2012-03-07

1

dr Marcin Kocór

IS UJ, 2011/2012

Wykład 3

Proces badawczy

Metody empirycznych badań społecznych

Plan wykładu

• Wybór problemu badawczego
• Relacje pomiędzy problemem badawczym,

projektem badań, procesem badawczym a ofertą
badawczą

• Etapy procesu badawczego

2012-03-07

2

Co decyduje o wyborze problemu badawczego?

• Ciekawość
• Sytuacja problemowa w obrębie danej dyscypliny

naukowej

 białe plamy
 twierdzenie wymagające weryfikacji, zawężenia

zakresu ich ważności

 odkrycie nowych metod badawczych

• Potrzeby społeczne, motywacje praktyczne

(konsekwencje socjotechniczne i ideologiczne)

Wybór problemu badawczego

Właściwe ujęcie

Czynniki wpływające na podział ról w

polskich rodzinach. Typy więzi

sąsiedzkich na osiedlach nowohuckich

Czynniki determinujące stopień

integracji studentów WSE. Wpływ

stereotypów na postrzeganie Niemców

Problemy badawcze

Niewłaściwe ujęcie

Rodzina, osiedle mieszkaniowe, gmina

Integracja społeczna, stereotypy

2012-03-07

3

Problem naukowy
Pytanie/pytania, na które nie ma jeszcze w nauce
odpowiedzi.
Dotyczy obiektywnego stanu niewiedzy, jest
sformułowane w języku naukowym, tak
sformułowane, aby było wiadomo, jakie czynności
należy podjąć, by móc sensownie poszukiwać
odpowiedzi na to pytanie.

Problemy naukowe

Problem naukowy, badawczy i co dalej…

Problem naukowy/marketingowy

Problem badawczy

Projekt badań

Proces badawczy

Oferta badawcza

2012-03-07

4

Wstępne sformułowanie problemu

Badacz podejmujący nową problematykę powinien dążyć do
uzyskania odpowiedzi na następujące pytania:

 W jaką formę pytania najlepiej przekształcić problem?

(czy, jak, dlaczego?)

 W jakim celu podejmuje badania?

 wypełnianie luk w wiedzy?
 rozstrzyganie spornych problemów i dostarczanie

podstaw do działań praktycznych?

 Czy w rozwiązaniu problemu wystarczy odwołać się danych

już istniejących czy do nowych faktów?

 Czy wystarczające są pojęcia z danej nauki czy też trzeba się

odwołać do pojęć z innej dziedziny?

Badać czy nie badać?

Co chcemy badać?

Wybór tematu badań

 W jakim obszarze będziemy się poruszać?

Sformułowanie celu badań, celów szczegółowych i pytań
badawczych w oparciu o przegląd danych zastanych, teorie…

 Czego chcemy się dowiedzieć?

Zdefiniowanie pojęć użytych w projekcie, konceptualizacja
problematyki

 O czym mówimy?

Sformułowanie hipotez

 Jakie są potencjalne wyjaśnienia/zależności/mechanizmy?

2012-03-07

5

Badać czy nie badać?

Dlaczego chcemy badać?

Uzasadnienie tematu

 Dlaczego warto badać?

Użyteczność badań, istotność problematyki (naukowa/społeczna)

 Czy komuś to się przyda?

Brak wystarczających badań, brak odpowiedzi na pytania

 Czy ktoś już tego nie badał?

Weryfikacja/modyfikacja dotychczasowych wyników

 Czy to na pewno jest tak…?

Możliwość realizacji badania

 Czy da się to w ogóle zbadać empirycznie?

Badać czy nie badać?

Jak chcemy badać?

• Wybór tradycji badawczej
• Możliwości realizacyjne, czas, budżet
• Wybór metod i technik badawczych
• Określenie populacji i sposobu doboru próby
• Operacjonalizacja
• Opracowanie narzędzi i planu analizy

…I DO DZIEŁA!

2012-03-07

6

KONCEPTUALIZACJA

OPERACJONALIZACJA

POPULACJA I DOBÓR PRÓBY

DOBÓR METOD I TECHNIK

BUDOWA NARZĘDZI + PILOTAŻ

REALIZACJA BADAŃ

ANALIZA WYNIKÓW

PROBLEM BADAWCZY

RAPORTOWANIE WYNIKÓW

Etapy procesu badawczego

Konceptualizacja

tworzenie koncepcji badań  po co badania są robione?

 precyzowanie problemu badawczego i wskazywanie, co

dokładnie będziemy badać

Konceptualizacja obejmuje następujące elementy:

1. Definicję problemu badawczego
2. Wyznaczanie celów badawczych
3. Stawianie pytań badawczych
4. Formułowanie hipotez badawczych

2012-03-07

7

Konceptualizacja

1. Definicja problemu badawczego

 wyjście od możliwie szerokiego ujęcia problemu i stopniowe

zawężanie go (model lejka)  lepsze zrozumienie, co jest
właściwym problemem

 tło problemu  wszelkie kwestie drugo- i trzeciorzędne

związane z problemem (kontekst, powiązanie z innymi
zjawiskami)

 pomocne działania:
 analiza danych zastanych  co ktoś już na ten temat

napisał?

 badania eksploracyjne: rozmowy z ekspertami, badania

fokusowe, wywiady pogłębione

Konceptualizacja

2. Cele badawcze

 uszczegółowienie problemu badawczego i przełożenie go na

różne obszary tematyczne, poszczególnych zagadnień

CELE BADAWCZE

 Określenie stanu

kapitału ludzkiego w

przedsiębiorstwach

 Określenie zasobów

kompetencyjnych

dostępnych na rynku

 Identyfikacja luk

kompetencyjnych

PROBLEM BADAWCZY

Bilans kapitału

ludzkiego

2012-03-07

8

Konceptualizacja

3. Pytania badawcze

 Pytania związane z realizacją poszczególnych celów.
 pytanie badawcze ≠ pytanie kwestionariuszowe

CELE BADAWCZE

 Identyfikacja luk

kompetencyjnych

PROBLEM BADAWCZY

Bilans kapitału

ludzkiego

PYTANIA BADAWCZE

 Jakich kompetencji

dotyczą największe luki?

 Czy luki

kompetencyjne różnią się

w zależności od wielkości

zatrudnienia?

Zazwyczaj nie uwzględnia się wszystkich

pytań, jakie się pojawiają.

Wybierając kierujemy się: kryterium

merytorycznym, metodologicznym,

techniczno-organizacyjnym

Stawianie pytań badawczych

Kryteria wyboru pytań badawczych:

• ciekawe i ważne dla badawcza oraz istotne naukowo/społecznie
• bazują na analizie dotychczasowej wiedzy i danych zastanych

(wypełniają lukę badawczą)

• jasno wskazują czego chcemy się dowiedzieć i co będziemy badać

(nierozłącznie związane z celem badania)

• liczba pytań i ich zakres są dostosowane do zasobów (czasu,

budżetu, umiejętności, możliwości realizacji itp.)

• badawcze jest zdaniem pytającym i jesteśmy sobie w stanie

wyobrazić logiczną odpowiedź na to pytanie (lub podać ją w formie
hipotezy)

• jego treść jest precyzyjna i zrozumiała (terminy dyskusyjne są

zdefiniowane w projekcie)

• znalezienie odpowiedzi na pytania badawcze jest możliwe za

pomocą badań empirycznych

2012-03-07

9

Przykładowe cele i pytania badawcze

Tematyka ogólna:

Ustawa antynikotynowa

Cel ogólny badania:

Diagnoza postaw palaczy i nie-palaczy wobec wprowadzenia ustawy
antynikotynowej

Pytania badawcze:

1.

Jaki jest stosunek palaczy i nie-palaczy do wprowadzenia ustawy
antynikotynowej?

2.

Czy ocena ustawy antynikotynowej zależy od wieku respondentów,
ich wykształcenia lub płci?

3.

Jak wprowadzenie w życie ustawy antynikotynowej wpłynęło na
częstotliwość chodzenia respondentów do pubów i barów?

4.

Jak respondenci oceniają przestrzeganie ustawy przez palaczy i
właścicieli lokalów gastronomicznych?

Przykładowe cele i pytania badawcze

Tematyka ogólna:

Administracja Uniwersytetu Jagiellońskiego

Cel ogólny badania:

Ewaluacja funkcjonowania systemu administracyjnego UJ (SAUJ)

Cele szczegółowe:

1.

Diagnoza funkcjonowania SAUJ

2.

Analiza wpływu implementacji systemu SAP na funkcjonowanie SAUJ

3.

Opracowanie modelu usprawnienia obszarów SAUJ zdiagnozowanych
negatywnie

Pytania badawcze:

1.

Jak SAUJ oceniają pracownicy?

2.

Jaki wpływ na wydajność SAUJ ma liczba pracowników i nakłady na
administrację?

3.

Jaki wpływ na funkcjonowanie SAUJ miało wprowadzenie systemu SAP?

4.

Które elementu lub obszary SAUJ mogą zostać ocenione pozytywnie, a
które negatywnie?

5.

Jakie są potencjalne możliwości usprawnienia dysfunkcjonalnych
elementów SAUJ?

6.

Jak potencjalne możliwości usprawnienia oceniają eksperci i pracownicy?

2012-03-07

10

Błędy w stawianych pytaniach badawczych

Błędnie zadane pytanie:

Czy kobiety pracują więcej lub mniej od mężczyzn w dni
robocze lub wolne od pracy?

Pytanie zbyt ogólne:

Czy ludzie przekładają dobro nad zło?

Pytanie wychodzi poza tematykę badania:

Badamy lojalność członków gangu. Pytanie badawcze: Jakie
czynniki wpłynęły na wykluczenie społeczne członków gangu?

Pytanie trudne do realizacji:

Jakie są preferencje seksualne członków rządu?

Konceptualizacja

4. Hipotezy badawcze

 Hipotezy są odpowiedziami na pytania badawcze.
 Podstawowe twierdzenia testowane w badaniach  określają one

zależności pomiędzy różnymi zmiennymi

 Mają postać prognozy  muszą być sprawdzalne (test/weryfikacja

hipotez)

PYTANIA BADAWCZE

 Czy luki

kompetencyjne różnią się

w zależności od wielkości

zatrudnienia?

HIPOTEZY BADAWCZE

W dużych

przedsiębiorstwach będą

występowały większe luki

kompetencyjne.

... wynika z / wpływa na ...

X Y

2012-03-07

11

Ogólne zasady dobrej konceptualizacji

Ogólne zasady:

 Wyrazistość: poszczególne elementy powinny być jasne i zrozumiałe

definicja problemu, pytania badawcze ...)

 Prostota: im prostsza konstrukcja, tym większa przejrzystość

i wyrazistość

 Istotne jest wskazanie powiązania danego tematu z tematami

nadrzędnymi, pokrewnymi

Po co potrzebna jest konceptualizacja?

1) napisanie projektu badań

2) pomoc w zrozumieniu, czy naprawdę wiadomo, co będzie
badane

3) kontrola realizacji badań

Operacjonalizacja

Czym jest operacjonalizacja?

 Przełożenie zdefiniowanych pojęć, postawionych hipotez

badawczych na język badań, czynności badawczych

(„instrukcja obsługi badań”)

 Jak coś zbadać?

Dochód respondentów

Trzy etapy poprawnej operacjonalizacji:

1. Definicja pojęć
2. Dobór wskaźników
3. Określenie sposobu pomiaru wskaźników

2012-03-07

12

Operacjonalizacja

1. Definicja pojęć

 PATRZ KOLEJNY WYKŁAD

Operacjonalizacja

2. Dobór wskaźników

Co to jest wskaźnik?

dobór wskaźników musi być:

 skuteczny  wskaźniki muszą pozwolić dobrze określić
badane zjawisko

 ekonomiczny  wybór wskaźników które są
„oszczędniejsze” do zbadania

zjawisko łatwe do

zbadania/zmierzenia

wskaźnik

badane zjawisko

[ukryte bądź trudne

do zbadania]

zjawisko wskazywane

2012-03-07

13

Operacjonalizacja

3. określenie sposobów pomiaru wskaźników

Jak zmierzyć te zjawiska pełniące funkcja wskaźników?

• należy określić sposoby pomiaru

WSZYSTKICH

zjawisk

wskaźnikowych wprowadzonych w definicji

•

MAKSYMALNIE

precyzyjne określenie sposobów pomiaru

zjawisk pełniących funkcje wskaźników:

 jakimi narzędziem się posługiwać (przykład pytań

kwestionariuszowych)

 kto będzie źródłem informacji (dobór próby i jednostka

analizy)

 w jaki sposób będą zbierane informacje (kiedy i co będzie

badane?)

•

JAKIE WYNIKI POMIARU

będą świadczyć o wystąpieniu

badanego zjawiska, problemu

Pojęcie:

„zdolności werbalne”

1. Definicja:

Zdolności werbalne to zasób słownictwa i znajomość znaczeń słów
utrwalona w umyśle ludzkim w wyniku kumulowania doświadczenia oraz
procesu uczenia się.

2. Wskaźniki:

Wskaźnikiem zdolności werbalnych będzie zasób słownictwa badanego,

umiejętność doboru synonimów do wskazanych pojęć.

3. Pomiar wskaźników:

Badany zostanie poproszony w wskazanie synonimów do przedstawionych

słów. W każdym przypadku zostanie podana pierwsza litera słowa i liczba

liter, jaką zawiera pożądany synonim. Badanemu zostanie przedstawionych

13 słów.



Za każde poprawne wskazanie synonimu badany otrzymuje 1 punkt



Dla każdego badanego zlicza się sumę uzyskanych punktów



W oparciu o uzyskany wynik określa się poziom zdolności werbalnych

badanego mieszczący się w trzech przedziałach: niski (do 6 punktów),

średni (7-10 punktów), wysoki (powyżej 11 punktów)

Operacjonalizacja - przykład

2012-03-07

14

Do każdego z podanych słów dopisz jego synonim (wyraz o zbliżonym znaczeniu)
zaczynający się na podaną literę i mający określoną ilość liter. np.: PŁYN – C I E C Z.

Harmonia

ł _ _

Nieprzyzwoity o _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Publikatory

m _ _ _ _

Ręczny

m _ _ _ _ _ _ _

Strażnica

w _ _ _ _ _ _ _ _

Otwór

d_ _ _ _ _

Faworyt

p _ _ _ _

Nagana

r _ _ _ _ _ _ _ _ _

Okresowy

p _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Regulamin

k _ _ _ _ _

Chęć

o _ _ _ _ _

Gnębić

m _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Specjalista

e _ _ _ _ _ _

Operacjonalizacja - przykład

Wybór metod i technik badawczych

• Priorytet celu w stosunku do metody

• Ocena stopnia dopasowania metody do problemu
• Wybór techniki badawczej
• Ocena możliwości zastosowania danej techniki

2012-03-07

15

Określenie populacji i metod doboru próby

• Czym jest próba a czym populacja?

• Definiowanie populacji, czyli określenie, kto posiada

interesujące nas informacje, cechy, poglądy.

• Dobór próby

 Jak dobierzemy próbę?
 Jak zróżnicujemy badane osoby?
 Ile osób musimy przebadać i co o tym decyduje?

Konstrukcja narzędzi badawczych

• Narzędzie musi być dostosowane do wybranej

techniki.

• Konstruujemy je dopiero wtedy, gdy DOKŁADNIE

wiemy, co chcemy badać.

• Musi być przejrzyste, proste.
• Nie może zawierać zbędnych pytań i zagadnień.

Narzędzie badawcze umożliwia zebranie potrzebnych informacji, powstaje jako
wynik przełożenia problematyki badawczej na język pytań i problemów
badawczych.
Przykłady: kwestionariusz, scenariusz, klucz kategoryzacyjny, arkusz obserwacji

2012-03-07

16

Pretest i pilotaż badań

Pretest:
• sprawdzenie konceptualizacji i operacjonalizacji
• sprawdzenie technik i narzędzi badawczych

Pilotaż:
• sprawdzenie techniczno-organizacyjne badań

(logistyka)

Pilotaż ma być użyteczny: jego wnioski pozwalają udoskonalić narzędzie
badawcze, lepiej dobrać metody kontaktu z respondentami, usprawnić
zarządzania badaniami, itp.

Realizacja badań w terenie

• Wyniki badań nigdy nie będą lepsze niż zebrane

dane.

• Zasada garbage in garbage out (GIGO).
• Jakość pracy ankieterów: PKJPA.

Realizowani badań nie da się nauczyć w teorii...

2012-03-07

17

Projekt badawczy

Co powinno się znaleźć w projekcie badawczym?

 Cel badań wraz z wskazaniem tła badań
 Szczegółowe pytania badawcze
 Definicje kluczowych pojęć
 Hipotezy badawcze (w badaniach konkluzywnych)
 Wskazanie metod i technik badawczych
 Wskazanie populacji i metod doboru próby
 Harmonogram badań
 Kosztorys badań

Które ze wskaźników

będą najbardziej trafne i

rzetelne?

Na jakiej koncepcji
bazować rozwiązując
problem badawczy?
Jakie przyjąć definicje
kluczowych pojęć?

Jakie wybrać
metody i techniki?

Jaką dobrać próbę?

Kluczowe elementy w projektowaniu
badań