See discussions, stats, and author profiles for this publication at:

CHAPTER

· JANUARY 2006

DOI: 10.13140/2.1.3032.7688

READS

3,117

2 AUTHORS

, INCLUDING:

Aleksander Kobylarek

University of Wroclaw

PUBLICATIONS

CITATIONS

SEE PROFILE

Available from: Aleksander Kobylarek

Retrieved on: 06 April 2016

Animacja społeczno- kulturalna jako metoda aktywizacji środowiska

lokalnego. Techniki animacji

Aleksander Kobylarek, Uniwersytet Wrocławski

www.aleksanderkobylarek.pl

[w:] Zierkiewicz E. (red.) 2006 , Tworzyć, zmieniać, aktywizować… Animacja

społeczno- kulturalna jako mobilizowanie potencjału indywidualnego i przeciwdziałanie

bezradności społecznej, Wrocław, Mar-Mar, s.35-47.

Eduard Limbos określa istotę animacji w następujący sposób: „Animacja polega na

tym, aby tchnąć duszę, sens w grupę, zbiorowość, społeczeństwo i wywołać ożywienie,

aktywność. Animacja jest zdecydowanie nastawiona ku przyszłości, ku zmianie osób, grup i
struktur. Nie ma ‘animatorów’ z jednej strony i ‘animowanych’ –

z drugiej: animuje się

wspólnie. Animacja kulturalna różni się od upowszechniania, które ma na celu spowodowanie

‘konsumpcji’ niektórych produktów kulturalnych. Pojęcie aktywności i uczestnictwa są ściśle

związane z ideą animacji”.

Powyższe określenie kładzie nacisk przede wszystkim na wspólnotowy charakter

działalności animacyjnej, to znaczy na angażowanie i wywieranie wpływu na siebie

wzajemnie wszystkich członków danej społeczności lub grupy społecznej. Zatem tym, co

powinno ulegać ożywieniu, powinna być grupa, społeczność, lub raczej więzi występujące w
niej. Jest to bardzo bliskie idei aktywiz

acji środowisk lokalnych, tym bardziej, że autor

dodatkowo wskazuje

tu jako priorytet działalności nastawienie na zmianę „osób, grup i

struktur” mającą dokonać się w przyszłości. Zresztą określenie „aktywizacji środowisk
lokalnych” (community development)

, występujące w literaturze jest dość podobne: „w ujęciu

strukturalno- programowym poprzez ów termin

można określić spontaniczną a zarazem

intencjonalną działalność ludzi zamieszkujących określony obszar wydzielonej przestrzeni

(wieś, miasteczko, dzielnice), a także cały region, celem zaspokojenia wyselekcjonowanych
potrzeb w procesie tworzenia nowych struktur, przyswajania nowych postaw i

umiejętności”.(Radziewicz Winnicki, 47)

Przy takim zestawieniu animacja społeczno- kulturalna oraz aktywizacja społeczności

lokalnych mogą się wydawać określeniami synonimicznymi. Jednak byłoby to zbyt wielkim

uproszczeniem, biorąc pod uwagę, że aktywizacja społeczności lokalnych była zwykle

kojarzona z działalnością prospołeczną, natomiast animacja z organizacją amatorskiego ruchu
artystycznego i promowaniem kultury.

Zasadniczo w nauce dominuj

ą trzy podstawowe rozumienia pojęcia animacji

społeczno kulturalnej, w tym dwa wąskie a jedno szerokie.

Zwolennicy

szerokiego ujęcia animacji wskazują, że w ten typ działalności uwikłane

jest zwykle wiele osób i instytucji i że może ona dotyczyć wielu zupełnie różnych obszarów

życia społecznego: „animacja jest całością złożoną z licznych organizacji i instytucji

działających w polu społeczno- kulturalnym, posiadających różne ramy odniesień,

prowadzących różnorakie zajęcia dla zróżnicowanej publiczności dzięki animatorom

Eduard Limbos, Animation des groupes de culture et de loisirs. Connaissance du problème et applications

pratiques. Les Editions ESF, Paris 1977 (cytowane za: Kopczyńska, s. 37).

Andrzej Radiewicz-

Winnicki powołuje się w swojej pracy na ustalenia terminologiczne Zbigniewa Tadeusza

Wierzbickiego i Alvina Bertranda.

zawodowcom lub

/ i ochotnikom”. (Kopczyńska, 50.) W tym znaczeniu animacja jest

określana bardziej jako ruch społeczny, pobudzany przez animatorów, którzy wykorzystują

określone siły społeczne tkwiące w środowisku, lub umiejętnie pobudzają działanie takich sił

Do tych sił można zaliczyć oddziaływanie jednostek, które mają szczególny wpływ na

kształtowanie, interpretacje oraz wyznawanie wartości w danym środowisku oraz

komponenty instytucjonalne. Wskazuje się tu przede wszystkim na instytucje wychowawcze,

ale odnosi się to do wszelkich instytucji i grup społecznych tworzących i transmitujących

wartości, jak również na elementy stanowiące samą strukturę tych grup oraz tkwiące w niej
dynamizmy

Animacja w takim ujęciu może dotyczyć wielu obszarów życia społecznego, to

oznacza że może być nakierowana zarówno na implementację, kształtowanie, tworzenie lub

obróbkę samych wąsko rozumianych wartości artystycznych, jak i na „kształtowanie”,

wzbogacanie i pobudzanie środowiska społecznego. Przykładem takiego traktowania istoty

animacji społeczno kulturalnej są ujęcia, które kładą nacisk na szerokie ujmowanie kategorii i
sektorów interwencji animacyjnej oraz takie, które w

skazują na możliwość poszerzonego

ujmowania funkcji działalności animacyjnej.

Wąskie ujęcie animacji społeczno- kulturalnej występuje zasadniczo w dwu

odmianach. Jedno z nich (

ujęcie kulturoznawcze) kładzie nacisk na ostatni człon złożenia

występującego w omawianym pojęciu i wskazuje na ścisłe związki animacji z amatorskim

ruchem artystycznym lub promowaniem amatorskiej działalności artystycznej oraz
nabywaniem kompetencji do interpretacji przekazów kulturowych

: „Konsumenci złudzeń,

zdeprawowani masową ich podażą, tracą zdolność poruszania się w świecie rzeczywistym,

zmagania się z jego oporem i kształtowania go wedle własnych projektów. (…) Odpowiedzią

na to wyzwanie są tysiące lokalnych i regionalnych inicjatyw kulturalnych i społecznych-
fundacji, stow

arzyszeń, grup artystycznych, wydawnictw, teatrów, które skorzystały ze

świeżo odzyskanej wolności biorąc odpowiedzialność za kulturę jako twórczą działalność w

kręgu lokalnych społeczności i środowisk. (…) Wspólnym mianownikiem tych różnorodnych

przedsięwzięć wydaje się postawa (…) animacyjna. Animacja kultury- rozumiana jako

ożywianie pewnych sfer czy typów doświadczenia kulturowego człowieka- to zadanie

wyłonione przez historyczną sytuację kultury jako odpowiedź na jej zaniechania, zaniedbania
i dysfunkcje.” (Godlewski, 62-64)

W tym ujęciu, jak pisze dalej autor, animacja kultury to nic

innego jak „stosowana antropologia kulturowa”. (tamże, 65)

Obok takiego rozumienia animacji społeczno- kulturalnej, występuje jeszcze inne,

rów

nie wąskie jej ujęcie (edukacyjne) kładące nacisk na implementację, upowszechnianie

warto

ści oraz pobudzanie świadomości. W tym przypadku animacja społeczno- kulturalna

„jest sposobem oddziaływania mającym na celu wychowanie i kształcenie jednostek, grup,

środowisk (społeczności) poprzez kulturę i do kultury w jej szerokim ujęciu. Polega na

stosowaniu serii zabiegów wyzwalających twórcze potencjały, pobudzających i

motywujących do kreatywnych działań, integrujących ludzi między sobą, a także z

otaczającym światem (wytworami kultury, przyrody), wspomagającymi rozwój duchowy,

autokreację, pobudzających celowość poznawania i potrzebę tworzenia kultury (lokalnej,

Termin „siły społeczne” omawia dość szczegółowo Andrzej Olubiński, odwołując się do dokonań

teoretycznych polskich socjologów i pedagogów społecznych, m. in. Floriana Znanieckiego, Heleny Radlińskiej

i Aleksandra Kamińskeiego. (Olubiński, 132-140)

„Za istotne dynamizmy zmian uznaje się głównie istniejące w systemie sprzeczności i konflikty”. (Schulz,

cytowane za: Olubiński, 142)

Pierwsze wskazują na sektor społeczno- polityczny, gdzie animacja miałaby służyć promocji idei i obronie

interesów oraz na sektor życia codziennego, w którym animacji społecznej dokonują przedstawiciele służb

społecznych, służby zdrowia oraz instytucje edukacyjne. Drugie wskazują na pewne charakterystyczne miejsca,

w których może się odbywać działalność animacyjna jak na przykład w stowarzyszeniach czy wspólnotach

sąsiedzkich. (szczegółowe omówienie: Kopczyńska s.51)

narodowej, globalnej), wspierających i promujących aktywność kulturalną i społeczną”.
(Jedlewska, 137)

Obydwa podejścia (kulturoznawcze i edukacyjne) akcentują rolę wartości kultury w

animacji społeczno- kulturalnej, odsuwając tym samym problem aktywizacji społecznej na

dalszy plan. Ujęcia wąskie należy postrzegać jako silnie zakorzenione w tradycyjnych
koncepcjach teorii animacji.

Przyczyną podstawową jest fakt, że animatorzy byli kształceni

przede wszystkim na kierunkach pedagogicznych

(stąd ujęcie pedagogiczne), ewentualnie

jako specjalizacja dla kierunków humanistycznych

Wydaje się jednak, że tylko ujęcie

szerokie jest w

stanie pokazać istotę animacji społeczno- kulturalnej.

Działalność związaną z tworzeniem i rozpowszechnianiem wartości kulturowych

możemy przyjąć jako podstawową w tym przypadku, jednak błędem byłoby ograniczanie

zadań animatora do tego tylko obszaru. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że

animator kultury, oprócz bardzo dobrego rozeznania w określonej sferze kultury
symbolicznej

, musi wiedzieć jak funkcjonują społeczności lokalne, jak diagnozować ich

potrzeby, jak przygotować projekty działań i pozyskiwać środki finansowe, jak uzyskać
dotacje (do czego potrzebna jest

znajomość zasad funkcjonowania samorządów

terytorialnych, wolontariatu, funduszy na rozwój i tzw. „trzeciego sektora”) oraz jak dokonać
ewaluacji zrealizowanych projektów.

Czyli działanie w sferze kultury musi odwoływać się

do kontekstu społecznego, uwzględniać uwarunkowania w nim tkwiące oraz prowadzić do

jego modyfikacji, czyli należy mieć na uwadze sprzężenie zwrotne jakie powinno zachodzić

między sferą kultury symbolicznej a sferą społeczną.

Animacja społeczno- kulturalna ujmowana w takiej perspektywie powinna być

postrzegana jako

metoda aktywizacji środowiska lokalnego, skierowana na uruchomienie

sił społecznych tkwiących w społeczności, będącej obiektem oddziaływań, wyzwolenie jej

aktywności i zaspokajanie jej potrzeb kulturowych i społecznych. Ważne jest tutaj

zsynchronizowanie, lub raczej dostrojenie, działań animatora do potrzeb środowiska. Należy

jednak mieć na uwadze, że możemy mieć do czynienia również z sytuacją, kiedy nikt w danej

społeczności nie zgłasza żadnych potrzeb, gdyż nie istnieje świadomość konieczności
wprowadzenia jakiejkolwiek zmiany- konieczne jest wtedy dostarczenie nowej perspektywy,

którą może odpowiednio przedstawić tylko ktoś z zewnątrz.

Słowo metoda pojmuję tu tak, jak się to przyjęło w metodologii badań- jako: „zespół

teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących
najogólniej ca

łość postępowania”. (Kamiński, 1974, s.55)To, że animacja społeczno-

kulturalna jest metod

ą oznacza, że jest ona pewną koncepcją, czy też bardziej strategią

działania, w której jest zawarta określona wizja zmiany. Jest ona metodą aktywizacji

społeczności lokalnych ponieważ należy ją postrzegać jako koncepcję, której celem

nadrzędnym byłoby uruchomienie sił społecznych i wyzwolenie aktywności społecznej, a

działanie w sferze kultury symbolicznej należy postrzegać jako etap początkowy szerszego
procesu.

W ramach tak pojmowanej animacji można wyróżnić szereg oddziaływań, które

Na przykład na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego jako specjalizacja dla polonistyki,

kulturoznawstwa i Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych.

Kultura symboliczna rozumiana jako kultura w wąskim ujęciu, czyli „wartości wzory i normy” (zob. koncepcje

Kmita i Burszty)

Niezwykle interesującą koncepcję animacji społeczno- kulturalnej spotykamy w hiszpańskojęzycznej

literaturze naukowej. Najbardziej znany w Hiszpanii i Ameryce Południowej podręcznik animacji podaje

następujące określenie- definicję operacyjną: „ Zbiór technik wpływu społecznego, opierających się na koncepcji

pedagogiki uczestniczącej i mających pobudzać działalność oraz aktywność wolontariuszy, które przy czynnym

współudziale innych osób, budują osnowę grupy lub określonej społeczności i które przejawiają się w różnych
obszarach aktywn

ości społeczno- kulturowej powodującej wzbogacenie jakości życia”. (Ander Egg, 100,

tłumaczenie własne).

można określić jako techniki- „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi

dyrektywami”.(Kamiński, 1974, s.56)

Niestety w polskiej literaturze jak do tej pory nie zostały jasno sformułowane ani tym

bardziej skodyfikowane

techniki animacji społeczno- kulturalnej, aczkolwiek poczynione

próby czynią duże wrażenie. Decydujący wpływ na postrzeganie i definiowanie technik

animacji miało wąskie postrzeganie tej dziedziny aktywności społecznej w ujęciu
kulturoznawczym lub edukacyjnym.

W ujęciu kulturoznawczym kładzie się nacisk przede wszystkim na proces tworzenia

wartości artystycznych i na stronę organizacyjną kultury. W pierwszym przypadku możemy

mówić o całej grupie technik, które można by nazwać ogólnie „twórczymi” lub treningiem

twórczości. Kryje się za tym przekonanie, że sama praca nad psychologicznymi

mechanizmami twórczości człowieka i dość szeroko pojęta praca nad własnym charakterem,

stanowią już pewne elementy stymulujące do dalszego działania zarówno jednostki

podejmujące takie wyzwania, jak i ich otoczenie, które otrzymuje w ten sposób odpowiednie
wzorce.

Trening twórczości możemy rozumieć jako opanowywanie pewnej dziedziny sztuki,

żeby poznać jej dorobek i opanować warsztat, czyli przyswoić sobie techniki ekspresji- takie

ujecie proponuje właśnie szkoła warszawska

, lub też możemy pojmować go szerzej jako

kształtowanie kompetencji interpretacyjnych

, ewentualnie jako

kształtowanie pewnych

dyspozycji psychicznyc

h niekoniecznie związane z określoną dziedziną kultury czy

działalnością artystyczną.

Techniki organizacyjne

są związane ściśle z promowaniem i upowszechnianiem

działalności kulturalnej, to znaczy z metodyką organizacji imprez i pracą w instytucjach

upowszechniania kultury. Wydaje się, że najlepszą metodą na kształcenie umiejętności
organizatorskich

w tym przypadku jest konkurs projektów na zorganizowanie jakiegoś

przedsięwzięcia kulturalnego, ewentualnie uczestnictwo w realizacji takiego projektu. Z

mojego doświadczenia wynika, iż w trakcie przygotowywania i publicznego omawiania
projektów

wychodzą najczęściej braki w budowaniu spójnej wizji przedsięwzięcia, trudności

z układaniem biznesplanu, jak również brak pomysłów na pozyskanie realnych źródeł
finansowania.

W trakcie dyskusji studenci mogą generować wiele ciekawych pomysłów,

które jednak potrze

bują publicznego sprawdzianu spójności a dodatkowo mogą oni trenować

kompetencje komunikacyj

ne i sztukę negocjacji, które to umiejętności są równie niezbędne

do skutecznego działania w środowiskach lokalnych. Jednocześnie projekty powinny być tak
konstruow

ane, żeby mogły być zrealizowane w najbliższej przyszłości lub najlepiej

natychmiast. Wymaga to oczywiście kontaktu na zasadzie rozmów i konsultacji przy

opracowywaniu projektu z doświadczonymi menedżerami kultury, działającymi na rynku od

dłuższego czasu, co dodatkowo stwarza okazję do praktykowania i wypracowywania

własnych wzorców działania: „studenci rozpoczynający warsztat najczęściej mają bardzo

niewielkie doświadczenie praktyczne i skąpą wiedzę teoretyczną. Warsztat menedżerski
wprowadza ich w proble

matykę organizacji działalności kulturalnej. Daje im podstawową

Na przykład w programie specjalizacji animacja kulturalna na Uniwersytecie Warszawskim studenci mają

propozycje staży i zajęć warsztatowych z określonych dziedzin kultury: księgarskich, dziennikarskich,
filmowych, teatralnych lub krytycznych.

Na przykład Grzegorz Godlewski proponuje warsztaty z translatorium antropologicznego a Roch Sulima

stosowaną antropologię codzienności (zob. bibliografia)

Szczególnie użyteczna dla praktyki animacyjnej wydają się tu być dokonania polskich psychologów

zajmujących się od wielu lat problematyką psychologii twórczości: Zbigniewa Pietrasińskiego i Edwarda Nęcki.

Problem wiedzy na ten temat rozwiązują częściowo publikacje Fundacji Rozwoju Społeczeństwa

Obywatelskiego (zob. bibliografia).

wiedzę i zestaw praktycznych umiejętności (na przykład sporządzanie kosztorysu,

występowanie o dofinansowanie)”

(Marek, 80-81).

Ujęcie pedagogiczne animacji społeczno- kulturalnej przy próbie określenia technik

animacji, od

wołuje się do koncepcji Józefa Kargula, Horsta Opaschowskiego i Aleksandra

Kamińskiego. Techniki animacji utożsamia się przede wszystkim z technikami
komunikacji, lub nawet technikami stricte teatralnymi, takimi jak odpowiednia

emisja głosu i

reżyseria zdarzeń. Barbara Jedlewska odwołując się bezpośrednio do koncepcji Józefa

Kargula i omawiając jego koncepcję kształcenia animatorów kultury, stwierdza, że:

„działalność animatora nie jest możliwa ani z jednostkami, ani z grupami, jeśli nie ma on

opanowanych przynajmniej kilku technik animacji. (…) Animator musi dysponować

umiejętnościami ekspresji, stymulacji, komunikowania, czyli sposobami wypowiadania się i

komunikacji. Sam winien dysponować określonymi, pozawerbalnymi technikami ekspresji,

dekodować komunikaty nadawane przez ludzi czy grupy, posiadać umiejętność

wykorzystania właściwie massmediów”(Jedlewska, 87).

Cytowane określenie podkreśla znaczenie kompetencji komunikacyjnych animatorów

kultury w wymiarze indywidualnym (

face tu face): zdolność operowania głosem, perswazją,

językiem ciała (komunikatami pozawerbalnymi) oraz w wymiarze masowym: umiejętność

wykorzystania środków masowego przekazu, reklamy, wpływu społecznego, kształtowania

opinii środowiska. Pojawia się tu pytanie, czy animator kultury powinien znać i posługiwać

się technikami wpływu społecznego

i erystyką.

Trudno udzielić na to pytanie jednoznacznej i bezwarunkowej odpowiedzi, gdyż

trzeba brać pod uwagę względy etyczne. W jednym i drugim przypadku mamy do czynienia

z wykorzystywaniem nieświadomości ludzi, co jest moralnie naganne. Jestem jednak

przekonany, że animator kultury powinien mieć bardzo dobre rozeznanie w technikach

wpływu społecznego i powinien umieć bardzo dobrze posługiwać się chwytami erystycznymi,

gdyż po pierwsze jego kompetencje komunikacyjne ulegają tutaj polepszeniu, czyli dysponuje

on większym potencjałem komunikacyjnym, a po drugie może on wtedy łatwo rozpoznać

„nieczystą grę” ze strony innych osób, co pozwoli mu na skuteczniejsze działanie, czyli

będzie dysponował większym potencjałem interpretacyjnym. W procesie kształcenia należy

przy tym szczególnie uczulać przyszłych animatorów na stronę „etyczną” komunikacji

interpersonalnej. Byłoby natomiast wielkim błędem pomijanie aspektu wpływu społecznego i

erystyki w kształceniu, gdyż wiele osób posługuje się takimi technikami w życiu codziennym,

często nie zdając sobie z tego sprawy i animatorzy, bez odpowiedniego przygotowania nie

byliby w stanie właściwie dekodować takich „zafałszowanych” przekazów. Skoro animatorzy

i animowani mają tworzyć pewną wspólnotę a sama animacja „wyklucza manipulowanie

ludźmi” (Kopczyńska, 23) to obowiązek nie wywierania nacisku powinien dotyczyć

wszystkich uczestników, a ktoś musi być świadom efektów działania chwytów erystycznych

dla spójności grupy.

Ujmowanie animacji jako metody „budowania wspólnoty” (Kopczyńska, 32) lub

„zespalania wysiłków różnych instytucji danej społeczności lokalnej w celu ulepszenia ich

działań dla dobra swoich członków” (Kamiński, 1982, s. 278) odsyła nas już do zbiorczego i

syntetycznego ujęcia technik animacji społeczno- kulturalnej. Znamienne jest tutaj

przeświadczenie, że „animacja jest całością złożoną z licznych organizacji i instytucji

działających w polu społeczno- kulturalnym, posiadających różne ramy odniesień,

Taką propozycję kształcenia technik menedżerskich proponuje Janusz Marek- organizator i menedżer kultury

związany z Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, organizator festiwalu teatralnego „Rozdroże” oraz

wykładowca na kierunku animacja kultury na Uniwersytecie Warszawskim.

Fragment ten odwołuje się do tekstu Józefa Kargula, Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej,

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1996.

W takim rozumieniu jak podaje Robert Cialdini.

prowadzących różnorakie zajęcia dla zróżnicowanej publiczności”. (Kopczyńska , 50) i

specyficzne postrzeganie roli animatora: „wartość jego działania przejawia się nie tyle w tym,

co sam wymyśli i czyni lecz w tym, co potrafi wydobyć z ludzi wśród których pracuje”.
(Dyczewski, 209)

Przykładem takiej techniki związanej ściśle z szerokim ujęciem animacji

jest dość dobrze opisana w literaturze technika grupowej pracy (socjalnej)

. Jest to forma

działania, „która pomaga jednostkom i grupom w rozwoju ich zdolności funkcjonowania

dzięki doświadczeniom w grupie. Jej celem jest umożliwienie uczestnikom lepszego

sprostania problemom osobistym, grupowym, zbiorowości”

Spotkanie członków grupy staje się okazją do diagnozy niekorzystnych zjawisk czy

cech

oraz opracowania planu czy propozycji zmian, które następnie należy wprowadzić w

czyn.

Jest to więc technika zbliżona to techniki projektów, występującej w grupie technik

organizacyjnych, z tym że w opisywanej formie wydaje się ona być skierowana bardziej na

członków grupy niż na ich otoczenie. A w aktywizacji społeczno- kulturalnej pobudzenie do

działania otoczenia jest równie ważne jak aktywizacja samych uczestników spotkań
grupowych. Technika pracy grupowej wykorzystuje szereg form pracy nad problemem jak:

pracę w podgrupach, dyskusję typu „forum”, dyskusję etapową, burzę mózgów, studium

przypadku, spotkanie ze specjalistą, technikę „Phillips 6.6”, inscenizację. (Kopczyńska 221)

Dość interesujące ujęcie technik animacji społeczno- kulturalnej zostało wypracowane

na gruncie doświadczeń hiszpańskich i południowoamerykańskich. Ezequiel Ander- Egg

wyróżnia 4 grupy technik animacji społeczno- kulturalnej: pracy z grupą, informacyjne/

komunikacyjne, związane z aktywnością artystyczną , związane z aktywnością ludyczną.

Techniki pracy z grupą

można podzielić na 4 subkategorie :

techniki inicjujące- są to techniki, które pozwolą na wstępną integrację

poszczególnych członków w ramach grupy i przygotują odpowiednią atmosferę do pracy
twórczej;

techniki kohezji (integrujące)- umacniają spójność grupy i wzmacniają wewnętrzne

siły integracyjne. Można tu wyróżnić techniki tworzące strukturę grupy (tasowanie ról,

rozdział pozycji społ., budowanie związków i zależności), techniki budujące zaufanie,
techniki projekcji (budowanie iden

tyfikacji z grupą i poczucia przynależności);

techniki twórczości- umożliwiające realizację zadań grupy i organizujące różne

rodzaje dyskusji nad problemami, przy czym ważne jest tu osiąganie konsensusu i budowanie

atmosfery odpowiedzialności za członków grupy;

-techniki mediacji-

dla rozpoznania formy, kierunku oraz siły interakcji i pozycji w

grupie poszczególnych jej członków. Służą również do ewaluacji funkcjonowania grupy jako

całości a także do określania poziomu facylitacji poszczególnych osób i zespołów.

Technki informacyjne/ komunikacyjne

dzieli autor na 3 kategorie:

-techniki komunikacji ustnej- w typowej postaci, jak: dyskusja, konferencja,

rozmowa, lub szczególnego rodzaju, jak: panel, sympozjum, „okrągły stół”, seminarium;

W literaturze przedmiotu mówi się dokładnie o „metodzie” jednak w naszym przypadku termin „technika”

jest bardziej uzasadniony, gdyż mamy tu do czynienia z jednym z wielu możliwych działań w ramach metody,
któr

ą sobie nazwaliśmy „animacja społeczno- kulturalna”. Zresztą samo rozróżnienie między metoda a technika

w tym przypadku zawsze dalekie było od ostrości i jednoznaczności (zob. Kopczyńska, 217-223).

Rapport d’activité 1987. Centre Socio- Culturel Papin. Mulhouse, s.20 w: Contrat project. Centre Socio-

Culturel Papin Papin. Mulhouse 1988 (cytowane za: Kopczyńska, 217).

Wyróżnienie, podział i opis technik, który prezentuję został przygotowany na podstawie: Ezeqiel Ander- Egg,

Metología y práctica de la animación sociocultural, op. cit., 324-329).

Edward Nęcka pisze o wstępnej fazie treningu twórczości: „W fazie wstępnej uczestnicy wzajemnie poznają

się, precyzują oczekiwania wobec treningu, trenerów i innych uczestników. Nie znaczy to, że muszą to uczynić

jawnie, to znaczy wypowiedzieć się na ten temat. Przeciwnie, chodzi raczej o to, aby sami dla siebie wyjaśnili te

sprawy, najlepiej w toku przeprowadzonych ćwiczeń”. (Nęcka, 142)

-ekspozycje- czyli z

darzenia z udziałem środków wizualnych, stosowane w celu

przekazania jakiegoś przesłania adresowanego do pewnej grupy osób; ukazujące produkt

kulturowy, fakt, zjawisko, problem czy sytuację. Chodzi o wyeksponowanie pewnego

fragmentu rzeczywistości, żeby zwrócić uwagę na jego istnienie lub na istnienie problemu

ściśle z nim związanego;

-techniki masowej

komunikacji społecznej- informacje podaje się często w formie

graficznej, z udziałem tekstu. Różnica w stosunku do ekspozycji polega na tym, że adresatami
s

ą wszyscy potencjalni odbiorcy. Jest to rodzaj języka symbolicznego, składającego się ze

słów, form, przestrzeni, koloru. Mogą również występować w formie „pisanej” (z udziałem
czasopism, ulotek, grafiki, biuletynów czy plakatów) lub ustnej (z wykorzystani

em taśm

magnetofonowych, megafonów, konsultantów) a nie tylko audiowizualnej.

Techniki organizacji imprez artystycznych-

Ezequiel Ander-

Egg określa je

ze względu na etapy przygotowania imprezy- w tym przypadku autor wskazuje na istotną rolę

określenia warunków wstępnych i na znaczenie planu całego przedsięwzięcia. Wskazuje on,

że musimy tutaj operować swego rodzaju sztuką zaangażowaną, której tematem może być

tylko i wyłącznie jakiś rzeczywisty problem objawiający się w środowisku, do którego jest
adre

sowane przedstawienie. Jeżeli nie weźmiemy pod uwagę tego warunku wstępnego to

trudno nam będzie wyzwolić jakieś zaangażowanie w środowisku. Często jest tak, że

przedstawienia parateatralne dotyczą historii regionu, zbiorowości lub ilustrują jakiś

współczesny problem, często stają się też ilustracją aktualnych wydarzeń, kluczowych dla

zbiorowości.

Drugi element warunków wstępnych to właściwe określenie profilu uczestnika.

Spektakl musi być tak skonstruowany, żeby nie odwoływał się do takich negatywnych uczuć

jak, zażenowanie, skonfundowanie, protest.

Trzeci rodzaj warunków wstępnych to określenie środków technicznych

potrzebnych do zrealizowania zamierzenia. Trzeba zdefiniować przestrzeń, w jakiej ma się

odbywać „spektakl”, rekwizyty oraz zaprojektować wsparcie ekipy technicznej: specjalistów

od dźwięku, muzyki, oświetlenia i scenografii.

Po określeniu warunków wstępnych możemy przystąpić do budowy planu, który

powinien zawierać następujące elementy: tytuł spektaklu, określenie grupy docelowej (dla
kogo),

temat, główną ideę, miejsce prezentacji, zespół artystyczny, obsługę techniczną,

reżyserów, środki materialne, typ przedstawienia (teatralne, muzyczne, przedstawienie

taneczne, memoriał, wieczornica), określenie czasu trwania, czas przygotowania, datę
pre

miery, możliwości udoskonalenia spektaklu

określeniu warunków wstępnych i przygotowaniu planu działania przystępujemy

do działania. Zaczynamy od zbudowania scenariusza imprezy lub najlepiej partytury

teatralnej, która uwzględniałaby: tekst, plan ruchu, koncepcję oświetlenia oraz projekty

scenograficzne i ubiory. Szczegóły muszą być omawiane podczas sesji ze specjalistami-

technikami, dźwiękowcami, scenografami. Spektakl można podzielić na elementy (sceny)

które można ćwiczyć oddzielnie i w dowolnej kolejności, jednak zawsze trzeba mieć na

uwadze ich miejsce w całości spektaklu oraz ideę przewodnią. Trzeba również pamiętać o
przygotowaniu i przeprowadzeniu próby generalnej-

najlepiej dzień przed występem, aby

sprawdzić ostatecznie funkcjonowanie wszystkich elementów w całości i harmonię całości.

Techniki związane z aktywnością ludyczną

można tu wyróżnić trzy

aspekty działań ludycznych: kształcący (nakierowany na rozwój osobisty, zwiększenie

potencjału intelektualnego i komunikacyjnego), partycypacyjny ( który przewiduje inicjatywę

Dobrym przykładem takiej „ekspozycji” może być reklama społeczna.

Aktywn

ość ludyczna jest tu rozumiana w sposób dość specyficzny. Oprócz tradycyjnie rozumianych działań

ludycznych, takich jak gra i zabawa, składa się na nią aktywność sportowa, turystyczna i rekreacyjno-
wypoczynkowa. (Ander- Egg, 368-384)

i aktywność osobistą i grupową), i zabawowy (osiągnięcie odprężenia, aktywny wypoczynek,

satysfakcja z udziału w grze). Jeżeli mówimy o animacji społeczno- kulturalnej to powinna

ona uwzględniać wszystkie trzy aspekty jednocześnie. Aktywność ludyczna może być
realizowana samodzielnie w postaci specjalnych imprez jak festyny, zabawy, igrzyska, ale

może również być realizowana przy okazji innych imprez i działań nie mających zwykle

charakteru ludycznego na przykład: przy okazji działań artystycznych, w ramach
funkcjonowania bibliotek, czy muzeów.

Charakterystyczne techniki można przypisać poszczególnym typom aktywności

ludycznej:

-festyny-

z punktu widzenia animacji społeczno- kulturalnej należy je postrzegać jako

okazje do działań typowo animacyjnych, przede wszystkim dlatego, że przyciągają one dużą

publiczność. Można więc włączyć do festynu fragmenty spektakli tanecznych, muzycznych

czy teatralnych. Festyny należy postrzegać w tym przypadku również jako formę

celebrowania tożsamości kulturowej i okazywania pamięci historycznej przez wspólnotę. Z
tej perspektywy samo podtrzymywanie tradycji festynów, ich promowanie (reklama) i pomoc

przy organizacji i finansowaniu wydaje się być już działaniem animacyjnym.

-gry

należy je traktować jako oddzielne techniki, wzbogacające proces animacji

społeczno- kulturalnej, powodujące zróżnicowanie i uatrakcyjnienie formy zajęć, przy czym

należy pamiętać, że ich znaczenie i funkcja zmieniają się wraz z wiekiem uczestników. W
przypadku dzieci

mamy do czynienia bardziej ze środkiem socjalizacji oraz sposobem na

wyzwolenie wyobraźni. W przypadku osób dorosłych wiele gier zalicza się do grupy

„sportowych” i udział w nich jest bardziej sprawdzianem kompetencji niż przyjemnością- w
takim przypadku t

rudno mówić o ludycznym wymiarze gry. Wreszcie dla osób w starszym

wieku-

gry mogą mieć bardziej walor terapeutyczny.

-rekreacjno- turystyczna-

chodzi tu o rekreację czynną, aktywny rodzaj spędzania

wolnego czasu

jako pewien typ działania, czyli kolejną technikę. Często łączy się go z

działaniami edukacyjnymi. Kontakt z naturą powinien w tym przypadku stać się okazją do

rozwoju, poznawania świata przyrody i regionu, odnajdywania związków z naturą,

uwrażliwianiem na środowisko naturalne i nabywaniem poczucia jedności z przyrodą.

aktywność sportowa- należy zwrócić uwagę, że w przypadku animacji społeczno-

kulturalnej sport jest formą spędzania wolnego czasu i trzeba uchronić się przed źle

rozumianym współzawodnictwem, które polega na dążeniu do osiągnięcia wyników za

wszelką cenę. Aktywność sportowa może stanowić pewien element programu animacji,

podobnie jak czynna rekreacja, w przypadku, gdy łączy się ją z walorami edukacyjnymi.
Jednak, p

odobnie jak w przypadku gier, zbyt często kładzie się tu nacisk na aspekt

kompetencji. Tymczasem jej rola

jako techniki relaksacyjnej, pozwalającej zachować zdrowie

i higienę psychiczną, powinna wzrastać w przypadku naszej cywilizacji zdominowanej przez

siedzący tryb życia i przepełnionej ogromną liczbą czynników stresogennych.

Techniki animacji społeczno- kulturalnej można klasyfikować w przeróżny sposób,

czego przykładem są przytoczone przeze mnie podziały. Podstawowym kryterium

wyznaczającym ogólny zarys tych ujęć jest istota koncepcji samej animacji, która siłą rzeczy

ogranicza pole rozważań. Ujęcie szerokie animacji społeczno- kulturalnej, jako metody

aktywizacji środowisk lokalnych, pozwala spojrzeć na techniki animacji w pełny sposób i

Gra to „każda aktywność, której zasadą naczelną jest przyjemność. Jest to określenie bardzo proste, lecz

prawdopodobnie jedno z najbardziej odpowiednich. Przede wszystkim chodzi o aktywność fizyczną, ale

niekiedy może dominować aktywność intelektualna, jak w przypadku szachów. Chodzi więc o aktywność, która

(świadomie czy nieświadomie) jako zasadę naczelną przyjmuje przyjemność. A więc można powiedzieć, że tam

gdzie nie ma przyjemności- nie ma gry” (Antonio Cabral, Teoría de jogo. Editorial Noticias, Lisboa, 1990,
cytowane za: Ander-

Egg, 376 (tłumaczenie własne).

Bibliografia:

Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych, (pod red.).T. Wierzbickiego, Ossolineum 1973.
Ander- Egg Ezequiel, Metodología y práctica de la animación sociocultural, Editorial CCS,
Madrid 2000.

Animacja kultury. Doświadczenie i przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony

Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa
2002.
Burszta Wojciech, Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Zysk i S-

ka, Poznań

1998.
Cialdini Robert, Wywie

ranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka (tłum. Bogdan Wojciszke),

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1996.
Dyczewski Leon, Kultura polska w procesie przemian, TN KUL, Lublin 1993.
Godlewski Grzegorz, Animacja i antropologia, w: Animacja kultury.

Doświadczenie i

przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała
Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.
Godlewski Grzegorz,

Translatorium antropologiczne, w: Animacja kultury. Doświadczenie i

przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała
Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.

Jedlewska Barbara, Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Wydawnictwo
UMCS, Lublin 2003.

Kamiński Aleksander, Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1982.

Kamiński Aleksander, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, w:

Metodologia pedagogiki społecznej (pod red.) Ryszarda Wroczyńskiego i Tadeusza Pilcha,
Ossolineum,

Wrocław 1974.

Kargul Józef, Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej, Wydawnictwo Adam

Marszałek, Toruń 1996.

Kmita Jerzy, O kulturze symbolicznej, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania
Kultury, Warszawa 1982.

Kopczyńska Małgorzata, Animacja społeczno- kulturalna, Wydawnictwo Centrum Animacji
Kulturalnej, Warszawa 1993.

Marek Janusz, Vademecum animatora kultury (warsztat menedżerski), w: Animacja kultury.

Doświadczenie i przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja

Mencwela i Michała Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.

Metodologia pedagogiki społecznej (pod red.) Ryszarda Wroczyńskiego i Tadeusza Pilcha,

Ossolineum, Wrocław 1974

Nęcka Edward, Trening twórczości. Podręcznik dla psychologów, pedagogów i nauczycieli,
Impuls, Kraków 1998.
Norton Michael Eastwood Michael

, Jak pisać jeszcze lepsze wnioski o dotacje dla firm

prywatnych i fundacji. Poradnik dla organizacji pozarządowych, Fundacja Rozwoju

Społeczeństwa Obywatelskiego, Warszawa 1999.

Olubiński Andrzej, Siły społeczne- szanse i mity, w: Pedagogika społeczna. Pytania o XXI

wiek. Pamięci profesora Ryszarda Wroczyńskiego (pod red. Anny Przecławskiej i Wiesława

Theissa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999.

Pedagogika społeczna. Pytania o XXI wiek. Pamięci profesora Ryszarda Wroczyńskiego (pod

red. Anny Przecławskiej i Wiesława Theissa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa
1999.

Passingham Sarah, Sprawdzone pomysły na pozyskiwanie pieniędzy w środowisku lokalnym.

Imprezy specjalne na małą i średnią skalę, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego, Warszawa 2001.