Znaleziono na 
wojsk-lek.org 

1 

CHOROBY CYWILIZACYJNE 

 
 

I. Choroba wieńcowa 

 

Choroba serca o różnej etiologii i o wspólnym mechaniźmie patofizjologicznym 

naczyń wieńcowych – dysproporcja między zapotrzebowaniem a ilością tlenu dostarczanego 
do serca. 
 
Postacie kliniczne: 

  utajona choroba wieńcowa (nieme niedokrwienie) 
  jawna choroba wieńcowa: 
1.  Dławica piersiowa: ból w klatce (zamostkowy) spowodowany odwracalnym 

niedokrwieniem mięśnia sercowego. 

2.  Zawał serca: martwica mięśnia po niedokrwieniu. 
3.  Niedokrwienne uszkodzenie mięśnia powodujące niewydolnośc lewokomorową. 
4.  Zaburzenia rytmu serca 
5.  Nagła smierć sercowa 

 
Pierwotna manifestacja choroby występuje pod postacią: 

  bólu wieńcowego (powyżej 50% przypadków) 
  zawał mięśnia sercowego (ok. 1/6 przypadków) 
  nagły zgon (1/3) 

 
Charakterystyka bólu wieńcowego: 

  ból za mostkiem wywołany przez wysiłek a ustępujący po jego przerwaniu 
  uciskający, ściskający 
  uczucie duszności i dławienia 
  promieniuje do lewego ramienia, nadgarstka, palców, nadbrzusza, pleców, żuchwy 
  zaostrzenie objawów pod wpływem wiatru i niskiej temperatury 
  nasilenie dolegliwości przy podjęciu wysiłku / po jedzeniu 

 
 
Ocena zaawansowania choroby wieńcowej według klasyfikacji Kanadyjskiego Towarzystwa 
Kardiologicznego (CCS): 
 
Klasa I 
Zwykła aktywność fizyczna, np. marsz, wchodzenie po schodach, nie wywołuje bólu 
wieńcowego. Pojawia się tylko podczas dużego, intensywnego, długo trwającego wysiłku 
związanego z praca lub sportem. 
 
Klasa II 
Niewielkie ograniczenie zwykłej aktywności fizycznej. Ból przy szybkim marszu lub 
wchodzeniu po schodach, marszu pod górę, gdy jest zimno i wietrzno, stres, kilka godzin po 
obudzeniu. Kilkaset metrów na płaskim terenie lub więcej niż jedno piętro. 
 
Klasa III 
Wyraźne ograniczenie zwykłej aktywności fizycznej 
 

Znaleziono na 
wojsk-lek.org 

2 

Klasa IV 
Niemożność podjęcia jakiejkolwiek aktywności fizycznej bez uczucia dyskomfortu 
 
 
Choroba wieńcowa: 

  mężczyźni 2x częściej niż kobiety 
  ok. 30-40 tys/mln osób 
  ryzyko zachorowania rośnie proporcjonalnie do wieku 

 
Ankieta Rose’a i Blackbourna – pozytywna ankieta diagnostyczna choroby wieńcowej: 

  ból lub dyskomfort w klatce piersiowej, w okolicy mostka lub w lewej k. górnej 
  ból podczas chodzenia 
  przy pojawieniu się bólu chory zatrzymuje się lub zwalnia 
  bezruch powoduje ustąpienie bólu 
  ból ustępuje po max 10 minutach 
  w chorobie I stopnia objawy pojawiają się podczas marszu pod górę, w chorobie 

wieńcowej II stopnia również podczas marszu po terenie płaskim 

 
 
Cechy stylu życia a ryzyko: 
 

Cechy osobnicze 

niepodlegające modyfikacji

 

Cechy stylu życia

 

Cechy biochemiczne i 

fizjologiczne (modyfikowalne) 

wiek 

dieta bogata w tł. nasycone 

wysokokaloryczne 

nadciśnienie tętnicze 

płeć (męska) 

palenie tytoniu 

podwyższony poziom cholesterolu 

całkowitego LDL w osoczu 

występowanie CHD lub innych 

postaci miażdżycy tętnic u 

członków rodziny w młodym 

wieku: 

M>55lat        K>65lat 

brak aktywności fizycznej 

wzrost poziomu trójglicerydów w 

osoczu 

otyłość 

hiperglikemia/cukrzyca 

CHD lub inne postacie miażdżycy 

w wywiadzie 

nadmierne spozycie alkoholu 

niski poziom HDL w osoczu 

Kolor 

czerwony

 – czynniki ryzyka pierwszego rzędu. 

 
Czynniki ryzyka II rzędu: 

  wzrost stężenia lipoproteiny  
  hiperfibrynogenemia >300 mg% 
  hiperhomocysteinemia >9 mmol/l 
  genetyka 
  siedzący tryb życia 
  typ „A” osobowości 
  hipoteza zapalno – infekcyjna 

 

2 czynniki I rzędu => wzrost ryzyka zawału x4 

3 czynniki I rzędu => wzrost ryzyka zawału x10 

 
 
 

Znaleziono na 
wojsk-lek.org 

3 

Profilaktyka: 
1. Redukcja ryzyka u chorych z cukrzycą: 

  utrzymanie poziomu HbA1C (hemoglobina glikowana) w granicach normy (6,0 %) 
  obniżenie ciśnienia tętniczego do wartości <130/85 mmHg 
  poziom docelowy HDL >1,2 mmol/l 
  poziom docelowy trójglicerydów <1,7 mmol/l 
  LDL <3 mmol/l 
  zaprzestanie palenia 
  redukcja masy ciała 
  zalecenia dietetyczne 
  aktywnośc fizyczna 

 
2. Zaprzestanie palenia – ryzyko spada o połowę: 

  uświadamianie zagrożenia 
  ocena stosunku nałogu 
  udzielenie pomocy w zerwaniu z nałogiem 
  nikotynowa terapia zastępcza 
  skierowanie do poradni specjalistycznej 

 
3. Dieta i dyslipidemia: 

  spadek zawartości tłuszczów i cholesterolu we krwi 
  tłuszcze nasycone powinny stanowić 1/3 całkowitej podaży tłuszczów 

 
4. Redukcja masy ciała 
 
5. Aktywność fizyczna 
 
6. Normalizacja ciśnienia tętniczego 

  redukcja o 5 mmHg zmniejsza ryzyko o 1/3 

 
7. Pomoc w zmianie życiowych przyzwyczajeń 
 
8. Stosowanie się do zaleceń lekarskich 
 
 

II. Nadciśnienie tętnicze 

 

ciśnienie tętnicze = obj. min. serca X opór naczyń 

 

RR 

skurczowe 

rozkurczowe 

optymalne 

<120 

<80 

prawidłowe 

<130 

<85 

wysokie prawidłowe 

130-139 

85-89 

nadciśnienie I

O

 

140-159 

90-99 

nadciśnienie II

O

 

160-179 

100-109 

nadciśnienie III

O

 

>180 

>110 

 

Wynik pomiaru klinicznego jest podstawowym sposobem oceny skuteczności leczenia 

i decyduje o rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego. 

Znaleziono na 
wojsk-lek.org 

4 

 

  nadciśnienie w Polsce – 30% 
  wykrywalność – 67% 
  prawidłowe ciśnienie – 20% 
  przyjmuje leki regularnie – 60% chorych 
  przyjmuje leki nieregularnie – 20% chorych 
  nie leczy się – 20% chorych 

 
Powikłania narządowe nadciśnienia: 

  przerost lewej komory 
  przyspieszenie zmian miażdżycowych (szyjna, wieńcowe, nerkowe, k. dolne) 
  upośledzenie funkcji nerek/niewydolność nerek 
  udar mózgu 
  rozwarstwienie aorty 

 

Celem leczenia jest uniknięcie udaru mózgowego, 

choroby wieńcowej, niewydolności serca ==> przedłużenie życia. 

 
 
Profilaktyka: 
1. Normalizacja masy ciała: 

  spadek masy ciała o 1 kg = zmniejszenie RR o 1,6/1,3 
  zmniejszenie masy ciała wywiera korzystny wpływ na czynniki ryzyka towarzyszące 

nadciśnieniu: hiperlipidemia, insulinooporność, cukrzyca, przerost lewej komory 

 
2. Ograniczenie spożycia sodu: 

  zmniejszenie spożycia o 6g/dobę = zmniejszenie RR o 6/2,5 

 
3. Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych i inne elementy modyfikacji diety: 

  jarzyny, owoce, niskotłuszczowe produkty mleczne = spadek RR o 11,4/5,1 
  ograniczenie spozycia tł. nasyconych 

 
4. Aktywność fizyczna: 

  zasada 3x30x130 (3 razy w tygodniu po 30 minut tak ćwiczyć, aby tętno utrzymywało 

się na poziomie 130) 

 
5. Ograniczenie spozycia alkoholu. 
 
6. Ograniczenie palenia tytoniu. 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Znaleziono na 
wojsk-lek.org 

5 

III. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

 

 
nadżerka

 – płytka, ubytek błony śluzowej bez mięśniowej 

wrzód – ubytek błony śluzowej obejmujący także mięśniową i głębsze warstwy 
 
 

wrz. dwunastnicy 3x częściej u mężczyzn 

wrz. żołądka kobiety i mężczyźni jednakowo często 

 
Czynniki agresji: 

  czynniki środowiskowe: 

-leki (NLPZ) 
-tytoń 
-alkohol 
-Helicobacter pylori 

  kwas solny 
  pepsyna 
  żółć 
  hormony (steroidy, parathormon) 
  genetyka 
  ciężki stres 

 
Czynniki osłaniające: 

  śluz 
  śluzówkowy przepływ krwi 

-ślina 
-prostaglandyny 

  wodorowęglany 
  odnowa komórkowa 

 
 

  99% wrzodów dwunastnicy obecny Helicobacter pylori (HP) 
  75% wrzodów żołądka obecny HP 
  HP stwierdza się u 50-60% zdrowych osób po 50 roku życia 
  grupa krwi 0 – wzrost ryzyka wrzodu dwunastnicy 
  NLPZy – wzrost ryzyka 4x, jak razem z glikokortykosteroidami wzrost 10x 

 
 
Umiejscowienie wrzodów: 

  żołądek – 80% na krzywiźnie mniejszej, potem odźwiernik i kąt 
  dwunastnica – ściana przednia opuszki, często dwa wrzody naprzeciwko siebie 

 
Powikłania choroby wrzodowej: 

  perforacja wrzodu trawiennego 
  krwawienie (najczęstsza przyczyna krwawienia z górnych dr. pokarm.) 
  zwężenie odźwiernika 
  powstanie raka na bazie wrzodu 

 
 

Znaleziono na 
wojsk-lek.org 

6 

IV. Nowotwory 

 

Nowotrory złośliwe w krajach rozwiniętych są statystycznie druga przyczyną zgonów, 

stanowią także 20% lub więcej ogółu zgonów. 

Szacuje się, że 25-33% mieszkańców krajów rozwiniętych zachoruje na nowotwór, 

przy czym 50% z nich umrze z powodu nowotworu złośliwego. 

Średnia wieku to 67 lat u mężczyzn, u kobiet 76 lat. 
W grupie kobiet w wieku 35-39 lat nowotwory złośliwe stanowią najczęstszą 

przyczynę zgonów. 

 
 
 

Statystyki mężczyzn (najwyżej najczęstsze nowotwory): 

 

zachorowania: 

zgony: 

płuca 

płuca 

j. grube 

j. grube 

prostata 

żołądek 

żołądek 

prostata 

↑ 

pęcherz moczowy 

trzustka/pęcherz moczowy (jednakowo) 

 
 
 

Statystyki kobiet (najwyżej najczęstsze nowotwory): 

 

zachorowania: 

zgony: 

sutek 

sutek 

j. grube 

j. grube 

płuca 

płuca 

szyjka macicy 

żołądek 

↑

 

trzon macicy/jajnik (jednakowo) 

szyjka macicy 

 
 
 
Zgony na nowotwory złośliwe według udziału czynników rakotwórczych: 

  dieta i dodatki do żywności – 35% zgonów 
  tytoń – 30% 
  seksualność, prokreacja – 30% 
  czynniki zawodowe – 4% 
  alkohol – 3%