dr n. med. Maciej Barzdo 

lek. med. Maciej Kędzierski 

Orzecznictwo lekarskie 

Cz. II. Orzecznictwo ubezpieczeniowe 

Zakład Medycyny Sądowej  

oraz 

Zakład Orzecznictwa Sądowo-Lekarskiego i Ubezpieczeniowego 

Katedry Medycyny Sądowej

   

System ubezpieczenia społecznego pracowników i osób pracujących na 
własny rachunek wyróżnia 4 fundusze ubezpieczeniowe: 
- fundusz emerytalny (emerytura) 

- 

fundusz chorobowy (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, 

zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy 
- 

fundusz rentowy (zasiłek z tytułu niezdolności do pracy, renta 

szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, renta socjalna) 
- fundusz wypadkowy (jednorazowe odszkodowanie) 

Zasiłek chorobowy 
 
Zasiłek chorobowy przysługuje osobie ubezpieczonej, która jest czasowo 
niezdolna do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia 
chorobowego.  
 
Na równi z czasową niezdolnością do pracy z powodu choroby jest traktowana 
niemożność wykonywania pracy:  
1) w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ na podstawie przepisów o 
zwal

czaniu chorób zakaźnych albo o zwalczaniu gruźlicy, 

2) z powodu pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu 
leczenia uza

leżnienia alkoholowego lub uzależnienia od środków odurzających 

lub substancji psychotropowych. 
 
Zasiłek chorobowy przysługuje również osobie ubezpieczonej, która stała się 
czasowo niezdolna do pracy po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli 
czasowa niezdolność do pracy trwała nieprzerwanie co najmniej 30 dni i 
powstała nie później niż: 
l) w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego, 
2) w ciągu 3 miesięcy w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest 
dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy ujawniają się po okresie 
dłuższym niż 14 dni od początku choroby. 

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres czasowej niezdolności do pracy 
z powo­du choroby, nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli przyczyną tej 
niezdolności jest gruźlica, to nie dłużej niż przez 270 dni. 
 
Jest to tzw. okres zasiłkowy, do którego wlicza się: 
- 

wszystkie okresy nieprzerwanej czasowej niezdolności do pracy, 

- 

okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn podanych wyżej, 

- 

okresy poprzedniej czasowej niezdolności do pracy, spowodowanej tą 

samą cho­robą, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem 
ponownej nie­zdolności do pracy nie przekroczyła 60 dni. 
 

Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. 
Miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu wynosi 70% 
podstawy wymiaru zasiłku. 
Jeżeli czasowa niezdolność do pracy: 
- 

przypada w okresie ciąży, 

- 

powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim 

przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz 
zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, 
- 

powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy 

pracy lub choroby zawodowej, to miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 
100% podstawy wymiaru. 

Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy 
przypadający w czasie urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego, 
tymczasowego aresztowania lub kary pozbawienia wolności (chyba, że 
osoba ta wykonuje odpłatnie pracę w czasie odbywania kary). 
 
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych 5 dni czasowej 
niezdolności do pracy spowodowanej nadużyciem alkoholu. 
 
Po ustaniu ubezpieczenia chorobowego zasiłek chorobowy nie przysługuje 
osobom czasowo niezdolnym do pracy: 
l) mającym ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do 
pracy, 
2) kontynuującym działalność zarobkową lub osobom, które podjęły 
działalność zarobkową, 
3) które nie nabyły prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia z powodu braku 
okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego, 
4) uprawnionym do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego 
lub świadczenia przedemerytalnego. 
 

Osoba ubezpieczona wykonująca pracę zarobkową w okresie orzeczonej 
niezdolności do pracy lub wykorzystująca zwolnienie od pracy w sposób 
niezgodny z wymienionymi w nim zaleceniami lekarskimi traci prawo do 
zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. 

Przy ustalaniu prawa do zasiłków chorobowych i ich wysokości dowodem 
stwierdzającym czasową niezdolność do pracy z powodu choroby, 
konieczności sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, pobytu w 
stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej są zaświadczenia lekarskie 
wystawiane na odpowiednich drukach - ZUS ZLA. 
 
Zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA zawiera: 
l) informacje identyfikujące ubezpieczonego i płatnika jego składek, 
2) informacje dotyczące lekarza, który zaświadczenie wystawił i miejsca 
wykony­wania przez niego zawodu, 
3) 0kres orzeczonej czasowej niezdolności do pracy (w tym okres pobytu w 
stacjo­narnym zakładzie opieki zdrowotnej), numer statystyczny choroby 
ustalony wg X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i 
Problemów Zdrowotnych (załącznik nr 2), odpowiednie kody literowe oraz 
wskazania lekarskie, 
4) okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności 
sprawowania osobistej opieki nad chorym członkiem rodziny, datę 
urodzenia członka rodziny i stopień jego pokrewieństwa z ubezpieczonym. 
 

Do wystawiania zaświadczeń Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważnia 
lekarza, lekarza dentystę, felczera lub starszego felczera po złożeniu przez 
niego w terenowej jednostce organizacyjnej ZUS następujących 
dokumentów: 
l) wypełnionego wniosku w sprawie upoważnienia do wystawiania 
zaświadczeń lekarskich, 
2) pisemnego oświadczenia, że zobowiązuje się on do przestrzegania zasad 
orzeka­nia o czasowej niezdolności do pracy i wykonywania obowiązków 
wynikających z przepisów ustawy, 
3) kopii prawa wykonywania zawodu. 
 
Upoważnienia do wystawiania zaświadczeń lekarskich udziela w imieniu 
Zakładu główny lekarz orzecznik oddziału ZUS. 
 
Upoważnienie do wystawiania zaświadczeń lekarskich jest bezterminowe i 
uprawnia 

do wystawiania zaświadczeń lekarskich na terenie całego kraju. 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie może upoważnić do wystawiania 
zaświadczeń lekarskich lekarzy i lekarzy dentystów w okresie odbywania 
stażu podyplomowego. 

W razie stwierdzenia nieprawidłowości w wystawianiu zaświadczeń 
lekarskich, 

zwłaszcza gdy zaświadczenie lekarskie zostało wystawione: 

- 

bez wykonania bezpośredniego badania stanu zdrowia ubezpieczonego, 

- 

bez udokumentowania rozpoznania stanowiącego podstawę orzeczonej 

czasowej niezdolności do pracy, 
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może cofnąć upoważnienie do 
wystawiania zaświadczeń lekarskich na okres nieprzekraczający 12 
miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji. 

W razie 

niewywiązywani się z obowiązku 

- 

podawania informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do 

zasiłku chorobowego lub jego wysokość, z zastosowaniem określonych 
kodów literowych, 
- 

wystawiania zaświadczenia lekarskiego z dwiema kopiami,  

- 

przekazania oryginału zaświadczenia lekarskiego w ciągu 7 dni od dnia 

wystawienia zaświadczenia bezpośrednio do terenowej jednostki 
organizacyjnej Zakładu   Ubezpieczeń Społecznych, 
- 

przekazania pierwszej kopii zaświadczenia lekarskiego ubezpieczonemu, 

- 

przechowywania drugiej kopii zaświadczenia lekarskiego przez okres 

trzech lat,  
- 

właściwego wpisywania kodów literowych oraz numerów statystycznych 

chorób ustalonych według X Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji 
Chorób i Problemów Zdrowotnych na oryginale i drugiej kopii 
zaświadczenia, 
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może cofnąć upoważnienie do 
wystawiania zaświadczeń lekarskich na okres nieprzekraczający 3 miesięcy 
od daty uprawomocnienia się decyzji.  

Zaświadczenie lekarskie wystawia się z dwiema kopiami: 
- 

oryginał zaświadczenia lekarskiego osoba wystawiająca przesyła w ciągu 7 

dni od dnia jego wystawienia bezpośrednio do terenowej jednostki 
organizacyjnej ZUS, 
- 

pierwszą kopię zaświadczenia lekarskiego otrzymuje osoba ubezpieczona, 

- 

drugą kopię osoba wystawiająca zaświadczenie ma obowiązek 

przechowywania przez okres 3 lat. 

W zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności do pracy z powodu 
choroby lub pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej informacje 
o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego lub 
jego wysokość podaje się z zastosowaniem kodów literowych, 
oznaczających odpowiednio: 
- kod A - 

niezdolność do pracy powstałą po przerwie nieprzekraczającej 60 

dni, spowodowaną tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności do 
pracy przed przerwą, 
- kod B - 

niezdolność do pracy przypadającą w okresie ciąży, 

- kod C - 

niezdolność do pracy spowodowaną nadużyciem alkoholu, 

- kod D - 

niezdolność do pracy spowodowaną gruźlicą, 

- kod E - 

niezdolność do pracy spowodowaną chorobą, której objawy 

chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku 
choroby. 
 
W zaświadczeniu lekarskim, na pisemny wniosek ubezpieczonego, nie 
umieszcza się kodu B i D. 

Kody literowe wpisuje się odpowiednio na oryginale i na kopiach 
zaświadczenia lekarskiego, a numer statystyczny choroby, ustalony 
według X Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów 
Zdrowotnych, tylko na oryginale i na drugiej kopii. 

W razie zatrudnienia osoby ubezpieczonej u dwóch lub więcej pracodawców 
zaświadczenie lekarskie jest wydawane na oddzielnych formularzach, w 
liczbie odpowiadającej liczbie pracodawców. 
 

 
Wydawane przez ZUS druki zaświadczeń lekarskich są drukami ścisłego 
zarachowania. 
 
Lekarze, lekarze dentyści, felczerzy i starsi felczerzy są obowiązani do 
zawia­damiania terenowej jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała druki 
zaświadczeńlekarskich, o każdym przypadku zagubienia, zaginięcia lub 
kradzieży tych druków. 

Kontrola orzekania o czasowej niezdolnoścj do pracy 
 
Prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu 
choroby oraz prawidłowość wystawiania zaświadczeń lekarskich podlegają 
kontroli, którą wykonują lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń 
Społecznych. 
 
O przeprowadzenie kontroli prawidłowości orzekania o czasowej 
niezdolności do pracy z powodu choroby może wystąpić do Zakładu 
Ubezpieczeń Społecznych także pracodawca.  

W celu kontroli lekarz orzecznik ZUS może: 
l) przeprowadzić badanie osoby ubezpieczonej: 
- w wyznaczonym miejscu, 
- w miejscu jej pobytu, 
2) skierować osobę ubezpieczoną do lekarza konsultanta ZUS na badanie 
specjalistyczne, 
3) zażądać od lekarza, lekarza dentysty, felczera lub starszego felczera, 
który wystawił zaświadczenie lekarskie, udostępnienia dokumentacji 
medycznej osoby ubezpieczonej, stanowiącej podstawę wydania 
zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie, 
4) zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie. 
 
W razie uniemożliwienia przez osobę ubezpieczoną przeprowadzenia 
badania lub niedostarczenia wyników badań w określonym terminie, 
zaświadczenie lekarskie traci ważność od dnia następującego po tym 
terminie. 
 

Jeżeli po analizie dokumentacji medycznej i po wykonaniu badania osoby 
ubezpieczonej lekarz orzecznik ZUS określił datę ustania niezdolności do 
pracy wcześniejszą niż orzeczona w zaświadczeniu lekarskim, to za okres 
od tej daty zaświadczenie lekarskie traci ważność. 
 
W przypadku określenia daty ustania niezdolności do pracy wcześniejszej 
niż orzeczona w zaświadczeniu lekarskim, lekarz orzecznik Zakładu 
Ubezpieczeń Społecznych wystawia zaświadczenie na druku ZUS ZLA/K. 
Jest ono traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak 
przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Zaświadczenie to 
lekarz orzecznik Zakładu wręcza w dniu badania osobie ubezpieczonej, 
informując ją jednocześnie o konieczności doręczenia zaświadczenia 
pracodawcy. 

W razie wydania przez lekarza orzecznika ZUS zaświadczenia określającego 
datę ustania niezdolności do pracy wcześniejszą niż orzeczona w 
zaświadczeniu lekarskim lub w razie uniemożliwienia przez osobę 
ubezpieczoną badania lub niedostarczenia wyników badań w określonym 
terminie Zakład wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku chorobowego. 
 
Kopię decyzji, o której mowa wyżej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych 
przesyła pracodawcy osoby ubezpieczonej, której ta decyzja dotyczy. 

Świadczenie rehabilitacyjne 
 
Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje osobie ubezpieczonej, która 
spełnia łącznie następujące warunki: 
- 

wyczerpała zasiłek chorobowy (odpowiednio 182 lub 270 dni), 

- 

jest nadal niezdolna do pracy ze względu na konieczność dalszego 

leczenia lub rehabilitacji, 
- 

rokuje odzyskanie zdolności do dotychczasowej pracy w okresie nie 

przekraczającym 12 miesięcy. 

Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do 
emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, 
zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego. 

Lekarz prowadzący leczenie powinien, nie później niż 60 dni przed 
zakończeniem okresu zasiłkowego, zbadać osobę ubezpieczoną i ocenić, 
czy rokuje ona odzyskanie zdolności do pracy przed upływem okresu 
zasiłkowego. Jeżeli osoba badana wymaga dalszego leczenia i rehabilitacji 
oraz rokuje odzyskanie zdolności do pracy w okresie dłuższym niż okres 
zasiłkowy, ale nie później niż w ciągu 12 miesięcy po jego wyczerpaniu, to 
lekarz powinien poinformować ją o możliwości złożenia wniosku o ustalenie 
prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. 
 
Wniosek na druku ZUS Np-

7 wraz z zaświadczeniem o stanie zdrowia 

sporządzonym przez lekarza, pod którego opieką znajduje się osoba 
ubiegająca się o świadczenie, należy złożyć w oddziale ZUS. 

Na badanie przez lekarza orzecznika ZUS osoba ubezpieczona zgłasza się z 
wynikami badań dodatkowych oraz dokumentacją medyczną z przebiegu 
leczenia. Lekarz orzecznik ZUS może orzec o okolicznościach 
uzasadniających przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego na okres, który 
zależy od stanu zdrowia osoby badanej, rokowania co do pozytywnych 
wyników leczenia lub rehabilitacji oraz przewidywanego terminu 
odzyskania zdolności do pracy. Okres ten łącznie nie może przekroczyć 12 
miesięcy. 
 
Lekarz orzecznik może orzec o okolicznościach uzasadniających 
przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego także w przypadku złożenia przez 
pracownika wniosku o świadczenie rentowe z tytułu niezdolności do pracy, 
jeżeli według oceny orzecz­niczej stan zdrowia wnioskującego nie 
uzasadnia orzeczenia trwałej lub okresowej niezdolności do pracy, a 
spełnia on warunki wymagane do przyznania świadczenia. 

Zasiłek wyrównawczy 
 
Zasiłek wyrównawczy przysługuje osobie ubezpieczonej będącej 

pracownikiem  

z obniżoną sprawnością do pracy, która jest zatrudniona: 

- 

w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej, 

- 

u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do 

potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy, jeżeli jej miesięczne 
wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest niższe od przeciętnego 
miesięcznego wynagrodzenia ustalonego według zasad obowiązujących 
przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków. 

 
O potrzebie prowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka: 
- 

wojewódzki ośrodek medycyny pracy, 

- lekarz orzecznik ZUS. 

Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje: 
- 

w przypadku zakończenia rehabilitacji zawodowej i przesunięcia do innej 

pracy, nie później niż po 24 miesiącach od dnia, w którym pracownik podjął 
rehabilitację, 
- 

jeżeli ze względu na stan zdrowia pracownika rehabilitacja zawodowa 

stała się niecelowa, o czym orzeka lekarz orzecznik ZUS. 
Zasiłek wyrównawczy nie przysługuje pracownikowi uprawnionemu do: 
- emerytury, 
- 

renty z tytułu niezdolności do pracy. 

Zasiłek macierzyński 
 
Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia 
chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego: 
l) urodziła dziecko, 
2) przyjęła dziecko w wieku do l roku na wychowanie i wystąpiła do sądu 
opie­kuńczego w sprawie jego przysposobienia; 
3) przyjęła dziecko w wieku do l roku na wychowanie w ramach rodziny 
zastępczej. 
 
Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu 
pracy jako okres urlopu macierzyńskiego. 
 
Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed 
przewidywaną datą porodu. 
 
Dowodem wymaganym do wypłaty zasiłku macierzyńskiego jest nie 
sformalizowane zaświadczenie lekarskie stwierdzające przewidywaną datę 
porodu lub skrócony odpis aktu urodzenia dziecka. 
 
Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. 

Zasiłek opiekuńczy 
 
Zasiłek opiekuńczy przysługuje osobie ubezpieczonej, która jest pracownikiem 
zwolnionym od wykonywania pracy w związku z koniecznością osobistego 
sprawowania opieki nad: 
l) dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w razie: 
- 

nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których 

dziecko uczęszcza, 
- 

porodu lub choroby małżonka pracownika, stale opiekującego się dziec­kiem, 

jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, 
- 

pobytu małżonka pracownika, stale opiekującego się dzieckiem, w 

stacjonar­nym zakładzie opieki zdrowotnej, 
2) chorym dzieckiem w wieku poniżej 14 lat, 
3) innym chorym członkiem rodziny. 
 
Za członków rodziny uważa się małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, 
rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat, jeżeli pozostają we wspólnym 
gospo­darstwie domowym z pracownikiem w okresie sprawowania opieki. 
 
Za dzieci uważa się dzieci własne pracownika lub jego małżonka oraz dzieci 
przysposobione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie. 
 

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania 
pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej 
jednak niż: 
- 

60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana nad 

dzieckiem w wieku do lat 8 lub chorym dzieckiem do ukończenia lat 14, 
- 

14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innym 

członkiem rodziny. 
 
Zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi 
członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym 
niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do zasiłku 
opiekuńczego, a także bez względu na liczbę dzieci i innych członków 
rodziny wymagających opieki. 

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza pracownikiem są inni 
członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, 
mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie 
dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 
lat. 
 
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje za okresy przypadające w czasie: 
- 

urlopu bezpłatnego, 

- urlopu wychowawczego, 
- 

tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności. 

 
Pracownik wykonujący pracę zarobkową w okresie orzeczonego zwolnienia 
od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki lub 
wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem traci 
prawo do zasiłku opiekuńczego za cały okres zwolnienia. 

Dowodami stwierdzającymi konieczność osobistego sprawowania opieki 
nad chorym dzieckiem w wieku do lat 14 lub innym chorym członkiem 
rodziny są zaświadczenia, wystawiane na druku ZUS ZLA przez 
upoważnionych lekarzy. 
 
Podstawą do przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu 
konieczności sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 
w przypadku porodu lub choroby małżonka pracownika stale opiekującego 
się dzieckiem - jeżeli poród lub choroba uniemożliwiają temu małżonkowi 
sprawowanie opieki - 

są zaświadczenia wystawiane przez lekarza, lekarza 

dentystę, starszego felczera lub felczera na niesformalizowanym druku. 
 
Dokumentem, na podstawie którego dokonuje się wypłaty zasiłku 
opiekuńczego w sytuacji, gdy małżonek pracownika stale opiekującego się 
dzieckiem w wieku do lat 8 przebywa w stacjonarnym zakładzie opieki 
zdrowotnej, jest zaświadczenie tego zakładu, stwierdzające okres pobytu w 
tej placówce. 

KONIEC  

CZĘŚCI DRUGIEJ 

 
 

w następnej części: orzecznictwo ubezpieczeniowe (c.d.) 

 

 

  orzecznictwo pozaubezpieczeniowe