34
REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008
FIZYKOTERAPIA
Leczenie fizykalne
trudno gojących się ran
W pracy podsumowano dotychczasową wiedzę dotyczącą nowoczesnych metod fizykalnych w leczeniu przewlekłych
i trudno gojących się ran: sonoterapię, elektrostymulację wysokonapięciową i biostymulację laserową. Omówiono
podstawowe parametry zabiegowe i metodykę w wybranych przypadkach klinicznych.
W
śród doniesień dotyczących za-
stosowania nowoczesnych metod
fizykalnych w medycynie coraz częściej
wymienia się leczenie przewlekłych
i trudno gojących się ran. W praktyce
klinicznej terapię fizykalną wykorzystu-
je się przede wszystkim w przypadkach
owrzodzeń goleni o różnej etiologii
(żylnej, tętniczej, mieszanej), stopy
cukrzycowej oraz odleżyn.
Sonoterapia
Sonoterapia to metoda leczenia fizykal-
nego, w której stosuje się mechaniczną
falę ultradźwiękową. Zakres używa-
nych obecnie częstotliwości mieści się
w przedziale od 0,5 MHz do 3 MHz.
Natomiast wartość gęstości mocy fali
dźwiękowej waha się w granicach
0,1-1 W/cm
2
(w świetle dotychczasowych
badań nie zaleca się stosowania więk-
szego natężenia). Z kolei czas aplikacji
wynosi na ogół do 20 minut. Do terapii
wykorzystuje się zarówno falę ciągłą,
jak i pulsującą (współczynnik wypeł-
nienia okresu wynosi najczęściej od
1/4 do 1/9). Czas trwania pojedynczego
impulsu trwa na ogół 2 ms.
Sonoterapię z powodzeniem stosuje się
w zachowawczym leczeniu owrzodzeń
żylnych goleni. Wedle metodyki naszego
ośrodka zabiegi prowadzi się za pomocą
zmiennej fali ultradźwiękowej o współ-
czynniku wypełnienia okresu 1/5 (czas
impulsu – 2 ms, czas przerwy – 8 ms)
i częstotliwości 1 MHz. Wykorzystuje
się gęstość o mocy 0,5 W/cm
2
. Zabiegi
wykonuje się według metody immersyj-
nej i stacjonarnej. W tym celu używa się
plastikowego pojemnika z wodą o tem-
peraturze około 34°C. Pacjent wkłada
kończynę do pojemnika (owrzodzenie
musi znaleźć się pod wodą). Głowica
ultradźwiękowa za pomocą specjalnego
statywu znajduje się również wewnątrz
pojemnika (pod wodą) i jest położona
Fot. 2. Biostymulacja laserowa – sprzęt do wykonania zabiegu
Fot. 1. Elektrostymulacja wysokonapięciowa – sprzęt do wykonania zabiegu
fot. Archiwum
autorów
36
REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008
FIZYKOTERAPIA
w odległości 2-5 cm od owrzodzenia.
Stosuje się głowicę o powierzchni 10 cm
2
.
Czas trwania pojedynczego zabiegu za-
leży od wielkości ubytku. Owrzodzenie
o powierzchni 5 cm
2
(lub mniejszej)
powinno być poddawane działaniu fali
ultradźwiękowej przez 5 minut – czas wy-
dłuża się o minutę dla każdego kolejnego
1 cm
2
powierzchni ubytku. Owrzodze-
nia o powierzchni większej niż 20 cm
2
są dzielone na dwie części i poddane
osobnym zabiegom o podobnym czasie.
Sonoterapię prowadzi się raz dziennie,
6 razy w tygodniu (od poniedziałku do
soboty) przez 7 tygodni. W przypadku
niepełnego wyleczenia terapię można
powtórzyć po 1-2-miesięcznej przerwie.
W piśmiennictwie można również
odnaleźć wzmianki o skutecznym za-
stosowaniu sonoterapii w przypadkach
owrzodzeń tętniczych i mieszanych oraz
stopy cukrzycowej.
Elektrostymulacja
wysokonapięciowa
Elektrostymulacja wysokonapięciowa to
metoda fizykalna znana głównie w Sta-
nach Zjednoczonych i od kilku lat coraz
szerzej stosowana w krajach Europy
Zachodniej. Wartość napięcia wynosi tu
zwykle od 100 V do 150 V, ale czasem
może sięgać nawet 500 V. Najbardziej
charakterystycznym kształtem przebie-
gu leczniczego są dwa trójkątne, szybko
po sobie następujące impulsy monofazo-
we, zwane impulsem podwójnym, choć
niekiedy spotyka się również impulsy
pojedyncze lub dwufazowe. Czas trwa-
nia typowego impulsu zwykle zamyka
się w granicach 5-200 μs, a częstotliwość
w zakresie 1-125 Hz.
Elektrostymulację wysokonapięciową
z powodzeniem wykorzystuje się w za-
chowawczym leczeniu przewlekłych
ran. W przebiegu leczniczym stosuje się
podwójne impulsy pulsujące o łącznym
czasie trwania 0,1 ms i częstotliwości
100 Hz. Wartość napięcia wynosi około
100 V. Stymulację przeprowadza się
prądem, który nie wywołuje efektów ru-
chowych, a jedynie odczucie mrowienia.
Używa się elektrod z przewodzącej gumy
węglowej. Elektroda czynna powinna
być dopasowana wielkością do rozmiaru
rany i układana na podkładzie z gazy na-
sączonej solą fizjologiczną bezpośrednio
na powierzchni ubytku. Elektrodę bierną
w przypadkach ubytków (owrzodzenia
żylne, tętnicze lub mieszane, stopa
cukrzycowa) zlokalizowanych na pod-
udziu lub stopie mocuje się nad stawem
kolanowym, na przedniej powierzchni
uda pacjenta. Natomiast w przypadkach
zmian (odleżyn) w okolicy pośladków lub
kości krzyżowej elektroda bierna jest uło-
żona na tylnej stronie uda, powyżej dołu
podkolanowego. W wypadku odleżyn
w okolicy łopatki elektrodę bierną należy
umiejscowić po tej samej stronie tułowia,
na wysokości odcinka lędźwiowo-krzyżo-
wego kręgosłupa. Z kolei jeśli odleżyna
znajduje się na potylicy, elektroda bierna
powinna być ułożona na łopatce. Zabieg
trwa 50 minut; przeprowadza się go raz
dziennie, przez kolejne 6 dni w tygodniu
w ciągu całej serii leczniczej. Leczenie
rozpoczyna się każdorazowo od stymu-
lacji katodowej, którą prowadzi się aż
do oczyszczenia się ubytku z wydzieliny
ropnej. Czas jej trwania wynosi na ogół
2 tygodnie. Następnie należy rozpocząć
stymulację anodową, kontynuując ją
przez 5 tygodni. Całkowity czas trwania
leczenia powinien wynosić 7 tygodni
(w przypadkach niepełnego zagojenia
można powtórzyć terapię po 1-2 miesią-
cach przerwy).
Biostymulacja laserowa
W leczeniu przewlekłych ran najczęściej
wykorzystuje się lasery nisko- i średnio-
energetyczne o mocy wyjściowej do
400 mW (zwykle od 10 mW do 120 mW).
Do najpopularniejszych zalicza się
helowo-neonowy (He-Ne) o długości
fali 632,8 nm, galowo-aluminiowo-arse-
nowy (GaAlAs) o długości fali 810 nm,
820 nm i 830 nm, a także galowo-arse-
nowy (GaAs) o długości fali 904 nm.
Nieco rzadziej korzysta się z lasera
rubinowego (Rb) o długości fali 694 nm.
Stosuje się wiązkę ciągłą lub impulsową
(do 5000 Hz). W większości przypadków
opt ymalna dawka promieniowania
leczniczego zawarta jest w granicach
1-10 J/cm
2
(na ogół 4 J/cm
2
).
W naszym ośrodku do zabiegów
biostymulacji laserowej wykorzystuje
się półprzewodnikowy laser GaAlAs,
emitujący falę ciągłą o długości 810 nm
(fot. 4). Urządzenie laserowe współpra-
cuje ze skanerem. Wiązka laserowa
omiata powierzchnię w ruchu złożo-
nym: z częstotliwością 20 Hz w osi
pionowej i z częstotliwością 0,5 Hz w osi
poziomej. Moc średnia promieniowa-
nia po przejściu przez układ optyczny
skanera w odległości 50 cm od niego
wynosi 65 mW. Częstotliwość przemia-
tania wiązki przez skaner wynosi 0,5 Hz,
a skaner powinien być umieszczony
w odległości 50 cm od powierzchni rany.
Czas zabiegu zależny jest od wielkości
każdego z ubytków i regulowany tak, by
przy podanej wyżej mocy średniej otrzy-
mać dawkę 4 J/cm
2
. Zabiegi prowadzi
się raz dziennie, przez 6 dni w tygodniu
w ciągu całej serii leczniczej. Czas lecze-
nia wynosi 7 tygodni.
J
AKUB
T
ARADAJ
, A
NDRZEJ
F
RANEK
,
P
ATRYCJA
D
OLIBOG
, L
ECH
C
IERPKA
,
E
DWARD
B
ŁASZCZAK
Katedra i Zakład Biofizyki Lekarskiej
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej,
Naczyniowej i Transplantacyjnej
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Fot. 3. Sprzęt do wykonania sonoterapii
Fot. 4. Biostymulacja laserowa – metodyka zabiegu