1

 

1. Pojecie procesu karnego: 

Przewidziane prawem zachowanie organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do 
wykrycia i ustalenia czynu przestępczego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania 
innych środków, albo w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub istnienie okoliczności 
wyłączających odpowiedzialności, do uniewinnienia oskarżonego.  
W znaczeniu konkretnym  - stanowi przewidzianą prawem działalność określonych uczestników, 
odbywającą się w oznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonym osobom lub 
osobie o konkretne przestępstwo. 
W znaczeniu ogólnym – jest to działalność przewidziana w obowiązujących przepisach mająca na celu 
wykrycie i ustalenie czynu, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowania innych środków. (jest to 
model normatywny, o charakterze wirtualnym, stanowiący podstawę konkretnej działalności procesowej) 
Model normatywny – czyli postulowany (wirtualny) Może być rozumiany dwojako. Formalnie (jego ujęcie 
ograniczają się do przepisów które określają jego bieg). Praktyczne ujęcie (bierze ono pod uwagę nie tylko 
same przepisy ale także czynniki mające wpływ na ich interpretację, do których można zaliczyć wykładnię 
udzieloną przez SN czy TK. 
 

2. Cele Procesu karnego 

W procesie karnym mówimy o celach ogólnych, a więc ostatecznym rezultacie do którego zmierza bieg 
procesu. I tak celem ogólnym procesu karnego będzie rozstrzygniecie o przedmiocie procesu. Mówimy 
również o celach cząstkowych, te występują w poszczególnych etapach procesu, postępowaniach 
uzupełniających itp. (np. cel postępowania przygotowawczego i odpowiadające mu zadania określone w art. 
297 KPK. Celem postępowania odwoławczego jest korekta wadliwych orzeczeń. Cele cząstkowe są 
zsynchronizowane z celem ogólnym i umożliwiają jego osiągnięcie. 
 

3. Przedmiot procesu 

Wg koncepcji ius puniendi której reprezentantem był S. Śliwiński – przedmiotem procesu jest roszczenie 
przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa. Współcześnie koncepcja ja (ius puniendi) 
została odrzucona. 
Wg. M. Cieślaka przedmiot każdego postępowania sprowadza się zawsze do jakiejś kwestii prawnej, której 
rozstrzygnięcie lub inne załatwienie jest zadaniem tego postępowania. W procesie karnym kwestię taką 
stanowią: odpowiedzialność karna i odpowiedzialność cywilna, jakie mogą obciążyć osobę winą 
przestępstwa (jeżeli chodzi o odp. Cywilną to mamy z nią do czynienia w procesie adhezyjnym). 
Tak więc pierwszorzędne w procesie karnym za zasadniczy przedmiot procesu, rozumiany jako kwestia 
odpowiedzialności prawnej osoby ściganej za zarzucane (lub przypisywane) jej przestępstwa. Przedmiotem 
nie jest natomiast sam fakt popełnienia przestępstwa. 
Określenie przedmiotu procesu ma istotne znaczenie dla jego niezmienności i niepodzielności 
(wytłumaczone w następnych punktach ) 
 

4 Niezmienność przedmiotu procesu

 oznacza, że przedmiot procesu nie powinien ulegać zmianom w 

czasie biegu procesu. W postępowaniu przygotowawczym 
 niezmienność przedmiotu procesu ma charakter względny, gdyż w razie potrzeby zarzucenia podejrzanemu 
popełnienia innego przestępstwa lub czynu w zmienionej w  
istotny sposób postaci, wydaje nowe postanowienia o przedstawieniu zarzutów. (art. 314 KPK) 
Wskazany aspekt przedmiotu procesu posiada zasadnicze znaczenie w postępowaniu jurysdykcyjnym po 
wniesieniu aktu oskarżenia do sądu. 
 

10 

5 Niepodzielność przedmiotu procesu

 oznacza, że niedopuszczalne jest orzekanie w różnych 

postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu  
procesu.  
Wskazany aspekt przedmiotu procesu posiada zasadnicze znaczenie w postępowaniu jurysdykcyjnym po 
wniesieniu aktu oskarżenia do sądu. 
 

6 Podstawa faktyczna odpowiedzialności danej osoby za zarzucany jej czyn 

(Stanowi stopień poinformowania organu procesowego o czynie przestępczym)  
Jest to czyn zarzucany oskarżonemu, który w przypadku potwierdzenia dowodami zasadności zarzutu 
zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku. W związku z tym musi zachodzić tożsamość czynu zarzucanego 
i przypisanego oskarżonemu. Czyn, za który oskarżony został skazany, musi, więc być czynem, o który 
został oskarżony. 
 

7.Kryteria tożsamości czynu. 

W literaturze prawnej przyjmuje się, że w procesie karnym na etapie jurysdykcyjnym dopuszczalna jest 
zmiana procesowa opisu czynu, jeśli nie wykracza poza granice tożsamości czynu. Tożsamość czynu 
decyduje o: 
a) dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego 
oskarżonemu w akcie oskarżenia: 
b)zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej 
osobie o ten sam czyn. 
Wg S. Śliwińskiego przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi wtedy, gdy mamy do czynienia z tym samym 
zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym).Stwierdzenie to choć powszechne, nie 
wyznacza ostrych kryteriów tożsamości czynów. Problem ten może być ujmowany od strony pozytywnej 
lub negatywnej. W literaturze twierdzi się, że ustalenie pozytywnych kryteriów tożsamości czynu jest wręcz  
niemożliwe. Podejmuje się natomiast próbę ustalenia kryteriów negatywnych ,które wyłączają możliwość 
przyjęcia tożsamości czynu. Do nich zalicza się: 1)różność przedmiotów czynu 
(sprawców przestępstwa); 2)różność dóbr prawnych(przedmiotów ochrony), tzn. w razie oskarżenia za 
pobicie nie może nastąpić skazanie za kradzież. Dalsze kryteria w tym różnica w osobie pokrzywdzonego są 
już dość wątpliwe. Wobec tego przyjmuje się, że poza tym identyczność jest wyłączona ,jeżeli w 
porównywanych określeniach zachodzą tak istotne różnice ,że wg rozsądnej ,życzliwej oceny nie można ich 
uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego. W gruncie rzeczy jest to odwołanie do oceny 
intuicyjnej. Rzecz prosta, im więcej jest cech różniących ,tym łatwiej ustalić brak identyczności 
(tożsamości) czynu. Widać jednak jak mało są owocne zabiegi w zakresie skonstruowania ostrych kryteriów 
pozwalających na ustalenia tożsamości czynu. 

 
8.Podstawa normatywna odpowiedzialności. 

Odpowiedzialność za czyn opiera się na dwóch podstawach, a mianowicie na podstawie faktycznej, czyli 
określeniu czynu, i na podstawie prawnej, czyli tzw. kwalifikacji prawnej czynu. Podstawa prawna może 
ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany dostosować kwalifikację prawną 
czynu do poczynionych ustaleń faktycznych. Taki obowiązek występuje zarówno w postępowaniu 
jurysdykcyjnym, jak i w postępowaniu  przygotowawczym, czemu dają wyraz art. 314, 399, 455 kpk. 
 

9.Rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu w toku postępowania. 

Kwalifikacja prawna czynu nie jest dla sądu wiążąca, gdyż może ulec zmianie podczas całego toku procesu. 
Zmiana kwalifikacji prawnej czynu może być następstwem błędu  w zastosowanej kwalifikacji(zmiana 
pierwotna) lub dokonanych zmian w stanie faktycznym (zmiana wtórna). 
 

3

 

10. Pojęcie zasad procesu karnego 

Przez zasady należy rozumieć normy prawne wypowiadające idee, stanowiące podstawowe cechy, 

kształtujące dany model procesu karnego, które na przestrzeni rozwoju historycznego procesu karnego 
przybierały przeciwstawne wartości. 

W literaturze zasady procesu karnego są rozumiane w dwojakim znaczeniu. Z jednej strony są one 

traktowane jako dyrektywy, a więc zdania dyrektywalne określające wzorce, na których ma być zbudowany 
określony system procesowy – jako wzorce postulowane. Są to postulaty pod adresem ustawodawcy 
rozumiane jako zasady – idee. Zwykle postulaty te określają wzorce o charakterze idealnym, nie 
przewidującym wyjątku, tzn. takie, w których wskazuje się tylko jedną możliwość rozstrzygnięcia pewnej 
kwestii we wszystkich okolicznościach, w których ona zachodzi. Takie rozumienie zasad procesu karnego 
jako postulatu – wzorca określa się także nazwą zasady w sensie abstrakcyjnym. Z drugiej strony zasada 
procesu, wiążąca w odróżnieniu od postulatu (dyrektywy), wymaga odniesienia do oznaczonego systemu 
prawa karnego procesowego w danym państwie, aby mogła się stać norma obowiązującą w danym systemie. 
Są to zasady w sensie konkretnym.     
W ramach klasyfikacji zasad procesowych można przeprowadzić ich podział na: 
- zasady ogólnoprawne 
- zasady procesu karnego 
a)zasady ustrojowo – organizacyjne 
b)ściśle procesowe 
 
Zasady ustrojowo-organizacyjne:  
- zasada prawa do sądu  
- zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym  
- zasada niezawisłości sędziowskiej  
- zasada kolegialności sądu  
- zasada bezstronności  
  
Zasady ściśle procesowe (na podstawie kryterium funkcjonalności):  
- związane ze wszczęciem procesu karnego:  
a) zasada oficjalności (ścigania z urzędu)  
b) zasada legalizmu  
c) zasada skargowości  
- zasady dotyczące postępowania dowodowego  
a) zasada prawdy  
b) zasada bezpośredniości  
c) zasada koncentracji materiału dowodowego  
d) zasada swobodnej oceny dowodów  
- zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania  
a) zasada kontradyktaryjności  
b) zasada jawności  
c) zasada rzetelnego procesu  
d) zasada ustności  
e) zasada kontroli  
- zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie:  

10 

a) zasada domniemania niewinności oskarżonego  
b) zasada prawa do obrony oskarżonego 
 

11. Poszczególne zasady procesu karnego  

Zasady ustrojowo organizacyjne procesu karnego 
 
ZASADA PRAWA DO SĄDU – oznacza z jednej strony prawo jednostki dostępu do sądu, a z drugiej 
strony wymaga, aby sprawę rozpoznał ustanowiony przez ustawę właściwy, niezależny i bezstronny sąd. 
Zasada wyrażona była już w Konstytucji Marcowej, prawa tego nie wypowiadała Konstytucja PRL, po 89 
roku TK wyniósł tą zasadę z zasady demokratycznego państwa prawnego. Istotną rolę w kształtowaniu się 
zasady prawa do sądu miały konwencje: MPPOiP oraz EKPCZPiPW. 
Przepisy te były interpretowane jako wymagania, by sprawy jednostki były rozstrzygane przez sąd 
właściwy, niezawisły, bezstronny i ustanowiony przez ustawę. Nie mógł być to sąd będący sądem 
(trybunałem) tylko z nazwy. Orzecznictwo ustaliło, iż sądem jest organ odpowiadający następującym 
kryteriom: 
- niezależny od egzekutywy i od stron postępowania 
- złożony z sędziów, którzy nie mogą być w każdej chwili odwołani przez organ nominujący 
- przy istnieniu gwarancji praworządności postępowania 
Sąd miał być ustanowiony przez ustawę – zakaz tworzenia sądów wyjątkowych, właściwych ex post. 
Sąd ma być niezawisły – niezależny od władzy wykonawczej, od stron 
Sąd ma być bezstronny – nie może identyfikować się z interesami tylko jednej strony i za tym ma 
przemawiać ukształtowanie jego składu. 
Reguły te dotyczą tylko postępowania sądowego, nie obejmują postępowania przygotowawczego. 
Początkowo przepisy te nie były interpretowane jako dające gwarancje dostępu do sądu. Obecnie jednak 
organy strasburskie uznały, że prawo dostępu do sądu, choć nie wyrażone w przepisach, stanowi ich element 
składowy. 
Zasada prawa do sądu przyjęta jest powszechnie w państwach demokratycznych, w dwóch ujęciach, w 
jednych dopuszcza się powierzanie funkcji orzecznictwa organom niesądowym (administracyjnym, 
arbitrażowym) przy założeniu, że od orzeczeń tych organów przysługuje odwołanie do sądu -> kraje 
skandynawskie, anglosaskie. Drugie ujęcie zakasuje konstytucyjnie powierzania funkcji orzecznictwa 
ciałom niesądowym, chyba że zapewniona jest pełna kontrola sądowa nad tymi orzeczeniami -> RFN. 
Konstytucja RP wyraża dwa zasadnicze przepisy w przedmiocie zasady prawa do sądu. 
art. 45 ust. 1 – „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej 
zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”, art. 77 ust 2. „Ustawa nie może nikomu 
zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, otwierając drogę sądową każdej 
jednostce w razie naruszenia jej wolności i praw”. Przyjęta jest zasada odrębności sądów i trybunałów oraz 
sądowego wymiaru sprawiedliwości i instancyjności postępowania. 
 
 
ZASADA UDZIAŁU CZYNNIKA SPOŁECZNEGO W PROCESIE KARNYM 
Zasada jest wyrazem demokratyzmu, jest formą udziału obywateli w zarządzaniu państwem, 
współdecydowania o istotnych sprawach innych obywateli. Można ją wyrazić jako dyrektywę nakazującą 
rozstrzyganie indywidualnych spraw obywateli z udziałem przedstawicieli społeczeństwa. Czynnik 
społeczny = nieurzędnik. Udział czynnika społecznego w procesie może przejawiać się: 
- w składzie organu wydającego rozstrzygnięcia 

5

 

- w udziale w procesie podmiotów reprezentujących interes społeczny (przedstawiciel społeczny art. 90 i 
nast. Kpk) 
- w dostępie obywateli do odbywanych publicznie rozpraw (łączy się to z zasadą jawności) 
Podstawowe znaczenie ma udział czynnika społecznego w składzie organu rozstrzygającego, można 
wyodrębnić następujące modele: 
- organy sądowe złożone wyłącznie z urzędników 
- organy sądowe złożone wyłącznie z czynnika społecznego 
- organy sądowe złożone częściowo z jednych i drugich 
Rozwiązanie urzędnicze: fachowość, centralizm władzy, możliwość popadania urzędasów w rutynę, brak 
należytej społecznej oceny rozstrzyganych sytuacji konfliktowych. 
Rozwiązanie społeczne: demokratyzm postępowania, lepszą ocenę rozstrzyganego konfliktu, popartą 
doświadczeniem życiowym przedstawicieli różnych środowisk zawodowych, brak należytego 
przygotowania zawodowego czynnika społecznego, nieznajomość prawa, bierność. 
Udział czynnika społecznego w składzie organów orzekających może przybrać postać: 
- sądu przysięgłych (wykształcony w Wielkiej Brytanii, sprowadzony na kontynent przez rewolucję we 
Francji, czynnik społeczny tworzy radę przysięgłych która wydaje werdykt co do winy lub niewinności 
oskarżonego, sędzia zawodowy przewodniczy w rozprawie, stosuje prawo, wymierza karę. Ława 
przysięgłych obraduje bez udziału sędziego – oddzielenie sędziego prawa od sędziego faktu. Szeroki 
demokratyzm w postępowaniu sądowym, niekiedy jednak padają przypadkowe rozstrzygnięcia. Dlatego nie 
recypowano go w państwach Europy Środkowej i Wschodniej – także czynniki polityczne za PRLu) 
- sądu ławniczego (ławnik jest zarówno sędzią faktu jak i sędzią prawa, równoprawnym z sędzią 
zawodowym) 
Konstytucja RP mówi, iż „Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa” -> 
reprezentuje opcję udziału obywateli w sprawowaniu sprawiedliwości, nie rozstrzyga jednak formy tego 
udziału. Prawo o ustroju sądów powszechnych i kpk mówi iż udział czynnika społecznego w rozstrzyganiu 
spraw karnych przez sądy pozostaje regułą. Ławnicy pochodzą z wyboru, wybierani są przez rady gmin, 
których obszar jest objęty właściwością sądów okręgowych i rejonowych, w głosowaniu tajnym. 
Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki 
zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne 
prawo wyborcze. Zasadę udziału ławników w składach sądu zastosowano do sądów działających w 
pierwszej instancji, ławnicy biorą udział w składach sądu wraz z sędziami zawodowymi. Regułą jest 1 
sędzia + dwóch ławników. 
Krytyka systemu ławniczego: niska aktywność ławników, uchylanie się ławników od obowiązków, system 
wyłaniania ławników 
 
ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ 
Jest to także zasada konstytucyjna. Kształtuje wymiar sprawiedliwości jako odrębną i szczególną funkcję 
państwową. Konstytucja RP mówi iż „sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają 
tylko Konstytucji i ustawom”, podobnie uregulowanie dotyczy sędziów TS. Jeśli chodzi o sędziów TK to 
podlegają tylko Konstytucji. Zasada niezawisłości stanowi dyrektywę nakazującą sędziemu orzekania 
na podstawie Konstytucji RP, ustaw i swego wewnętrznego przekonania, nikt oprócz ustawodawcy nie 
może wpływać na sędziego w sprawowaniu przez niego wymiaru sprawiedliwości. Składa się z dwóch 
członów: 
- niezawisłości 
- podległości ustawom i Konstytucji – wynika stąd zobowiązanie do przestrzegania Konstytucji i ustaw. Nie 

10 

wynika natomiast z tego nakaz stosowania przez sędziego przepisów niższego rzędu. Powinien je stosować, 
jeżeli są zgodne z ustawami. 
Niezawisłość oznacza orzekanie według wewnętrznego przekonania sędziego, nikt nie może go 
zastępować w sprawowaniu funkcji, ani wpływać na niego w zakresie rozstrzygania spraw. Sędzia powinien 
być wolny od wpływu czynnika zewnętrznego w całym przebiegu procesu karnego. Sędzia ma obowiązek 
samodzielnie dokonywać wykładni przepisów oraz rozstrzygać o wartości i wiarygodności dowodów. 
Niezawisłość sędziowska oznacza: 
- zakaz wywierania jakiegokolwiek wpływu na sędziego co do kierunku rozpoznania sprawy lub treści 
orzeczeń, które ma wydać 
- niezależność w rozstrzyganiu nasuwających się wątpliwości dotyczących zarówno faktycznego, jak i 
prawnego stanu sądzonej sprawy 
- niezależność w wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć w toku postępowania, jak i orzeczenia kończącego 
postępowanie 
- brak odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej sędziego za orzeczenia wydane zgodnie z własnym 
sumieniem, w granicach swobodnej oceny dowodów i na podstawie przepisów ustawy. 
Sędzia jest związany ogólnie przyjętymi regułami wykładni i zasadami logicznego myślenia. Ustawy, 
którym podlega sędzia, decydują o zakresie wyznaczającym zakres niezawisłości sędziowskiej: 
- sędziego nie obowiązują rozstrzygnięcia innego sądu zapadłe w innej sprawie, chyba że są to orzeczenia 
sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny 
- sąd ponownie sprawę rozpoznający jest związany zapatrywaniem prawnym i wskazaniami sądu 
odwoławczego co do dalszego postępowania 
- w razie rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego związanego z określoną sprawą uchwała SN jest w danej 
sprawie wiążąca 
- uchwały SN nie związane z konkretną sprawą, rozstrzygające kwestie prawne wywołujące rozbieżności w 
orzecznictwie, jeśli stanowią zasadę prawną to posiadają pewien zakres obowiązywania. Niezawisłość 
sędziego nie dotyczy sfery administracji sądowej, dotyczy wyłącznie sfery jurysdykcji. 
Aby dyrektywa niezawisłości nie była tylko czystą deklaracją, potrzebne są gwarancje. Rozróżnia się 
gwarancje ustrojowe i procesowe.  
Gwarancje ustrojowe: 
- odpowiedni poziom etyczno-moralny (nieskazitelny charakter) 
- odpowiednie przygotowanie zawodowe pozwalające na samodzielne prowadzenie procesu karnego i 
rozstrzyganie 
- stałość zawodu sędziowskiego – brak obawy o przyszłość zawodową 
- niepołączalność stanowiska sędziego z innym zawodem, by nie można było wpływać na niego z tytułu 
drugiego zatrudnienia lub zawodu 
-  niezależność materialna 
- immunitet sędziowski 
- samorządność sędziowska 
Eliminowanie wpływu administracji na sędziów i ich odwołanie dokonano w 1990 przez: 
- ustanowienie Krajowej Rady Sądownictwa 
- usunięcie możliwości odwołania sędziego z powodu niedawania „rękojmi wykonywania zawodu sędziego” 
- przyznanie samorządom sędziowskim prawa do wysuwania kandydatów na sędziego. 
Gwarancje procesowe: 
- kolegialność składu sędziowskiego 
- jawność rozpraw 

7

 

- swobodna ocena dowodów 
- tajność narady sędziowskiej 
 
ZASADA KOLEGIALNOŚCI SĄDÓW 
Wyraża ona dyrektywę, by rozstrzygnięcia sądu wydawane były kolegialnie. Jej przeciwieństwem jest 
jednoosobowy skład sądu. 
Walory kolegialności: demokratyzm, wszechstronniejsze rozpoznanie sprawy, zmniejszenie 
niebezpieczeństwa niedokładności lub błędów, kolegialność wzmacnia także autorytet organu, decyzja 
kolegialna ma większą wagę moralną dla stron i dla społeczeństwa, zwiększa niezawisłość organu. Zasada ta 
odnosi się do sądów, nie dotyczy organów ścigania karnego. 
Sądy karne powszechne zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji orzekają w składzie trzyosobowym. 
Niekiedy w pięcioosobowym. Wyjątkowo skład sądu może być jednoosobowy, np. w postępowaniu 
uproszczonym, wyjątkowo też sąd okręgowy w drugiej instancji może orzekać jednoosobowo. 
 
ZASADA BEZSTRONNOŚCI 
Dyrektywa w myśl której organy procesowe są zobowiązane do zachowania bezstronnego stosunku do 
sprawy i uczestników procesu. Mieści się w tym zakaz stronniczości, tj. sprzyjania jednej ze stron i 
odnoszenia się z niechęcią do drugiej. Zasada ta dotyczy wszystkich sędziów sądów powszechnych, 
wojskowych, administracyjnych jak i sędziów SN. Gwarancją obiektywizmu organu procesowego jest 
instytucja wyłączenia sędziego, przewidziana przepisami prawa procesowego. Są to dwie grupy przepisów: 
pierwsza to wyłączenie z mocy prawa, przewidziane w art. 40 kpk. Drugą grupę stanowi wyłączenie na 
wniosek, kiedy istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do 
bezstronności sędziego w danej sprawie. Zasada ta odnosi się także do innych organów państwowych 
występujących w sprawie, obejmuje oskarżyciela publicznego jak i organy postępowania 
przygotowawczego. Twierdzenie to znajduje oparcie w przepisach o wyłączeniu prokuratora, osób 
prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz do innych oskarżycieli publicznych, po drugie w art. 4 
kpk w myśl którego organy prowadzące postępowanie są zobowiązane badać i uwzględniać okoliczności 
przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Przejawia się także w zakresie 
zbierania i przedstawiania dowodów. Organy procesowe posiadają inicjatywę dowodową (mogą w miarę 
potrzeby i możliwości wprowadzać i przeprowadzać dowody z własnej inicjatywy bez oczekiwania na 
wniosek pokrzywdzonego czy oskarżonego). Ma to istotne znaczenia dla sądu, który nie jest związany tym, 
o co wniosą strony, sąd może i powinien sam z własnej inicjatywy wyświetlić okoliczności sprawy. 
Oskarżyciel publiczny ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego, choć występuje 
po stronie oskarżenia. 
 
Zasady ściśle procesowe: zasady związane z wszczęciem procesu karnego 
 
ZASADA OFICJALNOŚCI (ŚCIGANIA Z URZĘDU) 
 
Rys historyczny: Historycznie najwcześniejszą formą było ściganie sprawcy przestępstwa przez 
pokrzywdzonego lub jego krewnych. Brak było różnic pomiędzy karnymi a cywilnymi skutkami czynu. Stąd 
nie było zróżnicowania na proces karny i cywilny. Sprawca, który zapłacił pokrzywdzonemu lub jego 
rodzinie odszkodowanie nie był w centrum zainteresowania społeczeństwa, nie istniała potrzeba ingerencji 
w te sprawy. W miarę wzrostu zainteresowania ogółu w zwalczaniu przestępstw, kiedy kara nabiera 
charakteru publiczno-prawnego, na organach państwa spoczął obowiązek ścigania przestępstw. Nastąpiło 

10 

odejście od samopomocy obywateli. Jednym z zadań państwa stało się ochranianie poszczególnych 
obywateli, ale także zapewnienie przestrzegania porządku prawnego ustalonego przez przedstawicieli 
społeczeństwa. Naruszenie porządku prawnego – popełnienie przestępstwa, wymaga akcji ze strony 
organów ścigania karnego. Państwo przez swoje organy przejęło na siebie obowiązek ścigania sprawców 
przestępstw z oskarżenia publicznego, pozostawiając pokrzywdzonemu jedynie inicjatywę w tym zakresie, 
co do przestępstw wnioskowych. Ściganie przestępstw z urzędu stało się monopolem państwa. Do niedawna 
pokrzywdzony i sprawca byli pozbawieni wpływu na toczące się postępowanie poprzez porozumiewanie się 
ze skutkiem dla jego biegu o czyny ścigane z oskarżenia publicznego, zwłaszcza w sprawach o przestępstwa 
drobniejsze. Monopol państwa należało więc uznać za idący za daleko. Toczące się postępowanie wbrew 
życzeniom pokrzywdzonego nie zawsze może być społecznie słuszne i pożądane. W obecnym kpk odstępuje 
się od monopolu ścigania przestępstw z oskarżenia publicznego przez państwo. Kodeks wprowadza szerego 
regulacji pozwalających na porozumienie się sprawcy z pokrzywdzonym co do dalszego losu postępowania 
karnego w ramach postępowania mediacyjnego lub poza nim, ze skutkiem w postaci wniosku prokuratora o 
skazanie bez przeprowadzenia rozprawy lub dowolnego poddania się karze. Obowiązujący kpk umożliwia 
również pokrzywdzonemu wniesienie aktu oskarżenia w razie odmowy wszczęcia lub umorzenia 
postępowania przez prokuratora. 
 
Zasada ścigania z urzędu polega na tym, że ściganie przestępstw odbywa się przez organy państwa 
niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu albo od zgody lub zezwolenia 
określonej władzy, a zatem państwo za pomocą swoich organów ściga przestępstwa z urzędu (ex 
officio) – jest to więc zasada oficjalności. 
 
Organy ścigania: prokurator lub Policja 
Rozpoczęcie ścigania, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, tj. gdy fakty 
wzbudzają w organie ścigania podejrzenie, że popełniono przestępstwo. Organ wszczyna wówczas 
postępowanie z własnej inicjatywy bez konieczności jakiegokolwiek oświadczenia pokrzywdzonego lub 
innej osoby, np. zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Organ otrzymując informację o popełnieniu 
przestępstwa ze źródeł własnych lub środków masowego przekazu nie może wstrzymywać się od ścigania. 
Ustawodawca uznaje prymat interesu państwowego nad interesem poszczególnych osób, wyrażającym się w 
nieściganiu przestępstwa i nieujawnianiu go. Taki interes może być wyraźnie przewidziany w ustawie jako 
wyjątek. Zasada oficjalności odnosi się do całego przebiegu postępowania. 
 
Jeżeli ustawa karna nie przewiduje ścigania konkretnego przestępstwa na wniosek lub z oskarżenia 
prywatnego, to wówczas ma zastosowanie reguła ścigania z urzędu -> „Organy procesowe prowadzą 
postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej 
osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy” art. 9 kpk. Warunkowe ściganie z urzędu: 
- kiedy ściganie jest uzależnione od zezwolenia odpowiedniego organu (np. sądu dyscyplinarnego) 
- ściganie na wniosek (unormowane jest w art. 12 kpk – warunkuje możliwość wszczęcia postępowania z 
powodu popełnionego przestępstwa ściganego na wniosek, określonego w kk, złożenie wniosku jest 
uprawnieniem a nie obowiązkiem. Organ ścigania jednak jest zobowiązany pouczyć osobę uprawnioną o 
przysługującym mu uprawnieniu). Złożony wniosek o ściganie niektórych tylko sprawców przestępstwa 
upoważnia do ścigania także współsprawców, podżegaczy i pomocników oraz innych osób, których 
przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy określonego we wniosku, o czym 
należy uprzedzić składającego wniosek. Wyjątek w tym zakresie stosuje się do osób najbliższych, 
warunkiem ich ścigania są wnioski imienne. W razie śmierci pokrzywdzonego wniosek o ściganie mogą 

9

 

złożyć osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator. Wszczęcie postępowania 
bez wniosku stanowi przeszkodę procesową, lecz wada ta może ulec konwalidacji przed wydaniem wyroku 
w I instancji na skutek złożenia wymaganego wniosku o ściganie. Złożenie wniosku powoduje ex lege, że 
odtąd postępowanie toczy się z urzędu. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za 
zgodą prokuratora, w sądowym za zgodą sądu, ale tylko do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na 
pierwszej rozprawie głównej. Cofnięcie nie może dotyczyć przestępstwa zgwałcenia. Ponowne złożenie 
wniosku jest niedopuszczalne.) 
 
W ramach ścigania na wniosek można wyróżnić trzy zasadnicze grupy w zależności od podmiotu 
uprawnionego do złożenia wniosku: 
- pokrzywdzony 
- organ opieki społecznej lub właściwa instytucja 
- dowódca jednostki wojskowej (prokurator może ścigać, jeśli uzna że wymagają tego względy dyscypliny 
wojskowej) 
Ściganie na wniosek pokrzywdzonego występuje w dwóch odmianach: 
- ściganie bezwzględnie wnioskowe – ma miejsce, gdy przestępstwo podlega ściganiu na wniosek bez 
względu na osobę sprawcy przestępstwa (np. zgwałcenie) 
- ściganie względnie wnioskowe  - ma miejsce, gdy zasadniczym trybem ścigania danego przestępstwa jest 
ściganie z urzędu, natomiast niektóre kategoria sprawców tych przestępstw są ścigane na wniosek, jeżeli 
zachodzą pewne określone w ustawie stany, z reguły stosunek bliskości między pokrzywdzonym a sprawcą 
(np. kradzież) 
 
Ściganie z oskarżenia prywatnego – ściganie następuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia 
skargi prywatnej, od tego czasu pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym. Prokurator może 
ingerować w takie postępowanie z powodu istnienia interesu społecznego, podobnie ingerować może sędzia 
rodzinny   następuje wtedy nawrót do zasady ścigania z urzędu. 
 
ZASADA LEGALIZMU 
 
Należy odróżnić od zasady praworządności!!! Zasada legalizmu w procesie karnym polega na obowiązku 
ścigania przestępstw ściganych z urzędu. Obowiązek ten wynika przede wszystkim z prawa karnego 
materialnego. Skoro sprawca naruszył porządek prawny to musi ponieść konsekwencje swojego czynu, 
przywołuje się tutaj także zasadę równości   organy państwa nie mogą dokonywać wyboru między 
ściganiem a nieściganiem sprawcy przestępstwa, kierując się zasadą celowości. Zasada ta sprzyja poczuciu 
sprawiedliwości. Przeciwieństwem legalizmu jest oportunizm polegający na uprawnieniu do ścigania 
przestępstw, kiedy organowi ścigania karnego umożliwia się ocenę celowości ścigania karnego. 
 
W literaturze wyodrębnia się oportunizm właściwy i oportunizm niewłaściwy. 
Właściwy wiąże się z sytuacjami interesu społecznego bez względu na wagę przestępstwa, gdy zachodzi 
swoista kolizja interesów społecznych. Oportunizmem niewłaściwym są sytuacje, kiedy odstępuje się od 
ścigania tylko ze względu na małą wagę przestępstwa. Uzasadnienie sprowadza się do trzech następujących 
motywów: 
- błahości spraw co pociąga za sobą niecelowość i duże koszty procesu 
- angażowanie poważnej machiny karnego wymiaru sprawiedliwości w sprawach błahych stwarzałoby 
poczucie dysproporcji i obniżałoby jego powagę 

10 

- stosowanie represji karno-sądowej za czyny o znikomej szkodliwości społecznej, mijałoby się z celem kary 
Zaniechanie ścigania karnego z powodu znikomości społecznej szkodliwości czynu jest wynikiem definicji 
przestępstwa, którym jest tylko czyn o szkodliwości społecznej większej niż znikoma. 
W Polskim procesie karnym obowiązuje zasada legalizmu z pewnymi wyjątkami na rzecz oportunizmu (art. 
10 kpk): 
Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia 
postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia 
– o czyn ścigany z urzędu. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie 
międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. 
 
W ścisłym związku z zasadą legalizmu pozostaje obowiązek zawiadamiania o przestępstwie ściganym z 
urzędu (denuncjacja). Obowiązek jest usankcjonowany odpowiedzialnością karną z art. 240 KK obejmującą 
obowiązek denuncjacji przestępstw w nim wymienionych. W pozostałych przypadkach obowiązuje art. 304 
kpk, nie sankcjonowany odpowiedzialnością karną, lecz społeczną (? A co to do cholery jest??). Instytucje 
państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu 
przestępstwa ściganego z urzędu są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję 
oraz do czasu przybycia organu powołanego do ścigania lub wydania przez niego stosownego zarządzenia 
nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa   sankcjonowane to odpowiedzialnością karną z 
art. 231 kk. 
 
Dodatkowe uregulowania zapewniające realizację zasady legalizmu: 
- instytucja zażalenia do sądu na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia oraz na 
postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego 
- zażalenie do prokuratora na bezczynność organu ścigana, jeżeli w ciągu 6 tygodni zawiadamiający nie 
zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego. 
- zakaz odmowy przyjęcia denuncjacji 
- sąd rozstrzyga problem powinności wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia w razie istnienia 
odpowiednich podstaw w zebranym materialne dowodowym, w sytuacji różnicy zdań między prokuratorem 
a pokrzywdzonym co do tego czy takie podstawy istnieją w konkretnej sprawie w świetle zebranego 
materiału dowodowego. Teoria zna dwa rozwiązania – system wymuszenia skargi publicznej (RFN) oraz 
system skargi subsydiarnej (polski kpk). Można wnieść zażalenie na postanowienie o umorzenie śledztwa 
lub dochodzenia oraz na na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Jeżeli 
sąd uchyli takie postanowienie, a prokurator ponownie umorzy postępowanie, lub gdy zebrane dowody nie 
dają podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i prokurator nadrzędny nie uwzględni wniesionego zażalenia, to 
decyzja taka stwarza pokrzywdzonemu drogę do wniesienia własnego aktu oskrażenia o przestępstwo 
ścigane z oskarżenia publicznego, bez względu na właściwość rzeczową sądu. 
W postępowaniu sądowym kpk stanowi, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże 
sądu. Sąd może wyrazić zgodę na odstąpienie, bądź nie. 
 
Wyjątki od zasady legalizmu: 
a) umorzenie absorpcyjne – postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary 
byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo 
b) świadek koronny – podejrzany, któremu nadano pozycję świadka koronnego, co do którego postępowanie 
ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w 
przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub w związku mającym na celu popełnienie 

11

 

przestępstw 
c) umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu, jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub 
poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone w innej sprawie środki 
d) postępowanie rejestrowe 
Składniki oportunizmu są dostrzegalne także w instytucji małego świadka koronnego 
 
ZASADA SKARGOWOŚCI 
 
Zasada ta występuje w postępowaniu jurysdykcyjnym, wiąże się z problemem stosunku sądu do kwestii 
inicjowania postępowania przed tym organem. Problem ten wyraża pytanie: czy sąd wszczyna proces z 
urzędu w celu rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej, czy też czyni to dopiero wówczas, gdy z 
odpowiednimi żądaniami wystąpi oznaczony uprawniony podmiot. 
 
Koncepcja ścigania przez sąd z urzędu: sąd jedyny podmiot procesowy, łączy w swoim ręku wszystkie 
funkcje procesowe, oskarża, broni i sądzi. Nie ma miejsca dla oskarżyciela, oskarżony był przedmiotem a 
nie podmiotem procesu, tortury, nie było ścierania się interesów procesowych, nie ułatwiało to dojścia 
prawdy 
 
Koncepcja skargowości: sąd karny może wszcząć i prowadzić proces dopiero, gdy uprawniony podmiot 
złoży i popiera odpowiednie żądanie ukarania określonej osoby za oznaczony czyn, rozdzielenie funkcji 
procesowych między sąd i strony. 
 
Podział skarg wg Cieślaka: 
- zasadnicze – warunkują integralne postępowanie zasadnicze - inaugurujące w gruncie rzeczy 
postępowanie sądowe, np. akty oskarżenia, czynności będące surogatem aktu oskarżenia, pozew cywilny, 
wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego 
- etapowe – warunkują odpowiedni etap postępowania sądowego, np. skarga apelacyjna, kasacyjna, 
zażaleniowa 
- incydentalne – inaugurują odpowiednie postępowanie w związku z wydaniem incydentalnej decyzji, np. 
zażalenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania 
 
Skarga zasadnicza jest aktem o wielostronnym znaczeniu, najważniejsze funkcje: 
- funkcja bilansująca – jako wynik podsumowania zgromadzonego materiału dowodowego w 
postępowaniu przygotowawczym 
- funkcja inicjująca – wniesienie aktu oskarżenia zawiązuje postępowanie śadowe przez sam fakt złożenia 
aktu oskarżenia 
- funkcja programowa – akt oskarżenia określa zakres rozpoznania sprawy 
- funkcja informacyjna – zawiera informację o tym jaki czyn zarzuca się oskarżonemu i jakimi dowodami 
oskarżyciel zamierza wykazać winę oskarżonego 
 
W skargowym modelu procesu żądanie uprawnionego podmiotu, czyli skarga – najczęściej akt 
oskarżenia – stanowi warunek wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego oraz rozstrzygania 
sprawy przez sąd. 
 
Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego 

10 

uprawnionego podmiotu. Art. 14 kpk – dotyczy tylko postępowania sądowego, postępowanie 
przygotowawcze może być wszczęte bez skargi. 
 
Funkcja programowa aktu oskarżenia może być wyrażona w postaci nakazu albo zakazu. Nakaz oznacza, 
że skarga zawiera program, który jest dla sądu wiążący. Program ten dotyczy osoby oskarżonego i 
zarzucanego mu czynu. Zakaz wynikający z treści aktu oskarżenia wyznacza granice orzekania dla sądu 
tylko co do osoby i zarzucanego jej czynu, których sądowi nie wolno przekraczać. Podmiot procesu, 
oskarżony jest łatwy do identyfikacji, problem komplikuje się wraz z określeniem granic przedmiotowych 
rozpoznania sprawy, w grę wchodzi odpowiedzialność za czyn, która opiera się na dwóch podstawach: 
- na podstawie faktycznej (określenie czynu) 
- na podstawie prawnej (kwalifikacja prawna czynu) 
 
Podstawa prawna może ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany 
dostosować kwalifikację prawną czynu do poczynionych ustaleń faktycznych. Taki obowiązek istnieje 
zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i jurysdykcyjnym. Kwalifikacja prawna nie jest dla sądu 
wiążąca, a zmiana zastosowanej kwalifikacji może być następstwem błędu (zmiana pierwotna) lub 
dokonanych zmian w stanie faktycznym (zmiana wtórna). 
Najtrudniejsze jest określenie przedmiotowych granic rozpoznania sprawy. Opis czynu może ulec zmianie 
zarówno w toku postępowania przygotowawczego, jak i w postępowaniu sądowym, w zależności od 
wzbogacania przez organ prowadzący proces swej wiedzy o nim. Czyn zarzucany (opisany w akcie 
oskarżenia) może się różnić od czynu przypisanego (w wyroku skazującym). 
 
 
Jakie zmiany są dopuszczalne w zakresie opisu czynu wskazanego w akcie oskarżenia? Są tutaj dwie 
następujące reguły – niezmienności i niepodzielności przedmiotu postępowania. 
 
 Czyn naturalny – rozumiany w takiej postaci, w jakiej on wystąpił w przeszłości w obiektywnej 
rzeczywistości, w związku z którym toczy się postępowanie. W wielu wypadkach w takim pełnym kształcie 
nie jest on znany organowi wszczynającemu proces. 
Czyn w znaczeniu hipotetycznym – procesowe wyobrażenie o czynie, jego przebiegu, jakie uzyskuje organ 
procesowy w miarę wzbogacenia swej wiedzy o nim poprzez przeprowadzenie dowodów. Opis tego pojawia 
się w całym toku postępowania i może ulegać zmianom. Powinien doprowadzić do ustaleń pokrywających 
się z czynem rzeczywistym. 
 
Przez niezmienność przedmiotu procesu rozumie się regułę, według której przedmiot procesu nie 
powinien podlegać zmianom w toku procesu. Nie odnosi się to do postępowania przygotowawczego. W 
literaturze wskazuje się, że w procesie karnym dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu, jeśli nie 
wykracza ona poza granice tożsamości czynu. Znaczenie tego problemu, tożsamość decyduje o: 
- dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego 
oskarżonemu w akcie oskarżenia – porównanie czynu zarzucanego z przypisanym. 
- zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej 
osobie o ten sam czyn – porównanie czynu co do którego ma się toczyć nowe postępowanie po 
uprawomocnieniu się wyroku, z czynem rozstrzygniętym w prawomocnym wyroku. 
Porównaniu podlegają czyny hipotetyczne, w rzeczywistości jednak właściwym punktem odniesienia winien 
być czyn naturalny. Czyn hipotetyczny zgodnie z zasadą prawdy powinien się pokrywać z czynem 

13

 

rzeczywistym. 
Rzecz w tym, kiedy zmiany w opisie czynu mieszczą się w ramach tego samego czynu, a kiedy wykraczają 
poza jego ramy? 
Śliwiński: przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi wtedy, gdy mamy do czynienia z tym samym 
zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym). – nie wyznacza to ostrych kryteriów 
tożsamości czynu, pojawia się pytanie czy wyznaczenie takich kryteriów jest w ogóle możliwe. Próby 
przedstawienia kryteriów pozytywnych nie dały rezultatów, literatura twierdzi, że ustalenie ich jest wręcz 
niemożliwe. Podejmowane są próby ustalenia kryteriów negatywnych, które wyłączają możliwość przyjęcia 
tożsamości czynu: 
- różność podmiotów czynu (sprawców) 
- różność dóbr prawnych (przedmiotów ochrony) 
- pozostałe kryteria są zmienne i niepewne: Uznaje się, że identyczność jest wyłączona, jeżeli w 
porównywanych określeniach zachodzą tak istotne różnice, że według rozsądnej, życzliwej oceny nie można 
ich uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego. 
Reguła niepodzielności przedmiotu wyrażana jest przez dwie dyrektywy: 
- niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu 
- orzeczenie wydane w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy 
osądzonej w stosunku do całego przedmiotu procesu 
Pierwsza z tych dyrektyw nakazuje wyczerpanie w czasie postępowania wszystkich możliwości 
dowodowych, aby odtworzyć czyn naturalny. Jeśli opis czynu w akcie oskarżenia obejmuje tylko fragmenty 
rzeczywistego czynu, to sąd powinien ustalić pełen przebieg określonego zachowania i uwzględnić to w 
wyroku. 
Druga dyrektywa wyraża regułę ne bis in idem (nie dwa razy za to samo), wyrażającego istotę 
prawomocności materialnej. 
Przy niepodzielności bierze się nie tylko czyn rzeczywisty, ale także pozostałe składniki wpływające na 
odpowiedzialność karną za czyn, nie wolno zatem: 
- rozdzielać poszczególnych znamion czynu (np. przemocy od zaboru rzeczy przy rozboju) 
- oddzielać kary od winy i orzekać o nich w odrębnych procesach 
- rozbijać tzw. Prawnej jedności czynu w przypadku przestępstwa ciągłego lub przestępstwa trwałego 
- rozbijać naturalnej jedności czynu, jeżeli np. osobę zabito dwoma strzałami, to nie można tego 
zachowania dzielić na dwa odrębne czyny 
- odrywać niesamodzielnych fragmentów czynu w celu ich odrębnego rozpoznania 
Istnieje problem czynu ciągłego – SN wyraża pogląd iż materialna prawomocność osądu czynów przyjętych 
jako przestępstwo ciągłe nie obejmuje nowo ujawnionych czynów, które w razie wcześniejszego ich 
ujawnienia weszłyby w skład osądzonego przestępstwa ciągłego – kwestia sporna w literaturze. 
Wyjątkiem od niepodzielności przedmiotu procesu może być np. apelacja od wyroku wniesiona tylko co do 
kary. 
 
Na tle dyrektywy w postaci zakazu orzekania co do fragmentu czynu prawomocnie osądzonego pojawiła się 
koncepcja procesu dodatkowego. Dopuszczalnym ma być nowy proces o ten fragment osądzonego czynu, 
co do którego sąd nie mógł orzekać z powodu przyczyn prawnych. Np. pobicie ze skutkiem śmiertelnym, 
gdy śmierć była w związku z przyczynowym z pobiciem, ale dokonała się dopiero po prawomocnym 
orzeczeniu o pobicie lub w przypadku popełnienia czynu realizującego znamiona dwóch przestępstw w tym 
jednego bezwzględnie wnioskowego, prawomocne skazanie za przestępstwo ścigane z urzędu, a następny 
wniosek pokrzywdzonego miałby doprowadzać do nowego procesu. 

10 

Koncepcja nie została przyjęta w teorii i praktyce procesu karnego. 
Wyjątki od zasady skargowości: 
- proces wypadkowy 
- postępowanie z nieletnim 
- orzekanie o odpowiedzialności cywilnej z urzędu 
 
Zasady ściśle procesowe: zasady dotyczące postępowania dowodowego 
ZASADA PRAWDY 
Zasada prawdy materialnej, prawdy obiektywnej – nazwy te przeciwstawiają się innemu rozumieniu 
prawdy, jako prawdy formalnej (sądowej) – to co w ramach legalnej teorii dowodowej było uznawane za 
prawdę, niekoniecznie jednak zgodne z rzeczywistością. Skoro prawda jest jedna, to postuluje się pozostanie 
przy nazwie „zasada prawdy”. 
 
Zasada prawdy dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy. Nie odnosi się do stosowania przepisów 
prawa. Zasada prawdy stanowi dyrektywę adresowaną do organu procesowego, aby wszystkie 
wydawane w postępowaniu decyzje opierał na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczy, a więc na 
ustaleniach prawdziwych. Zasada ta ma w procesie karnym znaczenie nadrzędne, wynika to z dwóch 
zasadniczych okoliczności: 
- wiąże się ona bezpośrednio z celami toczącego się procesu, rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu musi 
odpowiadać ustaleniom prawdziwym 
- istotna rola zasady w konstrukcji procesu karnego, budowa procesu musi realizować dyrektywy 
wynikające z zasady prawdy, pozostałe zasady stanowią narzędzie. Praca organu procesowego polega na 
poznaniu faktów i zależności między nimi, dlatego tak ważne są ustalenia faktyczne.  
 
Ustalenia faktyczne to dokonane na podstawie dowodów stwierdzenia dotyczące tego stanu faktycznego, o 
którym należy orzec w decyzji. Te procesowe stwierdzenia faktów powinny być prawdziwe. Prawda w 
sądzie (zdaniu), to zgodność tego sądu (zdania) z rzeczywistością! Odrzuca się agnostyczną 
niepoznawalność, biorąc za punkt wyjścia poznawalność, tj. możliwość poznawania zjawisk zgodnych z 
rzeczywistością przez organy procesowe. Nie oznacza to jednak prawdziwości w sensie absolutnym. W tej 
sytuacji dyrektywa pomocnicza w zakresie zasady prawdy wymaga, aby oznaczone ustalenia faktyczne były 
udowodnione, muszą spełniać następujące warunki: 
- warunek obiektywny, obiektywna przekonywalność dowodów, odpowiedni stopień prawdopodobieństwa, 
taki by każdy zwyczajnie myślący człowiek powinien nabrać przekonany o prawdziwości poczynionych 
ustaleń faktycznych 
- warunek subiektywny – całkowite wewnętrzne przekonanie organu rozstrzygającego o prawdziwości 
ustalenia faktycznego, będącego podstawą decyzji. 
Żądanie by wszelkie decyzje procesowe były opierane na prawdziwych ustaleniach faktycznych odnosi się 
w pełni do wszystkich decyzji na niekorzyść oskarżonego. Zasada prawdy jest skodyfikowana. Podstawę 
wszelkich rozstrzygnięć mają stanowić ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie, a sąd ma uwzględniać 
w równym stopniu okoliczności przemawiające na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Organ 
procesowy kierujący procesem jest zobowiązany do czynnego udziału w poszukiwaniu, wprowadzaniu 
i przeprowadzaniu dowodów zmierzających do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy. 
Jest to zasada instrukcyjności, stanowiąca pewien aspekt zasady prawdy. 
Dotarcie do prawdy nie może być uzyskane za pomocą faktów uzyskanych z nielegalnych źródeł lub w 
sposób nielegalny. Przepisy przewidują utrudnienia możliwości dokonania ustaleń zgodnych z prawdą, 

15

 

dotyczą możliwości korzystania z niektórych źródeł dowodowych – gdy następuje zderzenie zasady prawdy 
z interesem społecznym zachowania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej oraz ze stosunku 
pokrewieństwa lub małżeństwa. 
 
 
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI 
Zasada ta jest ściśle związana z zasadą prawdy, stanowi metodę pozwalającą na realizację zasady prawdy. 
Ujmuje się ją w postaci trzech następujących dyrektyw: 
- sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie (łączy 
uprawnienia sądu do ustaleń faktycznych z uprawnieniami stron, urealnia prawa stron do aktywnego 
uczestnictwa w postępowaniu dowodowym) 
- dowody powinny być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym w danej sprawie (sąd 
gromadzi wrażenia, które umożliwiają mu właściwą ocenę dowodów 
- organ kierujący procesem powinien korzystać przede wszystkim z dowodów pierwotnych, nie 
odrzucając dowodów pochodnych (dowód pierwotny stwarza lepsze warunki poznania prawdy, mniejsze 
niebezpieczeństwo zniekształceń) 
Skodyfikowana jest pierwsza z tych dyrektyw – art. 410 kpk – podstawę wyroku stanowi całokształt 
okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Pozostałe dwie dyrektywy nie są skodyfikowane, 
wnioskuje się o nich z wyjątków przewidzianych w kpk. Wyjątki te obejmują sytuacje, kiedy obowiązujące 
przepisy pozwalają na odczytanie protokołu przesłuchania oskarżonego, świadka lub biegłego, 
sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym lub na rozprawie w tej czy innej sprawie. 
 
ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO 
Zasada koncentracji materiału dowodowego stanowi dyrektywę, w myśl której proces powinien 
stanowić zwarty ciąg czynności bez zbędnej zwłoki, skupiający środki dowodowe wokół przedmiotu 
procesu. 
Jest to konsekwencja zasady bezpośredniości. Zmierza do przyspieszenia postępowania i orzekania na 
podstawie całego materiału dowodowego, ogarniętego świadomością sędziego. Inna nazwa – zasada 
skupienia materiału procesowego. Przeciwieństwem zasady koncentracji jest zasada formalnego 
postępowania dowodowego (proces dzielony na kilka odcinków, każdy poświęcony  pewnej określonej części 
materiału dowodowego). 
Koncentrację materiału dowodowego osiąga się za pomocą 
- koncepcji prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów 
- koncepcji dyskrecjonalnej władzy sędziego 
System prekluzyjny nakłada na strony obowiązek przedstawienia od razu wszystkich znanych faktów i 
dowodów pod rygorem straty uprawnienia w późniejszym procesie. Drugi system odpowiada realizacji 
postulatu prawdy i przyjmowany jest w polskim procesie karnym. Zasada ta jest niekodyfikowana. 
Wyraża się w terminach postępowania przygotowawczego (którego zadaniem jest zebranie dowodów dla 
sądu), w postępowaniu sądowym wyraża się w grupie przepisów: 
- wezwanie oskarżonego do złożenia wniosków dowodowych w terminie 7 dni (co nie wyklucza złożenia ich 
w terminie późniejszym) 
- prezes sądu dopuszcza dowody i zarządza ich sprowadzenie na rozprawę 
- przewodniczący składu ma baczyć, aby wyjaśniono wszystkie istotne okoliczności sprawy 
- powinien dążyć do tego by rozstrzygnięcie zapadło na pierwszej rozprawie głównej 
W odniesieniu do rozprawy mamy dyrektywę w postaci zasady ciągłości rozprawy, obowiązuje ona od 

10 

chwili rozpoczęcia rozprawy, jej wymogi: 
- niezmienność składu sądzącego 
- orzekać w sprawie może tylko taki sędzia, który był obecny na całej rozprawie (możność powołania 
sędziów dodatkowych) 
Wyjątkami od zasady koncentracji materiału dowodowego są: 
- przerwa w rozprawie 
- odroczenie rozprawy 
- odroczenie wydania wyroku 
 
ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW 
W zakresie oceny dowodów można odróżnić dwa podstawowe typy: 
- koncepcję ustawowej (legalnej) oceny dowodów 
- koncepcję swobodnej oceny dowodów 
W ramach legalnych teorii dowodowych organ procesowy jest skrępowany określonymi regułami 
przewidzianymi prawem w zakresie oceny dowodów, prawo narzuca wartość dowodów – uniemożliwia to 
dotarcie do prawdy. 
W obrębie ustawowej oceny dowodów wyróżnia się: 
- pozytywną legalną teorię dowodową (w razie istnienia dowodów w ustawie, sąd musiał uznać dany fakt za 
udowodniony, charakterystyczna dla procesu inkwizycyjnego) 
- negatywną legalną teorię dowodową (ustawa nie pozwalała uznać pewnych faktów za udowodnione, jeżeli 
brak było dowodów oznaczonych przez ustawę, np. dwóch naocznych świadków) 
Obydwie te koncepcje mają już tylko znaczenie historyczne. 
Swobodna ocena dowodów oznacza, że organ procesowy, a zwłaszcza sąd ocenia dowody i wyciąga z 
nich wnioski według swego przekonania, nie będąc skrępowany w tym przedmiocie regułami 
dowodowymi. 
Dwie odmiany: 
- zasada swobodnej oceny dowodów niekontrolowana (ocena dowodów jest kwestią wewnętrzną sądu, nie 
wymaga się argumentacji na temat oceny dowodów, sąd nie ma obowiązku uzasadniania stanowiska – 
trudności z kontrolą instancyjną, występuje w sądach przysięgłych w systemie anglosaskim) 
- zasada swobodnej oceny dowodów kontrolowana (sąd wprawdzie nie skrępowany regułami dowodowymi, 
jest zobowiązany uzewnętrznić swoją ocenę dowodów – podlega kontroli instancyjnej) 
Możliwa jest swobodna ocena dowodów w dwóch ujęciach: 
- apriorycznym (wstępna ocena dowodów, którą dokonuje organ kierujący procesem, np. dopuszczając 
dowód wnioskowany przez stronę) 
- aposteriorycznym (ma zastosowanie do dowodów już przeprowadzonych, ona odgrywa zasadniczą rolę w 
procesie karnym) 
 
W polskim procesie karnym przyjęto kontrolowaną swobodną ocenę dowodów i skodyfikowano w art. 7 
kpk. Organ procesowy kształtuje swoje przekonanie na podstawie: 
- wszystkich przeprowadzonych dowodów, które są oceniane swobodnie (nakaz oceny wszystkich 
przeprowadzonych dowodów i zakaz oceniania dowodów nie przeprowadzonych, ocena jest oparta na 
swobodnym – nieskrępowanym wewnętrznym przekonaniu organu) 
- wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego 
- zasad prawidłowego rozumowania 
Dokonana przez organ ocena dowodów uzewnętrznia się w uzasadnieniu orzeczenia (powinno być ono 

17

 

należyte, logiczne i przekonywujące). 
Sąd odwoławczy nie może sugerować sądowi rozpoznającemu ponownie sprawę oceny dowodów. W 
postępowaniu tym sąd nie jest związany ustaleniami nawet prawomocnego wyroku sądu karnego w innej 
sprawie. 
 
Zasady ściśle procesowe: Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia procesu 
 
ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI (SPORNOŚCI) 
Można ją wyrazić w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu równouprawnionych 
stron przed bezstronnym sądem. Jej przeciwieństwem jest zasada śledcza, występująca w procesie 
inkwizycyjnym, a zakładająca skupienie wszystkich funkcji procesowych w ręku sądu. Zasada 
kontradyktoryjności występuje przede wszystkim w postępowaniu sądowym. 
Prowadzenie postępowania w formie sporu jest możliwe tylko pod warunkiem, że podmioty te są 
równouprawnione, równouprawnienie stron jest składnikiem zasady sporności. Równość stron oznacza te 
same prawa dla stron i podobne obowiązki. Dyrektywy wyrażające zasadę kontradyktoryjności najpełniej 
występują w procesie typu anglosaskiego. 
W procesie europejskim jest nie do końca do urzeczywistnienia, z uwagi na to iż oskarżycielem publicznym 
jest prokurator z całym aparatem policyjnym i urzędniczym. Mimo wszystko zasada ta nie jest fikcją. 
Zasada kontradyktoryjności zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu: 
- strona czynna (oskarżyciel, powód) 
- strona bierna (oskarżony) 
- bezstronny sąd rozstrzygający spór 
Każda ze stron spełnia inną funkcję w procesie, zasada ta więc przesądza o rozdzieleniu funkcji 
procesowych. 
W czym się wyraża zasada kontradyktoryjności? 
a) uprawnienia stron: 
- uczestniczenie w czynnościach postępowania 
- uprawnienie do zadawania pytań i składania oświadczeń 
- uprawnienie do składania wniosków (a szczególnie dowodowych) 
- strony są uprawnione do korzystania z pomocy mającej odpowiednie przygotowanie zawodowe do 
postępowania przed sądem (oskarżony może mieć obrońcę   posiadanie obrońcy może być fakultatywne 
lub obligatoryjne; pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, prywatny i powód cywilny, a nawet osoba nie 
będąca stroną mogą korzystać z pomocy pełnomocnika) 
- strony mają uprawnienie do zaskarżania zapadłych decyzji procesowych 
b) uprawnienie oskarżonego do zabierania głosu w fazie przemówień jako ostatniego, co wyrównuje 
przewagę oskarżyciela, który ma możliwość wcześniejszego przeprowadzenia dowodów na poparcie 
oskarżenia 
c) strona na której wniosek świadek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami 
d) postępowanie mediacyjne 
W postępowaniu przygotowawczym pewną przewagę uzyskuje zasada śledcza, chociaż nowy kpk zwiększa 
tutaj kontradyktoryjność przez wprowadzenie stron procesowych, możliwość przeprowadzenia dowodu 
zawnioskowanego przez stronę. 
 
 

10 

ZASADA JAWNOŚCI 
 
Zasadę tą traktujemy jako konstytucyjną. Wyraża się ją w postaci dwóch następujących dyrektyw: 
- sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna być rozpoznana na 
rozprawie w sposób publiczny, umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę. Jest to 
zasada publiczności (jawności zewnętrznej) 
- sprawa powinna być rozpoznana z udziałem stron i ich przedstawicieli, tzn. osób zainteresowanych jej 
rozstrzygnięciem, co nazywa się zasadą jawności wewnętrznej 
Zasada publiczności: gwarancja niezawisłości sędziowskiej, umacnia praworządność, kontrolę społeczną, 
wzmacnia poczucie ładu społecznego, rola wychowawcza 
Zasada publiczności wyrażona jest w 355 kpk, wedle którego rozprawa odbywa się jawnie, a 
ograniczenia jawności określa ustawa. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne: 
a) osoby biorące udział w postępowaniu 
b) inne osoby: 
- pełnoletnie (małoletni mogą być obecni za zezwoleniem przewodniczącego składu sędziowskiego) 
- są nie uzbrojone (chyba że za zezwoleniem przewodniczącego, gdy są osobami zobowiązanymi do 
noszenia broni) 
- nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu 
c) sąd może zezwolić dziennikarzom na utrwalenie za pomocą aparatury dźwięku i obrazu z przebiegu 
rozprawy gdy przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, dokonywanie tych czynności nie będzie 
utrudniać prowadzenia rozprawy, ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia 
d) sąd może zgodzić się na wniosek strony na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą 
urządzenia rejestrującego dźwięk, chyba że przemawia przeciwko temu wzgląd na prawidłowość 
postępowania   kryterium zbyt ogólnikowe 
Ograniczenia publiczności rozpraw, gdy jawność mogłaby: 
- wywołać zakłócenia spokoju publicznego 
- obrażać dobre obyczaje 
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy 
- naruszać ważny interes prywatny 
- w razie przesłuchiwania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub 
zawodową 
Jawność jest też wyłączona gdy rozprawa dotyczy: 
- wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka 
zabezpieczającego 
- sprawy o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego odbywa się jednak jawnie 
- w postępowaniu z nieletnimi (chyba że jawność jest uzasadniona względami wychowawczymi) 
- na wniosek osoby wnioskującej o ściganie 
Wyłączenie publiczności rozprawy nie pozbawia udziału w niej uczestników postępowania, oprócz 
stron mogą wziąć udział w rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego 
i oskarżonego. Jeśli w jednej sprawie jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych, liczba osób zaufania zostaje 
zredukowana, mogą wskazać po jednej osobie. Osoby zaufania są wyłączone przy obawie ujawnienia 
tajemnicy państwowej. Mimo wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący może zezwolić 
poszczególnym osobom na obecność na rozprawie. Od czasu zgłoszenia wniosku o wyłączenie jawności 
rozprawa w zakresie tego wniosku odbywa się z wyłączeniem jawności, jeżeli o to wnosi strona lub sąd uzna 
za potrzebne. 

19

 

W razie wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący poucza obecnych, o obowiązku zachowania 
tajemnicy okoliczności ujawnionych na rozprawie i o skutkach niedopełnienia tego obowiązku. Wyrok 
zawsze ogłasza się jawnie, przytoczenie powodów wyroku może odbywać się z wyłączeniem jawności. 
Narada jest zawsze tajnym etapem procesu karnego. 
 
Jawność wewnętrzna jest szersza w porównaniu z jawnością zewnętrzną. W razie wyłączenia jawności 
odbywa się ona z udziałem stron procesowych. Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich 
czynnościach postępowania dowodowego, tylko wyjątkowo: 
- oskarżony może być wydalony z sali rozpraw, gdy mimo upomnienia przez przewodniczącego zakłóca 
porządek rozprawy głównej lub godzi w powagę sądu 
- oskarżony opuszcza salę rozpraw, gdy należy obawiać się, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać 
krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, po powrocie na salę 
rozpraw przewodniczący niezwłocznie informuje oskarżonego o przebiegu rozprawy w czasie jego 
nieobecności, umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności 
dowodów. 
 
Rozprawa może się odbywać podczas nieobecności oskarżonego kiedy: 
- istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego 
- oskarżony ze swojej winy wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu, w 
którym jego udział jest obowiązkowy (po przesłuchaniu biegłego lekarza lub zapoznania się z jego 
świadectwem) 
- oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę 
albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawie bez usprawiedliwienia (sąd nie może w 
takim przypadku prowadzić rozprawy jeśli obecność oskarżonego jest niezbędna, jeśli tak jest zarządza 
zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego) 
- oskarżony po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił salę rozpraw 
 
Sąd orzeka wyrokiem na posiedzeniu: 
- warunkowe umorzenie przed rozprawą 
- skazania oskarżonego na posiedzeniu w ramach wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy 
- dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym, kiedy wniosek oskarżonego złożono 
przed rozprawą 
- orzekania wyrokiem nakazowym 
 
Jawność wewnętrzna została rozszerzona w taki sposób, że strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma 
to znaczenia dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy 
ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy (wymaga to powiadomienia). 
 
Jawność wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym, strony mają możliwość uczestniczenia w 
czynnościach śledztwa lub dochodzenia: 
- należy dopuścić stronę i jej przedstawiciela do udziału w czynności, jeżeli nie będzie jej można 
powtórzyć na rozprawie, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie 
zwłoki, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie strona, 
prokurator lub inny organ ścigania mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd. 
Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wówczas, gdy zwłoka groziłaby utratą lub 

10 

zniekształceniem dowodu 
- stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych 
- strona, która złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie można 
odmówić wzięcia udziału w takiej czynności, jeżeli tego żądają 
- strony i ich przedstawiciele powinni być także na ich żądanie dopuszczeni do udziału w innych 
czynnościach śledztwa, odmówić temu żądaniu może tylko prokurator w uzasadnionych wypadkach ze 
względu na ważny interes śledztwa, albo odmówić sprowadzeniu oskarżonego pozbawionego wolności, gdy 
spowodowałoby to poważne trudności. 
 
 
 
ZASADA RZETELNEGO PROCESU 
Różne określenia tej zasady: uczciwego procesu, sprawiedliwego procesu, prowadzenia fair procesu. Zasada 
przewidziana w MPPOiP oraz w Konwencji Europejskiej. W tekście angielskim KE użyto wyrazów „fair 
hering”, brak polskich odpowiedników, najcelniej oddaje to pojęcie rzetelnego procesu. Zasada ta mówi, iż 
każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie 
przez niezawisły, bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i 
obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko 
niemu sprawie. 
Zasada  ta dotyczy zarówno spraw cywilnych jak i karnych. Zasada rzetelności procesu w przebiegu procesu 
karnego oznacza: 
- zachowanie zasady równości broni (kontradyktoryjności) 
- zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony, posiadania tłumacza 
- zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestnika postępowania karnego, w tym także 
oskarżonego (zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, nakaz udzielania mu 
informacji w sytuacjach gdy sąd  jest do tego zobowiązany przepisami (np. 100 kpk, 300 kpk) ale także gdy 
ma to dla uczestnika procesu znaczenie procesowe   dyrektywa udzielania informacji uczestnikom 
postępowania   art. 300 kpk przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany powinien być pouczony o 
przysługujących mu uprawnieniach oraz o obowiązkach i konsekwencjach określonych wymienionymi 
przepisami, reguła ta nie tylko oznacza obowiązek informowania ale także skutki nie wypełnienia takiego 
obowiązku, nieudzielenie lub mylne udzielenie informacji przez organ kierujący postępowaniem nie 
wywołuje ujemnych następstw w stosunku do osoby, której dotyczy ) 
- rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie 
 
ZASADA USTNOŚCI 
Zasadę tą można wyrazić w postaci dyrektywy zawierającej nakaz, by czynności procesowe miały 
formę ustną, a więc formę ustnej wypowiedzi procesowych osób uczestniczących w postępowaniu. 
Ścisły związek z zasadą bezpośredniości, zasada ta może być najlepiej realizowana na rozprawie. Ustność 
urzeczywistnia zasadę jawności i kontradyktoryjności. 
Postulat pisemności czynności procesowych posiada także pewne zalety. Ma on znaczenie szczególne, gdy 
chodzi o precyzję myśli i utrwalania ustnych wypowiedzi, pozwalających na ich kontrolę nawet po 
znacznym upływie czasu. We współczesnych systemach prawa procesowego spotyka się zarówno czynności 
przybierające postać ustnej wypowiedzi, jak także i takie, które wymagają formy pisemnej. Niekiedy 
przyjmuje się więc równoległe obowiązywanie zasad ustności i pisemności. Dyrektywa zachowania 
formy ustnej odnosi się przede wszystkim do rozprawy, tutaj ma rolę wiodącą, są natomiast wyjątki na rzecz 

21

 

zasady pisemności. Zasada ustności jest skodyfikowana. Art. 365 kpk stanowi, że rozprawa odbywa się 
ustnie. Dotyczy to zarówno przebiegu całego postępowania dowodowego, jak i czynności związanych z 
kierowaniem rozprawą. Ustne czynności wymagają jednak utrwalenia, przede wszystkim w formie 
protokołu. Dyrektywa ustności nie wyklucza dokonania czynności w formie pisemnej, np. wniosek 
dowodowy może być złożony na piśmie. W niektórych przypadkach nakazana forma ustnej wypowiedzi nie 
może być przez sąd zastępowana treścią pism i zapisków   dowód z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań 
świadków. Niektóre czynności mogą wymagać formy pisemnej i ustnej (np. wyrok). Forma pisemna jest 
przewidziana zarówno dla skarg zasadniczych jak i etapowych. 
 
ZASADA KONTROLI 
Kontroli podlega przede wszystkim działalność organów procesowych i jej rezultaty, zwłaszcza w 
odniesieniu do decyzji. Spełnia ona funkcję prewencyjną, jak i korekcyjną. Występowała we wszystkich 
historycznych procesach, oprócz inkwizycyjnego (choć przewidywał środek ostatecznej obrony, lecz jego 
skutkiem było ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam sąd) 
Z punktu widzenia dokonywania kontroli w procesie karnym można wyodrębnić: 
- kontrolę ściśle procesową 
- kontrolę administracyjno-nadzorczą 
Cechą „wydajnej” kontroli jest dewolutywność, a więc przesunięcie sprawy w celu dokonania kontroli 
wyroku do sądu wyższej instancji. Kontrola dokonywana przez ten sam sąd, lecz w innym składzie 
(instancja pozioma) nie wydaje się wystarczająco sprawna. W zależności od tego, czy decyzja sądu kończąca 
postępowanie podlega na skutek zaskarżenia jednorazowej kontroli, czy też od orzeczenia sądu można 
wnieść kolejny środek odwoławczy można mówić o systemie dwu lub trzech instancji. 
Wedle 176 Konstytucji RP postępowanie przed sądem jest co najmniej dwuinstancyjne. Kontrola odbywa 
się na skutek wniesienia skargi odwoławczej przez uprawnionego. Niekiedy organem kontrolnym w 
odniesieniu do postanowień prokuratora jest sąd. Kontroli podlegają decyzje procesowe, niekiedy czynności 
procesowe, a nawet bezczynność organów ścigania. Kontrola jest dokonywana w zakresie: 
- przestrzegania prawa 
- prawidłowości ustaleń faktycznych 
- zastosowania skutków. 
Decyzja może być uchylona lub zmieniona. Istnieją nadzwyczajne środki odwoławcze: kasacja i wznowienie 
postępowania sądowego.  
Kontrola administracyjno-nadzorcza nie może wkraczać w zakres objęty niezawisłością sędziego, 
nadzór ten dotyczy administracyjnej działalności sądów, a sprawuje go Minister Sprawiedliwości oraz 
prezesi poszczególnych sądów. Z nadzorem mamy także do czynienia w obrębie nadzoru prokuratora nad 
postępowaniem przygotowawczym w zakresie w jakim sam go nie prowadzi (iluzoryczny jeśli chodzi o 
dochodzenia). Można też mówić o społecznej kontroli sądów, w ramach zasady publiczności. 

 
Zasady ściśle procesowe: zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie. 
 
ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO 
Rys historyczny: 
- rzymski republikański proces karny – praesumptio boni viri (domniemanie dobrej wiary) 
- proces inkwizycyjny – domniemanie winy oskarżonego 
- schyłek procesu inkwizycyjnego – przyjęcie winy oskarżonego bz wstępnych założeń 
- współczesność – zasada domniemania niewinności. 

10 

Zasada ta stanowi zasadniczą dyrektywę określającą sytuację procesową oskarżonego. Skierowanie procesu 
karnego przeciwko określonej osobie nie stwarza domniemania winy, choć wymagają odpowiedniej 
podstawy dowodowej, usprawiedliwiającej przedstawienie zarzutów lub wniesienie aktu oskarżenia. 
Domniemanie niewinności stanowi, że oskarżony ma być uważany za niewinnego, dopóki jego wina nie 
zostanie stwierdzona zgodnie z przepisami kpk (tj. udowodniona i stwierdzona prawomocnym 
wyrokiem) 
Do 1969 r. domniemanie nie było wprost wypowiedziane w ustawie, zasada domniemania niewinności jest 
zasadą konstytucyjną, skodyfikowaną także w kpk i KE. Jak sprecyzować nakaz traktowania oskarżonego 
jako niewinnego? 
- obiektywne rozumienie domniemania niewinności – powinność traktowania jako niewinnego bez względu 
na wewnętrzne przekonanie organów procesowych 
- subiektywne rozumienie domniemania niewinności – żądanie by do prawomocnego wyroku organy 
procesowe zakładały niewinność oskarżonego i odpowiednio go traktowały w procesie, koncepcja 
krytykowana: 1) nie można nakazać nikomu subiektywnego stanowiska, 2) relatywizm domniemania 
art. 5 kpk – oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i 
stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. 
Zasada domniemania niewinności więc zakłada istnienie stanu prawnego, według którego oskarżony musi 
być traktowany jako niewinny, niezależnie od przekonania organu procesowego. Domniemanie jest 
wyłączone stwierdzeniem winy oskarżonego w prawomocnym wyroku skazującym.  
Warunkowe umorzenie postępowania stwierdza winę i tym samym wyłącza działanie w danej sprawie 
domniemania niewinności. 
Domniemanie niewinności działa zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz procesu karnego. Aspekt 
wewnętrzny polega na tym, że oskarżony ma być traktowany jako osoba niewinna w każdym etapie 
procesowym, aż do uprawomocnienia się wyroku skazującego. Aspekt zewnętrzny polega na oddziaływaniu 
zasady domniemania niewinności wobec każdej osoby, instytucji, organizacji, mediów które nie mogą 
traktować oskarżonego jako winnego, jeżeli taki fakt nie zostanie stwierdzony prawomocnym wyrokiem – 
oskarżony pozostaje pod ochroną prawa cywilnego (art. 24 KC) a także prawa karnego (art. 212 KK). 
Domniemanie niewinności oskarżonego wywołuje szereg konsekwencji procesowych: 
- obiektywizacja badania winy oskarżonego – orzeczenie musi być zasadne, a ustalenie winy 
przekonujące, zbadane muszą być wszystkie dowody przeprowadzone 
- in dubio pro reo – nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (dwa 
poglądy na tą zasadę 1) konsekwencja zasady domniemania niewinności 2) obie instytucje to równorzędne 
zasady – Marszał opowiada się za 1) twierdząc, że in dubio pro reo pełni funkcję uzupełniającą oraz 
wskazuje na uregulowanie tego w jednym przepisie z zasadą domniemania niewinności.) 
- obowiązek dowodzenia (onus probandi)  przerzucony na organy procesowe (wątpliwości czy nie jest to 
osobna zasada, Marszał twierdzi że jest to tylko konsekwencja zasady domniemania niewinności 
zauważając, że skoro domniemywa się czyjąś niewinność to należy mu ją udowodnić, organy procesowe 
ponadto mają uwzględniać okoliczności zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego.) 
- wobec oskarżonego stosuje się tylko takie ograniczenia swobody, które są konieczne do prowadzenia 
procesu – czy wobec osoby chronionej domniemaniem można stosować środki przymusu procesowego 
polegające na faktycznym pozbawieniu wolności – Cieślak mówi, że tak: 
1) traktując oskarżonego jako niewinnego widzi się procesową konieczność takiego „zabezpieczenia 
postępowania”, gdy istnieją dostateczne dowody wskazujące na jego winę, choć nie jest ona jeszcze 
udowodniona 
2) można upatrywać w tym ustawowego ograniczenia zasady domniemania niewinności   do tego 

23

 

przychyla się Marszał 
 
ZASADA PRAWA DO OBRONY OSKARŻONEGO 
Zasada konstytucyjna, dyrektywa, według której w procesie karnym oskarżonemu należy zapewnić 
prawo do obrony. Oskarżony jest podmiotem a nie przedmiotem procesu karnego. 
Zasada wyrażona w Konstytucji RP wskazuje, że każdy przeciw komu toczy się postępowanie karne, ma 
prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania, w szczególności może wybrać obrońcę lub 
korzystać z obrońcy z urzędu. 
Według KE: 
- oskarżony ma prawo do otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o 
istocie i przyczynie wniesionego przeciwko niemu oskarżenia; 
- posiadania odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania obrony 
- bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę, jeśli nie ma środków na pokrycie kosztów 
obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru 
sprawiedliwości 
- przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i 
przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia 
- korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w 
sądzie 
Jest to lista warunków minimalnych. 
Do zakresu prawa do obrony od strony podmiotowej należą: 
1) możliwość podejmowania całego szeregu czynności osobiście przez oskarżonego 
2) prawo do korzystania z pomocy obrońcy (prawo do obrony formalnej) 
3) przepisy nakazujące organom procesowym dokonywanie czynności także na korzyść oskarżonego 
ad 1) służą mu uprawnienia stron (prawo udziału w czynnościach procesowych, przesłuchiwania i 
powoływania świadków, składania wniosków )oraz uprawnienia służące wyłącznie oskarżonemu: prawo 
do składania wyjaśnień, prawo do milczenia, prawo do przesłuchania w obecności obrońcy 
ad 2) oskarżony może korzystać z pomocy adwokata występującego w charakterze obrońcy. Obrona 
może być obowiązkowa lub nieobowiązkowa. Obowiązkowa wtedy gdy przepisy prawa wymagają 
posiadania przez oskarżonego w toku procesu obrońcę i odbywania czynności z jego udziałem, w 
szczególności gdy: 
- jest nieletni 
- jest głuchy, niemy lub niewidomy 
- zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności 
- gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę 
Oskarżony musi posiadać obrońcę także w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej 
instancji, gdy: 
- zarzucono mu zbrodnię 
- jest pozbawiony wolności 
Obrona obowiązkowa może być wypełniona obroną z wyboru lub obroną z urzędu, obrona z wyboru jest 
wtedy gdy oskarżony zawsze umowę o obronę ze strony określonego adwokata. 
Obrona z urzędu ma miejsce: 
- gdy obrona jest obowiązkowa, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru 
- gdy oskarżony nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść 
kosztów obrony 

10 

 
 
 

12. Nurty procesowe 

W  zależności  od  przedmiotu  procesu  można  mówić  o  działalności  procesowej  jako  nurcie 

procesowym. Z tego punktu widzenia można rozróżnić: 
- postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej 
- postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej 

Drugi z tych nurtów zachodzi tylko wówczas, gdy wniesiono pozew cywilny, który został przyjęty 

(proces cywilny w procesie karnym, proces adhezyjny) lub  gdy można orzekać z urzędu o odszkodowaniu 
majątkowym, wynikającym z popełnionego przestępstwa. 

Zasadnicze  znaczenie  ma  nurt  postępowania  w  kwestii  odpowiedzialności  karnej.  Ten  nurt 

procesowy może obejmować jeden przedmiot procesowy lub kilka. W związku z tym wyodrębnia się: 
 - proces prosty, kiedy rozpoznaje się w nim jeden czyn jednego oskarżonego 
 - proces złożony, czyli wieloprzedmiotowy lub wielopodmiotowy. 
Zależność ta może być: 
- przedmiotowa, kiedy jednej osobie zarzuca się popełnienie kilku przestępstw (łączność podmiotowa) 
- podmiotowa – kiedy kilku osobom zarzuca się udział w jednym czynie (łączność przedmiotowa) 
- podmiotowo – przedmiotowa – kiedy proces toczy się przeciwko kilku osobom o kilka czynów (łączność 
podmiotowo - przedmiotowa) 
 

W  zależnośći  od  toku  procesowego,  w  jakim  przebiega  proces  w  stosunku  do  wskazanych  nurtów 

procesowych, można dokonać następujących podziałów: 
1)postępowanie  samoistne  i  postępowanie  pomocnicze.  Pierwsze  ma  samodzielny  byt,  drugie  pełni  rolę 
służebną w stosunku do pierwszego. Postępowanie samoistne jest tokiem, w którym przebiega postępowanie 
w  zakresie  odpowiedzialności  karnej  i  cywilnej.  Natomiast  postępowania  pomocnicze  pozwalają  na 
realizację celu postępowania samoistnego. 
2)postępowanie  właściwe  i  postępowanie  incydentalne.  Postępowanie  incydentalne  służy  do  rozstrzygania 
pojawiających  się  kwestii  ubocznych  w  ramach  postępowania  właściwego(np.  postępowanie  w  zakresie 
wyłączenia sędziego) 
3)postępowanie  pierwotne  i  postępowanie  uzupełniające  –  Postępowanie  uzupełniające  ma  miejsce 
wówczas,  gdy  po  zakończeniu  procesu  pojawia  się  potrzeba  rozstrzygnięcia  kwestii,  która  nie  została 
załatwiona w postępowaniu pierwotnym (np. uzupełnienie wyroku) 
4)postępowanie  zwyczajne  i  postępowanie  szczególne  –  Postępowanie  zwyczajne  jest  regułą  dla 
postępowania samoistnego. Niekiedy jednak w przebiegu tego postępowania wprowadza się modyfikacje w 
zakresie  formalizmu  procesowego.  Postępowanie  o  zmodyfikowanym  przebiegu  określa  się  nazwą 
postępowań szczególnych.  
 

13. Łączność przedmiotowa, podmiotowa i przedmiotowo- podmiotowa. 

  

Właściwość z łączności spraw stanowi postać właściwości szczególnej ze względu na złożoność 

sprawy. Przełamuje ona kryteria wynikające z właściwości rzeczowej i miejscowej. Podstawą tego 
rozwiązania są założenia ekonomiki procesowej, polegającej na oszczędności środków służących 
rozpatrywaniu sprawy oraz pozwala na wszechstronniejsze zbadanie spraw pozostających ze sobą w 
określonym związku. Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej 
sprawie rozpoznaje się kilka czynów.  Złożoność sprawy może być wynikiem: łączności podmiotowej, 
która zachodzi wtedy gdy w jednej sprawie rozpoznaje sie kilka przestępstw tej samej osoby. Rozpatrywana 
jest ona przez jedne sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze, jeżeli te 

25

 

sprawy zaliczają sie do kryteriów właściwości sadów tego samego rzędu. Jeżeli przestępstwa należą do 
właściwości sądów różnego rzędu , cała sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu; łączności przedmiotowej, 
wówczas, gdy istnieją związki rzeczowe miedzy poszczególnymi przestępstwami np. przestępstwa sprawcy 
głównego, podżegacza i pomocnika, całą sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego. Sąd 
właściwy  dla sprawcy głównego jest również właściwy dla podżegaczy i pomocników, jeśli przeciwko nim 
toczy sie proces jednocześnie; łączności przedmiotowo- podmiotowej . Sprawy w których występuje 
łączność powinny być rozpatrywane w jednym postępowaniu. Właściwość z łączności spraw ma charakter 
obligatoryjny i do jej przeprowadzenia nie trzeba wydania postanowienia w tej sprawie. Natomiast w 
sytuacji wyłączenia pojedynczej  sprawy i rozpatrzenia jej w  odrębnym postępowaniu, musi być wydane 
postanowienie( zachodzi to tylko w sytuacji, gdy istnieją utrudnienia w łącznym rozpoznaniu sprawy).  
 

14. Postępowanie pierwotne i uzupełniające. 

 

Postępowanie uzupełniające stanowi element wzbogacający tok procesu karnego. Na podstawie art. 

420, który stanowi,ze jeśli wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego 
aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych w postaci zawieszenia oskarżonego w 
czynnościach służbowych lub w wykonaniu zawodu albo nakazu wstrzymania sie od określonej działalności 
lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów albo co do dowodów rzeczowych, sad orzeka o tym 
postanowieniem na posiedzeniu.  

15. Postępowanie ekwiwalentne. 

Postępowanie ekwiwalentne można wyróżnić jako jeden ze szczególnych trybów postępowania. Jest to taki 
typ postępowania, w którym wprowadzono w porównaniu z postępowaniem zwyczajnym modyfikacje w 
zakresie przebiegu postępowania nie powodujące ani zwiększenia, ani zmniejszenia formalizmu 
procesowego. Liczba elementów formalizmu ulegających modyfikacjom może być różna, jednak nie może 
ona dążyć do istotnego zmniejszenia formalizmu trybu zwyczajnego. Do postępowań ekwiwalentnych 
można zaliczyć: postępowania karne skarbowe zwyczajne i postępowania poprawcze w sprawach 
nieletnich. Wprowadzenia modyfikacji do postępowania szczególnego może odbywać się jedno lub dwu 
stopniowo(wprowadzenie jednej zasadniczej zmiany, a następnie wprowadzanie dalszych szczególnych 
zmian). Wprowadzenie postępowania szczególnego o zmodyfikowanym przebiegu postępowania karnego 
może być podyktowane różnymi względami, najczęściej związane z polityką ścigania i karania przestępstw. 
O wprowadzeniu modyfikacji decyduje potrzeba szybkiej reakcji wymiaru sprawiedliwości na popełnienie 
przestępstwa o szczególnym charakterze, a jeszcze innym razem o modyfikacji decyduje osoba sprawcy(jej 
nieletniość) lub niewielka waga przestępstwa.  

16. Postępowanie zredukowane:  

ma zastosowanie do spraw, w których prowadzi  się dochodzenie.  Oznacza to  że z obowiązującego  K.p.k. 
wyeliminowano  dochodzenie  uproszczone.  Wprowadzone  nowelą  z  dnia  10  stycznia  2003  r.  dochodzenie 
jest uproszczoną formą postępowania przygotowawczego. 

Przesłanki postępowania uproszczonego (prowadzenie postęp. uproszczonego jest uzależnione od 

zachowania przesłanek ogólnych jak i szczególnych. Wśród przesłanek ogólnych występują takie, które są 
konieczne,  aby  postęp.  mogło  toczyć  się  (szczególne  przesłanki  dodatnie)  oraz  takie,  które  wykluczają 
możliwość toczenia postępowania uproszczonego (szczególne przesłanki ujemne): 

1. 

Przesłanka  pozytywna  (atr.  469  kpk.):  wg  tego  przepisu  sąd  rozpoznaje  w  trybie 

uproszczony  sprawy,  w  których  było  prowadzone  dochodzenie.  Odwołuje  się  on  do 
praktycznego  przebiegu  postępowania  przygotowawczego  w  formie  dochodzenia. 
Chodzi  w  nim  o  sprawy,  w  których  powinno  być  i  było  prowadzone  postępowania 
przygotowawcze  w  formie  dochodzenia.  Postęp.  uproszczone  prowadzi  się  również 
wówczas,  gdy  przekroczono  terminy  dochodzenia,  kiedy  przybrało  ono  formę 
śledztwa. O prowadzeniu postęp. w trybie uproszczonym decyduje kwalifikacja prawna 
czynu zarzucanego oskarżonemu.  

2. 

Przesłanki  negatywne  (postęp.  nie  może  toczyć  się  w  tym  trybie  jeżeli  stwierdzi  się 

istnienie szczególnej przesłanki negatywnej): do tych przesłanek należą:  

10 

-  pozbawienie  oskarżonego  wolności  w  tej  lub  innej  sprawie,  chyba  że  zastosowano 

zatrzymanie lub  tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na  gorącym  uczynku 
lub bezpośrednio potem;  

-  istnienie  okoliczności  wymienionych  w  art.  79  §  I  K.p.k.  (W  postępowaniu  karnym 

oskarżony  musi  mieć  obrońcę,  jeżeli:1)      jest  nieletni,  2)      jest  głuchy,  niemy  lub 
niewidomy, 3)   zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności); 

-  nieletniość oskarżonego 
-  prowadzenie postępowania przed sądem wojskowym 

Przebieg postępowania uproszczonego: 

1.  postęp.  przygotowawcze  (postęp.  uproszczone  w  tym  stadium  przybiera  formę  dochodzenia. 

Prowadzący dochodzenie sporządza akt oskarżenia, chyba że prokurator sam to czyni. Taki skrócony 
akt  oskarżenia  nie  wymaga  uzasadnienia.  Akt  oskarżenia  sporządzony  przez  Policję  wnosi  i 
zatwierdza  prokurator.  Nie  dotyczy  to  innych  organów  ścigania,  chyba  że  prokurator  postanowi 
inaczej.  

2.  postęp. przed sądem:  

 -  w  postęp.  uproszczonym  mamy  do  czynienia  z  odstępstwem  od  ogólnej  reguły,  że  sąd  w  pierwszej 
instancji rozpoznaje sprawę w składzie ławniczym. Zgodnie z art. 476 §1 K.p.k. sąd rozpoznaje sprawy w 
składzie 1 sędziego. Przeze sądu może jednak zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i 
dwóch  ławników,  jeżeli  jest  to  uzasadnione  jej  okolicznościami.  Sędzia  orzekający  w  jednoosobowym 
składzie ma prawa i obowiązki przewodniczącego; 
-  istnieje  tu  wyjątek  od  ogólnej  reguły,  że  oskarżycielem  publicznym  przed  wszystkimi  sądami  jest 
prokurator. W myśl art. 45  §2 K.p.k. prawo wykonywania  czynności oskarżyciela publ. przysługuje innym 
organom w granicach ustawowego upoważnienia. Takie wyjątkowe upoważnienie zawiera: 
a)  wydane  rozporządzenie  Ministra  Sprawiedliwość  dla  następujących  org:  Inspekcji  Handlowej; 
Państwowej  Inspekcji  Sanitarnej;  urzędów  skarbowych  i  inspektorów  kontroli  skarbowej;  Prezesa  Urzędu 
Regulacji Telekomunikacji i Poczty oraz organów Straży Granicznej 
b)  określone  ustawy  szczególne,  wedle  których  uprawnienia  uzyskały:  strażnicy  leśni  oraz  inni  mający 
uprawnienia;  org.  parków  narodowych  i  ochrony  przyrody  oraz  strażnicy  Państwowej  Służby  Łowieckiej                                                        
-  wniosek  oskarżonego  o  skazanie  go  złożony  przed  rozprawą  sąd  może  rozpoznać  na  posiedzeniu.  (o 
posiedzeniu  tym  zawiadamia  się  strony,  przesyłając  im  jednocześnie  opis  wniosku  oskarżonego. 
Nieusprawiedliwione  niestawiennictwo  strony  nie  stoi  na  przeszkodzie  uwzględnieniu  wniosku  jeżeli 
spełnione są pozostałe wymagania). 
- w postęp. uproszczonym wprowadzone w jego biegu modyfikacje powodują redukcję formalizmu postęp. 
jurysdykcyjnego. Spośród przepisów należących do tej grupy na uwagę zasługują następujące unormowania: 
odpis  aktu  oskarżenia  doręcza  się  oskarżonemu  łącznie  z  wezwaniem  na  rozprawę;  niestawiennictwo 
oskarżyciela nie tamuje toku rozprawy lub posiedzenia (wówczas akt oskarżenia odczytuje protokolant); w 
razie nie stawiennictwa oskarżonego i jego obrońcy istnieje możliwość wyrokowania zaocznego (chyba, że 
usprawiedliwią  swoją  nieobecność);  postępowania  uproszczone  toczy  się  również  w  razie  przerwania 
rozprawy  (jednak  każdorazowo  przerwa  nie  może  trwać  dłużej  niż  21  dni);  po  przekroczeniu  terminu 
przerwy sąd rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postęp. zwyczajnym w tym samym składzie. 
2.  Wyrok zaoczny: jest ono możliwe w razie zaistnienia następujących warunków:  
- dopuszczalności postęp. uproszczonego; 
-  a  ponadto:  na  rozprawę  nie  stawił  się  ani  oskarżony,  ani  jego  obrońca,  którzy  zostali  prawidłowo 
powiadomieni  o  rozprawie,  chyba  że  oskarżony  wniósł  o  odroczenie  rozprawy,  ostatecznie 
usprawiedliwiając swe niestawiennictwo; możliwości odczytania wyjaśnionego oskarżenia 

Jeżeli  nie  stawi  się  oskarżony,  lecz  jedyni  obrońca  postęp.  można  prowadzić  bez  udziału  

oskarżonego.  Wyrok  zaoczny  można  orzec  tytułem  środka  zabezpieczającego,  jedynie  przepadek.  Do 
zastosowania innych środków zabezpieczających konieczna jest obecność oskarżonego.  
 

Oskarżenie zaoczne jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem.  

 

Wydany wyrok podlega  doręczeniu  oskarżonemu i  od tego  czasu biegnie termin 7 dni  do złożenia 

sprzeciwu,  w  którym  oskarżony  powinien  usprawiedliwić  swoją  nieobecność  na  rozprawie.  Może    on 

27

 

połączyć  ze  sprzeciwem  wniosek  o  uzasadnienie  wyroku  na  wypadek  nie  przyjęcia  lub  uwzględnienia 
sprzeciwu.  
 

Wyrok  zaoczny  traci  moc  prawną  dopiero  wówczas,  gdy  oskarżony  lub  jego  obrońca  stawi  się  na 

wyznaczoną rozprawę. 
 

Wniesienie apelacji następuje w terminie 14 dni od doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.  

 

Zmiana  trybu  postęp.:  może  wystąpić  w  postaci  przejścia  z  trybu  zwyczajnego  na  uproszczony. 

Dokonuje się jej od czasu ujawnienia przesłanki dodatniej postęp. uproszczonego.  
 

Możliwe są również sytuacje, kiedy w toku postęp. uproszczonego odpadnie szczególna przesłanka 

dodatnia lub pojawią się szczególne przesłanki ujemne postęp. uproszczonego.  
 

Jeżeli  po  rozpoczęciu  przewodu  sądowego  okaże  się,  że  sprawa  nie  podlega  rozpoznaniu  w  trybie 

uproszczonym,  sąd, za zgodą oskarżonego, rozpoznaje sprawę w dalszym  ciągu w postęp. zwyczajnym  w 
tym samym składzie.  
 

17. Przesłanki procesowe:  

Są  to  stany,  które  w  myśl  obowiązujących  przepisów  prawa  procesowego  decydują  o  prawnej 
dopuszczalności  lub  niedopuszczalności  procesu.  Brak  którejkolwiek  z  nich  stanowi  przeszkodę  w 
powstaniu procesu.  
Wg art. 17 §1 K.p.k. przesłankami procesowymi są stany:  

-  ściśle procesowe (przesłanki czysto procesowe) 
-  stany  zakotwiczone  (uregulowane)  w  prawie  karnym  materialnym,  którym  nadano 

wartość przesłanki procesowej 

-  stany  o  charakterze  faktycznym,  określone  w  literaturze  nazwą  przesłanki  faktycznej,  a 

mianowicie: 

a)  niepopełnienie czynu 
b)  brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa 

Przesłanki mogą przybrać postać pozytywną lub negatywną. Brak pozytywnej przesłanki jak i pojawienie się 
przesłanki negatywnej powoduje, że proces karny nie może być ani wszczęty ani nie może się toczyć.  
Różny  jest  zasięg  działania  przesłanek  procesowych  w  toku  procesu.  Sa  przesłanki,  występujące  w  toku 
całego procesu, w zakresie głównego nurtu procesowego, ale są i takie które działają w jednym lub dwóch 
stadiach procesowych.  

Przesłanki pozytywne: 

a)  podsądność 
b)  właściwość sądu 
c)  istnienie stron 
d)  skargę 
e)  wniosek o ściganie 

Przesłanki negatywne: 

f)  prawomocność materialna 
g)  zawiłość sprawy 
h)  przedawnienie karalności 
i)  abolicja 
j)  czynu  nie  popełniono  albo  brak  jest  danych  dostatecznie  uzasadniających  podejrzenie  jego 

popełnienia 

k)  czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia 

przestępstwa 

l)  społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, 
m)  ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze, 

10 

Powszechnie  przesłanki  dzieli  się  na  ogólne  (a  –  d)  i  szczególne  (f-m).  Przesłanki  ogólne  warunkują 
dopuszczalność procesu w zwykłym trybie postęp., a więc warunkują dopuszczalność postęp. odbywającego 
się w postęp. zwyczajnym. Przesłanki szczególne warunkują dopuszczalność procesu w szczególnym trybie 
lub szczególnym postępowaniu.  

Z  innego  punktu  widzenia  dzieli  się  przesłanki  na  bezwzględne  lub  względne  (abstrakcyjne  i 

konkretne). Kryterium tego podziału stanowią skutki związane z przeszkodą procesową, jaką one wywołują. 
Przesłanki  bezwzględne  stanowią  warunki  dopuszczalności  postęp.  w  każdym  układzie  procesowym. 
Przesłanki względne warunkują dopuszczalność procesu wyłącznie w określonym układzie procesowym.  

Inny  podział  przesłanek  to  przesłanki  ze  względu  na  ich  powiązanie  z  prawem  materialnym; 

przesłanki o charakterze czysto procesowym, mieszanym i materialnym.  

 

Przegląd przesłanek procesowych: 

1.  Podsądność 

ujmowana  szeroko  jako  podleganie  spaw  karnych  polskim  sądom,  i  to  bez  względu  na  to  czy  są  to  sądy 
powszechne  czy  szczególne.  W  tym  znaczeniu  podsądność  obejmuje  trzy  składniki:  jurysdykcję  krajową 
sądów polskich, podsądność sądom karnym powszechnym, podsądność sądom wojskowym. 

 

Jurysdykcja krajowa sądów polskich 

Podleganie spraw karnych polskim sądom. O tym jakie sprawy karne należą do jurysdykcji karnej , 

można wynieść z art. 5 K.k.” Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na 
terytorium  Rzeczypospolitej  Polskiej,  jak  również  na  polskim  statku  wodnym  lub  powietrznym,  chyba  że 
umowa  międzynarodowa,  której  Rzeczpospolita  Polska  jest  stroną,  stanowi  inaczej.”  Problem  jurysdykcji 
krajowej sądów polskich powstaje wtedy, gdy w sprawie pojawia się „czynnik obcy”. Sytuacje te określają 
przepisy art. 109-114 K.k. Mogą się tu zderzyć kompetencje sądu polskiego z uprawnieniami sądu państwa 
obcego,  wynikającymi  z  faktu  jego  suwerenności.  Stosowanie  polskiego  prawa  karnego  materialnego  jest 
ściśle  związane  z  kompetencją  sądu  polskiego.  Jeżeli  brak  by  było  możliwości  zastosowania  w 
konkretnej  spawie  polskiego  prawa  karnego  materialnego,  to  jednocześnie  wykluczona  byłaby 
jurysdykcja sądów polskich. 
 

Ta  reguła  może  być  ograniczona  w  przypadku  immunitetu  zakrajowości  lub  umów 

międzynarodowych,  w  których  państwo  polskie  zrzekło  się  wykonywania  swej  jurysdykcji.(np.  instytucja 
przejęcia[przekazania] ścigania karnego) 
 

Podsądność sądom karnym powszechnym 

Przesłanka ta wynika z art.17§1 pkt 8 K.p.k. w myśl którego wszczęty proces umarza się gdy sprawca nie 
podlega orzecznictwu polskich sądów. 
Orzecznictwo  sądów  powszechnych  w  sprawach  karnych  stanowi  regułę(wyjątki  tylko  w  przypadkach 
wyraźnie przewidzianych w ustawie). 
 

Podsądność sądom karnym wojskowym 

Najdalej  idące  ograniczenia  podsądności  sądom  karnym  powszechnym  związane  z  orzecznictwem  sądów 
wojskowych.  Orzecznictwu  sądów  wojskowych  podlegają  sprawy  ze  względów  podmiotowo-
przedmiotowych lub przedmiotowych. 
 

Podsądność Trybunałowi Stanu 

Trybunał  Stanu  orzeka  o  odpowiedzialności  konstytucyjnej  osób  zajmujących  najwyższe  stanowiska  w 
państwie,  określone  w  art.198  i  nast.Konst., za naruszenie  Konstytucji  i  ustaw  w  związku  z  zajmowanym 
stanowiskiem  lub  w  zakresie  swego  urzędowania.  Odpowiedzialność  przed  TS  ponoszą  także  posłowie  i 
senatorowie(  w  zakresie  określonym  ustawą  poseł  nie  może  prowadzić  działalności  gospodarczej  z 
osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego mandatu- TS 

29

 

orzeka  o  pozbawieniu  mandatu).  Członkowie  RM  ponoszą  odpowiedzialność  przed  TS  także  za 
przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 
 
 
OGRANICZENIA PODSĄDNOŚCI 



  Sprawy o wykroczenia  

17  października  2001r.  Zlikwidowana  kolegia  do  spraw  wykroczeń,  które  do  tego  czasu  były 

zasadniczymi  organami  orzekającymi  w  sprawach  o  wykroczenia.  Od  tego  dnia  obowiązujący  Kodeks 
postępowania w sprawach wykroczeń wprowadził odpowiedzialność za wykroczenie przed sądem. 
Orzekanie w sprawach o wykroczenia przed sądem może odbywać się: 
- w postępowaniu zwyczajnym 
- oraz w dwóch postępowaniach szczególnych: 
   a)w postępowaniu przyspieszonym 
   b)w postępowaniu nakazowym 
W tych sprawach zasadniczym oskarżycielem jest Policja, chyba, że ustawa stanowi inaczej. 
 

W sprawach o wykroczenia w pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy, chyba, że właściwy jest sąd 

garnizonowy. W drugiej instancji orzeka są okręgowy(odpowiednio wojskowy sąd okręgowy), gdy: 
 - chodzi o rozpoznanie apelacji lub 
- rozpoznanie zażalenia na postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku 
 

Trzecim  rodzajem  postępowania  szczególnego  w  sprawach  o  wykroczenia  jest  postępowania 

mandatowe.  W  tym  postępowaniu  Policja  lub  inny  uprawniony  podmiot  nakłada  mandat.  Sprawca 
wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. Wówczas uprawniony organ występuje do sądu z 
wnioskiem o ukaranie. W razie przyjęcia mandatu staje się on prawomocny, gdyż nie można go zaskarżyć 
zwyczajnym środkiem odwoławczym. 
 

Jeżeli  w  postępowaniu  karnym  o  przestępstwo  po  rozpoczęciu  przewodu  sądowego  ujawni  się,  że 

czyn  zarzucany  oskarżonemu  stanowi  wykrocznie,  sąd  nie  przekazuje  sprawy  właściwemu  sądowi,  lecz 
rozpoznaje ją w tym samym składzie, stosując jednak w dalszym jej toku przepisy Kodeksu postępowania w 
sprawach o wykroczenia. 
 



  Immunitety 

Stanowią  formę  ochrony,  przysługującą  określonym  osobom,  ze  względu  na  pełnienie  przez  nie 

ważnych funkcji w państwie lub w stosunkach międzynarodowych.  
 

Immunitety można podzielić na dwie grupy: 

1)  Immunitety  materialne  –  polegają  na  uchyleniu  karalności  przestępstwa  lub  wprowadzeniu 

nieodpowiedzialności w oznaczonym zakresie. 

2)  Immunitety  procesowe  –  nie  pozwalają  na  ściganie,  a  z  reguły  też  na  tymczasowe  pozbawienie 

wolności osoby korzystającej z tej formy ochrony. 

Immunitety procesowe można podzielić ze względu na ich czasowy zakres obowiązywania na : 
a)trwałe – chroni oznaczoną osobę również po ustaniu sprawowania oznaczonej funkcji. 
b)nietrwałe-  chroni  oznaczoną  osobę  tylko  w  czasie  pełnienia  oznaczonej  funkcji  z  powodu  czynu 
popełnionego w czasie jej sprawowania.(np. immunitet parlamentarny, sędziowski 

           Immunitet procesowy może mieć również charakter: 

a)  względny – wynikający z niego zakaz ścigania jest ograniczony, więc może być uchylony przez 

oznaczony organ pod określonymi w ustawie warunkami. 

b)  bezwzględny  –  zakaz  ścigania  wynikający  z  immunitetu  nie  może  być  uchylony  decyzją 

uprawnionego organu państwa.(immunitet dyplomatyczny i konsularny) 

 

10 

a.  Immunitet dyplomatyczny 

Art. 578 K.p.k. Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych: 

1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw 
dyplomatycznych państw obcych, 
2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw, 
3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych 
przedstawicielstw, 
4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1-3, jeżeli pozostają z 
nimi we wspólnocie domowej, 
5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie 
ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych. 
 

Immunitet ten wyłącza ścigania z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na 

wagę popełnionego przestępstwa i bez względu na to , czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy 
też poza nim. 
 

Immunitet  zostaje  wyłączony  tylko  wówczas,  gdy  państwo  wysyłające  zrzeknie  się  w  sposób 

wyraźny immunitetu w stosunku do oznaczonej osoby. 

 Osoba posiadająca immunitet dyplomatyczny może jednak zostać pociągnięta do odpowiedzialności 

przed sądem własnego państwa. 
 

 

b.  Immunitet konsularny 

Obejmuje osoby wymienione w art.579 § 1 K.p.k. 
§ 1. Nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych 
podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na 
zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie: 
1) kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw 
obcych, 
2) osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych 
zwyczajów międzynarodowych. 
 

Immunitet  konsularny  jest  przedmiotowo  węższy  w  porównaniu  z  immunitetem  dyplomatycznym. 

Kierownik  urzędu  konsularnego  oraz  inni  urzędnicy  konsularni  państw  obcych  podlegają  zatrzymaniu  lub 
tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. 
 

Immunitet konsularny nie ma zastosowania: 
1)  do  obywatela  polskiego  lub  osoby  mającej  w  kraju  stałe  miejsce  zamieszkania,  w  zakresie 

czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych. 

2)  w razie zrzeczenia się immunitetu przez państwo wysyłające 
 

c.  Procesowy immunitet parlamentarny 

Obejmuje  immunitet  poselski  oraz  immunitet  senatorski.  Występuje  on  w  postaci  zakazu 

pociągnięcia do odpowiedzialności oraz zakazu aresztowania lub zatrzymania(nietykalności).  

Zakaz  pociągnięcia  do  odpowiedzialności  tworzy  przeszkodę  procesową.  Oznacza  on,  że 

odpowiednio  poseł  lub  senator  nie  mogą  być  pociągnięci  do  odpowiedzialności  karnej  bez  zgody 
odpowiednio Sejmu lub Senatu. Immunitet ten ma charakter nietrwały. 

Immunitet nietykalności posła lub senatora polega na tym, że nie mogą być zatrzymani i aresztowani 

bez zgody odpowiednio Sejmu lub Senatu, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego 
zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. 

 

31

 

d.  Immunitet Prezydenta RP 

Za naruszenie konstytucji lub innych ustaw, jak i za popełnienie przestępstwa Prezydent 

RP  może  być  pociągnięty  do  odpowiedzialności  przed  Trybunałem  Stanu.  Oznacza  to,że 
Prezydent  RP  za  popełnienie  jakiegokolwiek  przestępstwa  może  odpowiadać  jedynie  przed 
Trybunałem Stanu. 

 

e.  Immunitet sędziowski 

Sędzia  nie  może  być,  bez  uprzedniej  zgody  właściwego  sądu  dyscyplinarnego,  pociągnięty  do 

odpowiedzialności  karnej  ani  zatrzymany.  Sędzia  nie  może  być  zatrzymany  lub  aresztowany,  z 
wyjątkiem  ujęcia  go  na  gorącym  uczynku  przestępstwa,  jeżeli  jego  zatrzymanie  jest  niezbędne  do 
zapewnienia prawidłowego toku postępowania. 

Orzekając  w  sprawie  wniosku  o  wyrażenie  zgody  na  pociągnięcie  sędziego  do  odpowiedzialności 

karnej,  sąd  dyscyplinarny  może  poprzestać  na  oświadczeniu  sędziego,  że  wnosi  o  zezwolenie  na 
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej. 

Immunitet  sędziowski  jest  immunitetem  nietrwałym,  gdyż  chroni  sędziego  tylko  w 

okresie pełnienia tego urzędu. 

 

f.  Immunitet adwokacki 

Adwokat  przy  wykonywaniu  swego  zawodu  korzysta  z  wolności  słowa  i  pisma  w  granicach 

określonych  przez  zadania  adwokatury  i  przepisy  prawa.  Nadużycie  tej  wolności  stanowiące  ściganą  z 
oskarżenia  prywatnego  zniewagę  strony,  jej  pełnomocnika  lub  obrońcy,  kuratora  świadka,  biegłego  lub 
tłumacza(  przepis  ten  nie  wymienia  przedstawiciela  ustawowego,  przedstawiciela  społecznego)  podlega 
ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej. 

Jest to immunitet o charakterze procesowo – materialnym. 
 

g.  Immunitety prokuratorskie 
Prokuratora chroni podwójny immunitet: 

a)  Podobnie jak w przypadku immunitetu sędziowskiego, także prokurator nie może być pociągnięty do 

odpowiedzialności  karnej  sądowej  lub  administracyjnej  bez  zezwolenia  właściwego  sądu 
dyscyplinarnego,  ani  zatrzymany  bez  zgody  przełożonego  dyscyplinarnego,  chyba,  że  został 
zatrzymany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. 

b)  Prokurator  ponosi  wyłącznie  odpowiedzialność  dyscyplinarną  za  nadużycie  wolności  słowa  przy 

wykonywaniu  obowiązków  służbowych  ,  stanowiące  ściganą  z  oskarżenia  prywatnego  zniewagę 
strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza. 

 

h.  Immunitet Prezesa i pracowników Najwyższej Izby Kontroli 

Art.  18  ustawy  o  Najwyższej  Izbie  Kontroli  stanowi,  że  prezes  NIK  nie  może  być  pociągnięty  do 

odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. Jest to immunitet procesowy 
nietrwały. 
 

Wiceprezesi, dyrektor generalny oraz pracownicy nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne 

nie  mogą  być  pociągnięci  do  odpowiedzialności  karnej  z  powodu  swoich  czynności  służbowych  bez 
uprzedniej zgody Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. 
 

i.  Inne immunitety 

 

a)  Rzecznik Praw Obywatelskich – zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności wyraża Sejm 

10 

b)  Generalny  Inspektor  Ochrony  Danych  Osobowych  -  zgodę  na  pociągnięcie  do  odpowiedzialności 

wyraża Sejm 

 
2. Właściwość sądu 

 

Jest przesłanką dodatnią. 

Właściwość rzeczowa - jest „właściwością pionową”, pozwalającą na ustalenie tego z sądów niższego 
lub wyższego rzędu, który powinien rozpoznać sprawę w pierwszej instancji. 
Właściwość  miejscowa  –  pozwala  na  ustalenie  imiennie  sądu  uprawnionego  do  rozpoznania  sprawy 
spośród sądów danego rzędu. 
 

Stwierdzając swą niewłaściwość sąd nie umarza postępowania lecz przekazuje sprawę właściwemu 

sądowi lub organowi. 
 

3. Skarga 

 

Kolejną przesłanką procesowa ogólną dodatnią jest skarga. 

Jej bak powoduje – poza nielicznymi wyjątkami – że postępowania sądowego nie można wszcząć. 
 

Skarga zasadnicza – uruchamia postępowanie jurysdykcyjne 

 

Skarga etapowa – uzależnia przechodzenie procesu do dalszych stadiów 

O  skardze  prawnie  skutecznej  mówimy  wtedy  gdy  zawiera  ona  essentialia  negotti  (  wymagania 
formalne  –  nieodzowne  składniki  skargi)  oraz  gdy  wniesiona  zostaje  przez  uprawnioną  osobę  do 
właściwego sądu. 

4. Istnienie stron procesowych 

 

Jest typową przesłanką o charakterze syntetycznym (zbiorczym). Można w jej ramach wyróżnić trzy 

składniki, z których każdy posiada wartość przesłanki :  
1)rzeczywiste istnienie stron – ustalenie czy podmiot będący stroną rzeczywiście istnieje; śmierć osoby 

będącej  stroną  w  procesie  wywołuje  różnorakie  następstwa  procesowe:  śmierć  oskarżonego  z  reguły 
powoduje  konieczność  umorzenia  procesu  bez  względu  na  fazę,  w  której  ona  nastąpiła;  śmierć 
pokrzywdzonego  przed  wszczęciem  postępowania  powoduje,  że  jego  prawa  mogą  realizować  osoby 
wymienione  w  art.  52  K.p.k.  Jeżeli  śmierć  pokrzywdzonego  nastąpiła  w  toku  trwania  postępowania 
sądowego,  to  jej  skutkiem  procesowym  może  być  następstwo  w  procesie  osób  wymienionych  w  art.  52 
K.p.k.  Podmiot  występujący  w  miejsce  zmarłego  pokrzywdzonego,  będącego  w  postępowaniu  sądowym 
stroną procesową , określa się nazwą strony nowej. 

2)zdolność  procesowa  -  stanowi  uprawnienie  do  występowania  w  procesie  w  roli  podmiotu 

procesowego.  

3)legitymacja  procesowa  –  tytuł  prawny  do  występowania  w  procesie  w  oznaczonej  roli  podmiotu 

procesowego. 

 

5. Prawomocność materialna 

Stanowi  ogólną  ujemną  przesłankę  procesową.  Jest  ona  wymieniona  w  art.  17  §  1  pkt  7  K.p.k., 

wedle którego nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy proces karny co do tego samego 
czynu tej samej osoby został prawomocnie ukończony. Prawomocnośc materialna stanowi stan rzeczy 
osądzonej (res iudicata), której treścią jest ne bis in idem(nie dwa razy o to samo). 

 

6. Zawiłość sprawy  

Zawiłość sprawy jako negatywna przesłanka ogólna procesu karnego ( lis pendent) jest ściśle związana z 

regułą ne bis in idem. 

33

 

Wszczęcie procesu karnego wywołuje zakaz toczenia drugiego procesu przeciwko tej samej osobie 

o ten sam czyn.  

O  zawiłości  sprawy  jako  przesłance  procesowej  można  mówić  w  razie  wszczęcia  procesu  przeciwko 

określonej  osobie  o  oznaczony  czyn.  Umorzeniu  z  powodu  zawiłości  jako  przesłanki  procesowej  ulega 
proces  wszczęty  później.  Ujemną  przesłankę  tworzy  bowiem  proces  prawidłowo  wszczęty(nie  dotknięty 
innymi przeszkodami procesowymi) wcześniej. 

 

7. Przedawnienie karalności 
Art. 101. K.k 
§ 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat: 
1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, 
2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię, 
2a) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności 
przekraczającą 5 lat, 
3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności 
przekraczającą 3 lata, 
4) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki. 
5) (uchylony). 
§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem 
roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, 
nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. 
§ 3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy 
od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna 
się od czasu, gdy skutek nastąpił. 

Po  upływie  oznaczonego  czasu  (terminu)  przewidzianego  w  tym  przepisie  ustaje  karalność 

przestępstwa. 

K.k. przewiduje dwie formy przedawnienia: 
a)przedawnienie karalności 

Bieg terminu przedawnienia karalności może zostać zakłócony na dwa sposoby: 

1) 

Przedłużenie  terminu  -  Przerwa  w  rzeczywistości  polega  na  przedłużeniu 

terminów przedawnienia karalności o okres 10 lub 5 lat. Do podstawowego terminu dodaje 
się  okres  10  lat  co  do  czynów  wymienionych  w  art.101  §  1  pkt  1-3  K.k.  oraz  5  lat  w 
odniesieniu  do  pozostałych  czynów.  Przyczyną  przedłużenia  podstawowego  terminu 
przedawnienia  karalności  jest  wszczęcie  postępowania  przeciwko  osobie  przed  jego 
upływem. 

2) 

Spoczywanie  –  przedawnienie  nie  biegnie,  gdy  przepis  ustawy  nie  pozwala  na 

wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak sytuacji gdy 
brak jest wniosku pokrzywdzonego lub oskarżenia prywatnego 

 

b)przedawnienie wykonania kary 
Art.103 § 1. Nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego 
upłynęło lat: 
1) 30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 
lat albo karę surowszą, 
2) 15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 
5 lat, 

10 

3) 10 - w razie skazania na inną karę. 

Przedawnienie  to  może  wstąpić  wyłącznie  w  postępowaniu  wykonawczym,  dlatego  jest  przesłanką 

szczególną. 

Przepisów  o  przedawnieniu  w  ogóle  nie  stosuje  się  do  zbrodni  przeciwko  pokojowi,  ludzkości  i 

przestępstw wojennych. Nie stosuje się ich również do umyślnego przestępstwa: 
zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub 
pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego 
przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. 
 
8. Akt łaski – abolicja 
Jest przesłanką negatywną ogólną. Może on przybrać postać: 

1)  Aktu łaski o charakterze generalnym – dotoczony on określonych kategorii przestępstw 

a)  Amnestia - polega na tym że łagodzi się skutki skazania. Z jej mocy skutki skazania mogą 

być zlikwidowane całkowicie np. darowanie kary w całości, łącznie z wymazanie skazania 
w  rejestrze  skazanych,  może  nastąpić  też  złagodzenie  kary  np.  zastosowanie  kary 
rodzajowo łagodniejszej. 

b)  Abolicja  –  polega  na  zakazie  wszczynania  i  toczenia  postępowania  w  stosunku  do 

określonych  w  ustawie  przestępstw.  Przepisami  abolicyjnymi  w  ramach  amnestii  są  te, 
które zakazują wszczęcia i toczenia postępowania. 

2)   Aktu łaski o charakterze indywidualnym- tą postać aktu stosuje Prezydent                                     

                   RP 

 
9. Artykuł 17 § 1 pkt 1-4 K.p.k. 
Zawiera 5 następujących przesłanek: 

1)  niepopełnienie  czynu  albo  brak  danych  dostatecznie  uzasadniających  podejrzenie  jego 

popełnienia – konieczność wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania. Określenie 
„czynu  nie  popełniono”  należy  rozumieć  jako  niedopełnienie  czynu  w  ogóle,  jak  i  jako 
niedopełnienie czynu przez oskarżonego 

2)  brak  w  czynie  ustawowych  znamion  przestępstwa  –  czyn  ma  miejsce,  lecz  nie  zawiera  znamion 

przestępstwa 

3)  uznanie przez ustawę, że sprawca nie popełnia przestępstwa – ta przesłanka obejmuje przypadki 

kontratypów, kiedy istnieje okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną, np. działanie w stanie 
wyższej konieczności 

4)  znikomość społecznej szkodliwości czynu  
5)  niekaralność sprawcy przestępstwa(poza przedawnieniem karalności) – z mocy ustawy sprawca 

nie  podlega  karze,  np.  w  razie  dobrowolnego  odstąpienia  od  dokonania  lub  zapobieżenia  skutkom 
przestępstwa, albo dobrowolnego odstąpienia od przygotowania przestępstwa. 

 

18. Uczestnicy procesu karnego. 

Przez uczestnika procesu karnego rozumie się podmiot, który bierze udział w procesie karnym w roli, jaką 
wyznacza mu prawo karne procesowe. Z tego określenia wynika, że uczestnikiem procesu karnego jest tylko 
taki podmiot, którego rola w procesie karnym jest określona, to znaczy, że prawo nakłada na ten podmiot 
określone obowiązki  lub  przyznaje oznaczone uprawnienia. Takim podmiotem jest organ procesowy  (sąd, 
prokurator, Policja itp.), oskarżony, świadek. Z reguły te podmioty swym zachowaniem wpływają na bieg 
procesu karnego. 
Spośród uczestników procesu karnego wyróżnia się powszechnie następujące kategorie:  

1)  organy procesowe,  
2)  strony procesowe,  
3)  przedstawiciele procesowi stron,   

35

 

4)  rzecznicy interesu społecznego,  
5)  pomocnicy procesowi,  
6)  osobowe źródła dowodowe,   
7)  pozostali uczestnicy procesowi. 

 

19. Organy procesowe 

1. 

Organy prowadzące proces karny.                                                                                                                                                 

Organem procesowym jest organ państwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie w 
procesie karnym w oznaczonej roli. Stosownie do roli pełnionej w procesie przez organy procesowe można 
je podzielić na: 
- organy kierujące procesem, 
- organy współdziałające. 
Organ kierujący procesem jest organem prowadzącym proces na określonym jego etapie. Organ ten 
dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje procesowe. 
 

Organ współdziałającym jest organ państwowy, który występując w procesie, współdziała z organem 

kierującym procesem. 
W poszczególnych stadiach procesowych możemy rozróżnić: 
1) 

W postępowaniu przygotowawczym: 

-organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, 
- organy nadzoru (prokurator), 
       2) w postępowaniu rozpoznawczym (głównym): 
 

- organem kierującym procesem jest sąd; poza posiedzeniem lub rozprawą – prezes sądu, 

 

- organem współdziałającym jest oskarżyciel publiczny ( z reguły prokurator), 

       3) w postępowaniu wykonawczym w charakterze organu procesowego występują podmioty                                             
wymienione w art. 2 K.k.w. 
Charakter organu, który kieruje procesem, ma istotne znaczenie. Chodzi przede wszystkim o to, czy jest to 
organ korzystający z niezawisłości, czy też nie. 
 
2. 

Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze. 

 

Prokurator 

W Polsce zasadnicze przepisy odnoszące się do Prokuratury mieszczą się w ustawie z 20 czerwca 1985 r.  o 
Prokuraturze ( tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r., Nr 21, poz. 206 z późniejszymi zmianami) wielokrotnie 
nowelizowanej w 1989 r. i po tej dacie. 
 

Według obowiązującego stanu prawnego Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który 

sprawuje funkcje Prokuratora Generalnego. Prokuraturę stanowią: Prokurator Generalny oraz podlegli mu 
prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. 
 

Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. 

 

Prokuratura nie jest organem konstytucyjnym w tym sensie, że w Konstytucji RP nie zamieszczono 

przepisów dotyczących jej funkcjonowania. Wobec tego możliwa jest nowelizacja przepisów o prokuraturze 
bez potrzeby zmian Konstytucji RP. 
 

Prokuratura jest zbudowana na następujących zasadach ( zasady organizacyjne): 

a) 

Jednolitość – wyraża regułę, w myśl której wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury w Polsce 

stanowią jedną organizacyjną całość, 

b) 

Centralizm – polega na tym, że wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury podlegają jednemu 

naczelnemu organowi, a mianowicie Prokuratorowi Generalnemu, 

c) 

Hierarchicznego podporządkowania – oznacza, że jednostki organizacyjne prokuratury podlegają 

Prokuratorowi Generalnemu nie wprost, lecz za pośrednictwem jednostek organizacyjnych wyższego 
szczebla, 

d) 

Jednoosobowego kierownictwa – polega na tym, że całością organów prokuratury, jak i każdą jej 

jednostką, kieruje zawsze jedna osoba, 

10 

e) 

Niezależność – wyraża się w tym, że prokuratorzy w sprawowaniu swych funkcji są niezależni od 

terenowych organów administracji państwowej i samorządowej. 

 
 

W myśl art. 8 u. prok. Prokurator, przy wykonywaniu czynności określonych w ustawie jest 

niezależny. Prokurator jest jednak obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego 
prokuratora. Jeżeli polecenie dotyczy treści czynności w postępowaniu, prokurator może zażądać doręczenia 
mu polecenia na piśmie. Takie polecenie jest jednak wiążące. 
 

 

Policja i inne organy ścigania karnego 

 

Policja działa w oparciu o ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 o Policji. 

Centralnym organem administracji państwowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa obywateli 
oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego jest Komendant Główny Policji, podległy 
Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji. Terenowymi organami Policji są: 
1) 

Komendanci wojewódzcy Policji, 

2) 

Komendanci powiatowi Policki, 

3) 

Komendanci komisariatów Policji. 

Policja w celu rozpoznani, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności: 
- dochodzeniowo-śledcze 
- operacyjno-rozpoznawcze oraz  
- czynności administracyjno- porządkowe. 
 

Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji 

państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten ostał określony w odrębnych 
ustawach. 

  

 

Postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie Policja 

lub inny organ. 
 

 

3. 

Sądy 

 

W postępowaniu głównym organami rozstrzygającymi są sądy. One kierują procesem karnym i 

wydają decyzje procesowe w postaci orzeczeń. Według Konstytucji RP sądy z trybunałami tworzą oddzielny 
pion organów państwowych. 
 

Sądy powszechne 

Nazwa sądu powszechne obejmuje sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. 
 

Sądy rejonowe są powoływane dla jednego lub większej liczby jednostek podziału terytorialnego 

stopnia podstawowego w granicach tego samego województwa. W gminie może działać więcej niż jeden sąd 
rejonowy. Sądy okręgowe tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych. Sądy 
apelacyjne tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów okręgowych. Sąd tworzy i znosi 
oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem. 
 

Sprawy podlegające sądom są z reguły rozstrzygane przez sądy powszechne. 

Sądy rejonowe są sądami pierwszej instancji. Sądy okręgowe są sądami zarówno pierwszej instancji, 
orzekającymi w ramach właściwości rzeczowej, jak i sądami drugiej instancji w stosunku do orzeczeń sądów 
rejonowych. Sądy apelacyjne są sądami drugiej instancji od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu 
w pierwszej instancji przed sądem okręgowym oraz rozpoznają inne sprawy przekazane im przez ustawę. 
 

Sądy wojskowe. 

Sądy wojskowe są sądami szczególnymi. Ich ustrój został określony w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. – 
Prawo o ustroju sądów wojskowych. 
Istnieją następujące sądy wojskowe: 
- sądy garnizonowe, 
- sądy okręgowe. 
 

Sąd Najwyższy. 

37

 

SN dzieli się na izby:  1) Cywilną, 2) Karną, 3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz 
4) Wojskową. 
 

Na czele SN stoi Pierwszy Prezes powoływany przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję 

spośród sędziów SN w stanie czynnym. 
 
Środki nadzoru SN nad orzecznictwem sądowym. 
Nadzór SN dotyczy wyłącznie orzekania. Jego celem jest zapewnienie merytorycznej słuszności, zgodności 
z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów i innych organów poddanych kontroli SN. Jednolitość 
orzecznictwa ma być osiągnięta przez jednolitość stosowania prawa. Cel ten osiąga się przez dokonywanie 
wykładni przepisów prawnych. Realizacja tego celu odbywa się w ramach środków nadzoru, jakim 
dysponuje SN.  
 

 

 

Do środków nadzoru pozainstancyjnego należą: 

1) 

Kasacja 

2) 

Wniosek o rozstrzygnięcie rozbieżności co do wykładni prawa, 

3) 

Przekazanie do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych związanych z konkretną sprawą, wymagających 

zasadniczej wykładni ustawy, 

4) 

Wznowienie postępowania zakończonego przed SN lub przed sądem apelacyjnym. 

 
Uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują 
moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. 
Uzyskanie przez uchwałę mocy zasady prawnej ma takie znaczenie, że odstąpienie od niej wymaga 
rozstrzygnięcia przez pełny skład izby, co oznacza, że odstąpić od takiej uchwały mocą swej decyzji nie 
może ani skład podstawowy SN, ani skład siedmiu sędziów. 
 

 

Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego . 

 

W obowiązujących przepisach samodzielność jurysdykcyjna została wyrażona wprost w art. 8 § 1 

K.p.k, który stanowi, że: „Sąd karny rozstrzyga samodzielnie wszelkie zagadnienia faktyczne i prawne i nie 
jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub innego organu”. 
 
 

20 Właściwość sądu 

 

 

Właściwość sądu jest ustalana na podstawie kryteriów decydujących o kompetencji sądu do 

rozpoznania sprawy. W ramach właściwości możemy wyodrębnić: 
1) 

Właściwość ogólną, która obejmuje właściwość rzeczową, właściwość miejscową i właściwość 

funkcjonalną, 

2) 

Właściwość szczególną, przełamującą z mocy szczególnego uregulowania ogólne kryteria 

właściwości; do tej grupy można zaliczyć właściwość z łączności spraw oraz właściwość z przekazania 
sprawy. 

 

Właściwość rzeczowa 

Właściwość rzeczowa pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji. 
W sądach powszechnych jest to ustalenie, czy w pierwszej instancji sprawę ma rozstrzygać sąd niższego 
rzędu, jakim jest sąd rejonowy czy też sąd okręgowy. 
 

Obowiązujące przepisy ustalają regułę, że sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich 

sprawach, z wyjątkiem tych, które z mocy ustawy przekazane zostały do właściwości innego sądu. Tym 
sądem jest sąd okręgowy. 
 

W ramach właściwości rzeczowej sądu okręgowego można wyróżnić: właściwość stała i właściwość 

ruchoma. 
 

Właściwość rzeczowa stała sądu okręgowego obejmuje kategorie przestępstw wyraźnie w ustawie 

wyliczone. 

10 

 

Właściwość rzeczowa ruchoma sądu okręgowego przewiduje art. 25 § 2 K.p.k., według którego sąd 

apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jaki sądowi 
pierwszej instancji, sprawę o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy. 
 

Właściwość miejscowa 

 

Właściwość miejscowa pozwala na ustalenie, który spośród sądów tego samego rzędu jest 

uprawniony i zobowiązany do orzekania w konkretnej sprawie. 
 

Podstawowym kryterium dla określenia tej właściwości jest miejsce popełnienia przestępstwa.  

Miejscem popełnienia przestępstwa jest miejsce gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego 
był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru 
sprawcy miał nastąpić. Każdy z tych składników ma równą wartość. O właściwości decyduje reguła 
wyprzedzenia tzn. właściwy jest ten z sądów, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie 
przygotowawcze. 
 

Jeżeli nie można podstawowego kryterium decydującego o właściwości miejscowej stosuje się 

kryteria pomocnicze. W razie niemożności ustalenia miejsca popełnienia przestępstwa właściwy jest sąd, w 
którego okręgu: 
1) 

Ujawniono przestępstwo, 

2) 

Ujęto oskarżonego 

3) 

Oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał. 

W wyjątkowych sytuacjach w których nie da się ustalić właściwego miejscowo sądu ani według kryterium I, 
ani według kryterium II stopnia, ma zastosowania ostateczne kryterium III stopnia zawarte w art. 32 §3 
K.p.k. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej według wskazanych wyżej kryteriów, sprawę 
rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy. 
 

Właściwość funkcjonalna 

 

Właściwość funkcjonalna jest właściwością obejmującą zakres czynności należących do kompetencji 

sądu. 
 

Właściwość funkcjonalna sądu rejonowego obejmuje np.: 

- orzekanie w pierwsze instancji 
- rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora 
- udzielanie pomocy sądowej. 
 

Do właściwości funkcj. Sądu okręgowego w szczególności należą: 

- orzekanie w pierwszej instancji 
-orzekanie w II instancji w sprawach, które w pierwszej instancji rozpoznają sądu rejonowe, 
- orzekanie o odszkodowanie za niesłuszne ukaranie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, 
- orzekanie o wznowieniu, jeżeli dotyczy postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu 
rejonowego, 
- inne czynności określone w ustawie. 
 

Do właściwości funkcj. Sądu apelacyjnego należą: 

- rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie 
okręgowym, 
- orzekanie w innych sprawach, np. o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem 
sądu okręgowego. 
 

Właściwość  z łączności spraw 

 

Właściwość z łączności spraw stanowi postać właściwości szczególnej ze względu na złożoność 

sprawy. 
 

Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje 

się kilka czynów. 
 

Łączność podmiotowa występuje wówczas, gdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw tej 

samej osoby. 

39

 

 

W przypadku łączności przedmiotowej, gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi 

przestępstwami, np. przestępstwa sprawcy głównego, podżegacza i pomocnika, całą sprawę rozpoznaje sąd 
właściwy dla sprawcy głównego. 
 

W razie wystąpienia łączności podmiotowo-przedmiotowej, sprawę rozpoznaje się na podstawie 

kryteriów określonych w art. 34 § 1 i art. 33 K.p.k. 
 

Właściwość z łączności spraw, przełamująca ogólne reguły w zakresie właściwości, jest nakazana 

obowiązującymi przepisami, a więc ma charakter obligatoryjny. 
 

 

Właściwość z przekazania sprawy. 

Właściwość z przekazania sprawy stanowi wyjątek od właściwości miejscowej. Stwarza ona możliwość 
przekazania sprawy innemu sądowi  równorzędnemu w stosunku do tego, który jest właściwy miejscowo do 
rozpoznania sprawy.  
 

Spory o właściwość sądu 

 

Spory o właściwość mogą zachodzić wyłącznie między sądami równorzędnymi. Spór może dotyczyć 

sądów tego samego rzędu. 
 

Spór o właściwość może być pozytywny lub negatywny. Spór pozytywny zachodzi, gdy dwa sądy 

dążą do rozpoznania tej samej sprawy. Spór negatywny występuje wówczas, gdy dwa sądy równorzędnie 
stwierdzają brak podstaw dla swojej właściwości. 
 

Spór o właściwość powstaje na skutek przekazania sprawy przez jeden sąd drugiemu 

równorzędnemu sądowi. 
 

 

Składy orzekające sądu. 

 

W obowiązującym stanie prawnym sądy orzekają w następujących składach: 

 

W sądzie rejonowym na rozprawie orzeka skład trzyosobowy, to znaczy jeden sędzia zawodowy i 

dwóch ławników, chyba że ustawa przewiduje wyjątki od tej reguły. W tym sądzie sprawa może być 
rozpoznana na rozprawie w składzie trzech sędziów. 
 

Sprawę rozpoznaje się w składzie jednoosobowym: 

a) 

W postępowaniu uproszczonym, 

b) 

W postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego. 

Na posiedzeniach sąd rejonowy orzeka w składzie jednego sędziego. 
 

Sąd okręgowy orzekający w pierwszej instancji występuje na rozprawie w składzie: 

a) 

Jednego sędziego i dwóch ławników, 

b) 

Trzech sędziów zawodowych, jeżeli tak postanowi sąd ze względu na szczególną zawiłość sprawy, 

c) 

Dwóch sędziów i trzech ławników w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę 

dożywotniego pozbawienia wolności. 

Ten sam sąd na posiedzeniu orzeka w składzie trzech sędziów zawodowych. 
 

Sąd apelacyjny orzeka: 

a) 

W składzie trzech sędziów zawodowych 

b) 

W składzie pięciu sędziów, rozpoczynając apelację od wyroku wymierzającego karę 25 lat 

pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności. 

W Sądzie Najwyższym podstawowym składem, orzekającym na rozprawie i na posiedzeniu jest trzech 
sędziów zawodowych. 
 

Wyłączenie organu prowadzącego proces karny 

W ramach całej instytucji zasadnicze znaczenie ma wyłączenie sędziego. Pozwala ono na wyłączenie 
imienne oznaczonego sędziego. 
 

Obowiązujące przepisy przewidują: 

a) 

Wyłączenie sędziego z mocy prawa, 

b) 

Wyłączenie sędziego na wniosek. 

Wyłączenie sędziego z mocy prawa następuje jeżeli: 
a) 

Sprawa dotyczy go bezpośrednio, 

10 

b) 

Jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela 

ustawowego, albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób, 

c) 

Jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi 

rodzeństwa osób wymienionych w punkcie b), albo jest związany z jedną z tych osób węzłem 
przysposobienia, opieki lub kurateli, 

d) 

Był świadkiem czynu, o który toczy się sprawa, 

e) 

Brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo 

prowadził postępowanie przygotowawcze, 

f) 

Brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie, 

g) 

Brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone, 

h) 

Brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw, 

i) 

Prowadził mediację, 

j) 

Sędzia podlega także wyłączeniu z mocy prawa, gdy brał udział w wydaniu orzeczenia objętego 

wnioskiem o wznowienie, lub zaskarżonego w trybie kasacji. 

Wyłączenie na wniosek następuje gdy sędzia ulega wyłączeniu na wniosek, jeżeli istnieje okoliczność tego 
rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość, co do jego bezstronności w danej sprawie. 
 

Wyłączenie sędziego następuje: 

- na żądanie sędziego, 
- z urzędu lub 
- na wniosek strony. 
 

Przyczyny wyłączenia sędziego z mocy ustawy, mają odpowiednie zastosowanie do prokuratora, 

innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz innych oskarżycieli publicznych. 
 

Krajowa Rada Sądownictwa. 

 

Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.Do najważniejszych jej zadań należy 

rozpatrywanie i ocenianie ocenionych przez zgromadzenie sędziów na stanowiska sędziów SN, sądów 
administracyjnych, sądów powszechnych i sądów wojskowych oraz przedstawienie wniosków o ich 
powołanie Prezydentowi RP. 
Kadencja trwa 4 lata. W jej skład wchodzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu 
Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości, osoba wskazana przez Prezydenta RP, dwóch członków 
wybranych spośród sędziów SN bez oznaczenia okresu kadencji, jednego wybranego przez ogólne 
zgromadzenie NSA oraz 12 sędziów sądów powszechnych i sądów wojskowych, 4 posłów do Sejmu i  
senatorów, wybranych przez odpowiednie izby. 
 

21. Strony procesowe 

 
Stronami są podmioty stosunku spornego występujące w procesie karalnym we własnym imieniu. Wobec 
tego przyjąć można, że stronami są podmioty stosunku sporności w procesie, mające interes prawy w 
korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje we własnym imieniu lub 
działa przez swego przedstawiciela. Stronę czynne i stronę bierną. Strona czynną jest podmiot występujący z 
określonym żądaniem, Oskarżycieli i powoda cywilnego. Wśród oskarżycieli wyróżniamy Oskarżyciele 
publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego. Strona bierną jest podmiot, przeciwko 
któremu jest skierowane żądanie, przeciwko komu toczy się proces. Jest nim oskarżyciel. Przykładem takiej 
sytuacji jest śmierć pokrzywdzonego przed rozpoczęciem procesu karalnego.  
 
Osoba zobowiązana do zwrotu korzyści majątkowej staje się podmiotem procesowym od czasu założenia 
przez prokuratora wniosku o nałożenie na nią obowiązku zwrotu korzyści Skarbowi Państwa. 
Odrębną kwestią jest sprawa współuczestnictwa w procesie karnym. W procesie karnym można mówić o 
współuczestnictwie, kiedy w tej samej roli procesowej po stronie czynnej lub biernej występuje kilka osób. 
Współuczestnictwo po stronie biernej ma miejsce wtedy, kiedy w sprawie występuje kilku oskarżonych. 
Zdolność procesowa 

41

 

Zdolność procesową nazywamy uprawnienie do stanie się stroną stosunku spornego, a wiec staną się stroną 
procesową. 
Zdolność procesową czynną mają osoby prawne, a także instytucje państwowe lub społeczne, choćby nie 
miały osobowości prawnej. 
Zdolność procesową bierną mają osoby fizyczne, które, ukończyły 13 lat. 
 
Legitymacja procesowa 
Legitymacje procesową stanowi tytuł prawny do wstąpienia w konkretnym procesie oznaczonej roli 
procesowej. Uprawnienie do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego i oskarżyciela 
posiłkowego ma pokrzywdzony. 
Pojęcie i rodzaje oskarżycieli 
Oskarżycielem jest tylko taki podmiot procesowy, który występuje do sądu z żądaniem ukarania oznaczonej 
osoby za popełnienie określonego czynu karalnego i żądanie to w toku procesu popiera, albo popiera 
oskarżenie wniesione przez inny podmiot. 
Oskarżycielem może być: 
a) 

Organ państwowy (prokurator, organ administracyjny) 

b) 

Czynnik społeczny (np. oskarżyciel społeczny) 

c) 

Pokrzywdzony (może wystąpić w procesie karnym w charakterze oskarżyciela prywatnego lub 

posiłkowego) 

d) 

Każdy obywatel bez względu na osobiste pokrzywdzenie, co określa się nazwą actio popularis; 

takiej możliwości nasze prawo nie przewiduje  

 
Oskarżyciel publiczny 
 
Oskarżycielem publicznym jest organ państwa. 
Na postawie definicji strony oraz w świetle obowiązującego prawa karnego procesowego, oskarżyciel 
publiczny musi być uznany za stronę. Jest on jednak stroną o szczególnym charakterze. Oskarżyciel 
publiczny, działając w procesie, spełnia funkcje państwa, co zakłada, że jego interesem nadrzędnym jest 
interes społeczny. 
Oskarżycielem publicznym głównym, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, jest 
prokurator. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe: 
a) 

Działający zamiast prokuratora 

b) 

Występujący zamiast lub obok prokuratora 

 
Zasadniczym oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. 
Nadrzędności prokuratora jako oskarżyciele publicznego można przedstawić w kilku punktach. 
1) 

Nie wymaga on szczególnego ustawowego upoważniania 

2) 

Jest uprawniony do występowania w roli oskarżyciele publicznego we wszystkich sprawach 

3) 

Prokurator swym działaniem z reguły wypiera inne organy uprawnione do wystąpienia w roli 

oskarżyciela publicznego 

 
 
Do drugiej grupy organów, które uzyskały oskarżycieli publicznych, zaliczamy te, które mogą brać udział w 
postępowaniu sądowym zamiast lub obok prokuratora. Jest nim organ, który wnosi i popiera oskarżenie. 
Prokurator może być także oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia. W tych sprawach 
zasadniczym oskarżycielem publicznym jest policja. 
Pokrzywdzony 
Według art. 29.1.K.p.k., pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało 
bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. Pokrzywdzonym może być także instytucja 
państwowa, społeczna lub samorządowa, choćby nie miła osobowości prawnej. 
Z przytoczonych przepisów wynika, że pokrzywdzonym mogą być: 
- 

Osoba fizyczna 

10 

- 

Osoba prawna 

- 

Instytucje państwowe, samorządowe lub społeczne, jeśli nawet nie posiadają osobowości prawnej 

 
Pokrzywdzonym nie są osoby, które naprawiły szkody wyrządzone przestępstwa i z tego tytułu mają 
roszczenie regresowe do sprawcy przestępstwa. 
O pokrzywdzeniu, decyduje z reguły bezpośredniość naruszenia lub zagrożenia przestępstwem, dobra 
prawnego oznaczonej osoby. O tym, czyje dobro prawne zostało naruszone decyduje prawo karne 
materialne. 
Dla legitymacji pokrzywdzonego nie jest konieczne stanowcze ustalenie bezpośredniego zagrożenia lub 
naruszenia. Wystarczy, że to naruszenie lub zagrożenie ma charakter hipotetyczny, to znaczy możliwy w 
świetle twierdzeń wskazanego, lub istniejącego materiału dowodowego. 
W wyniku popełnionego przestępstwa, pokrzywdzony może być jedna lub więcej osób. Jednym czynem 
mogą być naruszone dobra kilku osób. 
Możliwe jest również łączenie roli pokrzywdzonego i świadka. Natomiast pokrzywdzony nie może 
występować w roli biegłego. 
W stadium postępowania przygotowawczego pokrzywdzony jest stroną. 
Inaczej przedstawia się ten problem w postępowaniu przed sądem. Tutaj możliwe są dwie odrębne pozycje 
procesowe pokrzywdzonego. W pierwszej pokrzywdzony uzyskuje prawa strony wówczas, kiedy wystąpi w 
jednej z trzech ról procesowych, a mianowicie w postaci oskarżyciela prywatnego, oskarżyciela 
posiłkowego lub powoda cywilnego. Możliwa jest także kumulacja przez pokrzywdzonego jednocześnie 
jednej z dwóch ról procesowych. 
 
Oskarżyciel posiłkowy 
Obowiązujący Kodeks postępowania karnego, po pierwsze, odformalizował uregulowania dotyczące 
uprawnień procesowych oskarżyciela posiłkowego, likwidując szereg poprzednio istniejących ograniczeń a 
po drugie wprowadził drugą ścieżkę ustawową, w ranach, której pokrzywdzony może uzyskać pozycje 
procesową oskarżyciela posiłkowego, wtedy, gdy prokuratura, nie dopatrując się podstaw do wniesienia 
oskarżenia do sądu, po raz wtórny odmówi wszczęcia lub umorzy już wszczęte postępowanie 
przygotowawcze. 
 
Inaczej przedstawia się stan prawny w sytuacji, gdy prokurator odmawia wszczęcia lub umarza 
postępowanie przygotowawcze. 
Obecny Kodeks postępowania karnego przyjął koncepcję skargi subsydiarnej. Wprowadził on możliwość 
działania pokrzywdzonego w charakterze oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego w sprawach o 
przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, zamiast oskarżyciela publicznego. Decyzje to mogą być 
zaskarżone przez pokrzywdzonego do prokuratora nadrzędnego. Jeśli prokurator nie przychyli się do 
zażalenia, przesyła je do sądu. Sąd, po rozpatrzeniu zażalenia, zaskarżone postępowanie utrzymuje w mocy 
lub je uchyla, wskazując na okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. 
W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia przez prokuratora nadrzędnego, pokrzywdzony, 
który zaskarżył poprzednie postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania cywilnego 
przygotowawczego, może wnieść o akt oskarżenia, o czy oskarżony powinien być pouczony. Taki akt 
oskarżenia powinien być wniesiony w terminie miesiąca od doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o 
postanowieniu nie uwzględniającym jego zażalenia. 
Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata. 
Oskarżyciel posiłkowy może: 
- 

brać udział w rozprawie a także w posiedzeniach 

- 

zadawać pytania i składać oświadczenia 

- 

składać wnioski 

- 

posiadać pełnomocnika 

- 

wnosić środki zaskarżenia. 

 

43

 

Pokrzywdzonemu przysługuje jednorazowe uprawnienie do brania udziału w procesie karnym, w 
charakterze oskarżyciela posiłkowego. W razie odstąpienia od oskarżenia oskarżyciela posiłkowego w 
sprawie , w której oskarżyciel publicznie nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora, który może 
przystąpić do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia. Jeżeli prokurator tego nie uczyni, 
postępowanie podlega umorzeniu.  
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu procesu. Nowe strony a więc osoby najbliższe mogą 
przystępować do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym etapie toczącego się 
procesu. Postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli tego nie 
uczynią w terminie 3 miesiące od śmierci oskarżyciela posiłkowego, sąd umarza postępowanie. 
Oskarżyciel prywatny. 
Oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z 
oskarżenia prywatnego. 
Podmiotem występującym po stronie czynnej w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego jest 
oskarżyciel prywatny. Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony, a więc przede wszystkim osoba 
fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez 
przestępstwo. Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej. 
Skargę prywatną mogą wnieść także: ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego gdy jest małoletni lub 
ubezwłasnowolniony, lub strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego. 
Jeśli z powodu popełnienia przestępstwa jest więcej pokrzywdzonych pozostali pokrzywdzeni tym samym 
czynem mogą aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, przyłączyć się do toczącego 
postępowania. Przyłączenie się drugiego pokrzywdzonego powoduje, że po stronie czynnej ma miejsce 
współuczestnictwo procesowe. Nie jest to jednak współuczestnictwo konieczne, gdyż postępowanie może 
się toczyć z udziałem jednego pokrzywdzonego. 
Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej. 
 
Wszczęcie postępowania ma miejsce wówczas, gdy pokrzywdzony nie wniósł skargi prywatnej. 
Wstąpienie do postępowania może być wykonane, gdy pokrzywdzony wniósł już skargę do sądu i ją 
popierał. 
Skutkiem ingerencji jest to, że odtąd postępowanie co do przestępstwa prywatno skargowego toczy się z 
urzędu. 
Jeżeli prokurator ingerował w postaci wstąpienia do postępowania, oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję 
oskarżyciela posiłkowego. 
W razie stwierdzenia w toku procesu braku interesu społecznego, prokurator odstępuje od oskarżenia.  
Jeżeli odstąpienie od ingerencji nastąpiło w sytuacji, gdy miał ona postać wstąpienia do postępowania, 
oskarżyciel posiłkowy powraca do roli oskarżyciela prywatnego. 
Gdy prokurator odstępuje od ścigania, które zapoczątkowane zostało wszczęciem przez niego postępowania, 
zawiadamia się o tym pokrzywdzonego który może w terminie 14 dni złożyć akt oskarżenie lub 
oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne. 
Powód cywilny. 
Jest stroną czynną w zakresie dochodzenia roszczenia cywilnego w procesie karnym, wynikającego z 
popełnionego przestępstwa. Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwą 
powództwa cywilnego w procesie karnym. 
Oskarżony. 
Zajmuje w procesie karnym centralną pozycję jako osoba, która jest zagrożona karą kryminalną w związku z 
zarzutem popełnienia przestępstwa. 
Obowiązujący kodeks postępowania karnego wyraźnie określa, kogo należy uważać za oskarżonego. W 
znaczeniu ścisłym, oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także 
osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W znaczeniu 
szerszym nazwą oskarżony obejmuje się także podejrzanego. 
Uprawnienia oskarżonego mieszczą się w ramach prawa do obrony. W jego zakresie można wyodrębnić:  
- 

osobiste uprawnienia oskarżonego do obrony,  

10 

- 

prawo do posiadania obrońcy, tzn. osoby zawodowo przygotowanej, która ma bronić interesu 

oskarżonego w procesie. 

 
Z pośród uprawnień przysługujących oskarżonemu jako stronie procesowej duże znaczenie ma prawo do 
uczestnictwa w czynnościach procesowych. 
Na rozprawie głównej obecność oskarżonego jest obowiązkowa. Jeżeli obecność oskarżonego jest 
obowiązkowa powinien od zostać wezwany na rozprawę i pozostawać do dyspozycji sądu. W razie 
obowiązkowej obecności oskarżonego rozprawa nie może się odbyć bez jego udziału, bez względu na to, 
czy jego obecność jest usprawiedliwiona czy nie usprawiedliwiona. Obowiązujący K.p.k. wprowadził 
uregulowania usprawniające przebieg postępowania sądowego, pozwalającego na odbycie rozprawy bez 
udziału oskarżonego. 
Z pośród uprawnień, które przysługują wyłącznie oskarżonemu niezależnie od stadium procesowego, należy 
wymienić prawo do składania wyjaśnień. Wyjaśnienia te składane są ustnie. Oskarżony jest uprawniony a 
nie zobowiązany do złożenia wyjaśnień. Składając wyjaśnienia oskarżony nie jest zobowiązany do 
mówienia prawdy. Może on w swoich wyjaśnieniach obrać kierunek obrony jego zdaniem najkorzystniejszy.  
W ramach uprawnień oskarżonego duże znaczenie ma tzw. Obrona formalna, tzn. prawo do posiadania 
obrońcy. 
Oskarżonemu w toku całego postępowania przysługuje prawo do postępowania obrońcy o czym należy go 
pouczyć. 
Oskarżony może mieć nie więcej niż trzech obrońców. 
Obrona może być nie obowiązkowa gdy oskarżony nie musi mieć obrońcy. Obrona jest obowiązkowa w 
sytuacjach z którymi ustawa ustala obowiązek posiadania przez oskarżonego obrońcy w toku procesu. 
Jeżeli oskarżony jest tymczasowo aresztowany może on porozumiewać się ze swoim obrońcą podczas 
nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie. 
Oprócz uprawnień na oskarżonym spoczywają obowiązki procesowe. Przede wszystkim oskarżony, który 
pozostaje na wolności jest obowiązany stawić się na każde wezwanie uprawnionego organu w toku 
trwającego procesu karnego. Oskarżony jest obowiązany także zawiadomić organ prowadzący postępowanie 
o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania lub pobytu, trwającego dłużej niż 7 dni, o czy należy 
oskarżonego uprzedzić przy 1 przesłuchaniu. 
 

22. Cechy stron procesowych 

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA 
Jest to do stania się stroną stosunku spornego, a więc stania się stroną procesową.  Podmiot mający tą 
zdolność może jednocześnie posiadać zdolność do podejmowania czynności lub jej nie posiadać np. gdy jest 
osobą małoletnią.  
Zdolność procesowa może występować po stronie czynnej lub biernej. Zdolność CZYNNĄ posiadają osoby 
fizyczne bez względu na wiek, osoby prawne, instytucje państwowe lub społeczne, choćby nawet nie miały 
osobowości prawnej. 
Zdolność BIERNĄ mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat. (postępowanie w stosunku do nieletnich 
o czyny karalne ma zastosowanie w stosunku do osób które dopuściły się takiego czynu, a które ukończyły 
13 lat, a nie ukończyły 17) 
 
LEGITYMACJA PROCESOWA 
Stanowi tytuł prawny do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej. 
Uprawnienia do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego, oskarżyciela posiłkowego 
ma pokrzywdzony. Jako oskarżyciel publiczny występuje prokurator, a inny organ może na podstawie 
upoważnienia ustawowego.  
Legitymacja procesowa nie jest równoznaczna ze zdolnością do podejmowania działań w procesie.  
Legitymacja różni się od zdolności również tym , ze tytuł prawny do wystąpienia w roli strony procesowej 

45

 

wiąże się z oznaczonym procesem karnym np. obrońca oskarżonego posiada legitymacje procesową jeżeli 
jest adwokatem gdyż tylko adwokat może być obrońcą ; pełnomocnikiem może być adwokat lub radca 
prawny 
 

23.reprezentanci stron procesowych. 

Strony mogą działac same albo przez swych przedstawicieli. Gdy strona nie ma zdolności do czynności 
prawnej może działać wyłącznie przy pomocy przedstawiciela. Istota przedstawicielstwa polega na 
podejmowaniu czynności w cudzym imieniu na rzecz osoby reprezentowanej. Przedstawiciel wyraza swoja 
wole w imieniu reprezentowanego, ze skutkiem dl tego ostatniego.  Czynność dokonywana przez 
przedstawiciela wywołuje taki sam skutek, jakby jej dokonywała osoba reprezentowana (w Pr.karnym 
wyjatek tyczy się osoby obroncy- może on działac tylko na korzysc oskarzonego).  
Przedstawiciel musi posiadac umocowanie do działania. Jego czynności mogą być dokonywane tylko w 
granicach tego umocowania. Umocowanie takie może płynąć z ustawy, albo z ustanowienia (przez 
mocodawcę-udzielanie upoważnienia, albo przez organ procesowy-pełnomocnik i obrońca z urzędu) . 
zastosowany podział pozwala na wyodrębnienie następujących grup przedstawicieli stron: przedstawiciela 
ustawowego / obrońcę i pełnomocnika stron (z urzędu lub działającego na podstawie pełnomocnictwa 
udzielonego prze stronę) 
 
PRZEDSTAWICIEL USTAWOWY 
1)Może on działac po stronie czynnej jak i po stronie biernej. 
2)Przepisy KPK przewidują przedstawiciela ust. pokrzywdzonego(działa zamiast niego, gdy pokrzywdzony 
nie posiada zdolności do działań w procesie) i przedst.ust. oskarżonego (działa obok oskarżonego, na jego 
rzecz) 
 
Przedstawiciel ust. pokrzywdzonego może występować również wówczas, gdy pokrzywdzony nie może 
działać osobiście, gdyż jego działanie wyklucza ustawa, lub jest z natury rzeczy niemożliwe. Działanie z 
natury rzeczy nie jest możliwe gdy jest on osobą prawną- wtedy czynności procesowych dokonuje organ 
uprawniony do działanie w jego imieniu. (art. 51 kpk./w przypadku spółdzielni zarząd, przedsiebiorstaw-
dyrektor). 
Ustawa nie dopuszcza osobistego działania pokrzywdzonego kiedy jest małoletni tzn nie ukończył 18 lat, lub 
jest ubezwłasnowolniony częściowo lub całkowicie. Wtedy prawa pokrzywdzonego wykonuje 
przedstawiciel ustawowy (małoletni- rodziece ,opiekun/ u.częsciowo –kurator/ u.całkowiecie- opiekun) lub 
osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje. 
Przedstawiciel ust. pokrzywdzonego może dokonać wszelkich czynności procesowych, w miejsce 
pokrzywdzonego ze skutkiem prawnym dla tego ostatniego. Może on także udzielić pełnomocnictwa w celu 
zastąpienia pokrzywdzonego przez pełnomocnika. 
Ustawowego przedstawiciela po stronie biernej może mieć oskarżony, nieletni, który nie ukończył 17 lat lub 
jest ubezwłasnowolniony . może on podejmować obok oskarżonego i wyłącznie na jego korzyść wszelkie 
czynności procesowe, w tym wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.  
 
OBROŃCA 
Jest to podmiot którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu poprzez udzielanie porad i 
dokonywanie czynności na jego korzyść 
Prawo karne przewiduje wyłącznie obronę adwokacką.(art. 82 kpk) 
Obrońca działa jako przedstawiciel na mocy upoważnienia, w interesie oskarżonego, na jego korzyść , choć 
nie jest to przedstawicielstwo o swoistym charakterze, gdyż działając obok oskarżonego podejmuje 
czynności na jego korzyść. 
W procesie karnym oskarżony musi mieć obrońcę w przypadku obrony obligatoryjnej-obowiązkowej.  
Oskarżony musi mieć obrońcę: 
1) 

jest nieletni 

2) 

jest głuchy, niemy, niewidomy 

10 

3) 

zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności 

4) 

gdy sąd uzna to za niezbędne, ze względu na okoliczności utrudniające obronę art. 79 kpk 

5) 

w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem 1 instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub 

jest pozbawiony wolości (do tego odnosi się tez art. 80 kpk) 

6) 

w postępowaniu karnym przeciw żołnierzowi odbywającemu zasadniczą służbę wojskową albo 

pełniącemu służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego, w sprawach o przestępstwa 
podlegające orzecznictwu sądów wojskowych, udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy 
przed wszystkimi sądami wojskowymi. (doczytac art. 654$ 1 pkt 2 i art. 671$ 2 kpk) 

Naruszenie przepisów o obronie obowiązkowej stanowi bezwzględna przyczynę uchylenia orzeczenia. W 
pozostałych przypadkach obrona jest nie obowiązkowa.(tzn nie trzeba mieć obrońcy ale można). 
Obowiązkowi posiadania obrońcy czyni zadość obrońca z wyboru lub z urzędu. 
Obrona z urzędu ma miejce- art.81 i 78 kpk.  Obrona ta ma charakter akcesoryjny, wyznaczenie obrońcy z 
urzędu jest możliwe tylko wtedy, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru. 
Zawiązanie stosunku obrończego w wypadku obrony z urzędu następuje w drodze zarządzenia prezesa sądu. 
Drugim sposobem zawiązania takiego stosunku w wypadku obrony z wyboru jest udzielenie przez 
oskarżonego upoważnienia do obrony. + art. 76 kpk i 83 kpk 
W sprawie w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony 
wypowiada stosunek obrończy sąd zakreśla oskarżonemu odpowiedni termin do powołania nowego 
obrońcy, gdy tego nie wypełni sad lub prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzedu. W razie potrzeby 
rozprawę umarza lub przerywa. + art. 378 kpk 
Udzielanie upoważnienia(obrona z urzędu) jak i wyznaczenie obrońcy urzędu odnosi się do całego 
postępowania. Jest on upoważniony do dokonywania czynności procesowych także po uprawomocnieniu się 
orzeczenia np. do 
1) 

złożenia kasacji 

2) 

wniosku o uzupełnienie wyroku 

3) 

wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym 

4) 

do uczestnictwa w postępowaniu o wydanie wyroku łacznego. Itd. 

Jeżeli chodzi o obrońcę z urzędu to nie musi on dokonywać tych czynności. + art. 84 kpk 
Możliwa jest obrona ze strony adwokata kilku oskarżonych, byleby ich interesy nie pozostawały w 
sprzeczności (w razie wzajemnego pomawiania się oskarżonych) . 
Udział w czynnościach obrońcy nie wyłącza osobistego działania oskarżonego, gdyż obrońca swym 
działaniem nie zastępuje oskarżonego. + art. 86 kpk. 
Zaniedbanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść oskarżonemu szkody. Obrońca jest 
zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko czego dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy 
prawnej.  Tylko w wyjątkowych sytuacjach adwokat może być przesłuchany w charakterze świadka. 
Obrońca korzysta z immunitetu adwokackiego. W ściśle określonych przypadkach ustawa przewiduje tzw. 
przymus adwokacki. 
PEŁNOMOCNIK+ 84, 86, 89 kpk / 91 kpc 
Z jego pomocy może korzystać strona inna niż oskarżony(on nie może z jego usług korzystac!!), a więc 
pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym oraz oskarżyciel prywatny, oskarżyciel posiłkowy i 
powód cywilny w postępowaniu sądowym. Może korzystać także osoba nie będąca stroną jeżeli tego 
wymagają jej interesy w toczącym się postępowaniu.  + art88 kpk 
Pełnomocnik różni się od obrońcy nie tylko tym, że z jego pomocy korzystają podmioty działające po 
stronie czynnej, ale także tym, że 
1) 

pełnomocnik jest związany w przeciwieństwie do obrońcy instrukcją mocodawcy 

2) 

pełnomocnik nie jest ograniczony działaniem wyłącznie na korzyść 

3) 

pełnomocnik może w ramach umocowania powziąć i wyrazić wolę, która jest uważana za wolę 

mocodawcy 

Osoba uprawniona może posiadać nie więcej niż 3 pełnomocnikow. 
 
 

24. Rzecznicy interesu społecznego 

47

 

Ich zadaniem jest obrona interesu społecznego, interesu ogółu. Tylko istnienie takiego interesu stwarza 
legitymację do działania w procesie. podmioty te nie działają w imieniu lub na korzyść określonej strony 
procesowej. Wśród rzeczników najważniejszą pozycję zajmują  
 
PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY + art. 90  i 91kpk 
w praktyce ta instytucja jest martwa. Przedstawiciel społeczny może wystąpić dopiero w postępowaniu 
przed sądem.  
Nie jest wykluczone wystąpienie w sprawie kilku przedstawicieli społecznych. O ich ilości decyduje sąd. 
Może się on w każdej chwili wycofać z procesu jeżeli uzna że dalsze jego działanie nie jest podyktowane 
interesem społecznym lub ważnym interesem indywidualnym.  
 
PROKURATOR W PROCESIE ADHEZYJNYM 
Legitymacje do działania w takim procesie stanowi interes społeczny. Prokurator jeżeli wymaga tego (jego 
zdaniem) interes społeczny może w terminie przewidzianym dla wytoczenia powództwa cywilnego wnieść 
pozew cywilny na rzecz pokrzywdzonych lub stron zastępczych albo popierać wytoczone przez te osoby 
powództwo. Działa on w tym przypadku na korzyść pokrzywdzonego lub osób wymienionych w art. 63$ 1 
kpk 
 
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH 
Po zbadaniu sprawy, mając określone uprawnienia związane z procesem karnym, może  
1) 

żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane w urzędu. 

2) 

Żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział toczącym się już 

postępowaniu- na prawach przysługujących prokuratorowi.  

3) 

Wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia, kończącego post. sądowe. 

Może on również występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej i 
z wnioskiem do SN o podjecie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności wykładni prawa. 
 

25. Pomocnicy procesowi 

Wydaje się, że terminem „pomocnicy procesowi” należy objąć osoby, które swym działaniem pomagają 
organom w przeprowadzeniu lub utrwaleniu przebiegu czynności procesowych (np. tłumacz, protokolant). 
Organ procesowy powołuje tłumacza, jeżeli zajdzie potrzeba przesłuchania: 
- głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma 
- osoby nie władającej językiem polskim. 
Należy także powołać tłumacza, gdy zajdzie potrzeba przełożenia na język polski pisma, sporządzonego w 
języku obcym, lub odwrotnie albo zapoznania oskarżonego z treścią przeprowadzonego dowodu. 
Protokolantem rozprawy może być aplikant lub pracownik sekretariatu. Protokół z rozprawy może być 
spisany przez asesora, jeżeli nie należy on do składu sądzącego. Protokół z rozprawy podpisują 
przewodniczący i protokolant.  
Obowiązujący KPK wprowadził uczestnika procesu, poprzednio nie znanego w procesie karnym, a 
mianowicie specjalistę, który może być powołany, gdy konieczne jest wykonanie czynności technicznych. 
Może on wziąć udział w oględzinach, eksperymencie, ekspertyzie, zatrzymaniu rzeczy lub przeszukaniu. 
Może nim być funkcjonariusz organów procesowych albo inna osoba (składa przyrzeczenie – treść art. 205 § 
2 KPK). 
Specjalistą nie mogą być te same osoby, które nie mogą być biegłymi. Do specjalistów mają odpowiednie 
zastosowanie przepisy dotyczące biegłych, z wyraźnymi wyłączeniami. 
 

26. Osobowe źródła dowodowe 

Do tej grupy zaliczamy uczestników procesu karnego dostarczających środków dowodowych (świadków, 
biegłych). Nie są oni stronami, są uczestnikami procesowymi. Ich prawa to: prawo zaskarżenia decyzji o 
zastosowaniu środka przymusu, prawo zwrotu kosztów związanych ze stawiennictwem (świadek), prawo do 
odpowiedniego wynagrodzenia (biegły). 
 

10 

Świadek i jego zeznania 
Świadkiem w znaczeniu procesowym jest: 
1) 

każda osoba, która w tym charakterze została wezwana przez organ procesowy w celu złożenia 

zeznań w toku procesu karnego (art. 177 § 1 KPK) 

2) 

osoba zgłaszająca się do organu procesowego bez wezwania w celu złożenia zeznań 

Świadek w procesie karnym jest osobowym źródłem dowodowym, a jego zeznania są środkiem 
dowodowym. Od czasu wezwania osoby w charakterze świadka lub zgłoszenia się bez wezwania ciążą na 
niej określone obowiązki: 
1) 

obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego; nie dotyczy osoby, która się sama 

zgłosiła do organu procesowego 

2) 

obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego 

3) 

obowiązek zeznawania 

4) 

obowiązek złożenia przyrzeczenia 

5) 

obowiązek zeznawania prawdy 

 
Ad. 1 
Z reguły wezwania dokonuje organ kierujący procesem. Osoba wezwana w charakterze świadka musi być o 
fakcie wezwania powiadomiona w sposób określony obowiązującymi przepisami. Jeżeli nie dopełniono nie 
można wobec takiej osoby stosować środków przymusu. Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby 
wymaga przedstawienia zaświadczenia wystawionego przez uprawnionego lekarza. Niestawiennictwo może 
spowodować przerwę lub odroczenie. Nieusprawiedliwione – można zastosować kary porządkowe, 
zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. 
Ad. 2 
Osoba wezwana w charakterze świadka nie tylko powinna się stawić w miejscu i czasie oznaczonym w 
wezwaniu, ale także pozostawać do dyspozycji organu procesowego, aż zostanie zwolniona. 
Ad. 3 
Na osobie wezwanej w charakterze świadka ciąży prawny obowiązek zeznawania. Obowiązkiem złożenia 
zeznań są zarówno informacje dowodowe posiadane przez świadka mające znaczenie dla toczącej się 
sprawy jak i dane dotyczące jego tożsamości. Należy najpierw go poinformować o obowiązku złożenia 
zeznań, a gdy obstaje przy odmowie zastosować przewidziane sankcje - Art. 287 § 2. „W razie uporczywego 
uchylania się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty oraz wydania 
przedmiotu można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nie przekraczający 30 
dni”. 
Ad. 4 
Obowiązek złożenia przyrzeczenia ograniczony został do przesłuchania świadka przez sąd lub sędziego 
delegowanego, a także w ramach art. 316 § 3 KPK. Odstąpiono od składania przez świadków przysięgi 
religijnej. Art. 189 KPK normuje kiedy odstępuje się od przyrzeczenia (np. osoba poniżej 17 lat, osoba która 
była prawomocnie skazana za fałszywe zeznania). 
 Sąd może odstąpić od odebrania przyrzeczenia, gdy strony się nie sprzeciwiają. 
Przyrzeczenie ma formę uroczystą. Świadek powtarza tekst za sędzią. Głuchy lub niemy świadek składa 
przyrzeczenie na piśmie (podpisanie tekstu). W razie złożenia już w danej sprawie przyrzeczenia przez 
świadka przypomina mu się je na następnym przesłuchaniu, chyba że sąd uzna za potrzebne powtórne 
złożenie przyrzeczenia. Obowiązek złożenia przyrzeczenia może być wymuszony karami porządkowymi. 
Ad. 5 
Świadek jest zobowiązany do mówienia prawdy. Art. 233 KK – odpowiedzialność karna zachodzi, gdy 
świadek zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę. Warunkiem jest uprzedzenie o konsekwencji przewidzianej w 
art. 233 KK. 
 
Uprawnienie świadka do nie zeznawania i nie odpowiadania na pytania. Uchylanie pytań obraźliwych dla 
świadka. Świadek może żądać aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności (jeżeli zeznania 
mogłyby narazić na hańbę jego lub osobę najbliższą). 

49

 

Uprawnienie do zwrotu poniesionych wydatków z powodu stawiennictwa. Nowelą z 2003 r. wprowadzono 
możliwość prawną przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających 
przeprowadzenie tej czynności na odległość (bierze udział sędzia wyznaczony lub sąd wezwany, w którego 
okręgu świadek przebywa). W przypadku gdy świadek: 1) nie może się stawić na wezwanie z powodu 
choroby, kalectwa lub innej niedającej się usunąć przeszkody; 2) świadka anonimowego.  
 
Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o dane personalne, karalność za fałszywe zeznania oraz 
stosunek do stron. 
Świadek ma zeznawać o znanych mu faktach. 
Wg art. 192 § 1 KPK jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on 
sprzeciwić się oględzinom ciała i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w 
zakładzie leczniczym. W razie istnienia wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju 
umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego dokonanych spostrzeżeń sąd lub 
prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a 
świadek nie może się temu sprzeciwić. W pozostałym zakresie na badanie świadka potrzebna jest jego 
zgoda.  
Świadek nie może być jednocześnie oskarżonym i biegłym. Możliwa jest przemienność występowania w 
jednym procesie rej samej osoby – raz w roli świadka, a w innym etapie w charakterze oskarżonego. 
 
W sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI  pokrzywdzonego, który w chwili 
przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, 
których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub żąda tego oskarżony, który podczas pierwszego 
przesłuchania pokrzywdzonego nie miał obrońcy. Przesłuchuje się z udziałem biegłego psychologa. 
Według art. 185b § 1 KPK świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, można przesłuchać w 
warunkach określonych w art. 185a w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby 
bezprawnej, albo przestępstwa określone w rozdziale XXV KK, jeżeli te zeznania mogą mieć istotne 
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu 
zabronionego. 
KPK w celu ochrony świadka: 
1) 

przewiduje, że może on żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli 

treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą 

2) 

wprowadza możliwość zastrzeżenia danych dotyczących miejsca jego zamieszkania (uzasadniona 

obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby dla niego najbliższej) 

 
Świadek anonimowy – w sytuacjach, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, 
zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach dla świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a 
w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy 
okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają 
one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie (wtedy postępowanie bez udziału stron, objęte tajemn. 
państwową) 
Takiego świadka przesłuchuje prokurator, a także sąd (może zlecić sędziemu wyznaczonemu ze swojego 
składu) w miejscu i w sposób zapewniający zachowanie tajemnicy odnośnie tożsamości. Przesłuchanie 
świadka anonimowego może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie 
tej czynności na odległość). Postanowienie o zachowaniu w tajemnicy wskazanych okoliczności doręcza się 
zgodnie z art. 100 § 2 KPK (świadkowi, oskarżonemu, prokuratorowi przysługuje zażalenie w terminie 3 
dni, rozpoznaje je sąd właściwy dla danej sprawy). W razie uwzględnienia zażalenia, protokół przesłuchania 
świadka podlega zniszczeniu. Świadek do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej 
instancji może wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia o anonimizacji. Świadek anonimowy nie 
może być konfrontowany. 
 
Świadek koronny –ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 114 poz. 738 z późn. zm.) 

10 

Przepisy tej ustawy mają zastosowanie w sprawach o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie 
albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw wyliczonych w art. 1 tej ustawy. Świadkiem 
koronnym może być tylko podejrzany, który dopuszczony został na mocy postanowienia sądu do składania 
zeznań w charakterze świadka (art. 2). 
W charakterze świadka koronnego może być dopuszczony podejrzany, jeżeli spełnione zostały łącznie 
następujące warunki (warunki pozytywne): 
1) do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu podejrzany w swych wyjaśnieniach przekazał organowi 
prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą się przyczynić do ujawnienia okoliczności 
przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, 
2) zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w 
przestępstwie oraz pozostałych okolicznościach popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 1 (art. 3 ust 
1 ustawy o świadku koronnym) 
Dopuszczenie dowodów z zeznań ŚK można uzależnić od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu 
korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa i naprawienie szkody nim wyrządzonej. 
Przepisów ustawy o świadku koronnym nie stosuje się do podejrzanego który (negatywne): 



 

usiłował popełnić lub popełnił przestępstwo zabójstwa, określone w art. 148 § 1-3 KK lub 

współdziałał w popełnieniu tego przestępstwa 



 

nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego określonego w art. 1, w celu skierowania 

przeciwko niej postępowania karnego 



 

zakładał zorganizowaną grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstw lub taką grupą 

lub związkiem kierował 

 
Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd właściwy do rozpoznania 
sprawy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony 
za zgodą prokuratora apelacyjnego. Przed wydaniem postanowienia sąd przesłuchuje podejrzanego co do 
okoliczności określonych w art. 3. Sąd wydaje postanowienie w ciągu 7 dni od daty wpływu wniosku. Jeżeli 
prokurator nie wystąpi z wnioskiem o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka albo gdy sąd wyda 
postanowienie odmowne, wyjaśnienia podejrzanego, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz złożone przed 
sądem nie mogą stanowić dowodu. Protokół wyjaśnień podejrzanego podlega zniszczeniu. 
W razie wydania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego, postępowanie co do 
osoby objętej postanowieniem podlega wyłączeniu do odrębnego postępowania i następnie zawieszeniu do 
czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom. Sprawca (świadek 
koronny) nie podlega karze za przestępstwo, w którym uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił. 
Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się 
orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko pozostałym sprawcom. 
W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego lub osoby najbliższej w stosunku do niego może 
być uruchomiony program ochrony, przewidujący ochronę osobistą lub odpowiednią pomoc. Orzeka o tym 
prokurator, wykonuje postanowienie Kom Głów Pol. 
 
Biegły i jego opinia 
Biegły jest źródłem dowodowym a jego opinia środkiem dowodowym. Biegłego lub biegłych powołuje się 
wówczas, gdy stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga 
wiadomości specjalnych (art. 193 § 1 KPK)(obowiązek organu kierującego procesem do powołania 
biegłego). Wiadomości specjalne nie są znane przeciętnemu członkowi społeczeństwa. Jeżeli dodatkowe 
wiadomości specjalistyczne posiada organ postępowania przygotowawczego lub członek składu sądzącego, 
to fakt ten nie wyłącza potrzeby przeprowadzenia dowodu z biegłego (organ procesowy nie może 
występować w podwójnej roli). Biegły składa przyrzeczenie. Biegły może zostać zastąpiony innym biegłym, 
jeżeli pojawią się okoliczności osłabiające zaufanie do jego wiedzy lub bezstronności, lub inne ważne 
powody. Każda osoba powołana w charakterze biegłego jest zobowiązana do wydania opinii zgodnie ze swą 
wiedzą specjalistyczną. Postanowienie o powołaniu biegłego (nie przysługuje na nie zażalenie) wydaje 
organ prowadzący proces. Przedmiotem dowodu z biegłego może być badanie rzeczy i zjawisk. Powołany 
biegły wydaje opinię na podstawie swej wiedzy. Opinię składa biegły ustnie lub na piśmie w zależności od 

51

 

ustaleń organu procesowego ustanawiającego biegłego. Ostateczne wyniki biegłego powinny być 
jednoznaczne, poparte wynikami i przebiegiem badań. Opinia biegłego poddana jest weryfikacji (mogą jej 
dokonywać strony i ich przedstawiciele, organ procesowy np. zadając biegłemu pytania). 
W razie stwierdzenia, że opinia jest niejasna lub niepełna, albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub 
między różnymi opiniami o tej samej sprawie, można starać się wyjaśnić wątpliwe punkty przez zadawanie 
biegłemu pytań lub w tym celu ponownie wezwać biegłego. Niekiedy obowiązujące przepisy wymagają, aby 
jednocześnie wystąpiło więcej biegłych niż jeden. Taką sytuację przewiduje art. 202 KPK. Według tego 
przepisu w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego należy powołać co najmniej 
dwóch lekarzy psychiatrów. Podstawą dopuszczenia dowodu z badania stanu zdrowia psychicznego jest 
istnienie wątpliwości co do zdrowia psychicznego oskarżonego. Postanowienie o zarządzeniu badania 
zdrowia psychicznego oskarżonego na podstawie art. 202 KPK może wydać tylko sąd lub prokurator. 
Badanie zdrowia oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (postanowienie o 
obserwacji może wydać tylko sąd, jednak tylko na żądanie biegłych). 
Art. 215. W razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie 
oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy. 
 

27. CZYNNOŚCI PROCESOWE 

 
1.Pojęcie czynności procesowej 
 

Proces karny składa się z zbioru faktów procesowych. Przez fakt procesowy rozumie się 

jakiekolwiek względnie zwarte ogniwo w ruchu procesowym, z którym prawo łączy skutki procesowe. 
 

Fakty dzieli się n dwie grupy: 

1) 

zdarzenia procesowe – fakty procesowe, które nie polegają na zachowaniu się uczestników procesu. 

Są to zjawiska niezależne od uczestników procesu, uczestnicy procesu nie mają na nie wpływu. 
Zdarzeniami procesowymi mogą być tylko fakty, z którymi prawo procesowe łączy odpowiednie skutki 
procesowe,(śmierć oskarżonego) 

2) 

Czynności procesowe – jakiekolwiek zachowanie uczestnika procesu, mające na celu wywołanie 

odpowiednich skutków przewidzianych w prawie karnym procesowym. Wynika z tej definicji, że 
czynnością procesową jest: 

-tylko zachowanie uczestnika procesu, 
-takie zachowanie, z którym obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego łączą odpowiednie skutki. 
Czynnością procesową jest zachowanie, co oznacza, że może ona wystąpić przede wszystkim w postaci 
pozytywnej, ale także w postaci negatywnej. 
Czynność procesowa może być prosta, kiedy stanowi pojedyncze zachowanie określonego podmiotu. 
Czynność procesowa może być złożona w tym sensie, że w gruncie rzeczy przejawiają się w niej 
indywidualne zachowania kilku podmiotów(np. zeznania świadka) 
Trzy grupy czynności procesowych ze względu na treść i charakter: 
I – czynności faktyczne (czynności rzeczowe)np. przeszukanie, zatrzymanie 
II –spostrzeżenia procesowe tzw. Czynności receptywne polegają na przyjęciu do wiadomości informacji 
i żądań. Np. wysłuchanie przez sąd wywodów stron. 
III – oświadczenia procesowe 
 

Z czynnością procesową wiąże się: 

a) zdolność do czynności procesowych – uprawnienie do osobistego podejmowania czynności w procesie  
b)legitymacja do działań w procesie – uprawnienie do osobistego przedsiębrania czynności procesowych 
w ramach posiadanego upoważnienia. Np. będzie mógł dokonywać czynności tylko na korzyść oskarżonego. 
Czynność procesowa może być wyraźna lub dorozumiana. Z reguły w procesie występują czynności 
procesowe wyraźne. Przykładem czynności dorozumianej jest ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw 
prywatnoskargowych. 
 

28.Grupy czynności dowodowych 

 
- Czynności faktyczne (czynności rzeczowe) np. Przeszukanie zatrzymanie 

10 

- spostrzeżenia procesowe tzw. Czynności receptywne polegają na  
przyjęciu do wiadomości informacji i żądań np. Wysłuchanie przez sąd  
wywodów stron 
- oświadczenia procesowe 
 
Czynności dowodowe. 
Do nich zaliczamy: 
-Zatrzymanie rzeczy, Przeszukanie 
-Kontrola i utrwalenie rozmów 
-Niektóre inne sposoby wykrywania dowodów 
 
Zatrzymanie rzeczy, Przeszukanie 
Po pierwsze zatrzymania rzeczy ,przesyłek albo korespondencji i wyniku połączeń telekomunikacyjnych lub 
innych przekazów informacji , w tym danych informatycznych .Po wtóre zabezpieczenie danych 
informatycznych  
dla zajęcia tak ł korespondencji. Po trzecie zaś przeszukania dla znalezienia i zajęcia owych rzeczy , 
korespondencji lub danych dla wykrycia i zatrzymania osób. 
 
-Zatrzymanie rzeczy obejmuje 

 * 

rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie w tym także korespondencje i przesyłki oraz wykazy 

połączeń telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji , w tym przesyłane poczta elektroniczną , 
mające znaczenie  
dla postępowania,a znajdujące sie w dyspozycji urzędów, instytucji i podmiotów prowadzących usługi 
pocztowe i telekomunikacji urzędów celnych oraz instytucji i przedsiębiorstw transportowych,a także dane 
informatyczne i system informatyczny w zakresie danych przechowywanych w tym systemie lub w 
urządzeniu albo na nośniku znajdującym sie w dyspozycji dysponenta lub użytkownika systemu 
informatycznego. 
* rzeczy podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych , środków karnych o charakterze 
majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody. 
 
-Przeszukanie to wykrywacza czynność dowodowa będąca jednocześnie środkiem przymusu pozwalającym 
na legalne wkroczenie w strefę konstytucyjna gwarantowanych praw i wolności osobistych w postaci 
nietykalności osobistej . Z uwagi na jej wykrywczy charakter unormowana ja jednak w przepisach o 
dowodach , nie zaś w ramach środków przymusu procesowego. Przeszukanie może nastąpić jedynie w celu; 
*wykrycia zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej 
*znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie 
*znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym 
Przeszukanie może objąć; 
*pomieszczenia 
*inne miejsca 
*osobę,jej odzież i podręczne przedmioty 
Przeszukania mogą dokonać; 
*prokurator 
*Policja 
*policja i inne ustawowo uprawnione organy, samodzielne, w przypadkach  
niecierpiących zwłoki 
Kodeks określa tez zasady dokonywania przeszukań 
*przeszukania osoby i odzieży na niej 
*przeszukania pomieszczeń mieszkalnych 
*przeszukiwanie w porze nocnej 
*przeszukiwanie pomieszczeń zamkniętych należących do instytucji  
państwowych 

53

 

*przeszukanie pomieszczeń zajętych przez wojsko może nastąpić tylko w  
obecności dowódcy 
 
Osobę u której nastąpiło przeszukanie, należy przed przystąpieniem do tej czynności zawiadomić o jej celu i 
wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów. 
 
Kontrola i utrwalenie rozmów 
 
-Podsłuch przed procesowy jest dopuszczalny w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych 
podejmowanych w celu zapobieżenia , wykrycia, ustalenia, sprawców a także ustalenia i uzyskania 
dowodów przestępstw . 
 
-Procesowa kontrola i utrwalanie obejmuje; 
*kontrole i ustalenie rozmów telefonicznych 
*kontrole i utrwalenie przy użyciu środków technicznych treści innych rozmów lub przekazów informacji , 
w tym korespondencji przesyłanej poczta elektroniczną ,do której to kontroli stosuje sie odpowiednio 
przepisy dotyczące rozmów telefonicznych. 
Kontrola objąć może: 
*osobę podejrzaną 
*oskarżonego 
*pokrzywdzonego 
*inną osobę, z która może sie kontaktować oskarżony 
*inną osobę, która może mieć związek ze sprawca lub z grożącym  
przestępstwem 
 
-Procesowa kontrola i utrwalenie rozmów telefonicznych i innych przekazów informacji są dopuszczalne 
jedynie , gdy toczące sie postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa dotyczą; 
*zabójstwa 
*zamachy na niepodległość lub integralność państwa 
*szpiegostwa lub ujawniania tajemnicy państwowej 
*gromadzenia broni , materiałów wybuchowych lub radioaktywnych 
*fałszowania pieniędzy i innych instrumentów płatniczych i finansowych lub obrotu takimi pieniędzmi lub 
interesami 
*użycie grożby lub przemocy bezprawnej w związku z postępowaniem karnym oraz łapownictwem płatnej 
protekcji stręczycielstwa , kuplerstwa 
*przestępstw przeciwko pokojowi. Ludzkości i zbrodni wojennych, zbrodni ludobójstwa, przeciwko 
ludzkości i zbrodni wojennych, w ujęciu norm tegoż statutu. 
 
Niektóre inne sposoby wykrywania dowodów 
 
-Zakup kontrolowany, czy w istocie transakcja pozorna , to niejawne nabycie lub przejęcie przedmiotów 
pochodzących z przestępstwa , ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie ,posiadanie , 
przewożenie lub obrót którymi są zabronione . 
-Nadzorowanie tajne zarządzane jest przed wszczęciem postępowania karnego w celu udokumentowania 
niektórych przestępstw lub ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych czynach albo przejecie 
przedmiotów przestępstwa. 
 
-Tajny agent policji to sobą , która ukrywając własną tożsamość i związek z policją lub służbami 
bezpieczeństwa państwa wchodzi w kontakt z grupą przestępcza w celu ujawnienia przestępstwa i wykrycia 
jego sprawców, może to być funkcjonariusz tych organów lub osoba trzecia. 
 

29.Wymagania dla prawnej skuteczności czynności procesowych.

 

10 

 
Czynności procesowe stron aby mogły wywierać skutki prawne muszą posiadać dwie cechy dopuszczalność 
i skuteczność. Dopuszczalność czynności wiąże się ściśle z uwarunkowaniem prawnej możliwości jej 
dokonania. W literaturze przeważa zdanie że dopuszczalna jest czynność , która nie jest zabroniona przez 
prawo. Zatem czynność jest dopuszczalna jeżeli nie jest zabroniona przez prawo karne procesowe. Czynność 
jest zabroniona kiedy przepisy prawa karnego procesowego wyraźnie na to wskazują np. Zakaz 
wykorzystania poprzednio złożonych zeznać. Niekiedy o zakazie możemy wnioskować z innych przepisów 
np. Jeśli przepis wymienia rzeczy dozwolone to wnioskujemy że inne są zabronione. Niedopuszczalność 
zachodzi wtedy gdy: 
- występuje wyraźny zakaz zamieszczony w ustawie 
-czynność dokonano poza zakresem przyznanych z mocy ustawy uprawnień, np. wniesiono zażalenie na 
postanowienie, które jest niezaskarżalne 
-upłynie termin prekluzyjny lub zawity 
-czynności dokonano przez osobę nieuprawnioną lub bez wymaganego upoważnienia 
-brak prawnych warunków danej czynności decydujących o jej  
dopuszczalności np. zastosowano tymczasowe aresztowanie bez decyzji sądowej 
-występują przeszkody procesowe. 
Jeżeli czynności niedopuszczalnej dokonała organ procesowy to jej następstwem może być: 
- powstanie wady wymienionej w art. 439 § 1 K.p.k. wymagającej uchylenia orzeczenia albo w ramach 
wniesionego środka odwoławczego, albo z urzędu. 
-uchylenie orzeczenia w ramach środka odwoławczego z powodów określonych w art. 438 pkt 2 K.p.k lub 
na podstawie przepisów szczególnych. 
-W razie dokonania przez organ procesowy innej czynności, niestanowiącej decyzji procesowej, skutków 
takich uchybień nie da się sklasyfikować jednolicie. Np.. niedopuszczalne czynności dowodowe, których 
spełnienie  
powoduje nielegalność dowodu.W razie dokonania czynności niedopuszczalnej przez stronę należałoby  
przyjąć, że taka czynność jest prawnie bezskuteczna w tym sensie, iż nie może wywrzeć skutków 
zamierzonych przez stronę, to znaczy, np. środek odwoławczy nie spowoduje zamieszczonego w nim 
żądania kontroli zaskarżonego orzeczenia.Do takiej czynności organ procesowy nie powinien się odnościć 
merytorycznie , lecz stwierdzić bezskutecznośći np przez odmowę przyjęcia lub pozostawienie bez 
rozpoznania.Wadliwa czynność prawna może być uzdrowiona w ramach konwalidacji. Następuje ona: 
- z mocy prawa, gdy wadliwość czynności nie ma znaczenia w nowym stanie prawnym 
- na skutek zaszłości od strony niezależnej np. gdy pokrzywdzony małoletni dokonał czynności do której był 
nieuprawniony, ale w między czasie stał się pełnoletni. 
- na skutek zachowania strony procesowej lub innego uczestnika, który uzupełnił dotychczasowy brak 
własnej inicjatywy czy tez na skutek wezwania o uzupełnienie przez organ procesowy. 
Uzdrowienie wadliwości następuje od chwili dokonania czynności. Od konwalidacji należy odróżnić 
konwersję, jeżeli za pomocą jednej czynności uzyskuje się skutki innej czynności, gdy jednocześnie ta 
pierwotna nie traci swej tożsamości np. poprzez złożenie apelacji w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyroku 
uzyskuje się skutek w postaci wniosku o uzasadnienie wyroku, pomimo jego nie wniesienia. 
 

30.Oświadczenia procesowe

 

Oświadczenia w procesie karnym sa to przewidziane przez prawo procesowe uzewnętrznienia treści 
psychicznych uczestnika procesu w celu przekazania ich innym jego uczestnikom. 
Przbierają one postać : 
a) oświadczeń wiedzy , 
b) oświadczeń woli. 
Oświadczenia wiedzy stanowią uzewnętrzniene treści psychicznych uczestnika prosecu , mające charakter 
wiedzy o faktach. Do tej grupy zalicza się : 
- oświadczenia dowodowe ( zeznania świadków, wyjaśnieniea oskarżonego, opinie biegłych) 
-  przytoczenia procesowe ( tezy wniosków dowodowych, wskazanie możliwości dowodowych) 
sprawozdaia procesowe do których można zaliczyć protokół. 

55

 

Oświadczenia woli przybierają postać: 
a) oświadczeń postulujących któe przedstawia się w postaci wniosków stron ( np. Wniosek o wyłaczneia 
sędziego) prośby o ułaskawienie itd.,oraz żądań np. Skarga odwoławcza. 
b) oświadczenia imperatywnego , czyli władczego, stanowiącego, kiedy chodzi o decyzje lub polecenia, 
będące przejawem woli organu kierującego procesem , które sa wiążace dla uczestników procesu lub 
podległego  
organu. 
O bycie oświadczenia woli decyduje istnienie woli w chwili powzięcia i jej wyrażenia. Wola jest wyłączona 
w przypadku choroby psychicznej lub przymusu fizycznego. 
Wola nie może być dotknięta wadą. Wadą jest wtedy gdy mamy do czyneinia z błędem , przymusem 
psychicznym . 
Wola może być wyrażona wprost przez tego kto ją powziął. Jest możliwe zarówno zastępstwo w 
oświadczeniu ( np. Pełnomocnik) , jak i w powzięciu woli ( dopuszczalne w sytuacjach przewidzianych w 
obowiązujących przepisach, takie sytuacje dotyczą np: ustawowego przedstawiciela pokrzywdzonego, 
organu działającego za pokrzywdzonego  
nie będącego osobą fizyczną, osoby działającej na korzyść oskarżonego jeżeli jest on nieletni lub 
ubezwłasnowolnionym, pełnomocnika).Ośiwadczenia imprezatywne organu procesowego przybierające 
postać  
decyzji , co do zasady nie mogą zaostać przez ten organ odwołane.Możliwa jest jednak korekta wyroku. 
Postanowienia i zarządzenia organu mogą one być odwołane tylko wtedy gdy organ prowadzący proces 
który je wydał może je ucylić , zmienić lub w to miejsce wydać decyzję innej treści.Niemożliwe jest 
odwołąnie czynności faktycznej lub spostrzeżenia procesowego.  
Jeśłi chodzi o pozostałych uczestników procesu to mają oni możliwość cofnięcia złożonego oświadczenia 
woli , do czasy powstani stanu nieodwracalnego tj, wydania decyzji. . Po tym czasie nie można cofnąc 
decyzji chyba ze się okaże że oświadczenia było wadliwe. Możliwe jest także cofnięcie oświadczenia 
wiedzy, jednak nie ma ono  
skutku niewczącego poprzednie wyjaśnienie lub zeznanie 
 

31. Decyzje procesowe 

Decyzje procesowe jako oświadczenia woli organu o charakterze  imperatywnym, przybierają postać 
orzeczeń luz zarządzeń. Zapadają one w sprawie. Jak długo obowiązują, są wiążące dla jej uczestników. 
Mogą także wywoływać skutki zewnętrzne, np. w postaci zakazu ponownego toczenia postępowania 
przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.  
Orzeczenia stanowią najważniejsze oświadczenia organów procesowych. Do tej kategorii decyzyjnej należą 
rozstrzygnięcia w zakresie przedmiotu procesu. Stąd duża waga tych czynności w procesie karnym. Dla ich 
wydania w postępowaniu sadowym ustawa przewiduje specjalny tryb.  



 

Orzeczenia dzielą się przede wszytki na wyroki i orzeczenia (postanowienie wydaje się zawsze, gdy 

ustawa nie zaznacza, iż sąd orzeka wyrokiem i nie zezwala na wydanie w tej kwestii zarządzenia – art. 
93 § 1 k.p.k.: Orzeczenia wydaje się w formie postanowienia, jeżeli ustawa nie wymaga wydania 
wyroku.) 



 

Orzeczenia odwołalne i nieodwołalne w zależności od tego, czy ten sam organ, który kieruje 

procesem, może je uchylić lub zmienić z własnej inicjatywy (nie w ramach środków odwoławczych). 



 

Orzeczenia zaskarżalne lub niezaskarżalne ze względu na to, czy mogą być one zaskarżone 

środkiem zaskarżenia czy tez nie.  



 

Orzeczenia kończące postępowanie i nie kończące postępowania.  

Zarządzenie wydaje się w kwestiach nie wymagających postanowienia. Zarządzenia w toku postępowania 
sadowego wydaje prezes sądu, przewodniczący wydziału przewodniczący składu sądzącego luz 
upoważniony sędzia (art. 93 § 2 k.p.k.) – ustawa przesądza o tym, jakie kwestie załatwiane są w formie 
zarządzeń. Zarządzenia są to więc decyzje w kwestiach mniejszej wagi, raczej o charakterze porządkowym. 
Niekiedy jednak zarządzenie może przesądzić wynik całego procesu, np. odmowa przyjęcia środka 
odwoławczego z powodu wniesienia go po terminie.  
 

10 

32. Stosowanie środków przymusu. 

W zakresie stosowania środków przymusu mamy do czynienia z dwufazowością. Wyróżnia się fazę 
decyzyjną od fazy wykonawczej. Z reguły mamy do czynienia najpierw z decyzją o zastosowaniu środka 
przymusu procesowego, a następnie następuje wykonanie tej decyzji. Nie można wykluczyć istnienia 
sytuacji odwrotnej, szczególnie w przypadkach nie cierpiących zwłoki. Wtedy to, możliwe jest przystąpienie 
do czynności wykonawczych, a już po tym dokonuje się wydania właściwego postanowienia.  
To rozwarstwienie w zakresie stosowania środków przymusu ma istotne znaczenie: 



 

W zakresie organu stosującego określony środek przymusu. Najczęściej inny organ uprawniony jest 

do wydania decyzji o zastosowaniu określonego środka przymusu, np. jedynie sąd, albo sąd i prokurator, 
a z reguły inny organ ten zastosowany środek wykonuje np. tymczasowe aresztowanie - zakład karny, 
policja - dozór policyjny. Ważne jest więc rozróżnienie fazy decyzyjnej od fazy wykonawczej.  



 

W zakresie uprawnień do wniesienia środka odwoławczego w postaci zażalenia. Może się zdarzyć, 

że wadliwości pojawiają się tylko na jednym etapie stosowania środków przymusu, ale niewykluczone 
SA sytuacje, że wadliwe będzie zarówno postanowienie o zastosowaniu określonego środka przymusu, 
jak i samo wykonanie, które w tej sytuacji było niedopuszczalne. Może tej zaistnieć sytuacja, że decyzja 
o przeszukaniu pomieszczenia jest prawidłowa, lecz jej wykonanie wadliwe (w porze nocnej, bez 
uprzedniego żądania wydania określonych przedmiotów). Zaskarżone zażaleniem może być więc samo 
postanowienie o zastosowaniu określonego środka przymusu lub jedynie czynności wykonawcze, albo 
jednocześnie, jedno i drugie.  

Orzeczenie środków przymusu następuje często w sposób zaskakujący. Tylko w niektórych przypadkach, 
przed zastosowaniem środka przymusu, wysłuchuje się osobę, wobec której ma być on zastosowany. 
Najczęściej zainteresowana osoba nie jest wcześniej o nich powiadamiana.   
 

33. Zasada wyłączności ustawowej podstawy stanowienia i stosowania środków przymusu. 

Wkraczanie w prawa obywatelskie za pomocą środków przymusu karnoprocesowego, jest możliwe tylko w 
przypadkach, w których ustawa to przewiduje, Ustanowione w Konstytucji RP prawa obywatelskie stanowią 
reguły, które mogą być ograniczane tylko z ustawy. Z reguły wyłączności ustawowej regulacji ograniczeń 
praw obywatelskich w procesie karnym, wynikają trzy zasadnicze konsekwencje.  
Po pierwsze, reguła ta wymaga precyzji w ujmowaniu przepisów dot. stosowania środków przymusu. 
Oznacza to, że normowaniu tej sfery nie można posługiwać się pojęciami mało ostrymi. Podstawy 
stosowania tych środków muszą być w ustawie precyzyjnie sformułowane, gdyż w przeciwnym razie, organ 
państwowy będzie miał możliwość poszerzenia swych uprawnień w wyniku wykładni zbyt ogólnie ujętych 
przepisów. W tym zakresie musi występować precyzja, jasno rozgraniczająca prawa i obowiązki organu 
procesowego oraz prawa i obowiązki obywatela, które mogą być dotknięte stosowaniem środków przymusu 
karnoprocesowego.  
Po drugie, reguła wyłączności ustawowej regulacji ograniczeń praw obywatelskich, dotyczy analogii. Jest 
ona przyjętym sposobem wykładni przepisów prawa karnego procesowego. Ze względu jednak na to, że 
środki przymusu stanowią formę wkraczania w prawa obywatelskie, analogia jest niedopuszczalna w 
zakresie podstaw ich stosowania. Oznaczałaby by ona możliwość stosowania przymusu w sytuacjach 
wyraźnie w ustawie nieprzewidzianych.  
Po trzecie, reguła wyłączności ustawowej powoduje, że w zakresie podstaw stosowania środków przymusu 
karnoprocesowego, nie mają znaczenia ani przepisy niższego rzędu, ani zwyczaj.    
 

34. Zasada umiaru stosowania środków przymusu. 

 

Inaczej zasada proporcjonalności, która nie została ujęta przez Konstytucję RP. Wiąże się ona z 

ograniczeniem praw obywatelskich, które może nastąpić tylko w zakresie niezbędnym. Zastosowanie środka 
przymusu pozostaje w zgodności z tą regułą, gdy: 
1. zastosowano właściwy środek przymusu, czyli taki środek za pomocą którego możliwe jest osiągnięcie 
określonego celu. Środek przymusu karnoprocesowego nie jest właściwie zastosowany, jeżeli za jego 
pomocą cel jego stosowania nie jest możliwy do osiągnięcia. 
2. zastosowano spośród właściwych środków karnoprocesowych ten, który w ogólności i w konkretnej 
sytuacji, w mniejszym stopniu wkracza w sferę praw obywatelskich (środek łagodniejszy) 

57

 

3. zastosowany środek przymusu nie spowodował szkód, które byłyby nieproporcjonalne w stosunku do 
zamierzonego skutku. 
Cząstkowe uregulowania tego problemu, np. art. 227 i 257 kpk. 
Naruszenie nakazu umiaru stanowi uchybienie w zakresie stosowania środków przymusu 

 

 
 

35. Zasada wyłączności decyzji sądowej stosowania środków przymusu. 

 

Stosowanie środków przymusu jest równoznaczne z ograniczeniem praw obywatelskich, dlatego 

wszystkie decyzje w tej kwestii powinny należeć do sądu- do czynnika dającego gwarancję, że ustanawiane 
ograniczenia praw obywatelskich nie będą nadmiernie interpretowane na korzyść kompetencji organów 
państwowych. Tylko wyjątkowo, tam gdzie mamy do czynienia z sytuacjami nie cierpiącymi zwłoki, można 
by przyznać uprawnienia w tym zakresie organom ścigania karnego. Jednak o decyzjach tych organów 
powinien być powiadomiony w oznaczonym czasie sąd, w celu ich skontrolowania. 
 

36. Zatrzymanie. 

 

Zatrzymanie jest środkiem przymusu, polegającym na chwilowym pozbawieniu wolności określonej 

osoby. Wg. art. 41 ust. 3 Konstytucji, każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały 
dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili 
zatrzymania, przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od 
przekazania do dyspozycji sądu, nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym 
aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. Powtórzenie tego unormowania znajduje się w art. 248 
kpk. W Polsce unormowaniem tym nadmiernie przedłużono okres zatrzymania, co nie odpowiada 
standardom międzynarodowym (niezwłoczność doprowadzenia zatrzymanego do sądu). 
Wyróżniamy zatrzymanie pozaprocesowe i zatrzymanie procesowe. 
Zatrzymanie pozaprocesowe. 
Uprawnienia do zatrzymania pozaprocesowego zawiera art. 15 ust. 1 pkt 3 u. Policji. Odpowiednie 
uprawnienia przyznano innym organom, np. ABW, Straży Granicznej. Wg. powołanego art. Policja ma 
prawo zatrzymania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia 
ludzkiego, a także dla mienia. Policja ma także prawo zatrzymania osób pozbawionych wolności, które na 
podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym 
terminie do niego nie powróciły. Sposób dokonania zatrzymania szczegółowo reguluje rozporządzenie RM z 
dnia 17 września 1990 r. w sprawie trybu legitymowania, zatrzymania osób, dokonywania kontroli osobistej 
przez policjantów.  
Zatrzymanie procesowe. 
W procesie karnym, zatrzymanie odbywa się wg. przepisów rozdziału 23 kpk. Wyróżniamy trzy formy 
zatrzymania procesowego: 
- ujęcie na gorącym uczynku, 
- właściwe zatrzymanie, 
- zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. 
Ujęcie na gorącym uczynku- art. 243 kpk – ma miejsce tylko wówczas, gdy osobę schwytano na gorącym 
uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Ujęcia może 
dokonać każdy, a ujętego należy niezwłocznie oddać w ręce policji- nie można przetrzymywać ujętego, nie 
zawiadamiając organów ścigania. Warunkiem ujęcia jest obawa ukrycia jest obawa ukrycia się tej osoby lub 
niemożność ustalenia jej tożsamości. 
Właściwego zatrzymania dokonuje policja- art. 244 kpk. Zatrzymać można osobę podejrzaną, co do której 
istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo. Zatrzymanie na podatnie art. 244 może mieć 
miejsce wtedy, gdy zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się, albo zatarcie śladów przestępstwa, bądź tez nie 
można ustalić jej tożsamości.  
Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu 
prawach oraz wysłuchać go- art. 244 § 2 kpk. Zatrzymanie podlega dokumentowaniu przez sporządzenie 
protokołu. Powinien on zawierać dane osoby zatrzymującej i zatrzymanego (niekiedy rysopis), oraz dzień, 
godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się go podejrzewa, a także 

10 

złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć, że udzielono mu informacji o przysługujących 
prawach. Odpis protokołu dostarcza się zatrzymanemu.  
Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie zarządza sąd lub prokurator, a doprowadza policja. 
Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z 
adwokatem, a także bezpośrednią z nim rozmowę; zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny. 
Taki adwokat korzysta z ochrony prawnej przewidzianej w art. 178 pkt 1 kpk. Na żądanie zatrzymanego 
powinny być zawiadomione osoby wymienione w art. 261 § 1 i 3 kpk. 
Po dokonaniu zatrzymania należy niezwłocznie przystąpić do zebrania niezbędnych danych, a także o 
zatrzymaniu powiadomić prokuratora.  
Gdy ustanie przyczyna zatrzymania lub upłyną terminy zatrzymania, a także na polecenie sądu lub 
prokuratora zatrzymanego należy zwolnić- art. 248 kpk. W razie istnienia podstawy do tymczasowego 
aresztowania z art. 258 § 1-3 kpk zatrzymujący powinien wystąpić do prokuratora w sprawie skierowania do 
sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie- art. 244 § 4 kpk.  
Ustawą z dnia 29 maja 1989 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego wprowadzono sądową 
kontrolę stosowania zatrzymania. Wg. art. 41 ust. 2 Konstytucji RP każdy pozbawiony wolności nie na 
podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności 
tego pozbawienia. W myśl art. 246 § 1 kpk zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu na zatrzymanie. W 
zażaleniu zatrzymany może domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania.  
Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia 
postępowania, który również niezwłocznie je rozpatruje- art. 246 § 2 kpk. W wypadku stwierdzenia 
bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ 
przełożony nad tym, który dokonał zatrzymania. Także gdy zatrzymany przebywa na wolności, sąd 
stwierdza post factum bezprawność zatrzymania lub inne naruszenie prawa w czasie jego wykonania.  
Ponadto sąd lub prokurator, także w postępowaniu przygotowawczym, na podstawie art. 256 kpk sprawują 
nadzór nad prawidłowością zatrzymania.  
Zatrzymanie podlega zaliczeniu na poczet orzeczonej kary, także w sytuacji, gdy zatrzymanie nie 
przerodziło się następnie w tymczasowe aresztowanie.  
   

W razie niesłusznego zatrzymania przysługuje odszkodowanie od SP za poniesioną szkodę oraz 

zadość uczynienie za doznaną krzywdę- art. 552 § 4 kpk. 
 

37.Tymczasowe aresztowanie (TA) 

Tymczasowe aresztowanie polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego, mającym miejsce w 
procesie karnym, przed prawomocnym rozstrzygnięciem przedmiotu procesu karnego. 
 
Funkcje: 
*f. zapobiegawcza- zapobieganie uchyleniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz na 
uniemożliwieniu mu nielegalnego utrudniania przebiegu procesu karnego 
*f. ogólnoprewencyjna- sam fakt pozbawienia wolności może oddziaływać odstraszająco na środowisko 
przestępcze oraz stosowanie TA zapobiega popełnianiu przez oskarżonego nowych przestępstw 
 TA stanowi formę ułatwiającą wykonanie kary. 
 
Należy od TA odstąpić, gdy pozbawienie oskarżonego wolności: 
-spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo, 
-pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny 
 
Organ procesowy jest uprawniony nie zaś zobowiązany do stosowanie TA, uprawnienie to zachodzi, gdy 
będą istniały dwa warunki materialne, w tym jedna z podstaw TA: 
*zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie, gdy  nie można 
ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu; 
*zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub 
wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał post. karne; 

59

 

*oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której 
górna granica wynosi co najmniej 8lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia 
wolności, nie niższą niż 3lata; 
*zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego 
występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, 
gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził; 
 
Ograniczenia stosowania TA: 
a)terminy TA: 
-sąd stosuje TA na czas nie dłuższy, niż 3msc,  
-sąd w postanowieniu o TA powinien wyraźnie oznaczyć czas jego stosowania, 
-sąd może stosować TA na okres krótszy niż 3msc ale również może go przedłużyć, 
-ze względu na szczególne okol. nie ukończono post. przygotowawczego w ciągu 3msc, TA może być 
przedłużone przez sąd I-instancji, na wniosek prokuratora na okres, nie dłuższy niż 12msc; 
-dalsze przedłużenie w post.przyg. może dokonać sąd apelacyjny na wniosek prokuratora apelacyjnego jeżeli 
zachodzi taka konieczność, (może tego rodzaju przedłużenia udzielić więcej razy); 
-sąd może przedłużyć stosowanie aż do wydania pierwszego wyroku przy czym takie przedłużenie łącznie z 
post. przyg. nie może przekroczyć 2lat; 
- z wnioskiem o przedłużenie należy wystąpić nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego 
terminu stosowania TA, 
-okresy TA liczy się od dnia zatrzymania, 
- o zastosowaniu TA decyduje sąd w składzie jednoosobowym; 
 
b)zagrożenie czynu łagodną karą: zakaz stosowania TA, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą 
pozbawienia wolności nie przekraczającą roku 
 
c)spodziewany łagodny wymiar kary:  
zakaz stosowania TA, gdy na podstawie okol. sprawy można przewidywać, że: 
-sąd orzeknie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę 
łagodniejszą; 
-okres TA przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia 
 
Zakazy z grupy b) i c) nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na 
wezwania lub inaczej bezprawnie utrudnia postępowanie lub nie można ustalić jego tożsamości. 
1)o zastosowaniu TA organ stosujący środek zobowiązany jest zawiadomić: 
-osobę najbliższą dla oskarżonego lub osobę wskazaną przez oskarżonego; 
-zakład pracy, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza-jego dowódcę; 
2)organ stosujący areszt tymczasowy ma obowiązek: 
-zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, jeżeli zachodzi potrzeba ustanowienia opieki nad dziećmi 
aresztowanego, 
-zawiadomienie wydziału opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą 
niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował; 
-przedsięwzięcie niezbędnych czynności do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego, 
Areszt tymczasowy jest wykonywany w aresztach śledczych-jeżeli stan zdrowia oskarżonego tego wymaga 
TA wykonuje się w odpowiednim zakładzie leczniczym. 
Aresztowany podlega niezwłocznemu zwolnieniu w razie: 
-uniewinnienia oskarżonego, 
-umorzenia post., 
-warunkowego zawieszenia wykonania kary, 
-wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej okresowi TA, 
-skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności, 
-odstąpienia od wymierzenia kary, 

10 

Zastosowanie TA powoduje ograniczenie swobody działania oskarżonego w procesie-zmniejszenie 
możliwości bronienia się w procesie karnym. 
Areszt tymczasowy wywołujący rzeczywiste pozbawienie wolności powinien być zaliczony na poczet 
orzeczonej kary- 1dzień pozb.wolności=1 dniowi kary pozbawienia wolności, 2 dniom kary ograniczenia 
wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny 

 
38.Poręczenia 

Poręczenie jest środkiem łagodniejszym niż TA, ma charakter nieizolacyjny (nie powoduje pozbawienia 
wolności). Ma zapewnić stawiennictwo oskarżonego na każde wezwanie oraz powstrzymanie go od 
bezprawnego bezprawnego utrudniania post. Jeżeli okaże się niewystarczające może być zastosowany areszt 
tymczasowy. 
RODZAJE: 
a)Poręczenie majątkowe- polega na złożeniu odpowiedniej rękojmi w wartościach majątkowych. Może być 
złożone w postaci: 
-pieniędzy, 
-papierów wartościowych, 
-zastawu, 
-hipoteki 
Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego oraz termin złożenia przedmiotu poręczenia określa w 
postanowieniu sąd lub prokurator w post.przyg., biorąc pod uwagę: 
-sytuację majątkową oskarżonego lub składającego poręczenie, 
-wysokość wyrządzonej szkody, 
-charakter popełnionego czynu, 
Wymienione wartości majątkowe składa się w depozycie sądowym, od tego czasu można mówić o 
dokonaniu poręczenia majątkowego. Poręczający nie traci prawa własności do przedmiotów poręczenia lecz 
pozbawiony zostaje możliwości rozporządzania nimi. Sąd włada nimi za składającego poręczenie i w jego 
interesie. 
Poręczenia jest rękojmią usankcjonowaną przepadkiem przedmiotu poręczenia jeżeli oskarżony nie stawi się 
na wezwanie lub będzie w sposób bezprawny utrudniał przeprowadzenie post.karnego. 
Poręczenie może złożyć sam oskarżony lub inna osoba, którą zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu 
oskarżonego do stawiennictwa.  
To, co stanowi przedmiot poręczenia majątkowego ulegają przepadkowi lub ściągnięciu w razie ucieczki lub 
ukrywania się oskarżonego lub utrudniania przez oskarżonego post. karnego.  
O przepadku orzeka sąd a w post.przyg. na wniosek prokuratora sąd właściwy do rozpoznania sprawy. 
Przedmiot poręczenia przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa. 
Cofnięcie poręczenia majątkowego jest skuteczne w chwili: 
-przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, 
-zastosowania inne środka zapobiegawczego, 
-odstąpienia od stosowanie tego środka  
Cofnięcie nie ma zastosowania jeśli już zapadło postanowienie o przepadku przedmiotów poręczenia. 
b)Poręczenie społeczne: jego rola zapobiegawcza opiera się na zapewnieniu udzielanym przez grupę 
społeczną, w postaci organizacji społecznej lub zespołu osób. 
Występuje w 2 postaciach: 
-poręczenia jako środka zapobiegawczego, gwarantującego prawidłowy przebieg procesu karnego, 
-poręczenia o walorach probacyjnych 
Poręczenie jako środek zapobiegawczy jest formą zapewnienia, że oskarżony stawi się na każde wezwanie 
oraz, że nie będzie bezprawnie utrudniał post. Takie zapewnienie może być przyjęte od: 
-pracodawcy, szkoły lub uczelni, w której oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem, 
-organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem, 
-zespołu żołnierskiego, zgłoszonego za pośrednictwem właściwego dowódcy, jeżeli oskarżony jest 
żołnierzem, 
 

61

 

c)Poręczenie osoby godnej zaufania: Autorytet takiej osoby, jej oddziaływanie na oskarżonego, uznaje się 
za środek wystarczający, a by skłonić oskarżonego do stawiania się na wezwania i nieutrudniania w inny 
sposób procesu karnego. Musi to być osoba, która daje taką rękojmię. Z inicjatywą powinna wystąpić ta 
osoba, a organ zbada czy jest ona godna zaufania czyli czy posiada walory by sprostać przyjętym na siebie 
obowiązkom. 
 

39. Dozór policji

- oddanie oskarżonego pod dozór policji( a oskarżonego żołnierza pod dozór przełożonego 

wojskowego). Dozór powoduje ograniczenie swobody oskarżonego, stosownie do postanowienia sądu lub 
prokuratora. 
Może polegać na: 
-zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu i obowiązku zawiadomienia o zamierzonym wyjeździe 
oraz terminie powrotu, 
-zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, 
-innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonania dozoru, 
Sprecyzowane ograniczenia zawarte są w postanowieniu dozoru a oskarżony ma obowiązek stosowania się 
do nich. Niewypełnienie danego obowiązku może spowodować zastosowanie surowszego środka 
zapobiegawczego w postaci TA. 
 

40. Zakaz opuszczania kraju. 

Według art277 kpk środek ten może być zastosowany w razie uzasadnionej obawy ucieczki. Zakaz ten może 
być połaczony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy, 
albo z zakazem wydania takiego dokumentu. Środek ten może zastosować sąd, a postępowaniu 
przygotowawczym, także prokurator. Do czasu wydania postanowienia w tym przedmiocie, organ 
prowadzący postępowanie może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie dłuższy niż 7 dni. 
 

41. Kary porządkowe. 

Kary porządkowe obejmują kary porządkowe sensu stricto i sankcje wymuszające. Kary porządkowe sensu 
stricto mają charakter represyjny i są podobne do kary za wykroczenie. Kara znajduje swój wyraz w art. 285 
i na podstawie tego przepisu można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3000zl, na świadka, biegłego, 
tłumacza lub specjalistę, którzy bez usprawiedliwienia nie stawili się na wezwanie organu prowadzącego 
postępowanie, albo bez zezwolenia wydalili się z miejsca czynności przed jej zakończeniem. Kara pieniężna 
podlega uchyleniu, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowole oddalenia 
się, które może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną.  
Kodeks zalicza również do kar porządkowych sankcje wymuszające. Ich cechą charakterystyczną jest to, żę 
są również reakcją na zachowanie niezgodne z określonym obowiązkiem i w tym zakresie są podobne do kar 
porządkowych w sensie ścisłym. Różnią się od nich tym, że mają na celu skłonienie oznaczonej osoby do 
spełnienia obowiązku procesowego. Sankcję stanowi kara pieniężna, która nakłada się w stosunku do osoby, 
która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, wykonania czynności 
tłumacza i specjalisty, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu, dopełnienia obowiązku poręczyciela lub 
spełnienia innego ciążącego na niej obowiązku. Jeżeli uchylanie się jest uporczywe, co do wyżej 
wymienionych obowiązków można niezależnie od kary pienieżnej, zastosować aresztowanie na czas nie 
przekraczający 30 dni. Aresztowanie powinno być uchylone, jeżeli osoba aresztowana spełni ciążący na niej 
obowiązek albo postępowanie przygotowawcze lub postępowanie w danej instancji zostanie zakończone. W 
zakresie kar porządkowych postanowienie wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także 
prokurator.  
Karę porządkową sensu stricte przewiduje te prawo o ustroju sądów powszechnych, gdzie sąd może ukarać 
winnego karą grzywny do określonej wysokości lub karą pozbawienia wolności do 7 dni, w razie ciężkiego 
naruszenia powagi spokoju lub porządku czynności sądowych, albo ubliżania sądowi, innej władzy lub 
osobom biorącym udział w sprawie. 
 

 

42. Przymusowe wykonanie czynności procesowych. 

10 

Przymusowe wykonanie czynności procesowych polega na urzeczywistnieniu pewnego stanu faktycznego, 
niezależnie od woli i od zachowania się oznaczonej osoby oraz przy ewentualnym użyciu niezbędnej siły dla 
udaremnienia oporu lub przeciw akcji tej osoby. Przymusowe w.cz.p. jest z reguły poprzedzone wezwaniem 
do dobrowolnego wykonania. Jednakże oświadczenie o dobrowolnym podporządkowaniu się, może 
spowodować zaprzestanie p.w.cz.p. Oznacza to, że przymusowe w.cz.p. powinno trwać tak długo, jak długo 
jest to konieczne do osiągnięcia określonego celu. Przymusowe wykonanie czynności procesowych dotyczy 
sytuacji, w których jest ono:  



 

Następstwem niepodporządkowania się obowiązkowi procesowemu np. zatrzymanie i przymusowe 

sprowadzenie, jako następstwo niestawiennictwa 



 

Następstwem braku reakcji na upomnienie np. wydalenie z sali rozpraw oskarżonego 



 

Przymusową reakcję mające miejsce wtedy, gdy urzeczywistnienie pewnego stanu faktycznego w 

procesie jest możliwe za zgodą oskarżonego lub innej osoby, ale osoby te nie chcą znosić dobrowolnie 
uciążliwości 



 

Przymusowe wykonanie czynności procesowych jest niezależne od zachowania oznaczonej osoby i 

ma na celu urzeczywistnienie pewnego stanu faktycznego (np. zabezpieczenia majątkowe) 

Można wydzielić następujące grupy przymusowego wykonania czynności procesowych: 
1. 

zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie 

2. 

przymusowe poszukiwanie, wydobycie i odebranie dowodów 

3. 

przymusowe przeprowadzenie badań 

4. 

przymusowe wykonanie czynności w celach identyfikacyjnych 

5. 

przymusowe zapewnienie porządku na sali rozpraw 

6. 

zabezpieczenie majątkowe 

 

43. Warunki stosowania środków zapobiegawczych. 

 

 Obowiązujące przepisy przewidują szereg warunków, które muszą być spełnione, aby stosowanie 

środków zapobiegawczych było prawnie dopuszczalne. Te warunki można podzielić na materialne i 
formalne.  
Do warunków materialnych zalicza się: 



 

istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej – art. 249 § 1 K.p.k. wedle którego ś. z. mogą być 

stosowane wtedy, gdy zebrane w sprawie dowody przeciw oskarżonemu wskazują na duże 
prawdopodobieństwo, że popełnił on przestępstwo. Ustawa wymaga tutaj uprawdopodobnienia 
zbliżonego do pewności, wynikającej z dotychczasowych dowodów, że oskarżony jest sprawcą 
przestępstwa, co jest zrozumiałe, jeżeli się weźmie pod uwag fakt, że ś. z. są stosowane przed ustaleniem 
winy oskarżonego. Z dotychczas przeprowadzonych dowodów musi wynikać, że w tym momencie 
mamy do czynienia nie tylko z danymi uzasadniającymi dostateczne podejrzenie popełnienia 
przestępstwa, lecz jednocześnie z uprawdopodobnieniem w sposób zbliżony do pewności, iż oskarżony 
dopuścił się przestępstwa.  

    



 

istnienie podstawy środka zapobiegawczego – a więc istnienie pewnego a przewidzianego w ustawie 

stanu, pozwalającego na stosowanie ś. z. Art. 258 K.p.k.:  

- 

zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie gdy nie 

można ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu   

- 

zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub 

wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne 

- 

oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia 

wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na 
karę pozbawienia wolności, nie niższą niż 3 lata 

- 

wyjątkowo wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono 

popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub 
bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.  

Do warunków formalnych stosowania ś. z. zalicza się:  

63

 



 

legitymację organu procesowego – według art. 250 § 1 k.p.k., aresztowanie tymczasowe stosuje 

sąd. Pozostałe ś. z. stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym, także prokurator (art.. 250 § 4 
k.p.k.). tymczasowe aresztowanie stosuje na okres do 3 miesięcy w postępowaniu przygotowawczym na 
wniosek prokuratora, zawsze sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi to postępowanie, a w 
wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy.  

 



 

przesłuchanie przed zastosowaniem ś. z. przez ten organ, który środek stosuje, chyba że jest to 

niemożliwe. 

 



 

wydanie decyzji w formie postanowienia – ś. z. stosuje się na mocy postanowienia (art. 251 § 1 i 

2). Postanowienie takie powinno wskazywać osobę oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz podstawę 
prawną zastosowania ś. z. Duże znaczenie ma uzasadnienie takiego postanowienia. W myśl art. 251 § 3 
uzasadnienie postanowienia o zastosowaniu ś. z. powinni zawierać przedstawienie dowodów 
świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa oraz przytoczenie okoliczności 
wskazujących na istnienie podstawy i konieczności zastosowania ś. z. W wypadku tymczasowego 
aresztowania należy ponadto wyjaśnić, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego ś. z.      

 

44. Kontrola stosowania środków zapobiegawczych. 

 

Stosowanie ś. z. jest poddane kontroli:  



 

zażaleniowej – na postanowienie w przedmiocie ś. z. przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, z 

tym, że na postanowienie prokuratora, w tym przedmiocie, (poza tymczasowym aresztowaniem) 
zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie; sąd rozpoznaje 
je niezwłocznie (art. 252 § 2 i 3). Zażalenie można wnieść zarówno na postanowienie co do 
zastosowania, zmiany, jak i uchylenia ś. z. 

 



 

w trybie złożenia wniosku – oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub 

zmianę ś. z. W tym przedmiocie rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu 
oskarżenia sąd, przed którym sprawa się toczy.  



 

z urzędu  - organ stosujący ś. z. powinien badać w każdym czasie (kontrola z urzędu), czy zachodzi 

potrzeba kontynuowania stosowanego ś. z. Ś. z. powinien być niezwłocznie uchylony lub zmieniony, 
jeżeli ustaną przyczyny jego stosowania lub pojawią się okoliczności wymagające uchylenia, lub zmiany 
tego środka (art. 256 k.p.k.). Nadzór nad prawidłowością wykonania ś. z. sprawuje sąd, a w czasie 
postępowania przygotowawczego także prokurator (art. 255 k.p.k.). Ś. z. mogą byś stosowane aż do 
rozpoczęcia wykonania kary.  

 

45. Ustawowe ograniczenia tymczasowego aresztowania. 

 

W k.p.k występuje kilka ograniczeń w stosowaniu tymczasowego aresztowania.  Do tych ograniczeń 

można zaliczyć: 
1. 

terminy tymczasowego aresztowania – w myśl art. 263 § 1 w postępowaniu przygotowawczym 

sąd rejonowy miejsca prowadzenia postępowania, a w przypadkach nie cierpiących zwłoki inny sąd 
rejonowy (art. 250 § 2) stosuje tymczasowe aresztowanie na termin nie dłuższy niż miesiące. Z przepisu 
tego wynika, że sąd rejonowy w postanowieniu o t. a. powinien wyraźnie oznaczyć czas stosowania tego 
środka zapobiegawczego. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności nie można było ukończyć 
postępowania przygotowawczego w podstawowym 3-miesięcznym terminie, t. a. może być w myśl art. 
263 § 2 k.p.k. przedłużone przez sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek 
prokuratora, gdy zachodzi tego potrzeba, na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy (nie 
wystarczy samo stwierdzenie, że zachodzi potrzeba zbierania kolejnych dowodów w kierunku 
wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, lecz konieczne jest wskazanie „szczególnych 
okoliczności”, ze względu na które nie można było postępowania ukończyć w ramach podstawowego 
okresu t. a. – SN). Dalszego przedłużenia t. a. w postępowaniu przygotowawczym na czas oznaczony, 
(poza 12 miesięcy) w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może dokonać sąd apelacyjny na 
wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego, jeżeli taka konieczność zachodzi w związku: z 

10 

zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, 
przedłużającym się opracowaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych o 
szczególnej zawiłości, wykonywaniem czynności poza granicami kraju, jeżeli oskarżony celowo 
przewleka zakończenie postępowania, a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie 
było niemożliwe – nie jest to katalog zamknięty. Sąd apelacyjny może takiego przedłużenia udzielić 
więcej razy. Jeżeli przed upływem wskazanych wyżej terminów wniesiony zostaje akt oskarżenia do 
sądu termin stosowania t. a. biegnie w dalszym ciągu. Sąd właściwy do rozpoznania sprawy, przed 
którym toczy się postępowanie, może dokonać dalszego przedłużenia stosowania tego środka 
zapobiegawczego do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, przy czym takie 
przedłużenie łącznie z postępowaniem przygotowawczym nie może przekroczyć 2 lat. Jeżeli 
zachodziłaby konieczność przedłużenia tego dwuletniego okresu, ale gdy postępowanie toczy się w 
sądzie pierwszej instancji przed wydaniem pierwszego wyroku, to sąd przed którym toczy się 
postępowanie zwraca się do sądu apelacyjnego o przedłużenie na czas oznaczony stosowanego t.a.  
Okresy t. a. liczy się od dnia zatrzymania. O zastosowaniu i przedłużeniu t. a. w postępowaniu 
przygotowawczym decyduje uprawniony sąd w składzie jednoosobowym.      

 
2. 

zagrożenie czynu łagodną karą – należy tu zaliczyć zakaz stosowania t. a., jeżeli przestępstwo 

zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku (art. 259 § 3). 

 
3. 

spodziewany łagodny wymiar kary – należy tu zaliczyć zakaz stosowania t. a., gdy na podstawie 

okoliczności sprawy można przewidywać, że: 

- 

sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym 

zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą – albo że  

- 

okres t. a. przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego 

zawieszenia.  

Zakazy z 2 i 3 nie mają zastosowana, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwanie lub 
w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości (art. 259 § 4). 
 

46. Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności. 

Tymczasowe aresztowanie polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego na mocy 
postanowienia sadu, mającym miejsce w procesie karnym, w celu zabezpieczenia prawidłowego toku 
postępowania. Areszt tymczasowy spełnia przede wszystkim: 

  Funkcję zapobiegawczą – polega ona na zapobieganiu uchyleniu się oskarżonego od wymiaru 

sprawiedliwości oraz uniemożliwieniu mu nielegalnego utrudniania przebiegu procesu karnego. 

  Funkcje ogólnoprewencyjną – zastosowanie tymczasowego aresztowania może oddziaływać 

odstraszająco na środowisko przestępcze może również zapobiegać popełnieniu przez oskarżonego 
nowych przestępstw. 

 
Organ procesowy jest upoważniony a nie zobowiązany do stosowania tymczasowego aresztowania. 
Uprawnienie to może nastąpić wtedy, gdy oprócz jednego warunku materialnego (zebrane dowody 
dostatecznie uzasadniają, że oskarżony popełnił przestępstwo) będzie istniał drugi warunek materialny, a 
mianowicie, jedna z podstaw tymczasowego aresztowania. Przez podstawę można rozumieć powody 
umożliwiające stosowanie tymczasowego aresztowania, może ono nastąpić, gdy: 

1.  zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, a szczególnie, gdy nie 

można ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu 

2.  zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań 

lub wyjaśnień, albo w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne 

3.  oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia 

wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji 
skazał go na karę pozbawienia wolności, nie dłuższą niż 3 lata 

65

 

4.  tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona 

obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, 
popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, 
zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa. 

 
Odstąpienie od tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie oskarżonego wolności: 

  spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo 
  pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny. 

 
Ograniczenia w stosowaniu tymczasowego aresztowania: 

  terminy tymczasowego aresztowania 
  zagrożenie czynu łagodną karą 
  spodziewany łagodny wymiar kary 

 
Areszt tymczasowy, wywołujący niezamierzoną dolegliwość w postaci rzeczywistego pozbawienia 
wolności, powinien być zaliczony na poczet orzeczonej kary 
Ogólne uregulowanie tego problemu – art. 63$ 1 K.k. – na poczet kary orzeczonej lub środków karnych 
zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając czas jego stosowania do 
pełnego dnia. Z tego można wnosić, że zaliczeniu podlega każde pozbawienie wolności, które miało miejsce 
w sprawie, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary 
pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny. 
 

Na poczet orzeczonej kary zaliczeniu podlega również areszt tymczasowy, odbyty przez oskarżonego 

w innej sprawie: 

  w której postępowanie toczyło się równocześnie, chociażby we fragmencie oraz  
  gdy zapadł w niej prawomocny wyrok uniewinniający, postępowanie umorzono lub odstąpiono od 

wymierzenia kary 

 
 

47. Pojęcie dowodu. 

Ze względu na cel procesu karnego, jakim jest rozstrzygniecie o jego przedmiocie, dowody mają w nim 
zasadnicze znaczenie. Uzyskane bowiem za ich pomocą informacje stanowią podstawę ustaleń faktycznych, 
decydujących o treści decyzji wydawanych w procesie karnym, w tym także rozstrzygnięć o głównym 
przedmiocie procesu. 
Nazwy „dowód” używa się w Kodeksie postępowania karnego w wielu przepisach. Dowodom poświecono 
dział V. Ponadto nazwa ta występuje prawie we wszystkich pozostałych działach Kodeksu postępowania 
karnego. Nazwę te znajdujemy w przepisach o stronach (np. art. 74 K.p.K) oraz w przepisach regulujących 
zarówno postępowanie przygotowawcze, jak i postępowanie główne a także w postępowaniu odwoławczym. 
Nazwy tej jednak Kodeks postępowania karnego nie definiuje. 
W procesie karnym zakres tej nazwy nie jest jednoznaczny. W terminologii prawniczej nazwa „dowód” 
należy do wyrażeń wieloznacznych. 
W procesie karnym nazwa „dowód” obejmuje zarówno źródło informacji, formę informacji, fakt dowodowy, 
jak również wszystkie czynności procesowe związane z uzyskaniem informacji, wprowadzeniem i 
uzewnętrznieniem jej w procesie karnym oraz ostateczny wynik przebiegu myślowego. Należy ustalić w 
jakim znaczeniu używa się nazwy „dowód”. Nazwy tej należy używać w kontekście źródła dowodowego, 
środka dowodowego i faktu dowodowego. 
Źródło dowodowe – osoba lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych. Źródła dowodowe mogą być 
osobowe, np. świadek, oskarżony lub rzeczowe, np.miejsce przestępstwa. 

10 

Środki dowodowe – są formą przekazu informacji, które uzyskuje się ze źródła dowodowego, z którym 
organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np.zeznania świadka. Oskarżony jest tu źródłem 
dowodowym a jego wyjaśnienia stanowią środek dowodowy. Świadek jest źródłem dowodowym a jego 
zeznania środkiem dowodowym.  
Fakty dowodowe – poszczególne informacje zawarte w środku dowodowym, np. w wyjaśnieniach lub 
zeznaniach, dotyczące okoliczności, dotyczące okoliczności określonego zachowania, co do którego toczy 
się dane postępowanie. Jeżeli zeznania świadka są środkiem dowodowym, to podane w tych zeznaniach 
informacje o określonych zachowaniach lub stanie będą faktami dowodowymi, pozwalającymi na 
odtworzenie określonego zachwonia zgodnie ze stanem rzeczywistym. 
Podziały dowodów: 

  Osobowe i rzeczowe – przedstawione wyżej. 
  Ze względu na treść środka dowodowego: dowody pojęciowe – wyrażają treść pojęciową. Do tej 

grupy zalicza się: zeznania świadka, wyjaśnienia oskarżonego, opinie biegłych, treść dokumentu. 
dowody zmysłowe – te, które uzyskuje się na podstawie zmysłowej percepcji osób 
przeprowadzających dowód, a wiec będą to właściwości miejsca, rzeczy, ciała ludzkiego, które 
poddano oględzinom. 

  Dowody pierwotne i pochodne.- podział ten przeprowadza się w zależności od liczby ogniw, jakie 

występują między organem a poznawaną rzeczywistością, w związku z którą toczy się proces karny. 
Jeśli występuje tylko jedno ogniwo to mówi się o dowodzie pierwotnym, np.. świadek, który był 
obserwatorem określonego zachowania , w związku z którym toczy się proces karny. Z dowodem 
pochodnym May do czynienia, gdy tych ogniw jest wiecej. Np. gdy świadek słyszał o oznaczonym 
zachowaniu od innej osoby, 

  Dowody pośrednie i bezpośrednie. Bezpośrednie wskazuja na fakt główny, czyli wprost na czyn 

zarzucany oskarżonemu, a dowody pośrednie na takie okoliczności, które w zestawieniu z innymi 
dają podstawę do wysunięcia wniosku o winie lub niewinności oskarżonego. 

  Dowody ścisłe (formalne) i swobodne (nieformalne). Za kryterium tego podziału należy przyjąć 

formalizm w zakresie postępowania, co do przeprowadzenia dowodów. Dowód ścisły wymaga 
większego formalizmu, gdyż dotyczy ustaleń odnoszących się do winy lub niewinności oskarżonego. 
Zwiększony formalizm zwiększa gwarancję, że dokonane ustalenia na podstawie dowodów ścisłych 
będą odpowiadały prawdzie. Dowód swobodny nie wymaga zwiększonego formalizmu przy jego 
przeprowadzaniu. Dowody swobodne mogą służyć do ustaleń w kwestiach incydentalnych, np. 
dotyczących wyłączenia sędziego. 

  Dowody obciążające i odciążające -  ten podział ma walor praktyczny. O dowodach obciążających 

mówi się wówczas, gdy udowadniają wniesione oskarżenie. Dowody obciążające przeciwstawiają się 
oskarżeniu, dostarczają faktów korzystnych dla oskarżonego. 

 

48. Źródło dowodowe 

Przez źródło dowodowe rozumie się osobę lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych.  Środki 
dowodowe są formą przekazu informacji (spostrzeżeń), które uzyskuje się ze źródła dowodowego, z którym 
organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np. zeznania świadka.  
Można wymienić następujące źródła i środki dowodowe: 
Źródła dowodowe środki dowodowe 
oskarżony wyjaśnienia 
świadek  zeznania 
biegły opinia biegłego, zeznania biegłego 
dokument treść dokumentu 
dowód rzeczowy właściwości dowodu rzeczowego 
eksperyment procesowy wyniki ekspertyzy procesowej 
 

67

 

49. Środki dowodowe

 są formą przekazu informacji (spostrzeżeń), które uzyskuje się źródła dowodowego, 

z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód, np. zeznania świadków. Środkami 
dowodowymi są: wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, zeznania biegłego, treść 
dokumentu, właściwości dowodu rzeczowego, wyniki eksperymentu procesowego.  
 

50. Faktami dowodowymi

 są poszczególne informacje (ogniwa nośnika informacji) zawarte w środku 

dowodowym, np. w wyjaśnieniach lub zeznaniach, dotyczące okoliczności określonego zachowania, co do 
którego toczy się dane postępowanie karne. 
Fakty mogą wprost wskazywać na popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa lub 
pośrednio dowodzą spełnienia przez oskarżonego wskazanego przestępstwa (poszlaki).  

51. Rodzaje zakazów dowodowych 

1) zakaz dowodzenia – sytuacje, kiedy z mocy wyraźnych przepisów wyłączone zostaje dowodzenie 
oznaczonej tezy dowodowej albo dowodzenie za pomocą określonego dowodu ogólnie dopuszczalnego 
 a) zakazy dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej oznacza, że pewna okoliczność nie może być w ogóle 
dowodzona za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych. Wyłączenie dowodzenia następuje tutaj z 
powodu tego, co ma być dowodzone, 
Z takim wyłączeniem mamy do czynienia w kilku wypadkach, dotyczących np.: 
- przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które są tajne, a zwolnienie od zachowania  w tym 
względzie tajemnicy jest niedopuszczalne 
- zakazu dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wobec ustaleniom konstytutywnym orzeczenia innego 
sądu, chyba, że zmieniła się podstawa faktyczna tych ustaleń 
- oświadczeń oskarżonego, co do zarzucanego mu czynu, złożonych wobec biegłego lub lekarza 
udzielającego pomocy medycznej 
 b) zakazy dowodzenia a pomocą określonego dowodu – wykluczają możliwość zarówno wprowadzania, jak 
i przeprowadzania określonego dowodu w procesie karnym za względu na oznaczony interes społeczny. 
Zakazy te są następstwem kolizji interesów społecznych. 
Ustanawia się się tego rodzaju zakazy w wypadkach, gdy przeprowadzenie dowodu mogłoby przynieść 
większą szkodę społeczną w porównaniu z korzyściami dla wymiaru sprawiedliwości. Zakazy te osłaniają 
świadka przed wewnętrznym konfliktem, kiedy musiałby zeznawać w sprawie osoby dla niego najbliższej. 
Wśród tych zakazów można wyodrębnić dwie grupy: bezwzględne i względne (omówione poniżej)   
2) zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia są w pierwszym rzędzie zabezpieczeniem 
reguły demokratycznego procesu karnego, który zapewnia przesłuchiwanej osobie swobodę wypowiedzi. 
Niedopuszczalne jest: 
a) wpływanie na wypowiedź osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej; 
b) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych i technicznych wpływających na procesy psychiczne 
osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrole nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z 
przesłuchaniem. 
Art.171 § 7 Kpk wyklucza stosowanie wobec osoby przesłuchiwanej wszelkiej formy przemocy fizycznej, 
która wyklucza możliwość zachowania według własnej woli. 
Narkoanaliza jest dość powszechnie uznana za niedopuszczalną metodę poszukiwania prawdy w procesie 
karnym. Polega ona na poddaniu oskarżonego działaniu środków narkotycznych. 
Zastosowanie narkoanalizy stanowi ograniczenie woli oskarżonego, a uzyskane w wyniku stosowania  tej 
metody zeznania lub wyjaśnienia nie budzą zaufania. 
Odrębny problem stanowią badania poligraficzne ( wariograficzne) i ich wyniki. 

10 

Art. 171  § 5 pkt 2 Kpk zawiera zakaz stosowania środków technicznych mających na celu kontrolę 
nieświadomych reakcji organizmu w związku z przesłuchaniem.  
3) Zakazy w zakresie wykorzystania dowodów w procesie karnym 
z tymi zakazami mamy do czynienia wtedy, kiedy zakaz dowodowy ujęty zostaje wyłącznie od strony 
wykorzystania dowodów, wtedy możemy go określić jako samoistny zakaz wykorzystania dowodów, albo 
kiedy jest następstwem innej regulacji w postaci zakazu dowodowego. 
Z jedną i drugą postacią zakazu wykorzystania dowodu mamy do czynienia, jeżeli jest on wyraźnie 
przewidziany w sferze prawa karnego procesowego.  

 
52. Bezwzględne zakazy dowodowe 

Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu charakteryzują się tym, ze wyłączenie 
określonego dowodu z procesu dowodzenia jest absolutne. Dowód objęty takim zakazem jest w jego 
granicach niedopuszczalny. Do takich zakazów należą: 
 
a) 

zakaz przesłuchania obrońcy co do faktów, o których się dowiedział przy udzielaniu  

porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt 1 kpk) 
 

 

Zakaz ten wynika z potrzeby pełnego zagwarantowania zaufania oskarżonego do swego obrońcy, co 
umożliwia oskarżonemu nieskrępowaną realizacje jego prawa do obrony. 
Zakaz (nie wolno przesłuchiwać) jest skierowany do wszystkich organów procesowych, a więc obowiązuje 
on nie tylko w postępowaniu sądowym ale także w postępowaniu przygotowawczym.  
Zakaz dotyczy zarówno obrońcy, który w tym charakterze wystąpił w sprawie karnej, jak i adwokata, który 
udzielił porady prawnej oskarżonemu oraz adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 kpk, kiedy 
osoba została zatrzymana. 
Zakaz przesłuchania obrońcy i adwokata w trybie art 245 § 1 kpk jest bezwzględny, gdyż nie może by 
uchylony nawet na wniosek samego obrońcy lub za zgodą oskarżonego. 
Zakaz ten nie obejmuje wiadomości, które dotarły do obrońcy przed wystąpieniem w sprawie w tej roli, np. 
jako świadka określonego zdarzenia.  
 
b) 

zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art 178 pkt 

2 kpk) 

 
Zakaz przesłuchania duchownego nie obejmuje badania go w celach dowodowych jako świadka w ogóle, 
lecz przesłuchania w zakresie faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. 
Zakaz ten ma charakter bezwzględny, gdyż nie może by uchylony przez organ procesowy. Nawet wówczas, 
gdy duchowny wyraził zgodę na przesłuchanie, dowód taki jest niedopuszczalny. Wydaje się, że zakaz ten – 
ze względu na jego cel – obowiązuje także, gdyby duchowny porzucił stan kapłański. 
 
c) 

Zakaz odczytania lub odtworzenia wcześniej złożonych zeznań, jeśli świadek skorzystał z prawa 

odmowy zeznań lub został zwolniony z obowiązku zeznawania zgodnie z art 185 kpk (art. 186 kpk) 

 
Zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań wiąże się z prawem odmowy zeznań (art 182 kpk) lub ze 
zwolnieniem od złożenia zeznań (art 185 kpk). Odmowa złożenia zeznań lub uzyskanie zwolnienia ze 
złożenia zeznań powoduje, że osoba ta nie tylko nie może by przesłuchana w charakterze świadka, ale 
poprzednio złożone przez nią zeznania nie mogą służyć za dowód, ani nie mogą być odtworzone. 
Zakaz ten ma charakter bezwzględny, gdyż od tego zakazu obowiązujące przepisy nie przewidują żadnego 
odstępstwa. Zakazem jest objęte wszelkiego rodzaju rekonstruowanie treści zeznań wymienionych w tym 
przepisie za pomocą notatki albo zeznań osoby, która dokonała przesłuchania, z którego sporządzono 
protokół lub notatkę. Wyjątkiem są sporządzone protokoły oględzin ciała, które podlegają ujawnieniu na 
rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została z nich 
zwolniona 

69

 

 
d) 

Zakaz odczytania protokołu przesłuchania świadka, jeżeli osoba ta jest następnie przesłuchiwana w 

charakterze oskarżonego (wniosek a contrario z art 182 § 3 kpk) 

 Względne zakazy dowodowe 
 
 

Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu wprawdzie wyłączają korzystanie w 

procesie karnym z określonych dowodów, ale pod warunkami przewidzianymi w ustawie. Dowody te mogą 
by w procesie karnym przeprowadzone, np. pod warunkiem uzyskania zgody odpowiedniego organu. Do 
nich zaliczamy: 
 
a) 

zakaz ze względu na tajemnicę państwową (art. 179 kpk) 

 
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą by przesłuchane co do okoliczności, na 
które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu ich od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej 
przez organ przełożony. Informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę państwową 
oznacza się klauzulą „ściśle tajne” lub „tajne”. 
W razie stwierdzenia w toku procesu, że przesłuchanie ma dotyczyć okoliczności objętych tajemnicą 
państwową, należy zaniechać przesłuchania, nawet gdyby osoba wezwana w charakterze świadka była 
gotowa do złożenia zeznań. 
Sąd lub prokurator powinien zwrócić się do uprawnionego organu o zwolnienie z obowiązku zachowania 
tajemnicy. Organ przełożony może udzielić zwolnienia, kierując się potrzebami wymiaru sprawiedliwości. 
Zwolnienia wolno odmówić tylko wówczas, gdy złożenie zeznania mogłoby wyrządzić poważną szkodę 
państwu. (przepisy kpk nie wyjaśniają, co należy rozumieć przez poważną szkodę) 
W razie odmowy zwolnienia z zachowania tajemnicy państwowej przez organ przełożony sąd lub prokurator 
mogą się zwrócić do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka z 
obowiązku zachowania tej tajemnicy, jeżeli tego wymaga interes wymiaru sprawiedliwości. Rozstrzygnięcie 
tego organu jest ostateczne. 
W razie zwolnienia świadka od zachowania tajemnicy państwowej może on byc na rozprawie przesłuchany 
z wyłączeniem jawności. Zakaz przesłuchania z powodu tajemnicy państwowej nie dotyczy natomiast 
oskarżonego. 
 
b) 

zakaz ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową (art 180 kpk) 

 
Osoby obowiązanie do zachowania tajemnicy służbowej albo tajemnicy związanej z wykonywaniem 
zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba 
że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy. 
Sąd lub prokurator może zwolnic te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, ustalając, czy uchylenie to 
jest nieodzowne dla osądzenia sprawy. Zwolnienie z tego obowiązku powinno przybrać postać 
postanowienia. Uprawnienia tego nie posiadają pozostałe organy ścigania, np. organy Policji. Przesłuchanie 
świadka zwolnionego z zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej odbywa się na rozprawie z 
wyłączeniem jawności. 
Odrębna regulacja dotyczy zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcowskiej, lekarskiej, 
dziennikarskiej. Osoby zobowiązane do zachowania takiej tajemnicy mogą być przesłuchane w charakterze 
świadka co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, 
- gdy to jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości 
- a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu 
O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje wyłącznie sąd. Na postanowienie to przysługuje 
zażalenie. 
 
c) 

zakaz ze względu na prawo odmowy złożenia zeznań (art 182 kpk) 

 

10 

Osobom najbliższym w stosunku do oskarżonego pozostawiono swobodę wyboru między zeznawaniem a 
odmową zeznawania w charakterze świadka. Kwestię, kto należy do osób najbliższych, reguluje art 115 § 11 
kk. W myśl tego przepisu osobą najbliższą jest: małżonek, wstępny, zstępnym rodzeństwo, powinowaty w 
tej samej linii lub w stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba 
pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu (za istotne i konieczne elementy wspólnego pożycia uznaje się 
w orzecznictwie SN: wspólne pożycie psychiczne i fizyczne, wspólnotę ekonomiczną oraz trwałość 
związku). 
Jeżeli świadek skorzystał z prawa odmowy zeznań we wcześniejszym stadium procesu, na rozprawie może 
swoje zdanie zmienić i wyrazić gotowość zeznawania. W razie skorzystania z prawa odmowy zeznań nie 
później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym poprzednio złożone 
zeznania, tej osoby nie mogą służyć za dowód ani być odtworzone. 
Prawo to nie odradza się gdy: 
- 

sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy, po uchyleniu 

zaskarżonego orzeczenia 
- 

sprawa zostanie zwrócona do uzupełnienia postępowania przygotowawczego i następnie skierowana 

do sądu pierwszej instancji 
Uprawnienie do skorzystania z prawa odmowy zeznań posiada osoba pełnoletnia, jak i osoba małoletnia, 
która nie musi w tym celu działać przez swojego ustawowego przedstawiciela. 
 
d) 

Uchylenia się świadka od odpowiedzi na pytanie (art. 183 kpk) 

 
Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić 
jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. 
Uchylenie się od odpowiedzi nie jest jednoznaczne z odmową złożenia zeznań. Świadek w takim wypadku 
ma obowiązek zeznawania. Zwolniony jest tylko z udzielenia odpowiedzi na pytanie. Przewodniczący 
składu sądzącego będzie mógł ustalić na podstawie wstępnego zapoznania się ze sprawą, czy taki przypadek 
zachodzi. Jeżeli tak, to powinien pouczyć świadka, że na skierowane do niego pytanie może nie odpowiadać. 
Świadek nie ma obowiązku wyjaśnienia, dlaczego odmawia odpowiedzi. 
 
e) 

zwolnienie od złożenia zeznań osoby pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku 

osobistym (art 185 kpk) 

 
Przepis art 185 kpk przewiduje zwolnienie od: 
- 

składania zeznań 

- 

udzielania odpowiedzi na pytania 

Podstawą zwolnienia jest pozostawanie świadka w szczególnie bliskim stosunku z oskarżonym. Warunkiem 
dodatkowym jest to, aby świadek wniósł o takie zwolnienie. O tym, czy taki stosunek zachodzi, musi na tle 
konkretnych okoliczności rozstrzygnąć organ procesowy w postępowaniu przygotowawczym lub w 
postępowaniu głównym. 
 

53. Zasada notoryjności 

 
 

Notoryjność powszechna obejmuje fakty powszechnie znane. Ma ona charakter względny w tym 

znaczeniu, że co jest notoryjne w jednym miejscu, nie musi być powszechnie znane w innym miejscu. 
Granice notoryjności powszechnej nie są ostre, gdyż nie da się ustalić w sposób ścisły, gdzie się one 
zaczynają, a gdzie kończą. 
 

Notoryjność powszechna z punktu widzenia przedmiotu dowodzenia ma takie znaczenie, że fakty 

powszechnie znane nie wymagają dowodu (art. 148 kpk) 
 

Notoryjność urzędowa obejmuje fakty znane organowi procesowemu z urzędu, a zwłaszcza sądowi, 

co określa się nazwą notoryjności sądowej. W zakresie dowodzenia notoryjność urzędowa różni się od 
notoryjności powszechnej tym, że okoliczności nią objęte wymagają notyfikowania stronom. 
 

71

 

54. Domniemania 

 
a) 

domniemania prawne – mamy z nim do czynienia kiedy przepis prawa z jednym faktem 

(podstawa domniemania, poprzednik domniemania) wiąże istnienie innego faktu (następnik 
domniemania). Jeżeli wykaże się istnienie faktu stanowiącego podstawę domniemania, to z mocy 
przepisu prawa przyjmuje się istnienie następnika i to bez względu na to, czy odpowiada to 
obiektywnemu stanowi rzeczy, czy nie. 

Domniemanie prawne dzieli się na znoszące przeciwdowód i na nie znoszące przeciwdowodu. Różnica 
sprowadza się do tego, że w pierwszym wypadku możliwe, a w drugim niedopuszczalne jest prowadzenie 
dowodu przeciwko następnikowi domniemania. 
 
b) 

domniemania faktyczne – występuje w procesie karnym częściej. Domniemanie faktyczne jest 

rodzajem wnioskowania. Domniemanie faktyczne określa się jako zdanie, w którym na podstawie 
jednego ustalonego faktu wyciąga się wnioski o istnieniu innego faktu z uwagi na występowanie między 
tymi faktami powiązania przyczynowego, które uzasadnia wnioskowanie oparte na 
prawdopodobieństwie 

 

55. Stadia procesowe 

Proces dzieli się na stadia procesowe, a te na fazy, które można jeszcze dzielić na podfazy. Są to właśnie 
etapy procesu. 

Jak w każdej działalności ludzkiej zmierzającej do załatwienia pewnej sprawy, w przebiegu procesu można, 
ze względu na spełnioną funkcję, wyróżnić cztery stadia polegające na: 

1. przygotowaniu materiału ułatwiającego wydanie decyzji, czyli postępowanie przygotowawcze, 

2. rozpoznaniu sprawy i wydaniu decyzji, czyli postępowanie główne 

3. kontroli podjętej decyzji, czyli postępowanie apelacyjne, 

4. wykonaniu decyzji, czyli postępowanie wykonawcze. 

Za zróżnicowaniem tych czterech stadiów procesowych przemawia różnorodność organów procesowych. 
Postępowanie przygotowawcze jest przede wszystkim w rękach prokuratora i Policji, postępowanie główne 
stanowi domenę sądu pierwszej instancji, a postępowanie apelacyjne - sądu drugiej instancji. Głównie do 
sądu pierwszej instancji, sądu penitencjarnego, sędziego penitencjarnego, zakładów karnych i poprawczych, 
komorników i organów administracji należy wykonywanie czynności w postępowaniu wykonawczym. 

 

56. Funkcje postępowania przygotowawczego 

- f. przygotowawcza- polega na przygotowaniu sprawy, by możliwe było podjęcie właściwej decyzji o 
zakończeniu postępowania przygotowawczego, opartej na zgromadzonym w tym stadium procesu materiale 
dowodowym 
- f. profilaktyczna-  ma zapobiegać przestępstwom oraz wyjaśniać okoliczności które sprzyjały popełnieniu 
czynu; realizacja tej funkcji postępowania przygotowawczego jest ściśle związana z instytucją określaną 
jako tzw. Sygnalizacja 
 

57. ETAPY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO 

Wszczęcie postępowania przygotowawczego 
1. 

Podstawa wszczęcia postępowania przygotowawczego 

Podstawą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. 

10 

Art. 303 K.p.k.- Śledztwo lub dochodzenie może i powinno być wszczęte tylko wtedy, kiedy można przyjąć 
hipotezę, że popełniono przestępstwo, a hipoteza ta znajduje oparcie  w wiadomościach(wiedzy) 
dotyczących określonego zdarzenia faktycznego. Podejrzenie popełnienia przestępstwa musi być zatem 
uzasadnione. 
Materiał uzasadniający wszczęcie postepowania przygotowawczego stanowi to, co u progu procesu 
określamy jako podstawę faktyczną. 
2. 

Źródła informacji o przestępstwie 

Art. 304 każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek 
zawiadomienia o tym prokuratora lub Policji. 
Zawiadomienia o popełnionym przestępstwie mogą mieć formę pisemną, ustna, telefoniczna. 
3. 

Czynności sprawdzające 

- mają zapobiegać bezpodstawnemu wszczynaniu postępowań przygotowawczych( są dokonywane przed 
wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego) 
- przepis art. 307 K.p.k przewiduje 3 formy postępowania sprawdzającego: 
1) zażądanie uzupełnienia w wyznaczony terminie  danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie 
2) uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie przez przesłuchanie w charakterze 
świadka osoby zawiadamiającej 
3) dokonanie sprawdzenia faktów przez sam organ, z reguły w drodze czynności operacyjno 
rozpoznawczych 
Dwóch pierwszych nie można użyć w przypadkach anonimowych zawiadomień chyba że osoba autora 
zawiadomienia zostanie ustalona 
W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego oraz czynności 
wymagających spisania protokołu 
4. 

Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia 

Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek 
zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie takie 
musi określać czyn, będący przedmiotem wszczętego postępowania oraz jego kwalifikację prawną.  
Wydanie tego postanowienia rozpoczyna pierwszą fazę postępowania przygotowawczego, określoną jako 
postępowanie w sprawie.  
Wskazanie kwalifikacji prawnej czynu  podkreśla, że śledztwo lub dochodzenie wszczęto o czyn 
wyczerpujący znamiona określonego przestępstwa. 
Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator lub Policja, przy czym plicja ma  obowiązek 
niezwłocznego przesłania prokuratorowi odpisu postanowienia 
5. 

Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego 

W określonej w kodeksie sytuacji(art. 308 K.p.k.) może nastąpić faktyczne wszczęcie postępowania 
przygotowawczego, nie poprzedzone wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. 
Rozwiązanie to można określić mianem „czynności procesowych  nie cierpiących zwłoki” czyli tzw. 
Dochodzeniem w niezbędnym zakresie, określanym jeszcze inaczej jako dochodzenie zabezpieczające.  
Zespół takich czynności  przeprowadza się w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów 
przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem. 
Wszczęcie postępowania przygotowawczego następuje w momencie dokonania pierwszej czynności 
procesowej( faktyczne wszczęcie. Czynności takie mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia 
przeprowadzenia pierwszej czynności. 
6. 

Odmowa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia 

Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia zostanie wydane wówczas, kiedy organ 
państwa powołany do ścigania przestępstw nie znajduje podstaw do wszczęcia. 
Podjęcie takiej decyzji może nastąpić po złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, gdy dane 
zawarte w zawiadomieniu nie uzasadniają podejrzenia popełnienia przestępstwa, a także i później, po 
przeprowadzeniu czynności sprawdzających. Rezultat czynności sprawdzających , wskazujący na brak 
uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, jest przyczyną odmowy wszczęcia. 
Postanowienie o odmowie wszczęcia wydaje śledztwa  wydaje prokurator albo Policja, przy czym 
postanowienie wydane przez Policję wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. 

73

 

Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydaje wydaje  organ uprawniony do prowadzenia 
dochodzenia(wymagane jest zatwierdzenie przez prokuratora). 
O odmowie zawiadamia się osobę która złożyła zawiadomienie o przestępstwie( przysługuje zażalenie na 
postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia do prokuratora nadrzędnego a następnie do 
sądu). 
 
 

58.Formy postępowania przygotowawczego. 

Obowiązujący KPK utrzymuje konstrukcję zakładającą istnienie 2 form tego stadium postępowania karnego: 
a) 

Śledztwo 

b) 

Dochodzenie 

Różnice pomiędzy tymi formami postępowania: 



 

Kategoria czynu, co do którego prowadzone jest postępowanie przygotowawcze 



 

Organy prowadzące postępowanie 



 

Ewentualnie co do zakresu prowadzonych czynności (zakres czynności prowadzonych w 

dochodzeniu mogą być ograniczone) 



 

Uproszczenie formy niektórych czynności w dochodzeniu. 

a)Śledztwo 
Rozróżniamy śledztwo obligatoryjne i fakultatywne> 
Śledztwo obligatoryjne- ustawodawca zadecydował, że postępowanie musi być prowadzone bezwzględnie w 
formie śledztwa. 
Śledztwo fakultatywne- w przypadku, gdy prokurator w sprawie o czyn będący występkiem, co do którego 
prowadzone jest dochodzenie tak postanowi, ze względu na wagę lub zawiłość sprawy. 
Śledztwo jest obligatoryjne w sprawach (art. 309): 
- 

o zbrodnie 

- 

o występki, gdy podejrzany jest sędzia, prok., funkcjonariusz Policji, ABW lub AW 

- 

o występki, gdy podejrzany jest funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, 

finansowego org. post. przyg. lub org. nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych 
organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności 
służbowych 

- 

o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia 

 
Prokurator może prowadzić śledztwo w każdej sprawie osobiście. 
Obligatoryjne śledztwo prokuratorskie (art. 311§2): 
-    o przestępstwa, gdy podejrzany jest sędzia, prok., funkcjonariusz Policji, ABW lub AW 
- 

o przestępstwa, gdy podejrzany jest funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej, 

finansowego org. post. przyg. lub org. nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych 
organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności 
służbowych 

- 

o przestępstwo określone w art. 148 K.k. 

 
Art. 311 § 3- jeżeli prok. wszczął śledztwo, może powierzyć Policji: 
- 

przeprowadzenie śledztwa w całości (wyj. art. 309 § 2 i 3) 

- 

przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie (np.: do jakiegoś momentu) 

- 

dokonanie poszczególnych czynności śledztwa 

 
Czas trwania śledztwa- art. 310: 
§ 1. Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. 
§ 2. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez 
prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi 
śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator 

10 

nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na 
dalszy czas oznaczony. 
Dochodzenie. 
Zakres dochodzenia- art. 325b § 1 : 
§ 1. Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: 
 1) zagrożone karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw 
przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub 
grożąca nie przekracza 50.000 złotych, 
 2) przewidziane w art. 159 i 262 § 2 K.k. (te przest. zagrożone są karą pozb. woln. do lat 8) 
 3) przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 K k, jeżeli wartość przedmiotu 
przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50.000 złotych. 
Ograniczenia, co do możliwości przeprowadzenia post. przyg. w formie dochodzenia: 
- 

Art. 325b § 2. Spośród spraw o przestępstwa wymienione w § 1 pkt 1 nie prowadzi się dochodzenia 

w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksie karnym w art. 155, 156 § 2, art. 157a § 1, art. 164 § 2, 
art. 165 § 2, art. 168, 174 § 2, art. 175, 181-184, 186, 187, 197 § 2, art. 201, 228 § 2, art. 229 § 2, art. 230 
§ 2, art. 230a § 2, art. 231 § 1 i 3, art. 233 § 1 i 4, art. 234, 235, 240 § 1, art. 250a § 1-3, art. 258 § 1 i 2, 
art. 265 § 1 i 3, art. 266 § 2, art. 271 § 1 i 2 oraz w rozdziale XXXVI i XXXVII. 

- 

Art. 325c  1) w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że 

zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub 
bezpośrednio potem; przepisu art. 259 § 3 nie stosuje się 

- 

Art. 325c   2) jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 79 § 1. (podejrzany jest nieletni, 

głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności). 

- 

 

Zasadniczym organem prowadzącym dochodzenie jest Policja. Poza nią mogą jeszcze prowadzić Straż 
Graniczna, ABW w zakresie ich właściwości; mogą także org., których uprawnienia wynikają z ustaw 
szczególnych  oraz rozporządzenia  Ministra Sprawiedliwości  wydanego w oparciu o delegacje ustawową  
zawartą w art. 325 KPK. 
Wszystkie te organy (poza Policją) są uprawnione do prowadzenia dochodzeń tylko o ściśle określone 
czyny. 
Uprawnienia z mocy ustaw szczególnych przysługuje: 
- 

Dyr. parku narodowego lub upoważnionym przez nich funkcjonariuszom straży parku w sprawach o 

przestępstwo z art. 290 i 291kk jeśli przedmiotem przestępstwa jest drewno w parku narodowym 

- 

 Strażnikom leśnym, nadleśniczym, zastępcom nadleśniczego, inżynierom nadzoru, leśniczym i 

podleśniczym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów stanowiących własność 
SP. 

- 

Strażnikom Państwowej Straży Łowieckiej o przestępstwa, których przedmiotem jest zwierzyna. 

W rozp. Min. Sprawiedliwości wymienia się następujące organy: 
- 

Inspekcji Handlowej 

- 

Państwowej Inspekcji Sanitarnej 

- 

Urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej 

- 

Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty 

Czas trwania dochodzenia- dwa miesiące z możliwością przedłużenia o jeden miesiąc. Po upływie tego 
terminu dochodzenie zmienia się w śledztwo. Zmiana ta nie powoduje wyłączenia rozpatrzeni przez sąd w 
trybie uproszczonym. 
Dochodzenie skrócone – art. 325h. 
Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu 
oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Org. prowadzący decyduje, czy zastosować tą formę. 
Czynności obowiązkowe, to: czynności z art. 313 i 314 (przedstawienie zarzutów), z art. 321 (zamknięcie), 
przesłuchanie pokrzywdzonego  i podejrzanego oraz utrwalenie w protokołach czynności, których nie będzie 
można powtórzyć. 
Szczególnym przejawem oportunizmu ścigania w stadium postępowania przygotowawczego jest tzw. 
dochodzenie rejestrowe ( art. 325KPK). Rozwiązanie to polega na tym, że jeżeli dane uzyskane w toku 

75

 

czynności  o których mowa a art. 308 §1 (dochodzenie w niezbędnym zakresie) lub prowadzonego przez 
okres co najmniej 5 dni dochodzenia, nie stwarzają  dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy 
 
Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez okres co 
najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych 
czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do 
rejestru przestępstw. 
Na takie postanowienie służy zażalenie. Policja prowadzi teraz czynn na podst. odrębnych przepisów 
(czynn. operacyjno- rozpoznawcze). Jeżeli takie działania ujawnią dane pozwalające na wykrycie sprawcy, 
Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. W przepisie chodzi o odciążenie Policji od 
prowadzenia formalnego post. w spr. drobnych, kiedy nie ma szans na wykrycie sprawcy w drodze dalszych 
czynności procesowych, można wydać postępowanie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do 
rejestru przestępstw. 
 

59. Funkcje aktu oskarżenia 

Pojęcie skargi  
Art. 14 § 1- sąd wszczyna postępowanie na żądanie uprawnionego oskarżyciela. Podstawową formę takiego 
żądania stanowi akt oskarżenia. Skarga jest żądaniem wniesionym do sądu przez upr. oskarżyciela o 
wszczęcie postępowania sądowego i ustalenie odpowiedzialności oznaczonej osoby za określone zarzucane 
jej przestępstwo. 
Złożenie do sądu skargi przez uprawnionego oskarżyciela to jedna z najbardziej istotnych czynności w 
postępowaniu karnym. Polega przede wszystkim na oświadczeniu woli. Jest to oświadczenie o charakterze 
postulacyjnym, zawierające wniosek oskarżyciela o sądowe rozpoznanie sprawy. 
Akt oskarżenia - 

pismo procesowe

 wnoszone do 

sądu

 w 

postępowaniu karnym

 przez 

uprawniony

 

podmiot

, 

w którym domaga się on od sądu wydania 

orzeczenia

 o 

winie

 i 

karze

 lub 

środkach karnych

 wobec osoby 

wskazanej w tym piśmie. 
Podmiotem uprawnionym do wniesienia aktu oskarżenia jest co do zasady osoba mająca uprawnienia do 
występowania przed sądem w charakterze 

oskarżyciela publicznego

, czasami 

pokrzywdzony

 lub osoba jemu 

najbliższa jako 

oskarżyciel prywatny

. 

Jeżeli zostaną spełnione określone 

przesłanki

, akt oskarżenia przed sądem obok lub zamiast oskarżyciela 

publicznego może popierać 

oskarżyciel posiłkowy

. 

 
Funkcje: 
1. 

F. impulsu procesowego zw. f. inicjującą - bez skargi upr. oskarżyciela sąd nie przystąpi do 

rozpoznania danej sprawy karnej. Z chwilą wniesienia skargi sprawa zostaje przesłana do sądu (zawisła 
przed sądem), a postępowanie może być zakończone tylko rozstrzygnięciem sądu. Odstąpienie 
oskarżyciela od oskarżenia nie wiąże sądu. 

 
2. 

F. obowiązku procesowego- wniesienie skargi do sądu przez oskarżyciela obliguje go do podjęcia 

działalności procesowej, określonej przez przepisy K.p.k. Wniesienie A.O. nie obliguje automatycznie 
sądu I instancji do wyznaczenia terminu rozprawy. Sąd ma obow. zbadania, czy spełnione są wszystkie 
warunki umożliwiające merytoryczne rozpoznanie sprawy na rozprawie. Sąd jest natomiast zobow. 
rozpatrzyć sprawę w granicach podmiotowych oraz przedmiotowych zakreślonych przez oskarżyciela w 
skardze. 

 
3. 

F. informacji procesowej- skarga, to źródło informacji o przedmiocie postępowania dla uczestników 

procesu. Akt oskarżenia dostarcza informacji o osobie oskarżonego, zarzucanym mu czynie oraz 
dowodach za pomocą których oskarżyciel zamierza wykazać, iż oskarżony winien ponieść 
odpowiedzialność karna. Ta funkcja jest ściśle związana z zasadą kontradyktoryjności  oraz 
zasadąjawności 

 

10 

4. 

F. bilansująca- skarga stanowi podsumowanie (swego rodzaju bilans) stadium post. 

przygotowawczego. 

 

60. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym. 

Jedną z gwarancji prawidłowego wymiaru sprawiedliwości jest zapewnienie możliwości kontrolnych sądu 
nad czynnościami w postępowaniu przygotowawczym. 
Ustawowo uregulowana ingerencja sądu w post. przyg. przejawia się w trzech płaszczyznach: 
1. 

w kontroli organów prowadzących post. przyg. i wyciągnięciu konsekwencji prawnych ze 

spostrzeżonych uchybień (prawo uchylenia lub zmiany decyzji) 

2. 

w podejmowaniu określonych czynności procesowych zastrzeżonych dla sądu, które nie mają 

charakteru decyzji procesowych (art. 298 § 2) 

3. 

w podejmowaniu decyzji procesowych, które są wynikiem uprzedniej kontroli i oceny działań 

podjętych w postępowaniu przygotowawczym pod względem prawnym                     i merytorycznym i 
które podlegają dalszej kontroli instancyjnej  

Przejawem sądowej kontroli nad postępowaniem przygotowawczym jest prawo zażalenia się na 
prokuratorskie decyzja o zaniechaniu ścigania karnego, które może występowac w następujących postaciach: 
-  przysługującego pokrzywdzonemu oraz instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym, które 
złożyły zawiadomienie o przestępstwie, zażalenia na odmowę wszczęcia post. przygot. 
- przysługującego stronom zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzeniu 
Sąd rozpoznaje zażalenia m. in. na: 
- 

postanowienie prok. o zabezpieczeniu majątkowym  

- 

postanowienie prok. w przedm. śr. zapobiegawczych, innych niż tymcz. aresztowanie 

- 

zatrzymanie osoby 

- 

postanowienie prok. dot. kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz przekazów informacji 

innych niż rozmowy tel. 

- 

postanowienie prokuratora o zachowaniu tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie 

tożsamości świadka, w tym danych osobowych 

 
Sąd wydaje postanowienia: 
- 

o zastosowaniu oraz przedłużeniu tymczasowego aresztowania w post. przyg. 

- 

o przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego lub ściągnięciu sumy poręczenia 

- 

o stosowaniu aresztowania jako kary porządkowej w toku post. przyg. na wniosek prok. 

- 

o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie leczniczym oraz        o 

przedłużeniu czasu trwania takiej obserwacji 

- 

o wydaniu oraz odwołaniu listu żelaznego 

- 

o wprowadzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych oraz treści przekazów informacji 

innych niż w rozmowy telefoniczne 

- 

o zezwoleniu na przesłuchanie  w charakterze świadka osoby obowiązanej do zachowania tajemnicy 

notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej. 

- 

 

Ponadto sąd decyduje: 
- 

o umorzeniu post. w razie stwierdzenia popełnienia czynu przez podejrzanego w stanie 

niepoczytalności i zastosowaniu śr. zabezpieczających 

- 

o warunkowym umorzeniu postępowania po przeprowadzonym post. przyg. 

 
Sąd także może: przesłuchać świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można 
przesłuchać na rozprawie; pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat w sprawach o 
przestępstwa z rozdz. XXV K.k.; podejrzanego przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania 
(obligatoryjnie). 
W postępowaniu przygotowawczym czynności dokonuje na posiedzeniu  sąd powołany do rozpoznania 
sprawy w pierwszej instancji, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. 
 

77

 

61. Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego 

Zakończenie  postępowania  przygotowawczego  może  nastąpić  w  postaci  jego  zamknięcia  lub  umorzenia. 
Jeżeli  organ  prowadzący  dochodzenie  dojdzie  do  wniosku,  że  zebrane  w  toku  postępowania  materiały 
zawierają  dostateczne  podstawy  do  sporządzenia  i  wniesienia  do  sądu  aktu  oskarżenia  i  nie  zachodzi 
potrzeba  do  dokonania  dalszych  czynności  dochodzeniowych  lub  śledczych,  przystępuje  do  wykonywania 
czynności przewidzianych w art.321. W myśl tego przepisu, jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa 
lub  dochodzenia, prowadzący dochodzenie, a w  śledztwie zawsze prokurator, powiadamia podejrzanego o 
obrońcę  o  terminie  końcowego  zaznajamiania  z  materiałami  postępowania,  z  pouczeniem  ich  o  prawie 
uprzedniego  przejrzenia  akt  w  odpowiednim,  określonym  przez  organ  terminie.  Po  upływie  terminu 
przewidzianego  na  składanie  wniosku  o  uzupełnienie  postępowania-  jeżeli  nie  zachodzi  potrzeba 
uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o 
jego treści zawiadamia się strony pełnomocników i obrońców. Jeżeli organ ścigania dochodzi do wniosku, 
że postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, a nie zachodzą warunki określone 
w, umarza się postępowanie. Postępowanie przygotowawcze umarza się przede wszystkim wówczas, gdy z 
zebranego  materiału  dowodowego  wynika,  że:  1  czynu  nie  popełniono  albo  brak  jest  danych  dostatecznie 
uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, 2 czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa 
stanowi,  że  sprawca  nie  popełnia  przestępstwa,  3  społeczna  szkodliwość  czynu  jest  znikoma,  4  ustawa 
stanowi, że sprawca nie podlega karze. / Postępowanie umarza się także wówczas gdy nie wykryto sprawcy 
przestępstwa, albo brak jest dostatecznych dowodów winy podejrzanego. 
 

62. Oddanie sprawy przez sąd pod sąd 

Sąd bada swoją właściwość i w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę innemu sądowi 
lub  organowi.  Jeżeli  jednak  dopiero  na  rozprawie  ustalono,  że  sąd  jest  miejscowo  niewłaściwy  lub  że 
właściwy  jest  sąd  niższego  rzędu  sprawę  można  przekazać  innemu  sądowi  jedynie,  gdy  powstaje 
konieczność  odroczenia  rozprawy.  Rozwiązanie  powyższe  podyktowane  jest  ekonomiką  procesową,  gdyż 
przekazanie  sprawy  innemu  sądowi  z  rozprawy  oznacza,  że  rozpoczyna  on  postępowanie  od  początku. 
Jedynie  gdy  sąd  na  rozprawie  ustali,  iż  właściwym  jest  sąd  wyższego  rzędu  lub  sąd  szczególny,  musi 
niezależnie  od  okoliczności,  przekazać  sprawę.  Wydanie  takiego  orzeczenia  przez  sąd  powszechny  w 
sprawie  należącej  do  sądu  wyższego  rzędu  jest  bezwzględnym  powodem  uchylenia  orzeczenia  w  trybie 
odwoławczym. Sąd nie przekazuje sprawy, gdy dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że 
czyn  oskarżonego  stanowi  jedynie  wykroczenie.  W  takim  przypadku  sąd  rozpoznaje  sprawę  na  zasadach 
ogólnych w procesie karnym ale stosuje materialne normy prawa wykroczeń. Sąd powszechny jest związany 
przekazaniem  sprawy  przez  sąd  wojskowy,  w  tym  również,  gdy  sąd  wojskowy  nie  przyjął  sprawy 
przekazanej mu uprzednio przez sąd powszechny, nawet gdyby przekazanie sprawy było niezasadne. W tym 
przypadku  chodzi  o  powrót  do  reguły,  e  sprawy  karne  z  założenia  rozpoznają  sądy  powszechne. 
Wyróżniamy dwa rodzaje sporów o właściwość: spór pozytywny; spór negatywny 
 

63. Przebieg rozprawy głównej 

Każdą  rozprawę  główną  rozpoczyna  wywołanie  sprawy.  Jest  to  czynność  polegająca  na  głośnym 
oznajmieniu, iż będzie rozpoznawana sprawa (wskazuje się sygnaturę akt), dotycząca (podaje się nazwisko i 
imię  oskarżonego)  o  czyn  (wskazuje  się  przyjętą  w  akcie  oskarżenia  kwalifikację  prawną  czynu). 
Wywołanie sprawy następuje na zarządzenie przewodniczącego. Dokonuje tej czynności przed salą rozpraw 
woźny sądowy lub protokolant. Następnie wszyscy uczestnicy postępowania wchodzą na salę rozpraw, na 
którą udaje się również skład orzekający. W związku z jego wejściem, wszyscy obecni powstają z miejsc. 
Zajmują  je  ponownie,  kiedy  za  stołem  sędziowskim  równocześnie  zasiądą  sędziowie.  Od  tego  momentu 
zaczyna działać zasada ciągłości procesu, co oznacza, iż może on zostać przerwany tylko przez zarządzenie 
przerwy  lub  przez  jej  odroczenie.  Następnie  przewodniczący  sprawdza,  czy  wszyscy  wezwani  się  stawili, 
oraz  czy  nie  ma  przeszkód  w  rozpoznaniu  sprawy.  Po  sprawdzeniu  obecności  przewodniczący  zarządza 
opuszczenie sali przez świadków, przy czym pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać 
na  sali,  choćby  miał  składać  zeznania  jako  świadek  (w  tym  wypadku  przesłuchuje  się  go  w  pierwszej 
kolejności). Realizacja tych wszystkich postulatów umożliwia przejście do następnego etapu postępowania - 
rozpoczęcia przewodu sądowego. 

10 

 

64 CZĘŚĆ WSTĘPNA ROZPRAWY GŁÓWNEJ 

 
1. 

Wywołanie sprawy polega na głośnym oznajmieniu w poczekalni przed salą rozpraw, że będzie 

rozpoznawana kolejna, umieszczona na wokandzie sprawa. Od tego momentu zaczyna działać zasada 
ciągłości, tak rozpoczęta rozprawa powinna być zakończona w jednym terminie. 

 
2. 

Część wstępna rozprawy głównej, - 4 grupy: 

a) 

sprawdzenie obecności ma istotne znaczenie dla dalszego biegu rozprawy. Od 

stawiennictwa osób wezwanych oraz od zawiadomienia osób uprawnionych do wzięcia udziału w 
rozprawie, zależy faktyczna możliwość przeprowadzenia rozprawy . W wypadku niestawiennictwa 
stron lub ich przedstawicieli, trzeba w pierwszej kolejności czy swą nieobecność usprawiedliwili 
zgodnie ze stosownymi przepisami. 

 
Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawieni zaświadczenia, wystawionego 
prze uprawnionego lekarza( lekarz publicznego lub niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej 
wyznaczonego przez kierownika zakładu opieki zdrowotnej, ordynatora oddziału szpitala, w którym 
uczestnik postępowania przebywa na leczeniu leczniczym, lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych w 
zakładzie opiekuńczo – leczniczym)  potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub 
zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie. 
 
W razi prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia oraz barku dostatecznego usprawiedliwienia 
nieobecności, skutki niestawiennictwa są uzależnione od roli, w jakiej oznaczona osoba występuje w 
procesie karnym i tak np.: 
 
- rozprawa może się toczyć tylko w obecności oskarżonego, 
- oskarżony oświadczy, że nie będzie brał udziału w rozprawie, 
- oskarżony uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę, 
- niestawiennictwo obrońcy oskarżonego powoduje odroczenie rozprawy 
(nawet w przypadku, gdy obrona nie jest obowiązkowa) 
- niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny 
powoduje umorzenie postępowania, 
- w razie niestawiennictwa świadka, niezależnie od nałożenia kary pieniężnej, należy podjąć decyzję o 
prowadzeniu rozprawy lub jej odroczeniu. 
b) 

sprawdzenie, czy istnieją przeszkody dla rozpoznania sprawy. 

Obowiązek badania istnienia przeszkód procesowych obciąża organ procesowy na każdym etapie 
postępowania – stwierdzenie istnienia przeszkody procesowej musi spowodować wydanie postanowienia o 
umorzeniu postępowania. 
c) 

wykonanie czynności, które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu 

sądowego. Dokonanie wielu czynności procesowych ustaje z chwilą rozpoczęcia przewodu sądowego. 

 
Czynności te mogą być dokonane w części wstępnej rozprawy głównej, z jakich przyczyn postępowanie 
może wrócić do fazy poprzedzającej rozpoczęcie przewodu sądowego, jeżeli czynność została dokonana 
wcześniej sąd powinien wydać decyzję przed rozpoczęciem przewodu sadowego – do tej gr. należą 
czynności np.: 
- złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie działał                 w charakterze oskarżyciel 
posiłkowego, 
- zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeżeli pomiędzy doręczeniem zawiadomienia, a terminem 
rozprawy upłynęło mniej niż 7 dni , 
- zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu istnienia wątpliwości co do jego bezstronności w 
danej sprawie, 
d) 

załatwienie innych kwestii związanych z biegiem rozprawy. 

79

 

Przykładowe czynności: 
 

sąd postanowieniem może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na 

dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy uzasadniony 
interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia 
rozprawy, 

 

sąd może także wydawać postanowienie o wyłączeniu jawności całości lub części rozprawy, 

 

przewodniczący może zezwolić określonym osobom na uczestniczenie w rozprawie. 

Decyzje  co do tych czynności mogą zostać wydane odpowiednio przez sąd lub przewodniczącego składu. 
Jeżeli zostały dokonane wszystkie czynności w ramach części wstępnej rozprawy głównej, przewodniczący 
ustala, na podstawie danych osobowych, czy któryś ze świadków ma prawo odmowy złożenia zeznań. 
Po dokonaniu wszystkich omówionych wyżej czynności, przewodniczący zarządza rozpoczęcie przewodu 
sadowego, o ile nie ma przeszkód do dalszego toczenia rozprawy. 
 

65. PRZEWÓD SĄDOWY 

Jest podfazą rozprawy, w której przeprowadza się wszystkie dowody dostarczające informacji, 
pozwalających sadowi na poczynanie ustaleń faktycznych. 
Przewód sądowy rozpoczyna się odczytaniem aktu oskarżenia, a  kończy zarządzeniem przewodniczącego o 
zamknięciu jego przewodu. 
4 etapy przewodu sadowego: 
 
1)  Odczytanie akty oskarżenia  - etap rozprawy, w którym przeprowadzone są dowody ujawniające 
okoliczności, pozwalające sadowi na wydanie orzeczenia          co do przedmiotu procesu. 
Wg obowiązującego KPK przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia, co następuje na 
zarządzenie przewodniczącego. 
W wypadku szczególnie obszernego aktu oskarżenia można poprzestać na przedstawieniu samych tylko 
podstaw oskarżenia, w takim przypadku oskarżenie ogranicza się do ustnej wypowiedzi. 
Jeżeli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia, przewodniczący informuje o jej treści. Akt oskarżenia 
podlega odczytaniu, gdy rozprawa przeprowadzana jest powtórnie.    Od początku, w postępowaniu 
głównym. Z tego rodzaju sytuacjami mamy do czynienia gdy rozprawę prowadzi się od początku np. 
- w wyniku odroczenia rozprawy, 
- w wyniku przekroczenia terminu odroczenia wydania wyroku, 
- ze względu na uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. 
 
2) Wyjaśnienia oskarżonego – po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o 
prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odp.         na pytanie, po czym pyta go o to: czy 
przyznaje się do zarzucanego mu czynu,         czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. 
Do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej, oskarżony, któremu zarzucono 
występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego     i wymierzenie mu określonej kary lub 
środka karnego – bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Jest to tzw. skazanie oskarżonego bez 
przeprowadzenia rozprawy. 
Sąd może przychylić się do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego tylko wtedy, gdy 
jednocześnie: 
- okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, 
- cele postępowania zostaną osiągnięte, mimo nie przeprowadzenia rozprawy w całości, 
- nie sprzeciwia się temu prokurator. 
Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku oskarżonego od zaproponowanych przez siebie zmian np. co do 
rodzaju i wymiaru kary. 
Sąd może, za zgoda obecnych stron, przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli 
wyjaśnienia oskarżonego, przyznającego się do winy, nie budzą wątpliwości. Zgoda stron na ograniczenie 
postępowania dowodowego powinna być wyraźna i odnotowana w protokole rozprawy, zaś brak zgody 
jednej ze stron eliminuje dopuszczalność stosowania tej instytucji. 
Oskarżony może składać wyjaśnienia, może jednak odmówić ich złożenia. 

10 

W razie odmowy zażalenia wyjaśnień lub oświadczenia przez oskarżonego, 
że pewnych szczegółów nie pamięta, albo złożenia odmiennych wyjaśnień odczytuje się na rozprawie 
protokół jego wyjaśnień, złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w 
postępowaniu przygotowawczym lub postępowaniu sądowym. 
Art. 389 KPK na charakter wyjątkowy, stanowi bowiem od zasady bezpośredniości,     to zaś oznacza, że 
może on być interpretowany rozszerzającego. Odczytaniu podlega ponadto protokoły wyjaśnień 
oskarżonego sporządzone przed organami ścigania państwa obcego, w ramach pomocy prawnej. 
Obowiązujące przepisy nie przewidują odczytania protokołu zeznań złożonych w charakterze świadka, jeżeli 
ta osoba jest następnie przesłuchiwana jako oskarżony, świadek bowiem jest zobowiązany do składania 
zeznań, a e dodatku pod groźbą odpowiedzialności karnej winien składać zeznania zgodne z prawdą. 
 
3) Dalsze postępowanie dowodowe – po złożeniu przez oskarżonego wyjaśnień     albo po oświadczeniu, że 
odmawia ich złożenia, przewodniczący poucza go                  o przysługującym mu prawie zadawania pytań 
osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzanego dowodu. 
W czasie przeprowadzania dowodów mogą być obecne wszystkie strony i ich przedstawiciele. Udział 
prokuratora w rozprawie jest z reguły obowiązkowy chyba,     że ustawa stanowi inaczej. Oskarżony może 
być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, bez względu na to, czy jego 
stawiennictwo jest obowiązkowe, czy też nie. Wyjątkowo tylko oskarżony może być wydalony z sali 
rozpraw. Może to mieć miejsce wówczas, gdy obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na 
zeznania świadków. Postępowanie dowodowe może toczyć się bez udziału oskarżonego w dwóch sytuacjach 
: 
- wówczas, gdy istnieją warunki do wyroku zaocznego, tj. gdy oskarżony, któremu doręczono wezwanie, nie 
stawi się na rozprawę główną, i nie stawił się również jego obrońca; 
- oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie. 
 
Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom 
przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu. 
 
Przerwa i odroczenie rozprawy. Przyczyny przerwy i odroczenia są podobne.     Przerwę zarządza się w celu 
sprawdzenia dowodu, dla wypoczynku, z innej przyczyny. 
 
Art. 397 § 1 KPK wymienia kilka przesłanek zastosowania instytucji przerwy lub odroczenia w celu 
przedstawienia dowodów. Jej zastosowanie jest możliwe, jeżeli: 
- ujawnią się istotne braki postępowania przygotowawczego, 
- braki te ujawniają się dopiero w toku rozprawy, 
- ich usunięcie przez sąd uniemożliwiłby wydanie orzeczenia w rozsądnym terminie, 
- nie można ich usunąć stosując tzw. Rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu. 
Warunki te muszą zaistnieć łącznie, koniunkcyjnie. Brak spełnienia jednego z nich uniemożliwia podjęcie 
decyzji w przedmiocie przerwy lub odroczenia rozprawy         w celu poszukiwania dowodów. 
 
Przedmiotowe rozszerzenia oskarżenia. Rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu 
oskarżonemu o inny czyn, oprócz czynów objętych aktem oskarżenia, jest możliwe (art. 398 KPK) jest to 
sytuacja procesu wypadkowego, 
czyli przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia. 
Warunki zastosowania przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia to: 
- okoliczności, które wyszły na jaw na rozprawie, 
- oskarżyciel zarzuca na rozprawie popełnienie tego czynu i domaga się natychmiastowego postępowania o 
ten czyn, 
- oskarżony wyraża zgodę na rozpoznanie czynu na tej samej rozprawie, 
- nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, 
co do nowego czynu. 
 

81

 

Pomimo spełnienia wszystkich tych warunków, sąd nie jest zobowiązany  
do rozpoznania na rozprawie nowego zarzucanego oskarżonemu czynu. 
 
Zmiana kwalifikacji prawnej czynu na rozprawie. 
Kwalifikacja prawna jest zastosowaniem normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, 
stanowiącego czyn przestępczy. Zmian kwalifikacji prawnej może być pierwotna albo wtórna. 
Pierwotna zmiana kwalifikacji prawnej czynu nie wiąże się ze zmianą ustaleń faktycznych, zostały one 
bowiem dokonane w sposób prawidłowy, a tylko błędnie zastosowano kwalifikację prawną. 
Wtórna zmiana kwalifikacji prawnej ma miejsce wówczas, gdy zmiana dokonana  
w opisie zarzucanego oskarżonemu czynu pociąga za sobą zmianę jego kwalifikacji prawnej. 
 
Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący zapytuje strony, czy wnoszą o 
uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej - zamyka przewód. 
 
Wznowienie przewodu sadowego może nastąpić z fazy wyrokowania  
(ale tylko od czasu ogłoszenia wyroku) lub z fazy przemówień stron.  
Wznowienie przewodu sądowego wymaga wydania postanowienia przez sąd. 
 
 

66 WYROKOWANIE 

 
Stanowi fazę rozprawy, w której zostaje wydane rozstrzygnięcie co do przedmiotu procesu. W ramach 
wyrokowania można wyodrębnić wyraźne etapy: 
 
1) 

Narada nad wyrokiem – w toku narad sąd może dojść do wniosku,    że zachodzi potrzeba 

wznowienia przewodu sądowego lub udzielenia dodatkowego głosu stronom. 

2) 

Głosowanie nad wyrokiem – jeżeli sprawa dojrzała do rozstrzygnięcia, sąd przystępuje do 

głosowania. 

3) 

Sporządzenie wyroku na piśmie – wyrok powinien być sporządzony niezwłocznie po ukończeniu 

głosowania. Wyrok dla samej ważności wymaga sporządzenia na piśmie i ogłoszenia. 

4) 

Ogłoszenie wyroku – jest czynnością prawną, powodującą,                że od tej chwili staje się on 

faktem obowiązującym, nie można go już zmienić organ, który go wydał  (istnieją wyjątki art.420 KPK). 
Wyrok ogłasza się zawsze jawnie, nawet wtedy, gdy rozprawa odbyła się z wyłączeniem jawności. 

5) 

Ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku –        czynność ta odbywa się z reguły 

jawnie, ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku odgrywa ważną rolę wychowawczą, 
powinny one przekonywać o jego słuszności. 

6) 

Pouczenie o poprawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku  jest obowiązkiem prawnym. 

Pouczenia tego dokonuje przewodniczący składu sądzącego. 

7) 

Zamknięcie rozprawy głównej – decyzja ta przybiera postać zarządzenia przewodniczącego 

składu sądzącego. 

Male Wprowadzenie 
Wśród środków odwoławczych można wyodrębnić: zwyczajne środki odwoławcze, i nadzwyczajne środki 
odwoławcze. Zwyczajne środki odwoławcze pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji 
nieprawomocnych. Do tej grupy należą: 
o 

Apelacja, umożliwiająca kontrolę wyroków (art. 444 i nast. Kpk) 

o 

Zażalenie,  uruchamiającą  kontrolę  postanowień,  zarządzeń  oraz  innych  czynności  procesowych  a 

także kontrolę bezczynności organu (459/302/466/302/467/246/302/306 kpk). 

Nadzwyczajne środki odwoławcze umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie 
sądowe. Środki te przybierają posta: 
o 

Kasacji /518kpk/ 

o 

Wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu /540kpk/ 

o 

Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991 r. 

10 

 

67. Czynności końcowe w sądzie I instancji. 

Zakończenie  postępowania  przed  sądem  pierwszej  instancji,  z  reguły  nie  jest  tożsame  z  zakończeniem 
postępowania karnego w ogóle. 
Zakończenie rozprawy nie oznacza ukończenia czynności przed sądem pierwszej instancji. 
Czynności końcowe obejmują: czynności dokonywane między zamknięciem rozprawy, a wniesieniem 
środka odwoławczego, uprawomocnieniem się wyroku sądu pierwszej instancji, oraz pomiędzy 
zamknięciem rozprawy a skierowaniem wyroku do wykonania (jeśli nie wniesiono środka odwoławczego). 
 Do najważniejszych grup czynności końcowych należą: 

1.  doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu, 
2.  wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu I instancji na piśmie, 
3.  sporządzenie uzasadnienia wyroku, 
4.  czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku, 
5.  uzupełnienie wyroku. 

 
Doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu. 
Wyroku nie doręcza się oskarżonemu, jest on mu bowiem ogłaszany. 
Wyrok doręcza się tylko wyjątkowo, gdy wynika to z wyraźnego unormowania. 
Takie sytuacje dotyczą: 

a)  wypadków, gdy pozbawiony wolności oskarżony, który nie miał obrońcy, nie został doprowadzony 

na rozprawę w celu wysłuchania wyroku, 

b)  wyroku zaocznego (art.482 kpk) 

Jeżeli oskarżony nie włada językiem polskim, to wyrok doręcza mu się wraz z tłumaczeniem. 
Przepisy nie określają terminu doręczenia oskarżonemu  odpisu wyroku, należy przyjąć, że powinno to 
nastąpić niezwłocznie. 
Doręczając wyrok oskarżonemu należy go pisemnie pouczyć o : przysługującym mu prawie, terminie i 
sposobie wniesienia środka zaskarżenia. 
 
Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu I instancji na piśmie. 
Od ogłoszenia wyroku biegnie ustawowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie 
uzasadnienia wyroku. 
Wniosek musi przybrać formę pisemną. 
Siedmiodniowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku jest terminem 
zawitym, co oznacza, że czynność dokonana po jego upływie jest bezskuteczna (możliwe jest przywrócenie 
terminu w warunkach określonych w art.126 kpk) 
Złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku powoduje powstanie obowiązku sporządzenia 
uzasadnienia wyroku na piśmie i doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem tej osobie, która z takim 
wnioskiem wystąpiła. 
W niektórych sytuacjach uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu, a wiec bez wyczekiwania n stosowny 
wniosek, np. gdy jeden z członków składu orzekającego zgłosił zdanie odrębne. 
Brak wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie, pozostawienie złożonego wniosku bez 
rozpoznania  lub nie złożenie skargi apelacyjnej, powoduje uprawomocnienie się wyroku, wyrok taki 
podlega wykonaniu.    
Sporządzenie uzasadnienia wyroku. 
Uzasadnienie jest dokumentem sprawozdawczym (art.424 kpk) 
Powinno zawierać : 

83

 

a)  wskazanie faktów , jakie sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, i na jakich  w tej mierze 

się oparł dowodach oraz dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych; 

b)  wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku. 

W uzasadnieniu należy nadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a 
zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających , 
uwzględnienia powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku. 
Kodeks nie określa kto powinien sporządzić uzasadnienie wyroku. Najczęściej sporządza go 
przewodniczący składu sędziowskiego lub sędzia sprawozdawca. 
Jeżeli wniosek o sporządzenie uzasadnienia został złożony jedynie w części odnoszącej się do niektórych 
tylko oskarżonych (ograniczenie podmiotowe), to sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych jedynie 
części wyroku, których wniosek dotyczy. 
Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które wydały orzeczenie, włącznie z tymi osobami, które zostały 
przegłosowane. (art.115 kpk !). 
Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręcza się tylko temu podmiotowi, który złożył wniosek o 
sporządzenie uzasadnienia. 
Od daty doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem biegnie 14-dniowy termin do wniesienia apelacji. 
Wniesienie apelacji uruchamia postępowanie odwoławcze. Jeżeli apelacja nie zostanie wniesiona albo jeżeli 
prezes sądu I instancji odmówił jej przyjęcia z powodu tego, że została wniesiona po terminie lub przez 
osobę nieuprawnioną – wyrok sądu I instancji uzyskuje cechę prawomocności. 
 
Czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku. 
Ostatnia grupa to czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku. 
Prawomocność pociąga za sobą z reguły wykonalność wyroku. Okoliczność ta powoduje bezzwłoczne 
wszczęcie postępowania wykonawczego, jeżeli wyrok zawiera rozstrzygnięcia podlegające wykonaniu. 
Niezależnie od czynności końcowych , mogą być dokonywane czynności poza postępowaniem 
wykonawczym, np. wydanie odpisu prawomocnego wyroku. 
Możliwe jest wydanie postanowienia uzupełniającego, gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia w zakresie 
przepadku, co do zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków  zapobiegawczych 
(wymienionych w art.276 kpk ) albo dowodów rzeczowych lub gdy sąd nieprawidłowo zaliczył okres 
tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary. 
 

  68. Kontrola postępowania z urzędu 

   Decyzje  wydane  w  pierwszej  instancji  mogą  być  poddane  kontroli  odwoławczej  za  pomocą  apelacji  lub 
zażalenia.  Orzeczenie  wydane  w  wyniku  tej  kontroli  nie  może  być  zaskarżone  zwyczajnym  środkiem 
odwoławczym. 
   Decyzje procesowe kończące postępowanie w obowiązującym polskim procesie karnym mogą być 
zmienione, uchylone na skutek kontroli: 

-  z urzędu , przez z reguły inny podmiot niż ten , który wydał decyzję; 
-  na skutek  zaskarżenia (wniesienia środka zaskarżenia) , np. apelacją wyroku, zażaleniem. 

 
Kontrola z urzędu decyzji procesowych, a zwłaszcza orzeczeń kończących  postępowanie ma miejsce np. 
w następujących sytuacjach: 

a)  w postępowaniu przygotowawczym ma charakter nadzorczy i przybiera postać: 

-  podjęcia umorzonego śledztwa lub dochodzenia 
-  wznowienia prawomocnie umorzonego śledztwa lub dochodzenia 
-  nadzwyczajnego wznowienia umorzonego śledztwa lub dochodzenia (art.327 i 328 kpk) 

b)  w postępowaniu sądowym może mieć miejsce np. w razie: 

10 

-  podjęcia postępowania warunkowo umorzonego (art.549 kpk) 
-  wznowienia postępowania z urzędu (art. 542 i 3 kpk) 
 
Odpowiedni organ jest zobowiązany do działania z urzędu, wiec strona lub inna uprawniona osoba  może 
zwracać się do tego organu o podjęcie  czynności. 

69. Zwyczajne środki zaskarżenia 

Środek zaskarżenia stanowi skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia 
kontroli decyzji procesowej.  
Cechą  charakterystyczną  środków  zaskarżenia  jest  to,  że  impulsem  koniecznym  do  przeprowadzenia 
kontroli lub spowodowania utraty mocy prawnej postanowienia jest złożenie skargi (skarga etapowa). 
Zaskarżenia dokonuje uprawniony podmiot, którym z reguły jest strona. 
Środek zaskarżenia wnosi się w celu zmiany lub uchylenia wydanej decyzji procesowej. Wniesienie środka 
zaskarżenia jest z reguły ograniczone czasowo. 
Środki zaskarżenia cechuje: 

1)  skargowość – kontrola następuje na skutek wniesienia skargi (etapowej); 
2)  suspensywność tzn. wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie: 

-  prawomocności decyzji (nie dot. nadzwyczajnych śr.odwoławczych) 
-  wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny (np. w razie wniesienia 

apelacji) lub względny ( np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków 
odwoławczych). 

System środków zaskarżenia w polskim procesie karnym składa się z następujących członów: 

1)   środków odwoławczych, stanowiących zasadniczy składnik środków zaskarżenia, 



 

zażalenie 



  apelacja 

2)   sprzeciwów i środków zaskarżenia bardzo zbliżonych do sprzeciwów (quasi-  sprzeciwów) 



  sprzeciw od wyroku nakazowego 



  sprzeciw od wyroku zaocznego 



 

wniosek lub żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia 
postępowania karnego z powodu abolicj 



  wniosek ukaranego karą pieniężnego o jej uchylenie 



  quasi sprzeciw – wniosek o przywrócenie terminu zawitego 

3)   odwołania  : 



 

odwołanie od zarządzeń przewodniczącego do składu orzekającego 



 

odwołanie do sądu od orzeczenia kolegium ds. wykroczeń 

2)  wniosku o stwierdzenie nieważności w trybie ustawy z 1991r. 

  
Sprzeciwy i quasi sprzeciwy 
Charakteryzują się: 

-  skargowością (są formą skargi) 
-  brakiem dewolutywności 
-  kasacyjnością ( zaskarżone orzeczenie traci moc prawną) 

 
Sprzeciwy i quasi sprzeciwy stanowią procesową formę braku zgody podmiotu procesowego  na wydaną 
decyzję procesową, jeśli decyzja procesowa zwłaszcza w postępowaniu szczególnym lub na podstawie 
szczególnych przepisów stanowi rozstrzygnięcie, którego byt zależy od akceptacji , nawet milczącej , strony 
lub jej przedstawiciela. 
Do sprzeciwów i quasi sprzeciwów zaliczamy: 
 -  sprzeciw od wyroku nakazowego art. 506 kpk 

85

 

-   sprzeciw od wyroku zaocznego - może go wnieść oskarżony, usprawiedliwiając swoją   nieobecność na 
rozprawie . Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na wyznaczonej ponownie 
rozprawie; 
-  wniosek lub żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia  postępowania 
karnego z powodu abolicji 
-  wniosek ukaranego karą pieniężnego o jej uchylenie 
-  quasi sprzeciw – wniosek o przywrócenie terminu zawitego. 
Środki odwoławcze. 
Zajmują centralną pozycję w systemie kontroli orzeczeń i uruchamiają odpowiednie środki kontroli 
odwoławczej. 
Mają następujące cechy: 

-  skargowość  tzn. kontrola przeprowadzona za pomocą tych środków jest uruchamiana na 

skutek złożenia skargi odwoławczej 

-  charakter dewolutywny, tzn. wniesienie środka odwoławczego powoduje przekazanie 

sprawy do rozpoznania wyższej instancji. Dewolutywność jest bezwzględna, gdy wniesienie 
środka odwoławczego pociąga za sobą konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do 
rozpoznania (np. apelacji). Dewolutywność względna –gdy przepisy zezwalają na załatwienie 
środka odwoławczego  w tej samej instancji np. w razie wniesienia zażalenia. Brak pełnej 
dewolutywności  (dewolutywność spłaszczona lub pozioma) w razie rozpoznania zażalenia 
przez inny skład sądu równorzędnego lub zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez sąd 
właściwy do rozpoznania sprawy. 

-  charakter suspensywny – powstrzymanie prawomocności i wykonalności zaskarżonego 

orzeczenia. – Zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu 
rozpatrzenia środka odwoławczego. Wykonalność orzeczenia może ulec wstrzymaniu przez 
organ, do którego wniesiono zażalenie lub organ rozpoznający środek odwoławczy. Samo 
wniesienie śr.odwoławczego w postaci zażalenia nie skutkuje wstrzymaniem wykonania 
orzeczenia. 

-  charakter reformacyjny  - uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia; organ 

procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w mocy, ale też 
zmienić. 

Wyróżniamy: 

1)  Zwyczajne środki odwoławcze – pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji 

nieprawomocnych. 

-  apelacja – umożliwia kontrolę wyroków 
-  zażalenie – uruchamia kontrolę postanowień, zarządzeń oraz innych czynności procesowych 

oraz kontrolę bezczynności organu. 

      2)    Nadzwyczajne środki odwoławcze – umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń    
             kończących postępowanie sądowe – potrzeba utrzymania pełnej stabilności orzeczeń   
             ostatecznych. 

-  kasacja 
-  wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu 
-  wniosek o stwierdzeni nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991r. 

 
Odwołanie do składu sądzącego. 
Przysługuje stronom, ich przedstawicielom oraz innym osobom, od zarządzeń przewodniczącego składu 
sądzącego na rozprawie do sądu.  
Powoduje konieczność wydania postanowienia przez skład sądzący. 
Do tego odwołania nie stosuje się przepisów dotyczących śr.odwoławczych.   
 

10 

70. Nadzwyczajne środki zaskarżenia 

Dział 11 Rozdział 55 i Rozdział 56 (art. 518 -548)K.p.k 
Nadzwyczajne środki odwoławcze występują w postaci kasacji i wznowienia postępowania zakończonego 
prawomocnym orzeczeniem sądu. Umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie 
sądowe. 
 
KasacjaPodstawy kasacji są wspólne dla wszystkich podmiotów uprawnionych do wniesienia tego 
nadzwyczajnego środka odwoławczego. W przeciwieństwie do zwyczajnych środków odwoławczych w 
stosunku do kasacji wprowadzono podstawy, adresowane do skarżącego. Oznacza to, że kasacja może być 
wniesiona tylko w ramach podstaw sprecyzowanych w art. 523kpk Według tego przepisu kasacja może być 
wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439kpk – (ZOBACZ) lub innego rażącego 
naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Kasacja nie może być 
wniesiona  wyłącznie z powodu niewspółmierności kary (art. 523kpk).  
Kasacja strony. Strony mogą wnieść kasację tylko od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego 
kończącego postępowanie. Oznacza to, że strony nie mogą zaskarżyć, ani postanowień sądu odwoławczego, 
ani orzeczeń, które uprawomocniły się w sądzie pierwszej instancji, pomimo że kończą postępowanie. 
Samego uzasadnienia wyroku strony też nie mogą zaskarżyć w trybie kasacji. W tym trybie nie podlegają też 
zaskarżeniu zarządzenia.  
Według art. 523 & 2 kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za 
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej 
wykonania. Przepis ten oznacza, że niedopuszczalna jest kasacja strony po pierwsze gdy orzeczono karę 
pozbawienia wolności warunkowo zawieszono; po drugie, gdy wymierzono karę łagodniejszą. Warunkiem 
dopuszczalności wniesienia kasacji przez stronę jest uprzednie zaskarżenie orzeczenia wydanego przez sąd 
pierwszej instancji. 
W każdej skardze kasacyjnej należy podać na czym polega zarzucone uchybienia (art. 526 & 1 kpk). Kasacja 
strony, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona lub podpisana przez obrońcę lub 
pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym (art. 526 & 2 kpk). Strona wnosi kasację do Sądu 
Najwyższego za pośrednictwem sądu odwoławczego, którego wyrok podlega zaskarżeniu. Do kasacji strona 
dołącza dowód uiszczenia opłaty sądowej. Nie dotyczy to prokuratora. 
Kasacja w trybie 521kpk. Odrębny tryb wnoszenia kasacji przewidziano w art.521kpk dla Prokuratora 
Generalnego i dla Rzecznika Praw Obywatelskich. Organy te mogą wnieść kasację od każdego 
prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie  a więc bez względu na to w jakim stadium 
zostaje wydane. Mogą oni wnieść Kasację: 
- bezpośrednio do SN 
- od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie 
- niezależnie od terminu, do wniesienia kasacji, przewidzianego dla stron. 
Skarżący w tym trybie musi jednak mieć na uwadze następujące ograniczenia: 
- niedopuszczalne jest wniesienie kasacji od orzeczenia SN, które zapadło w następstwie rozpoznania kasacji 
- kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może 
wnieść tylko raz 
- niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6miesięcy 
od daty uprawomocnienia się orzeczenia. 
 
Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu skrótowo wznowienie 
postępowania sądowego. Podstawami wznowienia postępowania nazywamy przyczyny (powody) od których 
ustawa uzależnia możliwości wzruszenia prawomocnego orzeczenia w ramach wznowienia postępowania 
sądowego.  Wznowienie postępowanie następuje na wniosek lub także z urzędu. Wznowienie postępowania 
nie jest dopuszczalne od uzasadnienia orzeczeniaPrzyczyny te określają przepisy 540/540a/542&3 kpk 
Art. 540kpk przewiduje trzy odrębne podstawy wznowienia postępowania sądowego, a mianowicie: 
- EX DELICTO pozwala na wznowieniu postępowania zrówno na korzyść jak i niekorzyść Oskarżonego. 
Wznowienie  postępowania może nastąpić gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, 

87

 

a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to wpłynąć na treść orzeczenia. Do wznowienia 
postępowania na podstawie jest konieczne: 
1. ustalenie popełnienia przestępstwa; 2.istnienie związku między tym przestępstwem a treścią orzeczenia. 
- DE NOVIS umożliwia wznowienie postępowania wówczas gdy po wydaniu orzeczenia ujawniają się nowe 
fakty lub dowody nie znane sądowi a wskazujące na to że: 
A\ skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowi przestępstwa lub nie podlega karze. 
B\ skazano go za przestępstwo, zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności 
zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające 
na nadzwyczajne obostrzenie kary. 
C\ sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez 
oskarżonego zarzucanego mu czynu. 
- INNE PRZYCZYNY (chaotycznie jest przedstawione w podręczniku)  
 
Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczeń wydanych wobec osób 
represjonowanych za działalność na Recz niepodległego bytu państwa polskiego. 
Dla osób represjonowanych w latach 1944-1956 wprowadzono odrębną regulację z dnia 23 lutego 1991 o 
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz 
niepodległego bytu Państwa Polskiego. Powołana ustawa reguluje podstawy rehabilitacji skazanych i 
związanych z tym tryb postępowania oraz postępowanie o przyznanie osobom represjonowanym 
odszkodowań i zadośćuczynienia za poniesione szkody powstałe w wyniku orzeczenia, które uznano za 
nieważne. Postępowanie o stwierdzenie nieważności wszczyna się na wniosek . Wniosek może być uznany 
za nadzwyczajny środek zaskarżenia. 
 

71. Cechy środków odwoławczych 

Centralną pozycję kontroli orzeczeń na skutek zaskarżenia zajmują środki odwoławcze, które uruchamiają 
odpowiednie środki kontroli odwoławczej. 
Środki odwoławcze mają następujące cechy: 



 

Skargowość, tzn. kontrola przeprowadzona z pomocą tych środków jest uruchamiana na żądanie, tj. 

na skutek złożenia skargi odwoławczej; (wyjątek zawiera art. 542kpk); 



 

Charakter  dewolutywny,  tzn.  wniesienie  środka  odwoławczego  powoduje  przekazanie  sprawy  do 

rozpoznania wyższej instancji. 

Dewolutywność jest bezwzględna, gdy wniesienie środka odwoławczego pociąga za sobą konieczność 
przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania (np. apelacji). 
Można mówić o dewolutywności względnej, gdy obowiązujące przepisy zezwalają  na załatwienie środka 
odwoławczego w tej samej instancji np. w razie wniesienia zażalenia, 
albo o braku pełnej dewolutywności (dewolutywność spłaszczona) w razie rozpoznania zażalenia przez inny 
skład sądu równorzędnego (art. 428 & 3kpk) lub rozpoznania zażalenia na zarządzenia prezesa sądu przez 
sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art. 337 &2kpk). 
Charakter dewolutywny mają także nadzwyczajne środki odwoławcze (kasacja i wznowienie postępowania 
sądowego zakończony prawomocnym wyrokiem) 



 

Charakter  suspensywny,  który  przejawia  się  w  powstrzymaniu  prawomocności  i  wykonalności 

zaskarżonego  orzeczenia.  Powstrzymanie  prawomocności  orzeczenia  w  razie  wniesienia  zwyczajnego 
środka  odwoławczego  ma  charakter  bezwzględny,  gdyż  zaskarżenie  wyklucza  możliwość 
uprawomocnienia  się  decyzji  do  czasu  rozpatrzenia  środka  odwoławczego  przez  uprawniony  organ 
procesowy.  Nie  dotyczy  to  nadzwyczajnych  środków  odwoławczych  ,  dla  których  prawomocność 
orzeczenia  stanowi  warunek  dodatni.  Powstrzymanie  wykonalności  orzeczenia  (druga  strona 
suspensywności)  na  skutek  wniesienia  środka  odwoławczego  może  być  bezwzględne  (np.  w  razie 
wniesienia  apelacji)  lub  względne  (np.  w  razie  wniesienia  zażalenia  lub  nadzwyczajnych  środków 
odwoławczych).  W  tej  drugiej  sytuacji  pomimo  zaskarżenia  postanowienia  zażaleniem  podlegało  ono 
wykonaniu. Wykonalność orzeczenia może ulec wstrzymaniu przez organ, do którego wniesiono środek 
odwoławczy,  jak  i  przez  organ  rozpoznający  środek  odwoławczy.  Samo  wniesienie  środka 
odwoławczego w takim wypadku nie skutkuje wstrzymania wykonania orzeczenia; 

10 



 

Charakter  reformacyjny,  co  oznacza,  że  wniesienie  środka  odwoławczego  powoduje  uruchomienie 

merytorycznej  kontroli orzeczenia, w wyniku  której  organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie 
tylko uchylić lub utrzymać w mocy, ale także zmienić. 

 

72. Podstawy odwołania 

Przyczyny odwoławcze stanowią kategorię uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego 
orzeczenia. 
Kategorie (względnych przyczyn odwoławczych wymienia art. 438 kpk. Przepis ten stanowi, że orzeczenie 
ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia w postępowaniu odwoławczym: 
A. Obrazy prawa materialnego. Sformułowanie to należy rozumieć szeroko, obejmuje  każde prawo 
materialne, które miało lub powinno mieć zastosowanie w postępowaniu karnym. Pojawiające się w 
praktyce naruszenia prawa materialnego z reguły mogą przybierać jedną z następujących postaci: 
o 

a/  uchybienia  w  stwierdzeniu  przestępczości  czynu,  a  więc  skazano  sprawcę  mimo  że  np.;  czyn 

przypisany  nie  zawiera  ustawowych  znamion  czynu  zabronionego,  ustawa  określa  że  sprawca  nie 
przestępstwa, ustawa określa że sprawca nie podlega karze. 

o 

b/  uchybienia  w  zakresie  kwalifikacji  prawnej  czynu  np.  zastosowanie  niewłaściwego  przepisu  do 

ustalonego stanu faktycznego; 

o 

c/ uchybienia w zakresie konsekwencji prawnej czynu, gdyż zastosowanie tej konsekwencji nastąpiło 

z pogwałceniem normy prawnomaterialnej np. błędne wymierzono karę łączną. 

B. Obraza przepisów postępowania , jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia. Obraza przepisów 
postępowania karnego może przybierać różną postać naruszeń w zakresie stosowania tego prawa. Może ona 
polegać na: 
- niezastosowanie normy prawa karnego procesowego nakazanej ustawą np.: niezawiadomienie stron o 
terminie rozprawy, w której mieli prawo brania udziału; 
-  dokonanie czynności procesowej zakazanej przez ustawę np. mimo prawomocnego wyroku skazującego, 
wszczęto postępowanie przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn; 
- dokonanie czynu przez nieuprawniony podmiot np. skargę zasadniczą wniosła i popierała osoba  do tego 
nie uprawniona 
- naruszenie przepisów dotyczących postępowania dowodowego np. przez niepełne przeprowadzenie 
dowodów 
C. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść 
tego orzeczenia. Przyczynę tę stanowią wszelkie nieprawidłowości w zakresie ustalenia faktycznych lub 
nietrafna, sprzeczna z obiektywną rzeczywistością ocena istnienia przyczyn powstania i następstw faktów 
dowodowych.. Przyczyn błędu w ustaleniu faktycznych może być wiele. Wśród nich można wymienić 
następujące: 
- niewiarygodność źródeł dowodowych; 
- nieuwzględnienie źródeł dowodowych; 
- sprzeczność wniosków między sobą; 
- sprzeczność wniosków z zebranymi dowodami; 
- sprzeczność między faktami ustalonymi przez sąd. 
– wymienione przykłady  nie wyczerpują wszystkich możliwości uchybień. 
D.  Rażącej niewspółmierności kary albo niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka 
zabezpieczającego lub innego środka, jak np. środka poprawczego lub środka wychowawczego. Przyczyną 
odwoławczą przewidzianą w art. 438 pkt 4 kpk nie jest każda niewspółmierność kary, lecz tylko 
niewspółmierność w stopniu rażącym. Sąd odwoławczy nie zajmuje się zatem małymi dysproporcjami kary. 
Musi to być dysproporcja znaczna. Ocenia sąd ja na podstawie faktów wynikających z przeprowadzonych w 
sprawie dowodów, które, powinny być przez sąd uwzględnione przy wymiarze kary 
E. Inne przyczyny odwoławcze prócz wymienionych, do przyczyn odwoławczych trzeba zaliczyć nowe 
fakty i nowe dowody, które powstają lub zostają ujawnione po wydaniu orzeczenia w I instancji, a 
szczególnie po wydaniu wyroku Ujawnienie nowych faktów i nowych dowodów może powodować, że 
zaskarżenie orzeczenia jest w ich świetle wadliwe. Według 427 & 3 kpk odwołujący się może również, 
wskazać nowe fakty lub dowody. 

89

 

Pewne szczególne unormowanie zawiera 447 & 3 kpk. W myśl tego przepisu w apelacji można podnosić 
zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia. 
 
Wyróżniamy również  bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia brak w książce Marszała na podstawie 
kpk 
Art.  439.  Bezwzględne  przyczyny  uchylenia  orzeczenia  §  1.  Niezależnie  od  granic  zaskarżenia  i 
podniesionych  zarzutów  oraz  wpływu  uchybienia  na  treść  orzeczenia  sąd  odwoławczy  na  posiedzeniu 
uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli: 
1) w  wydaniu  orzeczenia  brała  udział  osoba  nieuprawniona  lub  niezdolna  do  orzekania  bądź  podlegająca 
wyłączeniu na podstawie art. 40, 
2) sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie, 
3) sąd  powszechny  orzekł  w  sprawie  należącej  do  właściwości  sądu  szczególnego  albo  sąd  szczególny 
orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego, 
4) sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu, 
5) orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie, 
6) zapadło  z  naruszeniem  zasady  większości  głosów  lub  nie  zostało  podpisane  przez  którąkolwiek  z  osób 
biorących udział w jego wydaniu, 
7) zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie, 
8) zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już 
prawomocnie zakończone, 
9) zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8–11, 
10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2, art. 
80 oraz art. 517i § 1 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy, 
11) sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa. 
§ 2. Uchylenie orzeczenia jedynie z powodów określonych w § 1 pkt 9–11 może nastąpić tylko na korzyść 
oskarżonego. 
§ 3. W posiedzeniu mają prawo wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy. Przepis art. 451 stosuje się 
odpowiednio. 
 

73. Granice środka odwoławczego

 - jest to zakres, w jakim sąd (organ) odwoławczy rozpoznaje sprawę w 

ramach  środka  odwoławczego,  czyli  są  to  granice  rozpoznania  sprawy  przez  organ  drugiej  instancji. 
Wyznaczają go: 
a) 

zakres zaskarżenia 

b) 

zarzuty odwoławcze 

c) 

kierunek środka odwoławczego 

Zawsze powinno być wskazane zaskarżone rozstrzygnięcie skarżonego orzeczenia lub zaskarżone ustalenie 
zawarte w skarżonym uzasadnieniu. Granice środka odwoławczego wyznaczane są przez granice 
zaskarżenia, a przy środku na niekorzyść oskarżonego nadto zakres zarzutów. Natomiast zakres orzekania 
organu odwoławczego w granicach środka odwoławczego dodatkowo zakreślany jest przez podniesione 
zarzuty, kierunek środka odwoławczego i związany z nim zakaz reformationis in peius oraz tzw. reguły ne 
peius, które ograniczają merytoryczne orzekanie sądu odwoławczego. 
Granice zaskarżania ( wyznaczające granice środka odwoławczego) to zakres, w jakim zaskarżono dane 
orzeczenie lub zarządzenie. Mogą to być granice rzeczowe (przedmiotowe) i osobowe (podmiotowe). 
Granice przedmiotowe zaskarżenia określa skarżący, wskazując, jakie rozstrzygnięcia zawarte w orzeczeniu 
(zarządzeniu) lub ustaleniu zawarte w uzasadnieniu poddaje kontroli organu odwoławczego, gdyż naruszają 
one jego prawa lub szkodzą jego interesom. 
Granice podmiotowe występują jedynie w procesach wieloosobowych, gdzie orzeczenie zawiera 
rozstrzygnięcia dotyczące więcej niż jednej osoby. 
Wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu wymagane jest jedynie przy środku składanym przez 
oskarżyciela publicznego, adwokata i pełnomocnika. Zarzuty te to wskazanie konkretnych uchybień 
popełnionych przy wydaniu orzeczenia lub przy dokonywaniu zaskarżonej czynności. 
 

10 

74.  Kierunek  środka  odwoławczego

  -  Jest  to  stosunek  środka  odwoławczego  do  interesu  prawnego 

oskarżonego.  Środek  odwoławczy  może  być  więc  wniesiony  na  korzyść  lub  na  niekorzyść  oskarżonego. 
Niektórzy uczestnicy procesu mogą wnieść środek odwoławczy tylko na korzyść oskarżonego. Są to: 
- 

oskarżony 

- 

jego obrońca 

- 

przedstawiciel ustawowy 

Inne  strony  mogą  wnieść  środek  odwoławczy  jedynie  na  niekorzyść  oskarżonego.  Wynika  to  z  zasady  – 
gravamen  –  czyli  –  odwołujący  się  może  zaskarżyć  jedynie  rozstrzygnięcia  lub  ustalenia  naruszające  jego 
prawa lub szkodzące jego interesom. 
 

75. Reformationis in peius

 - zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie. Zakaz ten obowiązuje w 

postępowaniu przed dwoma sądami: 
a) 

w  postępowaniu  przed  sądem  odwoławczym  –  sąd  ten  może  orzec  na  niekorzyść  oskarżonego 

tylko  wtedy,  gdy  wniesiono  na  jego  niekorzyść  środek  odwoławczy,  a  także  tylko  w  granicach 
zaskarżenia, chyba, że ustawa stanowi inaczej 

b) 

w  postępowaniu  przed  sądem  pierwszej  instancji  –  w  razie  przekazania  sprawy  do  ponownego 

rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy , gdy 
orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. 

Zakaz  reformationis  in  peius  nie  działa  jeśli  wyrok  był  zaskarżony  również  lub  wyłącznie  na  niekorzyść 
oskarżonego. 
 

76. Regula ne peius 

Regula ta adresowana jest do sadu odwolawczego. 
Reguly ta dzialaja mimo wniesienia srodka odwolawczego na niekorzysc oskarzonego. Wyroznia sie 
nastepujace sytuacje: 
o 

Sad odwolawczy nie moze skazac oskarzonego, jezeli w I insntacji zostal uniewiniony lub 

postepowanie zostalo umorzone bezwarunkowo lubwarunkowo 

o 

Sad odwolawczy moze orzec kare surowsza pozbawienia wolnosci tylko wtedy gdy nie zmienia 

ustalen faktycznych przyjetych za podstawe zaskarzonego wyroku 

o 

Sad odwolawczy nie moze zaostrzyc kary przez wymierzenie kary dozywotniego pozb. Wolnosci 

 
 
Zasada ne peius stawnowi wyraz dazenia do zachowania dwuinstancyjnosci. W razie wniesienia srodka 
odwolawczego na niekorzysc oskarzonego sad moze uchylic zaskarzone orzeczenie i przekazac sprawe do 
ponownego rozpatrzenia.  
 

77. Rozstrzygniecia sadu odwolawczego 

Sad odwolawczy wydaje jedno z nastepujacych rozstrzygniec: 



 

Utrzymuje w mocy zaskarzone orzeczenie – gdy przeprowadzona kontrola nie stwierdzila uchybien 

wymagajacych zmiany lub uchylenia zaskarzonego orzeczenia. Stanowi forme aprobaty zakarzonego 
orzeczenia. Rozstrzygniecie to konczy tok instancji i powoduje uprawomocnienie sie orzeczenia 
wydanego w I instancji 



 

Zmienia zaskarzone orzeczenie – oznacza wydanie rozstrzygniec co do istoty odmiennych od tych, 

ktore zawiera zaskarzone orzeczenie. O zmianie zaskarzonego orzeczenia orzeka sad odwolawczy, jezeli 
dysponuje odpowiednim materialem dowodowym. Zmiana orzeczenia obejmuje swym zakresem 
wszelkie formy orzekania merytorycznego przez s. Odwolawczy powodujac modyfikacje zaskarzonego 
orzeczenia co do jakiejkolwiek czesci. 



 

Uchyla zaskarzone orzeczenie – zaskarzone orzeczenia traci byt procesowy, przestaje obowiazywac. 

Uchylajac sad musi wydac rozstrzygniecie wtorne (nastepcze). Sad uchyla orzeczenie, gdy dopuszczono 
sie uchybienia, stanowiacego bezwzgledna przyczyne uchylenia orzeczenia lub ktore moglo miec istotny 
wplyw na tresc zaskarzonego orzeczenia, a jednoczesnie: 

- nie wchodzila w gre zmiana orzeczenia 

91

 

- zebrany material dowodowy byl niewystarczajacy do wydania orzeczenia co do istoty sprawy i nie mozna 
bylo go uzupelnic 
Uchylajac zaskarzone orzeczenia sad odwolawczy ma 2 mozliwosci: 
- przekazac sprawe do ponownego rozpoznania 
- umorzyc postepowanie 
Uchylenie moze dotyczyc calego orzeczenia lub czesci 
 

78. Rozstrzygniecia sadu w postepowaniu kasacyjnym 

Rozstrzygniecie może być następujące: 
1. 

oddalenie kasacji;  

2. 

uchylenie orzeczenia w całości lub w części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia;  

3. 

umorzenie postępowania i przekazanie do ponownego rozpatrzenia;