Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
1 of 11
2008-02-25 22:40
Opracowała mgr Joanna Konrad
1.Fizjologiczne efekty treningu fizycznego.
2.Wychowanie fizyczne a aspekt wychowawczy.
3.Systematyczna aktywność ruchowa w promocji zdrowia i profilaktyce chorób.
FIZJOLOGICZNE EFEKTY TRENINGU FIZYCZNEGO
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
Podejmowanie przez człowieka systematycznych wysiłków fizycznych-wyczynowo,
amatorsko czy też rekreacyjnie – prowadzi do wielu zmian adaptacyjnych w organizmie.
Zmiany te zależą w istotnym stopniu od:
-rodzaju podejmowanego wysiłku fizycznego – dynamiczny czy statyczny,
-intensywności wysiłku fizycznego,
-czasu trwania wysiłku fizycznego,
-stan przygotowania czynnościowego organizmu.
Jeżeli chodzi o rodzaj wysiłku, to najbardziej pożądany z punktu widzenia fizjologii i
jednocześnie zapobiegania wielu jednostkom chorobowym jest systematyczny wysiłek
dynamiczny wzbogacony w 15-20% o ćwiczenie statyczne. W czasie wysiłków
dynamicznych, przeważają izotoniczne skurcze mięśni. Napięcie mięśni w czasie tych
wysiłków jest stałe natomiast zmienia się istotnie ich długość (np. marsz, trucht, bieg,
jazda na rowerze).
W czasie wysiłków statycznych (np. podnoszenie ciężarów) przeważają skurcze
izometryczne mięśni. Są to skurcze, w czasie których długość mięśni pozostaje ta sama,
zaś zmienia się ich napięcie, tj. rozwijana przez nie siła.
Miarą intensywności wysiłków dynamicznych może być wykonana praca, wydatek
energetyczny lub zapotrzebowanie tlenowe organizmu w czasie wykonywania wysiłku.
Zapotrzebowanie tlenowe charakteryzujemy zazwyczaj wartością względną odnosząc się
do odsetka maksymalnych możliwości organizmu. W tym wypadku może to być odsetek
maksymalnej zdolności pochłaniania tlenu przez organizm, tj. wskaźnika Vo2max. Wysiłki
dynamiczne w czasie których zapotrzebowanie na tlen jest równe Vo2max nazywamy
maksymalnymi, zaś te, w czasie wykonywania których zapotrzebowanie na tlen jest
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
2 of 11
2008-02-25 22:40
mniejsze od Vo2max – submaksymalnymi. Wysiłki submaksymalne mogą być lekkie – do
20% Vo2max, średnio-ciężkie 20-50% Vo2max, ciężkie powyżej 50% i bardzo ciężkie
powyżej 75% Vo2max.
W codziennej praktyce trenerskiej miarą intensywności wysiłków fizycznych jest często
pomiar tętna, z odniesieniem go do maksymalnej wartości osoby ćwiczącej. Maksymalne
tętno zależy od wieku osoby poddającej się systematycznemu wysiłkowi fizycznemu
(tabela 1).
Tabela 1
Zależność maksymalnej częstości skurczów serca od wieku wg Andersena
Wiek w
latach
Średnia maksymalna
częstość skurczów
serca (ud. min
-1
)
-15
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
203
193
185
176
168
162
Inną metodą stosowaną do subiektywnej oceny intensywności wysiłku może być skala
odczuwania ciężkości wysiłku według Borga (tabela 2). Osoba poddana wysiłkowi sama
ocenia jego intensywność według 20-stopniowej skali. Skala ta skonstruowana jest w ten
sposób, że u młodych osób wskaźnik po pomnożeniu przez 10 odpowiada częstości
skurczów serca.
Intensywność wysiłku statycznego oceniamy wielkością siły rozwijanej przez kurczące się
izometrycznie mięśnie. Również tę warstwę podajemy często w wartościach względnych
jako % maksymalnej siły skurczu danej grupy mięśni.
Z punktu widzenia najbardziej korzystnych efektów fizjologicznych uzyskiwanych przez
organizm stosujący systematyczną aktywność ruchową uważane są wysiłki aerobowe
(tlenowe). Są to wysiłki, w których zapotrzebowanie energetyczne organizmu pokrywają
procesy tlenowe (aerobowe). Przeciwieństwem do nich są wysiłki anaerobowe
(beztlenowe). Czas ich trwania nie przekracza zwykle 2-3 minut. Należą do nich wysiłki
statyczne o intensywności powyżej 30% maksymalnej siły skurczu i wysiłki dynamiczne
supramaksymalne.
Tabela 2
Skala subiektywnej oceny ciężkości pracy wg Borga
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
3 of 11
2008-02-25 22:40
Punkty
Praca
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Wyjątkowo lekka
Bardzo lekka
Dosyć lekka
Dosyć ciężka
Ciężka
Bardzo ciężka
Niezwykle ciężka
Osobę prowadzącą zajęcia rekreacyjne będą najbardziej interesowały wysiłki aerobowe
długotrwałe, tj. trwające powyżej 30 min. lub o średnim czasie trwania 15-30 min. Wpływ
tego rodzaju wysiłków na organizm szczegółowo scharakteryzuję w następnych
podrozdziałach.
Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na układ krążenia
Jednym z podstawowych, łatwo mierzalnych efektów systematycznej aktywności
ruchowej stosowanej przez człowieka jest zwolnienie spoczynkowej częstości
skurczów serca, czyli – u osoby zdrowej – zwolnienie tętna. Średnia spoczynkowa
częstość skurczów serca osoby dorosłej wynosi 72 ud./min-1. U osób trenujących
przyjmuje ona wartości poniżej 60 ud./min-1.
Do zwolnienia spoczynkowej częstości skurczów serca dochodzi już po 8-10
tygodniach treningu. U dobrze wytrenowanych sportowców mogą to być nawet
wartości poniżej 30 ud./min-1. Najniższe wartości opisane w piśmiennictwie
wynoszą 25 ud./min-1.
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
4 of 11
2008-02-25 22:40
Na wartość spoczynkowej częstości skurczów serca osoby trenującej mają wpływ:
objętość stosowanego treningu, staż treningowy, napięcie układu wegetatywnego
oraz wyjściowa wartość tętna przed rozpoczęciem treningu. W czasie
wykonywania wysiłku fizycznego u każdego człowieka wzrasta częstość skurczów
serca. Ale osoby wytrenowane będą mogły wykonywać wysiłki submaksykalne z
niższym tętnem w porównaniu z osobami niewytrenowanymi, a znajdującymi się w
tym samym przedziale wiekowym. Natomiast częstość skurczów serca osiągana w
czasie wysiłku maksymalnego będzie już tylko zależna od wieku osoby trenującej,
a stan wytrenowania nie będzie miał na nią istotnego wpływu.
U osoby systematycznie trenującej dochodzi do wzrostu objętości i masy mięśnia
sercowego. Wzrost objętości i masy mięśnia sercowego zależy istotnie od
wielkości wydolności fizycznej organizmu, a więc również od objętości stosowanej
dawki treningu fizycznego.
Największe przyrosty objętości i masy mięśnia sercowego obserwuje się u osób
trenujących dyscypliny wytrzymałościowe. Sylwetka serca młodego, zdrowego
mężczyzny wynosi średnio 600-650 cm3 zaś kobiety 550-600 cm3. Jeśli te osoby
systematycznie trenują, to u mężczyzny możemy spodziewać się objętości sylwetki
serca powyżej 1100 cm3, a u kobiet powyżej 800 cm3. Największe wartości opisane
w piśmiennictwie sięgają 1700 cm3. Stwierdzono je u kolarzy, biegaczy
długodystansowych i maratończyków, którzy wyczynowo uprawiali sport.
Masa mięśnia sercowego osoby trenującej może wzrosnąć o 70-80%. Zazwyczaj
nie przekracza jednak wartości 500 g. Jest to wartość przyjęta w patofizjologii za
granicę przerostu fizjologicznego i patologicznego. Mięsień sercowy, którego masa
przekroczy wartość 500 g może mieć niedobory w ukrwieniu wieńcowym. Komórki,
które tworzą strukturę tak dużego serca, zwiększają swoją masę nie tylko na
drodze powiększenia objętości, ale również na drodze wzrostu liczby komórek
(rozrostu tkanki mięśniowej).
Ten drugi mechanizm jest niekorzystny dla organizmu z punktu widzenia fizjologii.
Po zaprzestaniu treningu, namnożona ilość komórek nie będzie w stanie ulec
redukcji. Natomiast w przypadku fizjologicznego przerostu mięśnia sercowego, do
którego dochodzi w czasie treningu tylko na drodze powiększenia objętości
komórki, w 4 do 10 lat po zaprzestaniu treningu objętość mięśnia sercowego
powinna wrócić do stanu wyjściowego.
Stan czynnościowy mięśnia sercowego charakteryzuje się najczęściej za pomocą
objętości wyrzutowej serca (SV) oraz pojemności minutowej serca (CO).
Pojemność minutowa serca jest iloczynem objętości wyrzutowej i ilości skurczów
serca na minutę (HR).
W spoczynku u osób wytrenowanych objętość wyrzutowa wzrasta. U dorosłej
niewytrenowanej osoby wynosi ona 70-80 ml, zaś u osoby wytrenowanej często
przekracza wartość 100 ml. W czasie wysiłków objętość wyrzutowa serca ulega
wzrostowi. U osób wytrenowanych w czasie wysiłku maksymalnego może
osiągnąć 150-160 ml, podczas gdy u osób niewytrenowanych tylko 100 ml.
Pojemność minutowa serca osób wytrenowanych w spoczynku przyjmuje dolne
granice normy. Jest to dla populacji nietrenującej wartość 4-4,5 l/min. Natomiast
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
5 of 11
2008-02-25 22:40
maksymalna pojemność minutowa serca osiągana w czasie wysiłku
maksymalnego u osób wytrenowanych waha się od 20-40 l/min, podczas gdy
u osób wytrenowanych nie przekracza 20 l/min.
W fizjologii przyjmuje się, że niska wartość pojemności minutowej serca w
spoczynku zaś wysoka w czasie maksymalnego wysiłku, świadczy o ekonomicznej
pracy serca osoby wytrenowanej.
U osób poddawanych systematycznemu treningowi obserwuje się również
zwiększenie unaczyniania mięśnia sercowego i średnicy głównych tętnic
wieńcowych. Niektórzy autorzy twierdzą, że u osób wytrenowanych dochodzi do
lepszego rozwoju krążenia obocznego w układzie wieńcowym serca. Wpływ ten
udowodniono w badaniach na zwierzętach. Jednak do dzisiaj nie ma badań
potwierdzających to zjawisko u ludzi.
Ciśnienie tętnicze krwi jest ważnym wskaźnikiem charakteryzującym pracę układu
krążenia. W czasie wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego wartości
ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u osób wytrenowanych są istotnie niższe,
od wartości stwierdzonych u osób nie ćwiczących.
Kontrowersyjny jest pogląd na temat zmian ciśnienia tętniczego w spoczynku u
dorosłych, systematycznie trenujących osób. Zdaniem części autorów u osób
trenujących, bez obciążeń genetycznych w kierunku nadciśnienia tętniczego,
wartości spoczynkowe ciśnienia tętniczego nie ulegają pod wpływem treningu
zmianie. Według pozostałej części fizjologów, wartości ciśnienia tętniczego
ocenianego w spoczynku ulegają u osób trenujących redukcji. Nie budzi zaś
wątpliwości wśród autorów obserwacja redukcji spoczynkowej wartości ciśnienia
tętniczego krwi u systematycznie trenujących osób obciążonych dziedzicznie
nadciśnieniem i u osób znajdujących się w tzw. utajonej fazie nadciśnienia
tętniczego. W tym przypadku jednomyślnie uznaje się korzystny wpływ aktywności
ruchowej na wartości ciśnienia tętniczego.
Wpływ aktywności ruchowej na układ ruchowy i układ kostny
Systematyczna aktywność ruchowa powoduje zmiany czynnościowe i anatomiczne
w mięśniach szkieletowych jak również w układzie kostnym osób trenujących.
Trening poprawia koordynację nerwowo-mięśniową. Zwiększa się harmonijność,
precyzja jak i szybkość ruchów. Prowadzi to w efekcie do zmniejszenia kosztu
energetycznego wykonywanej pracy. Pod wpływem treningu dochodzi również do
zwiększenia siły uzyskiwanej podczas maksymalnego skurczu dowolnego.
Na zjawisko to wpływa przerost pojedynczych włókien mięśniowych jak również –
zwłaszcza w początkowym okresie treningu – jednoczesne pobudzanie większej
liczby jednostek ruchowych. Fizjologiczny, treningowy przerost mięśni związany
jest głównie ze zwiększoną syntezą białek w komórkach mięśniowych. W
konsekwencji wyżej opisanych zmian, w wyniku zwiększenia maksymalnej siły
mięśni
trenujących,
dochodzi
również
do
wzmocnienia
siły
mięśni
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
6 of 11
2008-02-25 22:40
odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Fakt ten ma korzystne
znaczenie w czasie trwania całego życia człowieka. W wieku młodym zapobiega
wadom postawy, z kolei w wieku średnim i podeszłym zapobiega dolegliwościom
bólowym kręgosłupa.
Pod wpływem treningu poprawia się unaczynienie mięśni szkieletowych. Do tego
procesu dochodzi na drodze zwiększenia gęstości naczyń włosowatych. Zwiększa
się ukrwienie, a tym samym i odżywienie stawów. Zostaje istotnie pobudzona
czynność kaletek maziowych. Stwierdzono zwiększenie się zakresu ruchów w
stawach u osób ćwiczących.
Bardzo istotnym, a korzystnym z punktu widzenia stanu zdrowia osoby trenującej
jest fakt wzrostu masy tkanki kostnej jak i stopień jej mineralizacji. Kierunek tych
zmian jest zbieżny z działaniami profilaktycznymi dotyczącymi osteoporozy. Jest
on pożądany zwłaszcza u osób w wieku średnim i podeszłym.
Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na układ oddechowy
Chociaż wpływ systematycznego treningu na układ oddechowy nie jest tak silny jak na
układ krążenia, układ ruchu czy układ kostny, to i w tym zakresie można zaobserwować
wiele korzystnych zmian.
U osób wytrenowanych stwierdza się wzrost pojemności życiowej płuc (VC) w
porównaniu z osobami niewytrenowanymi. Jest to ściśle związane z większą
ruchomością klatki piersiowej i większą siłą mięśni oddechowych u osób
trenujących. Równolegle zmniejsza się czynnościowa przestrzeń martwa, zaś
ogólna pojemność wentylacyjna płuc (TLC) nie zmienia się. Wskaźniki dynamiczne
oceniające rezerwy wentylacyjne płuc ulegają korzystnym zmianom.
U osób wytrenowanych obserwuje się większą objętość wydechową
pierwszosekundową (FEV1,0) jak również większą maksymalną dowolną
wentylacje płuc (MVV).
W spoczynku wentylacja płuc jest u osób wytrenowanych podobna do wentylacji u
osób niewytrenowanych, chociaż częstość oddechów na minutę jest na ogół
mniejsza. W czasie wysiłków submaksymalnych, tak wentylacja płuc jak i częstość
oddechów, są mniejsze u osób wytrenowanych, ale głębokość pojedynczego
oddechu jest większa.
W czasie maksymalnego wysiłku zwiększa się istotnie maksymalna wentylacja płuc
osób wytrenowanych. Dochodzi ona czasem do 180 l/min., podczas gdy u młodych
niewytrenowanych mężczyzn osiąga 100 l/min. a u kobiet 80 l/min.
Systematyczny trening fizyczny powoduje zwiększenie pojemności dyfuzyjnej płuc.
Na ten kierunek zmian mogą mieć wpływ: zwiększenie ogólnej ilości hemoglobiny
we krwi, zwiększenie ogólnej objętości krwi w płucach, jak również poprawa
stosunku wentylacji do perfuzji płuc.
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
7 of 11
2008-02-25 22:40
U osób trenujących obserwuje się większy przepływ krwi przez szczytowe
fragmenty płuc w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb życia.
Ułatwia to wymianę gazową w płucach, korzystnie zwiększając stosunek wentylacji
pęcherzykowej do włośniczkowego przepływu krwi przez płuca.
U osób trenujących hiperwentylacja pojawia się przy pokonywaniu wyższych
obciążeń w porównaniu z osobami nie trenującymi. Powoduje to zmniejszenie
odczucia duszności przy dużych obciążeniach.
Zmiany treningowe objętości i składu krwi
U osób trenujących wraz ze wzrostem wydolności fizycznej wzrasta objętość krwi.
Często jest to wzrost o 15-20-%. Jest to istotny składnik poprawy sprawności
funkcji zaopatrzenia tlenowego organizmu. U osób trenujących, mianem anemii
sportowej, określamy stężenie hemoglobiny niższe od 14 g/dl u mężczyzn i niższe
od 12 g/dl u kobiet. Przyjmuje się, że czynnikami bezpośrednio odpowiedzialnymi
za taki kierunek zmian mogą być:
-zwiększona objętość krwi osoby trenującej,
-zwiększona destrukcja krwinek czerwonych w czasie wysiłków, (hemoliza
wewnątrznaczyniowa uszkodzenie krwinek w naczyniach),
-niedobór żelaza (niedobór w diecie, duże utraty z potem),
-zmniejszone wytwarzanie krwinek czerwonych (zaburzenia erytropoezy).
Do typowych zmian potreningowych należy zwiększenie 2,3-difosfoglicerynianu
(2,3 DPG) w krwinkach czerwonych średnio o 5-15%. Związek ten łączy się z
hemoglobiną i obniża jej powinowactwo do tlenu. Wzrost stężenia 2,3 DPG
powoduje przesunięcie krzywej dysocjacji hemoglobiny w prawo, co przyczynia się
do łatwiejszego oddawania tlenu niesionego przez oksyhemoglobinę z płuc w
tkankach. Krew osób wytrenowanych łatwiej oddaje tlen kurczącym się mięśniom
podczas ich pracy, w porównaniu z krwią osób niewytrenowanych.
Systematyczny trening o intensywności poniżej submaksymalnej powoduje
korzystne zmiany w aktywności fibrynolitycznej osocza. Jednak u osób
niewytrenowanych, a poddawanych zbyt dużym obciążeniom treningowym, może
dojść do niekorzystnego zachwiania równowagi procesów hemostazy, pod
postacią zwiększonej aktywności układu krzepnięcia. Zmiany te były obserwowane
po wysiłkach ciężkich i długotrwałych jak również krótkich o bardzo dużej
intensywności.
Bardzo
ważny
jest
wpływ
systematycznej
aktywności
ruchowej
na
składnikilipidowe osocza. Do głównych składników lipidowych osocza należą:
cholesterol całkowity, cholesterol zawarty we frakcji lipoprotein o niskiej gęstości
LDL, cholesterol zawarty we frakcji lipoprotein o wysokiej gęstości HDL oraz
triglicerydy. Cholesterol LDL wykazuje działanie miażdżycorodne, zaś cholesterol
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
8 of 11
2008-02-25 22:40
HDL chroni organizm przed procesami miażdżycowymi.
Systematyczny trening fizyczny powoduje wiele korzystnych zmian w składzie
lipidów osocza. Powoduje on wzrost stężenia cholesterolu zawartego we frakcji
HDL osocza, z jednoczesnym obniżeniem cholesterolu zawartego we frakcji LDL
osocza. Towarzyszy temu brak istotnych zmian lub zmniejszenie stężenia
cholesterolu całkowitego oraz obniżenie stężenia triglicerydów.
Dużą rolę w korzystnych zmianach w składzie lipoprotein osocza osób trenujących
odgrywa mniejsza synteza cholesterolu i triglicerydów w wątrobie i innych
tkankach oraz zwiększenie aktywności enzymu lipazy lipoproteinowej (LPL).
Enzym ten zwiększa swoją aktywność w tkance tłuszczowej oraz mięśniach
szkieletowych osób trenujących. Najbardziej stały i korzystny efekt treningu, tj.
zwiększenie stężenia lipoprotein HDL nie sprzyja gromadzeniu cholesterolu w
komórkach ścian naczyń. Jest to jeden z istotniejszych czynników zmniejszających
zagrożenie chorobą wieńcową u osób poddawanych treningowi.
Wpływ aktywności ruchowej na reakcje hormonalne
Systematyczny trening powoduje zmniejszenie reakcji hormonalnych na wysiłki
submaksymalne. Zmniejsza on między innymi wysiłkową aktywację układu
współczulno-nadnerczego, czego wyrazem jest obniżone działanie adrenaliny i
noradrenaliny (tj. amin katecholowych) w czasie wysiłku. Powoduje to słabszą
reakcję układu krążenia na wysiłek fizyczny, chociaż zdolność do wykonywania
wysiłku nie ulega upośledzenia, ilość pochłanianego tlenu jest podobna.
U osób systematycznie trenujących obserwuje się również zmianę funkcji
niektórych gruczołów wydzielania wewnętrznego w spoczynku i co bardzo ważne
w praktyce – zmianę wrażliwości tkanek na działanie hormonów. Przykładem tego
wpływu jest obserwacja wydzielania insuliny i wrażliwość tkanek na działanie tego
hormonu.
U osób poddanych treningowi obserwuje się obniżenie wydzielania insuliny przez
trzustkę. Natomiast tolerancja glukozy przez organizm – mimo zmniejszonego
wydzielania insuliny – poprawia się. Wskazuje to na wzrost wrażliwości tkanek
osoby trenującej na działanie insuliny jak również zwiększone wiązanie insuliny
przez receptory insulinowe osób wytrenowanych.
W piśmiennictwie wykazano, że korzystny potreningowy efekt wzrostu wrażliwości
insulinowej obserwowano nie tylko po treningu wytrzymałościowym ale także
siłowym i szybkościowym. Efekt ten jest korzystny nie tylko u osób z cukrzycą, ale
również otyłych. U osób z cukrzycą pozwala na obniżenie zapotrzebowania na
insulinę dostarczaną w iniekcjach lub redukcję ilości przyjmowanych leków
poprawiających tolerancję glukozy. U osób otyłych efekt ten łagodzi zaburzenia
metaboliczne i zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy i nadciśnienia
tętniczego.
U kobiet w czasie wysiłku zwiększa się stężenie we krwi hormonów płciowych.
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
9 of 11
2008-02-25 22:40
Jednak zaniepokojenie budzą zaburzenia wydzielania hormonów płciowych, dość
często obserwowane u młodych kobiet poddawanych bardzo dużym obciążeniom
wytrzymałościowym. Obciążenia takie mogą prowadzić do zaburzeń cyklu
miesiączkowania, a czasem nawet do przerwania krwawień miesięcznych. W
etiologii tych zmian obserwowanych u kobiet bierze się pod uwagę zmniejszenie
wydzielania hormonów przysadkowych: LH, FSH (prowadzące do niedoczynności
jajników), prolaktyny, wzrost wydzielania androgenów nadnerczych, jak również
długotrwały stres psychiczny i często ujemny bilans energetyczny.
U mężczyzn uprawiających wyczynowo dyscypliny wytrzymałościowe nie
obserwuje się istotnych zaburzeń funkcji płciowych. Podczas wysiłków o dużej
intensywności
poziom
testosteronu
zwiększa
się,
natomiast
podczas
submaksymalnych nie zmienia się lub zmniejsza.
W czasie wysiłku fizycznego obserwuje się wzrost wydzielania endogennych
peptydów opioidowych między innymi b-endorfiny. Przypuszcza się, że mogą one
zmniejszać odczuwanie bólu mięśni jak i ogólne odczucie ciężkości pracy. Z
działaniem endorfin wiąże się uczucie zadowolenia i dobry nastrój występujący
często po wysiłku u osób systematycznie trenujących. Fakt ten zaleca się
wykorzystywać jako czynnik wspomagający kontrolę emocji a nawet uzupełniający
leczenie zaburzeń emocjonalnych. Niektóre osoby po zaprzestaniu treningu skarżą
się na pogorszenie samopoczucia. Zespół ten może przypominać objawy
towarzyszące przerwaniu przyjmowania narkotyków, bowiem osoby te
przyzwyczajone są do większego stężenia endogennych opiodów.
Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na reakcje immunologiczne i układ
odpornościowy
Od wielu lat obserwuje się związek między objętością i intensywnością treningu, a
stanem odporności osób trenujących. Obserwacje lekarzy dowodzą, iż
umiarkowane wysiłki fizyczne wpływają na ogół korzystnie na układ
immunologiczny, a tym samym na poziom odporności organizmu.
Już w latach 70-tych opisywano wzrost po wysiłku fizycznym properdyny,
immunoglobin klasy IgM i IgG, przyrost aktywności żernej leukocytów, jak
i zwiększenie średniego miana opsonin. W mniejszym zaś stopniu wzrasta
aktywność monocytów.
Opisana pozytywna stymulacja aktywności bakteriobójczej granulocytów
obojętnochłonnych następuje pod wpływem wielu czynników. Wydaje się, że
najistotniejsze z nich to działanie hormonów immunostymulujących, takich jak:
hormon wzrostu, beta-endorfiny, prolaktyna, stan układu nerwowego, stężenie
jonów wapnia i magnezu, jak również stan równowagi kwasowo-zasadowej
organizmu.
U sportowców wyczynowych obserwowano w spoczynku obniżoną liczbę
leukocytów jak i ich aktywność żerną, niższe stężenie properdyny, miano
dopełniacza, poziomu immunoglobuliny IgA, kinin IL-1, IL-2 oraz komórek NK.
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
10 of 11
2008-02-25 22:40
Indeks migracji makrofagów był również obniżony.
W okresie zwiększonych obciążeń fizycznych oraz w okresie startowym, któremu
często
towarzyszy
duże
napięcie
emocjonalne,
wykazano
zjawisko
immunosupresji. Charakteryzowało się ono obniżeniem liczby limfocytów T,
obniżeniem stężenia białek odpornościowych w tym immunoglobuliny IgG.
Zahamowana była funkcja granulocytów obojętnochłonnych, komórek NK,
ograniczona liczba limfocytów i wskaźnika monocyty/makrofagów.
Autorzy niemieccy opisują związek między aktywnością ruchową a częstością
infekcji górnych dróg oddechowych krzywą w kształcie litery “J”. Średnie ryzyko
zachorowania na infekcje górnych dróg oddechowych posiadają osoby nie
trenujące. Ich ryzyko zachorowania znajduje się w środkowej części krzywej. W
dolnej części krzywej są osoby o najmniejszym ryzyku zachorowania – są to osoby
uprawiające trening zdrowotny. Natomiast na szczycie krzywej znajdują się osoby
o największym ryzyku zachorowania, tj. osoby przeciążone treningiem fizycznym.
Badania przeprowadzone u osób uczestniczących w aktywności ruchowej typu
rekreacyjnego nie wykazały istotnych zmian w obrazie białokrwinkowym. Wzrost
liczby limfocytów T, limfocytów B i białek odpornościowych był statystycznie
nieistotny.
Wydaje się, że dla każdego organizmu istnieje indywidualna wielkość aktywności
ruchowej, która powoduje wzrost odporności organizmu. Przekroczenie jej w kierunku in
plus powoduje spadek odporności, natomiast zbyt mała aktywność ruchowa nie wywołuje
zmian. Dotychczasowe wyniki badań potwierdzają hipotezę, że umiarkowany trening
wytrzymałościowy poprawia odporność, natomiast trening prowadzący do przeciążenia
organizmu – osłabia mechanizmy odpornościowe.
Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na zdrowie psychiczne
W dotychczasowych badaniach obserwowano korzystny wpływ umiarkowanego
wysiłku fizycznego na zdrowie psychiczne. W czasie trwania wysiłku fizycznego
rozładowywane są nadmierne obciążenia psychoemocjonalne osoby poddającej
się treningowi. Badania psychologiczne, prowadzone u tych osób wykazały
zmniejszenie poziomu lęku. U osób, u których stwierdzono stany depresyjne
obserwowano obniżenie ich głębokości.
Gdy wysiłki fizyczne podejmowane są zgodnie z przygotowaniem czynnościowym
organizmu obserwuje się poprawę snu i łatwiejsze zasypianie. Warunkiem jest tu
odpowiednia godzina podejmowania wysiłku, mianowicie nie później niż o godzinie
16.00-17.00 i trening nie może doprowadzić do nadmiernego przeciążenia
organizmu. U osób, które poddają się systematycznemu treningowi obserwuje się
również wyższą subiektywną ocenę własnego samopoczucia. Porównywanie
własnej wydolności fizycznej z wydolnością osób tej samej płci w podobnym
przedziale wiekowym a nie trenujących, powoduje dopływ bardzo korzystnych
bodźców dających wyższe poczucie wartości.
Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych
http://tecza.terramail.pl/jkart.htm
11 of 11
2008-02-25 22:40
Opracowała mgr Joanna Konrad
Górski Jan “Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego”, Warszawa:
Wydawnictwo lekarskie PZL
1.
Kubica Ryszard “Podstawy fizjologii pracy i wydolności fi
2.
zycznej” wyd. III skrypt dla studentów Akademii Wychowania Fizycznego
Kraków 1999
Malarecki Ireneusz “Wstęp do fizjologii wysiłku i treningu sportowego” Warszawa 1972
3.
Marlecki Ireneusz “Zarys fizjologi wysiłku i treningu sportowego” Warszawa 1981
4.
FIZJOLOGICZNE EFEKTY TRENINGU FIZYCZNEGO
FIZJOLOGICZNE EFEKTY TRENINGU FIZYCZNEGO