzaju obsługa związana z danym produktem jest potrzebna i czy klient jest
gotów za nią zapłacić,

−

gdzie dany produkt może być najczęściej kupowany,

−

czy przed zakupem klienci dokonują porównania kilku podobnych produktów,

−

jakiego rodzaju reklama może najłatwiej do nich dotrzeć,

−

czy są usatysfakcjonowani obecnie zakupionym produktem.
W analizie klienta pomocna może być ankieta, przeprowadzona wśród konsumentów, jej

wzór można dołączyć jako załącznik do biznesplanu.

Charakterystyka pośredników. Wielu producentów nie sprzedaje bezpośrednio swoich

towarów  klientom.  Wolą  sprzedawać  towary  dystrybutorom,  którzy  z  kolei  sprzedają  je
ponownie.  Ważne  jest,  aby  wiedzieć,  co  pośrednicy  uważają  za  istotne  w  decyzjach  kupna,
z uwzględnieniem  wymagań  klienta.  Większość  pośredników  ma  ograniczone  możliwości
magazynowania i będzie chciała dowiedzieć się np. o rodzaju opakowań, jak często będą się
odbywały  dostawy,  jakie  będą  warunki  płatności  i  zwrotu  towarów,  itp.  Należy  ustalić
z pośrednikami warunki współpracy i ustalić, co jest istotne dla nich w wyborze dostawcy.

Charakterystyka konkurencji. Należy znać silne i słabe strony konkurentów i w trakcie

analizy ocenić:

−

strukturę przemysłu: kto tworzy aktualną konkurencję,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

jakość i różnorodność produktów lub usług oferowanych przez konkurencję,

−

wydajność produkcji,

−

metody dystrybucji,

−

zasady udzielania gwarancji,

−

stopień opanowania rynku zbytu,

−

zaplecze finansowe (środki własne, dostęp do kredytów),

−

kadrę kierowniczą (jej fachowość, stopień przygotowania),

−

powodzenie, jakim cieszą się konkurencyjne produkty na rynku,

−

oferowany przez konkurencję typ gwarancji,

−

renomę konkurencji.

Ważną sprawą jest porównanie konkurentów między sobą. Powinniśmy także ocenić:

−

czy konkurencja opiera swój sukces na jakości i cenie, czy dostępności produktu do sieci
sprzedaży,

−

na jakiej zasadzie inne firmy są konkurencyjne,

−

czy nasza firma będzie dostatecznie elastyczna, by reagować na działalność
konkurencji,

−

ile podobnych firm weszło ostatnio na rynek,

−

ile podobnych firm wypadło ostatnio z rynku,

−

jaka może być potencjalna konkurencja w przyszłości.

Marketing to przede wszystkim sposób myślenia w biznesie.
Przedsiębiorca stosujący działania marketingowe na pierwszym planie stawia potrzeby

konsumentów: tak organizuje on działalność swego przedsiębiorstwa, by potrzeby nabywców
zaspokoić z zyskiem dla firmy.

W praktyce marketing polega na tym, by odpowiednio dobrać poszczególne składniki

oferty rynkowej swej firmy (produkt, jego dystrybucję, promocję i cenę). Każda firma
powinna dążyć do tego, by składniki te jak najlepiej dopasować do wymagań nabywcy,
któremu chce produkt sprzedać.

Strategia marketingu powinna bezpośrednio wspierać ogólną strategię konkurencji.

Należy ustalić:

−

planowany terytorialny zasięg rynku zbytu,

−

politykę cenową,

−

zasady udzielania gwarancji, obsługę eksploatacyjną,

−

minimalne rozmiary zamówień na dostawy, warunki płatności,

−

sposoby dystrybucji (własne sklepy, hurtownie, eksport, przedstawicielstwa handlowe
itp.),

−

sposób szkolenia i opłacania sprzedawców,

−

koszty marketingu,

−

reklamę i promocję – stosowane środki i metody, roczne wydatki na ten cel,

−

sposoby pakowania towarów,

−

warunki sprzedaży naszych towarów.

8) Ryzyko

Jedna z zasad prawidłowego sporządzenia biznesplanu nakazuje określenie wszystkich

możliwych  do  przewidzenia  sfer  ryzyka  związanego  z  realizacją  projektu  oraz  kroków
podejmowanych przez kierownictwo, aby uchronić się przed nimi lub zniwelować ich wpływ.
Przyjmując  założenie,  że  ryzyka  nie  można  wyeliminować  w  całości,  należy  wykazać,  że
problemy  zostały  dokładnie  przeanalizowane  (plan  jest  realistyczny)  i  znane  są
niebezpieczeństwa, które mogą grozić ze strony:

−

konkurencji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zmian polityki rządowej,

−

ekonomii światowej,

−

zmian technologii,

−

zmian mody,

−

awarii,

−

klęsk żywiołowych.

Najbardziej istotne czynniki ryzyka w biznesie to spadek cen i porażka w produkcji

towarów lub realizacji usług.
9) Harmonogram rozwoju

Ta część jest zwieńczeniem celów, zadań, środków i metod realizacyjnych biznesplanu.

Powinna prezentować zamierzenia, które mają zapewniać osiąganie planowanych celów
w czasie. Należy, zaplanować termin:

−

rejestracji firmy,

−

opracowania projektu inwestycyjnego,

−

zakończenia robót budowlanych, adaptacji budynków, zamontowania urządzeń,

−

datę rozpoczęcia produkcji, sprzedaży,

−

okresy rozwoju zdolności produkcyjnej i sprzedaży produkcji,

−

terminy spłaty zadłużenia.

10) Informacje finansowe (bilans, rachunek wyników, plan przepływu gotówki, próg

rentowności, wskaźnikowa analiza ekonomiczna przedsięwzięcia)
Analiza ekonomiczna przedsięwzięcia to najważniejsza, obok analizy rynkowej, część

biznesplanu. Taką analizę można napisać, mając dostęp do podstawowych danych, np.:
rolnicy na podstawie książek rachunkowości rolnej prowadzonych według ZSRGR.

Analiza ekonomiczna obejmuje:

−

bilans majątkowy,

−

rachunek wyników,

−

przepływ gotówki.
Narzędzia te są podstawą do analizy stanu firmy (gospodarstwa), do analizy płynności

działalności gospodarczej, tj. zdolności kredytobiorcy do spłat finansowych zobowiązań
w terminach ich płatności i do analizy opłacalności przedsięwzięcia.
11) Załączniki

Do biznesplanu załączamy dokumenty lub ich kopie charakteryzujące przedsięwzięcie.

Mogą to być następujące dokumenty:

−

dokument powstania firmy,

−

akty własności firmy,

−

wpis do rejestru sądowego,

−

wycena majątku,

−

wykaz członków (zarządu, spółdzielni),

−

przebieg kariery zawodowej i osiągnięcia kadry kierowniczej firmy,

−

schemat organizacyjny,

−

projekt inwestycji (architektoniczny, techniczny),

−

kosztorysy związane z przedsięwzięciem,

−

pozwolenie na budowę,

−

pozwolenie zakładu energetycznego na dostawę energii elektrycznej,

−

pozwolenie władz sanitarnych,

−

pozwolenie wodno-prawne na pobór wody i zrzut ścieków,

−

informacje z banków o stanie zadłużenia lub stanie konta,

−

informacje o niezaleganiu z podatkami i opłatami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

schemat procesu produkcyjnego,

−

skrócony opis technologii głównych produktów,

−

przykładowe kalkulacje na produkty,

−

umowy z dostawcami,

−

umowy z dystrybutorami produktów,

−

umowy z odbiorcami produktów,

−

wzór ankiety do badania rynku,

−

wyniki badań rynkowych,

−

polisy z firmy ubezpieczeniowej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znaczenie ma biznesplanu jako dokumentu omawiającego realizację celów

w przedsiębiorstwie?

2. Jakie cechy powinien posiadać biznesplan?
3. Jakie elementy (informacje) zawiera biznesplan?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj biznesplan dla przedsięwzięcia: „Produkcja i sprzedaż miodu i produktów

pszczelich”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować strukturę biznesplanu,
2)  ustalić miejsce i formę prowadzenia przedsięwzięcia,
3)  wykonać biznesplan uwzględniając wszystkie poznane elementy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

przykładowy biznesplan,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Przygotuj analizę rynku lokalnego w zakresie możliwości sprzedaży owoców miękkich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować ilość skupów owoców w najbliższej okolicy,
2)  poznać ilość i strukturę lokalnych zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego,
3)  zapoznać  się  możliwościami  sprzedaży  owoców  na  giełdach,  targach,  w  sklepach,

lodziarniach, cukierniach,

4) opracować zebrane informacje i zastanowić się nad najkorzystniejszą ofertą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informacje na temat rynku owoców,

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Przygotuj analizę konkurencji dla firmy transportowej na twoim terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować ilość firm transportowych na twoim terenie,
2)  poznać ich wielkość, strukturę, ofertę, obszar działania,
3)  dowiedzieć się z jakimi spotykają się trudnościami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informacje na temat firm transportowych,

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Sporządź analizę SWOT dla wybranego gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiednie gospodarstwo rolne i przeanalizować jego działalność,
2) dokonać oceny działalności gospodarstwa i określić jego mocne i słabe strony oraz

szanse i zagrożenia,

3) dokonać oceny gospodarstwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

informacje na temat wybranego gospodarstwa,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Przygotuj charakterystykę klienta-odbiorcy na produkty pochodzące:

−

z zakładu przetwórstwa owoców i warzyw,

−

szkółki jazdy konnej, w twojej okolicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić jakie produkty czy usługi mają do zaoferowania poszczególne jednostki,
2)  ustalić czy jednostki te są konkurencyjne na rynku,
3)  ustalić czy są otwarte na wprowadzanie zmian w swojej działalności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) ustalić w jakich godzinach oferują swoje usługi,
5) określić do jakich grup wiekowych kierują swoją ofertę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

informacje na temat rynku,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia biznesplan?



2) określić zasady konstruowania biznesplanu?



3) określić cele i funkcje biznesplanu?



4) rozróżnić elementy struktury biznesplanu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku. Samo wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podmiot gospodarczy to

a)  wyodrębniona, niezależna jednostka gospodarcza.
b)  osoba fizyczna prowadząca działalność hodowli zwierząt.
c)  umowa zakupu nieruchomości.
d)  każdy obywatel,który inwestuje na terenie naszego kraju.

2. Spółką osobową nie jest

a)  spółka z o.o.
b)  spółka komandytowa.
c)  spółka cywilna.
d)  jawna.

3. Kapitał zakładowy spółki z o.o. nie może być niższy niż

a)  100 000 zł.
b)  50 000 zł.
c)  50 zł.
d)  500 000 zł.

4. Właścicielem przedsiębiorstwa państwowego jest

a)  rada pracownicza.
b)  skarb państwa.
c)  lokalna społeczność miasta lub gminy.
d)  jednostka samorządu terytorialnego.

5. Głównym celem przedsiębiorstwa jest

a)  utrzymanie wysokiego stanu zapasów.
b)  misja.
c)  pozycja na rynku.
d)  innowacyjność.

6. Na ewidencję gospodarczą składają się

a)  księgowość, kadry, sprawozdania finansowe.
b)  statystyka, zarządzanie.
c)  ewidencja operatywna, statystyka, rachunkowość.
d)  rachunkowość, księgowość.

7. Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla

a)  wszystkie koszty poniesione przez przedsiębiorstwo.
b)  majątek przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania w danej chwili.
c)  straty i zyski w poszczególnych latach.
d)  przychody i koszty w poszczególnych latach.

8. Bilans przedsiębiorstw jest poprawnie skonstruowany, jeżeli spełniony jest następujący

warunek
a)  pasywa + aktywa = wartość przedsiębiorstwa.
b)  aktywa > pasywa.
c)  pasywa > aktywa.
d)  pasywa = aktywa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Pasywa w bilansie przedsiębiorstwa

a)  są równe wysokości aktywów.
b)  oznaczają wysokość kredytów.
c)  stanowią podstawę naliczenia podatku.
d)  stanowią informację o płatnościach.

10. Reguła podwójnego zapisu w księgowości oznacza

a)  konieczność sporządzania kopii każdego dokumentu finansowego.
b)  zasadę podwójnego księgowania zdarzeń gospodarczych.
c)  obowiązuje przy przeprowadzaniu inwentaryzacji.
d)  umożliwia  odtworzenie  dokumentacji  finansowej  w  wyniku  zaistnienia  zdarzeń

losowych.

11. Inwentura to dokumentacja

a)  która powstała w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji.
b)  zdarzeń gospodarczych.
c)  obrotu środkami trwałymi.
d)  obrotu inwentarzem żywym.

12. Gospodarstwa rodzinne prowadzą rachunkowość, ponieważ

a)  jest to wymagane zgodnie z obowiązującą ustawą.
b)  chcą skorzystać z kredytów preferencyjnych.
c)  jest to niezbędne do ustalenia wysokości dopłat finansowanych przez państwo.
d)  zapewnia odtworzenie stanu majątkowego rolników.

13. Do zasad obowiązujących w ZSRGR nie należy

a)  zasada dobrowolności.
b)  zasada tajności danych.
c)  standaryzacja metodyczna.
d)  zasada obowiązkowości.

14. Faktoring jest to

a) finansowanie działalności gospodarczej, polegającej na wykupie przez inną

instytucję faktur.

b) dzierżawienie środków trwałych.
c) udzielenie pożyczki bez konieczności określenia przeznaczenia uzyskanych

środków.

d) możliwość pomnażania kapitału.

15. W Polsce małego przedsiębiorstwa nie definiuje określenie

a)  zatrudnia poniżej 50 pracowników.
b)  płaci poniżej 1 mln euro podatku dochodowego rocznie.
c)  cechuje bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub właścicieli.
d)  osiąga  przychód  netto  ze  sprzedaży  w  roku  obrotowym  nie  przekraczający  7  mln

euro.

16. Rzeczowy majątek trwały podmiotu gospodarczego

a)  obejmuje składniki zużywające się całkowicie w jednym cyklu gospodarczym.
b)  składa się tylko ze środków trwałych i wartości firmy.
c)  obejmuje środki trwałe i inwestycje rozpoczęte.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d) zużywa się w niewielkim stopniu w jednym cyklu gospodarczym.

17. Do wartości niematerialnych i prawnych stanowiących element majątku trwałego zalicza

się
a)  środki transportu.
b)  środki pieniężne na rachunku bankowym.
c)  akcje własne spółki akcyjnej przeznaczone do sprzedaży.
d)  prawo do korzystania z patentu.

18. Strategia polega na

a)  określeniu planu działania przedsiębiorstwa oraz konkretny sposób działania.
b)  ograniczaniu asortymentu i stosowaniu standartowej jakości.
c)  wprowadzaniu  nowych  wyrobów,  które  zbliżone  są  do  dotychczasowych  pod

względem technologicznym.

d) wprowadzaniu nowoczesnej technologii i zmniejszaniu zatrudnienia.

19. Plany opracowywane na najwyższym szczeblu zarządzania, wytyczające kierunek

działania firmy to
a)  operacyjne.
b)  strategiczne.
c)  sektorowe.
d)  branżowe.

20. Instrument planowania, zawierający program finansowo – marketingowy nowych

zamierzeń lub przedsięwzięć przedsiębiorstwa nazywamy
a)  planem marketingowym.
b)  planowaniem długookresowym.
c)  biznesplanem.
d)  planowaniem operacyjnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Zarządzanie jednostką gospodarczą

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: