Nerwy czaszkowe (nervi craniales)
I. Nerw w
ę
chowy (nervus olfactorius) – czuciowy
Jedyny nerw czaszkowy o bezpo
ś
redniej projekcji dokorowej, z pomini
ę
ciem wzgórza
Droga w
ę
chowa: 1. neuron - kom. w
ę
chowe, 2. neuron – kom. nerwowe opuszki, pasmo w
ę
chowe, trójk
ą
t
w
ę
chowy, ist. dziurkowana przednia, pr
ąŜ
ek w
ę
chowy, kora w
ę
chowa (pole 34 w płacie skroniowym)
(informacja w
ę
chowa dociera równie
Ŝ
do ciała migdałowatego i j. w
ę
chowego przedniego, podwzgórza, a tak
Ŝ
e
do nowej kory zakr
ę
tów oczodołowych i kory
ś
ródw
ę
chowej (pole 28 płata skroniowego, area entorhinalis).
Przy uszkodzeniach – anosmia
II. Nerw wzrokowy (nervus opticus) – czuciowy
Nie jest prawdziwym nerwem – jest drog
ą
OUN (p
ę
czek istoty białej mi
ę
dzymózgowia), otoczony
oponami, nie ma zdolno
ś
ci regeneracyjnych
Droga wzrokowa: 1. neuron – pr
ę
ciki i czopki siatkówki, 2. neuron – kom. dwubiegunowe w-wy zwojowej, 3.
neuron – kom. wielobiegunowe w-wy zwojowej, nerw wzrokowy, skrzy
Ŝ
owanie wzrokowe, pasmo wzrokowe, 4.
neuron – ciało kolankowate boczne, kora wzrokowa (pole 17 w płacie potylicznym)
Nerw wzrokowy le
Ŝ
y w przestrzeni podpaj
ę
czynówkowej, otoczony przez wypustki opony twardej, paj
ę
czej i
mi
ę
kkiej.
III. Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) – ruchowy
Pocz
ą
tek – w
ś
ródmózgowiu, w jj. n. okoruchowego (j.
ś
rodkowe, ogonowe i dodatkowe). Unerwia
wszystkie mi
ęś
nie gałki ocznej, z wyj. m. prostego bocznego (n. odwodz
ą
cy) i sko
ś
nego górnego (n.
bloczkowy). Unerwia równie
Ŝ
mi
ęś
nie gładkie (m. oczodołowy, rz
ę
skowy - akomodacja oka, m. zwieracz
ź
renicy) - s
ą
to wł. parasympatyczne tego nerwu.
Mi
ęś
nie gałki ocznej (7): mm. proste górny, dolny, przy
ś
rodkowy, boczny; mm. sko
ś
ne górny i dolny oraz
d
ź
wigacz powieki górnej.
Przy uszkodzeniach n III – spojrzenie „ku dołowi i na zewn
ą
trz”, (opadanie powieki górnej (ptosis), zostaje
funkcja m. prostego bocznego i sko
ś
nego górnego, unerwianych odpowiednio przez n. odwodz
ą
cy VI i
bloczkowy IV). Uszkodzenie wł. parasympatycznych – rozszerzenie
ź
renicy, brak akomodacji.
IV. Nerw bloczkowy (nervus trochlearis) – ruchowy
Pocz
ą
tek – w
ś
ródmózgowiu, w tylnej cz
ęś
ci j
ą
dra n. okoruchowego, poni
Ŝ
ej wzgórka dolnego,
przeciwstronnie.
Unerwia mi
ę
sie
ń
sko
ś
ny górny oka
Jedyny nerw czaszkowy, wychodz
ą
cy po grzbietowej stronie mózgowia, najcie
ń
szy
Przy uszkodzeniach – zez zbie
Ŝ
ny, z odchyleniem gałki ocznej na zewn
ą
trz (nerw „patetyczny”-
umo
Ŝ
liwia „patrzenie z góry”)
V. Nerw trójdzielny (nervus trigeminus) – mieszany, z przewag
ą
cz. czuciowej – najwa
Ŝ
niejszy nerw
czuciowy głowy
J
ą
dra – w mo
ś
cie, najgrubszy z nerwów czaszkowych
3 gał
ę
zie: nerw oczny (V1, czuciowy), szcz
ę
kowy (V2, czuciowy) i
Ŝ
uchwowy (V3, mieszany)
Cz
ęść
czuciowa przewodzi bod
ź
ce z twarzy,
ś
luzówek jamy ustnej i nosa, z zatok czołowych, z
ę
bów,
podniebienia.
1. neuron – zwój trójdzielny (Gassera), 2. neuron – j.rdzeniowe/j. czuciowe główne mostowe/j.
ś
ródmózgowiowe
(czucie gł
ę
bokie, nieu
ś
wiadomione), 3. neuron – wzgórze (j. brzuszne tylne).
Cz
ęść
ruchowa (z j. ruchowego nerwu V w mo
ś
cie) unerwia mi
ęś
nie
Ŝ
waczowe, mm. podniebienia, ucha
wewn
ę
trznego
Uszkodzenia n. trójdzielnego dotycz
ą
głównie zaburze
ń
czucia. Zalicza si
ę
tu nerwoból - rw
ę
twarzow
ą
.
Przejawia si
ę
jako kilkusekundowy ból, zwykle jednostronny, najcz
ęś
ciej szcz
ę
kowy,
Ŝ
uchwowy,
najrzadziej oczny; czasem dotyczy wszystkich gał
ę
zi. POra
Ŝ
enie cz
ęś
ci ruchowej to pora
Ŝ
enie mm.
Ŝ
waczowych (brak napi
ę
cia przy zaciskaniu z
ę
bów, wyczuwany na gał
ę
zi
Ŝ
uchwy, ew. na skroni).
Z nerwem trójdzielnym zwi
ą
zane s
ą
zwoje przywspółczulne, nale
Ŝą
ce do nerwów okoruchowego (III) - zwój
rz
ę
skowy, n. twarzowego (VII) - zwój pod
Ŝ
uchwowy i skrzydłowo-podniebienny oraz n. j
ę
zykowo-
gardłowego (IX) - zwój uszny. Do tych zwojów dochodz
ą
włókna przedzwojowe, zaczynaj
ą
ce si
ę
w jj.
przywspółczulnych nn. II, VI i IX (okoruchowy, twarzowy i j
ę
zykowo-gardłowy). Z tych zwojów wychodz
ą
włókna
zazwojowe do gruczołów lub mi
ęś
ni gładkich. Włókna przywspółczulne biegn
ą
w obr
ę
bie gał
ę
zi n. trójdzielnego.
Za
ś
włókna tego nerwu przebiegaj
ą
(najcz
ęś
ciej bez synaps) przez te zwoje. Przez te zwoje biegn
ą
te
Ŝ
włókna
współczulne zazwojowe, które pochodz
ą
ze splotów otaczaj
ą
cych naczynia krwiono
ś
ne.
VI. Nerw odwodz
ą
cy (nervus abducens) – ruchowy
Pocz
ą
tek – most (dno komory IV), wchodzi do oczodołu przez szczelin
ę
oczodołow
ą
górn
ą
(jak III i IV,
okoruchowy i bloczkowy)
Unerwia tylko 1 mi
ę
sie
ń
– m. prosty boczny oka
Uszkodzenie – zez zbie
Ŝ
ny
VII. Nerw twarzowy (nervus facialis) – mieszany, z przewag
ą
cz. ruchowej – najwa
Ŝ
niejszy nerw ruchowy
Pocz
ą
tek – rdze
ń
przedłu
Ŝ
ony. Gał
ę
zie: skroniowe, jarzmowe, policzkowe,
Ŝ
uchwowa, szyjna
Funkcje: ruchy mi
ęś
ni twarzy, czucie smaku, wydzielanie gr.
ś
linowych i łzowych (wł. parasympatyczne
jj.
ś
linowego górnego i łzowego)
Cz
ęść
czuciowa – n. po
ś
redni, struna b
ę
benkowa, n. j
ę
zykowy. Cz
ęść
ruchowa – do mi
ęś
ni
wyrazowych, drogi do gr. łzowych i
ś
linowych
Uszkodzenia – pora
Ŝ
enie mi
ęś
ni wyrazowych, niesymetryczna twarz
Pora
Ŝ
enie włókien smakowych - ubytek czucia smaku, pora
Ŝ
enie włókien wydzielniczych dla gruczołu
łzowego - silne łzawienie, pora
Ŝ
enie m. strzemi
ą
czkowego - nadmierna gło
ś
no
ść
d
ź
wi
ę
ków
Cz
ęść
przywspółczulna unerwia
ś
liniank
ę
pod
Ŝ
uchwow
ą
i podj
ę
zykow
ą
(za po
ś
rednictwem zwoju
pod
Ŝ
uchwowego) oraz gruczoł łzowy (za po
ś
rednictwem zwoju skrzydłowo- podniebiennego).
VIII. Nerw przedsionkowo-
ś
limakowy (n. vestibulocochlearis) lub statyczno-słuchowy (n. stato-
acusticus) – czuciowy
•
nerw przedsionkowy (n. vestibularis) – nerw narz
ą
du równowagi
droga: kom. zmysłowe włoskowate, 1. neuron –zwój przedsionkowy, 2. neuron –jj. przedsionkowe w
pniu (4); 3. neuron – jj. ruchowe
ś
ródmózgowia/rdzenia kr./mó
Ŝ
d
Ŝ
ku
Uszkodzenia – zaburzenia równowagi, zawroty głowy, oczopl
ą
s
•
nerw
ś
limakowy (n. cochlearis) – nerw narz
ą
du słuchu
droga: kom. błednika, 1.neuron- zwój spiralny, 2.neuron – jj.
ś
limakowe, 3. neuron – jj. wst
ę
gi
bocznej/wzg. dolnych, 4. neuron - wzgórze (c. kolankowate przy
ś
rodkowe), dalej do kory skroniowej
(pole 41)
Uszkodzenia – utrata słuchu
IX. Nerw j
ę
zykowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) – mieszany, z przewag
ą
cz. czuciowej
Cz. czuciowa – najwa
Ŝ
niejsza, unerwia błon
ę
ś
luzow
ą
gardła, jam
ę
b
ę
benkow
ą
i tr
ą
bk
ę
słuchow
ą
, tyln
ą
cz
ęść
j
ę
zyka - brodawki li
ś
ciaste, a tak
Ŝ
e baroreceptory zatoki t
ę
tnicy szyjnej (j. pasma samotnego, n.
tractus solitarii)
Cz. ruchowa – unerwia mm. gardła i podniebienia (pocz
ą
tek w j. dwuznacznym, n. ambiguus)
Cz. parasympatyczna – unerwia
ś
liniank
ę
przyuszn
ą
(za po
ś
rednictwem zwoju usznego)
Wszystkie jj. pocz
ą
tkowe znajduj
ą
si
ę
w górnej cz
ęś
ci rdzenia przedłu
Ŝ
onegoPora
Ŝ
enie: zaburzenia
czucia w tylnej cz. jamy nosowej i w gardle, zaburzenia smaku
X. Nerw bł
ę
dny (n. vagus) – mieszany – najwa
Ŝ
niejszy i najwi
ę
kszy nerw z domieszk
ą
parasympatyczn
ą
,
najdłu
Ŝ
szy
Cz. czuciowa – pocz
ą
tek w j. dwuznacznym, n. ambiguus, tworzy 2 zwoje (górny i dolny) - unerwia bł.
ś
luzow
ą
gardła i krtani
Cz. ruchowa – pocz
ą
tek w rdz. przedłu
Ŝ
onym, w j. pasma samotnego, n. tractus solitarii – unerwia
podniebienie, gardło i krta
ń
Cz. parasympatyczna - unerwia narz
ą
dy głowy, szyi (krta
ń
), kl. piersiowej (serce i oskrzela), brzucha
(
Ŝ
oł
ą
dek, w
ą
troba, jelita)
Wszystkie jj. pocz
ą
tkowe znajduj
ą
si
ę
w rdzeniu przedłu
Ŝ
onymXI. Nerw dodatkowy (n. accessorius) –
ruchowy
Cz. czaszkowa – pocz
ą
tek w rdzeniu przedłu
Ŝ
onym
Cz. rdzeniowa – pocz
ą
tek w rdzeniu kregowym
Unerwia mi
ęś
nie krtani i zwieracze gardła oraz mi
ę
sie
ń
czworoboczny grzbietu i mostkowo-
obojczykowo-sutkowy
XII. Nerw podj
ę
zykowy (n. hypoglossus) – ruchowy
Pocz
ą
tek w rdzeniu przedłu
Ŝ
onym, w j
ą
drze nerwu podj
ę
zykowego
Unerwia mi
ęś
nie j
ę
zyka (wewn
ę
trzne i zewn
ę
trzne)
Uszkodzenia – zaburzenia
Ŝ
ucia, połykania i artykulacji
Podsumowanie:
Nerwy czaszkowe tworz
ą
3 grupy:
•
nerwy czuciowe specyficzne: n. w
ę
chowy (I), n. wzrokowy (II) i n. przedsionkowo-
ś
limakowy (VIII)
•
nerwy ruchowe mm. gałki ocznej i j
ę
zyka: n. okoruchowy (III), n. bloczkowy (IV), i n. odwodz
ą
cy (VI) -
unerwiaj
ą
mm. gałki ocznej oraz n. podj
ę
zykowy (XII) - unerwia mm. j
ę
zyka
•
nerwy czuciowo-ruchowe (mieszane): n. trójdzielny (V), n. twarzowy (VII), n. j
ę
zykowo-gardłowy (IX), n.
bł
ę
dny (X) i n. dodatkowy (XI). Zaopatruj
ą
pochodne łuków skrzelowych
Uzupełnienia:
- 4 nerwy zawieraj
ą
domieszk
ę
parasympatyczn
ą
: n. okoruchowy (III), n. twarzowy (VII), n. j
ę
zykowo-
gardłowy (IX) i n. bł
ę
dny (X)
- włókna przywspółczulne nerwów łuków skrzelowych (n. mieszanych) unerwiaj
ą
głównie gruczoły: n.
twarzowy (VII) -
ś
liniank
ę
pod
Ŝ
uchwow
ą
i podj
ę
zykow
ą
oraz gr. łzowy, n. j
ę
zykowo-gardłowy (IX) -
ś
liniank
ę
przyuszn
ą
, a n. bł
ę
dny (X), zawieraj
ą
cy najwi
ę
ksz
ą
domieszk
ę
wł. przywspółczulnych - serce
i narz
ą
dy wewn
ę
trzne klatki piersiowej i jamy brzusznej