plik

338

339

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

Rewolucja ubrana w

gadżety albo wyblakły urok

hipsterstwa

rozdział dziesiąty

Rewolucja ubrana w gadżety

albo wyblakły

urok hipsterstwa

Znak czasów: na swoim Facebookowym profilu Narodo-

we Archiwum Cyfrowe opublikowało serię fotografii dokumen-
tujących życie młodych ludzi z lat 60. zamieszczając je w albumie
zatytułowanym Hipsterzy sprzed lat. Tak, jakby była to etykietka
bardzo oczywista, powszechna i dobrze znana (co w dużym stop-
niu jest zgodne z prawdą). A jednak wszystko, co dotyczy opisu
fenomenu hipsterów i hipsterstwa będzie niezwykle trudne – od
próby definicji (bo definicja oznacza śmierć hipsterstwa), wska-
zania genezy (bo jest to współcześnie zjawisko, w którym scho-
dzi się mikroinstancja kulturowego oporu i jednocześnie niemal
bezszwowego wpisania w neoliberalne – lub postfordowskie
– polityki, strategie, konwencje i estetyki) po samo sedno całego
przedsięwzięcia (pomysł, żeby spróbować uchwycić zjawisko, dla

340

341

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

tach na platformach, z biografią Che wystającą z torby”

. Hipste-

rem był Jack Kerouac, jest nią Meg z White Stripes, przynależy
do tej kategorii także ekspedientka ze sklepu, „dziewczyna w su-
kience Jackie-O”. Z drugiej strony – Lanham pisze o swojej książ-
ce: „jeśli jesteś neonazistą wystrojonym w broń automatyczną,
ta książka nie jest dla Ciebie. Jeśli wystąpiłaś w serialu wideo
Girls Gone Wild

, ta książka nie jest dla ciebie. Jeśli uczęszczasz do

solarium, ta książka nie jest dla ciebie. Jeśli słuchasz Slipknot
i kiedykolwiek byłeś na Warped Tour, ta książka nie jest dla cie-
bie. Co może najważniejsze: jeśli nosisz bluzę z postacią z kres-
kówek Disneya, ta książka nie jest dla Ciebie”

. Jedna z najczęś-

ciej przytaczanych definicji hipstera pochodzi właśnie z owego
podręcznika, pisanego zresztą z odpowiednim dystansem, ironią
i niepodrabialnym poczuciem humoru: „Hipster – ktoś, kto po-
siada upodobania, postawy społeczne i poglądy uznane za »cool«
przez tych, którzy są »cool« (Uwaga: nie zaleca się już używania
określenia »cool«; hipster powiedziałby w takim przypadku, że
coś jest »deck«)”

. Ta część definicji tylko pozornie jest tautolo-

giczna – odnosi się do faktu najbardziej charakterystycznego dla
współczesnego hipsterstwa: szczególnej formy kapitału kulturo-
wego polegającej na zdolności orientacji w szybko zmieniających
się trendach, akcesoriach i  drobiazgach, które decydują o  tym,
że coś jest „deck” albo wręcz przeciwnie: „fin” (czyli zasługuje
na aprobatę lub wręcz przeciwnie) . A  to z  kolei zakłada bar-
dzo czasami wysoki poziom kompetencji społecznych i zdolności
oceny albo po prostu umiejętność funkcjonowania w określonym

R. Lanham, The Hipster Handbook, Anchor Books, New York 2003, s. 1 (numeracja

stron wg wydania Kindle e-book).
Ibidem, s. 2.
Ibidem, s. 12

którego wymykanie się wszelkim opisom ma charakter wręcz
definiujący i przybiera często postać ironicznie sarkastycznego
poczucia humoru). Jeśli próbować opisać ten fenomen za pomo-
cą zdezaktualizowanego w naszym Nowym Wspaniałym Świe-
cie pojęcia subkultury – a są takie próby

– to będzie to bardzo

szczególna subkultura: do naczelnego repertuaru gestów należy
bowiem ironiczne dystansowanie się od najlżejszej możliwości
zaliczania się do hipsterów. Hipsterem się nie „jest”, hipsterem
ewentualnie się „było”, kiedyś w zamierzchłej przeszłości; kiedyś,
w innych warunkach; gdzieś, incydentalnie na imprezie.

Najpewniej jednak „hipsterami” określają nas inni i jest

to zawsze etykieta lekko obraźliwa, ofensywna i pozbawiona do-
brej woli. Przede wszystkim więc być hipsterem – nie wypada.
Hipsterzy to inni. A jednak: Urban Dictionary proponuje 328 defi-
nicji hipstera, w większości z nich znajdziemy podstawowe za-
strzeżenie: „Aby być hipsterem NIE MOŻESZ nazwać się hipste-
rem” (definicja nr 328), „każdy, kto nalega, że jest hipsterem, nie
jest nim” (definicja 324)

. Robert Lanham w swoim „przewodni-

ku po hipsterstwie” (książce nie nowej, ale symptomatycznej dla
pewnego momentu kulturowego) umieszcza hipsterów między
dwoma biegunami. Z jednej strony mamy postaci z „fryzurami
w kształcie mopa, retro książkami kieszonkowymi, rozmawiają-
ce przez komórki, palące europejskie papierosy, zasłaniające oczy
okularami w kształcie owadzich oczu i przechadzające się w bu-

Por. eseje zamieszczone w zbiorze pod red. M. Greifa, K. Ross, D. Tortorici, What
Was the Hipster? A Sociological Investigation

, n+1 Foundation, New York 2010, które

dostarczą zresztą wielu inspirujących sposobów interpretacji wykorzystanych w tym

rozdziale.
Urban Dictionary

, http://www.urbandictionary.com/define.

php?term=Hipster&page=47, data weryfikacji URL: 28.02.2012.

4
5

342

343

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

za rodzaj niepamięci o swoich etnicznych korzeniach i o napię-
ciach na tle rasowym, jakie się z tym wiązały. O takiej strategii
mówi się, że ktoś próbuje „uchodzić za białego” („passing for whi-
te”

). Młody twórca napisał dla „Partisan Review” w 1948 roku ar-

tykuł A Portrait of the Hipster, który był próbą uchwycenia pewnej
wrażliwości i stylu młodych Czarnych mężczyzn (podobnie, jak
flaneur, także hipster początkowo był mężczyzną), stałych by-
walców klubów, gdzie grano awangardę ówczesnego jazzu, czy-
li bebop, i które przyciągały jak magnes ówczesnych „turystów
kulturowych”, poszukujących dreszczyku emocji towarzyszące-
go uczestnictwu w praktykach jak najodleglejszych od tego, co
miała wówczas do zaoferowania rozrywka głównego nurtu. Były
to wciąż czasy segregacji rasowej – jej zasady (pisane i niepisa-
ne) często wymuszały na Czarnych artystach, którzy nagrywali
płyty zamieszczanie na okładkach zdjęć białych muzyków. Do
klubów, gdzie grano bebop, uczęszczała głównie Czarna publicz-
ność. W artykule Broyarda najważniejszymi wyznacznikami or-
ganizującymi przestrzeń „nigdzie”, w której poruszał się hipster,
były: miasto (w postaci sąsiedztwa, neighbourhood) jazz i... nie, nie
herbata (przytoczmy na tę okazję w oryginale: „Jive music and
tea were the two most important components of the hipster’s
life”

) – to ostatnie określenie było kryptonimem marihuany,

które wkrótce zdobędzie sobie popularność w Village (nowojor-
skiej dzielnicy Greenwich Village). Znaczące jest, że esej Broyarda
rozpoczyna się od rozważań natury lingwistycznej – początkowe
passusy dotyczą języka, wykorzystywanego w charakterze po-
dwójnego gestu, gdzie zadaniem „każdego słowa była zarówno

A. Broyard, A Portrait of the Hipster, „Partisan Review”, June 1948, wersja online: http://

karakorak.blogspot.com/2010/11/portrait-of-hipster-by-anatole-broyard.html, data

weryfikacji URL: 21.01.2012.

środowisku. Jeszcze bardziej interesująca jest druga cześć definicji
Lanhama: „hipster spaceruje pośród tłumu w życiu codziennym,
ale nie jest jego częścią i odrzuca lub redukuje do kiczu wszyst-
ko, co drogie mainstreamowi”

. W oczywisty sposób rezonuje tu-

taj dobrze znana definicja flâneura (jako człowieka tłumu, ale nie
z tłumu), przejęta via Walter Benjamin od Charlesa Baudelaire’a.
Lanham „ubezpiecza się” dorzucając w ostatnim zdaniu swojej
definicji „ciało hipstera zawiera nie więcej niż 2% tłuszczu”

, co

jest oczywistą aluzją do specyficznego typu powierzchowności, do
czego jeszcze powrócimy. Żart jest zresztą bardzo trafny i wskazu-
je na drugi podstawowy rys hipsterstwa – jest to jedno ze zjawisk
charakterystycznych dla kultury miejskiej, jej specyficznego roz-
warstwienia, dynamik i płynności; a ta wpisuje się w cały szereg
historyczny, którego wcześniejszymi ogniwami istotnie mogłyby
być światy Baudelaire’a, de Quinceya i Wilde’a (podobnie, jak hip-
sterstwo, oparte na takim samym kapitale kulturowym – czyli wie-
dzy o tym, co jest „hip”, poruszaniu się w odpowiednim towarzy-
stwie, wrogości wobec tego, co masowe oraz pełnej dystansu ironii).
Wbrew temu, co można byłoby sądzić obserwując proliferację słowa
na H na przełomie XX i XXI wieku, nie jest to zjawisko nowe.

Być „hip”

Jeden z najwcześniejszych opisów hipstera pochodzi

z artykułu Anatola Broyarda, pisarza, dziennikarza i krytyka li-
terackiego pracującego dla „New York Times”. Broyard urodził
się w rodzinie kreolskiej w Luizjanie, ale bywał krytykowany

Ibidem.
Ibidem

6
7

344

345

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

stwie pełnym uprzedzeń rasowych i pogardy wobec odmien-
ności. Właściwie wybiera podziemie jako miejsce swojego za-
mieszkania (piwnicę, którą oświetli 1369 żarówkami nielegalnie
czerpiącymi prąd, co będzie jego walką ze „Zmonopolizowanym
Światłem i Energią”

), kiedy wpada do niego w trakcie ucieczki

podczas zamieszek w Harlemie. Aby uniknąć konfrontacji z nie-
nawiścią rasową (ale także agresywnym czarnym nacjonalizmem
ucieleśnianym przez Rasa Likwidatora), kupuje czarne okulary
i kapelusz, które stają się stopniowo oczywistymi akcesoriami
„niewidzialnego”. Ludzie zaczynają go mylić z Rinehartem, po-
stacią, której nie zna, ale która zdaje się być grą wielu tożsamo-
ści, opartą na kulturowej mimikrze (podszywaniem się pod wiele
postaci). To podpowiada mu strategię walki ze społeczeństwem,
w tym z organizacją Bractwo (The Brotherhood) – w jej społecznie
progresywne, inspirowane komunizmem ideały kiedyś wierzył
– w charakterze kogoś, kto się podszywa, tworzy pozory, wpro-
wadzając w błąd. Okres beatników (granice czasowe są w tym
przypadku płynne – wydaje się, że historycy ruchu nie wyodręb-
niają tej wczesnej, Czarnej subkultury hipsterskiej i łączą ją z po-
koleniem beat

) będzie już fazą hipsterstwa, o której Broyard pi-

sał w 1948 roku jako o przejściu od nowhereness do somewhereness.
Broyard odwołuje się do Village, która stała się symptomatyczna
dla undergroudnowej kultury lat 50. Nowego Jorku, choć miała
znaczenie dla artystycznej kultury Ameryki właściwie od cza-
sów Marcela Duchampa. Dzisiaj ma charakter wręcz muzealny

R. Ellison, Niewidzialny, przeł. W. Niepokólczycki, „Literatura na Świecie”, nr 4-5-6

2002.
Kilka szczegółowych periodyzacji oraz pełen pejzaż aktywności i znaczenia beatników

przynosi książka U. Tes, poświecona kinu: U. Tes, Kino Beat Generation, Wydawnictwo

WAM, Kraków 2010.

ocena, jak i desygnacja”

. Wiele form komunikacji było nacecho-

wanych tym uprzednim wobec samego aktu porozumiewania
się poczuciem wspólnoty tożsamości – specyficzny język miał
służyć nie tyle zawiązaniu, ile potwierdzeniu wspólnoty; wiele
słów i gestów, jak pisze Broyard, znaczyło: „nie ma potrzeby wy-
jaśniać, rozumiem cię, człowieku”

. Pewne elementy stylu tak-

że miały funkcję prymarnie komunikacyjną (Broyard uchwycił
tę cechę na długo zanim Dick Hebdige pokazał nam „znaczenie
stylu” w swojej klasycznej już dzisiaj książce

, w sensie komuni-

kacyjnym i semiotycznym): „(...) zawsze nosił ciemne okulary, bo
zwykłe światło obrażało jego oczy. Był człowiekiem podziemia,
wymagającym szczególnego dopasowania do zwykłych warun-
ków; był stworzeniem ciemności, gdzie zdarzały się seks, hazard
i przestępstwo oraz inne akty nieuniknionych konsekwencji”

Istnieje, rzecz jasna, wiele literackich portretów hipste-

rów wczesnych lat 50., na czele z portretem najbardziej znanym,
wręcz definiującym odrobinę późniejszą fazę tego subkulturowe-
go ruchu, znaną jako „pokolenie beatników” (później zastąpione
zresztą ruchem hippisowskim) – mowa oczywiście o Podziemnych
Jacka Kerouca

. Wcześniejsze, szczątkowe i fragmentaryczne

próby portretowania tego zjawiska można znaleźć w powieści In-
visible Man

Ralpha Ellisona

z 1952 roku (jedynej wydanej za życia

pisarza), której czarnoskóry bohater metaforycznie i dosłownie
schodzi do podziemia, gdzie analizuje swoje życie w społeczeń-

Ibidem.
Ibidem.
D. Hebdige, Subculture. The Meaning of Style, Routledge, New York and London 1979.
Broyard, op. cit.
J. Kerouac, Podziemni, przeł. M. Kittel, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1995.
R. Ellison, Invisible Man, Vintage, New York 1995. Fragmenty polskiego tłumaczenia

w przekładzie W. Niepokólczyckiego [w:] „Literatura na Świecie”, nr 4-5-6 2002.

9
10
11
12
13
14

346

347

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

chcąc, na podporządkowanie, jeśli ma się odnieść sukces”

. Był to

esej, który ustanowił mit hipstera w wersji heroicznej – Mailer
także pisze o hipsterze w rodzaju męskim – pokazujący kogoś,
kto żyje w nieustannym cieniu śmierci: czy to ze wspomnieniem
i świadomością okrucieństw Holokaustu, czy w cieniu konfliktu
jądrowego, czy wreszcie w  obliczu śmierci pozornie łagodniej-
szej, polegającej na podporządkowaniu się konwenansom i ruty-
nie społeczeństwa wypierającego impuls erotyczny i  witalność
poza granice zachowań dopuszczalnych. Mailer w swoim tekście
wielokrotnie odwołuje się do romantycznego obrazu pionierów
podbijających nieznane terytorium – obrazu, który w kontekście
amerykańskiej historii zdobywania coraz to nowych obszarów
i  przesuwania granicy wciąż na Zachód, dopóki na drodze nie
stanie Pacyfik, musiał rezonować ze zdwojoną siłą. Esej jest także
zanurzony w języku psychoanalizy – rewolta hipsterów (słucha-
jących energetycznego jazzu, mających odwagę na nieskrępowa-
ne eksperymenty w dziedzinie erotyki, kultywujących niebanal-
ne życie seksualne, ceniących eksperyment zarówno w  sferze
życia codziennego, jak i na scenie, podchodzący z ufnością i na-
dzieją do doświadczeń narkotykowych) została zaprezentowa-
na jako odświeżający i  ożywczy bunt id wobec superego nakazu
społecznego i rutyny związanej z koniecznością dopasowania się
do awansu na drabinie społecznej, której kolejne szczeble były
wyznaczane przez sukces materialny. To właśnie Mailer wprowa-
dzi figurę Czarnego przewodnika po obszarach, które dla więk-
szości białych Amerykanów (nawet zamieszkałych w  wielkich
miastach) były wówczas ziemią nieznaną. Szczególnie obrazowy

N. Mailer, White Negro, Dissent, Fall 157, wersja online: http://www.dissentmagazine.

org/online.php?id=26, data weryfikacji URL: 28.02.2012.

– zarówno dla badaczy amerykańskiej literatury współczesnej

jak i dla zainteresowanych ruchami kontestacyjnymi tej dekady

To właśnie tutaj, poczynając co najmniej o połowy lat 40. Czarni
outsiderzy staną się swoistymi kustoszami trendów, wprowadza-
jąc cyganerię rekrutującą się w większości z białych, amerykań-
skich rodzin klasy średniej w świat muzyki, w której istotną rolę
pełni swing, rytm, pulsowanie energii; muzyki o złożonej struk-
turze harmonicznej i z dużą dozą improwizacji – bebopu, z któ-
rego narodzi się królujący w latach 60. free jazz. Czarny hipster
stanie się ozdobą i ciekawostką salonów nowojorskiej bohemy,
jak to obrazowo opisuje Broyard: „hipster – kiedyś bezkompro-
misowy indywidualista, poeta podziemny, partyzant – stał się
pretensjonalnym poetą-laureatem”

Kolejny cykl życiowy hipsterstwa przynoszą lata 50.,

zwłaszcza modyfikacja „bycia hip” dokonana przez Normana Ma-
ilera w sławnym eseju The White Negro, opublikowanego jesienią
1957 roku w czasopiśmie „Dissent”. To w tym artykule padają
znaczące słowa o tym, że „jest się hip albo jest się square (alter-
natywa, którą zaczyna odczuwać każde nowe pokolenie wcho-
dzące w amerykańskie życie); jest się buntownikiem lub pod-
porządkowanym; pionierem Dzikiego Zachodu amerykańskiego
życia nocnego albo kwadratową komórką, uwięzioną w totalitar-
nej tkance amerykańskiego społeczeństwa, skazanego, chcąc nie

Tutaj w końcu rodziły się kariery Allena Ginsberga, Jacka Kerouaca, Gregory’ego

Corso, Lawrence’a Ferlighettiego czy Amiri Baraki; tutaj można szukać początków

The Living Theatre; tutaj można było spotkać całą elitę awangardy: Rauschenberga,

Kaprowa, Cage’a.
Znakomity portret Greenwich tej epoki proponuje, rzecz jasna, Ronald Sukenick,

por. idem, Nowojorska bohema, przeł. A. Dorobek, Państwowy Instytut Wydawniczy,

Warszawa 1995, pisząc także o różnicach między hipsterstwem a beatnikami.
Broyard, op. cit.

348

349

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

czyhającego ze wszystkich stron w miejskiej dżungli. To właśnie
w tym sensie hipster miał być „Białym Murzynem”, tytułowym
„White Negro” – stając się kimś, kto nieustannie balansuje na
krawędzi. Jak podsumowuje to John Leland, zajmujący się hip-
sterstwem również z punktu widzenia kwestii rasowej, taka po-
zycja „białego Murzyna” jest w pewnym sensie próbą radzenia
sobie z kulturowym poczuciem winy – równie często oznacza
jednak przejęcie, którego logika neguje całą złożoność i niespra-
wiedliwość dyskryminacji. Z drugiej jednak strony: „w swoim
najlepszym wydaniu, hip jest wyobrażeniem płynności rasowej
obecnej w kulturze popularnej jako prawdziwej Ameryki, tej, do
której tęsknimy”

. Nie jest to jedyna wewnętrzna sprzeczność

i ambiwalencja związana z hipsterami – interesująca zwłaszcza
w świetle strategii wymykania się współczesnego hipsterstwa
dyskursowi kształtowanemu przez wymogi politycznej popraw-
ności. Nie bez powodu pojawiła się znacząca propozycja, aby
uznać Andy’ego Warhola za „nieprawego ojca hipsterów”

Rewolucja (?) ubrana w gadżety

Tym, co interesuje nas najbardziej, jest najświeższa fala

kultury hipsterskiej – przy czym również i w tym przypadku
periodyzacja nie jest rzeczą prostą: choćby dlatego, że jest to
zjawisko wciąż aktualnie rozgrywające się na naszych oczach.
Zdaniem Marka Greifa pierwsza faza współczesnej subkultury
hipsterów zamyka się mniej więcej w latach 1999 – 2003 (oczy-
wiście dokładne daty roczne są czysto umowne, datę początkową

J. Leland, Hip: The History, Ecco, New York 2004, s. 6.
D. Tortorici, You know it, when you see it, [w:] What Was the Hipster? A Sociological
Investigation

, op. cit., s. 127.

jest fragment, w którym Mailer opisuje cały proces

: „W takich

miejscach jak Greenwich Village, pojawił się trójkąt małżeński
– cyganeria i młodociany margines spotkały się twarzą w twarz
z Murzynem i hipster stał się faktem w życiu Ameryki. Jeśli ślub-
ną obrączką była marihuana, to dzieckiem był język hip, gdyż hip-
sterski żargon pozwolił wyrazić abstrakcyjne stany uczuciowe,
które wszyscy mogli dzielić, a przynajmniej wszyscy, którzy byli
hip

. W tych zaślubinach białego i czarnego to Murzyn był tym,

kto wniósł kulturowe wiano”

. Jak widać, kwestia odpowied-

niego idiolektu – odrębnego od języka większości – jest sprawą
wagi zasadniczej. Jedną z jego form, jak to wielokrotnie będzie
podkreślane, stanie się jazz – nie ten już przyswojony wówczas
białej publiczności przez big bandy imitujące Duke’a Ellingtona,
ale niespokojny puls improwizacji Theloniusa Monka, Dizzy’ego
Gillepsie, Charlie’go „Birda” Parkera, a później także Pharaoha
Sandersa, Johna Coltrane’a, Milesa Davisa, Archie’go Sheppa,
Arberta Aylera, Charlesa Mingusa, Sun Ra... aż do Art Ensem-
ble of Chicago (ale to w czasach, kiedy publiczność będzie już
bardzo zróżnicowana rasowo)

. Dla Mailera – porównującego

tę muzykę do orgazmu – jazz lokował się właściwie w obszarze
na pograniczu języka, niemniej jednak pełniącego rolę narzędzia
par excellance komunikacyjnego. Była to muzyka ludzi przyzwy-
czajonych do życia w poczuciu nieustającego niebezpieczeństwa

Zgodnie z nieco anachroniczną już retoryką tłumaczę oryginalne Mailerowskie

„Negro” jako „Murzyna” – termin, który w polskim kontekście ma równie

negatywne konotacje, choć kiedyś również bywał stosowany bezrefleksyjnie.
Ibidem.
W całej literaturze beatników rozsiane są liczne opisy doświadczeń związanych

z uczestnictwem w rozmaitych jam session w klubach pełniących rolę punktów

orientacyjnych na mapie miasta, z najsłynniejszymi przykładami w rodzaju powieści

J. Kerouaka W drodze (J. Kerouac, W drodze, przeł. A. Kołyszko, Warszawa 1993) czy

poematu A. Ginsberga Skowyt (A. Ginsberg, Howl, [w:] Idem, Collected Poems
1947–1985

, Penguin Books 1995).

22
23

24
25

350

351

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

i wyroczni. W Kanadzie mają siedzibę Adbusters, Kanadyjką jest
także Naomi Klein – autorka książek demaskujących mechanizmy
globalnego neoliberalizmu. Jedna z niezależnych amerykańskich
wytwórni ciesząca się sporą popularnością w początkach XXI wie-
ku w środowiskach hipsterów nosiła nazwę Secretely Canadian (czy
trzeba dodawać, że nakładem labeli ukazały się także albumy grupy
Animal Collection

?). W tej powierzchownej z konieczności (bo, jak

się rzekło, jest to teren nadzwyczaj podatny na zmiany i niezwykle
płynny) kulturowej geografii współczesnego hipsterstwa zapewne
można byłoby tutaj wymienić także Kreuzberg (nota bene, dzielni-
ca o niesłabnącym „hipsterskim” potencjale co najmniej od lat 60.
XX wieku), a ostatnio także Friedrichshein (zwłaszcza koncentra-
cja klubów przy Stralauer Allee) czy Prenzlauer Berg przed mniej
więcej 2004 rokiem w Berlinie lub Södermalm w Sztokholmie (nie
bez powodu Stieg Larsson ulokował tutaj głównych bohaterów
swojej słynnej trylogii „Millenium”).

Drugim zasadniczym podobieństwem będzie forma ko-

munikacji, którą można byłoby nazwać „znaczącym stylem”
(przez odwołanie do wspomnianej już formuły zaproponowanej
przez Dicka Hebdige’a). To cecha hipsterstwa, którą stosunko-
wo łatwo daje się sparodiować. Przykładem może być nie tyl-
ko przewodnik Lanhama, który drobiazgowo omawia wszelkie
szczegóły ubioru, fryzury, zarostu, makijażu, biżuterii i owło-
sienia na „linii bikini” u obu płci, proponując wręcz katalog ty-
pów – znane jako „typy hipsterskich osobowści” (np. samotnik
/-czka, klubowicz/-ka lub UTF – bezrobotny rentier). Błyskot-
liwą parodią był także siódmy odcinek serialu Happy Endings,
zatytułowany Dave off the Dead

, w którym jedna z bohaterek,

Happy Endings

, seria I, odcinek 7, Dave Off the Dead, ABC.

wyznacza otwarcie sklepu American Apparel, jednej z ulubio-
nych hipsterskich marek ubraniowych oraz przenosiny magazy-
nu „Vice” do Nowego Jorku), po czym ruch ulega rozproszeniu
i wtapia się w bliżej niesprecyzowane podglebie subkulturowe.
Jednocześnie jednak sam termin wkracza śmiało w media głów-
nego nurtu i krąży nieco w oderwaniu od faktycznego procesu

Nieuchronne jest odnoszenie tej najnowszej fazy hipsterstwa
do poprzednich wcieleń subkultury: z pewnością podobieństwa
będą się kryły w specyficznej geografii miejskiej oraz włączeniu
w dynamikę gentryfikacyjną (bodaj najpełniej pokazuje to współ-
cześnie przykład Williamsburga w Nowym Jorku, któremu przy-
darza się obecnie to, co wcześniej dotknęło Greenwich Village).
Podobnie, jak w latach 50., każde amerykańskie miasto ma dziel-
nicę uważaną za siedlisko hipsterów – miejsce „odpowiednie”,
żeby tam zamieszkać, prowadzić życie towarzyskie i  rozryw-
kowe, odwiedzać odpowiednie bary i restauracje. Wspomniany
przewodnik Lanhama wymienia m.in. w  Nowym Jorku (prócz
Williamsburga) Lower East Side na Manhattanie, Echo Park i Sil-
verlake w  Los Angeles, Capitol Hill w  Seattle, obszar Mission
(mniej więcej w pobliżu Castro) w San Francisco, są także miasta
kanadyjskie: Montreal (rejon Plateau) i Toronto (College i Clin-
ton). Trop kanadyjski nie jest bez znaczenia, zważywszy na fakt,
że to, co kanadyjskie zazwyczaj jawi się amerykańskiej kontrkul-
turze jako bardziej alternatywne, subwersywne i bliższe Europie
(z pewnością taką opinię miał Montreal, jako miasto wielokultu-
rowe, z silną kulturą niezależnego kina, designu i sztuki ulicy).

W 1999 roku z Montrealu do Nowego Jorku przeniosła

się redakcja magazynu „Vice”, głównej hipsterskiej „trybuny”

M. Greif, Positions, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation ,op. cit.

352

353

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

ne wytwórnie znane czytelnikom portali w rodzaju Pitchfork

czy Brainwashed

. W cenie jest także wszystko to, co ironicznie

odwołuje się do historii muzyki popularnej – ale ześlizgnięcie
się w środowiskowy niebyt jest nadzwyczaj łatwe, jeśli nie po-
trafimy w subtelny sposób odróżnić się od tradycyjnych miłoś-
ników americana ze Środkowego Zachodu. Zakazane jest przede
wszystkim emo i pozbawione ironicznego dystansu utożsamia-
nie się z  jakąkolwiek subkulturą (hippisowską, punkową czy
– zwłaszcza – gotykiem), choć stylistyka współczesnych hipste-
rów – w  każdym razie w  Stanach Zjednoczonych – wiele za-
wdzięcza hippisowskiej modzie lat 60. i 70. (choć w zupełnie in-
nym stylu niż czynią to regularnie powracające mainstreamowe
fale mody retro). Bardzo często oczywiście ta umiejętność odkry-
wania nowych terytoriów muzycznych sprowadza się do zaanga-
żowania w karierę muzyków na odpowiednio wczesnym etapie,
zanim nie zostanie przyswojona i przejęta przez mainstream, co
najczęściej bywa skwitowane określeniem, że ktoś się „sprzedał”.
Takie wyczucie trendu ma w świecie nadzwyczaj rozproszonych
praktyk odbiorczych znaczenie komercyjne – doceniono ten me-
chanizm zwłaszcza w początkach lat 90., kiedy cała fala zespo-
łów, umownie mówiąc z Seattle (choć wiele z nich pochodziło
z  „hipsterskiego” od zawsze Portland) zaowocowała niezwykle
zyskowną dla podupadającego przemysłu muzycznego falą mu-
zyki grunge oraz indie. To przejście z  podziemia do mainstre-
amu odbyło się jednak nieco odmiennie: wiele głównych graczy
rynku bądź zainwestowało w niezależne, wcześniej istniejące na

http://www.pitchforkmedia.com, data weryfikacji URL:12.02.2012.
http://www.brainwashed.com, data weryfikacji URL:12.02.2012.

Penny, stara się wejść w hipsterskie środowisko swojego no-
wego chłopaka

. Jak przystało na hipsterkę, Penny zaczyna

przeszukiwać sklepy z odzieżą second hand, nosić duże okulary
w masywnych rogowych oprawach i swetry, które wyglądają na
samodzielnie wydziergane. Ów styl to jednak coś więcej niż tyl-
ko wygląd – tutaj wszystko jest silnie kontekstowe, a wszystkie
elementy „stylu” (wygląd, gesty, język i zachowanie) zazębiają
się ze sobą. Wśród rad, jakie otrzymała serialowa Penny, można
było usłyszeć następujące sugestie:

„hipsterska zasada numer 1: nigdy się nie staraj.
Nie wkładaj w nic żadnego wysiłku,
hipsterska zasada numer 2: musisz lubić rzeczy wyłącznie
w sposób ironiczny: książki, muzykę, programy telewizyjne, filmy,
hipsterska zasada nr 3: nie okazuj zbyt wiele entuzjazmu,
hipsterska zasada numer 4: wszystko jest głupie.
Jeśli ktoś powie coś, czego nie rozumiesz, odpowiedz po
prostu: »suchar«”

[w ten sposób pozwalam sobie

przetłumaczyć zwrot „over it” – A.N.].
Trzecim „łącznikiem” jest wyrafinowany gust muzyczny,

zwłaszcza upodobanie do muzyki zupełnie nieznanej przecięt-
nemu odbiorcy kultury popularnej

, wydawanej przez niezależ-

Z najbardziej „ostrymi” żartami sytuacyjnymi, w jednym z nich młoda dziewczyna

używa wózka inwalidzkiego wyłącznie w charakterze oryginalnego atrybutu

niebanalnie dopełniającego jej hipsterskiego anturażu.
Happy Endings

, op. cit.

A wybór może być bardzo zróżnicowany: od postrockowego Pavement przez

avantpopowe Stereolab, wspomniany Animal Collective, psychodeliczne My

Bloody Valentine, folkową Cat Power i Joannę Newsom po Arcade Fire, Panda

Bear czy eteryczny pop Belle and Sebastian – i w ogóle nurt nazywany czasem

„weird American folk” czy przez ostatnio najnowszą inkarnację eklektycznej

ironii muzycznej w wykonaniu Flight of the Conchords po elektronikę spod znaku

Fennesza czy Kid 606: to tylko nazwy stosunkowo najłatwiejsze do uchwycenia

„na powierzchni”; mogą to być też nazwy kojarzone z niezależnymi wytwórniami

Matador, Drag City, Domino czy K Records.

29
30

31
32

354

355

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

który cały wydaje się być zbudowany z tych samych (firmowych)
znaków; objaw utraty znaczenia wszelkiej kontrkultury w dobie
zdezorganizowanego kapitalizmu, dla którego coraz większe zna-
czenie ma kapitał kulturowy i sfera znaków, nie tylko zasobów
materialnych i finansowych (jedno z drugim jest zresztą w tej
fazie kapitalizmu nierozerwalnie połączone); strategie kapitału
próbującego zaangażować nie tylko pracę naszych rąk, ale także
inwestycje emocjonalne i postawy intelektualne. Takie diagnozy
do pewnego stopnia narzucają się same. Czy jednak wyczerpują
możliwości interpretacji?

Odroczona (i prawdziwa) śmierć hipstera,
czyli z hipstera prekariusz?

Śmierć hipstera ogłaszano przy różnych okazjach, z roz-

maitych powodów i na odmienne sposoby – zważywszy na
atrakcyjność tytułu The Death of the Hipster

. Być może hipster ni-

gdy nie istniał, od zawsze był/-a postacią nie tyle niewidzialną,
co pozbawioną zdolności do autodefinicji. Robert Lanham (i inni
autorzy) przyznają, że „hipster” jest kategorią opuszczoną, okre-
śleniem, do którego nikt dobrowolnie nie zgłasza akcesu (pamię-
tamy, że jest to wręcz cecha definiująca zjawisko). Istnieje w sieci
cały segment zbudowany na niechęci wobec hipsterów

, z blo-

gami w rodzaju Hackney Hipster Hate

(choć nieaktualizowany

Por. Horning, op. cit. (artykuł, który początkowo ukazał się na portalu Pop Matters

w 2009 roku http://www.popmatters.com/pm/post/the-death-of-the-hipster-panel,

data weryfikacji URL: 5.03.2012), także: R. Pillifant op. cit.
A. Rayner, Why do people hate hipsters?, „The Guardian”, 14.10.2010, http://www.

guardian.co.uk/lifeandstyle/2010/oct/14/hate-hipsters-blogs, data weryfikacji URL:

15.02.2012, artykuł zamieszczony – co znaczące – w dziale „Moda”.
Hackney Hipster Hate http://hackneyhipsterhate.tumblr.com/, data weryfikacji URL:

23.12.2011.

rynku wytwórnie

, lub wręcz stworzyło własne sublabele. Ist-

nieje nawet hipsterski zakres filozofii, za jaki uznaje się nurt
neomarksizmu, ucieleśniony przez nazwisko Slavoja Żiżka – jak
z odpowiednią dozą złośliwości potwierdza jeden z uczestników
panelu zorganizowanego przez n+1: „Pracowałem w American
Apparel i Żiżek był jedynym intelektualistą, o którym słyszeli
wszyscy ekspedienci”

– inny zaś dopowiada równie ironicznie,

„może to współdzielone z profesorem Żizkiem alianse z założy-
cielem American Apparel, Dovem Charneyem?”

. Jeden z kry-

tyków zadaje wręcz pytanie (do pewnego stopnia aktualne przy
opisie wszelkich ruchów sub- czy też kontrkulturowych rodzą-
cych się na obrzeżach i marginesach głównego nurtu życia spo-
łecznego, by stopniowo poddać się absorpcji i wejść w kulturę po-
pularną głównego nurtu): „A może hipster jest rodzajem stałego
pośrednika kulturowego doby hiper zmediatyzowanego późnego
kapitalizmu, wyprzedającego alternatywne źródła energii spo-
łecznej wypracowanej przez grupy outsiderów?”

Zaczęłam od podobieństw między współczesnymi kon-

kwistadorami stylistycznej awangardy a poprzednimi falami
miejskich nonkonfomistów, gdyż opis całego zjawiska – jeśli głę-
biej się nad nim zastanowić – nastręcza sporych trudności. Na
pierwszy rzut oka wszystko wydaje się być proste: kolejna moda;
kolejny sposób, w jaki przemysł kulturowy żeruje na nurtach
odnowy sytuujących się na jego obrzeżach; fanaberie bogatych
dzieciaków, które rozpaczliwie próbują odróżnić się w świecie,

Taka jest historia kojarzonej przede wszystkim z sukcesem Nirvany, Soundgarden

czy Mudhoney labeli Sub Pop, w której znaczący udział ma Warner.
R. Pillifant, Hipster Die Another Death at n+1 Panel [w:] What Was the Hipster? A Sociological
Investigation

, op. cit, s. 88.

Ibidem.
R. Horning, The Death of the Hipster, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation, op. cit, s. 79.

35
36

356

357

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

Zdaniem niektórych insiderów nie bez znaczenia był fakt, że jest
to rejon graniczący z pozbawionym najlżejszej atrakcyjności dla
poszukiwaczy trendów polskim Greenpointem. Miejsce, które
kojarzyło się z – mówiąc kolokwialnie – największym „obcia-
chem”, było jednocześnie idealnie skrojone na potrzeby hipste-
rów, którzy w swoich preferencjach estetycznych często balansu-
ją na pograniczu tego, co zupełnie nie jest trendy i co może stać
się modne w najbliższej przyszłości. Początkiem końca pionier-
skiej – i stosunkowo niewinnej – fazy kontrkulturowej charakte-
rystyki Williamsburga był chyba moment, kiedy około 2005 roku
w dzielnicy zaczęły pojawiać się drogie restauracje, ekskluzywne
kluby, a ceny nieruchomości poszybowały w górę

. Czy jest to

jednak diagnoza słuszna? Z pewnością może takie sprawiać wra-
żenie – jednak Jack Clayton, znany także jako D/J Rupture, jest
nieco innego zdania: „Kiedy hipsterzy pojawiają się w okolicy,
proces gentryfikacji jest już w pełni rozwinięty. Najpewniejszym
symptomem tego, że zbliża się przesilenie, jest chyba pojawie-
nie się w sąsiedztwie fajnych [cool], niezależnych coffee shopów,
obsługiwanych przez białych kelnerów z tatuażami, które łatwo
dadzą się ukryć podczas rozmowy kwalifikacyjnej”

. To artyści,

nie hipsterzy są siłą napędową gentryfikacji – to oni sygnali-
zują możliwość pojawienia się osławionej przez książkę i kon-
cepcję Richarda Floridy „klasy kreatywnej”, czyli ostatniej fazy
„odświeżania” kultury głównego nurtu odrobiną (nieszkodliwą,
w homeopatycznej dawce) przyprawy zaczerpniętej z kontrkul-
turowego podglebia.

Symptomatyczny był pożar starych magazynów na nabrzeżu, w okolicy Greenpointu

w roku 2006, jego winnych właściwie nigdy nie znaleziono, ale deweloperzy mogli

starać się o jego zagospodarowanie.
J. Clayton, Vampires of Lima, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation, op. cit.

od dawna, co także jest znaczące), Look At This Fucking Hipster

(którego autor wydał książkę pod tym samym tytułem i najwy-
raźniej od tej pory zapomniał o blogu), Stuff Hipster Hate

. Wy-

daje się, że największa niechęć dotyczy imprezowego stylu życia,
powierzchowności związanej z bezkrytycznym podążaniem za
trendami i związku między stylem hipsterów a procesami gen-
tryfikacyjnymi w dużych metropoliach. Ten ostatni wątek dobrze
pokazuje przykład nowojorskiego Williamsburga – dzielnicy na
Brooklynie, tuż za rzeką Hudson, w okolicy Bedford Avenue, tuż
obok Williamsburg Bridge. W dzielnicy, którą mniej więcej do
2002, 2003 roku zamieszkiwali głównie ortodoksyjni chasydzi,
przynajmniej od pierwszych lat nowego stulecia zaczęli zasiedlać
przybysze, których miejscowi określali mianem „yuppie” i uwa-
żali za przedłużenie East Village. Początkowo (czyli około 2001
roku) była to głównie „tradycyjna” bohema – szukający szan-
sy na sukces artyści, muzycy, organizatorzy życia kulturalnego.
Stopniowo pojawiło się całe dobrodziejstwo inwentarza: bar-
dzo zróżnicowana grupa ludzi, która celebrowała alternatywne
wobec amerykańskiego mainstreamu style życia (poszukiwała
ubrań w sklepach Armii Zbawienia, preferowała wegetarianizm
i komunikację rowerową). Szybko przy Bedford Avenue zaczęły
wyrastać alternatywne knajpki, bajgelnie, lofty i biura młodych
designerów. Rodziło to, oczywiście, konflikty, zwłaszcza, że trud-
no było znaleźć odleglejszy styl życia niż ten charakterystyczny
dla ortodoksyjnych mieszkańców okolic Williamsburg Bridge

Look At This Fucking Hipster http://www.latfh.com/, data weryfikacji URL:

23.01.2012
Stuff Hipster Hate http://stuffhipstershate.tumblr.com/, data weryfikacji URL:

23.12.2012.
Szczególnie interesującą historię konfliktu wokół ścieżki rowerowej przebiegającej

przez tę część dzielnicy prezentuje Ch. Glazek w artykule South Side Story. Hasidim vs.
Hipsters

, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation, op. cit.

358

359

Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa

wej i wyrażanej za pomocą fasonu spodni, okularów przeciwsło-
necznych i kształtu fryzury. To jakby powiedzieć: „Chcieliście? To
macie, my i tak bawimy się gdzie indziej, zawsze gdzie indziej”.
To byłaby wersja specyficznie optymistyczna – „specyficznie”, bo
przepuszczona przez dobrze znany postmodernistyczny nihilizm
Baudrillardowskiego autoramentu (co by nie mówić o propozy-
cjach Negriego i Hardta, to zza ich pleców rozlega się chichot
francuskiego barda znaków oderwanych od swoich fundamen-
tów – co samo w sobie zakrawa na niezłą ironię). Jest i wersja pe-
symistyczna – wczorajsi hipsterzy to dzisiejsi prekariusze

. Nie

sposób oprzeć się wrażeniu, że cala dyskusja o hipsterach jest po-
wrotem do szczęśliwej (choć wtedy wcale się taka nie wydawała)
dekady lat 90. – z jej nieustannym optymizmem technologicz-
nym, szybującym w górę konsumpcjonizmem, malejącym bezro-
bociem i obietnicą żwawo rozwijającego się kapitalizmu (o tym,
że była to najczystszej wody spekulacja i gra z gatunku – not-so-
-serious games

, niewiele osób chciało myśleć). I może dlatego blogi

nienawistne wobec hipsterstwa, a także samo hipsterstwo – nie-
co straciło na znaczeniu. W każdym razie po marszu Indignados
i ruchu Occupy debata wróciła z powrotem do centrum miasta.
A jednocześnie jakiś chochlik podpowiada, że niesprecyzowany,
bardzo ogólny i niezwykle naiwny język postulatów współczes-
nych „rojów” może mieć coś wspólnego z powierzchownym je-
dynie zainteresowaniem filozofią i teorią (pojawiającym się tylko
wtedy, jeśli jest zaprezentowana w postaci nagłówka, którym ła-
two można się podzielić na Facebooku).

Porównaj z czwartym rozdziałem tej książki.

Może pora zaryzykować tezę odważniejszą: jeśli warto

w przypadku hipsterów mówić o jakiejkolwiek śmierci, to chy-
ba tylko o śmierci tożsamości i śmierci kontrkultury rozumia-
nej w kategoriach pewnej dosyć całościowej, spójnej światopo-
glądowo, estetycznie i społecznie propozycji, definiowanej przez
dyskurs autonomizmu wobec kultury głównego nurtu. Trudność
z uchwyceniem i zdefiniowaniem „hipstera” może być związa-
na z ruchem „odmowy tożsamości”, jaki zaczyna się formować
współcześnie (wspominałam o tym pisząc o interpretacjach ru-
chu Anonymous). Jest to rodzaj strategii zaczerpniętej od Elli-
sonowskiego Niewidzialnego, który miał pokonać przeciwnika
przytakując mu, schlebiając, pozornie godząc się na proponowa-
ne reguły gry. Że w tej strategii samemu łatwo się pogubić – nic
dziwnego. W świecie, w którym każda, jakakolwiek wyrazista
tożsamość łatwo może stać się marką, skurczyły się możliwości
buntu oparte na negacji (nie w czasach, w których każdy bunt
stał się wehikułem sprzedaży). Być może hipsterzy nigdy nie ist-
nieli

, zupełnie jakby mówić o duchach nawiedzających świat

oszałamiająco krótkotrwałych cykli mody, nieustannej presji na
odnalezienie „następnego wielkiego trendu” i nieprzerwanego
kulturowego recyklingu. Być może na tym polega wyrażona przez
Żiżka, Negriego i Hardta postawa odmowy zaangażowania – tym
razem odmowy prawdziwego zaangażowania w projekt tożsa-
mości, sprowadzenie go do kwestii powierzchownej, naskórko-

Taką strategię przyjmuje autorka jednego z najbardziej błyskotliwych artykułów

zamieszczonych w zbiorze What Was the Hipster?, Christian Lorentzen, której esej

ma charakter autodemistyfikacji. Lorentzen pisze: „wszystko, co kiedykolwiek

napisałam o hipsterach nie jest prawdą, nikt z moich znajomych nigdy nie był

hipsterem. Być może pozostały po hipsterach tylko fotografie w polaroidowej,

nieco onirycznej i spirytualistycznej stylistyce „ Notabene, jakże charakterystyczne

najpopularniejszych fotograficznych aplikacji mobilnych, Instagram i Vinatge

Camera”. Zob. Ch. Lorentzen, I Was Wrong [w:] What Was the Hipster? A Sociological
Investigation

, op. cit, s. 16.