Microsoft Word - Technik_technologii_odziezy_311[34].O2.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Dagmara Kowalik

Wykonywanie kompozycji płaskich i przestrzennych
311[34].O2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy kompozycji plastycznej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2.  Pytania sprawdzające 11
4.1.3.  Ćwiczenia 11
4.1.4.  Sprawdzian postępów 13

4.2. Podstawy kolorystyki

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2.  Pytania sprawdzające 21
4.2.3.  Ćwiczenia 21
4.2.4.  Sprawdzian postępów 24

4.3. Kompozycje jednoraportowe i wieloraportowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.  Pytania sprawdzające 31
4.3.3.  Ćwiczenia 31
4.3.4.  Sprawdzian postępów 32

4.4. Zasady kształtowania form płaskich i przestrzennych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2.  Pytania sprawdzające 53
4.4.3.  Ćwiczenia 53
4.4.4.  Sprawdzian postępów 56

4.5. Techniki malarskie

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2.  Pytania sprawdzające 66
4.5.3.  Ćwiczenia 66
4.5.4.  Sprawdzian postępów 67

4.6. Podstawy grafiki komputerowej

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2.  Pytania sprawdzające 75
4.6.3.  Ćwiczenia 75
4.6.4.  Sprawdzian postępów 78

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu kompozycji

płaskich i przestrzennych.

W poradniku zamieszczono:

− wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki,

− wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć przed przystąpieniem do nauki,

− wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,
− materiał nauczania – czyli wiadomości dotyczące podstaw kompozycji plastycznej,

podstaw kolorystyki, kompozycji jednoraportowych i wieloraportowych, zasad
kształtowania form płaskich i przestrzennych, technik malarskich, podstaw grafiki
komputerowej,

− zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści z materiału

nauczania,

− ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

− sprawdzian postępów.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

− przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji

wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

− po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,

która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.

Kolejnym etapem poznawania zasad kompozycji płaskich i przestrzennych będzie

wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnianie i utrwalanie informacji o poznanym
materiale nauczania.

Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich postępów rozwiązując test „Sprawdzian

postępów”, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu:
− przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
− podaj odpowiedź wstawiając X w odpowiednie miejsce.

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również o pewnych

brakach w przyswajanej przez Ciebie wiedzy. Oznacza to powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o wykonywaniu

kompozycji płaskich i przestrzennych, będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę
przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się „Zestawem zadań testowych” zawierającym
różnego rodzaju zadania. W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony „Sprawdzian
osiągnięć”, zawiera on:
− instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

− przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi

na pytania, będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym
przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 311[34].O2

Podstawy projektowania odzieży i

włókienniczych wyrobów

dekoracyjnych

311[34].O2.01

Wykonywanie rysunków odręcznych

311[34].O2.02

Sporządzanie rysunków technicznych

311[34].O2.03

Wykonywanie kompozycji

płaskich i przestrzennych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

− dobierać przybory i materiały podczas wykonywania rysunku,

− stosować podstawowe techniki rysunkowe podczas wykonywania szkiców z natury,
− wykonywać szkice światłocieniowe i konturowe podstawowymi technikami,

− wykonywać rysunki brył geometrycznych z uwzględnieniem światłocienia,

− wykonywać rysunek martwej natury,
− określać elementy perspektywy geometrycznej i powietrznej,

− stosować zasady perspektywy w studium pejzażu,

− rysować z natury bryły obrotowe,
− rysować sylwetkę człowieka,

− szkicować fragmenty odzieży w ujęciu perspektywicznym,

− charakteryzować etapy rozwoju pisma na przestrzeni wieków,
− rozróżniać rodzaje pisma technicznego,

− wskazywać związki między pismem blokowym i technicznym,

− definiować podstawowe pojęcia z zakresu normalizacji,
− określać w piśmie technicznym proporcje majuskuły, minuskuły, cyfry arabskiej

i rzymskiej,

− dobierać materiały i przybory do sporządzania pisma i rysunku technicznego,

− pisać tekst pismem technicznym,
− stosować różne rodzaje pisma i układy liternicze w grafice reklamowej,

− organizować stanowisko kreślarskie,

− dobierać formaty arkuszy rysunkowych i kreślarskich,
− rozróżniać rodzaje linii kreślarskich,

− stosować linie kreślarskie w rysunku technicznym,

− charakteryzować rodzaje rysunków technicznych,
− wykonywać rysunki techniczne prostych elementów w rzutach, przekrojach i widokach,

− stosować zasady wymiarowania rysunków technicznych,

− czytać podstawowe symbole graficzne stosowane w schematach kinematycznych,
− czytać schematy kinematyczne podstawowych maszyn i urządzeń,

− sporządzać rysunki techniczne części maszyn,

− stosować graficzne programy komputerowe do sporządzania rysunków technicznych,
− posługiwać się graficznym programem komputerowym podczas sporządzania kompozycji

literniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− wyjaśnić pojęcie kompozycji plastycznej,

− rozróżnić kompozycję statyczną i dynamiczną,

− zastosować techniki rysunkowe do wykonywania kompozycji plastycznych otwartych

i zamkniętych,

− określić układ barw,

− rozróżnić kolory zasadnicze, pochodne i neutralne,

− rozróżnić kolory ciepłe i zimne,
− wykonać koło barw,

− wyjaśnić powstawanie barw zgaszonych i złamanych,

− rozróżnić zestawienia monochromatyczne i chromatyczne,
− rozróżnić barwy harmonizujące i kontrastowe,

− zastosować techniki rysunkowe i malarskie,

− scharakteryzować kompozycje jednoraportowe i wieloraportowe,
− zastosować grafikę komputerową do tworzenia kompozycji plastycznych,

− wykonać kompozycję przestrzenną zawierającą rytm, fakturę, relief i ażur,

− wykonać studium kolorystyczne kompozycji płaskich i przestrzennych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy kompozycji plastycznej

4.1.1. Materiał nauczania

O kompozycji można powiedzieć w przenośni, że jest gramatyką, podstawą języka

malarza, rzeźbiarza, projektanta. Polega ona na poznaniu elementarnych środków wyrazu,
takich jak: linia, punkt, kolor, światło, faktura oraz związków i układów w które one wchodzą
– celem podporządkowania ich nadrzędnej koncepcji dzieła, produktu, wytworu. Istnieje kilka
definicji kompozycji:

1. Kompozycja jest zespołem właściwie dobranych i celowo uporządkowanych elementów.
2. Komponowanie jest tworzeniem specyficznego ładu i równowagi elementów wizualnych,

specyficznego, bo nie dającego się dokładnie wymierzyć i określić, ale wyczuwalnego
dzięki intuicji.

3. Kompozycja jest przede wszystkim strukturalną wewnętrzną organizacją elementów, która

może istnieć nie tylko w zamkniętej całości, ale też i sama w sobie bez określenia granic.

4. Komponowanie to układanie elementów zgodnie z pewnym ładem (który bywa nazywany

„ładem artystycznym” lub ładem kompozycyjnym). Kompozycją nazywa się artystyczny
układ elementów na płaszczyźnie lub przestrzeni

Pierwszą definicję można przyjąć jako najbardziej uniwersalną.

Reasumując można przytoczyć następującą definicję kompozycji:

Kompozycja, to zespół celowo i świadomie zorganizowanych elementów, wyrażających

określoną koncepcję twórczą

Rodzaje kompozycji

Rozróżnia się kompozycje przestrzenne, czyli architektury i krajobrazu wnętrza, rzeźby,

sztuki użytkowej oraz kompozycję płaszczyzny, to jest obrazu.

Celem ćwiczeń kompozycyjnych jest rozwijanie wyobraźni, wyrobienie ogólnych

podstaw kultury plastycznej ucznia i przygotowanie go do stosowania zasad estetyki
w otoczeniu.

Twórczość w zakresie kompozycji winna odpowiadać zasadom piękna. Należy uczniów

stopniowo przyzwyczajać do szukania piękna w najprostszych tworach natury i przez ich
omawianie wyprowadzać podstawowe prawa kompozycyjne występujące w ich budowie. Jest
wiele tworów natury, które są zbudowane symetrycznie (kwiaty, liście, motyle, a nawet figura
ludzka) i które mogą ilustrować omawiane zagadnienie. Człowiek ma wrodzone poczucie
symetrii i rytmu. Wychodząc od przykładów i odwołując się do tego wrodzonego poczucia
polecamy rozwiązywać podstawowe zadania kompozycyjne w planowo ułożonych
ćwiczeniach, co podaje program.

Zadania te występują w dwóch grupach ćwiczeń: w kompozycji płaskiej i przestrzennej.

• Kompozycją płaską nazywamy organizację kompozycyjną form, które składają się

z elementów płaskich i które są umieszczone na płaszczyźnie.

H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia. Wyd.

Skrypt Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 47.

Ibidem s. 48.

Opracowano na podstawie: Cz.J. Karp: Wychowanie plastyczne w szkole podstawowej – poradnik dla

nauczyciela. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1969, s. 63.

H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia. Wyd.

Skrypt Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 47.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• Kompozycja przestrzenna to układ elementów bryłowych, trójwymiarowych,

tworzonych z materiałów plastycznych, jak glina, drewno, gips, drut, blacha,
usytuowanych w przestrzeni lub na płaszczyźnie.

Każda kompozycja plastyczna składa się z elementów zestawionych w całość według

pewnych przyjętych zasad. W zależności od tego, czy jest to kompozycja płaska czy
przestrzenna, występujące w niej elementy są płaskie, półpłaskie lub bryłowe.

Elementem płaskim może być kreska o różnym kształcie, długości i grubości, jasna lub

ciemna plama albo płaszczyzna o kształcie form geometrycznych czy form zaczerpniętych
z natury, lecz w formach przetworzonych – uproszczonych. Mogą to być też formy
abstrakcyjne utworzone z linii i płaszczyzn. Elementem może też być litera lub napis. Każda
z tych form może być czarna, biała lub kolorowa.

Elementy bryłowe są bardziej zróżnicowane i różnią się nie tylko charakterem formy, ale

też materiałem, z którego są wykonane. Występuje tu bardzo silna zależność formy od
materiału, z którego tworzy się formę.

Rodzaje kompozycji płaskich i przestrzennych

Rodzaje typowych kompozycji płaskich i przestrzennych to:

• układ centralny powstaje przez wyznaczenie środka i odśrodkowe rozbudowanie zespołu

elementów. Może być stosowany w pojedynczej budowli (rotunda) lub w budowlanych
zespołach, w rozmieszczeniu ornamentów na płaszczyźnie kolistej,

• układ styczny to uporządkowana kompozycja elementów o podobnych wymiarach bądź

proporcjach wewnętrznych rozmieszczonych w sposób regularny (najczęściej dotyczy to
figur i brył foremnych: kwadraty, owale, koła). Za statykę w układach kompozycyjnych
odpowiadają piony, poziomy, równoległości. Statyczność najbardziej podkreślają zestawy
odcieni barw zharmonizowanych, tonalnych a także zbliżonych walorowo,

• układ dynamiczny to kompozycja z elementów o bardziej różnorodnych i nieforemnych

kształtach figur i brył. Za dynamikę w układach kompozycyjnych odpowiada odejście od
pionów i poziomów w ukosy o różnym stopniu nachylenia. Dynamikę najbardziej
podkreślają zestawy barw nasyconych, kontrastowych (pary dopełniające), barwy
nasycone ze złamanymi, barwy o mocnym zróżnicowaniu walorowym,

• układ rytmiczny – w plastyce powstaje przez powtarzanie się określonego motywu

w odstępach przestrzennych. Może być bardzo prosty (szlak w ornamencie pasowym) lub
skomplikowany. W sposób niejako ukryty mieści się on w kompozycji obrazów, a więc
może być rytmiczny układ rozproszonych świateł i cieni dominujących nad kolorem, plam
wybranych z określonej gamy barwnej, ciężarów optycznych. Układy rytmiczne można
znaleźć w krajobrazie,

• układ rytmiczny prosty – powtarzanie się elementów jednakowych lub kontrastujących –

wygląda bardziej zdecydowanie i wywiera lepsze wrażenie estetyczne niż powtarzanie
elementów podobnych. Cząstki ornamentu mogą kontrastować pod względem ułożenia,
wielkości albo kształtu. Największy kontrast jest wtedy, gdy są spełnione wszystkie trzy
warunki,

• układ rytmiczny złożony, gdzie występuje dużo motywów i dużo elementów, łatwo

można wywołać wrażenie przeładowania i nieczytelności. Aby tego uniknąć, stosuje się
grupowanie elementów w jednym miejscu i rozrzedzanie w innym lub zostawianie wolnej
płaszczyzny. Wtedy uzyskujemy kontrast zagęszczenia form. Jest to podstawowy warunek
czytelności i przejrzystości ornamentów złożonych,

Opracowano na podstawie H. Hohensee- Ciszewska: ABC Wiedzy o plastyce. WSiP, Warszawa 1988, s. 104

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Układy rytmiczne elementów: a) jednakowych, b) podobnych, c) kontrastujących ułożeniem

i wielkością, d) zestawionych z innym kształtem

Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 162

• układ z dominantą – środek w układzie centralnym lub wyznaczony element w każdym

innym układzie może stanowić dominantę, której podporządkowują się inne elementy,
dominować może wyróżniający się kolor, wielkość,

• układ symetryczny – powstaje przez rozmieszczenie motywów po dwóch stronach

środkowej, osi na zasadzie lustrzanego odbicia. Układ z odstępstwem od tej zasady jest
układem asymetrycznym (opisany w dalszej części tekstu),

• układ asymetryczny jest to układ przeciwny do symetrii (opisany w dalszej części

tekstu),

• układ zamknięty i otwarty. Układy przestrzenne i płaskie mogą być „optycznie”

zamknięte przez zamykające elementy i zwartą konstrukcję zespołu albo otwarte w sensie
możliwości „przyrastania” i powtarzania się motywów (raport na tkaninie, tapeta). Trzeba
tu wspomnieć o sugestywnych właściwościach układów, o możliwości wywoływania
przez nie rozmaitych nastrojów, dzięki którym nawet zyskały określone nazwy.
Rozróżniamy układy statyczne i dynamiczne. Wrażenie statyczności (stabilności,
bezruchu), wywołują układy oparte na poziomej podstawie, symetryczny układ powiększa
wrażenie statyczności. Układy statyczne wyrażają nastrój pewności, siły, powagi,
skupienia lub spokoju, zarówno w sztuce przedstawiającej, jak i abstrakcyjnej, pożądane
są w sztuce komponowania wnętrz. Dynamiczność, czyli wrażenie ruchu w układach,
powstaje przez pozbawienie układu (lub jego elementów) poziomej podstawy,
zastosowanie w nim linii ukośnych, złamanych, skłębionych, kształtów kanciastych,
chwiejnej równowagi kształtów płaskich i brył. Układy dynamiczne są ekspresyjne, mogą
wyrażać niepokój, chaos lub bogactwo przeżyć. Układy mogą wywoływać rozmaite
nastroje także przez odpowiednie oddziaływanie jakością koloru, rozmieszczenie waloru
i inny

Symetria w kompozycji odzieży

Poczucie piękna symetrii wynika z symetrycznej budowy ciała ludzi, zwierząt

i niektórych roślin. Wrażliwość na symetrię jest w człowieku silnie rozwinięta.

H. Hohensee-Ciszewska: ABC Wiedzy o plastyce. WSiP, Warszawa 1988, s. 104.

Opracowano na podstawie: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół

odzieżowych. WSiP, Warszawa 1996, s. 164.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Symetria jest lustrzanym odbiciem tego samego obrazu względem osi symetrii. Najlepiej

możemy to zjawisko zaobserwować w lustrze. Obrazy oglądane w lustrze są odwrócone
w stosunku do obrazów oglądanych w rzeczywistości, a krawędź lustra jest osią symetrii.
W motywach symetrycznych strona prawa odpowiada stronie lewej motywu.

Rys. 2. Przykłady użycia kontrastów w bluzce. a) i b) kontrasty waloru, c) i d) kontrasty kierunku wzoru
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 164.

Rys. 3. Przykłady symetrycznej kompozycji bluzek
Źródło: M.H. Czurkowska, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP,
Warszawa 1996, s. 165.

Asymetria w kompozycji odzieży

Przeciwieństwem symetrii jest asymetria. Mimo przewagi symetrii w odzieży spotyka się

fasony i zdobienia niesymetryczne. Ten rodzaj kompozycji jest trudniejszy i wymaga
wyrobionego smaku estetycznego u projektodawcy. Wtedy asymetria jest harmonijna
i przyjemna dla oka, gdy zostanie zachowana równowaga w układzie motywów w zdobieniu
i proporcji w fasonie.

W odzieży zagadnienie asymetrii dotyczy nie tylko zestawień walorowych, ale także

kroju, zarówno w odniesieniu do całości ubioru, jak i jego poszczególnych części, przybrań.
Niewyważona asymetria może czasem wyglądać efektownie i interesująco, ale może też być
rażąca, zniekształcająca figurę. Na rysunku 4 pokazano przykłady dobrze zaprojektowanych
asymetrycznych form odzieży.

Ibidem s. 167

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Przykłady asymetrii w kompozycji odzieży
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 167.

W podsumowaniu informacji pochodzącej z różnych źródeł zagadnienia dotyczące

kompozycji można ułożyć w trzy grupy:

• podstawowe elementy (jakości) plastyczne, takie jak barwa, linia, bryła, faktura.

Jakości te rozumie się dwojako: jako ślad narzędzia i jako odczucie linearności, farbę lub
odczucie barwności, kolor,

• odczucia psychiczne doznawane w czasie kontaktu z podstawowymi elementami

kompozycji. Wielu autorów odczucia te traktuje na równi z elementem formalnym
kompozycji; do grupy tej zaliczają: napięcie, równowagę, spokój, formy silne, ciężkie,
dynamiczne,

• zagadnienia sprawności i technologii w posługiwaniu się materiałami i środkami

plastycznymi

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Co to jest kompozycja plastyczna?
2.   Jakie znasz rodzaje kompozycji?
3.   Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje kompozycji płaskich i przestrzennych?
4.   Czym charakteryzuje się kompozycja statyczna, a czym dynamiczna?
5.   Jakie znaczenie ma symetria i asymetria w kompozycji odzieży?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Utwórz dwa kontrastowe (maksymalnie różne) płaskie układy kompozycyjne tworzące

proste wzory na tkaninie. Pierwszy z nich ma być statyczny i zamknięty, drugi dynamiczny
i otwarty.

Uwagi:

• Pamiętaj o zastosowaniu pewnej czytelnej zasady w powtarzalności i porządkowaniu

elementów co jest charakterystyczne dla wzorów na tkaninie w celu uniknięcia
przypadkowości.

H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia. Wyd.

Skrypt Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 48– 49.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• Najwyżej ceniona winna być indywidualność rozwiązań.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  Wymierzyć czarny kartonik brystolu o wymiarach 25 x 25 cm.
2)  Pociąć kartonik na kwadraciki o wymiarach 2,5 x 2,5 cm.
3)  Ułożyć z czarnych kwadracików dwa maksymalnie zróżnicowane wzory tkanin:

statyczny i dynamiczny na dwóch białych podłożach o wymiarach 21 x 21 cm.

4) Wykorzystać dowolną ilość kwadratowych elementów, które mogą zmieniać wzajemne

położenie, stykać się ze sobą bokami, rogami lub nie stykać się.

5) Przykleić elementy po indywidualnych korektach nauczyciela.
6) Zaprezentować opracowane przez siebie ćwiczenie pozostałym uczestnikom grupy

i sprawdzić czy pozostałe osoby podobnie odbierają wrażenie statyki i dynamiki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

jeden czarny kartonik brystolu o wymiarach 25 x 25 cm,

–

dwa białe kartoniki brystolu o wymiarach 21 x 21 cm,

–

linijka,

–

ołówek,

–

nożyczki lub nożyk,

–

klej lub dwustronna taśma klejąca,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj na szablonach bluzek kompozycje:

a) statyczną i symetryczną,
b) dynamiczną i asymetryczną.

przy pomocy cienkopisu i różnej grubości czarnych flamastrów.

Uwaga: Stosuj kreski i linie sugerujące różne paski i kratki na materiałach, a także czarne

i białe fragmenty odpowiadające tkaninom gładkim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) Skorzystać z doświadczeń zdobytych w ćwiczeniu 1.
2) Obrysować na papierze A4, ołówkiem kontury 10–12 miniaturek szablonów przodów

bluzek w celu wykonania szkiców wstępnych.

Rys. 5. Szablon bluzki do wykonania ćwiczenia

3) Zaprojektować kompozycje na miniaturach szablonów.
4) Nanieść na odrysowane miniatury szablonów cechy kompozycji:

statycznej i symetrycznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dynamicznej i asymetrycznej

5) Wybrać, po konsultacjach z nauczycielem dwa najlepsze, kontrastujące ze sobą warianty.

6) Narysować wybrane warianty na dużych szablonach bluzek (A4) używając czarnych,

grubych flamastrów.

7) Zaprezentować najciekawsze rozwiązania na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

miniatury szablonów bluzek,

–

kartki do szkiców wstępnych,

–

dwa jednakowe szablony bluzki na formacie A4,

–

ołówki (HB, 3B, 5B),

–

czarne flamastry,

–

czarne cienkopisy,

–

czarny grubo piszący marker,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) utworzyć układy kompozycyjne

⁪

2) utworzyć kompozycję statyczną i symetryczną

⁪

3) utworzyć kompozycję dynamiczną i asymetryczną

⁪

4.2. Podstawy kolorystyki

4.2.1. Materiał nauczania

Kolor

Kolor jest barwą wyprodukowaną, dobraną dla określonych celów. Istnieją rozmaite

podziały kolorów:

Grupy podstawowe.

• Barwy zasadnicze (podstawowe): czerwony, niebieski, żółty.

• Barwy pochodne powstające przez zmieszanie: żółtego z niebieskim – zielony,

niebieskiego z czerwonym – fioletowy, żółtego z czerwonym – pomarańczowy.

• Barwy neutralne (achromatyczne) – odcienie szarości – od bieli do czerni.

• Barwy chromatyczne (tęczowe) – barwy tęczy.

• Barwy ziemi – brązy.
• Barwy harmonizujące – to takie, które należą do jednej gamy barw, czyli grupy barw

podobnych, różowo-czerwone, czerwono-filetowe, błękitno-niebieskie, zielono-niebieskie,
ciepłe brązy od ugrów do sieny palonej.

• Barwy dopełniające się czyli kontrastowe. Pary barw dopełniających tworzą tzw.

kontrast maksymalny. Parę barw dopełniających tworzą dwie: jedna pochodna i jedna
podstawowa, ta która nie wchodzi w skład danej barwy pochodnej. Fiolet jest wytworzony
z dwóch podstawowych – czerwieni i niebieskiego, a w jego skład nie wchodzi trzecia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

barwa podstawowa – żółcień. Stąd fiolet i zółcień są parą barw dopełniających. Kierując
się tą zasadą otrzymamy pary kontrastowe: podstawowy żółty – pochodny fioletowy,
podstawowy czerwony – pochodny zielony, podstawowy niebieski – pochodny
pomarańczowy (leżą naprzeciwko siebie w umownym kolistym schemacie widma
słonecznego).

Rys. 5. Koło barw
Źródło: H. Hohensee-Ciszewska: ABC wiedzy o plastyce. WSiP, Warszawa 1988, s. 44.

• Barwy czyste, inaczej nasycone dużą ilością barwnika. Jeśli dodamy do nich szare lub

kontrastujące otrzymamy — złamane.

• Barwy złamane i zgaszone

Barwy złamane powstają w obrębie każdej pary barw dopełniających czyli

kontrastowych, jeżeli do żółtej dodamy trochę fioletu barwa straci swą intensywność i stanie
się złamana. Jeżeli dodamy więcej fioletu i czerni uzyskamy zgaszoną żółcień. Zależność ta
działa również w drugą stronę jeżeli do fioletu dodamy żółcień stanie się ona na początku
barwą złamaną a jeżeli będziemy dodawać dużo kontrastowej barwy i czerni fiolet stanie się
zgaszony. Podobnie czerwień „łamiemy” zielenią a zieleń „łamiemy” czerwienią. Niebieski
„łamiemy” oranżem czyli pomarańczowym a oranż niebieskim.

Kolory złamane z przewagą barwy ciepłej są to: brązy, beże. Brązy mogą być o odcieniu

czerwonym (kasztanowe), pomarańczowym (rdzawe), wiśniowym, zielonym (oliwkowe).
Przewaga barwy zimnej w kolorze złamanym daje wrażenie koloru zszarzałego: szarozielony,
szaroniebieski.

Barwy zgaszone – są łagodne, robią wrażenie wyblakłych lub przyćmionych, mało

nasyconych barwnikiem. Bywają bardziej lub mniej zgaszone. Intensywność kolorów
jaskrawych można zgasić przez dodatek farb o barwach neutralnych, od bieli do czerni.
• Barwy ciepłe i zimne (temperatura kolorów)

Barwy zimne – kojarzą się z uczuciem zimna, do barw zimnych należą: niebieskie,

zielone i fioletowe. Dodatek farby niebieskiej ochładza kolor.
Barwy ciepłe – żółte, czerwone, pomarańczowe. Dodatek barwy pomarańczowej lub
żółtej dodaje ciepła do koloru.

Z dwu barw, czy to z grupy ciepłych, czy zimnych zawsze jedna jest cieplejsza,

a druga zimniejsza.

Są barwy ciepłe w tonacji zimnej i barwy zimne w tonacji ciepłej. Barwy neutralne

nie są ani ciepłe, ani zimne.

• Kolor lokalny i relatywny. Kolor lokalny (naturalny), stały kolor przedmiotu. Kolor

relatywny — zależny od oświetlenia, sąsiedztwa innych kolorów, atmosfery. Z pozycji
relatywności „stały” kolor przedmiotu jest zawsze kolorem umownym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cechy barw

Klasyfikacja barw na podstawie ich cech
Ton inaczej barwność, chromatyczność jest podstawową cechą barw. Ze względu na tę

cechę barwy dzieli się na: czerwone, zielone, żółte, szare, czarne, białe, fioletowe,
pomarańczowe, brązowe i wszelkie ich odcienie.

Walor (jasność barw) to cecha, według której rozróżnia się barwy jasne, średnie

i ciemne Stopień jasności oznacza się na skali szarości danej barwy.

Rys. 6. Walor barw: a) jasnych, b) średnich, c) ciemnych
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 56.

W wypadku farb określoną jasność uzyskuje się albo przez dodanie bieli – barwy

pastelowe; albo przez dodanie szarości i czerni – ściemnianie.

Wśród różnych grup barw wyróżnia się barwy:

• jasne – żółta i pomarańczowa (barwy tęczowe), biel (barwy neutralne), barwy pastelowe,

• średnie – czerwona i zielona (barwy tęczowe), szarość (barwy neutralne), barwy złamane,
• ciemne – niebieska i fioletowa (barwy tęczowe), czerń (barwy neutralne), barwy

zgaszone.

Nasycenie jest to miara odmienności barwy od innych barw tego samego tonu i jasności,

inaczej stopień intensywności barwy (najsilniejszy lub najsłabszy bez domieszki bieli,
szarości, czerni. W wypadku farb nasycenie oznacza stopień zagęszczenia lub rozrzedzenia
barwnika.

Rys. 7. Nasycenie barwnikiem barwy tęczowej: a) słabo nasycona, b) średnio nasycona, c) silnie nasycona,

d) bardzo silnie nasycone

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 57.

Czystość barw jest miarą zawartości obcej barwy. Ze względu na czystość barwy dzieli

się na:
• czyste – barwy tęczowe podstawowe i pochodne o różnym nasyceniu oraz barwy

pastelowe (rys. 8) i biel; barwy pastelowe powstają przez zmieszanie barw tęczowych
z bielą,

• złamane (rys. 9), powstające ze zmieszania barw tęczowych z szarością oraz przez

łączenie przeciwstawnych barw tęczowych lub barw zasadniczych,

• zgaszone (rys. 10), powstające przez zmieszanie barw tęczowych z czernią.

Opracowano w oparciu o: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP S.A., Warszawa

2000, s. 56–57.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Temperatura barw to stopień ciepłoty lub chłodu barwy, mierzony zawartością barwy

niebieskiej bądź zielonej, fioletowej, porównywany do wody, lub pomarańczowej, czerwonej
bądź żółtej, porównywany do ognia, słońca.

Rys. 8. Barwy tęczowe – czyste. Powstanie barw pastelowych: a) żółty z białym (bananowy), b) pomarańczowy

z białym (morelowy), c) czerwony z białym (różowy), d) fioletowy z białym (liliowy), e) niebieski
z białym (błękitny), f) zielony z białym (groszkowy)

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 57.

Rys. 9. Powstanie barw złamanych: a) żółty z szarym (oliwka), b) pomarańczowy z szarym (brzoskwiniowy),

c) czerwony z szarym (wiśniowy), d) fioletowy z szarym (wrzosowy), e) niebieski z szarym
(szarobłękitny), f) zielony z szarym (zieleń chromowa)

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 57.

Rys. 10. Powstanie barw zgaszonych: a) żółty z czarnym (khaki), b) pomarańczowy z czarnym (umbra),

c) czerwony z czarnym (bordowy), d) fioletowy z czarnym (śliwkowy), e) niebieski z czarnym
(granatowy), f) zielony z czarnym (zgniła zieleń)

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 57

Temperatura nie jest cechą stałą barwy, lecz zależy m.in. od sąsiedztwa innych barw .

Rys. 11. Układ barw zimnych i ciepłych
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 57.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wśród barw tęczowych do ciepłych zalicza się barwy: pomarańczową (najcieplejszą),

czerwoną, żółtą, natomiast do zimnych: niebieską (najzimniejszą), zieloną, fioletową. Nawet
barwy tęczowe, idealnie czyste i silnie nasycone mają odcienie temperaturowe, ze względu na
zawartość barwy sąsiedniej:

Àciepły – fioletowoczerwony (purpura)

• odcienie fioletowe

Âzimny – fioletowoniebieski (ultramaryna),

Àciepły – niebieskozielony (lazur)

• odcienie niebieskie

Âzimny – niebieskofiloetowy (indygo),

Àciepły – zielonożółty (trawa)

• odcienie zielone

Âzimny – zielononiebieski (szmaragd),

Àciepły – żółtopomarańczowy (słonecznik)

• odcienie żółte

Âzimny – żółtozielony (cytryna),

Àgorący – pomarańczowy (cegła)

• odcienie pomarańczowe

Àciepły – pomarańczowożółty (mandarynka),

Àgorący — czerwonopomarańczowy (cynober)

• odcienie czerwone

Âzimny – czerwonofioletowy (amarant).

Rys. 12. Odcienie temperaturowe barw tęczowych: a) zimne (1–cytrynowy, 2 – amarant, 3 – konalt, 4 – indygo,

5 – szmaragd), b) ciepłe (6 – słonecznikowy, 7 – mandarynka, 8 – makowy, 9 – purpura, 10 – lazur,
11 – trawa)

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 57.

Zawartość barwnika niebieskiego lub pomarańczowego czy żółtego decyduje o wrażeniu

temperatury także innych barw, pastelowych, złamanych, zgaszonych.

Czerń, szarość oraz biel jako barwy neutralne, pozbawione barwnika chromatycznego,

uznaje się za obojętne temperaturowo. Nie powodują też zmiany temperatury innych barw.
Jeśli natomiast do bieli doda się odrobinę innej barwy, można zmienić jej ton (barwność), biel
+ żółty = ecru (ciepły odcień) białożółty, a dodając do szarości odrobinę niebieskiego można
zmienić ton, uzyskując antracyt (zimny odcień szaroniebieski).

Wyraz barw jest zmienny, w zależności od tego, jak są zestawione:

• czerń w zestawieniu z czerwienią podkreśla żywotność czerwieni,

• biel w zestawieniu z oranżem podkreśla temperaturę oranżu,

• brąz w zestawieniu z szafirem podkreśla ton szafiru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Relatywizm barw

W procesie postrzegania nie można określić barw za pomocą wartości liczbowych,

bezwzględnych. Ta sama barwa może wywoływać różne wrażenia, w zależności od
warunków w jakich występuje:
• barwy występujące w zespołach ulegają działaniu barw sąsiadujących, co może wywołać

pozorne zmiany ich tonu,

• barwy silne, o mocnych walorach, jasności, czy nasyceniu oddziałują na barwy słabsze,

osłabiając ich jakość (chromatyczność), kolor czarny – rozjaśnia kolory sąsiednie, biały –
przyciemnia,

• bardzo silnie oddziałują na siebie barwy dopełniające, powodując zmianę zabarwienia

barw sąsiednich, duża płaszczyzna czerwieni „zabarwia” kolor sąsiedni na zasadzie
powidoku na zielonkawo, natomiast barwa pomarańczowa daje refleksy niebieskie.

Barwy w określony sposób oddziałują na człowieka (z psychologicznego punktu

widzenia), w zależności od nasycenia, waloru, tonu, temperatury:
• barwy jasne – oddziałują pogodnie (jak światło),

• barwy czyste – rozweselają,
• barwy nasycone – ożywiają,

• barwy zgaszone – przygnębiają,

• barwy ciemne – wprowadzają nastrój powagi (jak ciemność)

Znaczenie koloru w odzieżownictwie

Barwa jest istotną cechą ubioru, postrzeganą wcześniej niż kształt, zarys, szczegóły

fasonu, rodzaj materiału. Praca związana z odzieżownictwem wymaga wiedzy o istocie
barwy, oddziaływaniach kolorów, a także sposobach określania nazw kolorów. Na potrzeby
techniczno – przemysłowe (technologiczne) opracowano różne katalogi, atlasy z nazwami
barw (karta barw TGL Farbenkarte). Zastosowano numerację tonów barw, która jest
niezbędna w pracy, projektantów wyrobów technicznych (samochody, meble, tkaniny).
W przemysłach poligraficznym i tekstylnym korzysta się z atlasów, obejmujących kilka
tysięcy oznaczeń barw.

Dobór kolorystyczny materiału do modelu odzieżowego (zgodnie z fachową numeracją)

należy wyłącznie do projektanta, który musi orientować się w obowiązujących trendach
kolorystycznych. W czasopismach, żurnalach użytkowych i specjalistycznych używa się
specyficznego nazewnictwa kolorów. Są to określenia potoczne, ułatwiające kojarzenie
i przyspieszające zapamiętywanie nowości. Rzadko funkcjonują w nich nazwy barw
podstawowych i złożonych, jak czerwony, fioletowy, biały, czarny, niebieski, zielony, żółty,
pomarańczowy. Najczęściej używa się określeń pochodzących bezpośrednio od nazw
barwników substancjalnych (ultramaryna, cynober, ugier, róż wenecki, purpura, zieleń
chromowa). Zdarzają się też nazwy – skojarzenia, nawiązujące do świata roślin, jak zieleń
mchu, zieleń pistacjowa, fuksja, morelowy, żółty cytrynowy, łososiowy, cyklamen,
oliwkowy, czerwień makowa, brzoskwiniowy, marchwiowy. Niekiedy stosuje się skojarzenia
swobodne, niemal poetyckie, typu śnieżna biel, morska bryza, lodowy błękit, błękit morski.
Używa się także nazw kamieni szlachetnych i półszlachetnych, szmaragd, szafir, lazur,
ametyst, koral, turkus, topaz, rubin. Lista nazw kolorów kojarzonych ze światem przyrody
wydaje się niewyczerpana, kolor na przykład kości słoniowej, biel ecru, khaki, zieleń
wiosenna, piasek.

Opracowano w oparciu o: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP S.A., Warszawa

2000, s. 53.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oprócz określeń związanych z przyrodą, występują też nazwy produktów

żywnościowych, takie jak: kakao, kogel-mogel, kawa z mlekiem, czekolada, musztardowy,
cynamonowy, barwy cukierkowe (bardzo delikatne, przezroczyste, „słodkie”).

Nie tylko w odzieżownictwie, ale także w zagadnieniach dotyczących urody, używa się

nazw tonacji – trendów, na przykład barwy ekologiczne (kamieni, traw, drzew, piasków),
barwy ochronne (roślin – zielenie, brązy, beże).

Kompozycja barw w zestawach ubiorów

Odpowiedni dobór kolorów w kompozycji wymaga umiejętności harmonizowania ich

przez analogię i przez kontrast, stosowania prawidłowych powiązań między kolorami, ale
i przewidywania właściwych efektów wzrokowych w całości; wymaga więc także
artystycznej wrażliwości i doświadczenia.
• Kompozycja tonalna czyli monochromatyczna: oparta na jednym kolorze. Kolor

występuje w różnych stopniach czystości i w zróżnicowanych walorach, granatowa bluzka
z przybraniem w kolorze niebieskim, brązowy żakiet z beżowym kołnierzem. W odzieży
całodziennej łączy się barwy podobne, mało zróżnicowane. Również tonalnie dobiera się
podszewki do płaszczy, kurtek.

• Kompozycja achromatyczna: kombinacja odcieni koloru szarego z czarnym i białym.

• Kompozycja chromatyczna: zestawienie kilku barw tęczowych na przykład pokrewnych

(na tarczy barw leżą one obok siebie – są to tzw. gamy kolorystyczne). Bywają zestawy
w koloryzacji ciepłej i zimnej.

• Kompozycja kontrastowa: zestawienie barw przeciwstawnych (kontrast tonu, temperatury,

jasności, nasycenia, czystości).

Do barw kontrastowych spośród barw tęczowych zalicza się:

− barwy położone naprzeciwko siebie na kole barw (odległe o dwa pola) – dopełniające

fioletowa – żółta (kontrast jasności – najciemniejsza i najjaśniejsza),

niebieska – pomarańczowa (kontrast temperatury – najzimniejsza i najcieplejsza,

czerwona – zielona (kontrast jakościowy – najżywsza i najciemniejsza),

− barwy odległe o jedno pole na kole barw – barwy podstawowe:

żółta – czerwona,

czerwona – niebieska,

niebieska – żółta,

− barwy odległe o jedno pole na kole barw – barwy pochodne, pokrewne:

pomarańczowa – fioletowa,

fioletowa – zielona,

zielona – pomarańczowa.

Każde zestawienie barw wywołuje określone wrażenia barwne. Najsilniejsze i najżywsze

są zestawienia kontrastowe barw tęczowych z czernią i ciemną szarością. Pogodne i czyste
wydają się łączenia bieli z barwami tęczowymi. Szczególnie interesujące wrażenia wywołują
kombinacje jasnej szarości z barwami tęczowymi i pastelowymi.

Szczególnie ciekawe są zestawienia barw tęczowych z odcieniami złamanymi,

zgaszonymi, pastelowymi lub barw złamanych lub zgaszonych z odcieniami złamanymi.
Subtelne i lekkie wrażenie dają zestawienia barw pastelowych z odcieniami złamanymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.13. Przykłady kontrastowych zestawień kolorystycznych
Źródło: M. Spillane: Zaprezentuj siebie. Poradnik dla puszystych pań. Muza S.A., Warszawa 1998, s. 114.

• Kompozycja w koloryzacji ciepłej: stosowana jest w zestawieniach tonalnych

i chromatycznych. Są to kolory z domieszką pomarańczu lub żółci

• Kompozycja w koloryzacji zimnej: stosowana jest w zestawieniach tonalnych

i chromatycznych. Są to kolory z domieszką niebieskiego.

Harmonizowanie barw kontrastowych i podobnych w ubiorze.
Znaczenie temperatury barw

Harmonizowanie oznacza szukanie zestawu barw najlepiej ze sobą „współbrzmiących”,

komplementarnych. W odniesieniu do ubioru harmonia barw ma szczególne znaczenie, gdyż
muszą one podkreślać typ urody (koloryzację skóry, oczu, włosów). Czynnikiem
decydującym o harmonii barw kontrastowych i podobnych w ubiorze jest ich „wspólnota
temperaturowa”. Zasada ta dotyczy głównie kompozycji ubioru (reklama kieruje się innymi
zasadami). Zarówno kobieta, jak i mężczyzna o określonym typie urody (chłodnym, ciepłym
lub mieszanym w odcieniach) może lepiej zaprezentować swój wizerunek, jeżeli odpowiednio
dobierze barwy (ciepłe, chłodne, mieszane).

Zestawiając barwy w ubiorze na zasadzie podobieństwa lub kontrastu należy mieć

świadomość cech barw oraz grup, w jakich one występują, barwy tęczowe silne i słabo
nasycone, barwy pastelowe, barwy złamane, zgaszone, barwy brązowe. Można tworzyć
interesujące zestawienia, łącząc barwy z poszczególnych grup. Szczególne wrażenie

Ibidem s. 62–63.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wzrokowe wywołują zestawienia barw tęczowych (czystych). Ze względu na czystość
i nasycenie mają one dużą siłę oddziaływania wzrokowego.

Rys. 14. Przykładowe zestawy tęczowych barw kontrastowych silnie nasyconych, zharmonizowane

temperaturą: a) fiolet zimny (kobalt) + żółty zimny (cytryna), b) fiolet ciepły (purpura) + żółty ciepły
(słonecznik), c) czerwień zimna (amarant) + zieleń zimna (szmaragd), d) czerwień ciepła (cynober) +
zieleń ciepła (trawa)

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 62.

Przykładowe zestawy barw tęczowych kontrastowych słabo nasyconych, zharmonizowane

temperaturą:
• ciepła czerwień (makowa) + ciepła zieleń (wiosenna),
• chłodna czerwień (arbuz) + chłodny żółcień (cytryna).

Zestawy podobne barw różnych grup zharmonizowane temperaturą:

• ciepły błękit (pastelowy) + ciepły oliwkowy (złamany),

• chłodny lilaróż (pastel) + chłodny róż indyjski (złamany),
• ciepły khaki (zgaszony) + ciepły brzoskwiniowy (złamany),

• ciepła biel (ecru) + ciepły morelowy (pastel),

• zimny szary (grafit) + zimny niebieski (indygo).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Jakie są rodzaje barw? Krótko je scharakteryzuj.
2.   Jakie są cechy barw? Krótko je scharakteryzuj.
3.   Na czym polega relatywizm barw?
4.   Jakie znaczenie ma kolor w odzieżownictwie?
5.   Jakie stosuje się kompozycje barw w zestawach ubiorów?
6.   Na czym polega harmonizowanie barw kontrastowych i podobnych w ubiorze?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Namaluj koło barw posługując się farbami akwarelowymi lub plakatowymi.

Uwaga: z czerwieni wybierz na kolor podstawowy – karmin,

z niebieskich wybierz na kolor podstawowy – ultramarynę,

z żółcieni wybierz na kolor podstawowy – ciemną zółcień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  Narysować cyrklem na arkuszu A4 okrąg o dowolnych wymiarach.
2)  Podzielić okrąg na 6 równych części.
3)  Wypełnić co drugą cząstkę odpowiednim kolorem podstawowym,
4)  Zmieszać ze sobą farby z pary barw kontrastowych: pierwszą z trzecią, trzecią z piątą,

piątą z pierwszą,

5) Wypełnić uzyskanymi barwami pochodnymi odpowiednie cząstki koła barw
6) Obrysować kontury okręgu i poszczególnych cząstek.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

blok techniczny w formacie A4.

–

cyrkiel,

–

linijka,

–

narzędzia cienkorysujące: ołówek, flamaster, cienkopis,

–

gumka,

–

farby akwarelowe,

–

farby plakatowe,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Problem główny: Dobierz materiały odzieżowe w kompozycję kolorystyczną tworzącą

zestaw ubioru.
Problemy szczegółowe:
Grupa A: Dobierz materiały odzieżowe w kompozycję tonalną tworzącą zestaw ubioru
damskiego.
Uwaga: Grupa tworzy wymienioną kompozycję w dowolnej temperaturze barw.

Grupa B: Dobierz materiały odzieżowe w kompozycję achromatyczną tworzącą zestaw
ubioru męskiego.

Grupa C: Dobierz materiały odzieżowe w kompozycję chromatyczną tworzącą zestaw ubioru
damskiego.
Uwaga: Grupa tworzy wymienioną kompozycję zestawiając różne temperatury barw.

Grupa D : Dobierz materiały odzieżowe w kompozycję kontrastową tworzącą zestaw ubioru
damskiego.
Uwaga: Grupa tworzy wymienioną kompozycję zestawiając różne nasycenia i temperatury
barw.

Sposób wykonania ćwiczenia (dyskusja dydaktyczna – mutacja B)

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  analizować w swojej grupie materiały nauczania dotyczące problemu szczegółowego,
2)  dyskutować w grupie na temat problemu szczegółowego,
3)  dobierać materiały odzieżowe w odpowiednią kompozycję kolorystyczną,
4)  wykorzystać dowolną koloryzację barw: ciepłą lub zimną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) przedstawić na forum klasy zestawioną kompozycję kolorystyczną jako odpowiedź na

problem szczegółowy,

6) dyskutować na forum klasy na temat zestawów poszczególnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do ćwiczenia z problem głównym i problemem szczegółowym dla

poszczególnych grup,

− próbki materiałów odzieżowych,

− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wykonaj aplikację ręczną zawierającą kompozycję kolorystyczną.
Zastosuj różne sposoby łączenia części aplikacji na przykład: szycie ręczne, klejenie,

łączenie drutem.

Uwaga:
• proponowane aplikacje: serwetka, obrazek, szal,
• proponowane rodzaje materiałów odzieżowych: materiały odzieżowe o różnorodnej

ażurowości, wzorzystości, gładkości, fakturowości, grubości, miękkości, połyskliwości,
transparentności, z różnorodnych surowców włókienniczych (przędza, skóra, materiały
z włókien naturalnych i chemicznych),

• proponowane rodzaje materiałów plastycznych: koraliki, druciki, szyszki, muszelki,

kamyczki, patyczki, guziki, drobne przedmioty o różnej fakturowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać dwa szkice swoich propozycji aplikacji,
2) dobrać materiały odzieżowe i plastyczne do wykreowania kompozycji kolorystycznej

aplikacji,

3)  opracować sposób wykonania aplikacji,
4)  przedstawić nauczycielowi dwie propozycje aplikacji zgodnie z punktami 1–3.
5)  wykonać aplikację wybraną przez nauczyciela zgodnie z przyjętymi ustaleniami.
6)  omówić na forum klasy projekt i odnieść się do propozycji i uwag.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

różnorodne materiały odzieżowe,

–

różnorodne materiały plastyczne,

–

blok rysunkowy techniczny o formacie A3,

–

narzędzia do rysunku: ołówki,

–

gumki

–

klej,

–

nożyczki,

–

igła,

–

nici,

–

farby,

–

druciki,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wykonać koło barw?

⁪

2) dobierać materiały odzieżowe w kompozycję kolorystyczną?

⁪

3) wykonać kompozycję kolorystyczną z materiałów odzieżowych

i plastycznych?

⁪

4.3. Kompozycje jednoraportowe i wieloraportowe

4.3.1. Materiał nauczania

Jednoraportowość i wieloraportowość wzorów na materiale

Raport – powierzchnia określona poprzez mierzone w kierunku wzdłużnym

i poprzecznym odległości między dwoma najbliższymi powtarzającymi się elementami wzoru
(figurami lub układami figur). Przez wielokrotne powielenie raportu na powierzchni
drukowanego lub tkanego wyrobu włókienniczego uzyskuje się zamierzony efekt wzorniczy –
kompozycję wieloraportową.

Wielkość i wymiary raportu zależą od liczby i wielkości elementów wzoru, powierzchni

drukowanego materiału lub tkanej tkaniny oraz uwarunkowań technicznych w przemyśle
włókienniczym.
W przypadku kompozycji jednoraportowej jeden raport (wzór) wypełnia całą powierzchnię
wyrobu włókienniczego.

Ornament jako element raportu

Ornament – (łac. ozdoba). Ozdobę powierzchniową formy użytkowej nazywamy

zazwyczaj ornamentem. Ornament nie może naruszać porządku i celowości formy ani
wpływać na jej użytkowość, ale powinien być w zgodzie z sensem formy, wyważać
i podkreślać funkcje przedmiotu, a w żadnym wypadku im się nie sprzeciwiać. Różne części
powierzchni przedmiotu mają różne znaczenie i nie mogą być przy zdobieniu jednakowo czy
obojętnie traktowane. Inne znaczenie mają na przykład brzegi, inne podstawa, inne części
poziome, inne pionowe czy skośne. Inaczej rozwiązuje się zdobienia powierzchni zamkniętej,
a odmiennie nieograniczonej jak kula, walec. Miejsce osi symetrii czy dokoła skrzyżowania
kilku osi ma osobliwe właściwości. Powierzchnie zdobienia mogą być płaskie, krzywe, stałe
lub zmienne (tkanina).

Ornament może być płaski lub przestrzenny. Składa się z powtarzających się rytmicznie

części. Części te nazywamy motywami. Motywy zaś składają się z cząstek zwanych
e1ementami. Taki motyw, jak róża z liśćmi, składa się z kilku różnych elementów, to jest
z płatków kwiatu, z łodygi i z liści. Element bywa często także motywem, w ornamencie
złożonym z powtarzającego się kwadratu, kwadrat ten jest motywem i zarazem elementem.

Istotą ornamentu jest motyw zdobniczy powtarzający się rytmicznie i ułożony według

pewnej siatki lub swobodnie, ale w określonym polu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Motywy elementów wykorzystywane w ornamencie

Można wyróżnić kilka grup motywów opartych na schematach:

• figury: trójkąta, koła, kwadratu, liter: I, H, X, S,

• linii: dośrodkowy, odśrodkowy, otwarty, zamknięty, horyzontalny, wertykalny, spiralny,

koncentryczny, promienisty,

• osi: centralnej, przesuniętej, z kilku osiami z wyróżnikiem, z dominantą, z 2–3 akcentami,
• oparte na cechach organizacyjnych (stosunki, odległości, położenia): skupiony,

rozprzestrzeniony, zwarty, luźny, określony, nieokreślony, nakładający, przenikający,
spiętrzony, jednorodny, wielowątkowy wieloelementowy, symetryczny, asymetryczny,
równoważny, rytmiczny, wiązany, zgrupowany, rozdzielony, zagęszczony i rozrzedzony.

Powyższy wykaz nie jest wyczerpującym rejestrem znanych układów. Daje natomiast

pogląd na rodzaje układów. Poniżej przedstawiono przykłady najprostszych motywów
elementów, zbudowanych na prostych zasadach kompozycyjnych wykorzystujących
symetrie, pochodzących z programu Corela.

Rys. 15. Przykłady najprostszych motywów elementów
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 80.

Zamieszczone powyżej motywy elementów mogą stanowić inspirację do wykonywania

kompozycji jednoraportowych i wieloraportowych. Mogą również stać się dekoracyjnym
ornamentem.

Sposoby rysowania siatek konstrukcyjnych do tworzenia ornamentu

Najprostszą i najczęściej stosowaną siatką jest kratka kwadratowa i prostokątna.

Płaszczyznę można zapełnić bez reszty jednolitą formą wieloboczną tylko z użycie rombu,
romboidu, trójkąta i sześcioboku. Inne wieloboki nie wypełniają płaszczyzny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Przykłady siatek wykorzystywanych do tworzenia ornamentów
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 78.

Sposoby powtórzeń motywów w siatce konstrukcyjnej:

Sposoby powtórzeń prawidłowych:
a)  odbicie (symetria),
b)  przesunięcie,
c)  obrót

Rys. 17. Sposoby powtórzeń prawidłowych: a) odbicie, b) przesunięcie, c) obrót
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 75.

Sposoby powtórzeń złożonych:
a)  odbicie z przesunięciem,
b)  przesunięcie z obrotem,
c)  rozeta (układ centralny),
d)  wrotka.

a) odbicie z przesunięciem b)

przesunięcie z obrotem

Przez odbicie względem jednej albo kilku przecinających się osi symetrii powstaje

„motyw ośrodkowy” zwany rozetą. Może być dwie lub więcej osi ustawionych do siebie
wzajemnie pod różnymi kątami i w ilości parzystej.

c). rozeta (układ centralny)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przez obrót dookoła punktu lub według przecinających się osi powstaje motyw ośrodkowy
„obrotowy” zwany wrotką .

d) wrotka

Rys. 18. Złożone sposoby powtórzeń
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 75.

Sposoby powtórzeń wstęgowych (szlaki)

Szlaki pojedyncze

Zasadą budowy ornamentu wstęgowego (szlaków) – jest powtarzalność. Przez

powtarzanie sposobem odbicia (symetrycznie) wzdłuż linii prostej powstaje motyw szlakowy
stojący (rys.19a).

a) b) c) d)

Rys. 19. Ornament wstęgowy (szlaki): a) motyw szlakowy „stojący”, b) motyw „biegnący”, c) motyw „na

przemian biegnący”, d) motyw „przeciw zwrotny”.

Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 76

W motywie tym napięcia kierunkowe znoszą się wzajemnie przez to, że są sobie

przeciwstawione przez odbicie i stąd nazwa „stojący”. Przez przesunięcie jakiegoś kształtu
wzdłuż prostej powstaje „motyw biegnący”. Jego napięcie kierunkowe jest wyraźne
(rys. 19b). Przez przesunięcie z odbiciem powstaje motyw „na przemian biegnący”
(rys. 19c.). Przez obrót i przesunięcie wzdłuż prostej powstaje motyw „przeciw zwrotny”
(rys. 19d.). Te formy należą do najczęściej spotykanych. Możliwe są jeszcze inne kombinacje.
W ornamentyce występują często motywy stojące i biegnące w podwójnym złożeniu wzdłuż
linii ich przebiegu. Nazywamy je dwustronnymi, ponieważ ich złożenie jest wyraźne i łatwo
je rozdzielić na pojedyncze.

Szlaki podwójne

Jest pięć najczęściej spotykanych układów:

• dwustronny, stojący symetryczny (rys. 20a i b), złożony symetrycznie z dwóch stojących,
• dwustronny, stojący, przesunięty (rys. 20c i d), złożony z dwóch stojących przesuniętych

o jedną odległość osi poprzecznych,

• dwustronny, biegnący, symetryczny (rys. 20e) złożony symetrycznie z dwóch biegnących,

• dwustronny, biegnący, przesunięty (rys. 20f), złożony z dwóch biegnących jak poprzedni,

tylko z przesunięciem o pół odległości poprzecznych,

• dwustronny, biegnący, przeciwzwrócony (rys. 20g) złożony z dwóch jednakowych

biegnących przeciwnych kierunkach obok siebie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Szlaki podwójne: a), b) dwustronny, stojący symetryczny, c), d) dwustronny, stojący przesunięty,

e) dwustronny, biegnący symetryczny, f) dwustronny, biegnący, przesunięty, g) dwustronny, biegnący,
przeciwzwrócony

Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 76.

Rodzaje ornamentów powierzchni tworzone z motywów

W ornamentach można rozróżnić trzy zasadnicze grupy, w zależności od charakteru

powierzchni, na której się rozwijają:
• Ornament zamknięty – jeżeli powierzchnia jest określona i ograniczona,
• Ornament wstęgowy – jeżeli powierzchnia jak na wstążce lub chodniku. Jest

w szerokości swojej ograniczona, a w długości nieograniczona (także na pierścieniu) to
ornament nazywamy „wstęgowym”,

Rys. 21. Ornament zamknięty: wstęgowy
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 77.

• Ornament nieskończony – jeżeli powierzchnia jest nieokreślona czy nieograniczona (jak

na kuli czy tkaniach przeznaczonych do krojenia albo zrywania, albo na wielkich
powierzchniach niedostępny w całości dla oka).

Rys. 22. Ornament „nieskończony”
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 78.

Ornament nieskończony może składać się:

a) z motywów ośrodkowych jednoosiowych lub bezosiowych,
b) z motywów szlakowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) może wykazywać ciągłość, z której żadne części jako motywy się nie oddzielają.

W kompozycji nieskończonej porządek geometryczny opiera się zasadniczo na siatkach
powstałych z krzyżujących się osi powtórzeń.

Ornament nieskończony złożony z motywów ośrodkowych, jednoosiowych lub

bezosiowych rozwija się w jednej z wyżej wymienionych siatek. W ornamencie takim
występują jeden, dwa, czasem więcej motywów, czasem jeden ze zmianą kierunku (rys. 23).

Rys. 23. a) i b) przykłady motywów używanych w ornamencie „nieskończonym”, c) ornament nieskończony

z motywów szlakowych, d) i e) ornamenty nieskończone ciągłe

Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 79.

• Ornament kontrastowy
Powtarzanie się motywów w ornamencie może być powodem monotonii. Aby temu
zapobiec stosuje się w ornamencie przeciwstawienie, czyli kontrast. Przeciwstawiać sobie
można części składowe pod różnymi względami, Zestawienie motywów ciężkich z lekkimi
daje kontrast. Uzyskamy również zestawienie kontrastowe, jeżeli motywy mają różną budowę
czy gęstość wypełnienia.

Rys. 24. Ornament kontrastowy, a) kontrast w budowie, b) kontrast wielkości, c) kontrast w ciężarze, d)

kontrast w gęstości wypełnienia.

Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.
Skrypt, Politechnika Radomska, Radom 1998 s. 79

Układy rytmiczne w ornamentyce tekstylnej

Znamy różne sposoby układania motywów w ornamencie. W odzieżownictwie często

spotykamy się z układami rytmicznymi. Rytm jest to miarowe powtarzanie się tego samego
motywu. Przy szyciu na maszynie daje się wyraźnie wyczuć rytmiczny ruch maszyny,
którego odpowiednikiem są rytmicznie ułożone ściegi stębnówki. Rytm w odzieży wyraża się
też regularnym rozmieszczeniem guzików i dziurek, zakładek, szczypanek, fałd. Niektóre
formy odzieżowe zdobimy haftem, którego najmniejszym elementem jest ścieg ozdobny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Układy rytmiczne mogą być:
• nieograniczone w możliwości powtarzania,

• ograniczone w możliwości powtarzania.

Układ rytmiczny nieograniczony występuje przeważnie w materiałach wzorzystych

drukowanych lub kolorowo tkanych, ponieważ poszczególne motywy deseniu mogą być
powtarzane we wszystkich kierunkach. Ornament nieograniczony występuje również
w kompozycjach hafciarskich i szydełkowych.

Rys. 25. Układ rytmiczny nieograniczony: a) na drukowanej tkaninie, b) w hafcie krzyżykowym
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 155.

Układy rytmiczne ograniczone z dwóch stron – o ograniczonej szerokości i nieograniczonej
długości tworzą układy pasowe, szlaki. Określona liczba elementów powtarzających się we
wzorzystym pasie nazywa się falą. Rytmy występujące w układach pasowych mogą być
stojące lub biegnące, jednostronne, dwustronne, naprzemianległe i tak dalej.

Rys. 26. Układy rytmiczne pasowe: a) i b) stojące, c) biegnący, d) naprzemianległy
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 156.

Motywy zdobnicze można zgrupować wokół punktu. Otrzymuje się wtedy układ

odśrodkowy, czyli centralny, popularnie zwany gwiazdą lub rozetą. Ten typ układu
nazywamy zamkniętym.

Elementy motywu w ornamencie są jednakowe, ale nie muszą być identyczne.

Odchylenia od prawidłowości formy, które są wynikiem ręcznego wykonania zdobiny, dodają
ornamentowi wdzięku. Tylko powielane przez maszynę motywy nie różnią się niczym
między sobą: fabryczne wzory na tkaninach.

W układzie zdobniczym rytm najbardziej jest widoczny wtedy, gdy składa się z niewielu

elementów: jednego, dwóch, trzech.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Układy rytmiczne odśrodkowe: a) wycinanka, b) haft na gorsecie góralki
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 157.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Co to jest raport?
2.   Czym charakteryzuje się kompozycja wieloraportowa i jednoraportowa?
3.   Co to jest ornament?
4.   Co wchodzi w skład ornamentu?
5.   Jakie mogą być rodzaje motywów (wzorków)?
6.   Jakie są rodzaje ornamentów powierzchni tworzonych z motywów?
7.   Jakie układy rytmiczne wykorzystywane są w ornamentyce tekstylnej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj drukowaną apaszkę będącą kompozycją jednoraportową ornamentu

z wzorzystą tkaniną będącą kompozycją wieloraportową ornamentu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  wybrać ze zbioru apaszek jedną, która spełnia cechy kompozycji jednoraportowej,
2)  opisać rodzaje występujących motywów, ornamentów i układów,
3)  wybrać ze zbioru tkanin jedną, która spełnia cechy kompozycji wieloraportowej,
4)  opisać rodzaje występujących motywów, ornamentów i układów,
5)  porównać czym różni się kompozycja jednoraportowa od wieloraportowej,
6)  omówić wnioski na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

drukowane apaszki,

–

wzorzyste tkaniny (minimum 1 m x 1m),

–

zeszyt,

–

długopis,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj kompozycję wieloraportową na szalu o wymiarach 40 cm x 150 cm.

Zaprojektuj odpowiednie rodzaje ornamentów powierzchni składające się z dowolnej liczby
motywów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwaga:
• proponowane rodzaje materiałów na szal: gładkie materiały odzieżowe,

• proponowane rodzaje materiałów na ornamenty: materiały odzieżowe o różnej

fakturowości i wzorzystości, przędze, koraliki, tasiemki, guziki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  wykonać kilka szkiców propozycji kompozycji ornamentowej na szal,
2)  wybrać najlepszy projekt po konsultacji z nauczycielem,
3)  dobrać materiały na ornamenty do wykonania kompozycji ornamentowej na szalu,
4)  opracować sposób przymocowania ornamentów (przyszycie, obszycie przędzą, tasiemką,

zdobienie koralikami, guzikami),

5) wykonać kompozycję na szalu,
6) omówić na forum klasy projekt i odnieść się do propozycji i uwag.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały na szal,

–

materiały na ornamenty,

–

blok rysunkowy techniczny o formacie A3,

–

narzędzia do rysunku: ołówki,

–

gumki,

–

nożyczki,

–

igła,

–

nici,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozróżnić kompozycję jednoraportową?

⁪

2) rozróżnić kompozycję wieloraportową?

⁪

3) zaprojektować kompozycję wieloraportową?

⁪

4) wykonać kompozycję wieloraportową?

⁪

4.4. Zasady kształtowania forma płaskich i przestrzennych

4.4.1. Materiał nauczania

Rysunek to jedna z dziedzin sztuki, w której środkiem wyrazu jest linia, kreska. Rysując

przetwarza się barwność otaczającego świata na ograniczoną skalę kolorystyczną – od bieli,
poprzez szarość, do czerni. Rysunek może funkcjonować jako odrębna dziedzina sztuki lub
jako faza przygotowawcza, wstępny szkic do innych dziedzin, na przykład malarstwa, rzeźby
i architektury.

Każdy sposób rysowania jest indywidualny, zależy od temperamentu i upodobań twórcy.

Można rysować, stosując drobne kreski jednokierunkowe lub rozrzucone, nieuporządkowane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wielokierunkowe. Rysunek jest dynamiczny, gdy odzwierciedla rozmach. Stosuje się
wówczas długie linie, zamaszyste, pewne kreski. Rysunek statyczny służy do przedstawienia
sylwetki nieruchomej.

Ze względu na sposób ujęcia obiektu (tematu), rysunki można podzielić na:

• szkice – swobodne, szybkie rysunki, przedstawiające ogólny zarys przedmiotu (obiektu)

proporcje, ruch, mogą być też „notatką” plastyczną.

• studia rysunkowe – sumienne, dokładne rysunki, mające na celu zapoznanie się

z wyglądem obiektu, operują większą ilością środków wyrazu artystycznego niż szkic,

Szkic – projekt, zarys, pomysł kompozycji wykonany w materiale pozwalającym na

zastosowanie szybkiej i nieskomplikowanej techniki. Szkic może być malarski, rzeźbiarski,
rysunkowy, architektoniczny.

Studium (z łac. usiłowanie, badanie) – ma na celu zapoznanie się z wyglądem, dokładny,

„wypracowany” szkic.

Rys. 28. Rysunek dynamiczny (a), rysunek statyczny (b)
Źródło: Ewa Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 41.

Rys. 29. Szkic rysunkowy
Źródło: Ewa Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 41.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Rysunki: a) linearny, b) walorowy, c) światłocieniowy
Źródło: Ewa Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 41.

Techniki rysunkowe

Skorzystaj również z materiału nauczania dotyczącego wykonywania rysunków

odręcznych, który znajduje się w jednostce modułowej 311[34].O2.01 – dotyczącego zasad
rysowania.

Poniży materiał nauczania, wzbogacono dodatkowymi wiadomościami, dostosowując go

do omawianych treści.

Wybór określonych materiałów i techniki rysunku nie jest sprawą dowolną. Punktem

wyjścia tego wyboru jest nasz własny zmysł twórczy, przewidywany efekt plastyczny, jak
również motyw i zawartość zamierzonego rysunku.

Środki rysownicze możemy podzielić na kilka grup.

• do pierwszej należą te, które dają grubą linię, a więc węgle, sangwiny, kredy (także kredki

nie oprawne w drewno),

• do drugiej – środki zostawiające cienką kreskę, czyli ołówki, srebrne sztyfty, pióra,

długopisy, pióra z trzciny, zaostrzone drewienka,

• do trzeciej płynne środki rysownicze.

Rysunek artystyczny – malarski

Ten typ rysunku służy do przekazywania przeżycia, uczucia, pragnienia, myśli różnego

typu w takiej formie, by u patrzącego wywołać przeżycie natury estetycznej. Cechą
charakterystyczną rysunku artystycznego jest jego emocjonalne oddziaływanie na
oglądającego. Jest to zatem rysunek subiektywny na temat pewnej rzeczywistości.

Rysunek ilustracyjny

Mieści w sobie te rodzaje wypowiedzi o rzeczach i zjawiskach, których nie można

przekazać bezpośrednio, ponieważ były w innym czasie, miejscu, są niedostępne dla
pragnącego je wiedzieć. Ten typ rysunku zastępuje opis słowny, w jego ramach możemy
mówić o rysunku architektonicznym archeologicznym. Zdarza się, iż ten typ rysunku ma
cechy rysunku artystycznego. Ilustracje od dawna wykorzystywane są w dydaktyce.

Rysunek zawodowy, techniczny

Szkic, plan budynku, rysunek obrabianego przedmiotu, rysunek splotu tkackiego, rysunek

połączeń elektrycznych, schemat rysunku kroju elementów obuwia, ubioru, schemat procesu
technologicznego – są to przykłady rysunków, które we właściwy sposób wyjaśniają, co może
być przedmiotem procesu produkcyjnego lub w jaki sposób ten proces powinien być

H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia.

Skrypt – Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 21–22.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonany. Przytoczone rysunki związane są z wykonywanym zawodem czyli są to rysunki
zawodowe, a więc rysunek budowlany, maszynowy, elektrotechniczny, włókienniczy,
krawiecki, obuwniczy, kartograficzny.

Rysunek modelowy

Odtwarza dokładnie zarówno ogólną sylwetkę, jak i szczegóły fasonu, cięcia i ozdoby

danej sztuki. Wyraźna kreska rysunku ukazuje kształt elementów składowych takich jak
kołnierze, rękawy, kieszenie, patki. Ukazuje linie modelowe, stębnówki, układ fałd, układ
kraty i pasów, jeśli występują we wzorze materiału, hafty i wszelkie zdobienia. Gdy jest to
wskazane, rysunek się podmalowuje. Są dwa sposoby przedstawiania modelu: na figurze lub
w ułożeniu płaskim. Odzież ułożona jest płasko, a linie konstrukcyjne schematu figury służą
do zorientowania się w proporcjach. Kontur odzieży jest narysowany szerzej, bardziej
oddalony od osi symetrii niż na to wskazuje zarys schematu postaci.

Rysunek żurnalowy

Jest to odmiana rysunku czy raczej specyficzny sposób pokazywania poprzez ujęcie

rysunkowo-graficzne nowych tendencji w modzie, ubioru, obuwia. Rysunek żurnalowy nie
przedstawia dokładnie szczegółów, nie uwzględnia niektórych cięć konstrukcyjnych, które
mogą być niezbędne dla uzyskania modnej linii. Daje natomiast ogólne wyobrażenie o całości
modelu. Bywa wykonywany szkicowo, niekiedy grubą kreską i plamą. Jest malowany
pędzlem, charakteryzują go duże różnice w grubości linii. Narysowany piórkiem ma linię
cienką i dość równą. Spotyka się również „rysunki” realizowane i zestawiane w postaci
płaskich plam, jakby wycięte z papieru. Można stwierdzić, że w rysunku żurnalowym
dozwolone są wszystkie sposoby, byleby w sposób zasadny i czytelny przedstawić
oglądającym nową ideę w modzie.

Rysunek lawowany

Jeżeli do rysunku tuszem, wykonanego za pomocą piórka, patyka lub pędzla, domalujemy
(pędzlem) rozwodnionym tuszem plamy o rozmaitych natężeniach (walorach), to będzie to
rysunek lawowany. Przez odpowiednie rozcieńczenie tuszu wodą można uzyskać plamy
przechodzące od walorów bardzo słabych do bardzo silnych (aż do czerni). Rysunek
lawowany polega na umiejętnym zestawieniu białych plam papieru z różnymi szarościami
i czarnym rysunkiem. Rysunki lawowane można również wykonać atramentem lub tuszem
w kolorze sepii. Rysunek lawowany bardzo się nadaje do stosowania, zarówno przy tematach
ilustracyjnych, jak i przy szkicach z natury.

Rys. 31. Przykłady rysunków lawowanych
Źródło: Ewa Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 75.

J. Lewicka: 100 technik plastycznych. Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego, Nasza

księgarnia, Warszawa 1969, s. 9÷12, 14.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Frottage

Frottage jest techniką odbijania faktury powierzchni przedmiotów i materiałów

podkładanych pod papier przez pocieranie go grafitem. Kto nie zna dziecięcej zabawy
polegającej na odbijaniu tą techniką monet, wzorów rzeźbionych kasetek i tym podobnych
przedmiotów?

Do wykonania odbitki jest potrzebny tylko papier odbitkowy i grafit lub kredka

świecowa.
Wykonanie odbitek:

• na wybrany przedmiot lub płytkę graficzną nakładamy papier odbitkowy,

• przytrzymując papier dłonią, pocieramy kawałkiem grafitu lub kredki świecowej

trzymanej poziomo, aby duża płaszczyzna kredki przylegała do papieru. Można także
rozcierać proszek grafitowy palcem.

Odbitki komponujemy, drukując kilka struktur na jednym papierze, powielając je lub

montujemy wycięte. Kolorowe kredki i grafity, barwne podobrazia, retusze i podmalówki
dodadzą nowych wartości odbijanym strukturom. Można je też łączyć z rysunkiem
i malarstwem. W technice frottage’u występuje tak element przypadku, jak i świadomego
komponowania. Wtarte w papier faktury nabierają nowych znaczeń, często zaskakujących,
sugerują skojarzenia, które zostają urealnione przez nadanie im retuszem nowych cech. Bez
specjalnej formy drukarskiej i kłopotliwego nakładania farby można uzyskać piękne
i subtelne obrazy faktur. Praca łatwa do wykonania, ale wymagająca w pełni świadomego
wykorzystania formy uzyskanej mechanicznie. Nie wystarczy samo odbicie struktur, trzeba za
ich pomocą przekazać bogate treści.

Frottage może być stosowany w rysunku jako sposób przedstawiania różnych faktur

materiałów.

Technika przenoszenia rysunków żurnalowych na schematy sylwetek.

Aby przenieść model ubioru na schemat sylwetki ustawionej przodem, trzeba pamiętać,

że skręcenie ukośne figury w żurnalu daje skróty zgodne z zasadami perspektywy. Technika
przenoszenia rysunków żurnalowych na schematy sylwetek polega na:
1) przygotowaniu szablonu sylwetki ludzkiej widzianej od przodu. sylwetka powinna

znajdować się w pozycji swobodnej i odpowiedniej do pokazania na niej ubioru,

2) wyznaczenie głównych linii odzieży na wybranym rysunku żurnalowym,
3) zrozumienie fasonu i jego proporcji,
4) umieszczenie na schemacie osi symetrii,
5) rysowanie krawędzi, krawędzi zapięć przodów. (Jeżeli na środku przodu jest zapięcie,

należy pamiętać, że krawędź przodu w modelach damskich jest wysunięta poza oś symetrii
w lewo figury, a w męskich – w prawo. Na osi symetrii są rozmieszczone guziki do
zapięcia jednorzędowego. Przy zapięciu dwurzędowym guziki rzędów znajdują się
w jednakowej odległości od tej osi. Na osi krzyżują się klapy kołnierza, na niej znajduje
się szpic dekoltu w kształcie litery V. Wszystkie inne elementy fasonu odnosi się do
pozostałych linii pomocniczych odzieży.

M. Daszyńska: Techniki graficzne, powielanie i odbijanie. Techniki plastyczne, WSiP, Warszawa 1992, s. 67– 70.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Pomocnicze linie odzieży wprowadzone na rysunku
Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.176.

Rodzaje asortymentów odzieży

Zbiór wyrobów odzieżowych, spełniających określone funkcje względem użytkownika.

Podział odzieży na grupy asortymentowe:

Rys. 33. Podział odzieży na grupy asortymentowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Encyklopedia Techniki. Przemysł lekki. WNT, 1986, s. 392.

Odzież w poszczególnych grupach asortymentowych różni się między sobą:

1) stopniem złożoności budowy – okrycia i odzież wierzchnia występują przede wszystkim

jako wyroby wielowarstwowe, często z konstrukcją nośną, bielizna oraz pozostałe wyroby
– jako jednowarstwowe,

2) cechami użytkowymi.

Wyroby odzieżowe (odzież)

Okrycia

Ubiory

Bielizna

Nakrycia głowy

Galanteria

odzieżowa

-  Płaszcze
-  Kurtki
-  Peleryny
-  Podpinki
-  Pelisy
-  Futra
-  Kożuchy
-  Okrycia

pozostałe

-  Ubrania
-  Marynarki
-  Spodnie
-  Wdzianka
-  Wiatrówki
-  Skafandry
-  Kamizelki
-  Bonżurki
-  Żakiety
-  Suknie
-  Garsonki
-  Bluzki
-  Podomki
-  Spódnice
-  Spodniumy
-  Kostiumy
-  Komplety

plażowe

- Ubiory

pozostałe

- Koszule

dzienne i halki

-  Koszule nocne
-  Piżamy
-  Komplety
-  Lizeski
-  Spodenki
-  Kalesony
-  Płaszcze

kąpielowe

- Bielizna

pozostała

-  Czapki
-  Furażerki
-  Kaptury
-  Berety
-  Kapelusze
-  Chustki na

głowę

- Nakrycia

głowy
pozostałe

- Wyroby

gorseciarskie
z tkanin

- Chusteczki do

nosa

- Śliniaczki
- Szale, szaliki,

apaszki

-  Rękawiczki
-  Kołnierzyki
-  Mankiety
-  Krawaty,

krawatki,
muszki

- Wyroby

galanteryjne
pozostałe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spódnice

Terminu spódnica używa się obecnie do określenia części dolnego ubioru dziewczęcego

lub damskiego (od talii do dołu). Wiele kształtów spódnic ulega zmianie ze zmieniającą się
modą. Istnieją jednak również spódnice klasyczne, ponadczasowe. Spódnice różnią się
między sobą długością, szerokością, fasonem, krojem i rodzajem wykończenia.

Rys. 34. Rodzaje spódnic: od lewej: supermini, mini, ladymini, mezzo, midi, maxi, zasłaniająca kostki, do ziemi
Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 80.

Rodzaje spódnic

Długości:

• supermini – do połowy ud,
• mini – odsłaniająca kolana,

• ladymini – do połowy kolana,

• mezzo – zakrywająca kolana,
• midi – do połowy łydek,

• maxi – zakrywająca łydki do kostek,
• zasłaniająca kostki,

• do ziemi, zakrywająca obuwie.

Fasony:
• spódnica wąska – brzeg wykończenia dołu spódnicy jest węższy niż obwód w biodrach,

• spódnica prosta – wąska sylwetka powstaje dzięki równo przebiegającym szwom

bocznym,

• spódnica poszerzana – wygodna podczas chodzenia spódnica powstaje dzięki

rozchodzeniu się szwów na boki,

• spódnica swing – wąska w biodrach spódnica poszerza się ku dołowi dzięki zszyciu

odpowiednio skrojonych, podłużnych pasów materiału,

• spódnica kloszowa – dzięki wykrojowi w kształcie koła lub połowy koła uzyskuje się

szeroki dół,

• spódnica zamaszysta, balerina – powstaje dzięki ściągnięciu w pasie dużej ilości

materiału,

• spódnica z klinów – spódnica zszyta z poszerzanych ku dołowi, podłużnych pasów

materiału,

• spódnica skrzynkowa – widoczne szwy powodują, że skrojona prosto spódnica

przypomina skrzynkę,

• spódnica z godetami – wszyte w szwy elementy przypominające dzwonki poszerzają

dolny brzeg spódnicy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• spódnica z falban – powstaje w wyniku zszycia poprzecznych, coraz szerszych ku dołowi

pasów materiału,

• spódnica falbaniasta – powstaje przez naszycie na spódnicę poprzecznych, luźno

opadających falban,

• spódnica marszczona z falbaną – naszyta na brzeg spódnicy marszczona falbana może

powstać z prostego pasa materiału lub koła,

• spódnica z karczkiem – jej cechą charakterystyczną jest to, że część spódnicy okrywająca

biodra jest gładka,

• spódnica dopasowana z rozkloszowaną falbaną – spódnica ta jest wąska w biodrach

z doszytą nisko, rozkloszowaną częścią,

• spódnica tunika – wierzchnia część spódnicy jest z reguły krótsza i szersza niż część

spodnia,

• bombka – szeroką spódnicę ściąga się w talii i na dole, przez co uzyskuje ona kształt

bombki,

• spódnica rozkloszowana z zębami – zęby lub asymetryczne brzegi sprawiają, że spódnica

wygląda elegancko lub przypomina strój ludowy,

• spódnica drapowana – elegancka, delikatnie marszczona spódnica,
• wąska spódnica plisowana – plisowane fałdy nakładają się na siebie, przez co spódnica

ma wąską sylwetkę,

• szeroka spódnica plisowana – spódnica rozkloszowana z odstającymi, rozszerzającymi się

ku dołowi plisowanymi fałdami,

• spódnica parasol – średnio szeroka, rozkloszowana spódnica plisowana lub marszczona

przypominająca kształtem złożony parasol,

• spódnica z kontrafałdami – pojedyncze plisowane fałdy umożliwiają swobodne

poruszanie się, a sylwetka pozostaje szczupła,

• spódnica z plisowanymi bokami, spódnica częściowo plisowana – plisowane fałdy dają

swobodę ruchów i stanowią efektowne wykończenie, wąskie spódnice można plisować na
dole lub na bokach,

• spódnica golfowa – charakterystycznym elementem tej spódnicy w stylu sportowym jest

wysoko sięgająca fałda z przodu spódnicy i wszyte z boków kieszenie,

• spódnica z zawiniętą fałdą – niezaprasowane fałdy nadają spódnicy miękkie, wygodne

kształty,

• spódnica portfelowa – luźne boczne brzegi spódnicy nachodzą na siebie, często są

przytrzymane tylko w pasie,

• spódnica szkocka (kilt) – owija się ją wokół bioder, charakteryzuje się bocznymi,

nachodzącymi na siebie fałdami, szyje się ją z kraciastych materiałów,

• spódnica sportowa – duże kieszenie i plisa na guziki są charakterystycznymi elementami

tej spódnicy,

• spódnico-spodnie – nogawki szerokich spodni są dokładnie do siebie dopasowane, co

sprawia, że wyglądają one jak spódnica.

Bluzki

Bluzka, to górna część ubioru damskiego lub dziewczęcego noszona do spodni lub

spódnic. Dzisiejszą modę charakteryzuje duża ilość różnego rodzaju bluzek.

Charakterystyczne cechy poszczególnych rodzajów bluzek, jak: dekolt, rodzaj

kołnierzyka, długość, fason, rodzaj wykończenia i zdobienia oraz materiał, z którego zostały
uszyte decydują o stylu tego elementu odzieży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 35. Rodzaje bluzek: od lewej: koszulowa, z wyłogami, ze stójką, z zapięciem polo, wiązana, wkładana

przez głowę

Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 82.

Rodzaje bluzek:
• bluzka koszulowa – jej charakterystycznymi cechami są: prosty krój, rękawy

z mankietami i zapięcia na plisie,

• bluzka z wyłogami, bluzka ze stójką – bluzki zapinane na guziki na całej długości, mają

różne wykończenia dekoltu (stójka lub kołnierzyk), zapięcie na plisie widoczne lub nie,

• bluzka z zapięciem polo – sportowa bluzeczka z dzianiny, rozpinana do połowy długości,

zapięcie na plisie,

• bluzka wiązana pod szyją – plisy pod szyją wiąże się lekko na supeł lub w kokardę,

• bluzka wkładana przez głowę – rozcięcie w tego typu bluzkach ułatwia ich wkładanie,

• bluzka długa – jest szeroka i dość długa, nosi się ją luźno lub przepasaną,
• top – mała bluzeczka bez rękawków, często na ramiączkach,

• kasak – długa, prosta bluzka, często z rozcięciami po bokach, najczęściej przepasana,

• bluzon – krótka bluzka zapinana na guziki, obszerna u góry, z wąskim dolnym brzegiem,
• bluzka z baskinką – bluzka z doszytą lub specjalnie skrojoną baskinką,

• bluzka z zakładanymi przodkami – przednie części bluzki nakłada się luźno na siebie

i mocuje z boku,

• bluzka w stylu ludowym – charakterystycznymi czechami są marszczenia pod szyją i na

rękawach, hafty i tasiemki,

• bluzka w stylu romantycznym – koronkowe aplikacje, lampasy, marszczenia i falbanki są

charakterystyczne dla tego rodzaju bluzek,

• bluzka Carmen – charakterystyczny jest zdobiony falbanami dekolt zachodzący na

ramiona,

• bluzka sportowa w stylu safari – kieszenie na wysokości piersi, naramienniki i podwijane

rękawy podkreślają sportowy styl tej bluzki,

• dżemper – luźna bluzka, wąska u dołu, wkładana przez głowę, najczęściej wykonana

z dzianiny,

• bluzka koszulowa – wygodna, wkładana przez głowę bluzka z cienkiego trykotu, o kroju

męskiego podkoszulka, z krótkimi rękawami lub bez rękawów.

Sukienki

Sukienka stanowi ważny element odzieży damskiej. Pierwowzory sukienek noszono już

w starożytności.

Sukienka jest jednoczęściowym ubiorem damskim lub dziewczęcym okrywającym tułów

oraz częściowo lub całkowicie nogi. Jeżeli sukienki są dwuczęściowe (garsonki), obie części
szyje się osobno.

Poszczególne sukienki różnią się fasonami, szerokością, krojem, wykończeniem

i rodzajem zdobień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Rodzaje sukienek: od lewej: koszulowa – szmizjerka, płaszczowa, wieczorowa z gorsetem,

popołudniowa, w stylu ludowym, ludowa

.Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 83.

Rodzaje sukienek:
• sukienka futerał – układa się na ciele, uwidaczniając kształt sylwetki, nie jest jednak

obcisła,

• sukienka o linii prostej – charakterystyczny jest dla niej prosty fason bez wcięcia w talii,

• sukienka luźna – luźno opadająca, poszerzana ku dołowi,
• princeska – podłużne pasy materiału, z których uszyta jest sukienka, pozwalają na

dopasowanie jej górnej części i poszerzenie spódnicy,

• sukienka z fałdami – do podłużnej górnej części sukienki doszywa się rozkloszowaną lub

plisowaną spódnicę,

• sukienka koszulowa – szmizjerka – jest luźna, z mankietami na rękawach i koszulowym

kołnierzem, zapina się ją na guziki na całej długości lub do połowy i wiąże w talii,

• sukienka płaszczowa – z reguły szyje się ją ze sztywnych materiałów jest zapinana na

całej długości, zwykle ściąga się ją paskiem,

• suknia wieczorowa z gorsetem – obcisła, odsłaniająca ramiona górna część sukienki jest

uformowana za pomocą fiszbin, czasem sukienka ma wąskie ramiączka,

• sukienka popołudniowa – elegancka, mało wycięta pod szyją sukienka z długimi

rękawami, nosi się ją w dzień i wieczorami, podczas małych uroczystości,

• sukienka w stylu ludowym – charakterystyczne są szerokie rękawy, szeroka część górna

i spódnica, hafty, falbanki i szeroki pas podkreślający talię,

• sukienka ludowa (dirndl) – sznurowany kaftanik lub gorsecik, bufiaste rękawy, szeroka

spódnica i falbany charakteryzuję tę ludową sukienkę z obszarów podalpejskich (można ją
spotkać tylko w Niemczech i Austrii),

Spodnie

Spodnie były kiedyś wyłącznie częścią ubioru męskiego, obecnie noszą je także kobiety.

Różnorodne formy spodni wynikają z okoliczności, w jakich się je nosi i zależą od
zmieniającej się mody.

Spodnie różnią się długością, szerokością, fasonem, rodzajem zakończenia nogawek,

krojem i rodzajem wykończenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Rodzaje spodni: od lewej: rurki, o linii prostej, dzwony, szorty, bermudy, kolarki
.Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 85.

Rodzaje spodni:
• spodnie rurki – wąskie spodnie, których nogawki wyraźnie zwężają się ku dołowi,
• spodnie o linii prostej – wąskie w biodrach spodnie o prostych nogawkach,

• spodnie dzwony – wąskie w biodrach spodnie, których nogawki rozszerzają się od kolana

w dół,

• spodnie szerokie – obszerne spodnie o prostym kroju,
• spodnie z zakładkami w pasie – szerokie w biodrach spodnie, których nogawki zwężają

się ku dołowi (o linii marchewki),

• spodnie narciarskie – strzemiona napinają nogawki spodni,

• spodnie z zakładkami – zakładki poniżej pasa umożliwiają swobodę ruchów,
• spodnie z mankietami – mankiety nadają spodniom styl sportowy,

• dżinsy – charakterystyczne dla tych spodni jest widoczne stębnowanie, nity i skórzane

naszywki,

• bufiaste spodnie za kolano (pumpy) – wąskie spodnie z mankietem tuż za kolanem,
• golfy – luźne spodnie z naddaniem nieco poniżej kolana z zasłoniętym mankietem,

• szarawary – długie, szerokie spodnie, których nogawki są zakończone bufką,

• szorty – krótkie spodenki często bywają obcisłe,
• bermudy – nogawki spodni sięgają tuż przed kolano,

• kolarki – wąskie spodnie sięgające do kolan,

• rybaczki – dość szerokie spodnie o długości ¾,
• spódnico-spodnie – sięgające do pół łydki szerokie spodnie, podobne do spódnicy,

• spodnie orientalne – szerokie spodnie nisko zszyte w kroku, mocno zwężane ku dołowi.

Kamizelki, bluzy, żakiety i kurtki

Kurtka jest to krótkie okrycie wierzchnie wykonane z różnych materiałów. Jest

elementem zarówno stroju męskiego, jak i damskiego oraz dziecięcego. Kurtka stanowi
uzupełnienie spodni lub spódnicy. Żakiet ze spódnicą tworzą kostium.

Kurtki ze względu na różnorodne przeznaczenie i styl różnią się między sobą fasonem,

długością, szerokością, krojem, rodzajem materiału, wykończeniem, rodzajem dodatkowych
elementów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 38. Rodzaje kamizelek i żakietów: od lewej: bolerko, kamizelka, krótki żakiet, dopasowany żakiet, żakiet

damski (blezer), żakiet w stylu koszulowym

Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 86.

Rodzaje:
• bolerko – króciutka, rozcięta z przodu kurteczka sięga do pasa, zwykle jest bez kołnierz

i bez rękawów,

• kamizelka – sięga niewiele poniżej talii, jest wcięta w pasie, bez rękawów, często jej tylną

część szyje się z podszewki,

• krótki żakiet – krótki, luźny żakiet,

• Spencer – sięga talii, jest dość dopasowany, jego brzegi są z przodu często ukośnie ścięte,

• bluzon – krótka, dość szeroka kurtka, wąska u dołu, najczęściej wszyta w pasek,
• janker (żakiet bawarski) – prosto skrojony żakiet, najczęściej bez kołnierza lub ze stójką,

• długa kamizelka – długa, wąska kamizelka kobieca, noszona luźno,

• kardigan – sięgający bioder, lekko wcięty w talii żakiet bez kołnierza z głębokim

dekoltem,

• kurtka prosta – długa kurtka o prostej linii, o mocno podkreślonych ramionach,

• kurtka rozkloszowana – wąska w ramionach kurtka, rozkloszowana ku dołowi,

• długie wdzianko – dłuższa postać bluzonu, w którym zwężenie znajduje się poniżej bioder
• bosmanka (kaban) – długa, wcięta w talii kurtka, z szerokimi wyłogami, najczęściej

dwurzędowa,

• żakiet damski dopasowany – delikatny żakiet, mocno wcięty w talii, z klasycznymi

wyłogami,

• żakiet damski (blezer) – żakiet w stylu sportowej elegancji, lekko dopasowany w talii,

jedno- lub dwurzędowy, z wyłogami,

• żakiet w stylu koszulowym – luźny żakiet, często bez podszewki, z koszulowym

kołnierzem i mankietami,

• kurtka safari – kurtka przewiązywana w talii, z dużymi naszytymi kieszeniami,

marszczeniami i epoletami,

• parka – grubsza, długa kurtka z dużymi kieszeniami, kapturem, ściągana sznurkiem w talii

i na dole,

• anorak – kurtka z kapturem, u dołu zakończona ściągaczem, często wkładana przez głowę

lub zapinana na suwak,

Płaszcze

Płaszcz służy jako odzież wierzchnia, jest elementem ubiorów męskich, damskich

i dziewczęcych. Płaszcz jest dłuższy i z reguły obszerniejszy niż kurtka. Styl płaszcza zależy
od rodzaju materiału i fasonu, od stylu z kolei zależy jego przeznaczenie. Cechy różniące
poszczególne płaszcze, to: fason, długość, szerokość, krój i rodzaj wykończenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 39. Rodzaje płaszczy: od lewej: luźny, rozkloszowany, dyplomatka, męski raglanowy, ulster, palto
Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 87.

Rodzaje:
• płaszcz luźny – prosto skrojony lub lekko poszerzany, luźno opadający płaszcz,

• płaszcz rozkloszowany – wąski w ramionach, rozszerzany ku dołowi,
• dyplomatka – płaszcz w stylu męskiej marynarki, wcięty w talii, z wyłogami, jedno- lub

dwurzędowy,

• redingot – dopasowany w talii płaszcz damski, z wyłogami, szyty z podłużnych pasów

materiału, co umożliwia jego poszerzanie ku dołowi,

• płaszcz raglanowy – z reguły dość szeroki, przytrzymywany jedynie paskiem,

charakterystycznymi cechami są raglanowe rękawy i szalowy kołnierz,

• peleryna – jest szeroka, bez rękawów, różnej długości, dłuższe peleryny mają zwykle

otwory na ręce,

• trencz – luźny płaszcz na każdą pogodę, najczęściej dwurzędowy, z szerokimi wyłogami,

przewiązany w talii, charakterystycznymi elementami wykończenia są naramienniki
i karczek wszyty w szwy boczne,

• płaszcz w stylu sportowym – sięgający kolan płaszcz noszony podczas brzydkiej pogody,

zwykle jednorzędowy, często z zakrytym zapięciem i widocznym stębnowaniem, można
go nosić luźno lub związywać paskiem,

• budrysówka – krótki płaszcz w stylu sportowym z dużymi, naszytymi kieszeniami,

kapturem, zapinany na kołeczki,

• męski płaszcz raglanowy (slipon) – luźny płaszcz męski z raglanowymi rękawami, często

z zakrytym zapięciem, charakterystycznymi elementami są: szeroki kołnierz i krótkie
wyłogi,

• ulster – masywny płaszcz męski z szerokimi, opadającymi wyłogami, najczęściej

dwurzędowy,

• palto – elegancki, wcięty w talii płaszcz z wyłogami podobnymi do wyłogów marynarki,

zwykle dwurzędowy, charakterystyczne elementy to rozcięcie ułatwiające chodzenie
i kieszenie z klapami.

Marynarki

Jednorzędówki – marynarki zapinane na jeden rząd guzików, mogą być zapinane na

jeden do trzech guzików, wyłogi najczęściej opadają. Zależnie od stylu marynarki kieszenie
mogą być cięte (wszyte) lub nakładane (naszyte). W połączeniu z kamizelką jednorzędówka
wygląda bardziej elegancko.

Dwurzędówki mogą mieć w każdym rzędzie od jednego do trzech guzików.

Przeważająca ilość dwurzędówek to marynarki z opadającymi lub zaostrzonymi wyłogami.
Kieszenie dwurzędówki są zwykle cięte. Ten rodzaj marynarki wybiera się, gdy chce się
wyglądać szczególnie elegancko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• marynarka dwurzędowa z opadającymi wyłogami,

• marynarka dwurzędowa z zaostrzonymi wyłogami.

Rys. 40. Rodzaje marynarek: a)marynarka jednorzędowa zapinana na jeden guzik, b) marynarka jednorzędowa

zapinana na dwa guziki, c) marynarka jednorzędowa zapinana na trzy guziki, d) marynarka
dwurzędowa z zaostrzonymi wyłogami.

Źródło: Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 89.

Zestawy odzieży

Zestawy odzieży damskiej

Od XIX w. powstają zestawy odzieży damskiej składające się z kilku sztuk odzieży.

Wcześniej jedynymi zestawami odzieży damskiej były komplety i kostiumy szyte zwykle
z tego samego materiału. Dzisiejsza moda umożliwiła zestawienia, które zależą od
indywidualnych gustów.

Kostium składa się ze spódnicy i żakietu, czasem uzupełnia się go kamizelką. Kostium

klasyczny charakteryzuje surowe, niemal męskie wykończenie i użycie ponadczasowych
materiałów. Żakiet z wyłogami jest lekko wcięty w talii, jedno- lub dwurzędowy z wszytymi
kieszeniami. Wąską spódnicę szyje się z tego samego materiału, z którego jest uszyty żakiet.

Modne kostiumy nie są tak klasyczne, mają różnorodne wykończenia. Często łączy się

ze sobą materiały i wszywa zdobienia. Nazwa kostiumu zależy najczęściej od rodzaju żakietu
lub stylu.

Rodzaje zestawów odzieży:
• kostium klasyczny,
• kostium Chanel,

• kostium w stylu ludowym,

• garsonka – składa się ze spódnicy i nieusztywnionego żakietu,
• garnitur damski (spodnium) – zestawienie marynarki i spodni,

• ubranie koordynowane – nazwy tej używa się do określenia zestawów odzieży

z harmonizujących ze sobą materiałów, są to różne gatunkowo lub kolorystycznie
materiały o takim samym wzorze lub materiały o różnym wzorze, lecz o identycznym
układzie kolorów,

• zestaw oddzielnych części odzieży – połączenie pasujących do siebie części odzieży,

których nie sprzedaje się jednak w kompletach,

• zestaw zharmonizowanych części odzieży – połączenie pasujących do siebie pod

względem stylu i materiału części odzieży,

• komplet – nazwą tą określa się zestawienie kostiumu, sukienki lub garnituru z płaszczem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• kompozycja – poszczególne elementy kompozycji szyte są z różnych, lecz pasujących do

siebie materiałów.

Rys. 41. Rodzaje zestawów odzieży damskiej: a) kostium klasyczny, b) kostium Chanel, c) kostium w stylu

ludowym, d) garsonka, e) garnitur damski (spodnium), f) ubranie koordynowane, g) zestaw
oddzielnych części, h) zestaw zharmonizowanych części, i) komplet, j) kompozycja

Źródło: Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 89.

Garnitury

Garnitur składa się z marynarki i spodni. Jest głównie strojem męskim i chłopięcym.

Materiał, fason i wykończenie garnituru zależą od przeznaczenia. Wśród garniturów dominują
wprawdzie klasyczne fasony, ale wpływ mody daje się zauważyć także i tutaj.

Uzupełnienie do garnituru dwuczęściowego może stanowić kamizelka – powstaje w ten

sposób garnitur trzyczęściowy.

Często spotyka się również zestawienia marynarek i spodni. Poszczególne części są

uszyte z różnych materiałów, są jednak dopasowane kolorystycznie pod względem kroju,
wzorów i wykończeń.
• zestaw z marynarką w stylu sportowym – elegancka marynarka w stylu sportowym jest

z reguły jednokolorowa, zapinana na metalowe guziki, jedno- lub dwurzędowa,

• garnitur konferencyjny – jednorzędówka z kamizelką lub dwurzędówka, szyta zwykle

z ciemnych eleganckich materiałów,

• zestaw sportowy – szyty zwykle z surowych materiałów, z wykończeniami w stylu

sportowym takim, jak widoczne stębnowania, naszywane kieszenie, pasek na tyle
marynarki,

• komplet wypoczynkowy – wdzianko szyje się często w stylu koszulowym lub ściągnięte

na dole, z plisą na guziki i rękawami z mankietem, często jest ono bez podszewki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• garnitur w stylu ludowym – charakterystyczne dla tego garnituru są: stójka, kontrastowe

obszycia, hafty, aplikacje i ozdobne guziki.

Rys. 42. Rodzaje zestawów odzieży męskiej: od lewej: zestaw z marynarką w stylu sportowym, garnitur

konferencyjny, zestaw sportowy, komplet wypoczynkowy, garnitur w stylu ludowym

Źródło: Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszaw 1999, s. 89.

Rysowanie odzieży w sposób linearny w oparciu o właściwości plastyczne materiałów

Właściwości plastyczne materiałów:

• miękkość (materiały miękkie – sprężyste),

• sztywność (materiały sztywne – mało sprężyste),

• puszystość,
• grubość (materiały cienkie, grube),

• fakturowość (materiały gładkie lub ziarniste),

• matowość lub połysk,
• elastyczność (materiały rozciągliwe).

Na rys. 43 przedstawiono rysowanie odzieży w sposób linearny sugerujące ich

właściwości plastyczne.

Rys. 43. Fasony dostosowane do gatunków tkaniny: a) materiał cienki i miękki (szyfon) – sukienka

damska letnia, b) materiał gruby i sztywny (elana) – płaszcz damski jesienny, c) materiał
gruby i miękki (flausz wełniany) – płaszcz męski jesienny

Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP,
Warszawa 1996, s. 293.

Fakturowość materiału

Faktura jest to cecha powierzchni przedmiotu wynikająca ze specyfiki materiału budowy

i techniki wykonania Powierzchnie materiałów odzieżowych bywają gładkie i ziarniste,
szorstkie i puszyste, matowe i błyszczące. Zjawiskiem charakterystycznym dla ostatnich lat

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest świadome poszukiwanie efektów fakturowych tkanin i dzianin, wyzyskiwanie możliwości
tkwiących w kształtowaniu ich grubości, czyli trzeciego wymiaru.

Produkowane przez przemysł włókna syntetyczne oraz mieszanki włókien naturalnych

z syntetycznymi powodują, że efekty plastyczne tkanin wynikają nie tyle z charakteru samego
surowca, ile ze skrętu przędzy i budowy splotów, a przede wszystkim z udoskonalonej
techniki wykończalniczej. Produkuje się materiały o wzorach wypukłych i lśniących, tkaniny
jedwabne i nylonowe o fantazyjnych wypukłych splotach, gofrowane tafty, tiule wypukło
haftowane, dżerseje grubo dziane i przetykane srebrną lub złotą nitką.

Z tkanin bawełnianych są znane również tkaniny gofrowane oraz piki o fantazyjnej

wypukłej fakturze. Trójwymiarowe tkaniny wełniane to bouclè o fakturze naśladującej owcze
futro, tkanina moher naśladująca sierść oraz włochate tkaniny kocowe. Z włókien
syntetycznych wyrabia się też grube materiały imitujące najrozmaitsze gatunki futer.

Z materiałów o bogatej fakturze szyje się odzież o uproszczonym kroju. Efektowne są

zestawienia dwóch materiałów o różnych fakturach, z których jeden jest gładki, a drugi
o powierzchni nierównej. Do tradycyjnych połączeń tego typu należy użycie puszystego futra
jako przybrania do płaszcza z gładkiej tkaniny. Ładnie wygląda połączenie gładkiej tkaniny
wełnianej z dzianiną, golf i rękawy zrobione na drutach do gładkiej sukni, lub po prostu
suknia, tzw. bezrękawnik, założona na bluzkę zrobioną grubym ozdobnym ściegiem. Dobrze
prezentują się różne wdzianka, także męskie, ozdobione dzianiną.

Dobre zestawienie uzyskuje się z przybrania gładkimi mankietami i kołnierzem odzieży

o powierzchni nierównej, o efekcie supełków. Welwetową lub aksamitną suknię przybiera się
kołnierzykiem z gładkiego jedwabiu. Przy kostiumach, żakietach, płaszczach o matowej,
szorstkiej powierzchni stosuje się przybrania z gładkiej połyskującej skórki.

Z powyższych przykładów łatwo wywnioskować, że przy zestawieniach dwóch faktur

obowiązuje zasada kontrastu. Jeśli jedna powierzchnia jest trójwymiarowa, druga powinna
być gładka, jeśli jedna jest błyszcząca druga musi być matowa. Im bardziej się różnią faktury
swoim wyglądem, tym lepszy efekt dają w zestawieniu.

Jeśli łączymy dwie tkaniny o różnej fakturze, to jedna z nich musi mieć zdecydowaną

przewagę. Dlatego najlepiej jest szyć całą sztukę odzieży z materiału o jednej fakturze,
a drugi materiał zastosować jako uzupełnienie.

Rys. 44. Faktury
Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s. 180.

Rysowanie odzieży w ujęciu płaskim linearnym

W celu narysowania sztuki ubioru w ułożeniu płaskim kładzie się ją na stole, zapina

guziki i wygładza, aby jak najlepiej uwidocznić proporcje. Jeden rękaw odkłada się w bok
tak, jak pozwala na to wszycie. Drugi rękaw odkłada się równo w bok, aby ukazać fason

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strony zewnętrznej. Na arkuszu papieru rysujemy oś symetrii i na niej zaznaczamy lekką
kreską linie poziome, odpowiadające podziałom schematu sylwetki: linie ramion, talii, kolan,
stóp. Na liniach poziomych odmierzamy podstawowe szerokości schematu. Jeżeli zachodzi
konieczność narysowania mniejszej sztuki odzieży, nanosimy pomocniczą konstrukcję od
podbródka do linii bioder lub od talii do kolan. Na tę pomocniczą konstrukcję nanosimy
rysunek odzieży przy zachowaniu prawidłowych proporcji. Kontur rękawów pod pachami
rysuje się poniżej linii pach. W celu symetrycznego rozmieszczenia brzegów kołnierza, klap,
kieszeni i innych detali fasonu kreśli się pomocnicze linie poziome na odpowiednich
wysokościach i punktami równo odmierzonymi od osi symetrii zaznacza się ich położenie. Po
wrysowaniu szczegółów fasonu, wszystkich szwów i zaszewek, dziurek na guziki i guzików,
rysujemy stębnówki (linią przerywaną), a następnie ewentualne ściegi ozdobne lub
dekoracyjne naszycia. Jeżeli chcemy przedstawić widok pleców rysujemy drugi rysunek.

Rys.45. Sposób wykonania rysunku modelowego odzieży w ujęciu płaskim
Źródło: Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.125.

Detale stroju

Kieszenie: nakładane, przecinane, umieszczone w szwach bocznych. Inna w kształcie

i wielkości jest kieszeń do sukni, inna do płaszcza, do skafandra, fartucha ochronnego.
Kieszenie umieszczone w górnej części odzieży służą czasem jako schowek na drobne
przedmioty, przeważnie służą jako ozdoba. Trzeba brać to pod uwagę przy określaniu jej
wielkości.

Przy projektowaniu detalu stroju bierzemy pod uwagę jego kształt i wielkość (ze względu

na funkcjonalność), proporcje w stosunku do całości ubioru i estetykę. Przypadkowe
proporcje w ubiorze wywołują wrażenie niepokoju, nieładu. Wielkość guzików, szerokość
paska, kołnierza, mankietów muszą być zharmonizowane jakąś wspólną wielkością. Powinny
być albo jednakowe, albo większe elementy muszą być zwielokrotnieniem mniejszych, a więc
dwa, trzy, cztery, pięć razy większe. Jeżeli są zachowane właściwe proporcje poszczególnych
części ubioru, mówimy, że została osiągnięta równowaga.

Rys.46. Przykład dobrych proporcji szerokości elementów ubioru
Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.173.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysowanie fragmentów odzieży w ujęciu przestrzennym linearnym

Odzież na sylwetce przypomina bryłę obrotową. Przystępując do jej rysowania

w perspektywie, należy ustalić linię horyzontu, która zawsze znajduje się na poziomie oczu.
Przy rysowaniu modelu odzieży należy brać jego najważniejsze linie: krawędzie spódnicy,
żakietu, kieszeni, pasków. Krawędzie poziome ubioru i inne linie równoległe do nich robią
wrażenie linii prostych, jeżeli są na poziomie naszych oczu. Linie te, gdy znajdują się nad
horyzontem, pozornie wyginają się w górę, a gdy są pod horyzontem – w dół. Im bardziej są
oddalone od poziomu naszych oczu, tym bardziej są zaokrąglone.

Szkicowanie ubioru z żywego człowieka sprawia pewne trudności, gdyż przy

nieznacznym nawet ruchu modelu zmienia się układ odzieży na figurze. Uczymy się więc
szkicować ubiory nałożone na manekina.

Spódnice

Jedną z najłatwiejszych do rysowania części odzieży jest spódnica. Linie pasa i dołu

spódnicy są w rzeczywistości lekko spłaszczonymi kołami, w skrócie perspektywicznym
przybierają one kształt elips. Lekkie poszerzenie spódnicy u dołu powoduje falowanie
dolnego jej brzegu, który przez to w ogólnych tylko zarysach utrzymuje formę elipsy.
Trudność przy rysowaniu stanowi układ fałd w materiale. Zupełnie inaczej układają się fałdy
wynikające ze zmarszczenia, a inaczej – z rozkloszowania. Zmarszczki usztywniają materiał,
wskutek czego tuż przy zmarszczeniu tkanina zawsze mniej lub bardziej odstaje. Najwięcej
fałd grupuje się przy wszyciu zmarszczenia w pasek. Tam są one najdrobniejsze, niżej zaś
łączą się w większe fałdy. W kloszowej spódnicy fałdy są najpłytsze tuż poniżej wszycia
w pasek. Im dalej od wszycia, tym fałdy są głębsze. Spódnica półkloszowa gładko przylega
do bioder, a fałdy tworzą się nisko. Fałdy zaprasowane mają ostro załamane linie brzegowe.
W odzieży włożonej na figurę nie widzimy fałd w rzeczywistej szerokości. Im są bliżej boku,
tym większym skrótom perspektywicznym ulegają, na rysunku powinny więc być coraz
węższe.

W celu poprawnego naszkicowania dolnej krawędzi spódnicy dobrze jest najpierw

zaznaczyć konstrukcję fałd. Wtedy narysujemy prawidłowy układ fałd w spódnicy.

Rys.47. Różne rodzaje spódnic i sfałdowany brzeg: a) w ogólnych zarysach utrzymuje formę elipsy,

b) zmarszczenia, c) fałdy, d) spódnica półkoszowa – fałdy nisko, e)fałdy zaprasowane, f) zaznaczenie
dolnej konstrukcji fałd

Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.119.

Kołnierze

Rysunek kołnierza włożonego na figurę (lub manekina) powinien oddać walcowaty

kształt szyi. Miękko wykładający się kołnierz nie jest na zgięciu zaprasowany. Grubość
wywinięcia powinna być zawsze uwidoczniona na rysunku, gdyż w przeciwnym razie
kołnierz wygląda jakby był zrobiony z papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 48. Rysunek kołnierza: a) dobry, b) zły, c) kołnierz z klapkami
Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.119, 121.

Rys.49. Różne typy kołnierzy: a) ciasno przylegający do szyi, b) na szerokim podkroju, c) na stójce, d) stojący

wykładany, e) płasko leżący, f) stójka.

Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.120.

Rękawy

Fałdy na rękawie powstają przy marszczeniu rękawa albo przy niektórych pozycjach ręki.

Fałdy odtwarza się w sposób uproszczony, oszczędny, oddając tylko charakterystyczne
załamania tkaniny.

Rys. 50. Układ fałd na rękawie a) wąskim, b) szerokim

Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.122.

Ornamenty przestrzenne

Budowa ornamentu przestrzennego

W celu przestrzennego wzbogacenia formy ubioru stosuje się różnego rodzaju

sfałdowania tkaniny. Mogą to być draperia i marszczenia, rozmaite wiązania pasków
materiału w formie kokard, wiązadełek i szalików, różnej szerokości falbany i falbanki,
riusze, tzw. wody, oraz dekoracyjne marszczenia rytmicznie przychwytywane ściegami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek elementów przestrzennych odzieży

W szkole odzieżowej wskazane jest nauczyć się prawidłowo rysować elementy

ornamentu przestrzennego.

Aby dobrze odtworzyć na rysunku fa1bankę, trzeba narysować dwie pomocnicze linie

równoległe, z których jedna oznacza miejsce zmarszczenia i wszycia falbanki, a druga – jej
luźno układającą się krawędź. Najpierw trzeba narysować fałdujący się brzeg krawędzi,
potem kontury załamań większych fałdek, a dopiero na końcu mniejsze fałdki tworzące się
przy wszyciu falbanki.

Jeżeli mamy pokazać riuszę (jest to pasek materiału zmarszczony i przestębnowany wzdłuż

środka), rysujemy dwie symetryczne falbanki stykające się w miejscu przeszycia. Woda jest to
marszczony pas tkaniny przytrzymany wszyciem na obu brzegach. Na rysunkach poniżej
pokazano także sposób przedstawienia marszczenia o rytmie nieograniczonym.

W celu poprawnego narysowania związanej kokardy lub przerzuconego wiązadełka

trzeba poznać konstrukcję układu paska tkaniny. Na rysunku 51 pokazano przykłady
rysowania różnych kokard.

Sfałdowania tkaniny: draperie, marszczenia, kokardy, szaliki, falbany, riusze, wody,

wiązania pasków, wiązania apaszek, wiązania krawatów

Rys. 51. Bluzki ozdobione ornamentem przestrzennym: a) symetrycznym, b) asymetrycznym
Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.174.

Rys. 52. Rysunek elementów ornamentu przestrzennego: a) falbanki, b) riuszy, c) „wody”, d) rytmicznego
marszczenia
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.176.

Rys. 53. Ornament przestrzenny: a) sfałdowania nieregularne, b) riusze, c) wody, d) wiązadła, e) draperia,
f) żaboty, g) frędzle, h) ogony (formy wiszące), i) klosze, j) układanka, k) plisowanka
Źródło: Ewa Fałkowska-Rękawek, „Podstawy projektowania odzieży, WSiP, Warszawa 2000, s. 79.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 54. Wiązanie kokardy i krawata
Źródło: M. H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska, „Rysunek zawodowy”, WSiP, Warszawa 1996, s.176.

Rys. 55. Układ fałd: a) organdyny, b) tafty, c) wełny
Źródło: M.H. Czurkowa, I. Ulawska-Bryszewska: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, Warszawa
1996, s. 178

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Do czego służy rysunek w odzieżownictwie?
2.   Jakie znasz techniki rysunkowe?
3.   Jakie znasz rodzaje rysunków stosowanych w odzieżownictwie? Krótko je

scharakteryzuj.

4.   Jakie znasz rodzaje poszczególnych asortymentów odzieży?
5.   Jak narysować odzież sposobem linearnym, sugerując właściwości plastyczne tkanin?
6.   Co możesz powiedzieć o fakturowości materiałów?
7.   Jak narysować odzież w ujęciu płaskim linearnym?
8.   Jak narysować odzież i jej elementy w ujęciu przestrzennym linearnym?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj w ujęciu płaskim dwa dowolne asortymenty odzieży na górną część ciała,

zawierające płaskie motywy dekoracyjne (guziki, mankiety, patki, paski). Zastosuj technikę
rysowania narzędziami zostawiającymi cienką kreskę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) położyć na stole jeden asortyment odzieży na górną część ciała (bluzka lub kamizelka lub

żakiet) o dowolnym fasonie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) ułożyć odzież zgodnie z zasadami obowiązującymi przy wykonywaniu rysunku

modelowego,

3)  narysować na arkuszu A3 oś symetrii i odpowiednie linie konstrukcyjne,
4)  nanieść odpowiednie proporcje odzieży na pomocniczą konstrukcję,
5)  narysować schemat odzieży zgodnie z zasadami rysunku modelowego,
6)  wrysować szczegóły fasonu odzieży: stębnowania i motywy dekoracyjne,
7)  stosować zróżnicowaną grubość kreski (linie konturowe grubsze, wewnętrzne cieńsze),
8)  omówić na forum klasy projekt i odnieść się do propozycji i uwag,
9)  powtórzyć czynności 1÷8 dla drugiego asortymentu odzieży.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

blok rysunkowy w formacie A3,

–

podziałka skalowa 1:4 lub 1:5,

–

narzędzia cienkorysujące (do wyboru): ołówki, piórko i tusz, czarna kredka, cienkopis,

–

gumka,

–

żurnale mody,

–

katalogi,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Narysuj w ujęciu perspektywicznym, sugerując właściwości plastyczne materiałów,

zaprojektowane przez siebie trzy asortymenty odzieży na górną i trzy asortymenty odzieży na
dolną część ciała. Zaprojektuj dekoracyjne ornamenty przestrzenne ubioru.

Uwaga: Zastosuj następujące techniki rysunkowe: ołówkiem, kredką, piórkiem,

flamastrem, lawowaniem, akcentując lekkość i szkicowość pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) Wykonać kilkanaście szkiców zaprojektowanych przez siebie asortymentów odzieży

z zaznaczonymi elementami dekoracyjnymi.

2)  Przedstawić szkice nauczycielowi.
3)  Dobrać odpowiednie techniki rysunkowe akcentujące lekkość i szkicowość pracy.
4)  Narysować, wybrane przez nauczyciela asortymenty odzieży z elementami dekoracyjnymi

w wybranych technikach rysunkowych.

5) Omówić na forum klasy projekt i odnieść się do propozycji i uwag.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

blok rysunkowy techniczny o formacie A4,

–

narzędzia do rysunku: ołówki, piórka, tusz, miękkie pędzle cienki i grubszy,

–

naczynie na wodę,

–

gumki,

–

żurnale mody,

–

katalogi,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3
1) Skomponuj dla zestawu odzieży z ilustracji, trzy różne materiały odzieżowe pasujące do

siebie, pod względem właściwości plastycznych i kolorystyki.
Uwaga: materiały mają różnić się między sobą miękkością, puszystością, grubością,
fakturowością, matowością, elastycznością, wzorzystością, walorem.

2) Przedstaw na rysunku żurnalowym zestaw ubioru z ilustracji.

Uwaga: Zastosuj dowolne techniki rysunkowe, możesz wrysować ubiór na schemat
sylwetki, skopiować ubiór. Do ukazania fakturowości zaproponowanych materiałów
zastosuj technikę frottage.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  wybrać z ilustracji odpowiedni zestaw ubioru,
2)  dobrać kilka zestawów kompozycji materiałowych,
3)  wybrać z nauczycielem najlepiej skomponowany zestaw materiałowy,
4)  dobrać odpowiednie techniki rysunkowe akcentujące lekkość i szkicowość pracy,
5)  wykonać rysunek żurnalowy zestawu odzieży z ilustracji,
6)  zastosować technikę frottage w zaproponowanych częściach ubioru, naśladując fakturę,

wzory i powierzchnie wybranej kompozycji materiałowej,

7) omówić na forum klasy projekt i odnieść się do propozycji i uwag.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki tkanin,

–

blok rysunkowy techniczny o formacie A4,

–

schemat sylwetki klasycznej wycięty z kartonu,

–

narzędzia do rysunku: ołówki, piórka, tusz, miękkie pędzle cienki i grubszy,

–

naczynie na wodę,

–

gumki,

–

fakturalne przedmioty do techniki frottage,

–

żurnale mody,

–

katalogi,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj przestrzenny wytwór plastyczny będący kompozycją zamkniętą lub otwartą

zawierającą rytm, relief, fakturę i ażur z zastosowaniem dowolnych materiałów odzieżowych
i plastycznych. Zastosuj różnorodne sposoby wykonywania przestrzennego wytworu
plastycznego: klejenie. szycie, łączenie, formowanie, odciskanie, malowanie.
Uwaga:

Proponowane rodzaje przestrzennych wytworów plastycznych: broszka, wazon, but na

prezenty, stroik.

Proponowane rodzaje materiałów odzieżowych: materiały odzieżowe o różnorodnych

właściwościach plastycznych (ażurowości, fakturowości, grubości, miękkości,
połyskliwości), z różnorodnych surowców włókienniczych (przędza, skóra, materiały
z włókien naturalnych i chemicznych).

Proponowane rodzaje materiałów plastycznych: koraliki, masa papierowa, modelina,

druciki, szyszki, muszelki, kamyczki, guziki, drobne przedmioty o różnej fakturowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) naszkicować dwie propozycje przestrzennych wytworów plastycznych będących

kompozycją zamkniętą lub otwartą,

2)  dobrać materiały z jakich będą wykonane przestrzenne wytwory plastyczne,
3)  opracować sposoby wykonania przestrzennych wytworów plastycznych,
4)  przedstawić nauczycielowi dwie propozycje przestrzennego wytworu plastycznego

zgodnie z punktami 1–3,

5) wykonać wytwór wybrany przez nauczyciela zgodnie z przyjętymi ustaleniami,
6) omówić na forum klasy projekt i odnieść się do propozycji i uwag.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

różnorodne materiały odzieżowe,

–

różnorodne materiały plastyczne,

–

blok rysunkowy techniczny o formacie A4,

–

narzędzia do rysunku: ołówki,

–

gumki,

–

klej,

–

nożyczki,

–

igła,

–

nici,

–

farby w sprayu,

–

modelina,

–

masa papierowa,

–

druciki,

–

butelki, słoiki,

–

zapięcia do broszek,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) narysować odzież w ujęciu płaskim zawierającą motywy dekoracyjne?

⁪

2) narysować odzież w ujęciu przestrzennym zawierającą motywy

dekoracyjne?

⁪

3) skomponować materiały odzieżowe pod względem plastycznym do

zestawu odzieży?

⁪

4) zastosować wybrane techniki rysunkowe w projektach ubiorów?

⁪

5) wykonać na schemacie sylwetki klasycznej rysunek żurnalowy odzieży?

⁪

6) wykonać przestrzenny wytwór plastyczny będący kompozycją zamkniętą

lub otwartą zawierającą rytm, relief, fakturę i ażur?

⁪

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Techniki malarskie

4.5.1. Materiał nauczania

Techniki malarskie

Farby malarskie użyteczne w projektowaniu odzieży, to głównie farby rozpuszczalne

w wodzie: akwarele, tempery, gwasz, plakatowe. W zależności od użytych farb i sposobów
malowania rozróżnia się kilka technik malarskich.
• Technika akwarelowa należy do najtrudniejszych. Najwłaściwsza technika

wykonywania szkiców i rysunków żurnalowych. Polega na malowaniu farbą niekryjącą,
rozpuszczalną w wodzie. Nie stosuje się w niej farby białej. Malować należy nakładając
jednocześnie pojedyncze warstwy kolorów (partie ciała, włosów, ubioru). Technika ta
polega na malowaniu warstwowym – nakładaniu kolejnych partii koloru od
najjaśniejszych do stopniowo ciemniejszych lub bardziej nasyconych. Każda położona
warstwa koloru przed położeniem następnej musi wyschnąć. Malowanie kolejnych
fragmentów „pozwala” wyschnąć warstwom położonym wcześniej. Po wyschnięciu
„dotknięcia” pędzla powinny naśladować i precyzować partie cienia. Maluje się stosując
dwie lub trzy warstwy modelunku. Płaszczyzny koloru nakłada się lekkim,
zdecydowanym, pojedynczym pociągnięciem pędzla, używając dużej ilości wody. Nie
można pędzlem trzeć, ani rozmazywać farby, gdyż wówczas pojawią się niepotrzebne
„zadrapania” papieru. Jest to technika z prześwitującym podłożem (biel kartki), która
zastępuje kolor biały. Zawsze jednak należy malować od partii najjaśniejszych do
najciemniejszych lub bardziej nasyconych. Pędzle, odpowiednie do akwareli, są okrągłe,
wykonane z miękkiego włosia. Do malowania rysunków żurnalowych są potrzebne pędzle
grubsze (do 5 mm średnicy) oraz bardzo cienkie (1 mm). Na rysunku 56 przedstawiono
rysunek żurnalowy wykonany techniką akwarelową.

Rys. 56. Etapy wykonania rysunku żurnalowego akwarelą: a) szkic postaci i naniesienie pierwszej warstwy

farby, b) naniesienie drugiej warstwy farby, c) naniesienie konturów i trzeciej warstwy farby

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 69.

• W technice plakatowej wykorzystuje się najbardziej podstawowe kryjące farby, rodzaj

chudej tempery.
Malować można:

− mieszając barwy na palecie,

− kładąc drobne plamki obok siebie (zlewające się w oku widza),
− laserunkowo, jak w akwareli, prześwitująco,

− stosując impast – śmiałe nakładanie farby grubą warstwą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• Technika tempery polega na malowaniu farbami kryjącymi, rozpuszczalnymi w wodzie.

Jest to technika kryjąca, szybkoschnąca, po wyschnięciu namalowany rysunek matowieje
i jaśnieje. Aby uzyskać efekt sprzed wyschnięcia, czyli poprzedni ton barwy, należy
pokryć obraz werniksem (gotowe medium malarskie do nadania połysku). Jako podłoża
można stosować papier, pergamin, płótno (także deskę, mur).

• Technika gwaszu polega na malowaniu wodnymi farbami kryjącymi tempera, plakatówka

zmieszanymi z bielą. Uzyskuje się gamę barw stłumionych, nieprzezroczystych. Gwasz
wymaga utrwalenia fiksatywą (utrwalacz w sprayu).

• Akryl - polega na malowaniu specjalnymi farbami kryjącymi, rozpuszczalnymi w wodzie.

Malowana powierzchnia jest błyszcząca, podobnie jak w przypadku farb olejnych.

• Techniką pasteli uzyskuje się kreskę miękką, łagodną, łatwo pylącą się i odpadającą od

podłoża. Pastele nie dają się mieszać, należy je rozcierać. Do malowania konieczny jest
odpowiedni papier. Obrazy wykonane tą techniką utrwala się fiksatywą.

Pastele tłuste są dość miękkie. Dają efekt malarskiego łączenia (melanżowania) kolorów
Stosuje się je na różne podłoża, na przykład szorstkie, gładkie. Można nimi rysować,
rozcierać, lawować pędzlem. Można je rozcieńczać terpentyną lub olejem malarskim.
Pastele suche – podobne są do kolorowej kredy i dają efekty pastelowych, mglistych
odcieni barw. Obrazy wykonane tą techniką utrwala się fiksatywą.

Rys. 57. Etapy wykonania rysunku żurnalowego pastelą: a) szkic postaci i naniesienie pierwszej warstwy pasteli,

b) naniesienie drugiej warstwy pasteli, c) naniesienie konturów i trzeciej warstwy pasteli

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 70.

• Lawowanie (opisane również w „Materiale nauczania 4.4.1.”) – polega na podmalowaniu

farbą akwarelową lub rozwodnionym tuszem niektórych partii rysunku, w celu
wzmocnienia kontrastów światłocienia.

• Impast polega na grubym, wypukłym nałożeniu bez użycia wody farb temperowych lub

plakatowych grubymi pędzlami lub patykami.

• Collage (kolaż) (naklejanie, oklejanie) — mieszanina różnych stylów, elementów,

gatunków sztuki. Polega na tworzeniu obrazów z gotowych elementów, materiałów.
Układy plastyczne uzyskuje się techniką sklejania. W tym celu są przydatne różnorodne
materiały: gazety, kolorowe czasopisma, z których można wycinać fragmenty, ścinki
materiałów, taśmy, koronki, sznurki, kolorowe folie, lśniące papiery, bibuła, barwne
lakiery, brokat, złote i srebrne farby.

• Frottage (frotaż) (pocieranie) (opisane również w „Materiale nauczania 4.4.1.”) to

technika bazująca na przypadku i automatyzmie. Polega na przecieraniu farby lub ołówka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przez materiały o różnych powierzchniach. W tej technice wykorzystuje się wszelkie
materiały o urozmaiconej fakturze, przepuszczające wodę, farbę. W prosty sposób
uzyskuje się ciekawą fakturę (koronki, tiulu, ażuru). Przecierać należy dość suchą farbą,
by „odbite” motywy nie rozmyły się. Technikę można stosować w celu urozmaicenia
szkicu lub rysunku żurnalowego, w jego fragmentach.

Rys. 58. Frotaż
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 66.

• Malowanie na szkle i ceramice – powstaje przy użyciu specjalnych farb. Farby do szkła

dają efekt przezroczystości, do ceramiki są kryjące. Możemy je mieszać razem. Nie
rozcieńcza się ich wodą tylko specjalnym medium. Ciekawe efekty daje również
stosowanie konturówek (złote, srebrne, miedziane, satynowe, czarne, białe).

• Malowanie na tkaninie należy do technik zdobniczych odzieży, może też funkcjonować

samodzielnie. Motywy malarskie są bogate w treść, ich wybór i dobór jest indywidualny.
Można malować kwiaty, krajobrazy, motywy ilustracyjne (portretowe, rodzajowe),
abstrakcyjne (nieprzedstawiające), geometryczne.

Do malowania na tkaninie stosuje się specjalne farby do tego przeznaczone, to jest farby
akrylowe rozpuszczalne w wodzie oraz konturówki. Najlepsze efekty malarskie powstają
na tkaninach z włókien naturalnych (bawełna, jedwab, len). Można też malować na
materiałach o składzie mieszanym. Przedtem jednak trzeba wykonać próbę na materiale
i sprawdzić trwałość farby w kąpieli piorącej, po uprzednim jej utrwaleniu żelazkiem
w odpowiedniej temperaturze.

Sposoby malowania na tkaninie:

− szablonem, przy użyciu przygotowanego wzornika – w tej technice powstają motywy

powtarzające się, precyzyjne, o identycznym kształcie, wypełniane odpowiednio gęstą
farbą, często z wyraźnym wyodrębnionym konturem,

− stemplem,

− „od ręki” — powstałe motywy są nieregularne, niejednakowe, malowane

rozwodnioną farbą, tworzą często wzory przypadkowe, uzależnione od sposobu
„rozlewania” się farby.

Sposób przygotowania tkaniny do malarstwa ręcznego (szablonowo lub „od ręki”) polega na:

• rozpięciu tkaniny na odpowiednio przygotowanym krośnie (pinezkami lub przy użyciu

specjalnego krosna, działającego na zasadzie tamborka), materiał wówczas jest elastyczny
i mocno naciągnięty, zacieki farby są niewielkie i łatwe do kontrolowania,

• ułożeniu kuponu tkaniny na przystosowanym wielkością blacie odpowiedniej wielkości,

• ułożeniu odpowiednich części materiału na blacie wyłożonym papierem (szarym), zacieki

farby są duże i przypadkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 59. Malarstwo na jedwabiu: a) szablonowe, b) odręczne
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 66.

Pędzle do ręcznego malarstwa na tkaninie powinny być miękkie i okrągłe, o różnych

średnicach. Można również malować na materiałach dzianinowych, ale wówczas trudno
uzyskać na nich zdecydowane, ostre kolory. Ten rodzaj zdobienia nie może więc konkurować
z nadrukiem. Malarstwo na tkaninach naturalnych jest bardzo oryginalną, niepowtarzalną
techniką. Wykonywane na różnych tłach, pozwala uzyskać bogate tony kolorystyczne.

Stosowana w nim technika laserunkowa powoduje przezroczystość i przenikanie warstw

kolorów:
• na jasnych tłach można uzyskać najróżniejsze tonacje kolorystyczne o barwach

wyszukanych,

• na tłach ciemnych powinno się malować farbami jaśniejszymi i najlepiej konturowo,
• czerń doskonale wygląda malowana złotem, srebrem, bielą oraz barwami pastelowymi,

• ciemny brąz harmonizuje ze złotem, żółcieniem, oranżem,

• na czerwieni dobrze wygląda czerń i srebro, na ciemnej zieleni — złoto, srebro, biel,

żółcień, róż, a na ultramarynie — oranż, złoto, srebro.

Oryginalną techniką malarstwa na tkaninie jest batik, stosowany powszechnie w Polinezji

do barwienia tkanin i uzyskiwania wzorów. Jest to technika barwienia „na zimno”,
z zastosowaniem wosku.

Batik – technika barwienia tkanin, polegająca na pokrywaniu woskiem przed kąpielą

barwiącą tych części tkaniny, które mają pozostać nie zabarwione.

Kolorystyczne szkice żurnalowe

Kolorystyczny szkic żurnalowy posługuje się plamą barwną i konturem. Jest szybką

notatką malarską o ogólnym wyobrażeniu o ubiorze.

Jeśli ubiór jest zamaszysty, „bogaty” w formie, szkic wykonuje się na sylwetce

dynamicznej, w ruchu, linią płynną. Jeśli zaś jest zgeometryzowany, sztywny – w szkicu
posługujemy się kreską kanciastą, stosując pozę podkreślającą statykę sylwetki.

Kolorystyczny szkic żurnalowy to wizja (projekt) ubioru w określonym stylu, dlatego do

jego wykonania należy posługiwać się znakami funkcjonującymi w zbiorowej wyobraźni:
• styl marynarski (rys. 60): kolory – granat, biel, wzory – pasy, ozdoby – złote, czerwone,

w formie emblematów (kotwic), guzików, sznurów,

• styl japoński: otulające obszerne kimono w żywych barwach, malowany wachlarz,

wystające szpile w wysoko zaczesanych włosach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• styl męski: spodnie, marynarka, kolory — biel, czerń, szarość, dodatki — krawat,

„mucha”, butonierka,

• styl cygański: nasycone barwy, ozdoby – złote, kaskady falban, motywy kwiatowe.

Rys. 60. Szkic żurnalowy wykonany akwarelą – styl marynarski
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 67.

Kolorystyczny szkic żurnalowy „oddaje” charakter materiału przez właściwe operowanie

plamą barwną i zastosowanie odpowiedniej techniki. Na przykład efekt:
• przejrzystości, miękkości – laserunkowa akwarela,

• migotliwości – stosowanie brokatu, światłocień,
• puszystości – plama barwna połączona z kreską.

W kolorystycznych szkicach żurnalowych można zastosować awangardowe techniki:

kolaż, frotaż. Doskonale komponują się w nich fragmenty ilustracji wycięte z gazet, naklejone
ilustracje faktury, wzoru na materiale – zamiast ujęcia malarskiego przetarcie farby przez
koronkę, zamiast tradycyjnie malowanej powierzchni materiału. Tego typu rysunki
odzwierciedlają różnice osobowości autorów i prezentują różne sposoby, techniki, koncepcje.
Szkic żurnalowy w sposób niemal karykaturalny pokazuje modną linię ciała i ubioru. Jeśli
modna jest sylwetka smukła, to postaci w projektach są nienaturalnie wydłużone, szczupłe,
o małej głowie. Jeśli zaś modne są szerokie ramiona i wąska talia, wówczas kobiece kształty
nabierają form przejaskrawionych – bardzo szerokie ramiona, bardzo wąska talia, sylwetka
„osy”.

Rys. 61. Szkice żurnalowe z zastosowaniem kolażu
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 68.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podobnie „zabiegi” dotyczą linii ubioru:

• linia trapezu w rysunku nadaje sylwetce kształt dzwonkowaty,

• linia łodygi nadaje sylwetce wąski, długi kształt „szparagi”,

• linia igrek podkreśla szerokie ramiona, wąskie biodra.

Kolorystyczny rysunek żurnalowy

Rysunek żurnalowy, zgodnie z definicją, prezentuje ubiór na sylwetce proporcjonalnej,

w ruchu. Współczesne rysunki żurnalowe mają wiele cech szkicu żurnalowego, w sposobie
przedstawiania sylwetki, nieco wydłużona postać z małą głową.

Ten rodzaj rysunku pokazuje ubiór realistycznie, bez przejaskrawiania proporcji, tak jak

układa się on na sylwetce. Zajmuje się detalami fasonu, które mają znaczenie w konstrukcji
odzieży i stanowią nowości sezonowe.

W rysunku żurnalowym projektant najczęściej posługuje się kolorem, w celu

odzwierciedlenia modnej kolorystyki czy modnego wzoru na materiale. Sposób malowania
powinien sugerować rodzaj materiału (faktura, grubość, właściwości plastyczne), z jakiego
można wykonać dany model odzieży. Rysunki żurnalowe, podobnie jak rysunki modelowe
i szkice żurnalowe, odzwierciedlają osobowość autora, jego upodobania oraz
charakterystyczny sposób rysowania. Każdy projektant ma inną kreskę, inaczej „kładzie”
plamę barwną, inaczej kreuje twarze modeli.

Rysunkiem żurnalowym posługiwano się od czasu zaistnienia pierwszych żurnali.

Zawsze odtwarzano w nich tendencje w modzie, pokazywano nie tylko ubiór, ale również
modne typy urody, fryzury oraz makijaże. Do lat sześćdziesiątych XX wieku były one
wykonywane drobiazgowo w sposobie rysowania detali i nie różniły się wiele od rysunków
modelowych. Na rysunkach żurnalowych charakterystyczny był efekt ruchu, widoczny
w gestach, układach nóg, głowy. Rysunki modelowe prezentowały modele w pozach
statycznych, najczęściej były to rysunki „w rozłożeniu na płasko”, bez sylwetki.

Na podstawie rysunku żurnalowego można wykonać konstrukcję odzieży i jej formę,

natomiast szkic żurnalowy jest do tego celu zbyt mało dokładny.

Rysunek żurnalowy, podobnie jak modelowy, można wykonać:

• oceniając wielkość wzrokowo i posługując się zapamiętanym wzorem proporcji

•  posługując się schematem sylwetki (miniaturowy szablon sylwetki podstawowej).
   W rysunku modelowym jest zalecana poza w lekkim ruchu, ale statyczna w wyrazie
ogólnym (kontrapost).
Na  rysunku  żurnalowym można prezentować większą liczbę gestów, najlepiej jeśli
odzwierciedlają one wygląd sylwetki w ruchu. Mogą to być wygięcia tułowia, rozmaite gesty
rąk, pozy nóg, zwroty głowy w różnych kierunkach.
Podczas ćwiczeń szkolnych rysunki żurnalowe można wykonywać dwoma sposobami:
•  jako rysunki odtwarzające wygląd odzieży na sylwetce — na podstawie ilustracji,

• na podstawie obserwacji wyglądu odzieży modelki lub modela, ustawionych w określonej

pozie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 62. Rysunek żurnalowy wykonany akwarelą
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 65.

Malowanie odzieży z ukazaniem właściwości plastycznych tekstyliów

Faktura w odzieży to pojęcie dotyczące głównie materiałów odzieżowych.

Bogactwo ich powierzchni daje nieograniczone możliwości uzyskiwania efektów
przestrzennych i świetlnych, pozwala na kształtowanie form, modelowanie figury ludzkiej
ubiorem, uzyskanie efektów przezroczystości, ażuru, puszystości, połysku w ubiorze. Oceny
powierzchni dokonuje się nie tylko przez ogląd, ale, w wypadku ubioru, głównie przez
dotyk i modelowanie.

Przestrzeń jest elementem formy plastycznej, typowym również dla płaszczyzny.

Łączy się z układami graficznymi linii, punktów na materiałach odzieżowych lub
w szczegółach ubioru.

Elementy przestrzenne - przybliżanie, oddalanie, wypukłości, wklęsłości – uzyskuje się

przez rozrzedzanie lub zagęszczanie linii i punktów, pogrubianie konturu.

Elementem modelującym odzież jest światło (strefy światła, cienia, półtony), Różne po-

wierzchnie i struktury, często w połączeniu z ruchem i światłem pozwalają wywołać
w ubiorze zamierzone efekty, jak: migotania, żarzenia, połyskiwania, lustra.

W procesie postrzegania występują zjawiska świetlne, które powodują deformację

obrazu, czyli wywołują wrażenia (często bez udziału woli) inne niż w rzeczywistości
(złudzenia). Świadomość istnienia złudzeń optycznych jest szczególnie ważna
w projektowaniu ubiorów dla figur z różnymi wadami budowy i postawy, pozwala na
stosowanie środków plastycznych i krawieckich, poprawiających (pozornie) wygląd figury
w ubiorze.

Złudzenia optyczne wykorzystywane do uzyskania właściwej formy plastycznej:

• barwy jasne, ciepłe oddziałują powiększająco, natomiast barwy ciemne i zimne –

zmniejszająco,

• widoczność barw- barwy błękitne, niebieskie wydają się jaśniejsze w dzień niż o zmierzchu

(zjawisko Purkyniego),

• stosowanie lśniących detali i dodatków (nadmiar luminacji w polu widzenia – olśnienie),
• obwiedzenie sylwety przedmiotu ciemną linią lub z czarnym rysunkiem – wywołuje wrażenie

ściemnienia barw,

• obwiedzenie sylwety przedmiotu białą linią lub z białym rysunkiem – wywołuje wrażenie

rozjaśnienia barw- indukcja jednoczesna,

• niejednakowa ocena tej samej barwy na różnym tle (kontrast jednoczesny):

− ciemna barwa tła powiększa kształt ,

− jasna barwa tła zmniejsza kształt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• kontrast niejednoczesny (powidoki) – przy przenoszeniu wzroku z powierzchni o różnych

kolorach zmienia się obiektywne wrażenie koloru,

•  jednakowe walory w zestawieniu ubioru pozornie wydłużają,
•  różne walory o dużym kontraście – skracają,
•  działanie linii, punktów, innych motywów – zmniejszające, zwężające, poszerzające,

wydłużające, skracające.

Rys. 63. Opracowanie fasonów o wyrazie: a) spokojnym (statycznym), b) niespokojnym (dynamicznym)

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 10.

Rys. 64. Kolor – nośnik tradycji (ubiór ślubny – biel)
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 11.

Rys. 65. Efekty przestrzenne w odzieży – wypukłości, wklęsłości
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 11.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 66. Efekt migotania światła
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 11.

Rys. 67. Bogactwo faktur w ubiorach: a) kołnierz i wykończenie rękawów -efekt puszystości, b) efekt

ziarnistości, c) efekt ażuru

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 11.

Rys. 68. Efekt połyskiwania światła
Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy
projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 11.

Rys.69.

Zjawisko Purkyniego

Źródło: E. Fałkowska-Rękawek: Podstawy
projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000, s. 11.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Jakie są techniki malarskie?
2.   Czym charakteryzują się poszczególne techniki malarskie?
3.   Na czym polega wykonywanie kolorystycznych szkiców żurnalowych?
4.   Na czym polega wykonywanie kolorystycznych rysunków żurnalowych?
5.   Jakie znasz sposoby malowania odzieży z ukazaniem właściwości plastycznych

tekstyliów?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj kolorystyczne studium martwej natury, składającej się z 3–4 przedmiotów

o prostych kształtach, bez ozdób i dwóch gładkich materiałów (jeden jako podłoże, drugi jako
tło dla przedmiotów). Zastosuj wybraną technikę malarską z wykorzystaniem koła barw
(mieszania barw na palecie)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać ołówkiem poobserwacyjny szkic przedmiotów na kartce papieru a3 z bloku

technicznego,

2) zadbać o dobre rozmieszczenie (zakomponowanie) rysowanych przedmiotów na podłożu

(nie mogą być za małe i za duże)!

3) zadbać o właściwe proporcje wewnętrzne przedmiotów,
4) zadbać o odpowiednie relacje wzajemnych wielkości poszczególnych przedmiotów

i odległości między nimi,

5) przystąpić do malowania, mieszając barwy na palecie, w celu uzyskania podobnych

odcieni kolorystycznych do tych, które występują w elementach martwej natury,

6) obserwować i zaznaczyć pędzlem światłocień i jego barwę, a także wzajemne wpływy

barw na siebie,

7) zadbać o pokazanie gradacji ważności przedmiotów podczas malowania (pokazać które

przedmioty są ważniejsze, a które zlewają się z tłem).

Wyposażenie stanowiska pracy

–

blok techniczny w formacie A3,

–

ołówek,

–

gumka,

–

farby do wyboru: akwarele, tempery, plakatówki,

–

pędzle, cienki i grubszy (płaskie lub okrągłe do wyboru),

–

naczynie na wodę,

–

paleta (plastikowa tacka lub gruba tektura)

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj kolorystyczny rysunek żurnalowy, zaprojektowanej przez siebie eleganckiej

odzieży (suknia wieczorowa, futro, garsonka, spodnium. Wykorzystaj kilka technik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

malarskich w celu uzyskania efektów fakturalnych, walorowych, kolorystycznych, jakości
materiału.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać w formie kolorowych szkiców kilka projektów eleganckiej odzieży z lekkim

zaznaczeniem właściwości plastycznych materiałów odzieżowych,

2) wybrać różnorodne środki wyrazu plastycznego (sposoby, techniki malarskie) w celu

ukazania właściwości plastycznych wybranych materiałów odzieżowych,

3) wybrać z nauczycielem najlepszy projekt,
4) nanieść projekt na schemat sylwetki klasycznej w formie kolorowego rysunku

żurnalowego z dokładnym ukazaniem właściwości plastycznych materiałów odzieżowych
i detali odzieży.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

schemat sylwetki klasycznej,

–

blok rysunkowy w formacie A4,

–

blok techniczny w formacie A3,

–

ołówek,

–

gumka,

–

farby do wyboru: akwarele, tempery, plakatówki,

–

pędzle, cienki i grubszy (płaskie lub okrągłe do wyboru),

–

naczynie na wodę,

–

paleta (plastikowa tacka lub gruba tektura),

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wykonać kolorystyczne studium martwej natury?

⁪

2) wykonać kolorystyczny szkic żurnalowy, zaprojektowanej przez siebie

odzieży?

⁪

3) wykonać kolorystyczny rysunek żurnalowy, zaprojektowanej przez

siebie odzieży?

⁪

4.6. Podstawy grafiki komputerowej

4.6.1. Materiał nauczania

Podstawowe zagadnienia dotyczące grafiki komputerowej

Grafika komputerowa jest wielkim udogodnieniem dla projektantów rożnych

specjalizacji. Rozwój technik komputerowych systematycznie zwiększa możliwości
oprogramowania graficznego. Zalety komputera jako narzędzia graficznego są zbliżone
do tych, które są widoczne przy redagowaniu tekstów. Decydują o tym łatwość wprowadzania

Opracowano na podstawie: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej –

wybrane zagadnienia, Skrypt Nr 20, Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 103–112.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poprawek, zmian fragmentu rysunku, barw czy kształtów poszczególnych elementów.
A wszystko to można zrobić bez żmudnego przerysowywania, nie zmieniając reszty obrazu.

Komputer może być najdoskonalszym narzędziem artysty, może podejmować wszelkie

prace wykonawcze, także przechowywać, przetwarzać, przesyłać informacje projektowe,
wykonać dzieła seryjne. Maszyna, jaką jest komputer, operuje zbiorami powstałych
elementów, które zgodnie z określonymi regułami układa w całość jak dom z cegieł. Trzeba
więc jej dostarczyć dobrze określonych elementów i reguy koncepcji kompozycyjnej,
działania kolejne określić przez algorytmy (dokładne recepty) i zaprogramować. Komputer
pomaga w znalezieniu koncepcji twórczej, zestawiając proste elementy lub przypadkowo
dobrane wytwory w różne kombinacje. Przerabia wstępnie prace potrzebne do powzięcia
decyzji przez twórcę.

Komputer dostarcza plastykowi projektantowi wielu możliwości, o których można było

śnić. Do wykorzystania tych wszystkich możliwości, jakie daje komputer służy różnorodne
oprogramowanie od wysoce profesjonalnego dla poszczególnych specjalizacji do programów
o bardzo prostej strukturze i niskiej cenie, możliwych do zastosowania w ćwiczeniach
projektowych, z kompozycji. Komputery nadają się do tych celów dlatego, iż naciskając
pewne klawisze, ruszając myszą - studiujący ma możliwość przekonania się naocznie, które
czynniki są istotne, korzystne w różnych sytuacjach.

Wszystkie techniki graficzne w chwili swych narodzin przeznaczone były do pełnienia

czysto użytkowej funkcji, funkcji powielającej informację. Na potrzeby zwielokrotnienia
nakładu wynaleziono druk i różne formy przekazu obrazu. Wszystkie te techniki miały
na celu dotrzeć do jak największej liczby odbiorców.

Komputer zrewolucjonizował drukarstwo i sam proces projektowania druków

reklamowych i projektowania różnych dziedzin życia. Kwestią otwartą pozostanie pytanie czy
komputer egzystuje już w obszarze sztuki czy nie.

Komputer stał się już narzędziem pracy w rękach wielu współczesnych twórców,

ale i amatorów. Łatwość, z jaką można produkować różnego rodzaju twory przy pomocy
komputera, spowodowała pojawienie się dużej rzeszy „domorosłych artystów
komputerowych”, którzy nie posiadając profesjonalnego wykształcenia plastycznego tworzą
różnego rodzaju produkcje wątpliwej wartości. Komputer w rękach świadomego artysty
to narzędzie ułatwiające przyspieszające całość pracy. Nie zastąpi on jednak umiejętności
rysowania, malowania, komponowania, tę wiedzę zdobywa się poprzez długoletnie
kształcenie plastyczne.

Obserwując środowisko grafików można zauważyć podział na tych, co wykorzystują

komputery i oprogramowanie w swojej pracy oraz tych, którym trudno jest przestawić
się z tradycyjnych technik na nowe. Ta część należy do krytyków tej techniki. Trzeba w tym
miejscu powiedzieć, że technika ta niesie cały szereg problemów, nad którymi trzeba
się zastanowić. Tak naprawdę trudno w tej chwili powiedzieć jaką cechę indywidualną
posiada praca realizowana przez komputer. Trudność bierze się stąd, iż komputer posiada
duże możliwości, nazwijmy je, naśladowcze lub imitacyjne. Powoduje to brak wydzielenia
obszaru takiego działania graficznego, który byłby tylko właściwy dla grafiki komputerowej,
tak jak jest z linorytem, drzeworytem czy technikami metalowymi. Sądzimy, iż jest to sprawa,
która się aktualnie tworzy, powstaje. Można postawić następujące pytania:
• co jest rysunkiem komputerowym?

• co jest grafiką komputerową?

• co jest malarstwem lub kolorową grafiką komputerową?

Najłatwiej odpowiedzieć na te pytania z punktu widzenia technologicznego. I tak,

rysunek to ślad narzędzia istniejący w jednym egzemplarzu. By mówić iż rysunek
komputerowy jest rysunkiem, malarstwem, należy zniszczyć jego zapis w pamięci komputera,
wówczas te wydruki funkcjonują w jednym egzemplarzu co jest właściwością osobniczą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rysunku i malarstwa (unikatowość). W przypadku pozostałych druków istnieje możliwość
określenia nakładów, grafiki komputerowej i dopiero zniszczenia lub zarchiwizowania zapisu
komputerowego.

Można podnosić kwestię pracy ręcznej, ale i w tym przypadku należy zwrócić uwagę na

fakt, iż techniki plastyczne, ślad ołówka, pędzla, płyta graficzna, są pośrednim śladem dłoni.
Sumując to wstępne rozważanie należy stwierdzić,  że jest to kwestia uporządkowania
problemów raczej techniczno-technologicznych niż artystycznych. Można zauważyć,  że
w sztuce trzeba mieć pomysł, ideę, a w jaki sposób to będzie zrealizowane jest sprawą
następną. W obecnej chwili komputer szuka swojego indywidualnego rysu. Technika ta musi
ustalić  właściwą dla siebie cechę, w żadnym wypadku nie może naśladować czy imitować
tradycyjnej techniki, ona musi się od nich różnić i to w przyszłości zadecyduje o jej roli
w sztuce.

Ostatnie osiągnięcia dotyczące sprzętu komputerowego i nowych technik programowania

stale zwiększają liczbę gotowych programów lub ich ulepszeń, powoduje to coraz większą
liczbę możliwych zastosowań. Z techniki komputerowej korzysta wiele dziedzin życia
gospodarczego i społecznego. Trudno wskazać profesję czy obszar życia społecznego, gdzie
nie mógłby być stosowany komputer. Najbliższym sztuce obszarem jest projektowanie
wzornictwa, ale nie tylko. Do tej pory projektowanie było traktowane jako osobista, twórcza
praca. Okazuje się jednak często, że w gruncie rzeczy opiera się ona na kolejnym
udoskonaleniu jakiejś „formy bazowej” czy formy w ogóle. Stąd rodzi się możliwość
zastosowania projektowania systemowego, opartego na bazie informacji przechowywanych
w pamięci komputera lub na dysku CD-ROM i dowolnego dopasowania różnych wariantów
elementów wzoru. W ten sposób można projektować kolekcje obuwia, ubioru czy innych
dziedzin sztuki użytkowej, grafiki projektowej, która może korzystać z bogatej biblioteki
różnego rodzaju elementów graficznych, odpowiednio je przekształcając. Odnosi się to
również do dziedzin czysto inżynierskich, gdzie również istnieje cały obszar elementów
stałych w dziedzinie projektowania.

W gospodarce rynkowej szczególną rolę odgrywa marketing, zbieranie, systematyzowanie

i przekazywanie informacji. Ma to również miejsce w dziedzinie projektowej. Marketing
dostarcza producentowi odpowiedzi na pytania:
• ile osób jest zainteresowanych produktem?

• jaką cenę są w stanie zaakceptować?
• kto będzie potencjalnym nabywcą?

• jakie są motywy zakupu?

• jakie metody reklamy i dystrybucji będą najskuteczniejsze?

Wszystkie te informacje są gromadzone i opracowywane przez komputer i na ich

podstawie są podejmowane decyzje. Ta pozornie odległa wiedza jest ściśle związana
z projektowaniem i przetwarzaniem informacji w obraz. Prezentując wybrane zagadnienia
z grafiki komputerowej trzeba zacząć od obrazu.

Obraz jest jednym ze środków dokładnego i szybkiego przekazywania informacji,

a współczesny sprzęt komputerowy daje duże możliwości wykorzystania tego środka.
W zależności od zastosowań, przetwarzanie danych obrazowych dzieli się na:
• grafikę komputerową,

• przetwarzanie obrazów,

• rozpoznawanie obrazów.

Przetwarzanie obrazów dotyczy zagadnień, w których dane wejściowe i wyjściowe mają

postać obrazów, wprowadzanie obrazów za pomocą skanera czy digitizera, a następnie
ich obróbka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoznawanie obrazów dotyczy metod tworzenia cyfrowego opisu obrazu

wejściowego, który może być przetworzony przez komputer, odczytywanie kodu paskowego
na towarach.

Grafika komputerowa obejmuje postępowanie odwrotne. Zajmuje się tworzeniem

obrazów na podstawie informacji nie obrazowej (cyfrowej). Można też powiedzieć, że grafika
komputerowa jest to sposób przedstawiania wyników pracy komputera w postaci
zobrazowania graficznego (wykresy, schematy, rysunki, kompozycje) za pomocą
jego urządzeń zewnętrznych (ekran monitora, drukarka, ploter).

Style grafiki komputerowej

Obraz może być płaski lub wywoływać wrażenie przestrzenne, a eksponowany

na monitorze może być statyczny lub ruchomy. Poza tym różne systemy graficzne,
a zwłaszcza dostępne urządzenia wyjściowe realizują dwa style grafiki komputerowej:
• grafikę kaligraficzną lub wektorową (rysunek),

• grafikę rastrową lub pikselową (malarstwo).

Grafika kaligraficzna lub wektorowa pozwala na tworzenie dokładnych rysunków i jest

przydatna w zastosowaniach inżynierskich, projektowych. Rysunki złożone są z linii. Linie
te (krzywe Beziera) dają się w różny sposób modyfikować i przekształcać, co czyni
je doskonałym narzędziem do projektowania praktycznie dowolnych obiektów.
W odróżnieniu od map bitowych, programy zorientowane wektorowo dokonują zapisu
obiektów według parametrów wyznaczających je krzywych (poprzez punkty początkowe,
punkty końcowe, grubość linii). Przykładowo zapis koła wymaga określenia współrzędnych
jego środka, promieni oraz grubości linii. W powiększeniach grafiki wektorowej,
w przypadku linii ukośnych efekty „schodków” nie występują, gdyż zmieniają się tak
naprawdę jedynie współrzędne początkowe i końcowe. Tym samym obrazy tworzone
w technice wektorowej są niezależne od rozdzielczości.

Grafika rastrowa, pikselowa lub mapa bitowa umożliwia tworzenie rysunków

złożonych ze zbioru kropek położonych obok siebie. Kropki - zwane są pikselami, (termin
pochodzący od połączenia słów picture i element). Mianem tym określa się punkt obrazu,
reprezentowany przez jakąś określoną wartość. Liczba pikseli w pionie i poziomie określa
rozdzielczość. Mapy bitowe to obrazy składające się z pojedynczych, kolejno po sobie
następujących pikseli, przy czym atrybuty pojedynczego piksela (stopień szarości, barwa)
reprezentowane są przez grupę bitów. Mapy bitowe wykorzystuje się przede wszystkim do
obrazów barwnych, które często zawierają liczne odcienie i detale.

Grafika rastrowa weszła do powszechnego użytku. Jej struktura stwarza problemy

z rozdzielczością i dokładnością, które daje się usunąć przy pomocy odpowiedniego sprzętu
oraz programu. Ten sposób rysowania jest stosowany w wielu programach.

Profesjonalna grafika komputerowa, zapewniająca wysoką jakość obrazów, wymaga

komputerów dużej mocy obliczeniowej i wysokiej klasy monitorów, skanerów, ploterów, kart
graficznych. Aktualnie dobrze wyposażony komputer osobisty jest w stanie spełnić
wymagania narzucone przez coraz doskonalsze programy graficzne. Jak już wspomnieliśmy,
o jakości obrazu decyduje karta graficzna, która jest łącznikiem pomiędzy komputerem
a monitorem. Spotykane są różne rodzaje kart graficznych, jednak najbardziej popularne
są karty typu SVGA (wcześniej występowały HGC, CGA, EGA, VGA), często wyposażone
w różnego rodzaju sprzętowe przyspieszacze wykonywania typowych operacji graficznych
(akceleratory). Rozdzielczość ekranu, czyli liczba wyświetlanych w poziomie i pionie
punktów (ang. pixels) warunkuje między innymi większą lub mniejszą paletę barw do
dyspozycji użytkownika oraz jakość wyświetlanego obrazu. Na przykład karta SVGA (Super

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Video Graphic Array) z pamięcią 2Mb umożliwia pracę z rozdzielczościami: 320x200,
640x400, 640x480, 800x600, 1024x768, 1200x1024 punktów.

Jak już wspomniano komputer jest narzędziem pracy wielu zawodów. W dziedzinie sztuk

plastycznych znajdują zastosowanie programy graficzne wyprodukowane przez kilka
konkurujących ze sobą firm. Wszystkie te programy posiadają wiele cech wspólnych, różnią
się sposobem ich użycia.

Graficzne urządzenia wejściowe i wyjściowe wykorzystywane w grafice komputerowej

Graficzne urządzenia wejściowe mają za zadanie ułatwić lub wręcz umożliwić

zastosowanie grafiki komputerowej w pełnym zakresie.

Do urządzeń tych należą:

• pióro świetlne,

• tablet graficzny,

• mysz,
• manipulatory (joysticki),

• panele i płytki dotykowe,

• skanery i digitizery.

Do prawidłowego działania wiele z tych urządzeń wymaga, aby komputer wyświetlał

stale na ekranie kursor graficzny. Przesuwanie elementu wskazującego w urządzeniu
wejściowym powoduje przesuwanie się kursora na ekranie.
o

Pióro świetlne używane jest jako lokator lub wskaźnik do wybierania elementów
znajdujących się na ekranie. W ograniczonym zakresie można za jego pomocą tworzyć
rysunki.

Tablet graficzny – urządzenie wskazujące, mające podobne działanie jak mysz
komputerowa, służące do rysowania elementów graficznych na komputerze.

Mysz jest najpopularniejszym urządzeniem wejściowym. Umiejętność posługiwania
się nią wymaga pewnej wprawy. Najczęściej służy jako urządzenie do wybierania
i przenoszenia elementów po ekranie. Jej odmianą jest trackball (zwany też kotem),
przetwarza on ruchy kulki na sygnały poruszające kursorem lub wskaźnikiem po ekranie.

Manipulatory mają zastosowanie w grach komputerowych.

Skanery służą do wprowadzania ilustracji do komputera.

Digitizer to elektroniczna forma ołówka lub pędzla (patrz pulpit graficzny).

Pulpit graficzny to rodzaj płytki, po której rysuje się piórem z tworzywa sztucznego.
Sygnały z tej płytki przesyłane są do komputera, na którego ekranie tworzy się rysunek
zgodny z narysowanym na pulpicie kształtem. Urządzenie to służy do przetwarzania
obrazu na komputerze.

Graficzne urządzenia wyjściowe. Do urządzeń tych należą monitory graficzne oraz

urządzenia kopiujące. Urządzenia te różnią się pomiędzy sobą rozwiązaniami
konstrukcyjnymi i metodami rysowania, ale mają jedną cechę wspólną, decydującą o jakości
obrazu drukowanego – ilość punktów na płaszczyźnie.

Graficzne składniki kompozycji plastycznej

Wszystkie urządzenia, które w sposób uproszczony omówiono powyżej, służą

powstawaniu rysunku, obrazu, kompozycji. Z punktu widzenia analizy struktury tych
obiektów można wyróżnić kilka podstawowych składników kompozycji plastycznych, które
są alfabetem grafiki komputerowej (są one w różny sposób wykorzystane przez programy
graficzne). Należą do nich:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1)  linia (jako krzywa Beziera i jako układ punktów),
2)  punkt (podstawa tworzenia grafiki rastrowej, zapisu fotografii),
3)  kolor (modele tworzenia barwy).

Modele kolorów stosowane w grafice komputerowej

W tworzeniu grafiki komputerowej mamy do czynienia z kolorem. Istnieje tu problem,

który jest utrudnieniem, a pochodzi od tego, że monitor komputera emituje światło, podczas
gdy farba drukarska pochłania światło odbite przez papier. W celu przybliżenia tych
rozbieżnych sposobów generowania efektów wizualnych, należy wyjaśnić że grafika
komputera posługuje się modelami kolorów, starając się pogodzić ścisły naukowo opis koloru
z jego percepcją przez człowieka.
Najczęściej używane są następujące modele:

• RGB – (czerwony, zielony, niebieski),

• HSB – (barwa, nasycenie, jaskrawość),

• HLS – (barwa, jasność, nasycenie),
• CMYK – (turkusowy, karmazynowy, żółty, czarny),

• L* a* b - (świetlistość + dwa składniki chromatyczne).

Model RGB jest addytywnym modelem, w którym trzy kolory światła (czerwony,

zielony, niebieski) w różnych intensywnościach są łączone w celu utworzenia innych
kolorów. Dwa podstawowe kolory po zmieszaniu dają kolory wtórne: błękitny, purpurowy,
żółty (rys.70). Model ten zwany jest addytywnym, ponieważ dodanie wszystkich trzech
kolorów powoduje utworzenie białego. Addytywne modele kolorów są używane w telewizji,
video, skanerach, kamerach, a więc wszędzie tam, gdzie kolory są tworzone przez mieszanie
światła. Ekran monitora pokryty jest czerwonymi, zielonymi i niebieskimi punktami
fluorescencyjnymi.

Rys. 70. Kolory addytywne (RGB)
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia,
Skrypt Nr 20, Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 108

Model CMYK jest modelem substraktywnym. Model ten tworzy kolor, gdy światło

odbija się od obiektu lub powierzchni. Odbite światło określa, jaki kolor widzimy. Na
przykład biała powierzchnia odbija wszystkie fale świetlne, czarna pochłania. Zielone okno
odbija wszystkie zielone, pozostałe pochłania. Trzy podstawowe kolory w modelu to błękitny,
purpurowy i żółty. Dwa podstawowe kolory po zmieszaniu ze sobą dają kolory wtórne:
czerwony, zielony, niebieski. Połączenie wszystkich trzech kolorów daje kolor czarny
(rys. 71.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 71. Kolory subtraktywne (CMYK)
Źródło: H. Hoffman, B. Łukaszewski, A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia,
Skrypt Nr 20, Politechnika Radomska, Radom 1998, s. 108.

Model HSB tworzy w przybliżeniu kolory tak, jak postrzega je oko ludzkie. W modelu

tym kolor jest definiowany przez trzy składniki: odcień (ang. Hue), nasycenie (ang.
Saturation) i jasność (ang. Brightness). Odcień określa nazwę koloru, na przykład czerwony
lub zielony. Nasycenie określa intensywność (głębię) koloru. Jasność definiuje ilość koloru
białego dodanego lub usuniętego z koloru.

Model HLS jest odmianą modelu HSB i składa się z trzech składników: odcienia (ang.

Hue), świetlistości (ang. Lightness) i nasycenia (ang. Saturation). Świetlistość
jest odpowiednikiem jasności w modelu HSB. Odcień i nasycenie pełnią taką samą rolę jak
w poprzednim modelu.

Model L*a*b próbuje uniezależnić widok koloru od urządzenia i bazuje na sposobie

postrzegania koloru przez oko ludzkie. Składa się z luminacji (ang. Luminance)
reprezentowanej literą L i dwóch składników chromatycznych: składowej a (zielony
do czerwonego) i składowej b (niebieski do żółtego).

Sumując te wiadomości trzeba zdać sobie sprawę z tego, że gama kolorów jaka może

być wyświetlona lub wydrukowana zależy od systemu. Niezależnie od tego czy kolor
jest wytwarzany metodą addytywną, czy substraktywną, różnicową, istnieją granice
określające liczbę kolorów, które mogą być odtworzone. Oko ludzkie widzi najszerszy zakres
kolorów. Fotografia (klisza i papier) ma większy zakres niż monitor RGB. Monitor RGB
z kolei ma szerszą gamę kolorów niż farby drukarskie modelu CMYK. Z tego też powodu
występują różnice między kolorami widocznymi na ekranie i na końcowym wydrukowanym
obrazie, Jeżeli więc rysunek, projekt ma być drukowany, najlepiej używać kolorów modelu
CMYK. Modele RGB i HSB najlepiej stosować w prezentacjach ekranowych.

Sposoby rysowania w grafice komputerowej

Podstawowe operacje realizowane w systemie grafiki wektorowej są podobne

wszystkich programach graficznych. Wszystkie tego typu programy umożliwiają

samodzielne tworzenie własnych rysunków, w czym pomocne okazują się tryby rysowania:
elips (okręgów), prostokątów, prostokątów z zaokrąglonymi rogami, wielokątów oraz
różnego rodzaju linii, łuków, wycinków koła. Każdemu z utworzonych obiektów można
odrębnie określić zarys i wypełnienie, których różnorodność może zaspokoić bardzo
wymagających użytkowników.

Dostępne są różne rodzaje wypełnień: zakreskowanie (sześć sposobów), wypełnienia

bitmapowe, gradientowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dwa ostatnie można w prosty sposób edytować, rozszerzając paletę wypełnień o nasze

własne wzory. Użytkownik może wybrać rodzaj linii (ciągła, przerywana, kropkowana),
wyznaczając jej grubość od 0 do 30 pkt, a także kolor. Oprócz tego każdej linii można
określić sposób zakończenia.

Użyteczną cechą jest możliwość rotacji obiektu względem środka obrotu, istnieje również

możliwość łączenia tekstu z grafiką. Biorąc pod uwagę możliwości twórcze tych programów
połączone z dużą przyjaznością względem użytkownika są to programy, które mogą być
wykorzystane do robienia projektów.

Każda figura w zależności od potrzeb może być dowolnie zmieniana w zakresie

wielkości, proporcji, grubości linii, cieniowania. Każda figura zamknięta może być
wypełniona kolorem lub fakturą, mozaiką albo też wypełnieniem zaprojektowanym. Linia
może występować w zestawieniu z literami - litery można układać wzdłuż linii o dowolnym
kształcie. Każdą literę można zamienić w krzywą i dowolnie kształtować. Linie można
ze sobą łączyć i rozłączać, można je przekształcać - krzywe w proste, proste w krzywe. Każdą
operację można multiplikować, duplikować, zapamiętywać. Wszystkie pozostałe operacje
które można wykonywać, są pochodną kombinacji linii figur oraz wypełnień.

Posługiwanie się programem w komputerze to umiejętność wyszukiwania potrzebnej

operacji i jej zastosowania dla osiągnięcia określonego celu. W przypadku posługiwania
się grafiką rastrową (malarską) mamy do czynienia z innego rodzaju działalnością. Ma tu
miejsce wprowadzanie elementów wykonanych poza komputerem, rysunku, fotografii przy
pomocy skanera. Każdy wprowadzany do komputera obiekt może być opracowywany przy
pomocy różnych narzędzi. Zapoznajmy się z podstawowymi możliwościami tych narzędzi.
Programami pracującymi w tym trybie są PhotoStyler, Picture Publisher, Designer,
PhotoMagic. Dzięki tym programom, wprowadzany obiekt, skanerem, projekt, rysunek,
zdjęcie można w prawie nieograniczony sposób opracowywać, przekształcać. Istnieją również
olbrzymie możliwości kolorystycznego wypełnienia obiektu, jak również bogactwo rastrów
szarości. Projekty realizowane w tym programie dają iluzje fotografii.

O wyborze programu do pracy decydują potrzeby i możliwości sprzętowe. Użytkownik

sam musi zdecydować, którymi programami pracować, bo uzależnione to jest również
od posiadanych środków finansowych.

Do wykonania operacji przekształcania, retuszowania, poprawiania rysunku, fotografii,

służy system maskowania, to jest obszar, w obrębie którego przeprowadzamy te działania.
Maski mogą mieć różne kształty, m.in. prostokąty, elipsy i kształty rysowane z wolnej ręki.
Specjalną maską jest magiczna różdżka (maskująca obszary o podobnej barwie). Istnieje też
możliwość tworzenia maski przez punktowe oznaczenie pola, a system sam wybiera przebieg
maski po krawędzi obiektu. Jeżeli krawędź jest niedostrzegalna, można ręcznie
przeprowadzić maskę przez taki obszar i powrócić do metody półautomatycznej.

Inną ważną operacją są filtry dające specjalne efekty. Pozwala to na kreatywne podejście

do grafiki. Są to więc filtry zmiękczające, wyostrzające, zmieniające barwę, kontrast, jasność,
umożliwiające solaryzacje, reliefizacje, pasteryzacje lub zmianę zdjęcia na obraz imitujący
akwarelę, olej aż po efekty pikselizacji czy trójwymiarowości. Do filtrów należy usuwanie
rastra z wczytywanych skanerem ilustracji. Efekty te można oglądać przed podjęciem decyzji
w specjalnym okienku „podglądowym”.

Za pomocą tego typu programów można dokonywać takich operacji, jak obroty,

perspektywy, odbicia lustrzane, zamiana w negatyw, skalowanie. Program prawdziwie
malarski można realizować przy pomocy digitizera (Wacom lub Calcomp). Zmniejszając
nacisk na przycisku można zmieniać grubość linii. Można przy pomocy tej grafiki rysować
linie proste, krzywe, elipsy, prostokąty i wielokąty. Linie te mogą udawać linie uzyskiwane
szeroką paletą narzędzi, takich jak ołówek, aerograf, kreda, węgiel. Można też tworzyć
narzędzia własnego kształtu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Narzędzia w programie dają możliwość, malowania, klonowania (malowanie fragmentem

rysunku), rozmywania i kasowania, gumowania. Wypełnienia mogą być realizowane pełnym
kolorem lub mieszanym. Programy takie pozwalają na posługiwanie się kolorem czarno-
białym, odcieniami szarości 256 i 16.5 mln kolorów. Ciekawą też funkcją jest zszywanie,
które umożliwia połączenie w jedną całość kilku fragmentów (w przypadku skanera o małej
rozdzielczości zbierania obrazu).

Przedstawiona wyżej podstawowa operacja dwu rodzajów tworzenia grafiki rastrowej

i wektorowej nie wyczerpuje wszystkich zagadnień. Wszystko co zostało wymienione
stanowi tylko i wyłącznie możliwości narzędziowe. Co dzięki tym narzędziom potrafimy
zrobić to oddzielne zagadnienie. Do tworzenia, projektowania, grafiki niezbędne jest
profesjonalne wykształcenie plastyczne, które zapewnia nam twórcze podejście do bogatego
warsztatu, jakim jest komputer i oprogramowanie.

Po opracowaniu projektu graficznego przygotowujemy go do druku. Programy graficzne

dostarczają narzędzi, dzięki którym jest to proces stosunkowo łatwy jeśli posiadamy
na odpowiednim poziomie sprzęt.

Metodyka projektowania w swej istocie jest korelacją umiejętności wyniesionych ze

szkoły oraz właściwego wykorzystania możliwości narzędziowych tkwiących w różnego
rodzaju programach komputerowych. Scenariusze tworzenia różnego rodzaju druków
są często umieszczone w dokumentacji zakupionego programu. Prześledzenie takiego
scenariusza pozwala na poznanie możliwości danego programu, jak również ukazuje sposób
tworzenia kompozycji plastycznej, plakatu, logo, opakowania, kalendarza i innych druków.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Czym zajmuje się grafika komputerowa?
2.   Jakie są style grafiki komputerowej?
3.   Jakie są graficzne urządzenia wejściowe i wyjściowe używane w grafice komputerowej?
4.   Jakie są graficzne składniki kompozycji plastycznej?
5.   Jakie są modele kolorów stosowane w grafice komputerowej? Krótko je scharakteryzuj.
6.   Na czym polega rysowanie w grafice komputerowej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przy pomocy programu do tworzenia grafiki rastrowej dobierz kompozycje barw

w zestawach  odzieży.  Ćwiczenie wykonaj na otrzymanych ubranych sylwetkach postaci
z klipartów.
Kompozycje kolorystyczne do wykonania:
1)  kompozycja tonalna w dowolnej ciepłej lub zimnej temperaturze barw,
2)  kompozycja achromatyczna,
3)  kompozycja chromatyczna zestawiając różne temperatury barw,
4)  kompozycja kontrastowa zestawiając różne jasności, nasycenia i temperatury barw.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać podstawy obsługi programu Corel DRAW,
2) uruchomić program i utworzyć nowy rysunek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wstawić ubrane 4 sylwetki postaci z klipartu do wykonania 4 kompozycji

kolorystycznych,

4) zapoznać się z narzędziami umożliwiającymi zaznaczanie poszczególnych elementów

sylwetki (Narzędzia: Wskaźnik , Powiększenie

5) zapoznać się z narzędziami służącymi do wypełniania zaznaczonych elementów kolorem,

teksturą, deseniem (Narzędzia: Interakcyjne wypełnienie

, Wypełnienie jednolite

Wypełnienie tonalne

, Wypełnienie deseniem

, Wypełnienie teksturą

6) zaznaczyć wybrane elementy sylwetki postaci do wypełnienia kolorem dla pierwszej

kompozycji,

7)  wybrać odpowiednie narzędzie do wypełnienia,
8)  dobrać właściwe kolory do kompozycji spośród dostępnych narzędzi do wypełnienia,
9)  powtórzyć punkty 7–9 do każdej następnej kompozycji kolorystycznej,
10)  zapisać wyniki pracy na dyskietce,
11)  zakończyć pracę z programem.

Tabela 1. Przykładowe wykonanie ćwiczenia dla zestawienia tonalnego przy użyciu figury kwadratu

Narysuj i zaznacz kwadrat:

Wybierz wypełnienie:

Dla wybranego typu wypełnienia

ustal kolory, przesunięcie oraz inne

opcje.

Zmiany zatwierdź przyciskiem OK.

Efekt końcowy:

Wyposażenie stanowiska pracy:
• sylwetki postaci pozbawione koloru ubrania, zamieszczone na dyskietkach w formacie

rysunku wektorowego (kliparty),

• zestaw komputerowy z zainstalowanym systemem operacyjnym Windows ‘98SE lub

nowszym,

• zainstalowany program graficzny Corel DRAW 9 lub nowszy,

• literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2

Zaprojektuj kompozycję wieloraportową jako wzór na tkaninę z wykorzystaniem

ornamentu kontrastowego powierzchni przy użyciu programu komputerowego.
Uwaga: Należy zaprojektować dwa kontrastowe motywy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  Znać podstawy obsługi programu Corel DRAW,
2)  Uruchomić program i utworzyć nowy rysunek,
3)  Zaprojektować dwa kontrastowe motywy ornamentu w oparciu o rysunek odręczny

lub inny,

4) Zapoznać się z narzędziami umożliwiającymi zaznaczanie poszczególnych elementów

ornamentu (Narzędzia: Wskaźnik , Powiększenie

5) Zapoznać się z narzędziami służącymi do wypełniania zaznaczonych elementów motywu

kolorem, teksturą, deseniem (Narzędzia: Interakcyjne wypełnienie

, Wypełnienie

jednolite

, Wypełnienie tonalne

, Wypełnienie deseniem

, Wypełnienie

teksturą

6)  Zaznaczyć wybrane elementy pierwszego motywu do wypełnienia,
7)  Wybrać odpowiednie narzędzie do wypełnienia,
8)  Dobrać właściwe wypełnienie motywu spośród dostępnych narzędzi do wypełnienia.
9)  Powtórzyć punk 7-9 do wypełnienia następnego motywu,
10)  Narysować odpowiedni rodzaj siatki konstrukcyjnej za pomocą narzędzia Papier

kratkowy

11)  Skomponować na siatce motywy w taki sposób, aby utworzyły ornament kontrastowy.
12)  Zapisać wyniki pracy na dyskietce,
13)  Zakończyć pracę z programem.

Tabela 2. Przykładowe wykonanie ćwiczenia dla jednego motywu zbudowanego z dwóch elementów o kształcie

elips przy użyciu siatki konstrukcyjnej

Narysuj i zaznacz elipsę,
korzystając z narzędzia Elipsa :

Narysuj drugą elipsę, obróconą względem
pierwszej o 90

Dobierz wypełnienie elips, aby było
kontrastowe, korzystając z paska
narzędzi Wypełnienie:

Dla wybranego typu wypełnienia ustal

kolory, przesunięcie oraz inne opcje.

Zmiany zatwierdź przyciskiem OK.
Efekt końcowy:

Stworzyć linie siatki za pomocą narzędzia
Siatka

, a następnie osadzić w siatce

motywy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

− zestaw komputerowy z zainstalowanym systemem operacyjnym Windows ‘98SE lub

nowszym,

− zainstalowany program graficzny Corel DRAW 9 lub nowszy,
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wykonać kompozycję kolorystyczną z zastosowaniem techniki

komputerowej?

⁪

2) opracować kompozycję wieloraportową z zastosowaniem techniki

komputerowej?

⁪

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1)  przeczytaj uważnie instrukcję,
2)  podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi,
3)  zapoznaj się z zestawem zadań testowych,
4)  test zawiera 15 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawdziwa,

5) odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową,

6) pracuj samodzielnie, gdyż tylko wówczas będziesz miał satysfakcję z wykonanego

zadania,

7) kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas,

8) na rozwiązanie testu masz 45 min.,
9) powodzenia!

Zestaw zadań testowych

1) Prawdziwa definicja kompozycji brzmi:

a) komponowanie jest tworzeniem specyficznego bezładu i braku równowagi elementu,
b) komponowanie jest przede wszystkim strukturalną wewnętrzną dysharmonią

elementów,

c) kompozycja jest zespołem właściwie dobranych i celowo uporządkowanych

elementów,

d) kompozycja jest zespołem przypadkowo dobranych i celowo rozrzuconych

elementów.

2) Kompozycją płaską nazywamy:

a) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów trójwymiarowych

i które umieszczone są na płaszczyźnie,

b) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów bryłowych i które

umieszczone są na płaskiej powierzchni,

c) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów przestrzennych i które

umieszczone są na twardym podłożu,

d) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów płaskich i które

umieszczone są na płaszczyźnie.

3) Symetria jest:

a)   przekrzywionym odzwierciedleniem tego samego obrazu,
b)   lustrzanym odbiciem tego samego obrazu względem osi symetrii,
c)   przesuniętym powtórzeniem tego samego obrazu o 15

d) odwróconym odzwierciedleniem innego obrazu.

4. Barwy złamane charakteryzują się:

a) jaskrawością barwnika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) dużą intensywnością barwnika,
c) małą intensywnością barwnika (łagodnością barwy),
d) agresywnością barwy

5) Kompozycja achromatyczna barw to:

a) kombinacja koloru szarego z czarnym i białym,
b) kombinacja odcieni barw ciepłych,
c) kombinacja odcieni barw zimnych,
d) kombinacja odcieni barw złamanych.

6) Kompozycję wieloraportową uzyskuje się poprzez:

a) jednokrotne powielenie raportu na powierzchni drukowanego lub tkanego materiału,
b) wielokrotne powielenie raportu na powierzchni drukowanego lub tkanego materiału,
c) pojedyncze powielenie raportu na powierzchni drukowanego lub tkanego materiału,
d) brak powielenia raportu na powierzchni drukowanego lub tkanego materiału.

7) Motyw rozety jest to:

a) układ asymetryczny,
b) układ z przesuniętym punktem centralnym,
c) prostokątnym kształtem,
d) układ z centralny, wieloosiowy.

8) Ornament

wstęgowy powstaje wówczas gdy:

a) powierzchnia jest trójkątna i ograniczona,
b) powierzchnia jest nieokreślona i ograniczona,
c) powierzchnia jest jak na wstążce lub chodniku,
d) powierzchnia jest okrągła i biała.

9) Poniższy rysunek przedstawia:

układ rytmiczny biegnący,

układ rytmiczny naprzemianległy,

układ rytmiczny nieograniczony,

układ rytmiczny odśrodkowy

10) Przedstawiony poniżej rysunek to:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) rysunek linearny modelowy,
b) rysunek lawowany modelowy,
c) rysunek frottage modelowy,
d) rysunek światłocieniowy modelowy.

11) Poniższy rysunek przedstawia:

a) spódnicę mezzo narysowaną techniką frottage,
b) spódnicę mezzo narysowaną techniką światłocienia,
c) spódnicę midi narysowaną techniką frottage,
d) spódnicę midi narysowaną techniką światłocienia.

12) Poniższy rysunek przedstawia:

a) spodnie bermudy narysowane techniką frottage,
b) spodnie bermudy narysowane techniką światłocienia,
c) spodnie szorty narysowane techniką frottage,
d) spodnie szorty narysowane techniką światłocienia.

13. Poniższy rysunek przedstawia:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) kostium klasyczny w kompozycji barw kontrastowych,
b) kostium Chanel w kompozycji barw tonalnych,
c) kostium Chanel w kompozycji barw kontrastowych.
d) kostium klasyczny w kompozycji barw tonalnych.

14) Poniższy rysunek przedstawia:

a) kolorystyczny rysunek żurnalowy sukni damskiej namalowany techniką frottage,
b) kolorystyczny rysunek modelowy sukni damskiej namalowany techniką frottage,
c) kolorystyczny rysunek żurnalowy sukni damskiej namalowany techniką pasteli,
d) kolorystyczny rysunek modelowy sukni damskiej namalowany techniką pasteli.

15) Poniższy rysunek przedstawia:

a) kolorystyczny szkic żurnalowy,

b) kolorystyczny rysunek żurnalowy wykonany techniką frottage,
c) kolorystyczny rysunek żurnalowy wykonany techniką pasteli,
d) kolorystyczny rysunek modelowy wykonany techniką pasteli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie kompozycji płaskich i przestrzennych

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1. a b c d

2. a b c d

3. a b c d

4. a b c d

5. a b c d

6. a b c d

7. a b c d

8. a b c d

9. a b c d

10. a b c d

11. a b c d

12. a b c d

13. a b c d

14. a b c d

15. a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Andrzejewska H.: Malarstwo polskie. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe,

Warszawa 1999

2. Białostocki J.: Sztuka cenniejsza niż złoto. PWN, Warszawa 2002
3. Brézillon M: Encyklopedia kultur pradziejowych Europa, Azja, Afryka, Ameryka.

Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, PWN, Warszawa 2001

4. Chrzanowski T.: Sztuka w Polsce od I do II Rzeczypospolitej. Zarys dziejów.

Wydawnictwo Naukowo Techniczne PWN, Warszawa 1998

5. Czurkowa M.H., Ulawska-Bryszewska I.: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych.

WSiP, Warszawa 1996

6. Cykl tygodników „Wielcy malarze, ich życie, inspiracje i dzieło”. Eaglemoss Polska,

Warszawa 1998 (wydawane od 1998)

7. Daszyńska M.: Malarskie techniki dekoracyjne. WSiP, Warszawa 1992
8. Dolmetsch H.: Skarbnica ornamentów. L.: PWN, Wydawnictwa Artystyczne

i Filmowe, Warszawa 1999

9. De Morant H.: Historia sztuki zdobniczej. Rozdz. 1 „Zdobienia i ornamenty”. Arkady

Warszawa 1983. s. 13–35

10. Encyklopedia Techniki. Przemysł Lekki. WNT, Warszawa 1986
11. Fałkowska Rękawek E.: Podstawy projektowania odzieży. WSiP S.A., Warszawa

2000

12. Hohense-Ciszewska H.: ABC wiedzy o plastyce. WSiP, Warszawa 1988
13. Hoffman H., Łukaszewski B., Olszewski A.: Podstawy kompozycji plastycznej –

wybrane zagadnienia. Skrypt. Politechnika Radomska, Radom 1998

14. Jackowski A.: Polska sztuka ludowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
15. Kossakowska I.: Narodziny polskiej grafiki artystycznej 1897-1917. Universitas,

Kraków 2000

16.  Kozakiewicz S.: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. PWN, Warszawa 2002
17.  Lewicka J.: 100 technik plastycznych. Nasza Księgarnia. Warszawa 1969
18.  Levey M.: Od Giotta do Cezanne’a. Zarys historii malarstwa. Arkady, Warszawa 1972.

(strony z martwymi naturami: 205, 222, 312)

19.  Łysiak W.: Malarstwo białego człowieka. Tom I-VIII, Exlibris, Warszawa 1998
20.  Marcinkowska K.: Michejda-Kowalska K.: Barwne fantazje. WSiP, Warszawa 1993
21.  Marcinkowska K.: Michejda-Kowalska K.: Barwne i chropawe. WSiP, Warszawa 1995
22.  Marcinkowska K.: Michejda-Kowalska K.: Wydzieranki i wycinanki. WSiP, Warszawa

1993

23. Misiurka A.: Aplikacje. WSiP, Warszawa 1994
24. Multimedialny album malarstwa polskiego. Dom Wydawniczy Bellona. Program na

płycie CD. PWN, Warszawa 2003

25.  Ostrowski St.: Malowanie akwarelą. WSiP, Warszawa 1993
26.  Parramón J. M.: Jak rysować. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993
27.  Parramón J. M.: Jak malować. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993
28.  Parramón J. M., Galbó M.: Perspektywa w rysunku i malarstwie. WSiP, Warszawa 1993
29.  Praca zbiorowa. Krawiectwo. Technologia. WSiP S.A., Warszawa 1999
30.  Parzęcka M.: Arcydzieła malarstwa polskiego. Arkady, Warszawa 2000
31.  Rzepińska M.: Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego. Część I, Rozdz. I.

„Nauka o kolorze i wiedza o kolorze”. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983, s. 17–46

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32. Samek J.: Polskie rzemiosło artystyczne – Średniowiecze. PWN, Wydawnictwa

Artystyczne i Filmowe, Warszawa 2000

33. Sienkiewicz K.: Haftowanie gałganami. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza,

Warszawa 1988

34. Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Praca zbiorowa. Wydawnictwo PWN,

Warszawa 2003

35. M. Spillane: Zaprezentuj siebie. Poradnik dla puszystych pań. Muza S.A., Warszawa

1998

36. Smith R.: Tajemnice warsztatu artysty. Muza S.A., Warszawa 1994
37. Sterling Ch.: Martwa natura od starożytności po wiek XX. PWN, Wydawnictwa

Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1998

38. Sztuka rozpoznawania stylów. Architektura – Rzeźba – Malarstwo. Muza S.A.,

Warszawa 1999

39.  Teissig K.: Techniki rysunku. Wydawnictwa artystyczne i Filmowe. Warszawa 1999.
40.  Werner J.: Podstawy technologii malarstwa i grafiki. PWN, Warszawa – Kraków 1989.
41.  Włodarczyk W.: Sztuka Polska 1918–2000. Arkady, Warszawa 2000