plik

WproWadzenie

Pod pojęciem inwazyjnych gatunków obcych rozumie się ga-

tunki roślin i zwierząt, które na skutek działań człowieka znalazły
się poza obszarem swojego naturalnego występowania, i które
w nowym środowisku rozprzestrzeniają się, stanowiąc zagroże-
nie dla rodzimej przyrody i zdrowia ludzi bądź powodując nega-
tywne skutki gospodarcze.

Gatunki obce, pochodzące nieraz z odległych części świata,

towarzyszą ludziom od dawna. Są wykorzystywane gospodarczo
w rolnictwie lub ogrodnictwie (w Europie to np. ziemniaki czy
pomidory) lub wprowadzane jako pożądany element krajobrazu
(np. pochodzące z Bałkanów kasztanowce). Tylko nieliczne z tych
sprowadzonych celowo lub przypadkowo zawleczonych okazały
się źródłem problemów. Skutki pojawienia się nowych gatunków
są jednak często trudne do przewidzenia, niekiedy ujawniają się
po długim czasie. Szacuje się, że w Europie występuje obecnie ok.
12 tys. gatunków obcych, z czego ok. 10% stanowią gatunki uzna-
wane w różnym stopniu za szkodliwe. Ich rozprzestrzenianiu się
(zob. wykres) sprzyja rosnąca w ostatnich latach intensywność mię-
dzynarodowego handlu i przemieszczania się ludzi. Nieuchronnie
więc wraz z globalizacją i rozwojem cywilizacji pojawiają się nowe
zagrożenia powodowane przez inwazyjne gatunki obce.

MechanizMy przeMieszczania gatunkóW

Rozróżnienie między gatunkami rodzimymi a obcymi opiera się

na ocenie ich pochodzenia, tzn. stwierdzeniu czy ich obecność

Rosnący w świecie ruch ludzi oraz wymiana towarów sprzyjają rozprzestrzenianiu się roślin i zwierząt poza ob-
szar ich naturalnego występowania. Efektem przemieszczania gatunków są niekiedy zagrożenia dla rodzimej
różnorodności biologicznej oraz lokalnej gospodarki. Wiele krajów indywidualnie, ale także UE, podejmuje
kroki na rzecz powstrzymania biologicznych inwazji. Kluczowe w rozwiązywaniu problemu będą nie tylko
międzynarodowa współpraca, ale też budzenie w społeczeństwie świadomości pojawiających się zagrożeń.

nr 11(171) • 5 czerwca 2014

zagadnienia społeczno‑gospodarcze

Mirosław Gwiazdowicz

Inwazyjne gatunki obce

na danym obszarze jest skutkiem procesów naturalnych, czy wy-
nikiem działalności człowieka. Ingerencja człowieka w przemiesz-
czanie gatunków i zmianę ich naturalnego zasięgu może być
zamierzona lub niezamierzona. Zamierzone było wprowadzenie
bezpośrednio do środowiska takich gatunków o znaczeniu go-
spodarczym, jak karp, bażant, daniel czy muflon (fakt, że niektóre
z nich pojawiły się na terenie obecnej Polski już w średniowieczu
nie oznacza, że przestały być uznawane za obce).

Niekiedy gatunki sprowadzane były z zamiarem ich uprawy lub

hodowli w warunkach kontrolowanych, np. w uprawach rolnych
czy ogrodach botanicznych. W przeszłości czasem dochodziło
jednak do ucieczek i niezamierzonego powstania wolno żyjących
populacji. Przykładem jest norka amerykańska, której dziko wy-
stępująca populacja, obejmująca dziś swym zasięgiem znaczną
część Europy, powstała z osobników zbiegłych z ferm. W świecie
roślin takim przykładem jest niecierpek drobnokwiatowy, w XIX
wieku sprowadzony z centralnej Azji do ogrodów botanicznych,
a obecnie powszechnie spotykany w europejskich lasach i par-
kach. Częstą drogą niezamierzonego przemieszczania gatunków
jest ich nieświadome przewiezienie w środkach transportu czy
razem z transportowanym ładunkiem. Występująca w wodach
Zatoki Gdańskiej ryba babka bycza najprawdopodobniej prze-
niesiona została z Morza Czarnego w zbiornikach wód balasto-
wych statków. Przyczyną wsiedleń może być też celowe uwol-
nienie zwierząt przez ich właścicieli, co zdarza się w przypadku
ryb akwariowych czy żółwi ozdobnych (np. żółw czerwonolicy,

ISSN 2082‑0666

500

do 1900

1900–1909

1910–1919

1920–1929

1930–1939

1940–1949

1950–1959

1960–1969

1970–1979

1980–1989

1990–1999

2000–2008

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

kręgowce

bezkręgowce

rośliny

pochodzący z Ameryki Północnej podgatunek często hodowa-
ny w domowych terrariach, jest już w Polsce spotykany w parko-
wych stawach i zbiornikach wodnych w pobliżu miast)

Znaczna część przeniesionych w ten sposób organizmów

zapewne nie będzie w stanie zaaklimatyzować się w nowych
warunkach (zwłaszcza gatunki pochodzące z odmiennych stref
klimatycznych), padnie ofiarą drapieżników, pasożytów, chorób
bądź zostanie wyeliminowana przez konkurujące z nimi gatunki
rodzime. Jednak te, którym uda się zadomowić, mogą w sprzy-
jających warunkach zacząć rozprzestrzeniać się i kolonizować
nowe obszary. Tempo kolonizacji zależy od takich czynników, jak
zdolność adaptacji i konkurencji oraz możliwości reprodukcyjne
gatunku. Znaczenie ma też stopień naturalności środowiska. Za-
obserwowano, że większość przypadków inwazji gatunków ob-
cych (zwierząt i roślin) występuje w siedliskach przekształconych
przez człowieka

. Prognozuje się, że ekspansji gatunków obcych

w coraz większym stopniu będą również sprzyjać zachodzące
obecnie zmiany klimatyczne.

Informacje o występujących w Polsce gatunkach obcych gro-

madzi od kilku lat Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie

Prowadzona baza danych jest stale uaktualniania, na początku
maja br. liczba zarejestrowanych w niej gatunków obcych wyno-
siła 1266. Jednak tylko część z nich tworzy zadomowione i roz-
mnażające się populacje, większość to – jak dotychczas – gatun-
ki stwierdzane sporadycznie (często uciekinierzy z hodowli, np.
egzotyczne ptaki).

szkodliWy WpłyW gatunkóW inWazyjnych

Podstawowym problemem związanym z występowaniem

obcych gatunków inwazyjnych jest ich negatywny wpływ
na rodzimą przyrodę. To dziś jedno z głównych zagrożeń dla
różnorodności biologicznej (ramka 1). Gatunki te konkurują z ga-
tunkami rodzimymi o niezbędne do życia zasoby środowiskowe:
rośliny – o substancje odżywcze, światło, wodę, a zwierzęta –
o pokarm, miejsca rozrodu, kryjówki. Efektem może być zajęcie
ekologicznej niszy gatunku rodzimego, wyparcie lokalnej popu-
lacji, redukcja liczby gatunków, a w konsekwencji zmiana struk-
tury i przekształcenie ekosystemu.

Formą bezpośredniego oddziaływania jest drapieżnictwo ga-

tunków obcych. Klasycznym przykładem szkodliwego wpływu
na przyrodę jest ekspansja norki amerykańskiej, drapieżnego ssa-
ka, występującego dziś prawie w całej Polsce. Kolonizowaniu no-
wych terenów przez ten gatunek sprzyja brak naturalnych wro-
gów, jego wysoka płodność oraz duża zmienność pokarmowa.
Norka dobrze pływa i nurkuje oraz wspina się na drzewa. Poluje na
zwierzęta związane ze środowiskiem wodno-lądowym: ryby, raki,
płazy, drobne ssaki oraz ptaki (zwłaszcza ich jaja i pisklęta). Cechy
te sprawiają, że norka stanowi poważne zagrożenie dla wielu pta-
ków wodno-błotnych, często dziesiątkując ich populacje. Stwarza
to poważny problem zwłaszcza na obszarach chronionych. Pro-
blemem staje się również drapieżnictwo innego amerykańskiego
gatunku – szopa pracza, coraz liczniej występującego w zachod-
niej Polsce. Obok norki jest on dziś jednym z głównych zagrożeń
dla ptaków np. w Parku Narodowym „Ujście Warty”.

Jeśli gatunki obce są spokrewnione z rodzimymi, może dojść

do ich krzyżowania, skutkującego rozmywaniem puli genetycznej
rodzimej populacji i zacieraniem odrębności gatunkowej. W Pol-
sce przykładem tego zjawiska są przypadki krzyżowania się rodzi-

http://salamandra.org.pl/obcekontra.html [dostęp 22 maja 2014 r.].

Księga gatunków obcych inwazyjnych w faunie Polski, Z. Głowaciń-

ski, H. Okarma, J. Pawłowski, W. Solarz (red.), wyd. internetowe Instytutu
Ochrony Przyrody PAN, 2011, s. 657.

www.iop.krakow.pl/ias/projekt [dostęp 22 maja 2014 r.].

mych jeleni szlachetnych z introdukowanymi jeleniami sika. Może
ono  być  szczególnie  niekorzystne  dla  gatunków  rzadkich  i  za-
grożonych wyginięciem. Taki problem dotyczy kaczki sterniczki,
rodzimego dla Europy gatunku, którego populacja jest w zaniku.
Jednym z zagrożeń jest obecność sterniczki jamajskiej, gatunku
naturalnie występującego w obu Amerykach i przed laty sprowa-
dzonego na nasz kontynent. Oprócz konkurencji o pokarm i miej-
sca  lęgowe  gatunek  ten  zwiększa  ryzyko  wyginięcia  rodzimej
sterniczki  poprzez  hybrydyzację  (krzyżowanie),  prowadzącą  do
stopniowej erozji jej genotypu i utraty odrębności gatunkowej.

Niektóre gatunki inwazyjne wywołują problemy zdrowot‑

ne. Pyłek pochodzącej z Ameryki Północnej ambrozji bylicolist-
nej  (rośliny  przywiezionej  do  Europy  prawdopodobnie  z  pro-
duktami  rolnymi)  powoduje  u  osób  uczulonych  silne  reakcje
alergiczne.  Bardziej  znanym  przykładem  jest  barszcz  Sosnow-
skiego, sprowadzony z Azji i początkowo uprawiany jako roślina
pastewna, który z czasem zaczął rozprzestrzeniać się samodziel-
nie. Dziś swoim zasięgiem obejmuje znaczną część wschodniej
Europy. Źródłem zagrożenia jest sok rośliny, który w kontakcie ze
skórą (i w obecności promieni słonecznych) powoduje bolesne
i długo gojące się oparzenia. Gdy roślina ta występuje na tere-
nach często odwiedzanych przez turystów, w okresie wakacyj-
nym liczba stwierdzanych poparzeń nasila się.

Gatunki obce są niekiedy przyczyną znacznych szkód w go‑

spodarce, np. niszczą uprawy rolne, utrudniają prowadzenie go-
spodarki leśnej, uszkadzają infrastrukturę techniczną. Niewątpli-
wie jednym z najbardziej znanych szkodników upraw jest stonka
ziemniaczana, chrząszcz, którego naturalnym miejscem wystę-
powania jest północnoamerykański stan Kolorado (angielska
nazwa owada to Colorado beetle). Do Europy został zawleczony
w XIX wieku, ale dopiero po II wojnie światowej doszło do jego
gwałtownej ekspansji na kontynencie. W Polsce gatunek ten ma-
sowo pojawił się w latach 50. ubiegłego wieku i do dziś stwarza
problemy w uprawach ziemniaków. W gospodarce leśnej proble-
mem jest czeremcha amerykańska, w XX wieku często sadzona
w lasach, początkowo z zamiarem uzyskania cennego drewna,
później już tylko dla wzbogacenia składu gatunkowego dolnej
warstwy drzewostanów. Gatunek ten rozprzestrzenił się samo-
czynnie na obszarach leśnych i obecnie jest traktowany jako
chwast, który należy zwalczać ze względu na zagłuszanie innych

Wykres. Skumulowana liczba gatunków obcych w ekosys‑

temach lądowych w Europie

Źródło: Invasive alien species indicators in Europe, EEA Technical report,
no 15/2012.

ureguloWania praWne W polsce

Kwestie gatunków obcych reguluje ustawa z 16 kwietnia

2004 r. o ochronie przyrody. Ustanawia ona ogólny zakaz wpro-
wadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania
w nim roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych. Ponad-
to  wprowadza  obowiązek  uzyskania  zezwolenia  na  wwożenie
z  zagranicy  gatunków  obcych,  które  w  przypadku  uwolnienia
do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić rodzimym gatun-
kom i siedliskom przyrodniczym (zezwolenie wydaje Generalny
Dyrektor  Ochrony  Środowiska),  a  także  obowiązek  uzyskania
zezwolenia  na  przetrzymywanie  tych  gatunków,  ich  hodowlę,
rozmnażanie bądź oferowanie do sprzedaży i zbywanie (zezwo-
lenie wydaje regionalny dyrektor ochrony środowiska). Ustawa
przewiduje możliwość odmowy wydania zezwolenia, jeśli wnio-
skowana czynność stwarza zagrożenie dla rodzimych gatunków
lub siedlisk przyrodniczych.

Przepisy ustawy uzupełnia rozporządzenie Ministra Środo-

wiska

zawierające listę gatunków obcych, które w przypadku

uwolnienia do środowiska mogą zagrozić gatunkom rodzimym
lub siedliskom przyrodniczym, a więc gatunków, których doty-
czy obowiązek uzyskania zezwolenia. Lista ta obejmuje łącznie
52 gatunki, w tym 16 gatunków roślin (m.in. barszcz Sosnowskie-
go) oraz 36 gatunków zwierząt (m.in. bernikla kanadyjska, ster-
niczka jamajska, jeleń sika, szop pracz, wiewiórka szara).

W styczniu 2014 r. Minister Środowiska przedstawił projekt

nowelizacji  rozporządzenia.  Proponowana  zmiana  polega  na
rozszerzeniu listy o kilka gatunków, m.in. czeremchę amerykań-
ską, klon jesionolistny, norkę amerykańską i jenota. Podstawowe
znaczenie  ma  wpisanie  na  listę  obu  gatunków  zwierząt  futer-
kowych, a szczególnie norki. Inicjatywa ta jest odpowiedzią na
liczne  w  ostatnich  latach  głosy  środowisk  naukowych,  niektó-
rych  samorządów  i  organizacji  społecznych  domagających  się
wprowadzenia  ograniczeń  w  powstawaniu  ferm  norki  amery-
kańskiej. Źródłem tej niechęci są z jednej strony powodowane
przez  fermy  uciążliwości  (np.  zapachowe),  z  drugiej  –  obawy
o możliwość ucieczek zwierząt i zasilenia przez nie dzikiej popu-
lacji. Obowiązek uzyskiwania zezwoleń miałby być narzędziem
bardziej skutecznej kontroli ferm. Propozycja nowelizacji wywo-
łała sprzeciw hodowców i producentów zwierząt futerkowych,
obawiających się ograniczeń w rozwoju sektora (dziś Polska jest
jednym z głównych europejskich producentów skór norki: w kra-
ju funkcjonuje ok. 750 ferm, rocznie produkuje się od 7 do 10 mln
skór, głównie na eksport)

. Przedstawione w trakcie uzgodnień

międzyresortowych zastrzeżenia Ministra Rolnictwa spowodo-
wały wstrzymanie prac nad projektem. Niewykluczone, że spór
resortu środowiska z resortem rolnictwa będzie wymagał roz-
strzygnięcia na forum Rady Ministrów.

rozporządzenie ue

We wrześniu 2013 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt

rozporządzenia, które zmierza do kompleksowego uregulo-
wania na szczeblu unijnym problemu inwazyjnych gatunków
obcych

. Ustanawia ono ramy prawne dla działań zapobiega-

jących zagrożeniom ze strony inwazyjnych gatunków obcych.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 września 2011 r. w sprawie

listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia
do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub
siedliskom przyrodniczym, Dz.U. nr 210, poz. 1260.

Polska europejską potęgą w produkcji futer z norek, informacja PAP

z 15 stycznia 2014 r.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapo-

biegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków
obcych i zarządzania nimi, COM(2013) 620 final.

raMka 1. ochrona różnorodności biologicznej

Mówiąc o zagrożeniach różnorodności biologicznej, trze-

ba mieć na uwadze trzy poziomy organizacji przyrody: ge-
netyczny (czyli zmienność genetyczną w obrębie gatunku),
gatunkowy (zmienność składu gatunkowego) oraz ponadga-
tunkowy (różnorodność siedlisk i ekosystemów). Pula gene-
tyczna gatunku określa możliwości jego przystosowania się
do  zmiennych  warunków  środowiska.  Im  jest  większa,  tym
gatunek ma większe szanse na przetrwanie. Za niekorzystne
uznaje się krzyżowanie gatunków rodzimych z obcymi, gdyż
pozbawia te pierwsze ich odrębności genetycznej i osłabia
zdolności adaptacyjne. Ochrona różnorodności na poziomie
gatunkowym  oznacza  dążenie  do  zachowania  typowego
dla  danego  ekosystemu  składu  gatunkowego  flory  i  fauny.
Wzrost liczby gatunków nie zawsze jest więc równoznaczny
ze zwiększeniem bogactwa przyrodniczego. Pojawienie się
gatunków obcych – podobnie jak inne wywołane działalno-
ścią człowieka zmiany – może zaburzać strukturę oraz warun-
ki funkcjonowania naturalnych ekosystemów, prowadząc do
utraty ich szczególnych cech i ujednolicenia.

Ochrona różnorodności biologicznej jest dziś jednym

z głównych wyzwań polityki ochrony środowiska. W UE stano-
wi jeden z jej priorytetów. Głównym celem przyjętej w 2011 r.
unijnej  strategii  ochrony  różnorodności  biologicznej*
jest powstrzymanie do roku 2020 utraty różnorodności biolo-
gicznej oraz degradacji ekosystemów (tzw. cel 2020). Dziś do
najważniejszych  zagrożeń  bioróżnorodności  w  państwach
członkowskich zalicza się postępującą fragmentację siedlisk,
nadmierną  eksploatację  zasobów  naturalnych,  zanieczysz-
czenie środowiska oraz rozprzestrzenianie się obcych gatun-
ków. W strategii przewidziano wprowadzenie instrumentów
prawnych zmierzających do ograniczenia ich ekspansji. Zapo-
wiedź tę Komisja Europejska zrealizowała we wrześniu 2013 r.,
przedstawiając w tej sprawie projekt rozporządzenia.

* Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny – unijna strate-
gia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r., COM(2011)
244 final.

gatunków oraz utrudnianie prowadzenia odnowień. Przykładem
gatunku  zagrażającego  infrastrukturze  wodnej  jest  racicznica
zmienna, małż pochodzący z rejonu Morza Kaspijskiego i Morza
Czarnego.  Występuje  w  jeziorach  i  sztucznych  zbiornikach  re-
tencyjnych, w których masowo obrasta podwodne konstrukcje
hydrotechniczne,  systemy  chłodzenia  elektrowni,  ujęcia  wody
i inne zanurzone w wodzie urządzenia, niekiedy uniemożliwiając
ich działanie. Ze względu na masowość występowania usuwanie
muszli tego gatunku jest technicznie trudne i kosztowne.

Według szacunków Komisji Europejskiej łączna wartość szkód

w  zbiorach  i  w  infrastrukturze  oraz  kosztów  zwalczania  ga-
tunków  inwazyjnych  w  państwach  członkowskich  wynosi  ok.
12  mld  euro  rocznie.  W  Polsce  prowadzone  są  akcje  zwalcza-
nia niektórych gatunków (ramka 2), jednak brak jest zbiorczych
danych obrazujących skalę nakładów finansowych związanych
z występowaniem gatunków inwazyjnych. Dostępne dane zwy-
kle dotyczą kosztów ich zwalczania. Dla przykładu, z niedawnej
publikacji  poświęconej  roślinom  obcego  pochodzenia  wynika,
że zabiegi mechanicznego usuwania okazów barszczu Sosnow-
skiego na powierzchni ok. 30 ha w rejonie Łężyc, w otulinie Parku
Narodowego Gór Stołowych, wyceniane były w 2012 r. na ponad
400 tys. zł rocznie

B. Tokarska-Guzik i in., Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczegól-

nym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, GDOŚ, Warszawa 2012, s. 71.

Wydawca:

Wydawnictwo Sejmowe dla Biura Analiz Sejmowych

ul. Zagórna 3, 00‑441 Warszawa, tel. 22 694 17 27, faks 22 694 10 05, www.bas.sejm.gov.pl

Projekt graficzny:

Bogdan Żukowski

Redakcja:

Jolanta Adamiec, Jakub Borawski (redaktor naczelny), Ewelina Gierach, Mirosław Gwiazdowicz, Justyna Osiecka-Chojnacka,

Albert Pol, Łukasz Żołądek (sekretarz redakcji)

Kontakt:

tel. 22 694 18 17, 22 694 17 53, e‑mail: lukasz.zoladek@sejm.gov.pl

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu służy eksperckim wsparciem posłom i organom Sejmu.
Wydaje m.in.: „Infos”, „Studia BAS”, „Zeszyty Prawnicze BAS”, „Przed pierwszym czytaniem”.
„Infos” – w zwięzłej formie podejmuje aktualne zagadnienia istotne dla polskiego społeczeństwa i gospodarki.

Mirosław Gwiazdowicz

– specjalista ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych.

niejszych rozwiązań jest zapowiedź stworzenia europejskiej listy
tych gatunków. Wiązać się z nią będą liczne zadania spoczywa-
jące  na  państwach  członkowskich.  W  razie  wczesnego  wykry-
cia  obecności  takiego  gatunku  na  swoim  terytorium  państwo
powinno  o  tym  powiadomić  Komisję  oraz  pozostałe  państwa
członkowskie, a następnie zastosować środki umożliwiające peł-
ną i trwałą eliminację jego populacji. Wobec gatunków już roz-
przestrzenionych na szeroką skalę państwa członkowskie będą
zobowiązane do wdrożenia rozwiązań prowadzących do wyeli-
minowania, kontroli lub odizolowania ich populacji.

Prace nad rozporządzeniem przebiegały w szybkim tempie,

aby zdążyć przed zakończeniem kadencji Parlamentu Europej-
skiego. Nieskuteczne okazały się propozycje złagodzenia nie-
których wymogów rozporządzenia

. W dniu 16 kwietnia 2014

Parlament zatwierdził tekst rozporządzenia. Oczekuje się, że
wkrótce zostanie ono przyjęte przez Radę. Nowe przepisy mają
wejść w życie od 1 stycznia 2015 r., lista gatunków zaś powinna
powstać do 1 stycznia 2016 r.

podsuMoWanie

Rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych sprzyja swo-

bodny  przepływ  towarów  i  ludzi.  W  integrującej  się  Europie
zagrożenia  powodowane  przez  te  gatunki  zapewne  będą  się
nasilać, zwiększając ryzyko homogenizacji fauny i flory oraz po-
wstawania  szkód  gospodarczych.  Trudno  ograniczać  inwazję
gatunku, który swym zasięgiem obejmuje już znaczne obszary
i szybko rozprzestrzenia się na nowe. Dużo łatwiej jest powstrzy-
mać  ekspansję  w  jej  wczesnym  stadium,  gdy  populacja  jest
niewielka  i  zajmuje  nieduży  teren.  Podstawowe  znaczenie  dla
eliminowania  zagrożeń  ma  więc  odpowiednie  monitorowanie
sytuacji i wczesne reagowanie.

Do zwalczania zagrożeń przyczynić się powinny nowe unij-

ne  przepisy.  Najnowsze  rozporządzenie  z  jednej  strony  skłania
państwa członkowskie do poświęcenia większej uwagi proble-
mowi gatunków inwazyjnych, z drugiej – tworzy ramy dla ści-
ślejszej współpracy państw i bardziej skoordynowanych działań
zapobiegawczych  i  zwalczających. Ważną  rolę  ma  również  do
odegrania  edukacja,  polegająca  na  upowszechnianiu  wiedzy
na temat gatunków inwazyjnych oraz zwiększaniu świadomości
zagrożeń,  jakie  dla  rodzimej  przyrody  stanowić  mogą  niektóre
gatunki obce.

Na przykład w celu ochrony interesów hodowców zwierząt futer-

kowych  rząd  Danii  starał  się  przekonać  Komisję  Europejską  do  wpro-
wadzenia  możliwości  wyłączenia  norki  amerykańskiej  z  przyszłej  listy
gatunków  inwazyjnych,  Danes  lobby  to  keep  mink  out  of  EU’s  ‘invasive
species’  list,  28  November  2013,  EurActiv;  http://www.euractiv.com/su-
stainability/danes‑lobby‑keep‑mink‑eus‑invasi‑news‑531994  [dostęp
22 maja 2014 r.].

raMka 2. zWalczanie gatunkóW obcych

Podjęcie działań ograniczających występowanie gatunków

inwazyjnych zwykle zależy od stopnia powodowanych przez
nie zagrożeń i szkód. Jednak w stosunku do wielu powszech-
nie  występujących  gatunków  działania  takie  są  w  praktyce
niewykonalne, głównie ze względu na ogromną skalę tego
rodzaju  przedsięwzięcia  oraz  związanych  z  nim  kosztów.
Inwazji wielu gatunków już dobrze zadomowionych nie da
się powstrzymać. Wszelkie akcje zwalczające ograniczają się
więc  najczęściej  do  gatunków  najbardziej  uciążliwych  oraz
miejsc najbardziej wrażliwych i zagrożonych.

W Polsce działania na rzecz ochrony rodzimych ekosyste-

mów  przed  presją  gatunków  inwazyjnych  finansowane  są
m.in.  w  ramach  Mechanizmu  Finansowego  Europejskiego
Obszaru  Gospodarczego  2009–2014  (program  operacyjny
„Ochrona  różnorodności  biologicznej  i  ekosystemów”)  lub
unijnego programu LIFE+. Najczęściej są one prowadzone na
obszarach objętych ochroną. Przykładem takich działań jest
projekt „Polskie ostoje ptaków”, realizowany w pięciu parkach
narodowych: Biebrzańskim, Drawieńskim, Narwiańskim, Sło-
wińskim oraz Parku Narodowym „Ujście Warty”. Jego celem
jest  ograniczenie  presji  na  populacje  ptaków  wodno-błot-
nych ze strony norki amerykańskiej i szopa pracza. W ramach
projektu  prowadzony  jest  monitoring  obecności  tych  dra-
pieżników (za pomocą specjalnych tratw wyłożonych glinką,
na  której  te  zwierzęta  pozostawiają  swoje  tropy).  Ochrona
kolonii gnieżdżących się na ziemi ptaków polega na chwy-
taniu tych drapieżników w pułapki żywołowne (a następnie
ich  uśmiercaniu),  a  także  otaczaniu  kolonii  lęgowych  ogro-
dzeniem pod napięciem elektrycznym. W projekcie przewi-
dziano przeprowadzenie analizy porównawczej DNA norek
wyłapywanych w parkach z materiałem genetycznym norek
hodowanych w okolicznych fermach. Ma ona dostarczyć in-
formacji  dla  oceny  ryzyka  zasiedlania  parków  narodowych
przez osobniki zbiegłe z ferm. Tego rodzaju obserwacje mo-
głyby stanowić podstawę do działań służących ograniczeniu
zagrożeń związanych z lokalizowaniem ferm norek w pobliżu
parków  narodowych  (np.  do  wyznaczania  wolnej  od  ferm
strefy buforowej).

Związane z nimi problemy mają często charakter transgraniczny,
wymagają więc skoordynowanego podejścia wielu państw. Roz-
porządzenie ma ułatwić podejmowanie wspólnych, międzypań-
stwowych działań zapobiegawczych i zwalczających.

W rozporządzeniu przewidziano zakaz przywozu, wprowa-

dzania do obrotu, hodowania, wykorzystywania oraz uwalniania
do środowiska tych inwazyjnych gatunków obcych, które uzna-
ne zostaną za potencjalnie szkodliwe dla Unii. Jednym z najważ-