Tech.agrobizn_341[01].Z1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy funkcjonowania gospodarstwa rolnego

4.1.1. Materiał nauczania

Rolnictwo jest jednym z działów gospodarki narodowej, którego głównym zadaniem jest

dostarczanie Ŝywności. Rolnictwo uzyskuje produkty roślinne i zwierzęce poprzez uprawę
roślin oraz chów zwierząt. Rolnictwo w gospodarce narodowej spełnia wiele waŜnych
funkcji:

−

tworzenie produktu krajowego brutto i dochodu narodowego,

−

produkcja Ŝywności dla społeczeństwa,

−

produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej (np. wełna, skóry, rzepak),

−

rynek zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych produkujących środki do
produkcji rolnej.
Na produkcję rolniczą składa się produkcja roślinna i zwierzęca, która prowadzona jest

w gospodarstwach rolnych lub przedsiębiorstwach rolniczych.
RóŜnica między pojęciem gospodarstwa rolnego a przedsiębiorstwa polega na tym, Ŝe:

−

gospodarstwo rolne jest jednostką produkcyjną wyodrębnioną pod względem
organizacyjnym (posiada wydzieloną ziemię, środki produkcji i pracę) i nastawioną na
wytwarzanie produktów rolniczych,

−

przedsiębiorstwo rolnicze jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem
organizacyjnym, ekonomicznym (przedsiębiorstwo dysponuje wydzielonym majątkiem
i pokrywa

wydatki

przychodami

działalności

gospodarczej)

prawnym

(przedsiębiorstwo posiada określone prawa i obowiązki, wpisane jest do rejestru),
nastawioną na wytwarzanie produktów i usług rolniczych w celu ich sprzedaŜy
[20, s. 2].
Definicji gospodarstwa rolnego jest kilka:

1. Kodeks cywilny określa gospodarstwo rolne jako grunty rolne wraz z gruntami leśnymi,

budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeŜeli stanowią lub mogą
stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi
z prowadzeniem gospodarstwa rolnego [14].

2. Dla potrzeb podatku rolnego, gospodarstwo rolne to obszar gruntów sklasyfikowanych

w ewidencji  gruntów  i  budynków,  jako  uŜytki  rolne  lub  jako  grunty  zadrzewione
i zakrzewione  na  uŜytkach  rolnych,  o  łącznej  powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha
przeliczeniowy, sławiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej,
osoby  prawnej  albo  jednostki  organizacyjnej,  w  tym  spółki  nieposiadającej  osobowości
prawnej [12].

3. Dla potrzeb ubezpieczenia społecznego rolników, za gospodarstwo rolne uwaŜa się

gospodarstwo o obszarze uŜytków rolnych powyŜej 1 ha przeliczeniowego, słuŜące
prowadzeniu działalności rolniczej w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym
ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej [13].
Gospodarstwa rolne w systemie agrobiznesu spełniają następujące funkcje:

−

produkcyjną, związaną z wytwarzaniem surowców i produktów rolniczych,

−

dochodową – dostarcza środków na utrzymanie rodziny rolniczej,

−

zapewnienia miejsca pracy dla rolników i członków ich rodzin [3, s. 17].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Fragment Polskiej Klasyfikacji Działalności [10]

DZIAŁ

GRUPA KLASA PODKLASA NAZWA GRUPOWANIA

Sekcja A

ROLNICTWO, ŁOWIECTWO I LEŚNICTWO

ROLNICTWO,

ŁOWIECTWO,

WŁĄCZAJĄC

DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWĄ

01.1

Uprawy rolne; ogrodnictwo, włączając warzywnictwo

01.11

Uprawa zbóŜ i pozostałe uprawy rolne, gdzie indziej
niesklasyfikowane

01.11.A

Uprawa zbóŜ

01.11.B

Uprawa ziemniaków, roślin okopowych o duŜej zawartości
skrobi i inuliny

01.11.C

Uprawa roślin przemysłowych i pozostałe uprawy rolne, gdzie
indziej niesklasyfikowane

01.12

Uprawa

warzyw,

specjalnych

roślin

ogrodniczych

i produktów szkółkarskich

01.12.A

Uprawa warzyw

01.12.B

Uprawa grzybów, kwiatów i ozdobnych roślin ogrodniczych;
szkółkarstwo roślin sadowniczych i ozdobnych

01.13

01.13.Z

Uprawa drzew i krzewów owocowych, roślin jagodowych
i orzechów oraz uprawa roślin wykorzystywanych do
produkcji napojów i przypraw

01.2

Chów i hodowla zwierząt

01.21

01.21.Z

Chów i hodowla bydła

01.22

01.22.Z

Chów i hodowla owiec, kóz, koni, osłów, mułów i osłomułów

01.23

01.23.Z

Chów i hodowla świń

01.24

01.24.Z

Chów i hodowla drobiu

01.25

01.25.Z

Chów i hodowla zwierząt pozostałych

01.3

01.30

01.30.Z

Uprawy rolne połączone z chowem i hodowlą zwierząt
(działalność mieszana)

01.4

Działalność usługowa związana z uprawami rolnymi,
chowem i hodowlą zwierząt, z wyłączeniem działalności
weterynaryjnej; zagospodarowanie terenów zieleni

01.41

Działalność usługowa związana z produkcją roślinną;
zagospodarowanie terenów zieleni

01.41.A

Działalność usługowa związana z uprawami rolnymi

01.41.B

Działalność usługowa związana z zagospodarowaniem
terenów zieleni

01.42

01.42.Z

Działalność usługowa związana z chowem i hodowlą
zwierząt, z wyłączeniem działalności weterynaryjnej

01.5

01.50

01.50.Z

Gospodarka łowiecka, hodowla i pozyskiwanie zwierząt
łownych, włączając działalność usługową

Gospodarstwa rolne/przedsiębiorstwa rolne moŜna sklasyfikować w zaleŜności od formy
prawnej, własności i organizacyjnej.
1. Formy prawne przedsiębiorstw:

−

przedsiębiorstwo osoby fizycznej,

−

spółki osobowe (cywilna, jawna, komandytowa),

−

spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna),

−

spółdzielnie,

−

przedsiębiorstwa państwowe.

2. Przedsiębiorstwa według form własności:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SEKTOR

WŁASNOŚĆ

FORMA PRAWNO-ORGANIZACYJNA

organy władzy, administracji, kontroli państwowej

wymiar sprawiedliwości

fundusze

spółki Skarbu Państwa

państwowa

Skarbu Państwa

przedsiębiorstwa państwowe

fundusze

spółki państwowych osób prawnych

państwowych

osób prawnych

inne

SEKTOR
PUBLICZNY

jednostki samorządu terytorialnego

w tym przedsiębiorstwa komunalne

fundusze

komunalna

spółki komunalne

mieszana

spółki z przewagą mienia sektora publicznego

osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

w tym gospodarstwa indywidualne w rolnictwie

spółdzielnie

organizacje społeczne

spółki prywatne

jednostki samorządu gospodarczego

prywatna

krajowa

jednostki organizacji wyznaniowych

SEKTOR
PRYWATNY

przedstawicielstwa firm zagranicznych

przedsiębiorstwa zagraniczne drobnej wytwórczości

zagraniczna

spółki z udziałem kapitału zagranicznego

mieszana

spółki z przewagą mienia sektora prywatnego

Rys. 1. Podmioty gospodarcze według form własności [20, s. 7]

3. Przedsiębiorstwa rolnicze według form organizacyjnych:

−

jednozakładowe – występuje jeden ośrodek gospodarczy (większość przedsiębiorstw
osoby fizycznej, w tym gospodarstwa indywidualne),

−

wielozakładowe – występuje kilka gospodarstw zlokalizowanych w okolicy ośrodka
gospodarczego (np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) [20, s. 8].

4. Grupowanie gospodarstw rolnych według wielkości ekonomicznej, klasyfikacja ES6

[21]:

−

Gospodarstwa bardzo małe

−

Gospodarstwa małe

−

Gospodarstwa średnio-małe

−

Gospodarstwa średnio-duŜe

−

Gospodarstwa duŜe

−

Gospodarstwa bardzo duŜe

< 4 ESU

4 ≤ 8 ESU
8 ≤16 ESU
16 ≤ 40 ESU
40 ≤ 100 ESU
> 100 ESU

ESU – Europejska Jednostka Wielkości (ang.: European Size Unit) przedstawia ekonomiczną
wielkość  gospodarstwa  obliczoną  na  podstawie  standardowych  nadwyŜek  bezpośrednich
(1 ESU = 1200 EUR)
5.  Gospodarstwa rolne według grup obszarowych uŜytków rolnych [22]:

−

do 1 ha,

−

1–5 ha,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

5–10 ha,

−

10–15 ha,

−

15–30 ha,

−

30–50 ha,

−

50 ha i więcej.

Gospodarstwo rolne, aby mogło legalnie funkcjonować powinno być zarejestrowane

w Rejestrze  gospodarstw  rolnym  na  podstawie  złoŜonego  formularza  informacji  o  gruntach
do  organu  podatkowego,  złoŜonego  w  ciągu  14  dni  od  rozpoczęcia  prowadzenia
gospodarstwa rolnego. Ponadto producent rolny składa zgłoszenie rejestracyjne do krajowego
systemu ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt gospodarskich w Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa. Producent rolny powinien równieŜ w ciągu 14 dni od rozpoczęcia
prowadzenia gospodarstwa rolnego, złoŜyć zgłoszenie w zakresie ubezpieczania społecznego
w  Kasie  Rolniczego  Ubezpieczenia  Społecznego,  ponadto  zgłoszenie  identyfikacyjne
w Urzędzie Skarbowym w celu nadania NIP.

Procedurę legalizacji gospodarstwa rolnego przedstawia rys. 2.

Osoby fizyczne – złoŜenie formularza informacji o gruntach do organu podatkowego (wójt,

burmistrz, prezydent miasta)

Osoby prawne, jednostki organizacyjne – złoŜenie deklaracji na podatek rolny do organu

podatkowego (wójt, burmistrz, prezydent miasta)

Zgłoszenie w zakresie ubezpieczania społecznego w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego

Zgłoszenie identyfikacyjne w Urzędzie Skarbowym w celu nadania NIP

Zgłoszenie rejestracyjne w Urzędzie Skarbowym w przypadku rolnika rozliczającego się na

zasadach ogólnych

Zgłoszenie rejestracyjne do krajowego systemu ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt

gospodarskich w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Otwarcie rachunku bakowego

Rys. 2. Etapy procedury rejestracji gospodarstwa rolnego [opracowanie własne]

W organizacji gospodarstwa rolnego wyróŜnia się następujące elementy składowe:

−

działy, które stanowią grupę gałęzi produkcji rolniczej o podobnych podstawach
przyrodniczo-technicznych; wyróŜnia się działy produkcyjne, przetwórcze, usługowe,

−

gałęzie, które stanowią część działu wyróŜniającą się przedmiotami i narzędziami pracy,
technologią, organizacją procesu produkcyjnego i końcowym produktem,

−

działalności, które stanowią pozyskiwanie danego produktu za pomocą ściśle określonej
technologii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PRZEDSIĘBIORSTWO

Działy:

Produkcja

roślinna

Produkcja

zwierzęca

Przetwórstwo

Usługi

Gałęzie:

ZboŜa

Bydło

Masarnie

Rolnicze

Okopowe

Trzoda

Suszarnie

Warsztatowe

Pastewne

Owce

Krochmalnie

Budowlane

Przemysłowe

Drób

Gorzelnie

Strączkowe

Konie

Warzywa

Ryby

Sady

Działalności:

Pszenica oz.

Mleko

Zabiegi

uprawowe

Pszenica j.

ywiec

wołowy

Opryski

yto

ywiec

cielęcy

Zbiory

Produkcja

prosiąt

Rys. 3. Organizacja przedsiębiorstwa rolniczego [20, s. 49]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.  Jakie znasz funkcje rolnictwa w gospodarce narodowej?
2.  Jak rozumiesz pojęcie gospodarstwa rolnego?
3.  Jaka jest róŜnica między gospodarstwem rolnym a przedsiębiorstwem rolnym?
4.  Jakie funkcje spełnia gospodarstwo rolne w systemie agrobiznesu?
5.  Jakie  znasz  rodzaje  gospodarstw  rolnych  i  przedsiębiorstw  rolnych  według  róŜnych

klasyfikacji?

6. Jaka jest procedura legalizacji gospodarstwa rolnego?
7. Jakie znasz elementy składowe gospodarstwa rolnego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

UłóŜ rozsypankę, dobierając formy prawne przedsiębiorstw do odpowiedniego sektora

i form własności.

Sektor publiczny

Sektor prywatny

Własność

państwowa

Skarbu

Państwa

Własność

mieszana

Własność

zagraniczna

Własność

komunalna

Własność

mieszana

Własność

państwowych

osób

prawnych

Własność

prywatna

krajowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

fundusze

osoby fizyczne

prowadzące

działalność

gospodarczą, w

tym

gospodarstwa

indywidualne w

rolnictwie

przedsiębiorstwa

państwowe

spółki z

przewagą

mienia

sektora

publicznego

fundusze

spółki

państwowych

osób

prawnych

fundusze

organizacje

społeczne

wymiar

sprawiedliwości

przedstawicielstwa

firm

zagranicznych

spółdzielnie

przedsiębiorstwa

zagraniczne

drobnej

wytwórczości

spółki

prywatne

spółki Skarbu

Państwa

spółki

komunalne

spółki z

udziałem

kapitału

zagranicznego

jednostki

samorządu

terytorialnego, w

tym

przedsiębiorstwa

komunalne

spółki z

przewagą

mienia

sektora

prywatnego

organy władzy,

administracji,

kontroli

państwowej

jednostki

organizacji

wyznaniowych

jednostki

samorządu

gospodarczego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika,
2) przyporządkować do poszczególnych sektorów wypisane na karteczkach formy

własności,

3) przyporządkować do poszczególnych form własności wypisane na karteczkach formy

organizacyjno-prawne,

4) porównać swoje rozwiązanie z wzorcowym podziałem przedsiębiorstw.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

karteczki z wypisanymi formami własności,

−

karteczki z wypisanymi formami organizacyjno-prawnymi,

−

karteczki z wypisanymi rodzajami sektorów,

−

wzór podziału przedsiębiorstw według form własności.

Ćwiczenie 2

Mając dane o wielkości ekonomicznej gospodarstwa, zakwalifikuj je do odpowiedniej

grupy wielkości. Na podstawie danych statystycznych, określ ilość gospodarstw dla
poszczególnych grup wielkości ekonomicznej, otrzymane dane zinterpretuj.

Tabela A. do ćwiczenia 2

Dane gospodarstwa rolnego

Rodzaj gospodarstwa według

wielkości ekonomicznej

1. Gospodarstwo – 2,5 ESU

2. Gospodarstwo – 53 ESU

3. Gospodarstwo – 4,2 ESU

4. Gospodarstwo – 7,6 ESU

5. Gospodarstwo – 8,4 ESU

6. Gospodarstwo – 18,7 ESU

7. Gospodarstwo – 66,2 ESU

8. Gospodarstwo – 23,1 ESU

9. Gospodarstwo – 5,4 ESU

10. Gospodarstwo – 11 ESU

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela B. do ćwiczenia 2

Rodzaj gospodarstwa według wielkości

ekonomicznej

Ilość gospodarstw

w poszczególnych grupach

Gospodarstwa bardzo małe < 4 ESU

Gospodarstwa małe 4 ≤ 8 ESU

Gospodarstwa średnio-małe 8 ≤16 ESU

Gospodarstwa średnio duŜe 16 ≤ 40 ESU

Gospodarstwa duŜe 40 ≤ 100 ESU

Gospodarstwa bardzo duŜe > 100 ESU

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podrozdział z poradnika,
2) określić w kaŜdym z 10 gospodarstw, rodzaj gospodarstwa rolnego według wielkości

ekonomicznej (tabela A),

3) odszukać dane statystyczne dotyczące ilości gospodarstw w poszczególnych grupach

gospodarstw według wielkości ekonomicznej,

4)  wpisać w poszczególne wiersze tabeli B wyszukane dane,
5)  zinterpretować otrzymane rozwiązanie ćwiczenia,
6)  zanotować rozwiązanie ćwiczenia w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

tabele z danymi,

−

roczniki statystyczne,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Mając dane o obszarze uŜytków rolnych gospodarstwa, zakwalifikuj je do odpowiedniej

grupy obszarowej. Na podstawie danych statystycznych, określ ilość gospodarstw dla
poszczególnych grup obszarowych, otrzymane dane zinterpretuj.

Tabela A. do ćwiczenia 3

Dane gospodarstwa rolnego (w ha

uŜytków rolnych)

Grupy obszarowe gospodarstw

1. Gospodarstwo – 4 ha UR

2. Gospodarstwo – 12,4 ha UR

3. Gospodarstwo – 0,8 ha UR

4. Gospodarstwo – 5,5 ha UR

5. Gospodarstwo – 32,7 ha UR

6. Gospodarstwo – 15,6 ha UR

7. Gospodarstwo – 58 ha UR

8. Gospodarstwo – 132,9 ha UR

9. Gospodarstwo – 6,3 ha UR

10. Gospodarstwo – 11,6 ha UR

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela B. do ćwiczenia 3

Grupy obszarowe gospodarstw

Ilość gospodarstw w

poszczególnych

grupach

−

do 1 ha,

−

1–5 ha,

−

5–10 ha,

−

10–15 ha,

−

15–30 ha,

−

30–50 ha,

−

50 ha i więcej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika,
2)  określić w jakiej grupie obszarowej znajduje się dane gospodarstwo rolne (tabela A),
3)  odszukać  dane  statystyczne  dotyczące  ilości  gospodarstw  w  poszczególnych  grupach

obszarowych,

4)  wpisać w poszczególne wiersze tabeli B wyszukane dane,
5)  zinterpretować otrzymane rozwiązanie ćwiczenia,
6)  zanotować rozwiązanie ćwiczenia w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

tabele z danymi,

−

roczniki statystyczne,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Mając dane gospodarstwa rolnego, wypełnij formularze w celu rejestracji tego

gospodarstwa:

−

informacyjny o gruntach do organu podatkowego,

−

zgłoszenia w zakresie ubezpieczania społecznego do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego,

−

zgłoszenia identyfikacyjne do Urzędu Skarbowym w celu nadania NIP,

−

zgłoszenia rejestracyjnego do krajowego systemu ewidencji gospodarstw rolnych
i zwierząt gospodarskich do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podrozdział z poradnika,
2)  wypełnić formularz informacyjny o gruntach do organu podatkowego,
3)  wypełnić  zgłoszenie  w  zakresie  ubezpieczania  społecznego  w  Kasie  Rolniczego

Ubezpieczenia Społecznego,

4) wypełnić zgłoszenie identyfikacyjne w Urzędzie Skarbowym w celu nadania NIP,
5) wypełnić zgłoszenie rejestracyjne do krajowego systemu ewidencji gospodarstw rolnych

i zwierząt gospodarskich w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki produkcji w gospodarstwie rolnym

4.2.1. Materiał nauczania

Produkcja rolna jest rezultatem połączenia w procesie wytwórczym pracy, ziemi

i kapitału, które stanowią czynniki produkcji w gospodarstwie rolnym.
Praca  jest  to  celowe  wydatkowanie  fizycznej  i  umysłowej  energii  ludzi  w  procesie
wytwarzania  produktów.  Siłę  roboczą  w  gospodarstwie  rolnym  stanowi  rolnik  oraz
członkowie  jego  rodziny.  Jednak  nie  zawsze  liczba  osób  będzie  decydowała  o  potencjale
pracy. W celu określenia rzeczywistych zasobów siły roboczej naleŜy posłuŜyć się jednostką
przeliczeniową tzw. jednostką pełnosprawną siły roboczej. Dla osób w wieku produkcyjnym
(kobiety w wieku 18–60 lat, męŜczyźni w wieku 18–65 lat) współczynnik wynosi 1, dla osób
w wieku  przedprodukcyjnym  (16–18  lat)  współczynnik  wynosi  0,5,  natomiast  dla  osób
w wieku  poprodukcyjnym  (powyŜej  60  lat  kobiety  i 65 lat męŜczyźni) współczynnik wynosi
0,4.  Zasoby  siły  roboczej  w  gospodarstwie  wyraŜa  się  liczbą  jednostek  pełnosprawnych  na
100  ha  uŜytków  rolnych  lub  liczbą  ha  uŜytków  rolnych  na  jedną  jednostkę.  Istotną  rolę
odgrywa jakość siły roboczej, a więc umiejętności fachowe i organizacyjne [20, s. 43].

Pełnosprawne jednostki siły roboczej = 1 x n+0,5 x m+0,4 x k

gdzie:
n – liczba osób w wieku produkcyjnym,
m – liczba osób w wieku przedprodukcyjnym,
k – liczba osób w wieku poprodukcyjnym.
Ziemia jest środkiem trwałym róŜniącym się w zasadniczy sposób od innych środków. Jest
ona wytworem przyrody i posiada kilka szczególnych cech:

−

własny potencjał produkcyjny ziemi (urodzajność) uzaleŜniony od sposobu powstawania
ziemi i jej składu mechanicznego,

−

nieprzemieszczalność ziemi, oznacza, Ŝe jest trwale związana z miejsce występowania
i nie moŜna jej przenieść w inne miejsce,

−

niepomnaŜalność ziemi oznacza, Ŝe ilość ziemi jest ograniczona i nie moŜna jej
zwiększyć,

−

niezniszczalność ziemi oznacza, Ŝe ziemia prawidłowo uŜytkowana nie traci
urodzajności.

Ziemia, jako czynnik produkcji, jest mierzona powierzchnią wyraŜoną w hektarach (ha).

WyróŜnia się powierzchnię gospodarstwa ogólną, uŜytków rolnych (UR), uŜytków nierolniczych
i nieuŜytków. Do uŜytków rolnych zalicza się grunty orne, łąki, pastwiska oraz sady.

Jakość ziemi jest kolejnym czynnikiem decydującym o moŜliwościach produkcyjnych

gospodarstwa.  Podstawę  oceny  jakości  gleb  pod  względem  ich  wartości  uŜytkowej,
uwzględniającej  Ŝyzność  gleby,  stosunki  wodne  w  glebie,  stopień  kultury  gleby  i  trudność
uprawy w powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków
gospodarczych stanowią klasy bonitacyjne gleb.

Dla porównania gleb o róŜnych klasach bonitacyjnych słuŜy hektar przeliczeniowy –

umowna jednostka powierzchni gruntu, która jest równa 1 ha gruntów klasy IV przyjętej za
podstawę do przeliczania powierzchni innych klas gruntów. Współczynniki do obliczenia ha
przeliczeniowych dla wszystkich klas bonitacyjnych przedstawia tabela 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Przykładowe obliczenia wielkości i struktury powierzchni w gospodarstwach rolnych [opracowanie własne]

Powierzchnia gospodarstwa i jej struktura

Rodzaj uŜytków

Hektary

Struktura UR

w %

Struktura

powierzchni

ogólnej w %

Grunty orne
Łąki i pastwiska
Sady i ogrody
Szklarnie
Plantacje wieloletnie

-
-

0,5

80
16

-
-

15,4

-
-

3,8

Razem UR

12,5

100

96,2

Powierzchnia pod zabudową

Wody

Lasy

Drogi

NieuŜytki

0,3

-
-
-

0,2

-
-
-
-
-

2,3

-
-
-

1,5

Powierzchnia ogólna gospodarstwa

13,0

100

Ha przeliczeniowy

Współczynnik

przeliczeniowy

liczba ha

fizycznych

w danej klasie

bonitacyjnej

Tabela 3. Współczynniki do ustalania hektarów przeliczeniowych [12]

Rodzaje uŜytków rolnych

Grunty orne

Łąki i pastwiska

Okręgi podatkowe

III

Klasy uŜytków rolnych

Przeliczniki

1,95

1,80

1,65

1,45

1,75

1,60

1,45

1,35

1,80

1,65

1,50

1,35

1,45

1,35

1,25

1,10

IIIa

1,65

1,50

1,40

1,25

III

1,25

1,15

1,05

0,95

IIIb

1,35

1,25

1,15

1,00

IVa

1,10

1,00

0,90

0,80

0,75

0,70

0,60

0,55

IVb

0,80

0,75

0,65

0,60

0,35

0,30

0,25

0,20

0,25

0,15

0,20

0,15

0,10

0,05

0,15

0,10

0,05

Dla porównania jakości gleb wykorzystywany jest równieŜ wskaźnik bonitacji gleb.

Ilość ha przeliczeniowych

Wskaźnik bonitacji gleb =

Ilość ha fizycznych

Tabela 4. Wartości wskaźnika bonitacji gleb [20, s. 31]

Jakość gleb

Wartość wskaźnika bonitacji gleb

Słabe

Do 0,8

rednie

0,81–1,20

Dobre

1,21–1,60

Bardzo dobre

PowyŜej 1,61

Oprócz jakości gleb waŜny jest rozłóg gospodarstwa, oraz kompleksy przydatności

rolniczej gleb (tabela 5).

Rozłóg gospodarstwa określany jest jako kształt powierzchni gospodarstwa oraz

lokalizację ośrodka gospodarczego w stosunku do pól. RozłoŜenie pól w stosunku do ośrodka
gospodarczego ma wpływ na poziom ponoszonych kosztów wykonywania prac i transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kompleks przydatności rolniczej gleb, to wyodrębniona powierzchnia gruntów

o przydatności do uprawy określonych grup roślin [20, s. 47].

Tabela 5. Kompleksy przydatności rolniczej gleb [8, s. 50]

Kompleks

Nazwa

Najczęściej

występujące

klasy

bonitacyjne

Charakterystyka

pszenny
bardzo
dobry

I, II

odczyn obojętny, zasobność bardzo wysoka i wysoka, duŜa
zawartość próchnicy, uregulowane stosunki wodne,
czarnoziemy, mady, lessy

pszenny
dobry

IIIa, IIIb

mogą być nieco zwięźlejsze i cięŜsze do uprawy, wahania wody
gruntowej

pszenny
wadliwy

IIIb, IVa,
rzadziej IVb

pszenne, średnio zwięzłe i zwięzłe, okresowo mogą być za
suche, mogą to być cięŜsze gleby, leŜące na lŜejszych lub na
zboczach, przedwczesne dojrzewanie roślin w lata suche

ytni

bardzo
dobry

IIIa, IVb

piaski gliniaste mocne i piaski gliniaste na zwięzłym podłoŜu,
dobry poziom próchniczny, łatwe w uprawie

ytni

dobry

IVa, IVb

piaski gliniaste lekkie lub całkowite na mocniejszym podłoŜu

ytni

słaby

IVb, V

piaski słabogliniaste całkowite lub piaski luźne na cięŜszych
podłoŜach, ubogie w składniki pokarmowe

ytni

bardzo
słaby

piaski luźne i słabogliniaste, ubogie, trwale za suche

zboŜowop
astewny
mocny

IIIb, IVa,
IVb

gleby średnio zwięzłe cięŜkie i bardzo cięŜkie, za długo
nadmiernie uwilgotnione, w latach suchych lub po melioracji
odpowiadają kompleksom pszennemu dobremu lub Ŝytniemu
bardzo dobremu

zboŜowop
astewny
słaby

IVa, IVb, V,
VI

wytworzony z piasków, okresowo podmokłe, trudne wysiewy
wiosenne, często piasek na cięŜkiej glebie, latem wysychają
nawet do suszy glebowej

Kapitał oznacza w ekonomice rolnictwa wszystkie elementy pracy uprzedmiotowionej,
biorące udział w procesie produkcji. Do kapitału w gospodarstwie rolnym zalicza się
obrotowe i trwałe środki produkcji [1, s. 29].

rodki obrotowe są to środki, które zuŜywają się w jednym cyklu produkcyjnym i całą

swoją wartość przekazują na nowo wytworzony produkt. Zalicza się do nich:

−

nasiona,

−

nawozy,

−

rodki ochrony roślin,

−

pasze,

−

paliwo,

−

młode zwierzęta przeznaczona na sprzedaŜ.

rodki trwałe są to środki, które mogą być wielokrotnie uŜywane w procesach produkcji

i zuŜywają się stopniowo przez wiele lat, przekazując swoją wartość wytwarzanym
produktom. Zalicza się do nich:

−

budynki i budowle,

−

maszyny i narzędzia,

−

siłę pociągową,

−

melioracje,

−

plantacje wieloletnie,

−

stado podstawowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stopniowe zuŜywanie się środków trwałych w procesie ich uŜytkowania i przenoszenie

ich wartości na wytwarzane za ich pomocą produkty, nazywane jest amortyzacją. Wielkość
zuŜycia środka trwałego w ciągu roku wyraŜona w pieniądzu stanowi rata amortyzacyjna.

Wartość początkowa środka trwałego

Rata amortyzacyjna =

Liczba lat uŜytkowania

[20, s. 37]

Natomiast informację, o ile procent zuŜywa się środek trwały w ciągu roku, uzyskuje się
poprzez obliczenie stopy amortyzacji.

100

Stopa amortyzacyjna =

Liczba lat uŜytkowania

% [20, s. 38]

W celu wytworzenia produktu, producent musi dokonać wyboru sposobu produkcji, ile

naleŜy uŜyć czynników i w jakich proporcjach, jaką kombinację nakładów naleŜy zastosować.
Dobór nakładów potrzebnych do wytworzenia produktu i ich proporcje, powinny być tak
stosowane, aby koszt produkcji był moŜliwie najmniejszy.

JeŜeli zastosowanie jednego czynnika produkcji pozwala na zmniejszenie zuŜycia

drugiego czynnika przy niezmienionym poziomie wielkości produkcji, zjawisko to nazywane
jest substytucyjnością czynników produkcji. Wskaźnikiem określającym to zjawisko jest
stopa substytucji.

Przeciętna stopa substytucji (SP) informuje o tym, ile jednostek nakładu czynnika

drugiego (N

) w określonych granicach zmian przypada przeciętnie na jednostkę nakładu

czynnika pierwszego (N

) lub odwrotnie.

SP=

lub

SP=

[2, s. 173]

Krańcowa (marginalna) stopa substytucji (SK), informuje, ile jednostek czynnika

drugiego (N

) zastąpi dodatkowa jednostka czynnika pierwszego (N

), lub odwrotnie.

∆

SP=

∆

lub

SP=

∆

[2, s. 173]

Granicę efektywnej substytucji wyznacza punkt, w którym wartość przyrostu oszczędności
czynnika zastępowanego zrówna się z kosztem przyrostu czynnika zastępującego.

∆

x Z

∆

x Z

[1, s. 35]

∆

– wielkość oszczędności czynnika zastępowanego

∆

– wielkość kosztów czynnika zastępującego

– cena czynnika zastępowanego

– cena czynnika zastępującego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.  Jak rozumiesz pojęcie pracy i jednostki pełnosprawnej siły roboczej?
2.  Czym się charakteryzują cechy ziemi?
3.  Jak rozumiesz pojęcie uŜytków rolnych?
4.  Jak rozumiesz pojęcie ha przeliczeniowego?
5.  Jakie znasz klasy bonitacyjne uŜytków rolnych?
6.  Jaka jest formuła obliczania wskaźnika bonitacji gleb?
7.  Jakie znasz kompleksy przydatności rolniczej gleb?
8.  Czym się charakteryzują poszczególne kompleksy przydatności rolniczej gleb?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9.  Jakie znasz środki trwałe i obrotowe występujące w gospodarstwie rolnym?
10.  Jaka jest formuła obliczania raty amortyzacyjnej środków trwałych?
11.  Jak rozumiesz pojęcie stopy substytucji?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dla podanych gospodarstw, oblicz ilość jednostek pełnosprawnych siły roboczej oraz

porównaj otrzymane wyniki.

W gospodarstwie I w skład rodziny rolnika

wchodzą:

−

rolnik, 55 lat,

−

ona rolnika, 51 lat,

−

rodzice rolnika, 76 lat ojciec, 75 lat matka,

−

syn rolnika, 30 lat,

−

córka rolnika, 26 lat,

−

córka rolnika, 15 lat.

W gospodarstwie II w skład rodziny rolnika

wchodzą:

−

rolnik, 50 lat,

−

ona rolnika 47 lat,

−

córka rolnika, 25 lat,

−

syn rolnika, 21 lat,

−

syn rolnika, 19 lat,

−

syn rolnika, 17 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć ilość jednostek pełnosprawnych siły roboczej w gospodarstwie I,
3)  obliczyć ilość jednostek pełnosprawnych siły roboczej w gospodarstwie II,
4)  porównać i zinterpretować otrzymane wyniki,
5)  zanotować rozwiązanie ćwiczenia w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Oblicz strukturę uŜytków rolnych, strukturę powierzchni gospodarstw rolnych oraz

zinterpretuj wyniki, mając następujące dane:

Powierzchnia gospodarstwa i jej struktura

Gospodarstwo A

Gospodarstwo B

Rodzaj uŜytków

Hektary

Struktura

UR w %

Struktura

powierzchni

ogólnej w %

Hektary

Struktura

UR w %

Struktura

powierzchni

ogólnej w %

Grunty orne
Łąki i pastwiska
Sady i ogrody
Szklarnie
Plantacje wieloletnie

12,2

2,5
0,4

-
-

38,6

6,5

-
-

0,4

Razem UR

15,1

100

45,5

100

Powierzchnia

pod

zabudową
Wody
Lasy
Drogi
NieuŜytki

0,3

-
-

0,2

-
-
-
-
-
-

0,5

2,5
5,5
0,3
0,5

-
-
-
-
-
-

Powierzchnia
ogólna
gospodarstwa

15,6

100

54,8

100

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć strukturę uŜytków rolnych i strukturę powierzchni ogólnej gospodarstwa A,
3)  obliczyć strukturę uŜytków rolnych i strukturę powierzchni ogólnej gospodarstwa B,
4)  zinterpretować otrzymane wyniki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Dokonaj oceny jakości gleb w gospodarstwach C i D, połoŜonych w II (gospodarstwo C)

i IV (gospodarstwo D) okręgu podatkowym, na podstawie wskaźnika bonitacji gleb.

Gospodarstwo C

Gospodarstwo D

Ilość ha

fizycznych

Klasa gleb

Rodzaj UR

Ilość ha

fizycznych

Klasa gleb

Rodzaj UR

4,0

IIIa

Grunty orne

2,5

Łąki i pastwiska

2,9

IVa

Grunty orne

3,2

IIIb

Grunty orne

4,8

IIIb

Grunty orne

0,7

Grunty orne

1,2

III

Łąki i pastwiska

6,0

IVb

Grunty orne

0,5

Łąki i pastwiska

5,1

IVa

Grunty orne

3,2

Grunty orne

0,5

Grunty orne

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać podrozdział poradnika,
2) przeliczyć ha fizyczne na przeliczeniowe korzystając z przeliczników powierzchni UR

w tabeli 3,

3) obliczyć wskaźniki bonitacji gleb,
4) zakwalifikować otrzymaną wartość wskaźnika bonitacji gleb do odpowiedniej grupy

jakości gleb,

5) porównać wyniki gospodarstw rolnych C i D.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator,

−

tabela z przelicznikami powierzchni UR,

−

tabela z wartościami wskaźnika bonitacji gleb.

Ćwiczenie 4

Zakwalifikuj wymienione środki do trwałych lub obrotowych.

budowle
budynki gospodarcze
budynki inwentarskie
ciągnik
maszyny rolnicze
melioracje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

młode zwierzęta przeznaczona na sprzedaŜ
nasiona buraków cukrowych
paliwo
pasza rzepakowa dla zwierząt
pasza sojowa dla zwierząt
plantacje wieloletnie
sadzeniaki
stado podstawowe krów
ś

rodki ochrony roślin

ziarno zbóŜ przeznaczone do wysiewu
ziarno zbóŜ przeznaczone na pasze

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  wybrać te, które są zaliczane do środków trwałych,
3)  wybrać te, które są zaliczane do środków obrotowych,
4)  zanotować rozwiązanie ćwiczenia w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Oblicz przeciętną i krańcową stopę substytucji, koszty wytworzenia oraz określ granicę

efektywnej substytucji.

Czynniki produkcji

Stopa substytucji

Koszt wytworzenia

jednostki produktu

L.p.

= 10 zł/jedn.

= 50 zł/jedn.

100

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć przeciętną stopę substytucji,
3)  obliczyć krańcową stopę substytucji,
4)  obliczyć koszt wytworzenia jednostki produktu,
5)  obliczyć granicę efektywności substytucji.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Organizacja produkcji w gospodarstwie rolnym

4.3.1. Materiał nauczania

Organizacja produkcji w gospodarstwie rolnym polega na ustaleniu właściwych proporcji

między działami, gałęziami i działalnościami produkcyjnymi.

W organizacji produkcji roślinnej w gospodarstwie istotne jest ustalenie, jakie rośliny

będą uprawiane, na jakiej powierzchni, w jakiej kolejności po sobie oraz jakie plony
i nadwyŜki bezpośrednie będą uzyskiwane.

Kolejność występowania po sobie roślin na danym polu, wynikające z warunków

przyrodniczych  i  ekonomicznych  to  zmianowanie  roślin.  Natomiast  płodozmian  oznacza
system  zagospodarowania  ziemi  uprawnej,  oparty  na  zaplanowanym  z  góry  na  wiele  lat
następstwie  roślin  po  sobie,  na  wyznaczonym  do  tego  celu  obszarze  podzielonym  na  pola,
jednocześnie

dostosowany

specyficznych

warunków

rolniczo-ekonomicznych

gospodarstwa. Podczas organizacji produkcji roślinnej w zakresie płodozmianu naleŜy
przestrzegać następujących zasad [4, s. 20]:

−

racjonalny płodozmian powinien obejmować 3–4 gatunków roślin na glebach lekkich i 4–5
gatunków roślin na glebach cięŜkich,

−

utrzymanie moŜliwie duŜej powierzchni gruntów ornych pod okrywą roślinną w okresie
całego roku,

−

uprawa roli powinna być dostosowana do stanu pola po sprzęcie rośliny przedplonowej,
wymagań rośliny następczej i posiadanego sprzętu uprawowego.
Wyrazem organizacji produkcji roślinnej jest równieŜ struktura zasiewów, która oznacza

procentowy udział poszczególnych roślin uprawnych lub ich grup w powierzchni gruntów
ornych.
Do oceny struktury zasiewów słuŜą wskaźniki [20, s. 101]:

−

udział roślin zwiększających Ŝyzność gleby w ogólnej powierzchni gruntów ornych,

−

udział powierzchni gruntów ornych nawoŜonych obornikiem w stosunku do powierzchni
gruntów ornych i uŜytków rolnych,

−

towarowość struktury zasiewów,

powierzchnia roślin towarowych w ha

towarowość struktury zasiewów

powierzchnia zasiewów w ha

x 100

−

udział roślin pastewnych uprawianych na gruntach ornych w powierzchni zasiewów,

−

udział poplonów w powierzchni zasiewów.

Strukturę zasiewów moŜna rozpatrywać z punktu widzenia organizacji produkcji lub
ekonomiki handlu.

W gospodarstwach rolnych ustala się plony uzyskane z uprawy poszczególnych roślin.

Plon jest to zbiór uzyskany z jednostki powierzchni (najczęściej z 1 ha), natomiast zbiór jest
to wielkość produkcji określonego gatunku roślin uprawianych w gospodarstwie, wyraŜane są
w decytonach (dt), tonach (t).

Rośliny do uprawy powinny być tak dobierane, aby było zapewnione:

−

równomierne wykorzystanie istniejących w gospodarstwie zasobów siły roboczej,
pociągowej oraz maszyn,

−

wyprodukowanie odpowiedniej ilości pasz i ściółki,

−

odpowiedni poziom dochodów i równomierny dopływ środków pienięŜnych w ciągu
roku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przelotowość stada jest to suma zwierząt, które przeszły przez daną klasę w ciągu roku.
Dla zwierząt przebywających w danej klasie rok lub dłuŜej, przelotowość oblicza się
z następującego wzoru [8, s. 137]:

Przelotowość = ½ x (stan początkowy + stan końcowy)

Dla zwierząt przebywających w danej klasie krócej niŜ rok, przelotowość oblicza się
z następującego wzoru [20, s. 124]:

Przelotowość =

Sztuki

sprzedaŜ

Sztuki na

przeklasowanie

Ubój na

własne

potrzeby

½ ubojów z

konieczności

stanu

koniec

roku

½ stanu

początek

roku

Stan średni zwierząt przebywających w danej klasie rok lub dłuŜej niŜ rok, oblicza się ze
wzoru [8, s. 137]:

Średni stan roczny

= ½ x (stan początkowy + stan końcowy)

Stan średni zwierząt przebywających w danej krócej niŜ rok, oblicza się ze wzoru [8, s. 137]:

Przelotowość x liczba miesięcy (tygodni/dni) przebywania w grupie

Średni stan roczny

12 miesięcy / 52 tygodnie / 365 dni

Tabela 8. Okresy przebywania zwierząt w grupie [8, s. 136]

Kolejnym elementem w organizacji produkcji zwierzęcej jest struktura stada, która

oznacza procentowy udział poszczególnych grup zwierząt w całym stadzie. Na podstawie
struktury stada określa się kierunek chowu zwierząt.

Liczba zwierząt utrzymywanych w gospodarstwie w przeliczeniu na sztuki duŜe (duŜe

jednostki przeliczeniowe) stanowi podstawę do obliczenia obsady zwierząt.
Odpowiednikiem sztuki duŜej (SD), duŜej jednostki przeliczeniowej (DJP) jest krowa waŜąca
500 kg, natomiast do przeliczenia pozostałych zwierząt na SD (DJP), słuŜą odpowiednie
współczynniki (tabela 7).

Przeliczenie zwierząt na sztuki obornikowe słuŜy do obliczenia ilości obornika

produkowanego w gospodarstwie.
Odpowiednikiem sztuki obornikowej (SO) jest krowa o średnim cięŜarze ciała, od które
w ciągu roku uzyskuje się 10 t obornika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Praca jest jednym z podstawowych czynników produkcji w gospodarstwie rolniczym.

Podczas  organizacji  produkcji  rolniczej  istotne  są  zasoby  (omówione  w  podrozdziale  4.2
poradnika)  oraz  nakłady  pracy.  Na  podstawie  tych  informacji  w  gospodarstwie  sporządzane
są  plany  pracy  na  dany  okres.  W  zaleŜności  od  wielkości  gospodarstwa,  plany  te  mogą  być
formalne lub nieformalne.

Do zaplanowania pracy pomocne są normy pracochłonności i wydajności pracy. Normy

wydajności informują o ilości jednostek pracy wykonywanych w jednostce czasu np. ile ha
zboŜa zbierze kombajn w ciągu 1 godziny. Normy pracochłonności informują o tym ile czasu,
trzeba przeznaczyć na wykonanie 1 jednostki pracy np. ile godzin pracy kombajnu jest
potrzebne na zbiór zbóŜ z 1 ha.

Nakłady pracy przy obsłudze zwierząt zaleŜą od rozwiązań funkcjonalnych budynków,

rodzaju urządzeń do doju, sposobu usuwania obornika i zadawania pasz, wydajności zwierząt
oraz systemu utrzymania zwierząt.

Obliczenie zapotrzebowania na siłę roboczą i siłę pociągową w produkcji roślinnej

polega  na  przemnoŜeniu  powierzchni,  na  której  będą  wykonywane  prace,  przez  normatyw
pracochłonności  (rbh,  cnh)  na  1  ha.  W  związku  z  tym,  Ŝe  w  produkcji  roślinnej  występuje
sezonowość  prac,  obliczanie  zapotrzebowania  na  siłę  roboczą  powinno  być  podzielone  na
okresy.  W  przypadku  produkcji  zwierzęcej  obliczeń zapotrzebowania na siłę roboczą moŜna
dokonać  w  skali  roku,  mnoŜąc  średnie  stany  poszczególnych  grup  zwierząt  przez  normatyw
roczny zapotrzebowania na pracę na 1 szt.

Organizacja pracy w gospodarstwie rolnym jest równieŜ uzaleŜniona od stosowanych

metod produkcji rolniczej.
Ekstensywne metody produkcji:

−

polegają na zwiększaniu powierzchni rolniczej bez zwiększania nakładów na jednostkę
powierzchni,

−

charakteryzują się względnie niskimi nakładami produkcji,

−

polegają na ograniczaniu lub rezygnacji ze stosowania nawozów mineralnych i środków
ochrony roślin,

−

charakteryzują się tym, Ŝe plony uzyskuje się jak najmniejszym nakładem kosztów, ale
jednocześnie niewielką efektywnością,

−

polegają na stosowaniu tradycyjnych metod uprawy,

−

dominują w krajach o niskim poziomie technologicznym.

Intensywne metody produkcji:

−

ukierunkowane są na maksymalny zysk,

−

charakteryzują się duŜymi nakładami pracy i środków finansowych ,

−

charakteryzują się powszechnym zastosowaniem maszyn, nawozów mineralnych
i środków ochrony roślin,

−

pozwalają na zmniejszenie zatrudnienia przy uprawie roślin i hodowli zwierząt,

−

umoŜliwiają zwiększenie produkcji bez konieczności poszerzania areału uŜytków
rolnych,

−

charakteryzują się tym, Ŝe wzrost efektów produkcyjnych jest w większym stopniu
uzaleŜniony od nakładów pracy uprzedmiotowionej (nawozów, środków ochrony roślin,
materiału siewnego itp.) niŜ zaangaŜowania siły roboczej,

−

odznaczają się często duŜą towarowością,

−

charakteryzują się wysoką wydajnością, wysokim stopniem mechanizacji i wielostronną
chemizacją rolnictwa, wysoką kulturą rolną, wdraŜaniem nowych odmian roślin
uprawnych i ras zwierząt gospodarczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Integrowana produkcja (IP):

−

to system gospodarowania, w którym w sposób harmonijny wykorzystuje się postęp
techniczny i biologiczny w uprawie, nawoŜeniu i ochronie roślin,

−

uwzględnia cele ekologiczne (ochronę otaczającego środowiska, ochronę rolniczego
krajobrazu, dba o bezpieczeństwo i zdrowie zarówno producentów, jak i konsumentów,

−

jest metodą wymagającą od producenta duŜej wiedzy, doświadczenia i przestrzegania
ustalonych zasad oraz procedur w danej uprawie.

Podstawową zasadą systemu jest stosowanie się do opracowanych instrukcji i prowadzenie
szczegółowej dokumentacji całego procesu produkcyjnego. Dla kaŜdej rośliny w systemie IP
musi być opracowana szczegółowa instrukcja uwzględniająca elementy produkcji.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.  Jak rozumiesz pojęcie płodozmianu i zmianowania?
2.  Jakie są zasady podczas planowania płodozmianu?
3.  Jakie znasz wskaźniki słuŜące do oceny struktury zasiewów?
4.  Jaki jest cel sporządzania obrotu stada?
5.  Jaki jest cel obliczania struktury stada?
6.  Jakie znasz metody produkcji?
7.  Jaka jest charakterystyka ekstensywnych metod produkcji?
8.  Jaka jest charakterystyka intensywnych metod produkcji?
9.  Czym się charakteryzuje integrowana produkcja?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wielkość zbiorów roślin uprawnych w gospodarstwie.

Roślina uprawna

Powierzchnia

zasiewów w ha

Plon w dt/ha

Zbiór

Pszenica ozima

8,0

Jęczmień jary

6,0

Rzepak

2,0

Ziemniaki

5,5

290

Buraki cukrowe

3,0

450

Kukurydza na kiszonkę

7,5

500

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć wielkość zbiorów poszczególnych roślin uprawnych,
3)  wpisać wynik do tabeli w kolumnie „Zbiór”.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzór tabeli,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Obliczyć strukturę zasiewów w gospodarstwie ze względu na organizację produkcji

roślinnej. Zinterpretuj otrzymane wyniki.

Powierzchnia zasiewów w

Wyszczególnienie

Pszenica jara

6,0

Razem zboŜa jare

Pszenica ozima

11,0

PszenŜyto

5,0

Razem zboŜa ozime

Ogółem zboŜa

Ziemniaki jadalne

3,5

Buraki cukrowe

7,5

Marchew

2,0

Ogółem okopowe

Rzepak ozimy

4,0

Ogółem oleiste

Razem powierzchnia zasiewów

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać podrozdział poradnika,
2) podsumować powierzchnię zasiewów poszczególnych grup roślin i ogólnej powierzchni

zasiewów,

3) obliczyć procentowy udział poszczególnych grup roślin w ogólnej powierzchni

zasiewów,

4) zinterpretować otrzymane wyniki,
5) zanotować wnioski w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Sporządź obrót stada bydła, mając dane załoŜenia:

−

brakowanie krów 20%,

−

wycielenia 83%,

−

upadki – brak.

Oblicz przelotowość i stan średni stada.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przychody

Rozchody

Grupy (klasy)

zwierząt

ła

Krowy mleczne

Jałówki cielne

Jałówki pow. 1,5 r.

Jałówki 0,5–1,5 r.

Cielęta 2 tyg – 0,5 r.

Cielęta do 2 tyg.

Młode bydło opasowe

Opasy dorosłe

Razem

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  sporządzić obrót stada,
3)  obliczyć przelotowość stada,
4)  obliczyć stan średni stada.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 4

Sporządź obrót stada trzody chlewnej, mając dane załoŜenia:

−

równomierne wyproszenia – wskaźnik -2,

−

tucznik w wieku ok. 6 miesięcy,

−

upadki prosiąt 3%,

−

upadki warchlaków 1%,

−

okres uŜytkowania maciory ok. 3 lat.

Oblicz przelotowość i stan średni stada.

Przychody

Rozchody

Grupy (klasy)

zwierząt

ła

Knury

Maciory

Prosięta

Warchlaki

Tuczniki

Razem

109

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  sporządzić obrót stada,
3)  obliczyć przelotowość stada,
4)  obliczyć stan średni stada.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 5

Oblicz liczbę duŜych jednostek przeliczeniowych, strukturę stada bydła i trzody

chlewnej oraz strukturę inwentarza Ŝywego. Dane dotyczące średniego stanu zwierząt,
wykorzystaj z ćwiczeń 3 i 4.

Grupy zwierząt

Średni stan

w sztukach

fizycznych

Liczba DJP

Struktura

stada

Struktura

inwentarza

Ŝywego

Krowy mleczne

Jałówki cielne

Jałówki pow. 1,5 r.

Jałówki 0,5–1,5 r.

Cielęta 2 tyg – 0,5 r.

Cielęta do 2 tyg.

Młode bydło opasowe

Opasy dorosłe

Razem bydło

100

Knury

Maciory

Prosięta

Warchlaki

Tuczniki

Ogółem trzoda chlewna

100

Ogółem stan inwentarza

100

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  wpisać dane dotyczące średniego stanu sztuk fizycznych z ćwiczenia 3 i 4,
3)  obliczyć  DJP  z  wykorzystaniem  współczynników  przeliczeniowych  zawartych

w materiale podrozdziału poradnika,

4) obliczyć strukturę stada bydła i trzody chlewnej,
5) obliczyć strukturę inwentarza Ŝywego.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podatki i ubezpieczenia w rolnictwie

4.4.1. Materiał nauczania

Podatek to przymusowe, bezzwrotne, powszechne i nieodpłatne świadczenie pienięŜne

przekazywane przez podatnika na rzecz budŜetu państwa, budŜetu jednostek samorządu
terytorialnego [5, s. 95].

Przedmiotem opodatkowania podatkiem rolnym są grunty sklasyfikowane w ewidencji

gruntów i budynków jako uŜytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na
uŜytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej
innej

niŜ

działalność

rolnicza.

Podstawą

opodatkowania jest liczba hektarów

przeliczeniowych gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Wysokość
przelicznika (tabela 3) uzaleŜniona jest od okręgu podatkowego, w którym znajduje się dany
grunt, od rodzaju uŜytków rolnych oraz klasy bonitacyjnej gruntu [11, s. 446].

Ustalone są cztery okręgi podatkowe. KaŜde miasto i gmina zaliczona jest do jednego

z czterech okręgów, co uzaleŜnione jest od warunków ekonomicznych i produkcyjno-
klimatycznych występujących w danym regionie [11, s. 446].

Podatnicy podatku rolnego są obowiązani składać organowi podatkowemu (wójt,

burmistrz, prezydent miasta), właściwemu ze względu na miejsce połoŜenia gruntów,
sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru:

−

informacje o gruntach (osoby fizyczne),

−

deklaracje na podatek rolny (osoby prawne i jednostki organizacyjne, w tym spółki
nieposiadające osobowości prawnej).
Podatnicy obowiązani są do złoŜenia zgłoszenia identyfikacyjnego jednokrotnie

w organie podatkowym gminy (miasta) właściwym dla podatku rolnego.

Stawki podatku rolnego:

−

dla gruntów gospodarstwa rolnego stanowią równowartość pienięŜną 2,5 dt Ŝyta od 1 ha
przeliczeniowego,

−

dla pozostałych gruntów rolnych podlegających podatkowi rolnemu stanowią
równowartość pienięŜną 5 dt Ŝyta od 1 ha.

Stawki podatku obliczone są według średniej ceny skupu Ŝyta za pierwsze trzy kwartały roku
poprzedzającego rok podatkowy. Średnie ceny ustalane są przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego i ogłaszane w „Monitorze Polskim”.
Wysokość podatku rolnego oblicza się według następującej formuły:

Wysokość podatku rolnego = liczba ha przeliczeniowych x 2,5dt Ŝyta x średnia cena Ŝyta

Podatek rolny płacony jest przez podatników w 4 ratach: do 15 marca, 15 maja,

15 września i 15 listopada roku podatkowego.

W podatku rolnym moŜliwe są zwolnienia oraz ulgi [12].

Zwolnione od podatku rolnego są:

−

uŜytki rolne klasy V, VI, VIz, grunty zadrzewione i zakrzewione na uŜytkach rolnych,

−

grunty połoŜone w pasie drogi granicznej,

−

grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją (w roku, w którym uprawy zostały
zniszczone wskutek robót drenarskich),

−

grunty przeznaczone na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenie juŜ
istniejącego do powierzchni nie większej niŜ 100 ha,

−

grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieuŜytków,

−

grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia,

−

grunty gospodarstw rolnych, na których zaprzestano produkcji rolnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uŜytki ekologiczne,

−

grunty zajęte przez zbiorniki wody słuŜące do zaopatrzenia ludności w wodę,

−

grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i grunty połoŜone w międzywałach,

−

grunty wpisane do rejestru zabytków,

−

grunty

stanowiące

działki

przyzagrodowe

członków

rolniczych

spółdzielni

produkcyjnych.

Ulga w podatku rolnym jest przyznawana:

−

w wysokości 25% z tytułu wydatków na budowę lub modernizację budynków
inwentarskich oraz zakup i zainstalowanie deszczowni, urządzeń melioracyjnych
i urządzeń zaopatrzenia gospodarstwa w wodę,

−

w wysokości 60% Ŝołnierzom odbywającym zasadniczą słuŜbę wojskową lub
długotrwałe przeszkolenie wojskowe,

−

w wysokości 40% rodzinom Ŝołnierzy, którzy bezpośrednio przed powołaniem do słuŜby
wojskowej pracowali w tych gospodarstwach i nie osiągali przychodów z innych źródeł,

−

w wysokości 30% z tytułu posiadania gruntów połoŜonych na terenach podgórskich
i górskich w klasie I, II, IIIa, III, IIIb,

−

w wysokości 60% z tytułu posiadania gruntów połoŜonych na terenach podgórskich
i górskich w klasie IVa, IV, IVb,

−

w razie wystąpienia klęski Ŝywiołowej.

Ubezpieczenie

jest to forma łagodzenia ujemnych, materialnych następstw

nieszczęśliwych wypadków (zdarzeń losowych) przez koncentrację środków pienięŜnych
pochodzących ze składek ubezpieczeniowych, a następnie wypłatę części tych środków
pienięŜnych ubezpieczającym, których dotknęły nieszczęśliwe wypadki [5, s. 153].

Rys. 4. Rodzaje ubezpieczeń [5, s. 153]

Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obejmują [5, s. 154]:

−

wiadczenia lecznicze (porady lekarskie, leczenie szpitalne),

−

wiadczenia pienięŜne, jakie otrzymuje ubezpieczony w przypadku choroby,

inwalidztwa,

wieku,

macierzyństwa

(świadczenia

pienięŜne

mają

charakter

jednorazowych lub wielokrotnych zasiłków, rent, emerytur, odszkodowań).

Ubezpieczenia majątkowe obejmują ubezpieczenia [5, s. 154]:

−

budynków i ruchomości od ognia i powodzi,

−

mienia od kradzieŜy,

−

samochodów,

−

maszyn i urządzeń,

−

zwierząt gospodarskich od padnięcia,

−

płodów rolnych.

Ubezpieczenia

Cel i zakres ubezpieczenia

Zakres decyzji ubezpieczającego

Społeczne

i zdrowotne

Gospodarcze

Obowiązkowe

Dobrowolne

Majątkowe

Osobowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ubezpieczenia osobowe obejmują ubezpieczenia [5, s. 154]:

−

od następstw nieszczęśliwych wypadków,

−

rentowe,

−

na wypadek choroby czy śmierci.

Do ubezpieczeń obowiązkowych w rolnictwie zalicza się [11, s. 465]:

−

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za
szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

−

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa
rolnego,

−

ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych
zdarzeń losowych,

−

ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych
ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty
obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

Ubezpieczenia dobrowolne dotyczą skutków chorób, padnięć, nieszczęśliwych wypadków,
ognia, huraganu i oddziaływania innych Ŝywiołów [6, s. 95]. Funkcjonuje równieŜ system
dopłat z budŜetu państwa do składek ubezpieczeniowych w przypadku ubezpieczeń od ryzyka
wystąpienia zdarzeń losowych w rolnictwie [15].

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.  Jak rozumiesz pojecie podatku?
2.  Jaka jest formuła obliczania podatku rolnego?
3.  Jakie są ulgi i zwolnienia w podatku rolnym?
4.  Jakie znasz rodzaje ubezpieczeń w rolnictwie?
5.  Czym się charakteryzują poszczególne rodzaje ubezpieczeń?

4.4.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wysokość podatku rolnego, mając dane:

−

ilość ha fizycznych, klasa gleb i rodzaj uŜytku rolnego:

Ilość ha

fizycznych

Klasa gleb

Rodzaj UR

4,0

IIIa

Grunty orne

2,9

IVa

Grunty orne

4,8

IIIb

Grunty orne

1,2

III

Łąki i pastwiska

0,5

Łąki i pastwiska

3,2

Grunty orne

−

gospodarstwo znajduje się w drugim okręgu podatkowym,

−

rednia cena Ŝyta zgodnie z ogłoszeniem w „Monitorze Polskim”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć ilość ha przeliczeniowych,
3)  odszukać w „Monitorze Polskim” średnią cenę Ŝyta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) obliczyć wysokość podatku rolnego,
5) uwzględnić w obliczeniu podatku rolnego moŜliwość zwolnień z podatku.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Wypełnij luki w tekście dotyczącym podatku rolnego, korzystając z ustawy o podatku

rolnym.

1. Za gospodarstwo rolne uwaŜa się ……
2. ……. produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym równieŜ produkcję materiału siewnego,

szkółkarskiego,  hodowlanego  oraz  reprodukcyjnego,  produkcję  warzywniczą,  roślin
ozdobnych,  grzybów  uprawnych,  sadownictwa,  hodowlę  i  produkcję  materiału
zarodowego  zwierząt,  ptactwa  i  owadów  uŜytkowych,  produkcję  zwierzęcą  typu
przemysłowego fermowego oraz chów i hodowlę ryb.

3.  Podstawę opodatkowania podatkiem rolnym stanowi ………
4.  4 okręgi podatkowe, do których zalicza się ………. w zaleŜności …………..
5.   Sady przelicza się na hektary przeliczeniowe według …….
6.  Grunty  pod  stawami  zarybionymi  przelicza  się  na  hektary  przeliczeniowe  według

następujących przeliczników ………………….

7. Podatek rolny za rok podatkowy wynosi ………….
8. …………… ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu

Statystycznego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski” w terminie 20 dni po upływie

9. ……………. na formularzach według ustalonego wzoru, w terminie 14 dni …………..
10. ………………… w terminach do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada

roku podatkowego.

11. ………….uczelnie, szkoły, placówki, zakłady kształcenia i placówki doskonalenia

nauczycieli  –  publiczne  i  niepubliczne  oraz  organy  prowadzące  te  szkoły,  placówki
i zakłady  z  tytułu  zarządu,  uŜytkowania  lub  uŜytkowania  wieczystego  gruntów,
placówki  naukowe  Polskiej  Akademii  Nauk,  prowadzących  zakłady  pracy  chronionej
lub zakłady aktywności zawodowej w zakresie gruntów zgłoszonych wojewodzie, jeŜeli
zgłoszenie  zostało  potwierdzone  decyzją  w  sprawie  przyznania  statusu  zakładu  pracy
chronionej  lub  zakładu  aktywności  zawodowej  albo  zaświadczeniem  –  zajętych  na
prowadzenie  tego  zakładu,  z  wyjątkiem  gruntów  znajdujących  się  w  posiadaniu
zaleŜnym podmiotów niebędących prowadzącymi zakłady pracy chronionej lub zakłady
aktywności zawodowej, jednostki badawczo-rozwojowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać  podrozdział poradnika,
2)  przeanalizować ustawę o podatku rolnym,
3)  wpisać w luki brakujący tekst.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

ustawa o podatku rolnym,

−

tekst z lukami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rachunek ekonomiczny

4.5.1. Materiał nauczania

Rachunek ekonomiczny to porównanie nakładów czynników wytwórczych poniesionych

(lub przewidywanych) na określoną działalność wyraŜonych w pieniądzu z faktycznymi lub
przewidywanymi efektami tej działalności [5, s. 117]. Rachunek ekonomiczny umoŜliwia
rolnikowi podejmowanie decyzji o wyborze najlepszego rozwiązania.

Nakłady to celowe zuŜycie czynników wytwórczych wyraŜone w jednostkach

naturalnych [5, s. 80].
Rodzaje nakładów:
1.  nakłady pracy Ŝywej (pracy ludzkiej),
2.  nakłady materialne (rzeczowe), do których zalicza się:

−

nakłady materiałowe (np.: zuŜyte nawozy, paliwa, środki ochrony roślin, pasze,
usługi obce),

−

amortyzację.

Koszty to nakłady wyraŜone w pieniądzu oraz niektóre inne składniki: podatki, odsetki

od kredytów, składki ubezpieczeniowe [3, s. 78].

Rodzaje kosztów [20, s. 59]:

1. według kryterium powstawania kosztów:

−

bezpośrednie – moŜna je przypisać poszczególnym działalnościom produkcyjnym,

Koszty bezpośrednie

Z zakresu produkcji roślinnej

Z zakresu produkcji zwierzęcej

−

nasiona,

−

nawozy mineralnych i organicznych
(z zakupu),

−

rodki ochrony roślin,

−

siła robocza, pociągowa,
specjalistycznych maszyn,

−

materiały (sznurek do pras), usługi
produkcyjne wykonywane przez
inne jednostki.

−

pasze,

−

usługi weterynaryjne,

−

inseminacja,

−

siła robocza przy obsłudze zwierząt,

−

siła pociągowa,

−

energia elektryczna,

−

urządzenia i pomieszczenia dla zwierząt.

Rys. 5. Podział kosztów bezpośrednich. Opracowanie własne na podstawie [10]

−

pośrednie  –  nie  moŜna  ich  bezpośrednio  odnieść  do  wytwarzanych  produktów;
zalicza  się  do  nich  koszty:  utrzymania  w  sprawności  urządzeń  melioracyjnych,
utrzymania  pomieszczeń  składowych  produktów  roślinnych,  utrzymania  budynków
inwentarskich,

2. według kryterium ich reakcji na zmiany na poziomie produkcji (mają zastosowanie na

etapie planowania):

−

koszty stałe, które w pewnym przedziale czasowym są niezaleŜne od zmian
w poziomie produkcji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Koszty stałe

1. Koszty pracy – w przypadku stałego zatrudnienia
2. Koszty utrzymania trwałych środków produkcji

−

amortyzacja

−

koszty konserwacji

−

koszty ubezpieczeń

3.  Podatki i inne opłaty
4.  Ubezpieczenia ogólnogospodarcze
5.  Czynsz dzierŜawny i koszty najmu
6.  Koszty energii elektrycznej
7.  Inne koszty stałe

Rys. 6. Podział kosztów stałych. Opracowanie własne na podstawie [10]

−

koszty zmienne, uzaleŜnione są od zmian w poziomie produkcji, zalicza się do nich
koszty obrotowych środków produkcji, koszty paliwa, remontów ciągników i maszyn
rolniczych.

Koszty

Poziom
produkcji

Rys.7. Koszty zmienne [20, s. 59]

Rys. 8. Koszty stałe [20, s. 60]

Analiza zaleŜności między kosztami bezpośrednimi a produkcją słuŜy do ustalenia

racjonalnego poziomu produkcji i stanowi waŜny element rachunku ekonomicznego. RóŜnica
między  wartością  produkcji  uzyskiwanej  z  1  ha  uprawy  lub  z  1  zwierzęcia,  a kosztami
bezpośrednimi  w  danej  działalności  produkcyjnej  określana  jest  mianem  nadwyŜki
bezpośredniej.  Stanowi  ona  kryterium  wyboru  działalności  produkcyjnych  w gospodarstwie
rolniczym [20, s. 59].

= P – K

– nadwyŜka bezpośrednia

P – wartość produkcji
K

– koszty bezpośrednie

Ponadto w ekonomice rolnictwa stosowana jest równieŜ kategoria standardowej

nadwyŜki bezpośredniej, która oznacza nadwyŜkę średniej z trzech lat wielkości produkcji
określonej działalności rolniczej nad średnią z trzech lat wartością kosztów bezpośrednich
poniesionych na tą działalność [www.minrol.gov.pl].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkcja czysta – produkcja nowo wytworzona (PC) stanowi róŜnicę między produkcją
końcową netto (PKN) a nakładami rzeczowymi pochodzenia nierolniczego (NMN).

PC = PKN-NMN [2, s. 24]

Globalna produkcja rolnicza (PGR)

+ Globalna produkcja nierolnicza (PGNR)

+ Usługi (U)

= Produkcja globalna (PG)

- Nakłady własne środków rolniczych (NRW)

= Produkcja końcowa brutto (PKB)

- Zakupione surowce pochodzenia rolniczego

(NRK)

= Produkcja końcowa netto (PKN)

- Nakłady rzeczowe pochodzenia nierolniczego

(NMN)

= Produkcja czysta (PC)

Rys. 9. Schemat obliczania kategorii produkcji [opracowanie własne]

Obliczona wartość produkcji jest podstawą do obliczenia wartości dochodu.
Dochód globalny (DG) stanowi róŜnicę między wartością produkcji globalnej (PG)
a kosztami nakładów materialnych (KNM). Dochód globalny jest równy produkcji czystej.

DG=PG-KNM

Dochód rolniczy (DR) stanowi róŜnicę dochodu globalnego (DG) i świadczeń i zobowiązań
(KD) – podatki, ubezpieczenia, oprocentowanie kredytów, praca najemna.

DR=DG-KD

Dochód osobisty (DO) jest to część dochodu wytworzonego w gospodarstwie rolnym
i pochodząca spoza gospodarstwa, przeznaczona na zaspokojenie potrzeb osobistych
[2, s. 41].

Produkcja globalna (PG)

- koszty nakładów materialnych (KNM)

= Dochód globalny (DG) = Produkcja

czysta (PC)

- świadczenia i zobowiązania (KD)

= Dochód rolniczy (DR)

+ dochód spoza gospodarstwa

= Dochód osobisty (DO)

Rys. 10. Schemat obliczania kategorii produkcji [opracowanie własne]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.  Jak rozumiesz pojęcie rachunku ekonomicznego?
2.  Jak rozumiesz pojęcie nakładów i kosztów?
3.  Jakie znasz rodzaje nakładów i kosztów?
4.  Jak rozumiesz pojęcie nadwyŜki bezpośredniej i standardowej nadwyŜki bezpośredniej?
5.  W jakim celu obliczana jest nadwyŜka bezpośrednia?
6.  Jak rozumiesz wielkość ekonomiczną gospodarstwa wyraŜoną w ESU?
7.  Jakie znasz kategorie produkcji i dochodu?
8.  W jaki sposób obliczane są kategorie produkcji i dochodu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wielkość kosztów bezpośrednich i pośrednich w produkcji roślinnej.

Rodzaj kosztów

Wartość w zł

−

inseminacja

150

−

materiały (sznurek do pras)

600

−

zbiór kombajnem – usługa obca

800

−

prasowanie słomy – usługa obca

500

−

ziarna zbóŜ do siewu

200

−

nawozy mineralne

700

−

pasza rzepakowa

300

−

siła pociągowa

450

−

siła robocza przy obsłudze zwierząt

600

−

rodki ochrony roślin

350

−

urządzenia i pomieszczenia dla zwierząt

400

−

usługi weterynaryjne

320

−

utrzymanie budynków inwentarskich

340

−

utrzymanie pomieszczeń składowych produktów
roślinnych

250

−

utrzymanie w sprawności urządzeń melioracyjnych

100

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć koszty bezpośrednie w produkcji roślinnej,
3)  obliczyć wartość kosztów bezpośrednich w produkcji zwierzęcej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Oblicz nadwyŜkę bezpośrednią jęczmienia jarego i pszenicy jarej. Dokonaj oceny

opłacalności uprawy tych roślin.

Jęczmień jary

Pszenica jara

usługi z zewnątrz 280 zł
praca maszyn 500 zł
ś

rodki ochrony roślin 160 zł

nawozy mineralne 480 zł
wartość produkcji 2807 zł

nawozy 515 zł
ś

rodki ochrony roślin 210 zł

praca maszyn 511 zł
usługi z zewnątrz 280 zł
wartość produkcji 3265 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć wartość nadwyŜki bezpośredniej dla jęczmienia jarego,
3)  obliczyć wartość nadwyŜki bezpośrednie dla pszenicy jarej,
4)  ocenić opłacalność uprawy jęczmienia i pszenicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Oblicz wielkość ekonomiczną gospodarstwa rolnego według ESU, połoŜonego

w województwie kujawsko-pomorskim, mając dane:

−

pszenica 5 ha,

−

jęczmień 4 ha,

−

kukurydza na ziarno 6 ha,

−

ziemniaki 4 ha,

−

krowy mleczne 30 sztuk,

−

jałówki poniŜej 2 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć zgodnie ze schematem wielkość standardowej nadwyŜki bezpośredniej,
3)  obliczyć zgodnie ze schematem wielkość ekonomiczną gospodarstwa rolnego,
4)  zakwalifikować dane gospodarstwo do odpowiedniej grupy gospodarstw wg ESU.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

schemat obliczania standardowej nadwyŜki bezpośredniej,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 4

Oblicz dochód osobisty rolnika mając dane:

−

dochód spoza gospodarstwa – 5 tys. zł,

−

podatki, odsetki – 10 tys. zł,

−

koszt siły roboczej – 5 tys. zł,

−

amortyzacja – 15 tys. zł,

−

nakłady surowców nierolniczych i usług zewnętrznych – 25 tys. zł,

−

nakłady surowców rolniczych z zakupu – 20 tys. zł,

−

nakłady surowców własnych – 30 tys. zł,

−

wartość produkcji globalnej – 130 tys. zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać podrozdział poradnika,
2)  obliczyć kategorie produkcji zgodnie ze wzorami,
3)  obliczyć kategorie dochodu zgodnie ze wzorami,
4)  zinterpretować obliczony wynik.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.