Francis BACON NOWA ATLANTYDA

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

Francis BACON

NOWA ATLANTYDA

tłum. Wiktor Kornatowski

Nowa Atlantyda to dzieło nieuko

czone, ogłoszone po

miertnie.

Gdzie

na Pacyfiku statek handlowy bł

dzi, targany niesprzyjaj

cymi wiatrami, a

wreszcie dobija do

nieznanego dot

d l

du.

Mieszka

cy, którzy s

- w wyniku cudownego zdarzenia sprzed wieków - chrze

cijanami, przyjmuj

eglarzy bardzo go

cinnie.

Cho

Europejczycy i inne ludy nic o nich nie wiedz

, oni potajemnie podró

po całej planecie.

Ich kraj jest

wietnie zorganizowany, a swój dobrobyt w du

ej mierze zawdzi

czaj

badaniom nad

przyrod

, prowadzonym w Domu Salomona.

Pewnego razu do miasta przybywa jeden z ojców Domu Salomona i obja

nia autorowi, na czym polegaj

jak s

zorganizowane badania:

Aby

, synu, mógł lepiej pozna

cał

prawd

o Domu Salomona, b

opowiadał w

nast

puj

cym porz

dku: po pierwsze przedstawi

cel naszego stowarzyszenia; po drugie

- wyposa

enie i sprz

t, jakim rozporz

dzamy do wykonywania naszych prac; po trzecie -

podział ró

nych obowi

zków i zatrudnie

pomi

dzy członków; w ko

cu za

- zwyczaje i

obrz

dy, jakie stosujemy u siebie.

"Celem instytucji naszej jest zgł

bianie stosunków, zmian i sił wewn

trznych natury

tudzie

rozszerzanie - jak tylko to b

dzie mo

liwe - granic władztwa ludzkiego nad ni

"Słu

Ŝą

nam do tego nast

puj

rodki i narz

dzia:

"Mamy liczne i rozległe podziemia poło

one na ró

nych gł

boko

ciach. Znajduj

ce si

najgł

biej rozci

gaj

w dół a

do sze

ciuset s

ąŜ

ni. Niektóre podziemia wydr

ąŜ

one s

pod wielkimi górami i je

eli do wysoko

ci gór doda

gł

boko

ść

poło

enia grot, to w

pewnych wypadkach osi

gnie si

do trzech mil od powierzchni ziemi. Ustalili

bowiem, i

wysoko

ść

góry od szczytu do równiny i gł

boko

ść

poło

enia groty liczona od

poziomu równiny s

w istocie rzeczy tym samym, gdy

jedna i druga tak samo chroni od

sło

ca i promieni id

cych z nieba tudzie

wie

ego powietrza. Te podziemia zwiemy

stref

doln

. Wykorzystujemy za

je do wszelkiego st

ęŜ

ania, hartowania, chłodzenia i

przechowywania pewnych ciał. Wytwarzamy tam równie

namiastki minerałów

naturalnych oraz nowe sztuczne metale z kamieni i innych materiałów, które tam
przysposabiamy i na wiele lat zakopujemy do ziemi. Groty podziemne przydatne s

nam

wreszcie, lubo mo

e si

to wydawa

dziwnym, do leczenia niektórych chorób i

przedłu

ania

ycia. Dotyczy to niejakiej liczby samotników, którzy wol

tam wła

nie

prowadzi

pustelniczy tryb

ycia. Zaopatrujemy ich nale

ycie we wszystkie rzeczy

potrzebne, przy czym zawsze s

oni nad wyraz długowieczni. Wiele te

nauczyli

my si

od nich w zakresie umiej

tno

ci zachowania

ycia.

"Mamy równie

inne pomieszczenia dla ciał fizycznych i surowców, nie w jakich

grotach,

lecz w wykopach otwartych, gdzie przygotowujemy rozmaite tworzywa ceramiczne, tak
jak Chi

czycy swoj

porcelan

. Lecz nasze glinki odznaczaj

ksz

ró

norodno

, a ponadto niektóre z nich s

kniejsze ni

chi

ska porcelana.

Przechowujemy tam tak

e nawozy sztuczne i naturalne w wielu odmianach oraz zapasy

innych

rodków zasilaj

cych ziemi

i powi

kszaj

cych jej płodno

ść

"Budujemy bardzo wysokie wie

e, z których najwy

sze wznosz

w linii pionowej

nawet na wysoko

ść

pół mili. Niektóre z nich stoj

na szczytach górskich i je

eli si

doda

Strona 1 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

razem wysoko

ść

góry i wysoko

ść

wie

y, to osi

gnie si

w pewnych wypadkach wysoko

ść

czn

najmniej trzech mil. Te miejsca nazywamy stref

górn

, podczas gdy cał

przestrze

powietrzn

pomi

dzy stref

górn

a doln

okre

lamy jako stref

rodkow

Stosownie do ró

nej wysoko

ci i poło

enia wie

, słu

Ŝą

nam one do nasłoneczniania,

chłodzenia, konserwacji oraz do badania ró

nych zjawisk atmosferycznych, jak wiatr,

deszcz,

nieg, grad i meteory ogniste. W niektórych miejscach znajduj

tak

e na

wie

ach mieszkania pustelników. Odwiedzamy ich od czasu do czasu i pouczamy, na co

winni zwraca

uwag

"Wielkie jeziora, tak słone jak słodkie, dostarczaj

nam ryb, a zarazem wszelkiego

rodzaju ptaków błotnych i wodnych. Zatapiamy tam równie

niektóre ciała fizyczne, gdy

odkryli

my, i

doznaj

one rozmaitych przeobra

w zale

ci od tego, czy zagrzebuje

je do ziemi, czy poddaje si

oddziaływaniu powietrza pod ziemi

, czy zanurza do

wody. Urz

dzamy stawy, aby w niektórych z nich otrzymywa

przez filtrowanie wod

słodk

ze słonej, a w innych przemienia

sztucznie wod

słodk

w słon

. Poza tym na

skałach

ródmorskich i w pewnych miejscach nasłonecznionych u wybrze

y dokonujemy

prac badawczych nad powietrzem morskim. Gwałtowne wiry i wodospady słu

Ŝą

nam jako

pot

ęŜ

ródła siły nap

dowej. Do tego samego celu u

ywamy rozlicznych machin, które

chwytaj

wiatry, pomna

c i wzmacniaj

c ich sił

"Rozporz

dzamy wielu studniami i sztucznymi

ródłami, urz

dzonymi na wzór zdrojów i

pielisk naturalnych, tak i

zawieraj

dodatki witriolu, siarki,

elaza, miedzi, ołowiu,

saletry i innych minerałów. W małych studzienkach i zbiornikach przygotowujemy ró

roztwory. Znajduj

ca si

tam woda, zwłaszcza bie

Ŝą

ca, łatwiej i szybciej rozpuszcza

rozmaite ciała ani

eli woda w garnkach i miskach. Mi

dzy innymi mamy i takie zbiorniki,

w których uzyskujemy tak zwan

przez nas wod

rajsk

. Dzi

ki odpowiedniemu

sposobowi przygotowania jest ona nad wyraz zbawienna dla zdrowia i skuteczna jako lek
oraz

rodek do przedłu

ania

ycia.

"Wspomnie

trzeba o rozległych i przestronnych budynkach, gdzie sztucznie wywołujemy

i pokazujemy takie zjawiska atmosferyczne, jak

nieg, grad, deszcz (tak

e deszcz z

mieszaniny ciał innych ni

li woda), grzmoty, pioruny i błyskawice, a wraz z tym

wyst

puj

ce w powietrzu odmiany owadów i stworzonka przyziemne, jak muchy,

szara

cza,

aby i inne.

"Urz

dzili

my pomieszczenia, które nazywamy pokojami zdrowia. Dowolnie miarkujemy

tam wilgotno

ść

i temperatur

powietrza - wedle tego, jak nam si

zdaje, i

dzie

odpowiednie i korzystne dla leczenia z ró

nych dolegliwo

ci i zachowania zdrowia.

"Wymieni

tak

e wyborne i obfite k

piele z przeró

nych mieszanek, z których jedne

słu

Ŝą

do leczenia wielu chorób i do przywracania sil wycie

czonym organizmom ludzkim,

a drugie - do pokrzepiania i wzmacniania nerwów, wa

nych dla

ycia organów oraz

soków i pierwiastków samego ciała.

"Piel

gnujemy ró

norodne a rozległe sady owocowe i ogrody, przy czym chodzi nam nie

tyle o pi

kne miejsca do przechadzek i inne temu podobne rzeczy, ile o wynajdywanie

dla rozmaitych drzew i warzyw odpowiednich okolic i gleby. Niektóre z tych sadów prócz
krzewów winnych obsadzili

my innymi krzewami i drzewami jagodowymi, z których

owoców wytwarzamy rozliczne odmiany napojów. Tam przeprowadzamy te

wiadczenia ze szczepieniem i oczkowaniem tak drzew le

nych, jak owocowych, które

to do

wiadczenia daj

obfite i bogate plony. Umiemy w tych

e sadach i ogrodach

sztucznie sprawia

, i

kwiaty i owoce rozwijaj

wcze

niej lub pó

niej ni

w czasie

wła

ciwym, a ro

liny kiełkuj

, puszczaj

czki i owocuj

dzej, ni

wynika to z ich

natury. Mo

emy uczyni

, by drzewa i inne ro

liny były wi

ksze ni

li normalnie, a owoc ich

okazalszy, przyjemniejszy i odmienny pod wzgl

dem smaku, zapachu, barwy i kształtu

Strona 2 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

od gatunku zwyczajnego. Niektóre z nich uprawiamy w taki sposób, i

zyskuj

warto

ść

dla medycyny. Znanymi nam metodami dokonujemy, i

liczne ro

liny wschodz

wyrastaj

bez nasienia - dzi

ki samemu tylko przygotowaniu odpowiedniej mieszanki

ziemi. Jeste

my równie

w stanie wyhodowa

liny zgoła nowe i nieznane, ró

ce si

od pospolitych, oraz przemienia

jeden gatunek ro

liny w inny.

"W przysposobionych do tego zagrodach i klatkach utrzymujemy rozmaite zwierz

ta i

ptaki - nie tyle gwoli ich osobliwo

ci lub rzadko

ci, ile raczej dla przeprowadzania sekcji

oraz bada

anatomicznych, a

eby przez to mo

liwie jak najlepiej pozna

budow

ciała

ludzkiego. Zdobywamy w tej dziedzinie bogate i podziwu godne wyniki, jak np.
zachowanie zwierz

t przy

yciu mimo utraty przez nie lub sztucznego usuni

cia

organów, które wy uwa

acie za nieodzowne dla

ycia; jak pobudzenie do

ycia

niektórych z pozoru ju

martwych organizmów i tym podobne. Przedsi

bierzemy na

zwierz

tach do

wiadczenia z wszelkimi truciznami i odtrutkami, jako te

innymi lekami

nale

Ŝą

cymi tak do dziedziny chirurgii, jak i medycyny ogólnej, aby potem skuteczniej

wspomaga

organizm ludzki. Sztucznie osi

gamy, i

jedne zwierz

ta staj

ksze

czy smuklejsze ani

eli s

wedle przyrodzenia, a inne przeciwnie: karłowate, nie

doci

gaj

ce do nale

nego sobie wzrostu. Ponadto jedne czynimy zdolniejszymi do

płodzenia i daj

cymi liczniejsze ni

normalnie potomstwo, drugie - jałowymi i niezdolnymi

do rodzenia. Dokonujemy licznych zmian w ich barwie, kształcie i usposobieniu.
Doprowadzamy do skojarze

czy skrzy

owa

zwierz

ta ró

nych gatunków, które na tej

drodze daj

nowe gatunki, bynajmniej nie pozbawione płodno

ci, jak głosi powszechnie

przyj

ty pogl

d. Oprócz tego mo

emy sami przy przebiegach gnilnych tworzy

rozliczne

odmiany płazów, robaków, much i ryb, przy czym niektóre z nich rozwijaj

i staj

tak doskonałymi gatunkami, jak ptaki, czworonogi albo istniej

ce ju

dawniej ryby: ró

płci

i rozmna

. I nie rz

dzimy si

w naszym post

powaniu przypadkiem, jeno

dobrze zdajemy sobie spraw

, z jakich pierwiastków mo

na dan

istot

stworzy

"Osobno zało

yli

my sadzawki rybne, gdzie czynimy na rybach do

wiadczenia podobne

do tych, o jakich opowiadałem w odniesieniu do zwierz

t oraz ptaków. W

przystosowanych za

do tego miejscach hodujemy nieznane wam, a nader po

yteczne

robaki i owady, przypominaj

ce wasze jedwabniki i pszczoły.

"Nie chciałbym zatrzymywa

ciebie na wyszczególnianiu, jakie mamy zakłady do

wytwarzania win, moszczów, piwa i innych napojów albo do wypiekania ró

nych odmian

pieczywa, albo te

jakie mamy kuchnie, w których przygotowuje si

i przyrz

dza sosy

oraz inne rzadko spotykane a niezwykle potrawy dla szczególnych celów. Wina robimy z
winogron, ale lubimy tak

e napoje z soku innych owoców, z wywarów zbo

owych i

korzennych, z mieszanek miodu, cukru, manny, z rozmaitych owoców suszonych, tak jak
winogrona, a tak

e z soków drzew i rdzenia trzciny. Napoje te maj

ró

ny wiek: niektóre

przed u

yciem przechowujemy do czterdziestu lat. Ju

ci wytwarzamy i napoje lecznicze z

nalewek zwykłych i nastójek na zmieszanych rozmaitych warzywach, ziołach i
korzeniach, do których dodaje si

czasem po

ywki z mi

sa, jaj, przetworów mlecznych i

inne od

ywcze składniki. Niektóre z tych mieszanek s

rodzajem pokarmu i napoju

zarazem, tak i

wielu ludzi, osobliwie w podeszłym wieku, od

ywia si

wył

cznie nimi,

korzystaj

c w nieznacznym stopniu albo wcale nie korzystaj

c z innego po

ywienia albo

chleba. Lecz przede wszystkim trudnimy si

wytwarzaniem napojów składaj

cych si

jak najdrobniejszych cz

steczek i przez to łatwiej przenikaj

cych do ciała, lubo nie

odczuwa si

przy tym

adnego szczypania, drapania czy gryzienia. Je

li którym b

takich płynów skropi

grzbiet dłoni, to po krótkiej chwili nieodczuwalnie przesi

knie

prawie na drug

jej stron

. A mimo to nie dra

one wcale ani j

zyka, ani podniebienia.

Nawet wod

potrafimy tak przysposobi

e staje si

całkiem po

ywna, b

c zarazem

mienitym napojem. Tote

niektórzy nie chc

przyjmowa

innych napojów.

Pieczywo przygotowujemy z wszelkich zbó

, korzeni, orzechów,

oł

dzi, a inne gatunki

nawet z suszonego mi

siwa czy suszonych ryb z dodatkiem najrozmaitszych zakwasów i

Strona 3 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

dro

y. Pewne odmiany takiego pieczywa nadzwyczajnie pobudzaj

apetyt, inne

znowu

maj

tak

warto

ść

ywcz

, i

wielu tym jedynie

yje, nie jedz

c wi

cej nic, a

mimo to odznaczaj

c si

najcz

ęś

ciej długowieczno

. Znamy po

ywki roztarte,

rozmi

kczone i rozbite (wszelako z wykluczeniem jakiegokolwiek gnicia) do tego stopnia,

ciepłota słabego

oł

dka łatwo przekształca je w wyborn

papk

, nie gorzej ni

ciepłota sprawnego

oł

dka mo

e przerobi

pokarmy zwyczajne. Wytwarzamy i takie

rodzaje potraw, pieczywa i napojów, które po spo

yciu pozwalaj

na znoszenie postu

dłu

szego ni

li zwykły. Jeszcze inne przy dłu

szym u

yciu sprawiaj

, i

ęś

nie

nabieraj

kszej ni

poprzednio j

drno

ci i siły, przez co wzrasta i wzmaga si

ich

zdolno

ść

do wszelakiej pracy.

"Mo

na łatwo domy

, i

rozporz

dzaj

c wi

kszym ni

li wy w Europie zasobem i

ksz

ró

norodno

lin i zwierz

t (lubo dobrze

wiadomi jeste

my, co tam macie

u siebie), zaopatrujemy te

nasze rozdzielnie i wytwórnie

rodków leczniczych w leki

proste i w składniki leków zło

onych obficiej i w wi

kszym wyborze ni

wy. Znajduj

tam równie

lekarstwa wcze

niej lub pó

niej przyrz

dzone i maj

ce długotrwał

zdolno

ść

do fermentowania. Co si

tyczy przygotowywania

rodków leczniczych, to posługujemy

nie tylko wszelkimi znanymi ju

sposobami skraplania i rozdzielania, w szczególno

przy pomocy powolnego ogrzewania i cedzenia przez rozmaite płótna, sukna,

drewna, a nawet przez substancje jeszcze twardsze - lecz ponadto znamy wspaniałe
metody ł

czenia ze sob

ró

nych pierwiastków. Dzi

ki tym metodom osi

gamy tak

doskonałe zespolenia składników,

e cało

ść

wydaje si

niemal jednolitym wytworem

naturalnym.

"Zdobyli

my te

bardzo wiele nieznanych wam umiej

tno

ci technicznych, przy pomocy

których wytwarzamy rzeczy takie, jak papier, płótno i jedwab, jak materiały zadziwiaj

cej

wietno

ci udatnie tkane z piór, jak najpi

kniejsze barwniki i farby oraz rozliczne inne

rzeczy. Mamy te

wytwórnie przedmiotów wymienionych ju

poprzednio - zarówno tych,

które s

w u

yciu powszechnym, jak i tych, które nie s

do tego przeznaczone. Trzeba ci

bowiem wiedzie

e bardzo wiele rzeczy z tych, o których ju

opowiedziałem, u

ywa si

w całym królestwie, cho

eli pochodz

z naszych wynalazków, to pierwowzory ich oraz

najpierwsze i najlepiej wykonane sztuki zatrzymujemy niekiedy w naszym domu.

"Bardzo ró

norodne piece słu

Ŝą

nam do wytwarzania i utrzymywania ciepła o dowolnych

temperaturach, a mianowicie: ostrego i szybko powstaj

cego

aru, silnego i stale

utrzymuj

cego si

gor

ca, nagrzewaj

cego z wolna ciepła umiarkowanego, poł

czonego

z przewiewem i spokojnego, a tak

e wilgotnego i suchego i tym podobnych. Atoli przede

wszystkim umiemy na

ladowa

ar sło

ca i ciepłot

innych ciał niebieskich, które ze

wzgl

du na swój ruch kołowy, oddalanie si

i obracanie wykazuj

rozliczne wahania

temperatury. Za pomoc

tych ciepłot dokonujemy podziwu godnych dzieł. Na

ladujemy

równie

ciepłot

nawozów,

oł

dków zwierz

cych, krwi i samego ciała, trawy i ziół

zwalonych na stos w stanie wilgotnym do zamkni

tego pomieszczenia, ciepłot

wapna

gaszonego i innych rzeczy. Podobnie

mamy maszyny, które wzbudzaj

ciepło przez

sam ruch; ponadto za

miejsca dla silnych nasłonecznie

, to znów miejsca poło

one pod

ziemi

, gdzie si

tworzy ciepło w sposób naturalny lub sztuczny. Wszystkie te rodzaje

ciepłoty wykorzystujemy stosownie do natury wyznaczanych sobie prac.

"Urz

dzili

my domy, gdzie badamy zjawiska działaj

ce na wzrok, a tak

przeprowadzamy do

wiadczenia ze wszystkimi barwami. Z ciał przezroczystych i

bezbarwnych uzyskujemy tam kolory nie maj

ce bynajmniej charakteru t

czowych barw

wietlnych, jakie bywaj

w kamieniach szlachetnych i pryzmatach, jeno zwyczajne,

istniej

ce samodzielnie i trwale. Poza tym umiemy wzmacnia

wszelakie promienie, tak

przekazujemy

wiatło na wielkie odległo

ci, tam za

przydajemy mu tyle siły i mocy,

przy takim o

wietleniu widzie

na najcie

sze linie i punkciki. Potrafimy stworzy

ró

norodne

wiatła zarówno jednokolorowe, jak wielobarwne, oraz wywoływa

rozmaite

Strona 4 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

omamienia i złudzenia wzrokowe co do kształtów, wielko

ci, ruchów i kolorów; wreszcie

emy ukazywa

wszelkie gry cieniów tudzie

obrazy unosz

ce si

w powietrzu.

Odkryli

my te

wiele nieznanych wam

rodków, które słu

Ŝą

do dobywania z ró

nych ciał

własnej ich

wiatło

ci pierwotnej. Wynale

my urz

dzenia, dzi

ki którym przedmioty

mocno oddalone, np. znajduj

ce si

na niebie albo w innych odległych miejscach, staj

dla oczu widzialne. A do tego umiemy przedmioty poło

one blisko ukazywa

daleka, a przedmioty dalekie z bliska, dowolnie ustalaj

c pozorne odległo

ci. Stosujemy

równie

urz

dzenia pomocnicze dla oczu, które to urz

dzenia w u

yciu znacznie

przewy

szaj

wasze okulary i zwierciadła. Przy pomocy wymy

lnych przyrz

dów do

patrzenia, czyli przezierników mo

emy wyra

nie i dokładnie widzie

ciała drobne i nikłe,

jak członki i barwy małych owadów i robaczków, jak niedostrzegalne innym sposobem
ziarnka i kryształki w kamieniach szlachetnych, jak niewidzialne inaczej rozliczne cz

stki

moczu i krwi. Dalej, mo

emy sztucznie tworzy

cze,

wiatłokr

gi i pier

cienie

wietlne,

wywoływa

migotanie i drganie

wiatła. Nareszcie powodujemy wszelkie odbicia i

załamania

wiatła oraz podwojenia przedmiotów.

"Mamy kamienie szlachetne wszystkich odmian; wiele z nich bardzo pi

knych, a wam

całkiem nieznanych. Dalej - kryształy i szkła rozmaite, przy czym niektóre z nich zrobione
s

z metali i tworzyw innych ni

te, z jakich wyrabia si

szkło u was. Nast

pnie - wszelkie

kopaliny, których nie znacie, magnesy o nadzwyczajnej sile przyci

gania oraz inne

rzadko spotykane kamienie, ju

to naturalne, ju

to sztuczne.

"W domach d

ków próbujemy i badamy wszystkie rodzaje d

ków oraz ich

powstawanie. Układamy harmonie, jakich wy nie u

ywacie, ł

c nie tylko tony w dur i

moll, jak wy, lecz tak

wiartki tonów oraz tak bardzo miłe tony dr

Ŝą

ce. Posługujemy si

nieznanymi wam jeszcze instrumentami muzycznymi, przy czym niektóre z nich daj

melodie przyjemniejsze od waszych. U

ywamy te

dzwonów i brz

kadełek o niezwykle

poci

gaj

cym tonie. Umiemy tworzy

tak tony słabe, jak mocne i powa

ne; podobnie

niskie i wysokie. Tony, które na pocz

tku s

jednolite, w dalszym brzmieniu

przekształcamy cz

stokro

w dr

Ŝą

ce. Potrafimy wytwarza

albo na

ladowa

wszelkie

ki artykułowane i głoski mowy ludzkiej, jako te

głosy zwierz

t i

piew ptaków.

Wynale

my przyrz

dy wspomagaj

ce słuch; je

eli przyło

y si

je do uszu, to w

znacznym stopniu powi

kszaj

sprawno

ść

tego zmysłu, a zarazem wzmacniaj

dopływaj

ce d

ki. Odwracanie si

głosu, które wy zwiecie echem, i znamy w wielu

dziwnych odmianach. Wywołujemy je te

sztucznie, przy czym polega ono nie tyle na

wielokrotnym odbijaniu czy odrzucaniu głosu, jak na wzmacnianiu go, to znowu

osłabianiu. W pewnych wypadkach nawet d

ki artykułowane oddawane s

inaczej

li w brzmieniu pierwotnym. Znamy wreszcie sposoby przenoszenia d

ków - za

pomoc

tub oraz rur wygi

tych - na wielkie odległo

ci i to równie

wzdłu

linii krzywych.

"W domach, gdzie si

bada okadzania i zapachy, przeprowadzamy zarazem

wiadczenia tycz

ce si

smaków. Umiemy, co mo

e wydawa

dziwne, zapachy

mno

oraz wzmacnia

. Na

ladujemy wonie naturalne i sprawiamy,

e ró

norodne

zapachy dobywaj

z substancji innych, ani

eli te, z których winny pochodzi

wedle

przyrodzenia. W podobny sposób na

ladujemy smaki, tak i

potrafi

zwie

ść

nawet

wytrawnego smakosza. W tym

e domu mie

ci si

zakład cukierniczy, w którym wyrabia

łakocie, ciasta i inne tego rodzaju przysmaki, tak płynne jak i stałe. Przygotowuje si

je, oprócz cukru i miodu, z ró

nych innych słodkich i smakowitych rzeczy. Tam te

wytwarzamy najrozkoszniejsze wina, przetwory z mleka, sosy, przystawki zasolone i
marynowane w occie, zaiste, bardzo smaczne, a u was prawie nie b

ce w u

yciu.

"Opowiem teraz o domach maszyn, gdzie maszyny i aparaty słu

Ŝą

nam jako

ródło

wszelkich odmian ruchu. Z pomoc

tych urz

dze

osi

gamy ruchy szybsze, ni

dostajecie u siebie czy to przy strzelaniu z waszych małych strzelb, czy to przy u

yciu

jakich b

innych maszyn. Zmierzamy równie

do tego, aby ułatwi

ruch, wzmóc go i

Strona 5 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

zwielokrotni

przez zastosowanie kół i innych sposobów. W zwi

zku z tym uzyskujemy

skutki wi

ksze i pot

ęŜ

niejsze ni

osi

gane przez was przy strzelaniu z wielkich dział i

dzierzy. Wytwarzamy działa i sprz

t wojenny ka

dego rodzaju, nowe mieszanki

prochu strzelniczego, ogie

grecki, który płonie na wodzie i jest niemo

liwy do

ugaszenia, pociski ogniste w całej ich ró

norodno

ci - tak dla rozrywki, jak i dla celów

praktycznych. Na

ladujemy tam równie

lot ptaków i mamy pewne urz

dzenia, które

umo

liwiaj

nam poruszanie si

w powietrzu na podobie

stwo stworze

uskrzydlonych.

Budujemy okr

ty i łodzie, które mog

pływa

pod wod

i łatwiej znosi

szale

stwa

oceanu, a tak

e u

ywamy pasów do pływania i innych

rodków utrzymuj

cych na

wodzie. Posługujemy si

rozlicznymi doskonałymi zegarami i innymi mechanizmami,

poruszanymi przez wiatr albo wod

i wykonuj

cymi ruch obrotowy albo wahadłowy.

Mamy tak

e w kilku odmianach machiny o ruchu nieustaj

cym. Robimy do

wiadczenia z

ladowaniem ruchów istot

ywych, u

ywaj

c do tego odpowiednio zbudowanych

kukieł, jako to kukieł wzorowanych na człowieku, na zwierz

tach, ptakach, rybach i

ęŜ

ach. W ko

cu jeste

my w stanie wywoływa

inne poruszenia, odznaczaj

ce si

jednostajno

i dokładno

"W naszym domu matematyki rozporz

dzamy wszystkimi, chocia

najwymy

lniejszymi, przyrz

dami, zarówno geometrycznymi jak astronomicznymi.

"W ko

cu utrzymujemy te

dom złudze

, gdzie pokazujemy ró

norodne ułudy,

kuglarstwa i mamidła, daj

c pozna

kryj

cy si

w nich podst

p. Wszak łatwo uwierzycie,

maj

c tyle rzeczy naturalnych, które budz

podziw, mogliby

my, zaprawd

niesko

czenie oszukiwa

zmysły ludzkie, zwłaszcza je

liby

my zdobycze nasze chcieli

stroi

w nimb cudu i jako taki wielbi

. Ale my czujemy odraz

do wszelkich oszustw i

kłamstw. Przeto wszystkim członkom naszego Domu surowo nakazujemy, by pod kar

niesławy i grzywny nie przedstawiali nic naturalnego w sztucznej i zmy

lonej

wietno

ci.

Dozwala si

im podawa

jedynie sam

prawd

, woln

od wszelkiej fałszywej okrasy i

zap

dów w kierunku cudowno

ci.

"Takie oto, mój synu, s

skarby Domu Salomona.

"Co si

tyczy zatrudnie

i obowi

zków naszych członków, to przede wszystkim jest

ród nich dwunastu, którzy podaj

c inn

przynale

ść

narodow

(albowiem naszego

kraju nie ujawniamy) udaj

do krajów obcych i zaopatruj

nas w ksi

ąŜ

ki, materiały i

wzorce wszelakich osi

gni

ęć

. Dlatego zwiemy ich nabywcami

wiatło

ci.

"Trzej inni zestawiaj

wyniki do

wiadcze

, jakie tylko wynajd

w ksi

ąŜ

kach. Tych

nazywamy rabusiami.

"Trzej zajmuj

zbieraniem innych materiałów o do

wiadczeniach przeprowadzonych

w zakresie wszystkich umiej

tno

ci technicznych, jak równie

nauk wyzwolonych, a

ponadto w zakresie praktycznego zastosowania wszelkiej wiedzy nie zwi

zanej ze

sztuk

. Ci nazywani s

przez nas my

liwymi.

"Trzech robi nowe do

wiadczenia, jakie tylko poczytuj

za po

yteczne. S

to tak zwani

kopacze lub górnicy.

"Mamy równie

trzech takich, którzy porz

dkuj

wyniki prac współtowarzyszy poprzednio

wymienionych, układaj

c je wedle haseł oraz sporz

dzaj

c tablice, aby ułatwi

ludzkiej poznanie owych materiałów, czerpanie z nich spostrze

i wyprowadzanie

ogólnych zasad. Nazywaj

oni porz

dkuj

cymi.

"Trzej dalsi, okre

lani jako dobroczy

cy, maj

obowi

zek wgl

dania do prac swoich

współtowarzyszy i wyprowadzania z ich osi

gni

ęć

albo te

dokonywania w oparciu o nie

Strona 6 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

wynalazków, które by mogły przyda

yciu codziennym lub znale

źć

inne praktyczne

zastosowanie albo słu

rozwojowi nauki. Chodzi tutaj nie tylko o technik

, lecz tak

e o

jasne przedstawienie przyczyn zjawisk, o sposoby wykrycia tajemnic tkwi

cych w naturze

i o przyst

pne acz dokładne wiadomo

ci o nieznanych składnikach ,i siłach ukrytych w

poszczególnych ciałach.

"Po wielu zebraniach i naradach całego Towarzystwa, na których prace i wyniki
dotychczasowe s

usilnie rozpatrywane i jak gdyby na nowo prze

uwane, trzej z nas,

zwani pochodniami, maj

troszczy

o to, aby na podstawie widocznych osi

gni

ęć

pobudzi

do nowych do

wiadcze

; prowadzonych ju

na wy

szym poziomie, oraz nada

im kierunek, a

eby przy pomocy tych do

wiadcze

jeszcze gł

biej przenikn

ąć

tajników natury.

"Ustalonych i nakazanych tym sposobem do

wiadcze

dokonuj

trzej inni, okre

lani

przez nas jako mistrzowie szczepie

, którzy te

donosz

o wynikach swoich prac.

"Wreszcie mamy trzech tak zwanych wyja

niaczy natury, którzy na podstawie wszystkich

osi

gni

tych poprzednio dzi

ki do

wiadczeniom wynalazków i odkry

w dziedzinie

wiedzy przyrodniczej buduj

czy rozszerzaj

wnioski ogólniejsze, ustalaj

niewzruszalne

prawa i zasady. Wszystko to czyni

po uprzedniej naradzie i wypowiedzeniu si

całego

Towarzystwa.

"Jak rzecz sama przez si

wymaga, mamy równie

nowicjuszów i uczniów, a

eby nie

było przerwane nast

pstwo po ludziach powołanych do prowadzenia do

wiadczalnych

bada

i ustalania zasad. Oprócz tego s

w Towarzystwie zatrudnieni liczni posługacze i

pomocnicy, tak m

ęŜ

czy

ni jak i kobiety.

"Zwyczajem naszym jest, i

dokładnie rozwa

amy, które odkrycia i jakie wyniki

dokonanego do

wiadczenia nadaj

do rozgłoszenia, a jakie nie. Otó

jeste

my nawet

pod przysi

zobowi

zani do ukrywania tego, co postanowili

my trzyma

w tajemnicy.

Aczkolwiek odkrywamy czasem za ogóln

zgod

pewne rzeczy królowi oraz senatowi, to

jednak inne zatrzymujemy do własnej jeno wiadomo

ci.

"Teraz za

przejd

do naszych zwyczajów i obrz

dów.

"Powiem najprzód o dwu olbrzymich, pi

knych halach, z których w jednej umieszczamy

wedle ustalonego porz

dku wzorce wszystkich wyró

niaj

cych si

i wa

niejszych

wynalazków, w drugiej natomiast pos

gi co znakomitszych odkrywców. Mo

na tam

zobaczy

pos

g waszego Kolumba, który pierwszy odkrył Indie Zachodnie; nast

pnie

pos

g pierwszego budowniczego okr

tów; waszego zakonnika, który pierwszy wynalazł

proch strzelniczy i bro

paln

; wynalazcy muzyki; wynalazcy pisma, jak równie

wynalazcy druku; odkrywcy zjawisk astronomicznych; wynalazcy obróbki metali;
pierwszego wytwórcy szkła, nici jedwabnych i wina; odkrywcy metod uprawy zbó

wypiekania chleba; wreszcie pierwszego wytwórcy cukru. Pami

ęć

o tych wszystkich

wynalazcach zachowujemy na podstawie poda

pewniejszych i wierniejszych ni

wasze. Poza tym ustawiamy te

pos

gi licznych wybitnych naszych wynalazców, którzy

dokonali szlachetnych i sławnych dzieł. Poniewa

nie ogl

dali

cie sami tych wynalazków,

zbyt długo trwałoby ich opisywanie. Poza tym nie pojmuj

c ich w nale

yty sposób,

mogliby

cie łatwo powzi

ąć

mylny s

"Ka

demu tedy bardziej zasłu

onemu wynalazcy zaraz wznosimy pos

g i hojnie

obdarowujemy nader szczodr

nagrod

. Niektóre z tych pos

gów s

spi

owe, inne

marmurowe, z kamienia lidyjskiego, z drewna cedrowego lub te

z innych kosztownych

gatunków drewna, które w dodatku pozłaca si

i zdobi; jeszcze inne -

elazne, srebrne i

złote.

Strona 7 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20

"Mamy osobne hymny i formuły obrz

dowe, które co dzie

piewamy albo na głos

odczytujemy. Oddajemy w nich chwał

Bogu, wielbimy Go i wyra

amy nasz

wdzi

czno

ść

za cudowne dzieła Jego. W modlitwach błagalnych za

usilnie prosimy, aby

udzielił nam pomocy i błogosławie

stwa, aby raczył kierowa

naszymi poczynaniami,

wieci

je i obróci

na dobry i

ty po

ytek.

"W ko

cu jest u nas w zwyczaju, i

od czasu do czasu udajemy si

w odwiedziny do

niejszych miast naszego królestwa, gdzie - je

eli uznamy to za wła

ciwe - ujawniamy

przy sposobno

ci po

yteczne wynalazki. Równie

, je

li chodzi o odkrywanie tajemnic

natury, zapowiadamy naprzód wyst

pienie chorób zaka

nych i kl

ski zarazy morowej,

zbli

anie si

rojów szara

czy, głód, burze i nawałnice, trz

sienie ziemi, powodzie,

komety, stan pogody na nadchodz

cy rok i inne rzeczy. Zarazem udzielamy rad we

wszystkich tych sprawach i wskazujemy, co lud powinien czyni

, aby zapobiec i znale

źć

rodki zaradcze przeciwko gro

Ŝą

cym nieszcz

ęś

ciom".

WIELKIE ZADANIA W STOSUNKU DO PRZYRODY, MAJ

CE NA WZGL

DZIE

YTEK LUDZKI

(wedle angielskiego wydania "Nowej Atlantydy" z 1628 r.)

PRZEDŁU

ANIE

YCIA

PRZYWRACANIE W PEWNYM STOPNIU MŁODO

OPÓ

NIANIE STARO

LECZENIE CHORÓB UWA

ANYCH ZA NIEULECZALNE

MIERZANIE BÓLU

ŁATWIEJSZE I NIE TAK OBRZYDLIWE PRZECZYSZCZANIA
WZMAGANIE SIŁY I ZDOLNO

CI DO CZYNU

POWI

KSZANIE ZDOLNO

CI DO ZNOSZENIA M

KI I BÓLU

DOKONYWANIE ZMIAN W BUDOWIE CIAŁA, USUWANIE OTYŁO

CI I

CHUDERLAWO

POWODOWANIE ZMIAN WE WZRO

CIE

POWODOWANIE ZMIAN W PRZYRODZONYCH WŁA

CIWO

CIACH

POMNA

ANIE I WZMAGANIE ZDOLNO

CI UMYSŁOWYCH

PRZEMIANA JEDNYCH CIAŁ W INNE
STWARZANIE NOWYCH GATUNKÓW
PRZEMIENIANIE JEDNYCH GATUNKÓW W INNE

RODKI ZNISZCZENIA (ZARÓWNO NARZ

DZIA WOJENNE, JAK I TRUCIZNY)

POBUDZANIE WESOŁO

CI I DOBREGO USPOSOBIENIA

SIŁA WYOBRA

NI I JEJ ODDZIAŁYWANIE B

NA INN

OSOB

, B

NA SIEBIE

SAMEGO
PRZY

PIESZANIE DOJRZEWANIA

PRZY

PIESZANIE KLAROWANIA SI

PŁYNÓW

PRZY

PIESZANIE ROZKŁADU CIAŁ

PRZY

PIESZANIE NAPARZANIA

PRZY

PIESZANIE KIEŁKOWANIA

SZTUCZNE WYTWARZANIE NAWOZÓW U

NIAJ

CYCH GLEB

ODDZIAŁYWANIE NA ZJAWISKA ATMOSFERYCZNE I WYWOŁYWANIE BURZ
DOKONYWANIE PRZEMIAN POLEGAJ

CYCH NA PRZYDAWANIU TWARDO

CIAŁOM, ZMI

KCZANIU ICH ITD.

PRZETWARZANIE CIAŁ STAŁYCH I WODNISTYCH W CIAŁA OLEISTE, TŁUSTE
UZYSKIWANIE NOWYCH POKARMÓW Z SUBSTANCYJ DOTYCHCZAS
NIEU

YWANYCH

WYTWARZANIE NOWYCH RODZAJÓW PRZ

DZY UBRANIOWEJ I NOWYCH

ODMIAN PRZEDMIOTÓW U

YTKOWYCH, TAKICH JAK PAPIER, SZKŁO ITD.

PRZECZUCIA NATURALNE
ZŁUDZENIA ZMYSŁOWE

Strona 8 z 9

Bez tytułu 1

2009-10-20