w_12_Relacja_nauczyciel_uczeń_w

Wykład 12: Relacja nauczyciel – uczeń (w świetle analizy transakcyjnej)

Zdolność nawiązywania autentycznych kontaktów z drugim
człowiekiem jest zaleŜna od:

dotychczasowych doświadczeń,

posiadanego poczucia własnej wartości, poziomu refleksji,

wiedzy psychologicznej;

Znajomość analizy transakcyjnej moŜe sprzyjać:

wzmacnianiu u wychowawcy tych cech osobistych, które

sprzyjają rozwojowi wychowanka

tworzeniu warunków wspomagających proces wychowania

nabywaniu umiejętności skutecznego komunikowania,

niezbędnych w sytuacji prowadzenia przez uczniów gier
psychologicznych

Koncepcja osobowości Ericka Berne’a

ZałoŜenia:

wewnętrzna natura człowieka oraz jego potencjał

umysłowy, jest dobra

potrzeba kontaktu społecznego jest fundamentalnym

ludzkim dąŜeniem

wpływy środowiska społecznego sprawiają, Ŝe wewnętrzna

natura rozwija się w dobrym albo złym kierunku

„Jednostką stosunków społecznych jest transakcja”

bodźce transakcyjne

reakcja transakcyjna

„ANALIZA TRANSAKCYJNA jest metodą badania takiej
transakcji oraz metodą ustalania, która część złoŜonej natury
ludzkiej w danym momencie dochodzi do głosu”.

Poziomy analizy transakcyjnej:

analiza osobowości

analiza działań i komunikatów między ludźmi

analiza transakcji zakończonych korzyścią psychologiczną

analiza skryptu

Analiza osobowości

Eric  Berne  wyróŜnił  i  opisał  trzy  stany  osobowości.  KaŜdy
stan  JA  to  spójny  zbiór  uczuć  i  doświadczeń  bezpośrednio
powiązanych  z  odpowiadającym  im  spójnym  zbiorem
zachowań.

Trzy stany JA

Rodzicielski stan ego

Dziecięcy stan ego

(JA Rodzic)

Dorosły stan ego (JA Dziecko)

(JA Dorosły)

JA  Dziecko  -  stan,  w  którym  przeŜywamy  róŜnego  rodzaju
emocje  i  popędy  i  działamy  w  sposób  spontaniczny.  Ujawnia
się  on  w  dwóch  formach:  jako  DZIECKO  NATURALNE  i
jako DZIECKO PRZYSTOSOWANE.

JA Rodzic - stan ukształtowany przez nasze wczesnodziecięce
doświadczenia w kontaktach z osobami waŜnymi dla nas,
najczęściej z rodzicami (opiekunami).

JA Dorosły - stan, który przetwarza informacje z trzech
ź

ródeł: DZIECKA, RODZICA i tych, które juŜ sam zebrał i

przeanalizował.

DOROSŁY analizuje sytuacje, ocenia rzeczywistość i
podejmuje decyzje.

Analiza działań i komunikatów między ludźmi

Rodzaje transakcji:

Transakcja równoległa

Transakcja skrzyŜowana

Transakcja ukryta

Gra  —  to  „seria  transakcji  z  ukrytą  motywacją  oraz
wyłączeniem  stanu  JA  DOROSŁY.  Celem  gry  jest
potwierdzenie  swego  skryptu  Ŝyciowego  oraz  uzyskanie
wsparcia”.

Skrypt Ŝyciowy jest to „nieświadomy program Ŝyciowy,
wyraŜony w jednym lub kilku zdaniach, tworzący się w
kontaktach

osobami

znaczącymi

wczesnym

dzieciństwie”.

„Skrypt Ŝyciowy powstaje w rezultacie dziecięcych reakcji na
zdarzenia i przyjętych postaw wobec siebie i ludzi. Stosowane
gry stanowią jego część”.

Akceptacja - „Podaj dłoń” D.W Johnson (opr. M. Tkocz)

Cztery układy odnoszenia się do siebie i innych ludzi.
1. Ja nie jestem „w porządku”, ty jesteś „w porządku”.
Człowiek w tym układzie czuje się na łasce innych. Bardzo potrzebuje
wsparcia, akceptacji i uznania. Ma nadzieję, Ŝe inni, którzy „są w
porządku”, dadzą mu to wsparcie i akceptację i martwi się, co ma
robić, Ŝeby to uzyskać. Okazuje innym, Ŝe nie uznaje swojej wartości i
potrzebuje od nich akceptacji i wsparcia

2. Ja nie jestem „w porządku”, ty nie jesteś „w porządku”.
W tym układzie nie ma źródła akceptacji i wsparcia ani w sobie
samym, ani w innych. Osoby w tym układzie porzucają nadzieję na
szczęście i mogą się wycofać ze wszystkich związków. Nawet jeśli
inni próbują im udzielić wsparcia i akceptacji, osoba w tej pozycji

odpycha ich, bo „nie są w porządku”. Okazuje innym, Ŝe nie uznaje
ani swojej, ani ich wartości.

3. Ja jestem „w porządku”, ty nie jesteś „w porządku”.
Człowiek w tym układzie odrzuca wsparcie i akceptację innych, ale
znajduje je w sobie. Czuje, Ŝe najlepiej by mu było, gdyby inni
zostawili go w spokoju. jest bardzo niezaleŜny i nie chce mieć do
czynienia z innymi. Odrzuca poparcie i akceptację innych, bo oni „nie
są w porządku”. Okazuje innym, Ŝe sam jest wspaniały, ale oni nie.

4. Ja jestem „w porządku”, ty jesteś „w porządku”
W tym układzie człowiek uznaje swoją wartość, a takŜe wartość
innych ludzi. Akceptuje sam siebie i przyjmuje akceptację innych.
Potrafi dawać i odbierać akceptację. Pozwała sobie na zawieranie
znaczących związków. Okazuje innym, Ŝe docenia swoje i ich silne
strony. Do takiego układu kaŜdy powinien dąŜyć, ten układ umoŜliwia
rozwój bliskich, znaczących związków z ludźmi.

Przykład gry psychologicznej

Gra „Tak, ale...” (reprezentuje transakcję ukrytą) rozpoczyna
się  w  momencie,  kiedy  jeden  z  jej  uczestników  (uczeń)
przedstawia  problem  pozornie  oczekując  rad  od  swojego
rozmówcy.  Gdy  jeden  z  graczy  (nauczyciel)  zaczyna
pomagać,

przedstawiając

wiele

sposobów

zaradzenia

kłopotom,  inicjujący  grę  odrzuca  wszystkie  rady  znajdując
powody,  dla  których  nie  mogą  być  one  przyjęte.  Stan  Ja
DZIECKO ucznia kieruje komunikaty do stanu Ja RODZICA
nauczyciela  (Mam  problem,  zaproponuj  jakieś  rozwiązanie,
ale i tak Ci się nie uda).

Sprawą podstawową jest rozpoznanie, czy w rozmowie,
którą prowadzimy, toczy się gra.

UŜywanie DOROSŁEGO w róŜnych sytuacjach

wychowawczych

Stan  Ja  DOROSŁY  pozwala  nauczycielowi  analizować
rzeczywistość,  związany  jest  nierozerwalnie  z  wiedzą
i doświadczeniem.

Budowanie DOROSŁEGO w sobie samym to praca związana
z postawą wobec świata i ludzi JA OK — TY OK.

Sytuacja konfliktowa między nauczycielem a uczniem

w ujęciu analizy transakcyjnej

„Sytuacja  konfliktowa  to  taka,  w  której  stoją  naprzeciw
siebie  sprzeczne,  często  wręcz  wykluczające  się  wzajemnie
potrzeby,  interesy,  uczucia  i  działania  dwóch  lub  większej
liczby osób”.

Transakcje skrzyŜowane są główną przyczyną powstawania
sytuacji konfliktowych.

Istnieją trzy moŜliwości reakcji nauczyciela na sytuację
konfliktową (ze stanu: Rodzica, Dziecka i Dorosłego).

1. Reagując ze stanu Rodzica Krytycznego nauczyciel przede
wszystkim Ŝąda natychmiastowej zmiany zachowania ucznia.
MoŜe on m.in.:

—

wydać polecenie lub rozkaz , grozić

— oceniać, osądzać

— ośmieszać, obrzucać wyzwiskami

Komunikaty te, jeśli uruchomią u wychowanka stan Dziecka
Przystosowanego (bierna uległość), stan Dziecka Twórczego
lub

stan

Dziecka

Naturalnego

(opór

transakcja

skrzyŜowana). Transakcja ta ma charakter jawny lub
ukryty.

Nauczyciel - strona dominująca i pozornie wygrywająca.
DąŜy do zaspokojenia tylko własnych potrzeb.

2. Reagując ze stanu Dziecka Przystosowanego nauczyciel
udaje, Ŝe nie dostrzega zaistniałego problemu dając tym
samym przyzwolenie na kolejne podobne zachowanie.

Stroną

odnoszącą

„zwycięstwo”

jest

uczeń,

którego

zachowanie nastawione jest głównie na realizację własnych
potrzeb i obronę własnych praw.

3. Trzecia moŜliwość zachowania nauczyciela pochodzi ze
stanu

Dorosłego

pozwala

uniknąć

negatywnego

oddziaływania na ucznia, z drugiej zaspokoić własne potrzeby.
Reakcja nauczyciela opiera się na ujawnieniu własnych uczuć.

Jedynie konflikt, w którym reakcje stron odbywają się na
poziomie

Dorosły-Dorosły,

moŜe

zostać

sposób

konstruktywny rozwiązany.

PowyŜszy materiał został opracowany przez M. Tkocz oraz B. Krzempek na
podstawie literatury:

Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich,
Warszawa 1997

Chaber A., Sytuacja konfliktowa między nauczycielem a uczniem w
ujęciu analizy transakcyjnej, Częstochowa 1997

Johnson D. W, Podaj dłoń, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 1992

Koszewska K, Analiza transakcyjna w pracy wychowawcy, w: Poradniku
wychowawcy Warszawa 2000