1. KLASYFIKACJA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH 

 
 

1.1. WPROWADZENIE 
 
 

Nowe  techniki  budowlane  i  wzrastające  zapotrzebowanie  na  materiały  budowlane  o  coraz  lepszych 

parametrach technicznych stawiają poważne wyzwanie przed przemysłem materiałów budowlanych.   
 

Obok wymaganej wysokiej jakości i trwałości materiałów, ważną rolę odgrywają kryteria ekonomiczne. 

Większość materiałów i wyrobów budowlanych charakteryzuje się znaczną objętością i dużą masą, co wiąże 
się  z  niemałymi  kosztami  ich  przewozu  od  zakładu,  gdzie  są  produkowane,  na  plac  budowy.  Koszt 
transportu  na  dalsze odległości niektórych popularnych (tradycyjnych) materiałów budowlanych może być 
wyższy  niż  ich  cena.  Dlatego  powinno  się,  w  miarę  możliwości,  stosować  materiały  miejscowe,  które 
wydobywa się lub produkuje w pobliżu wznoszonego obiektu (piasek, żwir, gips, wapno, kamień naturalny, 
cegłę). 
 

Obok przesłanek ekonomicznych, duże znaczenie w ocenie przydatności danego produktu mają względy 

ekologiczne,  a  zwłaszcza  oddziaływanie  materiałów  lub  wyrobów  budowlanych  na  zdrowie  człowieka  i 
ś

rodowisko  naturalne.  Pod  pojęciem  właściwości  ekologicznych  materiałów  budowlanych  rozumie  się 

również  te  cechy,  które  umożliwiają  ponowne  ich  zastosowanie                            w  budownictwie  lub  innych 
dziedzinach  gospodarki  bez  szkody  dla  środowiska  naturalnego  (recykling).  Najbardziej  przydatne  do 
wtórnej  przeróbki  są  materiały  nieorganiczne  (metale,  materiały  skalne,  beton,  szkło,  ceramika)  i  niektóre 
organiczne  (drewno,  celuloza  i  jej  pochodne),  najtrudniej  zaś  jest  przetwarzać  większość  tworzyw 
sztucznych. 
 

W  nowoczesnym  budownictwie  istotną  rolę  odgrywają  także  względy  estetyczne.  Aby  nadać  obiektom 

efektowny wygląd, stosuje się coraz doskonalsze materiały m.in. tynkarskie i kamienne, lekkie obudowy z 
metalu, tworzyw sztucznych i szkła, elementy dekoracyjne, np. sztukatorskie. 
 

Zaawansowane  technologie  produkcji  wyrobów  budowlanych,  nowoczesne  techniki  łączenia 

poszczególnych  elementów  podczas  wznoszenia  obiektów  wymagają  od  inżyniera  budowlanego 
odpowiedniej wiedzy fachowej, studiowania literatury przedmiotu. 
 

Obecnie, gdy dostęp do różnorodnych materiałów i wyrobów budowlanych produkowanych tak w kraju, 

jak  i  za  granicą  jest  praktycznie  nieograniczony,  istnieje  potrzeba  zastosowania  odpowiedniej  ich 
klasyfikacji. Można zaproponować dwa kryteria podziału. 
 

Pierwsze  kryterium  polega  na  grupowaniu  materiałów  i  wyrobów  według  ich  przeznaczenia,  np. 

murowe,  ścienne,  dachowe,  wykończeniowe  zewnętrzne  lub  wewnętrzne,  podłogowe  lub  posadzkowe. 
Klasyfikacja ta jest jednak niedoskonała, gdyż np. do grupy materiałów dachowych zalicza się materiały o 
różnych  właściwościach,  z  różnych  surowców,  otrzymywanych  według  odmiennych  technologii  (np. 
dachówki ceramiczne i blachy stalowe, dachówki na spoiwie mineralnym i rulonowe materiały papowe na 
bazie bitumu lub tworzywa sztucznego). Jak widać wymienione materiały nie mają ze sobą wiele wspólnego 
zarówno ze względu na użyte surowce, jak i metody wytwarzania. 
 

Drugim kryterium podziału jest rodzaj surowca, z którego przygotowuje się materiał (wyrób) i przebieg 

procesu  technologicznego  przy  jego  wytwarzaniu  (produkcji).  W  ten  sposób  można  wyróżnić  następujące 
grupy – naturalne materiały kamienne, ceramikę, tworzywa sztuczne i wyroby z nich, materiały malarskie, 
metale, bitumy i in.  
 

Wyklucza się z tego rodzaju klasyfikacji grupę materiałów do izolacji cieplnych, ponieważ otrzymuje się 

je z różnych surowców (organicznych, nieorganicznych), przy zastosowaniu odmiennych technologii, a mają 
jednak  dużo  cech  wspólnych  –  niewielką  gęstość  objętościową,  małą  przewodność  cieplną,  dobrą 
termoizolacyjność. 
 

Większość  materiałów  budowlanych  to  materiały  złożone,  uzyskiwane  w  wyniku  zastosowania 

odpowiednich  technologii  i  składników.  W  technice  używane  jest  określenie  „materiały  kompozytowe”  i 
„kompozyty”  obejmujące  bardzo  liczną  i  bardzo  zróżnicowaną  grupę  materiałów.  Na  ogół  kompozytem 
nazywa  się  tworzywo  złożone  z  co  najmniej  dwóch  składników  chemicznie  różnych,  występujących  w 
postaci wyodrębnionych fizycznie faz. Jedną z tych faz jest materiał wiążący, a drugą równomiernie w niej 
rozproszony wypełniacz. Materiał wiążący, którym może być spoiwo mineralne (cement, wapno, gips) lub 
ż

ywica  syntetyczna  stanowi  fazę  ciągłą  tworzywa,  czyli  tzw.  matrycę,  zaś  cząstki  wypełniacza  np. 

ziarnistego,  włóknistego  oraz  pory  powietrzne  –  fazę  rozproszoną.  Typowymi  kompozytami  mineralnymi 
są betony, zaczyny, zaprawy. 

 

Parametry,  jakimi  powinny  odznaczać  się  materiały  i  wyroby  budowlane,  są  określone  w  normach, 

przepisach resortowych oraz wymaganiach technicznych ustalonych przez Instytut Techniki Budowlanej, a 
dotyczących  głównie  materiałów  i  wyrobów  nowo  wprowadzonych,  w  niewystarczającym  stopniu 
sprawdzonych  w  praktyce  budowlanej.  Badania  laboratoryjne  prowadzi  nie  tylko  Instytut  Techniki 
Budowlanej,  ale  również  np.  Instytut  Badawczy  Dróg  i  Mostów,  głównie  w  zakresie  nowych  wyrobów 
stosowanych  w  budownictwie  komunikacyjnym.  Są  opracowane  odpowiednie  procedury  dopuszczania 
nowych  materiałów  do  obrotu  i  stosowania  w  różnych  działach  budownictwa,  a  wydawane  dokumenty 
techniczno-prawne  noszą  nazwę  aprobat  technicznych.  Normy,  ustalenia  techniczne  i  aprobaty 
zawierają  dokładne  dane  materiału  (wyrobu).  Określone  są  w  nich  także  metody  badań  oraz  warunki 
przechowywania i transportu. 
 
1.2. ZASADY WPROWADZANIA DO OBROTU MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH 
 
 

Zgodnie z przepisami prawa budowlanego (Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane), obiekty 

budowlane  należy  tak  projektować,  budować,  użytkować  i  utrzymywać,  by  spełniały  wymagania 
podstawowe dotyczące: 

•

 

bezpieczeństwa konstrukcji, 

•

 

bezpieczeństwa pożarowego, 

•

 

bezpieczeństwa użytkowania, 

•

 

odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, 

•

 

ochrony przed hałasem i drganiami 

•

 

oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród. 

 

Przy  wykonywaniu  robót  budowlanych  należy  zatem  stosować  wyroby  o  właściwościach  użytkowych 

umożliwiających  spełnienie  wyżej  wymienionych  wymagań  podstawowych  –  dopuszczone  do  obrotu  i 
powszechnego stosowania lub jednostkowego stosowania w budownictwie. 
 

Dopuszczone do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie są: 

•

 

wyroby budowlane właściwie oznakowane, dla których: 
a.

 

wydano certyfikat na znak bezpieczeństwa, 

b.

 

dokonano  oceny  zgodności  z  Polska  Normą  lub  Aprobatą  techniczną  i  wydano  certyfikat  zgodności 
(przez jednostkę upoważnioną) lub deklarację zgodności (przez producenta),  

•

 

wyroby  budowlane  nie  mające  istotnego  wpływu  na  spełnienie  wymagań  podstawowych  oraz  wyroby 
wytwarzane i stosowane tradycyjnie. 

 

Dopuszczone  do  jednostkowego  stosowania  w  obiekcie  budowlanym  są  wyroby  wykonane  według 

indywidualnej  dokumentacji  technicznej,  dla  których  dostawca  wydał  oświadczenie,  że  są  zgodne  z 
obowiązującymi przepisami i normami 
 

Zagadnienia  dopuszczenia  wyrobów  do  obrotu  na  rynku,  szczególnie  na  rynku  UE,  wymagają 

usystematyzowania określeń i tak, w rozumieniu przepisów podstawowych wyszczególnić można pojęcia: 
Wyrób  budowlany  –  należy  przez  to  rozumieć  rzecz ruchomą, bez względu na stopień jej przetworzenia, 
przeznaczoną  do  obrotu,  wytworzoną  w  celu  zastosowania  w  sposób  trwały  w  obiekcie  budowlanym.. 
Określenie to jest zapisane także w polskiej ustawie „Prawo budowlane”, gdzie wyrób budowlany oznacza: 

•

 

bezpostaciowy materiał budowlany, taki jak: asfalt, żywica syntetyczna, cement, wapno, gips, kruszywo, 
mieszanka betonowa, 

•

 

ukształtowany  wyrób  budowlany,  taki  jak:  stal  zbrojeniowa,  drewno  budowlane,  ceramika,  wyroby  z 
zaczynów, zapraw i betonów lub wyroby ze szkła, a także z betonu komórkowego. 

 

Z powyższego wynika, iż określenie „materiał budowlany” jest jednoznaczny z „wyrobem budowlanym”, 

a  zatem  jest  on  „…  wytworzony  w  celu  wbudowania,  wmontowania  lub  zastosowania  w  sposób  trwały  w 
obiekcie budowlanym”. 
Normy  (Polskie  Normy  –  PN,  Europejskie  Normy  –  EN)  –  są  to  specyfikacje  techniczne  o  charakterze 
ogólnym,  mające  zastosowanie  do  całej  gamy  wyrobów,  dotyczące  przede  wszystkim  tradycyjnych 
materiałów  i  wyrobów  budowlanych.  Polskie  Normy  są  opracowywane  przez  Normalizacyjne  Komisje 
Problemowe i akceptowane przez Polski Komitet Normalizacyjny. Europejskie Normy są wprowadzane do 
zbioru Polskich Norm metodą tłumaczenia. 
Aprobaty  techniczne  –  (krajowa  –  AT,  europejska  –  ETA)  –  są  to  specyfikacje  indywidualne, 
opracowywane zależnie od potrzeb dla producenta wyrobu i na jego wniosek i odpowiadają na jego zakres 
działalności  rynkowej.  Aprobaty  dotyczą  przede  wszystkim  nowych  i  innowacyjnych  wyrobów 
(nieznormalizowanych  w  Polsce)  oraz  zestawów  wyrobów,  np.  systemów  budowlanych.  Aprobata 

techniczna  jest  pozytywną  oceną  techniczną  przydatności  wyrobu  budowlanego  do  zamierzonego 
stosowania, uzależnioną od spełnienia wymagań podstawowych przez obiekty budowlane, w których wyrób 
budowany jest stosowany.  
Krajowa  deklaracja  zgodności  –  jest  to  oświadczenie  producenta  stwierdzające,  na  jego  wyłączną 
odpowiedzialność, że wyrób budowlany jest zgodny z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną; 
Znak  budowlany  –  należy  przez  to  rozumieć  zastrzeżony  znak  wskazujący  zapewnienie  odpowiedniego 
stopnia zaufania, co oznacza, że dany wyrób budowlany jest zgodny z Polską Normą wyrobu lub aprobatą 
techniczną, 
 

Certyfikowanie  wyrobu  budowlanego  jest  działaniem  potwierdzającym,  że  wyrób  pochodzący  od 

danego  producenta  ma  właściwości  zgodne  z  PN  lub  AT.  Wynikiem  działalności  certyfikacyjnej  są: 
certyfikaty na znak bezpieczeństwa „B” lub certyfikaty zgodności (z PN lub AT). 
 

Certyfikat  na  znak  bezpieczeństwa  stwierdza  zgodność  cech  wyrobu  z  kryteriami  technicznymi,  przy 

czym  dotyczy  to  tylko  wyrobów  podlegających  obowiązkowi  certyfikacji  na  mocy  ustawy  „O  badaniach  i 
certyfikacji” (1993 r.); (zagrożenia dla życia, zdrowia, i środowiska). 
 

Certyfikat  zgodności  lub  deklaracja  zgodności  stwierdza  zgodność  cech  wyrobu  z  Polską  Normą  lub 

Aprobatą Techniczną, które nie są objęte certyfikacją. 
 

Uregulowania  powyższe  oznaczają,  że  dla  wyrobów  nie  podlegających  obowiązkowi  certyfikacji 

zgodności  lub  na  znak  bezpieczeństwa  wymagana  jest  co  najmniej  deklaracja  zgodności.  Wydawana  jest 
przez  producenta  i  stanowi  potwierdzenie,  że  istnieje  zgodność  cech  produkowanych  wyrobów  z 
dokumentem odniesienia jakimi są Polskie Normy lub Aprobaty techniczne. 
 

Wyroby  budowlane  przeznaczone  do  obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie powinny być 

obowiązkowo  oznaczone  znakiem  budowlanym  Oznakowane  znakiem  budowlanym  mogą  być  wyłącznie 
wyroby, na które wydano właściwe dokumenty atestacyjne wymagane prawem budowlanym. 
 

 

 

Wzór znaku dopuszczenia do obrotu i powszechnego stosowania wyrobu w budownictwie. 

 

 

Wyroby  budowlane  przeznaczone  do  obrotu  i  powszechnego  stosowania  w  budownictwie  nie  mające 

istotnego  wpływu  na  spełnienie  wymagań  podstawowych  oraz  wyroby  wytwarzane  i  stosowane  według 
tradycyjnie  uznanych  zasad  sztuki  budowlanej,  umieszczone  w  wykazie  stanowiącym  załącznik                       
do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 24 lipca 1998 roku są dopuszczone do 
obrotu  i  powszechnego  stosowania  z  mocy  prawa,  bez  konieczności  przeprowadzenia  oceny  przydatności, 
atestacji zgodności oraz ich znakowania. 
 

Znaku   budowlanego  nie należy   mylić   ze znakiem   bezpieczeństwa. Wyrób, 

 

 

Wzór znaku bezpieczeństwa wyrobu budowlanego 

 
który ma certyfikat bezpieczeństwa powinien być oznakowany podwójnie: znakiem budowlanym i znakiem 
bezpieczeństwa. Znaczenie obu symboli częściowo się pokrywa. W momencie przystąpienia Polski do Unii 
Europejskiej znaki te zostały zastąpione wspólnym znakiem CE. 
 

 

 

Wzór znaku  zastępujący znak bezpieczeństwa i znak dopuszczenia do obrotu i powszechnego stosowania 

wyrobu w budownictwie 

 
 

Na  rys.  1  przedstawiono  schemat  wprowadzania  wyrobów  budowlanych    do  obrotu  i  powszechnego 

stosowania w budownictwie. 

 

 

Objaśnienia skrótów na schemacie: PN – Polska Norma; AT – Aprobata Techniczna krajowa; hEN – Europejska Norma 

Zharmonizowana; ETA – Europejska Aprobata Techniczna; UAP – Dokument wspólnej wykładni procedur oceny. 

 

Rys. 1. Zasady wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie  

 

1.3. CEL ĆWICZENIA 
 

Celem  ćwiczenia  jest  zapoznanie  się  z  kryteriami  klasyfikacji  materiałów  budowlanych,  dokonanie 

identyfikacji  przygotowanych  próbek  według  tych  kryteriów,  a  następnie      krótki  opis  ich  właściwości 
technicznych. 
 
1.4. ZAKRES ĆWICZENIA 
 

W ramach ćwiczenia należy:  

•

 

zidentyfikować przygotowane do ćwiczenia materiały budowlane, 

•

 

określić ich przynależność do odpowiednich grup podziału, 

•

 

opisać właściwości techniczne tych materiałów.  

Otrzymane wnioski  i opisy zamieścić w sprawozdaniu.  

 

1.5. KLASYFIKACJA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH 
 
 

Każdy  zespół  identyfikuje  przygotowane  materiały  budowlane  według  niżej  opisanych  kryteriów 

(pomocniczo - wykaz wszystkich dostępnych materiałów do identyfikacji znajduje się w osobnej tabeli,  w 
instrukcji).  Może  się  zdarzyć, że ten sam materiał będzie należał do kilku grup w zależności od kryterium 
klasyfikacji,  np.  cegła  –  materiał  ceramiczny  (klasyfikacja  według  rodzaju  tworzywa)  i  cegła  –  materiał 
konstrukcyjny  (klasyfikacja  ze  względu  na  przeznaczenie  i  funkcje).  Wówczas  należy  podać  wszystkie 
grupy, do których może być zaliczony dany materiał.  
 
Podział materiałów ze względu na pochodzenie (podział bardzo ogólny): 

•

 

materiały nieorganiczne (np. szkło, metale, ceramika, spoiwa mineralne) 

•

 

materiały organiczne (np. drewno, materiały bitumiczne, tworzywa sztuczne) 

 
Klasyfikacja  strukturalna  (materiałowa).  W  klasyfikacji  strukturalnej,  wychodzi  się  ze stwierdzenia, że 
w  wielu  materiałach  występuje  strukturalnie  jednolita  część  układu  materiałowego,  charakteryzująca  się 
zbliżonymi właściwościami. Pozwala to połączyć szereg materiałów w trzy podstawowe grupy: 

•

 

materiały  nieorganiczne  albo  mineralne  niemetaliczne,  jak  np.  kamienie  naturalne  i  sztuczne, 
spoiwa mineralne, ceramika, szkło, 

•

 

materiały metaliczne, a więc metale i ich stopy, 

•

 

materiały organiczne, jak drewno, bitumy, tworzywa sztuczne. 

Podział strukturalny jest potrzebny i celowy dla ogólnej charakterystyki materiałów.  
Podział materiałów ze względu na sposób otrzymywania: 

•

 

materiały budowlane pochodzenia naturalnego (np. kamień, drewno, glina, piasek itp.), 

•

 

materiały  budowlane  pochodzenia  przemysłowego  (np.  cement,  wapno,  cegła,  szkło,  tworzywa 
sztuczne i in.). 

 
Klasyfikacja według rodzaju tworzywa (surowca): 

•

 

naturalne materiały kamienne – wyroby ze skał, jak kamień łamany, kruszywo, wełna mineralna, 

•

 

ceramika budowlana – cegły, pustaki, płytki ceramiczne, 

•

 

mineralne spoiwa budowlane – cement, wapno, gips, 

•

 

zaczyny i zaprawy budowlane – cementowe, wapienne, gipsowe, 

•

 

beton i betony lekkie, 

•

 

wyroby z zaczynów, zapraw i betonów – cementowe, wapienno-piaskowe, gipsowe, 

•

 

szkło budowlane, 

•

 

drewno i materiały drewnopochodne – deski, bale, panele podłogowe i in., 

•

 

tworzywa sztuczne i materiały malarskie – styropian, tapety, kleje, farby, 

•

 

lepiszcza bitumiczne i wyroby z nich – asfalt, smoła, papa, 

•

 

metale i wyroby z metali, 

•

 

materiały i wyroby instalacyjne oraz termoizolacyjne. 

 
 

Podział wyrobów w rozumieniu pracy konstrukcji budowlanej: 

•

 

materiały konstrukcyjne (np. drewno, beton, metale), 

•

 

materiały niekonstrukcyjne (np. tworzywa sztuczne, wełna mineralna). 

 
Klasyfikacja w zależności od przeznaczenia i funkcji, jakie wyroby spełniają w obiekcie budowlanym: 

•

 

materiały konstrukcyjne – przeznaczone do przenoszenia obciążeń działających na obiekt budowlany, 
np. beton, stal, cegła, 

•

 

materiały  izolacyjne  –  do  izolacji  ciepłochronnej  (styropian,  wełna  mineralna),  do  izolacji 
przeciwwilgociowej  i  przeciwwodnej  (papy,  lepiki,  smoły,  folie),  do  izolacji  akustycznej  (płyty 
korkowe, wata szklana), 

•

 

materiały  instalacyjne  –  rury  i  kształtki,  przewody  elektryczne,  armatura:  wodno-kanalizacyjna, 
centralnego ogrzewania i wentylacyjna, 

•

 

materiały  wykończeniowe  –  do  wykończenia  ścian,  podłóg  i  innych  elementów,  np.  farby,  tapety, 
materiały podłogowe. 

 
Podział  materiałów  z  uwagi  na  ich  zastosowanie,  np.  do  budowy  dróg,  do  budowy  mieszkań,  do  robót 
hydrotechnicznych itp. 
 
Klasyfikacja funkcjonalna, w zależności od zastosowania w budynku:       

•

 

materiały ścienne, 

•

 

materiały podłogowe, 

•

 

materiały stropowe, 

•

 

materiały pokryciowe, 

•

 

materiały do izolacji, 

•

 

materiały wykończeniowe, 

•

 

materiały kominowe, 

•

 

materiały instalacyjne. 

 

1.6. WYMAGANIA 

 

 

 Kryteria podziału materiałów budowlanych. Zasady wprowadzania na rynek materiałów budowlanych i 

dokumenty techniczno-prawne z tym związane – normy, aprobaty techniczne.