,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

            NARODOWEJ 

 

 

 

 

Walentyna  Kondraciuk-Wróblewska 
 

 

 

 

Określanie budowy i fizjologii organizmu dziecka oraz 
zaburzeń okresu prenatalnego   322 [05].Z2.01  
 

 
 
 
 
 

Poradnik dla nauczyciela 

 

 

 

 

 
 
 

 

 

 

 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007  

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

1

Recenzenci: 
dr n. med. Irena Białokoz-Kalinowska  

mgr Alicja Pasemko  

 

 

Opracowanie redakcyjne: 

lek. med. Walentyna  Kondraciuk-Wróblewska 

 

 

Konsultacja: 

mgr Maria Żukowska  

 

 

 

 

 

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z2.01 
Określanie budowy i fizjologii organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu prenatalnego zawartego 
w modułowy programie nauczania dla zawodu ortoptystka. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

  

 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

2

   SPIS TREŚCI 

 

    1.    Wprowadzenie 

3 

    2.    Wymagania wstępne 

5 

    3.    Cele kształcenia 

6 

    4.    Przykładowe scenariusze zajęć 

7 

    5.    Ćwiczenia           

12 

           5.1. Analiza układu krążenia, krwiotwórczego i krwi 

12 

                  5.1.1.  Ćwiczenia 12 
           5.2.  Rozpoznawanie budowy układu kostnego 

   15 

                  5.2.1.  Ćwiczenia 15 
           5.3. Analiza budowy układu mięśniowego i skóry 

17 

                  5.3.1.  Ćwiczenia 17 
           5.4. Określenie budowy układu pokarmowego. Trawienie, wchłanianie 
                   i przyswajanie. Woda a organizm 

 

19 

                   5.4.1. Ćwiczenia 19 
           5.5.  Analiza budowy układu oddechowego 

22 

                   5.5.1.  Ćwiczenia 22 
           5.6.  Rozpoznanie budowy układu nerwowego. Unerwienie głowy  
                   i mięśnia gałki ocznej. 

 

24 

                   5.6.1.   Ćwiczenia 24 

5.7.

 

Budowa i funkcje układu moczowego i płciowego. Ciąża i rozwój   

        płodu. Hormony 

 

26 

                   5.7.1.  Ćwiczenia 26 
    6.    Ewaluacja osiągnięć ucznia 

28 

    7.    Literatura 

40 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

3

1. WPROWADZENIE 

 

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela który będzie pomocny w prowadzeniu 

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie ortoptystka 322[05]. 

W poradniku zamieszczono: 

−

 

wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed przystąpieniem do nauki tej 
jednostki modułowej, 

−

 

wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas zajęć i w ramach samokształcenia, 

−

 

przykładowe scenariusze zajęć, 

−

 

propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności praktycznych, 

−

 

ewaluację osiągnięć ucznia, 

−

 

wykaz literatury. 
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze 

szczególnym uwzględnieniem: 

−

 

dyskusja dydaktyczna, 

−

 

metaplan, 

−

 

metoda tekstu przewodniego, 

−

 

ćwiczenia. 

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej 

pracy uczniów do pracy zespołowej. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni anatomiczno-
fizjologicznej w grupie liczącej maksymalnie 15 osób. Ćwiczenia powinny być prowadzone 
w zespołach 2–4-osobowych. Wskazane jest prowadzenie ćwiczeń w szpitalnych oddziałach 
pediatrycznych. 
W tym rozdziale podano również: 

−

 

propozycje norm wymagań, 

−

 

plany testów w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi, 

−

 

instrukcje dla nauczyciela, 

−

 

instrukcje dla ucznia, 

−

 

zestawy zadań testowych, 

−

 

karty odpowiedzi. 

 

 

 

 
 
 
 

 

 

 

 

 
 
 
 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

4

 
 
 
 

 

 
 
 
 
 

 

 

 
 
 
 

 

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

322[05].Z2 

Anatomia, fizjologia 

i patologia 

 

 

322[05].Z2.01 

Określanie budowy i fizjologii 

organizmu dziecka oraz 

zaburzeń okresu prenatalnego 

 

322[05].Z2.02 

Rozróżnianie objawów 

najczęściej występujących chorób 

wieku dziecięcego 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:  

–

 

logicznie myśleć, 

–

 

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji,  

–

 

korzystać z możliwie różnych źródeł informacji,  

–

 

współpracować w grupie,  

–

 

wyjaśniać psychologiczne podstawy komunikowania się z dzieckiem, 

–

 

dobierać sposoby i metody postępowania psychologicznego z dzieckiem i jego rodziną 
odpowiednio do zaistniałej sytuacji, 

–

 

znać procesy emocjonalne, motywacyjne kierujące zachowaniem człowieka,  

–

 

scharakteryzować strukturę osobowości człowieka, 

–

 

znać hierarchię  potrzeb człowieka,  

–

 

dostrzegać wpływ warunków środowiskowych grup społecznych (rodziny, rówieśników, 
instytucji opiekuńczych) na rozwój osobowości człowieka, 

–

 

analizować i oceniać zaburzenia rozwoju psychoruchowego człowieka,  

–

 

udzielać pierwszej pomocy w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia,  

–

 

reagować w sytuacjach zagrożenia  zdrowia lub życia, 

–

 

promować zdrowy styl życia wśród pacjentów i w środowisku pracy, 

–

 

stosować podstawowe działania profilaktyczne, 

–

 

wskazywać podmioty uprawnione do realizacji świadczeń zdrowotnych, 

–

 

uzasadniać  znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego udzielającego 
świadczeń zdrowotnych, 

–

 

stosować przepisy prawa do działalności usługowej. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

6

3. CELE KSZTAŁCENIA  

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń  powinien umieć:  

–

 

wyjaśnić budowę i funkcje układu kostnego, ze szczególnym uwzględnieniem kości czaszki, 

–

 

wyjaśnić budowę i funkcje układu mięśniowego, ze szczególnym uwzględnieniem mięśni 
gałki ocznej, 

–

 

wyjaśnić budowę i funkcjonowanie układu oddechowego, 

–

 

scharakteryzować układ krwiotwórczy i układ krążenia, 

–

 

wyjaśnić budowę i funkcjonowanie układu pokarmowego, 

–

 

wyjaśnić istotę przemiany materii i mechanizmy regulujące gospodarkę wodno-
elektrolitową, 

–

 

określić budowę i funkcjonowanie układu moczowego, 

–

 

wyjaśnić budowę i funkcjonowanie układu płciowego męskiego i żeńskiego oraz rozwój 
płodu i zaburzenia okresu prenatalnego, 

–

 

wyjaśnić rolę hormonów jako czynników regulacji działania narządów wewnętrznych, 

–

 

dokonać analizy budowy i funkcjonowania skóry, z uwzględnieniem różnic w okresach: 
noworodkowym, niemowlęcym i dziecka starszego, 

–

 

wyjaśnić budowę i funkcjonowanie układu nerwowego, ze szczególnym uwzględnieniem 
unerwienia głowy i mięśni gałki ocznej, 

–

 

scharakteryzować budowę i funkcjonowanie układu wzrokowego, słuchowego, powonienia 
i smaku, 

–

 

określić rozwój widzenia u dzieci oraz najczęstsze czynnościowe zaburzenia widzenia 
charakterystyczne dla wieku rozwojowego, 

–

 

wyjaśnić znaczenie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej dla prawidłowego rozwoju 
psychoruchowego dziecka. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 

 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

7

4. PRZYKŁADOWE  SCENARIUSZE  ZAJĘĆ 
 

Scenariusz zajęć 1 

 
Osoba prowadząca                      .............................………………….. 
Modułowy program nauczania:  Ortoptystka 322[05] 
Moduł: 

Anatomia, fizjologia i patologia  322[05].Z2 

Jednostka modułowa: 

Określanie budowy i fizjologii organizmu dziecka oraz zaburzeń  
okresu prenatalnego      322[05].Z2.01 

Temat: Pomiar ciśnienia tętniczego krwi 

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykonywania badania ciśnienia krwi za pomocą 

aparatu rtęciowego. 

 
Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi: 

–

 

zorganizować stanowisko do wykonania badania zgodnie z zasadami badania, oraz zasadami 
bezpieczeństwa i higieny pracy, 

–

 

przygotować pacjenta do badania, 

–

 

przeprowadzić badanie ciśnienia tętniczego krwi u małego pacjenta, 

–

 

zinterpretować wynik badania. 

 
Metody nauczania–uczenia się: 

–

 

pogadanka, 

–

 

pokaz z instruktażem, 

–

 

ćwiczenie praktyczne. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

–

 

praca indywidualna, 

–

 

praca w grupach 2-osobowych. 

 
Czas trwania zajęć:  2 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 

–

 

instrukcja: czynności przy badaniu,  

–

 

manometr rtęciowy,  

–

 

stetoskop, 

–

 

nieprzezroczyste zasłonki, 

–

 

krzesła z regulacją wysokości, 

–

 

kart ki, długopis.  

 
Przebieg zajęć: 
 
Faza wstępna 
1. Określenie tematu zajęć. 
2. Wyjaśnienie uczniom szczegółowych celów kształcenia. 
3. Przypomnienie 

wiadomości – pytania do uczniów: 

–

 

Czym jest ciśnienie tętnicze? 

–

 

Jaki jest prawidłowy wynik ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u małych dzieci? 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

8

–

 

Jaki jest prawidłowy wynik ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u osoby 20- 
letniej? 

–

 

Jakie są  kolejne czynności badania?   

–

 

W którym momencie odczytujemy ciśnienie skurczowe, a w którym rozkurczowe? 

4.  Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami badania, 

oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. 

Faza właściwa  
1.

 

Nauczyciel omawia technikę wykonania badania z uwzględnieniem przepisów 
bezpieczeństwa i higieny pracy. 

2.

 

Nauczyciel wybiera jednego ucznia i demonstruje jak należy prawidłowo przeprowadzić 
badanie.   

3.

 

Nauczyciel objaśnia  wynik badania i podaje jego   interpretację. 

4.

 

Nauczyciel poleca uczniom dobrać się parami i każdy uczeń przeprowadza badanie  ciśnienia 
tętniczego krwi  koledze. W trakcie uczniowie wymieniają się w parach. 

5.

 

Uczniowie wykonują pomiary  naśladując wszystkie czynności zademonstrowane przez 
nauczyciela i  w kolejności wpisanej w instrukcji.. 

6.

 

Nauczyciel nadzoruje ćwiczenie wykonywane przez każdego ucznia i ewentualnie ponownie 
udziela instruktażu, wyjaśnia problemy. 

7.

 

Wszyscy uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach (obserwują kolegów, zgłaszają 
pytania). 

8.

 

Po przeprowadzeniu badania uczeń analizuje wynik badania, zwracając uwagę na parametry 
wiarygodności otrzymanego wyniku. Na kartce wpisuje wynik badania, swoją interpretację 
i wręcza kartkę  badanemu.  

9.

 

Nauczyciel ocenia na bieżąco  ćwiczenie wykonane przez każdego ucznia, wskazuje na 
popełnione błędy. 

Faza końcowa

 

1.

 

Uczniowie porządkują stanowiska pracy. 

2.

 

Nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć z uczniami. Zwraca uwagę na błędy popełnione 
w trakcie ćwiczenia.  

Praca domowa 
Określić  czynności, które należy wykonać  przygotowując małego pacjenta do badania ciśnienia 
krwi.  
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: 

–

 

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności podczas 
realizowania zadania i zdobytych umiejętności. 

 
Instrukcja  
Czynności przy pomiarach ciśnienia tętniczego krwi 
 
1)

 

Przygotować sprzęt: aparat do pomiaru ciśnienia, stetoskop, mankiet (opaska) z pompką 
odpowiedniej wielkości (wysokość mankietu powinna stanowić 2/3 wysokości ramienia), 
przewody podłączone do aparatu.   

2)

 

Sprawdzić sprawność sprzętu. 

3)

 

Zapewnić możliwość ustawienia aparatu na twardym podłożu.  

4)

 

Przygotować pacjenta do badania. 

5)

 

Zdjąć ubranie z ramienia, na którym wykonamy pomiar. Ułożyć ramię w lekkim odgięciu. 
Odwrócić dłoń stroną zgięciową  do góry. 

6)

 

Umyć i zdezynfekować  ręce przed każdą czynnością. Używać w trakcie badania jałowych 
rękawic.  

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

9

7)

 

Założyć opaskę uciskową w taki sposób, by ściśle przylegała do ramienia. Przewody 
powinny znajdować się na przyśrodkowym boku ramienia. Odszukać  tętno na tętnicy 
łokciowej w zgięciu łokciowym.  

8)

 

Założyć stetoskop. Przyłożyć membranę słuchawek w miejscu badania tętna.  

9)

 

Napompować makiet powyżej spodziewanej wartości ciśnienia skurczowego.  

10)

 

Wypuszczać powoli powietrze. 

11)

 

Wysłuchać  pierwszy ton i jednocześnie odczytać stan słupka rtęci (ciśnienie skurczowe). 

12)

 

Dalej powoli spuszczać powietrze i zapamiętać stan słupka rtęci w momencie zaniku tonów 
w momencie zaniku  tętna (ciśnienie rozkurczowe). 

13)

 

Zdjąć słuchawki. 

14)

 

Zdjąć mankiet z  ramienia. 

15)

 

Zapisać wynik w karcie pacjenta.  

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

10

Scenariusz zajęć  2

 

 
Osoba prowadząca                      .............................…………………………………………...                   
Modułowy program nauczania: 

Ortoptystka 322[05] 

Moduł: 

Anatomia, fizjologia i patologia  322[05].Z2 

Jednostka modułowa: 

Określanie budowy i fizjologii organizmu dziecka oraz 
zaburzeń  okresu prenatalnego 322[05].Z2.01 

Temat: Budowa i funkcje półkul mózgowych. 

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania elementów ośrodkowego układ 

nerwowego oraz funkcji kory mózgowej..             

 
Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi: 

–

 

wskazać  na planszy (modelu) podstawowe fragmenty czaszki ludzkiej, 

–

 

określić funkcje zasadniczych części mózgu, 

–

 

omówić budowę i funkcje elementów półkul mózgowych, 

–

 

wskazać na planszy (modelu) półkul mózgowych lokalizacje  ośrodków nerwowych: 
czuciowych, ruchowych, kojarzeniowych. 

 
Metody nauczania–uczenia się: 

–

 

metaplan, 

–

 

mini wykład. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

–

 

praca indywidualna, 

–

 

praca w zespołach  3-osobowych, 

–

 

praca w grupie, 

 
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 

–

 

model półkul mózgowych,  

–

 

lub plansza (bez opisu) półkul mózgowych człowieka, 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka (program 
komputerowy),  

–

 

małe karteczki w dwóch różnych kolorach (ewentualnie kształtach),  

–

 

szpilki, taśma samoprzylepna, 

–

 

mazaki, ołówek, długopis. 

 
Przebieg zajęć: 
 
Faza wstępna 
1.

 

Określenie tematu zajęć. 

2.

 

Wyjaśnienie uczniom szczegółowych celów kształcenia. 

3.

 

Podział grupy na zespoły 3-osobowe.  

Faza właściwa  
1.

 

Przypomnienie wiadomości  dotyczących budowy  i funkcji podstawowych części mózgu 
(móżdżek, rdzeń przedłużony,  śródmózgowie, płaty,…) poznanych na zajęciach 
wcześniejszych. 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

11

2.

 

Uczniowie wpisują na karteczki  nazwy  poznanych części mózgu i  przypinają (przyklejają) 
je na  planszy (modelu). Kartki mogą zawierać niewłaściwe nazwy i mogą być niewłaściwie 
umieszczone na planszy (modelu).  

3.

 

Analiza nazw i lokalizacji karteczek. Wspólnie z nauczycielem  wybranie właściwych nazw 
i prawidłowe ich rozmieszczenie (w przypadku błędnych odpowiedzi należy odesłać  
uczniów do przeczytania wskazanego fragmentu w książce czy encyklopedii). Na planszy 
pozostaje tylko właściwy opis fragmentów mózgu.   

4.

 

Nauczyciel prowadzi mini wykład na temat półkul mózgowych, ich budowy i funkcji 
w organizmie. 

5.

 

Uczniowie czytają z rozdziału 4.6 Poradnika fragment tekstu dotyczący rozmieszczenia 
ośrodków nerwowych w korze mózgowej.   

6.

 

Uczniowie pracując w zespołach analizują lokalizację  ośrodków nerwowych w korze 
mózgowej.  Przygotowują kartki  z napisami (np. smak, wzrok, ośrodek ruchu,…) 
i umieszczają je na planszy (modelu).  

7.

 

Analiza opisu kory mózgowej wykonana przez uczniów. W wyniku dyskusji (ewentualnego 
uzupełnienia na podstawie encyklopedii, atlasu, albumów) na planszy pozostaje właściwy 
opis rysunku.   

Faza końcowa

 

1.

 

Uczniowie porządkują i uzupełniają notatki. 

2.

 

Nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć z uczniami. Zwraca uwagę na błędy popełnione 
w trakcie  ćwiczeń. Ocenia uczniów najaktywniejszych i prawidłowo wykonujących 
polecone zadania. Podaje  wykaz literatury związanej z tym tematem.  

 
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: 

Zespoły  uczniowskie wpisują na kartkach ocenę (skala 2,3,4,5)  sposobu prowadzenia zajęć 

oraz  uwagi dotyczące napotkanych. Trudności.  
  
Uwaga! 

Na zajęciach można wykorzystać rysunek nr 11 z ,,Poradnika dla ucznia” uwzględniając 

w nim następujące dodatkowe informacje: 
pola: 4, 6, 8 – pierwszorzędowe ośrodki ruchowe. 
pola: 9, 10, 11, 18, 19, 22, 38, 39, 40 – pierwszorzędowe ośrodki kojarzeniowe, 
pola: 1, 2,  3, 17, 41, 42, 43 – pierwszorzędowe ośrodki czuciowe.  
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

12

5. ĆWICZENIA 

 

5.1.  Analiza układu krążenia, krwionośnego i krwi  

 

5.1.1. Ćwiczenia 

 

          

 
Ćwiczenie 1  

Na planszy przedstawiającej postać człowieka narysuj szlak krwinki czerwonej poprzez  

duży i mały obieg. Wymień nazwy mijanych narządów. Zaznacz strzałkami drogę krwinki 
w tym układzie.  
 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i sposób jego 

wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o układzie krwionośnym z Poradnika lub innej wskazanej przez 
nauczyciela ksiązki medycznej, 

2)

 

naszkicować ołówkiem układ krążenia i zaznaczyć strzałkami obieg  krwi w tym układzie, 

3)

 

w trakcie wykonywania rysunku  konsultować się z nauczycielem, 

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

postać człowieka naniesiona na  kartkę papieru lub  arkusz folii,  

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program 
komputerowy,  

–

 

grafoskop  i ekran lub wyposażenie do  prezentacji komputerowej, 

–

 

ołówek, długopis. 

 
Ćwiczenie 2  

Uzupełnij strzałkami poniższy schemat krążenia krwi.  
 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego wykonania.  
 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o krwioobiegu z Poradnika lub innej wskazanej przez nauczyciela 
ksiązki medycznej, 

2)

 

zaznaczyć strzałkami obieg  krwi w tym układzie, tak jak wskazano w części rysunku, 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

13

3)

 

uzgodnić z nauczycielem wykonane polecenie, 

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program 
komputerowy,  

–

 

schemat krążenia krwi. 

 

 
Ćwiczenie 3 

Wykonaj pomiar  tętna.  

 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje dotyczące pomiaru tętna, 

2)

 

przygotować sprzęt do pomiaru tętna, 

3)

 

umyć i zdezynfekować ręce przed każdą czynnością, 

głowa, kończyny górne 

mózg 

prawa połowa 

serca 

płuca 

lewa połowa 

serca 

śledziona i przewód 

pokarmowy 

wątroba 

nerki 

tułów i kończyny 

dolne 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

14

4)

 

wykonać pomiar tętna na tętnicy promieniowej, szyjnej, udowej, podkolanowej i grzbietowej 
stopy używając w trakcie wykonywania badania jałowych rękawic,  

5)

 

w trakcie wykonywania pomiaru  konsultować  z nauczycielem  prawidłowość ułożenia 
opuszków palców na wskazanej tętnicy, 

6)

 

zapisać wyniki pomiarów, 

7)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

8)

 

uporządkować sprzęt i stanowisko pracy. 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się  

─  ćwiczenia praktyczne. 
 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program  
komputerowy,  

–

 

stoper lub zegarek z sekundnikiem,  

–

 

ołówek, długopis. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

15

5.2.  Rozpoznawanie budowy układu kostnego  

 

5.2.1. Ćwiczenia 

 

          

 

 
Ćwiczenie 1  

Nazwij kości kończyny górnej i dolnej na poniższych rysunkach. Znajdź analogie pomiędzy 

nimi.  
        

 
 
 

                                        

 

Rys. 1. Kości kończyny górnej i dolnej [1,s.13]

 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić ich zakres i sposób jego 

wykonania. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o układzie kostnym z Poradnika lub innej wskazanej przez 
nauczyciela ksiązki medycznej, 

2)

 

nazwać wskazane kości ręki i nogi, 

3)

 

wpisać swoje uwagi dotyczące analogii pomiędzy zaprezentowanymi kończynami, 

4)

 

  skonsultować się z nauczycielem  opis rysunku i odpowiedź na pytanie, 

5)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

6)

 

  wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

mapkę ręki i nogi człowieka na dużej kartce papieru lub folii.  

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

16

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program 
komputerowy,  

–

 

grafoskop  i ekran lub wyposażenie do  prezentacji komputerowej, 

–

 

ołówek, długopis. 

 
Ćwiczenie 2 

W dwóch grupach przedstawiono różne rodzaje stawów (A)  i przykładowe stawy (B). 

Połącz je prawidłowo w pary.  Wskaż wymienione stawy na szkielecie człowieka. 
A- staw panewkowy, staw zawiasowy, staw eliptyczny, staw siodełkowy, obrotowy. 
B – barkowy, łokciowy, promienno-nadgarstkowy, skokowy, nadgarstkowo-śródręczny kciuka, 
promienno-łokciowy, kolanowy.  
 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić ich zakres i sposób 

wykonania. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

w Poradniku lub innej książce medycznej przeczytać informacje o stawach i ich rodzajach, 

2)

 

 przyporządkować konkretne stawy z grupy B stawom wymienionym w grupie A, 

3)

 

 zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

4)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program 
komputerowy,  

–

 

grafoskop  i ekran lub wyposażenie do  prezentacji komputerowej, 

–

 

ołówek, długopis. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

17

5.3.  Analiza budowy układu mięśniowego i skóry 

 

5.3.1. Ćwiczenia 

 

          

 

 
Ćwiczenie 1  

Na modelu człowieka lub koleżance (planszy) wskaż mięśnie: zginacze, prostowniki.  
 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie  uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o układzie mięśniowym  z Poradnika lub innej wskazanej przez 
nauczyciela ksiązki medycznej z anatomii, 

2)

 

pokazać na modelu (planszy) mięśnie zginacze i mięśnie prostowniki z jednoczesnym 
podaniem ich nazwy,  

3)

 

wpisać swoje spostrzeżenia i wnioski do zeszytu, 

4)

 

sporządzić notatkę z ćwiczeń zgodnie z poleceniem nauczyciela. 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

praca z podręcznikiem,  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

model  lub plansza (bez opisu) człowieka, 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program 
komputerowy,  

–

 

zeszyt, kartki czystego papieru,  

–

 

ołówek, długopis. 

 
Ćwiczenie 2  

Wykonaj powiększony rysunek fragmentu skóry. Zaznacz na nim poszczególne warstwy 

skóry, gruczoły łojowe i potowe, włoski.   

 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i sposób jego 

wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

zapoznać się z wiadomościami zamieszczonymi w Poradnika lub innej wskazanej przez 
nauczyciela ksiązki medycznej z anatomii z budową skóry, 

2)

 

narysować fragment skóry i zaznaczyć na nim warstwy i elementy wymienione w treści 
ćwiczenia,  

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

18

3)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

4)

 

dokonać korekty rysunku po wysłuchaniu uwag w dyskusji lub uwag nauczyciela 

 
Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka,  

–

 

zeszyt, kartki czystego papieru,  

–

 

ołówek, długopis. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

19

5.4. Określenie budowy układu pokarmowego. Trawienie,        

 

wchłanianie i przyswajanie. Woda a organizm 

 

5.4.1. Ćwiczenia 

 

          

 

 
Ćwiczenie 1  

Na poniższym  rysunku  zaznacz i  opisz zęby człowieka. 

 

 

Rys. 2. Żuchwa (widok z boku) [12, s. 237] 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i sposób 

wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie  uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o uzębieniu człowieka ze wskazanej przez nauczyciela ksiązki 
medycznej, 

2)

 

opisać rysunek podając nazwy zębów, 

3)

 

przenieść na folię  opisany rysunek, 

4)

 

zaprezentować swoją pracę, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka,  

–

 

grafoskop, ekran, 

–

 

mazaki, 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 2  

Narysuj schemat blokowy układu trawienia. Nazwij  wszystkie etapy zmian konsystencji 

pokarmu.  Uwzględnij  oddzielnie trawienie białek, tłuszczów i węglowodanów. 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

20

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o układzie trawienia z powyższego rozdziału Poradnika lub innej 
wskazanej przez nauczyciela książki medycznej, 

2)

 

wpisać w krateczki schematu kolejne etapy przechodzenia pokarmu,  

3)

 

uzgodnić z nauczycielem wykonane polecenie, 

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

praca z podręcznikiem,  

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka, program  
komputerowy,  

–

 

zestaw do prezentacji komputerowej lub plansza, mazaki, 

–

 

kartki papieru. 

 
Ćwiczenie 3  

Na poniższym rysunku  zaznacz wskazane elementy układu pokarmowego. 

 

Rys. 3.  Układ pokarmowy człowieka  [ 10, s. 988] 

 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i sposób 

wykonania. 

 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

21

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać z powyższego rozdziału informacje o układzie pokarmowym człowieka, 

2)

 

opisać rysunek podając nazwy poszczególnych elementów tego układu, 

3)

 

przenieść na folię  opisany rysunek, 

4)

 

zaprezentować swoją pracę, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

metaplan, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny,  

–

 

grafoskop, ekran, (plansze, mazaki), 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 4  

Opisz funkcję poszczególnych odcinków ucha. Informacje przedstaw tabelarycznie.  
 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o budowie i funkcji ucha z powyższego rozdziału Poradnika lub innej 
wskazanej przez nauczyciela ksiązki medycznej, 

2)

 

wypisać  funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego,  

3)

 

sporządzić i wypełnić  tabelę,  

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

praca z podręcznikiem, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka,  

–

 

zestaw do prezentacji komputerowej lub plansza, mazaki, 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 
 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

22

5.5.  Analiza budowy układu oddechowego 

 

5.5.1. Ćwiczenia 

 

          

 

 
Ćwiczenie 1 
       Na poniższym rysunku  zaznacz wyróżnione elementy. 
 

 

Rys. 4. Układ oddechowy człowieka [10, s. 945] 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien  omówić jego  zakres i sposób 

wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o budowie układu oddechowego z powyższego rozdziału Poradnika, 

2)

 

lub innej wskazanej przez nauczyciela ksiązki medycznej, 

3)

 

zaznaczyć wyróżnione elementy układu oddechowego, 

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

metaplan, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny,  

–

 

grafoskop, ekran (plansze i mazaki), 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ funkcje następujących narządów układu oddechowego: jamy ustnej, tchawicy, 

oskrzeli i pęcherzyków płucnych. Informacje sporządź w układzie tabelarycznym. 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

23

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o budowie układu oddechowego z powyższego rozdziału Poradnika  
lub innej wskazanej przez nauczyciela ksiązki medycznej, 

2) sporządzić tabelę, 
3) wpisać do tabeli funkcje wymienionych w poleceniu ćwiczenia narządów, 
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie, 
5) uzupełnić notatki, skorygować błędy.  
 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenie, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka,  

–

 

grafoskop, ekran ( plansze i mazaki), 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

24

5.6.  Rozpoznawanie budowy układu nerwowego  

 i 

unerwienie 

mięśni  gałki ocznej  

 

5.6.1. Ćwiczenia 

 

          

 

 
Ćwiczenie 1  

Na poniższym rysunku  zaznacz ponumerowane  elementy. 

 

 

Rys.  5. Mózgowie widziane z boku [1, s. 59] 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o budowie układu mózgu  z powyższego rozdziału Poradnika lub 
innej wskazanej przez nauczyciela ksiązki medycznej, 

2)

 

opisać ponumerowane elementy mózgowia, 

3)

 

nanieść na folię opisany rysunek lub zrobić jego powiększenie,  

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny,  

– 

grafoskop, ekran ( plansze i mazaki), 

– 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 2 

Narysuj kilka komórek nerwowych o różnym kształcie. Uwzględnij na rysunku elementy ich 

budowy (jądro, ciało komórki, dendryty, akson, osłonkę mielinową i komórkową, węzły 
Ranviera).  

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

25

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o budowie układu komórki we wskazanej przez nauczyciela książce 
medycznej, 

2)

 

narysować na folii lub planszy komórkę nerwową, 

3)

 

opisać poszczególne elementy komórki. 

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny,  

– 

grafoskop, ekran ( plansze i mazaki), 

– 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 3 

Opisz funkcje wszystkich warstw oka. Informacje przedstaw w układzie tabelarycznym.  
 
Wskazówki do realizacji: 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać informacje o budowie i funkcjach oka, 

2)

 

sporządzić tabelę uwzględniając dwie kolumny: warstwa oka, jej funkcja, 

3)

 

wypełnić opisać tabelę, 

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia z wykorzystaniem literatury medycznej, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny,  

–

 

grafoskop, folia,  ekran (lub plansza), 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

26

5.7.  Budowa i funkcje układu moczowego i  płciowego. Ciąża  

 

i rozwój płodu. Hormony  

 

5.7.1. Ćwiczenia 

 

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ćwiczenie 1  

Na oddzielnych rysunkach postaci kobiety i mężczyzny narysuj  elementy układu 

moczowego i gruczoły wydzielania wewnętrznego.  
 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przeczytać z powyższego rozdziału informacje o układzie moczowym człowieka oraz 
gruczołach wydzielania wewnętrznego, 

2)

 

narysować postać kobiety i mężczyzny, 

3)

 

opisać rysunek podając nazwy poszczególnych elementów  obu układów, 

4)

 

przenieść na folię  opisany rysunek, 

5)

 

zaprezentować swoją pracę, 

6)

 

wykonać korektę błędów.  

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny,  

–

 

grafoskop, ekran, ( plansze, mazaki), 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 2 

Wpisz w 2-kolumnową tabelę  komórki  i narządy płciowe żeńskie i odpowiadające im 

komórki i narządy męskie. Oddzielnie wypisz narządy nie posiadające swoich odpowiedników 
(niehomologiczne).  

 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

zapoznać się z męskim i żeńskim układem płciowym  z powyższego rozdziału Poradnika lub 
innej wskazanej przez nauczyciela ksiązki medycznej, 

2)

 

przygotować tabelę,   

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

27

3)

 

wpisać w rubryki tabeli narządy i komórki układów płciowych,  

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Atlas anatomiczny, Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka,  

–

 

zestaw do prezentacji komputerowej lub plansza, mazaki, 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 
Ćwiczenie 3 

Narysuj  i wypełnij tabelę w której uwzględnisz: gruczoły wydzielania wewnętrznego, 

hormony przez nie wytwarzane, ich działanie  oraz skutki ich wpływu na organizm 
(niedoczynność lub nadczynność).  

 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien podzielić uczniów na zespoły, 

przydzielić zadania, omówić ich zakres i sposób wykonania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 

1)

 

przypomnieć wiadomości na temat hormonów i ich działania, 

2)

 

przygotować tabelę,   

3)

 

wpisać w rubryki tabeli pełne informacje o hormonach,  

4)

 

zaprezentować wykonane ćwiczenie, 

5)

 

wykonać korektę błędów.  

 

 

Zalecane metody nauczania – uczenia się:  

–

 

ćwiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 

 

Środki dydaktyczne: 

–

 

Encyklopedia medycyny, książki z anatomii człowieka,  

–

 

zestaw do prezentacji komputerowej lub plansza, mazaki, 

–

 

kartki papieru, długopis. 

 

 

 
 
 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

28

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA 

 

 

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego 

 

TEST 1

 

Test dwustopniowy do jednostki modułowej Określenie budowy i fizjologii 
organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu prenatalnego

.

 

 
Test składa się z 20 zadań, z których: 

−

 

zadania 1 – 15 są z poziomu podstawowego, 

−

 

zadania 16 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące 
oceny szkolne:  

−

 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,  

−

 

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,  

−

 

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu 
ponadpodstawowego. 

 

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. d, 3. d, 4. b, 5. d, 6. a, 7. b, 8. d, 9. d, 10. d, 11. c, 12. a, 
13. c, 14. a, 15. b, 16. d, 17. a, 18. a, 19. c, 20. c. 

 

Plan testu  

Numer 

zadani

a  Cel operacyjny 

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Ka

te

goria

 

cel

u 

Poziom 

wymaga

ń 

Poprawna 

odpowied

ź 

1. 

Wskazać prawidłowe ciśnienie skurczowe u noworodka. 

A P  a 

2. Wymienić funkcję erytrocytu. 

B 

P 

d 

3. Wskazać miejsce rozpoczęcia pracy krwioobiegu dużego. B 

P 

d 

4. Opisać  kształt stawu biodrowego. 

B 

P 

b 

5. Wskazać miejsce dźwigacza w kręgosłupie.  

B 

P 

d 

6. Scharakteryzować kości nadgarstka. 

A 

P 

a 

7. Wymienić kości  obręczy kończyny górnej. 

B 

P 

b 

8. Scharakteryzować mięsień okrężny oka. 

B 

P 

d 

9. Wskazać główne organy trawienia tłuszczy. 

A 

P 

d 

10. Wskazać przyczyny powstania zeza. 

B 

P 

d 

11. Wskazać elementy oka odpowiedzialne za widzenie barwne. 

A 

P 

c 

12. Opisać proces oddychania. 

B 

P 

a 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

29

13. Określić sposób ukrwienia mózgu. 

B 

P  

c 

14. Opisać funkcje kory mózgowej. 

B 

P 

a 

15 Określić miejsce receptorów słuchu. 

B 

P 

b 

16. Zdefiniować pojęcie ,,akson”. 

C 

PP 

d 

17. Określić źródło powstania  układu nerwowego zarodka. 

C 

PP 

a 

18. Wymienić enzymy trawienne białek. 

C 

PP 

a 

19. Podać przyczynę powstania kwasicy oddechowej. 

C 

PP 

c 

20. Scharakteryzować funkcję przysadki mózgowej.  

C 

PP 

c 

Przebieg testowania  

 

Instrukcja dla nauczyciela  

 

 

1.  Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym 

wyprzedzeniem i omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 

2.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań z zestawu oraz z kryteriami punktowania i oceniania. 
3.  Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi. 
4.  Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań. 
5.  Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy. 
6. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi. 
7. Wykonaj 

analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu. 

8.  Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności. 
9.  Opracuj wnioski do dalszej pracy. 

Instrukcja dla ucznia  

1. Przeczytaj 

uważnie instrukcję. 

2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
3. Zapoznaj 

się z zestawem zadań testowych. 

4.  Test zawiera 20 zadań  dotyczących podstawowej wiedzy z zakresu budowy i fizjologii 

organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu prenatalnego. 

5.  Zadania w teście są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest 

prawidłowa.   

6.  Udzielaj odpowiedzi  tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zaznacz prawidłową 

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, 
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową). 

7.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
8.  Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie 

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci 
zadania: 16 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe. 

9. Na 

rozwiązanie 

testu 

masz 

90 

min. 

      

                                      Powodzenia !

 

Materiały dla ucznia:

  

– instrukcja, 
– zestaw 

zadań testowych, 

– karta 

odpowiedzi. 

 

 

 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

30

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1. Wartość  prawidłowego ciśnienia skurczowego krwi u noworodków wynosi 

a)  60 – 8 mm Hg. 
b)  70 – 80mm Hg.     
c)  80 – 85 mm Hg. 
d)  80 – 100mm Hg. 
 

2. Erytrocyty 

służą do 

a)  obrony organizmu przed mikroorganizmami. 
b)  oczyszczania tkanek z pozostałości komórkowych. 
c)  produkcji i wydzielania białek. 
d) transportu 

tlenu. 

 

3. Krwioobieg 

duży rozpoczyna się  

a)  w prawym przedsionku. 
b)  prawej komorze serca. 
c) lewym 

przedsionku. 

d)  lewej komorze serca. 
 

4.  Staw biodrowy ma kształt 

a) eliptyczny. 
b) kulisty. 
c)  śrubowy. 
d) panewkowy. 

 
5. Dźwigacz (atlas) jest 

a) odcinkiem 

kręgów lędźwiowych. 

b) odcinkiem 

kręgów  krzyżowych. 

c) odcinkiem 

kręgów szyjnych. 

d) pierwszym 

kręgiem kręgosłupa. 

 
6. Kości nadgarstka zaliczamy do kości 

a) krótkich. 
b) długich. 
c) płaskich. 
d) różnokształtnych. 

 
7. Kości obręczy kończyny górnej składają się z 

a)  obojczyka  i kości przedramienia. 
b)  obojczyka i łopatki. 
c)  łopatki i kości przedramienia. 
d)  obojczyka i ramienia. 

 

8. Mięsień okrężny oka należy do mięśni 

a) gładkich. 
b) prostowników. 
c) zginaczy. 
d) mimicznych. 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

31

9.  Trawienie tłuszczy odbywa się  

a) jamie 

ustnej, 

żołądku, jelicie cienkim. 

b)  żołądku, jelicie cienkim. 
c)  żołądku. 
d) jelicie 

cienkim. 

 

10. Przyczyną powstania zeza jest uszkodzenie nerwu 

a) II 

wzrokowego. 

b)  VII  twarzowego. 
c) III 

okoruchowego 

d) VI 

odwodzącego. 

 
11.  Za widzenie barwne odpowiada 

a) soczewka. 

 

b) tęczówka 
c) czopki 

znajdujące się w siatkówce. 

d) pręciki znajdujące się w siatkówce.   
 

12.  Oddychanie polega na  

a) wymianie 

gazowej 

między pęcherzykami płuc a naczyniami włosowatymi. 

b)  skurczach przepony i mięśni międzyżebrowych. 
c)  rytmicznych wdechach i wydechach. 
d)  transporcie gazów przez krew.  

 
13.  Krew do mózgu doprowadzają 

a) tętnice szyjne. 
b) tętnice kręgowe. 
c) tętnice szyjne i kręgowe. 
d) tętnice skroniowe i kręgowe.  

 
14.  Kora mózgowa  

a)  odbiera informacje wzrokowe, słuchowe, dotyku. 
b) koordynuje 

pracę mięśni. 

c)  wpływa na działanie przysadki mózgowej. 
d)  przekazuje reakcje na bodziec dźwiękowy. 

 
15.  Receptory słuchowe mieszczą się 

a) błonie 

bębenkowej. 

b)  ślimaku. 
c) przedsionku. 
d) trąbce Eustachiusza.  

 
16.  Akson jest  

a) komórką nerwową. 
b) rozgałęzionymi  włóknami  komórki nerwowej. 
c) jądrem komórki nerwowej. 
d)  włóknem osiowym neuronu.  

 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

32

17. Rdzeń kręgowy embrionu  powstaje z 

a) ektodermy. 
b)  endodermy.     
c) mezodermy. 

 

d) matczynej 

części łożyska. 

 
18.  Enzymy trawienne białek to 

a)  pepsyna , trypsyna, peptydoza jelitowa, aminopepsydoza. 
b)  lipaza trzustkowa, sole żółciowe. 
c) amylaza 

śliny, amylaza trzustki, maltaza. 

d)  pepsyna, peptydowa jelitowa.  

 
19.  Kwasica oddechowa powstaje na skutek 

a) niedotlenienia 

mięśnia sercowego. 

b) zmniejszenia 

stężenia wodorowęglanów w osoczu krwi. 

c) zwiększenie jonów wodoru we krwi. 
d) zwiększenie  stężenia wodorowęglanów w osoczu krwi. 

 
20.  Przysadka mózgowa  

a) reguluje 

gospodarką wapniowo-fosforową. 

b)  reguluje procesy przemiany. 
c)  reguluje wzrost wszystkich tkanek. 
d)  produkuje limfocyty.   

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

33

KARTA ODPOWIEDZI 

 

Imię i nazwisko.......................................................................................... 

 

Określenie budowy i fizjologii organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu 
prenatalnego 

 

Zakreśl  poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek. 
 

 
 
 
 

Numer 

zadania 

 

Odpowiedź 

Punkty 

1. a 

b 

c 

d 

 

2. a 

b 

c 

d 

 

3. a 

b 

c 

d 

 

4. a 

b 

c 

d 

 

5. a 

b 

c 

d 

 

6. a 

b 

c 

d 

 

7. a 

b 

c 

d 

 

8. a 

b 

c 

d 

 

9. a 

b 

c 

d 

 

10. a 

b 

c 

d 

 

11. a 

b 

c 

d 

 

12. a 

b 

c 

d 

 

13. a 

b 

c 

d 

 

14. a 

b 

c 

d 

 

15. a 

b 

c 

d 

 

16. a 

b 

c 

d 

 

17. a 

b 

c 

d 

 

18. a 

b 

c 

d 

 

19. a 

b 

c 

d 

 

20. a 

b 

c 

d 

 

 

       Razem: 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

34

TEST 2

 

Test dwustopniowy do jednostki modułowej Określenie budowy i fizjologii 
organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu prenatalnego

.

 

 
Test składa się z 20 zadań, z których: 

−

 

zadania 1 – 15 są z poziomu podstawowego, 

−

 

zadania 16 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące 
oceny szkolne:  

−

 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,  

−

 

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,  

−

 

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu 
ponadpodstawowego. 

 
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. c, 3. b, 4. a, 5. b, 6. d, 7. b, 8. d, 9. b, 10. c, 11. b, 12. a, 
13. c, 14. d, 15. b, 16. c, 17. b, 18. d, 19. b, 20. a. 

 

Plan testu  

Numer     

zadani

a  Cel operacyjny 

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Ka

te

goria

 

cel

u 

Poziom 

wymaga

ń 

Poprawna 

odpowied

ź 

1. 

Wskazać prawidłowe ciśnienie skurczowe u niemowląt. 

A P  c 

2. 

Określić funkcję  erytrocytu. 

B P  c 

3. Określić liczbę kręgów kręgosłupa. A 

P 

b 

4. Opisać kształt stawu ramienno-łokciowego. 

B 

P 

a 

5. Scharakteryzować kości śródstopia.  

B 

P 

b 

6. Wskazać miejsca trawienia białek. 

B 

P 

d 

7. Opisać nerwy odpowiadające za mięsień gałki ocznej.  

B 

P 

b 

8. Scharakteryzować elementy oka  odpowiedzialne za 

postrzegania kształtów. 

B P  d 

9. Zdefiniować pojęcie ,,dendryt” 

B 

P 

b 

10. Wyjaśnić, na czym polega wentylacja płuc. 

B 

P 

c 

11. Wskazać miejsce rozpoczęcia pracy krwioobiegu małego. 

B 

P 

b 

12. Opisać główną funkcję śródmózgowia. B 

P 

a 

13. Określić  rolę skóry w organizmie człowieka. 

A 

P  

c 

14. Wymienić czynność, która nie jest funkcją łożyska.  

B 

P 

d 

15 Wymienić enzymy trawienne tłuszczy. 

B 

P 

b 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

35

16. Określić źródło powstania  mięśni zarodka człowieka. 

C 

PP 

c 

17. Wskazać miejsce najczęściej występujących mięśni gładkich. 

C 

PP 

b 

18. Objaśnij proces wymiany gazowej. 

C 

PP 

d 

19. Podaj 

przyczynę powstawania kwasicy metabolicznej. 

C 

PP 

b 

20. Wyjaśnij rolę gruczołów przytarczycznych. 

C 

PP 

a 

Przebieg testowania  

 

Instrukcja dla nauczyciela  

 

 

1.  Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym 

wyprzedzeniem. 

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 
3.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań z zestawu oraz z kryteriami punktowania i oceniania. 
4.  Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi. 
5.  Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań. 
6.  Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy. 
7. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi. 
8.  Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności. 
9.  Opracuj wnioski do dalszej pracy. 

Instrukcja dla ucznia  

1. Przeczytaj 

uważnie instrukcję. 

2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
3. Zapoznaj 

się z zestawem zadań testowych. 

4.  Test zawiera 20 zadań  dotyczących podstawowej wiedzy z zakresu budowy i fizjologii 

organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu prenatalnego. 

5.   Zadania w teście są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest 

prawidłowa.   

6.  Udzielaj odpowiedzi  tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zaznacz prawidłową 

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, 
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową). 

7.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
8.  Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie 

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci 
pytania: 16 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe. 

9. Na 

rozwiązanie 

testu 

masz 

90 

min. 

      

                                      Powodzenia!

 

 
Materiały dla ucznia:

  

– instrukcja, 
– zestaw 

zadań testowych, 

– karta 

odpowiedzi. 

 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

36

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1. Wartość  prawidłowego ciśnienia skurczowego krwi u niemowląt wynosi 

a)  60 – 80 mm Hg 
b)  70 – 80mm Hg,     
c)  80 – 85 mm Hg 
d)  80 – 100mm Hg 
 

2. Leukocyty 

służą do 

a) krzepnięcia krwi.   
b)  oczyszczania tkanek z pozostałości komórkowych. 
c)  obrony organizmu przed mikroorganizmami. 
d) transportu 

tlenu. 

 

3. Kręgosłup człowieka składa się z  

a) 33 

kręgów. 

b)  34 – 35 kręgów. 
c) 36 

kręgów. 

d) 40 

kręgów. 

 

4. Staw 

ramienno-łokciowy jest stawem 

a) zawiasowym. 
b) panewkowym. 
c) siodełkowym. 
d) kulistym. 
 

5. Kości śródstopia są kośćmi 

a) różnokształtnymi. 
b) długimi. 
c) krótkimi. 
d) haczykowatymi. 
 

6.  Trawienie białek odbywa się  

a) jamie 

ustnej, 

żołądku, jelicie cienkim. 

b) jelicie 

cienkim. 

c)  żołądku. 
d)  żołądku, jelicie cienkim. 
 

7.  Za unerwienie gałki ocznej odpowiada nerw 

a)  V trójdzielny, VII twarzowy. 
b)  II wzrokowy, III okoruchowy, V bloczkowy, VI odwodzący. 
c)  II wzrokowy, V trójdzielny, VI twarzowy. 
d)  II wzrokowy,  V trójdzielny, VI twarzowy. 
 

8.  Za postrzeganie kształtów przedmiotu odpowiada 

a)  źrenica.  
b) tęczówka. 
c) czopki 

znajdujące się w siatkówce. 

d) pręciki znajdujące się w siatkówce. 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

37

9. Dendryty 

to 

a) komórki 

nerwowe. 

b) rozgałęzione włókna komórki nerwowej. 
c) jądro neuronu. 
d) zakończenie aksonu. 
 

10.  Wentylacja płuc polega na  

a) wymianie 

gazowej 

między pęcherzykami płuc a naczyniami włosowatymi. 

b)  skurczach przepony i mięśni międzyżebrowych. 
c)  rytmicznych wdechach i wydechach. 
d)  transporcie gazów przez krew.  

 
11.  Krwioobieg mały rozpoczyna się  

a)  w lewej komorze serca. 
b)  w prawej komorze serca. 
c)  w lewym przedsionku. 
d)  w prawym przedsionku. 
 

12.  Śródmózgowie jest 

a) ośrodkiem reakcji wzrokowych i słuchowych. 
b) ośrodkiem pamięci, intelektu. 
c) ośrodkiem kontroli ruchu dowolnych mięśni. 
d) głównym 

ośrodkiem przekazywania informacji pomiędzy rdzeniem a mózgiem. 

 

13.  Skóra człowieka pełni rolę  

a) ochronną. 
b) termoregulacyjną. 
c) ochronną i termoregulacyjną. 
d) ośrodka czucia. 
 

14. Łożysko nie pełni funkcji 

a)  ochronnej dla rozwijającego się organizmu. 
b)  usuwania mocznika z płodu.  
c)  dostarczania substancji budulcowych i energetycznych dla płodu. 
d)  ukrwienia zarodka krwią matki.  
 

15.  Enzymy trawienne tłuszczy to 

a)  pepsyna, trypsyna, peptydoza jelitowa, aminopepsydoza. 
b)  lipaza trzustkowa, sole żółciowe. 
c) amylaza 

śliny, amylaza trzustki, maltaza. 

d)  pepsyna, peptydowa jelitowa.  

 
16. Mięśnie  zarodka człowieka  powstają z 

a) ektodermy. 
b)  endodermy.     
c) mezodermy. 

 

d) matczynej 

części łożyska. 

 
 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

38

17. Mięśnie gładkie występują głównie  jako 

a) mięśnie szkieletowe.  
b) mięśnie narządów wewnętrznych  
c) mięśnie przylegające do kośćca. 
d) mięśnie klatki piersiowej. 
 

18.  Wymiana gazowa odbywa się między 

a) pęcherzykami płucnymi a drobnymi naczyniami krwionośnymi. 
b)  oskrzelikami płucnymi a drobnymi naczyniami krwionośnymi. 
c)  oskrzelikami płucnymi a naczyniami włosowatymi układu krwionośnego. 
d) pęcherzykami płucnymi a  naczyniami włosowatymi układu krwionośnego. 
 

19.  Kwasica metaboliczna powstaje na skutek 

a) niedotlenienia 

mięśnia sercowego. 

b) zmniejszenia 

stężenia wodorowęglanów w osoczu krwi. 

c) niemożności usunięcia z organizmu dwutlenku węgla. 
d) zwiększenie  stężenia wodorowęglanów w osoczu krwi. 

 

20. Gruczoły przytarczyczne 

a) regulują gospodarką wapniowo-fosforową. 
b) regulują procesy przemiany. 
c) regulują wzrost wszystkich tkanek. 
d) produkują limfocyty.   

 
 

 
 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

39

KARTA ODPOWIEDZI 

 

Imię i nazwisko.......................................................................................... 

 

Określenie budowy i fizjologii organizmu dziecka oraz zaburzeń okresu 
prenatalnego 

 

Zakreśl  poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.  
 

 

 
 
 

Numer 

zadania 

 

Odpowiedź 

Punkty 

1. a 

b 

c 

d 

 

2. a 

b 

c 

d 

 

3. a 

b 

c 

d 

 

4. a 

b 

c 

d 

 

5. a 

b 

c 

d 

 

6. a 

b 

c 

d 

 

7. a 

b 

c 

d 

 

8. a 

b 

c 

d 

 

9. a 

b 

c 

d 

 

10. a 

b 

c 

d 

 

11. a 

b 

c 

d 

 

12. a 

b 

c 

d 

 

13. a 

b 

c 

d 

 

14. a 

b 

c 

d 

 

15. a 

b 

c 

d 

 

16. a 

b 

c 

d 

 

17. a 

b 

c 

d 

 

18. a 

b 

c 

d 

 

19. a 

b 

c 

d 

 

20. a 

b 

c 

d 

 

 

       Razem: 

 

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

40

7. LITERATURA 

 
1.

 

Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, Warszawa 2005 

2.

 

Aleksander B., Skotnicki W., Nowak S.: Medycyna Praktyczna, Kraków 1998 

3.

 

Dobosz T., Urbaniak A., Kornaszewska A.: Serologia grup krwi. Akademia Medyczna, 

Wrocław 1998 

4.

 

Górnicki B., Dębiec B., Baszczyński J.: Pediatria. PZWL, Warszawa 2004 

5.

 

Górnicki B., Dębiec B.: Vademecum pediatrii. PZWL, Warszawa 2005 

6.

 

Kubicka K., Kawalec W.: Pediatria. PZWL, Warszawa 2005 

7.

 

Norwitz E., Schorge J.: Położnictwo i ginekologia w zarysie. PZWL, Warszawa. 2006 

8.

 

Rakowiecki S.: Ciąża, poród, połóg. Science  PRESS, Warszawa 1992 

9.

 

Sokołowska-Pietuchowa J.:Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa 1992 

10.

 

Salomon E.P.,  Berg L.R., Martin D.W., Villee C.A.: Biologia. MULTICO, Warszawa 1996 

11.

 

Sułek K.: 1000  praktycznych pytań z krzepnięcia krwi. A - Medica Press, Warszawa 1998 

12.

 

Walkiewicz S., Holak E., Lewiński W., Łaszczyca M., Skirmuntt G.: Biologia 2. Wyd. Ped. 
OPERON, Gdynia 2003 

 
 
Literatura metodyczna 
 
1.

 

Arends R.: Uczymy się nauczać. PWM, Warszawa 1994 

2.

 

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 1999 

3.

 

Niemierko B.: Między oceną szkolną a dydaktyką. WSiP, Warszawa 1991 

4.

 

Ochenduszko J.: Planowanie pracy dydaktycznej nauczyciela (poradnik). Biblioteczka 
reformy oświatowej, Bydgoszcz 1997  

5.

 

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000