Fizjologia

Adynamia – utrata siły, słabość wywołana starością, głodem. 

Agonia – konanie – okres przedśmiertny, trwa od kilku godzin do kilku dni. Agonia nie
towarzyszy nagłej śmierci. 

Akomodacja – samoczynne nastawianie się układu optycznego oka do ostrego widzenia
przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. 

Algezja – wrażliwość na ból. 

Alkaloza – zasadowica – stan podwyższenia poziomu zasad we krwi. 

Amylaza – enzym rozkładający wielocukry, występuje w ślinie, w soku trzustkowym. 

Anabolizm – asymilacja – procesy biosyntezy związków chemicznych organicznych,
składające się na pośrednią przemianę materii w komórce. 

Anergia – niezdolność organizmu do wytwarzania przeciwciał po wprowadzeniu doń
czynnika chorobotwórczego (np. szczepienia), lub zanik inicjatywy i energii życiowej w
depresji, nerwicy. 

Anoksja – niedobór tlenu w tkankach uniemożliwiający procesy życiowe komórek. 

Antagonizm – przeciwstawność czynności narządów lub układów organizmu (np.
mięśnie – zginacze i prostowniki). 

Apofiza – odrośl, wypukłość naroślowa kości. 

Automatyzm – zdolność niektórych narządów do funkcjonowania bez kontroli
ośrodkowego układu nerwowego (np. serce, ruchy jelit). 

Bakteriemia – obecność bakterii we krwi nie wywołująca objawów chorobowych. 

Bezdech – zatrzymanie czynności oddechowej – świadome lub chorobowe także
wskutek spadku poziomu dwutlenku węgla we krwi. 

Bodziec – podnieta – czynnik pobudzający wyspecjalizowane narządy czuciowe
(odbiorcze) organizmu – czyli receptory. mogą być bodźce: wzrokowe, dotykowe,
bólowe, smakowe itp. 

Bradykinezja – zwolnienie tempa wykonywania ruchów, prowadzi do choroby
hipokinezyjnej. 

Cholesterol – związek syntetyzowany w ustroju człowieka, w stanach patologicznych
może tworzyć złogi w postaci kamieni żółciowych lub odkładać się na ścianach tętnic
(miażdżyca). 

Chylus – płyn w jelicie powstały ze strawionego i rozpuszczonego pokarmu, wchłaniany
przez naczynia limfatyczne kosmków jelitowych. 

Chymus – mlecz – papka pokarmowa w żołądku powstała wskutek działania soków
trawiennych. 

Ciąża – okres i całokształt zmian zachodzących w organizmie kobiety od zapłodnienia do
wydania na świat płodu. Bardzo rzadko zdarza się ciąża pozamaciczna rozwijająca się w
jajowodzie, jajniku lub wolnej jamie otrzewnej – wymaga natychmiastowego leczenia
operacyjnego. 

Czkawka – urywane głosy wydawane przez głośnię w następstwie ostrych wdechów,
spowodowanych okresowymi, nagłymi, krótkimi skurczami przepony (może być na tle
chorobowym lub nerwowa). 

Czucie – zdolność odbierania różnego typu wrażeń zmysłowych, polegająca na
pobudzaniu receptora przez bodziec. 

Defekacja – oddawanie kału wskutek skurczów zwieracza (mięsień okrężny) odbytnicy i
działania tłoczni brzusznej. 

Deskwamacja – złuszczanie się powierzchniowej warstwy naskórka. 

Diaforeza – obfite pocenie się na całym ciele, zwłaszcza wywołane zabiegami
leczniczymi. 

Diapedeza – czynne przenikanie białych ciałek krwi z nieuszkodzonych naczyń
włosowatych do otaczających tkanek w celu usuwania bakterii i obumarłych komórek. 

Diastole – rozkurcz mięśnia sercowego. 

Diureza – proces wydzielania moczu zachodzący w nerce. 

Drżenie – tremor – mimowolne, rytmiczne, stereotypowe, drobne ruchy całego ciała lub
jego części (np. rąk, wargi, głowy, szczęki), zachodzące w niektórych sytuacjach w jakich
znalazł się organizm lub w wieku starczym. 

Dyspareunia – niejednoczesność orgazmu u partnerów w czasie stosunku płciowego,
także brak orgazmu u kobiety. 

Dystorsja – skręcenie kończyny – wykręcenie kończyny w stawie z rozciągnięciem
torebki stawowej i niekiedy zerwaniem wiązadeł lub torebki. 

Dystrofia – zaburzenie w odżywianiu tkanek, narządu lub całego organizmu,
prowadzące do zmian zanikowych lub zwyrodnienia. 

Ejakulacja – wytrysk z prącia porcji nasienia. 

Ektiopia – wrodzone przemieszczenie narządu, który zajmuje wówczas miejsce odległe
od prawidłowego. 

Erekcja – usztywnienie i powiększenie objętości pewnych narządów – prącia, sutka,
łechtaczki – w następstwie zwiększonego dopływu krwi. 

Flegma – śluzowa lub śluzowo–ropna wydzielina dróg oddechowych, wydalana jako
plwocina przy kaszlu albo przez nos przy katarze. 

Gastrula – wczesne stadium rozwojowe zarodka człowieka, występująca po blastuli. 

Gastryna – hormon powodujący wydzielanie się soku żołądkowego. 

Gęsia skórka – uwypuklenie skóry w okolicach torebek włosowych, wywołane skurczem
mięśni podnoszących włosy, pod wpływem chłodu (czasem strachu). 

Habitutacja – stopniowe zmniejszanie się i zanik reakcji człowieka na powtarzający się
bodziec, zwłaszcza monotonny i nie mający określonego znaczenia dla organizmu. 

Hipermia – przekrwienie części organizmu lub narządu. 

Hipertonia – zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych (np. udar mózgu, ciśnienie
tętnicze). 

Hormony

 – różnorodne związki organiczne regulujące i koordynujące procesy chemiczne w

komórkach i tkankach (pośrednio procesy fizjologiczne). 

Ważniejsze hormony wytwarzane przez gruczoły dokrewne: 

Adrenalina 

– rdzeń nadnerczy

Aldosteron 

– kora nadnerczy

Androsteron 

– jądra

Estriadol

– jajniki

Estron 

– jajniki

Estriol 

– jajniki

Glukagon

– trzustka

Insulina 

– trzustka

Kalcytonina

– przytarczyce

Kortykosteron

– kora nadnerczy

Kortykotropina

– przysadka

Kortyzol

– kora nadnerczy

Kortyzon

– kora nadnerczy

Melatonina

– szyszynka

Melanotropina 

– przysadka

Noradrenalina

– rdzeń nadnerczy

Progesteron 

– ciałko żółte jajnika

Prolaktyna 

– przysadka

Oksytocyna 

– przysadka

Relaksyna 

– jajniki

Somatostatyna

– wysepki trzustki

Somatotropina 

– przysadka

Tyreotropina 

– przysadka

Tyroksyna 

– tarczyca

Testosteron 

– jądra

Wazopresyna 

– przysadka

Hormony tkankowe: 

Bradykina 

– osocze krwi

Cholina 

– błona śluzowa jelit

Enterogastron 

– dwunastnica

Gastryna 

– ściana żołądka

Histamina 

– tkanki

Pankreozymina 

– dwunastnica

Sekretyna 

– dwunastnica,
żołądek

Serotonina 

– błona jelit, płytki
krwi

Inhibicja – zahamowanie lub opóźnienie jakiegoś procesu toczącego się w organizmie. 

Jajeczkowanie – owulacja – wydalanie jaja z jajnika do jajowodu. 

Kaszak – zastoinowa torbiel łojowa powstająca wskutek zaczopowania ujścia
przywłosowego gruczołu łojowego tuż pod skórą, najczęściej na głowie. 

Kaszel – złożony odruch obronny ustroju polegający na gwałtownym wydechu przy
użyciu wszystkich mięśni oddechowych. 

Katabolizm – proces rozkładu związków organicznych w komórce prowadzący do
powstania końcowych produktów przemiany materii, zbędnych dla organizmu, które
zostają wydalone z komórki. 

Katalepsja – zahamowanie ruchowe ze wzmożonym napięciem mięśni szkieletowych i
skłonnością do zachowania nadanej pozycji (osłupienie, niektóre reakcje histeryczne). 

Katatonia – zespół zaburzeń psychicznych obejmujących osłupienie, podniecenie oraz
zaburzenia zamroczeniowo–majaczeniowe. 

Kontorsja – wykrzywienie, grymas twarzy. 

Konwergencja – właściwość ustawienia gałek ocznych, polegająca na tym, że ruchy
obu gałek są sprzężone a osie obu gałek przecinają się w punkcie, który jest
obserwowany. 

Kurcz – spazm – nagły, mimowolny skurcz mięśnia lub grupy mięśni (mięśnie aż
twardnieją) z towarzyszącym bólem. 

Laktacja – wydzielanie mleka przez gruczoły mleczne kobiet. 

Letarg – stan śmierci pozornej, znaczne osłabienie procesów życiowych, brak reakcji na
bodźce, chorobowa senność z bezwładem. 

Łojotok – nadmierne wydzielanie łoju skórnego, występuje głównie na czole, nosie i
owłosionej części głowy. 

Łzy – wydzielina gruczołów łzowych (roztwór wodny soli i śluzu), zawierająca enzym
lizozym działający bakteriobójczo. 

Marazm – ogólne wyniszczenie ustroju ze zmianami organicznymi w korze mózgowej,
prowadzącymi do zaburzeń psychicznych: częsty w wieku starczym. 

Maskulinizacja – rozwój wtórnych cech płciowych męskich (np. zarostu) u kobiety,
zwykle w wyniku zaburzeń hormonalnych. 

Mastka – wydzielina gruczołów napletkowych prącia lub łechtaczki zmieszana ze
złuszczonymi komórkami nabłonkowymi. 

Menarcha – pierwsza miesiączka u dziewcząt. 

Menopauza – okres w życiu kobiety po klimakterium, objawia się brakiem
miesiączkowania. 

Menstruacja – miesiączka, period – zjawisko fizjologiczne występujące u kobiet po
jajeczkowaniu, polegające na wydalaniu z dróg rodnych krwi, śluzu oraz fragmentów
złuszczonej błony śluzowej macicy i pochwy. 

Metabolizm – przemiana materii – całokształt zachodzących w komórkach żywego
organizmu przemian biochemicznych i związanych z nimi przemian energii. 

Mimika – ruchy mięśni twarzy nadające jej tzw. wyraz, charakterystyczny dla różnych
przeżyć psychicznych i emocjonalnych. 

Mucyny – śluzowate glikoproteidy występujące w ślinie, śluzie żołądka i jelit, w żółci i
oskrzelach. Ułatwiają przesuwanie pokarmu, chronią przed uszkodzeniami ścianek
przewodu pokarmowego. 

Mutyzm – całkowite lub częściowe nieużywanie mowy, występujące w osłupieniu. 

Nagniotek – odcisk – ogniskowe, wrastające w głąb rogowacenie naskórka na palcach
stóp i na podeszwach. 

Nasienie – sperma – płynna wydzielina męskich gruczołów płciowych wraz z
plemnikami. 

Niemoc płciowa – impotencja – niezdolność mężczyzny do odbywania stosunków
płciowych wskutek braku lub niedostatecznej erekcji prącia. 

Oddychanie – respiracja – proces wymiany gazów pomiędzy organizmem a
otaczającym go środowiskiem, zapewniający nieprzerwany dopływ tlenu do tkanek i stałe
usuwanie CO

2

 na zewnątrz. Ma wielkie znaczenie dla utrzymania stałego pH wewnątrz

organizmu. 

Odporność – niepodatność ustroju na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych lub
ich jadów. Odporność naturalna jest cechą dziedziczną. 

Odruch – refleks – reakcja organizmu na bodźce środowiska zewnętrznego i
wewnętrznego zachodząca za pośrednictwem układu nerwowego. Odruchy mogą być
wrodzone (bezwarunkowe) oraz nabyte (warunkowe). 

Opsoniny – rodzaj przeciwciał surowicy krwi zmieniających napięcie powierzchniowe
błony bakterii, co ułatwia pochłanianie bakterii przez krwinki białe. 

Orgazm – szczytowanie – moment najwyższego podniecenia w trakcie stosunku
płciowego, szczyt rozkoszy. 

Ostuda – brązowe przebarwienie skóry, głównie twarzy, występujące często u kobiet
ciężarnych i u chorujących na wątrobę. 

Owulacja – jest to proces wydostania się komórki jajowej z pęcherzyka jajnika i po
trafieniu do jajowodu, wędrowanie jej do macicy. 

Pachydermia – słoniowatość skóry – patologiczne zgrubienie skóry lub błony
śluzowej. 

Palpitacja – kołatanie serca – przyspieszenie czynności i wzmożenie skurczów serca,
spotykane w nerwicach, pod wpływem wysiłku lub z emocji. 

Pamięć – zdolność układu nerwowego do przechowywania wzorców uprzedniego
doświadczenia i wykorzystywania ich przy następnych działaniach, stanowi podstawę
uczenia się. Pamięć obejmuje wrażenia, spostrzeżenia, przeżycia emocjonalne i akty
ruchowe. 

Paramimia – zaburzenie wyrażania uczuć, polegające na nieodpowiedniej mimice w
stosunku do przeżywanych uczuć i sytuacji. 

Pąs – jasnoczerwone chwilowe rumieńce na policzkach. 

Perystaltyka – ruchy robaczkowe – specyficzne ruchy przełyku, żołądka, jelit i
moczowodów, powodowane skurczami mięśni okrężnych leżących w ścianach tych
narządów, wywołujące przesuwanie się zawartości narządu. 

Pobudzenie – wzmożenie aktywności ośrodków nerwowych lub czynności narządu
(zespołu narządów) w wyniku działania układu nerwowego lub hormonów, także
nasilenie ogólnej aktywności organizmu. 

Polucja – zmaza nocna – wypływ nasienia podczas snu (w okresie pokwitania i w
następstwie abstynencji seksualnej). 

Połóg – okres od ukończenia porodu do cofnięcia się zmian ciążowych (trwa około 6–8
tygodni). 

Popłód – łożysko, błony płodowe i pępowina wydalane z macicy po porodzie płodu
(zatrzymanie popłodu grozi powikłaniem). 

Poronienie – abortus – przedwczesne zakończenie ciąży i wydalenie płodu przed
ukończeniem 18 tygodnia ciąży. 

Poród – zakończenie ciąży, wydalenie płodu wraz z popłodem z macicy. Zdarza się:
– niewczesny – między 18 a 28 tygodniem ciąży,
– przedwczesny – między 28 a 36 tygodniem ciąży.

Pot – wydzielina gruczołów potowych skóry, jest płynem hipotonicznym, składajacym się
z wody, chlorku sodu i potasu, mocznika i substancji zapachowych. Główną jego funkcją
jest termoregulacja, ochładzanie skóry i zapobieanie przegrzaniu organizmu. 

Pragnienie – popęd ukierunkowujący aktywność organimu na zdobycie wody. 

Priapizm – długotrwały, bolesny wzwód prącia spowodowany schorzeniem gruczołu
krokowego, pęcherzyków nasiennych, lub nadużyciem leków pobudzających potencję
płciową. 

Proteoliza – enzymatyczny rozkład białek na peptydy i aminokwasy zachodzący w
przewodzie pokarmowym, umożliwiający przyswajanie białek. 

Przekwitanie – tracenie przez organizm (zwykle kobiecy) zdolności rozrodczych. 

Ptyalina – składnik śliny, enzym działający na wielocukier skrobię i rozszczepia go na
dwucukier maltozę. 

Rausz – oszołomienie, podniecenie wywołane najczęściej alkoholem. 

Renina – enzym trawienny żołądka wywołujący krzepnięcie mleka. 

Reobaza – najmniejsze natężenie prądu elektrycznego niezbędne do wywołania
pobudzenia nerwu lub mięśnia. 

Sapka – ciężki, sapiący oddech niemowlęcia przy ostrym, wirusowym nieżycie nosa. 

Satyryzm – chorobliwa, nadmierna, zwykle zmienna aktywność płciowa u mężczyzn. 

Sekrecja – wydzielanie – wytwarzanie przez gruczoły różnych niezbędnych dla
procesów życiowych substancji i wydzielanie ich do wnętrza organizmu. 

Sekretyna – hormon tkankowy przewodu pokarmowego, składający się z 27
aminokwasów, wydzielany przez blonę śluzową dwunastnicy w celu pobudzenia trzustki
do wydzielania soku. 

Seks – zespół cech działających pociągająco na osobę płci przeciwnej. 

Sen – stan obniżonej aktywności organizmu, charakteryzujący się przede wszystkim
ograniczeniem odbioru bodźców zewnętrznych, ograniczeniem aktywności ruchowej,
zmianami w przebiegu procesów wegetatywnych, takimi jak zwolnienie tętna, zwolnienie
i pogłębienie oddechu oraz lekkie obniżenie ciepłoty ciała. W czasie snu odbywa się
regeneracja sił organizmu zużytych w trakcie codziennej aktywności. 

Senilizm – stan wywołany starczymi zmianami w mózgu – zniedołężnienie. 

Siara – żółtawy, gęsty płyn o słonawym smaku wydzielany (w niewielkich ilościach)
przez gruczoły mleczne kobiet pod koniec ciąży i w pierwszych dniach po porodzie.
Zawiera dużo witamin, ciał odpornociowych, białka itp. 

Siniak – ograniczone, sinoczerwone zabarwienie skóry powstające wskutek
podskórnego wylewu krwi w następstwie urazu. 

Smółka – gęsta, ciemna treść jelitowa płodu, wydalana w czasie porodu. 

Sopor – jedna z form wykluczenia świadomości, mająca charakter pośredni między
sennością a śpiączką. 

Steatopygia – nagromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicy pośladkowej,
występujące często u Buszmenek i Hotentotek. 

Sterkobilina – powstający w jelicie cienkim barwnik wydalany z kałem (jeden z
końcowych produktów degradacji hemoglobiny). 

Stygmaty – zmiany skórne pojawiające się pod wpływem przeżyć psychicznych. 

Systole – skurcz mięśnia sercowego. 

Śmierć

 – ustanie procesów życiowych organizmu. Rozróżniamy śmierć: 

–  kliniczną – ustaje krążenie krwi, oddychanie, natomiast cały organizm jeszcze pracuje

i w wyniku pewnych zabiegów medycznych może nastąpić ożywienie organizmu. Czas
śmierci klinicznej nie może przekroczyć około 5 minut, gdyż tyle czasu zachowuje
sprawność mózg a krew jest jeszcze płynna,

–  biologiczną – objawia się ustaniem odruchów i prądów czynnościowych mózgu,

brakiem odruchów źrenicznych, przez pewien czas rosną włosy i paznokcie.

Świąd – swędzenie – subiektywne odczucie powstające prawdopodobnie wskutek
działania bodźców zbyt słabych dla wywołania bólu (objaw wielu chorób). 

Tachykardia – częstoskurcz – znaczne przyspieszenie czynności serca do 140 – 200
uderzeń na minutę. 

Tętno – puls – rytmiczne rozciąganie sprężystych ścian tętnic w czasie skurczu serca
(fala ciśnieniowa rozchodzi się z szybkością 7 – 9 m/s). U ludzi dorosłych tętno waha się
w granicach 60 – 80/min. 

Torbiel – cysta – różnej wielkości jama patologiczna w narządzie lub tkance, oddzielona
od otoczenia wyraźną ścianą i wysłana nabłonkiem. 

Trismus – szczękościsk – kurczowe zwarcie szczęk. 

Wagotonia – stan wzmożonego napięcia układu nerwu błędnego (zwolnienie tętna,
rozszerzenie naczyń krwionośnych, spadek ciśnienia krwi). 

Wirylizm – występowanie niektórych cielesnych cech męskich u kobiet, wskutek
pewnych zaburzeń hormonalnych. 

Wybroczyna – niewielki wylew krwi do skóry lub śluzówki (skaza krwotoczna, uraz
mechaniczny). 

Wymioty – torsje – wyrzucenie treści pokarmowej przez jamę ustną przy udziale
skurczów żołądka i działania tłoczni brzusznej. 

Wzbudzenie – stan zwiększonej gotowości organizmu do wykonania określonej
czynności lub do odbioru określonych sygnałów. 

Zarodek – embrion – organizm ludzki rozwijający się z zapłodnionego jaja w okresie do
opuszczenia organizmu matki. 

Zaskórniaki – wągry – rozszerzenie przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych
wskutek gromadzenia się tam wydzieliny i obumarłych komórek. Najczęściej na nosie,
czole, policzkach i brodzie. 

Zgaga – przykre odczucie pieczenia w przełyku. 

Zmysły – wrażliwość, zdolność odbierania (u człowieka w formie wrażeń) określonej
kategorii bodźców, uwarunkowana istnieniem odpowiednio wyspecjalizowanego

analizatora. Do zmysłów zaliczamy:
– zmysł wzroku – odbieranie bodźców świetlnych,
– zmysł słuchu – odbieranie bodźców dźwiękowych,

zmysły chemiczne: 
– zmysł węchu (powonienia) – związki chemiczne lotne,
– zmysł smaku – związki chemiczne stałe i płynne,

zmysły skórne: 
– zmysł dotyku – dotyk i nacisk,
– zmysł temperatury – zimno i ciepło,
– kinestetyczny – zmiany położenia w przestrzeni,

inne zmysły:
– zmysł równowagi – zachowanie pozycji stojącej i innej,
– zmysł bólu – wrażliwość na bodźce uszkadzające organizm,
– zmysł cynestetyczny – odczuwanie bodźców z narządów wewnętrznych.

Żylak – trwałe rozszerzenie i wydłużenie żyły (najczęściej na kończynach dolnych i
odbytnicy).