Opiekunka_dziec_513[01]_Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rozwój organizmu człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Budowa i funkcjonowanie układów i narządów

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Funkcjonowanie organizmu w stanie zdrowia

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Żywienie niemowląt i małych dzieci

4.4.1 Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ogólne zasady pielęgnowania dzieci zdrowych

4.5.1 Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Promowanie zdrowia i edukacja zdrowotna

4.6.1 Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o: rozwoju organizmu człowieka,

budowie i funkcjonowaniu układów i narządów, funkcjonowaniu organizmu w stanie
zdrowia, żywieniu niemowląt i małych dzieci, ogólnych zasadach pielęgnowania dzieci
zdrowych, promowaniu zdrowia i edukacji zdrowotnej.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.

2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

−

opis działań jakie powinieneś wykonać,

−

wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.

4. Zestaw

zadań

testowych

sprawdzający

poziom

przyswojonych

wiadomości

i ukształtowanych umiejętności.

5. Wykaz literatury, jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest

korzystanie z innych dostępnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rozwój organizmu człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

Rozwój  fizyczny  -  całokształt  procesów biologicznych (biochemicznych i biofizycznych bez
sfery  życia  psychicznego)  zachodzących  od  chwili  poczęcia  do  śmierci  danego  osobnika,
prowadzi  do  dojrzałości  biologicznej  i  zdolności  do  reprodukcji,  obejmuje  następujące
aspekty:

−

wzrastanie – proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała,

−

różnicowanie – są to zmiany jakościowe charakterystyczne dla danego wieku, zmiany
w strukturze komórek i tkanek,

−

dojrzewanie – doskonalenie funkcji poszczególnych układów i narządów jako całości.

Każde  dziecko  przechodzi  przez  kolejne  okresy  rozwoju,  lecz  dzieci  w  tym  samym  wieku
znacznie  różnią  się  pod  względem  wyglądu,  rozmiarów,  kształtów,  proporcji  ciała
i poziomu dojrzałości.
Na rozwój fizyczny, będący ciągiem zmian wpływają:

−

genetycznie uwarunkowany „potencjał wzrastania" - czyli determinanty (płeć, tor rozwoju,
rytm i tempo rozwoju i dojrzewania oraz ostateczną długość ciała),

−

czynniki endogenne paragenetyczne - czyli stymulatory (zdrowie i wiek matki, tryb jej
życia, kolejność ciąży, sposób odżywiania się matki, palenie papierosów, spożywanie
alkoholu, narkomania, przyjmowanie leków podczas ciąży),

−

czynniki egzogenne (środowisko zewnętrzne) - czyli modyfikatory (klimat, urbanizacja,
aktywność fizyczna, warunki socjalno-bytowe i środowiskowe).

Wzrastanie, będące istotą rozwoju fizycznego jest wypadkową tych czynników.

Rozwój somatyczny w poszczególnych etapach rozwoju dziecka
Okres noworodkowy — pierwsze 28 dni życia

Cechy fizyczne i funkcja organizmu noworodka zależą od tego, w którym tygodniu życia
płodowego się urodził. Noworodek donoszony (tzn. urodzony między 38 a 42 tygodniem
ciąży) ma przeciętną:

−

masę ciała 3300-3600 g (większa u chłopców niż u dziewcząt);

−

długość ciała 50-52 cm;

−

długość ciemieniowo-siedzeniową 35 cm;

−

obwód głowy 34-36 cm

−

obwód klatki piersiowej 32-34 cm (o 1-2 cm mniejszy niż obwód głowy).

W  pierwszych  dniach  życia  dochodzi  do  ubytku  masy  ciała  o  6-10%.  Większość
noworodków  osiąga  urodzeniową  masę  ciała  około  10  dnia  życia.  Proporcje  ciała
noworodka  cechuje  duża  głowa,  krótka  szyja,  długi  tułów,  z  klatką  piersiową
o  kształcie  okrągłym  i  krótkie  kończyny  dolne.  Środek  ciężkości  ciała  znajduje  się  na
wysokości  pępka  (u  dorosłych  na  wysokości  spojenia  łonowego).  W  okresie
noworodkowym  głowa  stanowi ok. 1/4 długości ciała, a jej obwód jest większy od obwodu
klatki  piersiowej.  Długi  tułów  jest  równy  prawie  połowie  długości  ciała,  szyja  i  klatka
piersiowa  są  krótkie,  a  brzuch  duży.  Takie  proporcje  utrzymują  się  jeszcze  w  drugim
miesiącu życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okres niemowlęcy - do 12 miesiąca życia
Jest to faza najintensywniejszego rozwoju somatycznego i motorycznego w całym okresie
życia zewnątrzłonowego. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlę zwiększa:

−

długość ciała o 25 cm - do 3 m.ż. przyrost wynosi około 10 cm., między 4 a 6 m.ż.
około 6 cm, między 7 a 12 m.ż. około 8 cm. W 12 miesiącu życia średnia długość ciała
wynosi 75 cm.,

−

masę ciała o 6-7 kg - w następstwie zwiększenia ilości podskórnej tkanki
tłuszczowej (urodzeniową masę ciała podwaja około 5. m.ż., a potraja w 12. m.ż.;
największy przyrost masy ciała występuje około 9. m.ż.),

−

od  trzeciego  miesiąca  życia  intensywnemu  wzrostowi  obwodu  głowy  towarzyszy
jeszcze szybszy przyrost obwodu klatki piersiowej;  Warto zapamiętać, że do 6 miesiąca
życia  średni  miesięczny  przyrost  obwodu  głowy  wynosi  ok.  1,5  cm  miesięcznie,
pomiędzy
6 a 12 m. ż. około 0,5 cm miesięcznie, w drugim roku życia przyrost wynosi około l
cm, a od 3 roku życia około 0,5 cm na rok,

−

obwód klatki piersiowej w 2-3 miesiącu życia zrównuje się z obwodem głowy,
a w 3 roku życia jest większy od obwodu głowy o ok. l-l,5cm. Od 3 roku życia obwód
klatki piersiowej jest większy u chłopców niż u dziewczynek, szczególnie w okresie
dojrzewania (około 10 cm),

−

ciemiączko przednie zmniejsza się około 6. m.ż., a zamyka się między 9.-18. m. ż.,

−

pierwsze zęby mleczne (dolne siekacze) wyrzynają się przeciętnie w 6. m .ż. W końcu
pierwszego roku życia dziecko ma 6-8 zębów (duże różnice indywidualne).

Okres wczesnego dzieciństwa (poniemowlęcy) - 2 i 3 rok życia

Cechuje go wyraźne zwolnienie tempa wzrastania. Przyrosty wysokości ciała wynoszą:

w  2.  r.ż.  około  12  cm,  w  3.  r.ż.  8  cm;  masy  ciała  odpowiednio  2,5  i  2  kg.  Wyraźnie
zmniejsza  się  ilość  podskórnej  tkanki  tłuszczowej,  zwiększa  się  masa  mięśni  (w  następstwie
zmniejszonego  łaknienia  oraz  większej  aktywności  ruchowej);  dziecko szczupleje,  co często
niepokoi  rodziców.  Zmieniają  się  proporcje  ciała.  Postawę  dziecka  cechują:  pogłębiona
lordoza lędźwiowa, uwypuklony brzuch; zaczyna zaznaczać się podłużny łuk stopy.
Okres przedszkolny - 4-6 rok życia

Tempo wzrastania jest wyraźnie mniejsze. Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą

średnio  6-8  cm;  masy  ciała  2  kg.  Dziecko  jest  szczupłe,  wydłużają  się  kończyny.  Dzięki
rozwojowi  tkanki  mięśniowej  poprawia  się  postawa  ciała  —  zmniejsza  się  lordoza
lędźwiowa,  uwypuklenie  brzucha;  kształtują  się  podłużny  i  poprzeczny  łuk  stopy
(zakończenie około 8 r. ż.); większość dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan. Około 6. r. .ż.
wyrzyna  się  pierwszy  ząb  stały  (pierwszy  trzonowiec,  „szóstka")  i  rozpoczyna  się
wymiana  zębów  mlecznych  (zwykle od siekaczy przy środkowych w żuchwie). U chłopców
zwiększa  się  znacznie  szerokość  barkowa,  klatka  piersiowa  staje  się  bardziej  płaska.
U dziewczynek  zwiększa  się  głębokość  klatki  piersiowej  oraz  szerokość  biodrowa,  silniej
ponadto  jest  rozwinięta  tkanka  tłuszczowa.  Inny  jest  rozwój  układu  kostnego,  a  także
mięśniowego, którego znaczną przewagę obserwuje się u chłopców.

Ocena rozwoju fizycznego dzieci

Przebieg rozwoju fizycznego dziecka jest czułym miernikiem stanu jego zdrowia. Ocena

rozwoju  powinna  stanowić  stały  element  opieki  nad  dzieckiem  w  okresie  rozwojowym,
ponieważ  wczesne  wykrycie  dysharmonii  rozwojowej  może  mieć  duże  znaczenie
w zapobieganiu  i  leczeniu wielu stanów chorobowych. Jednak nawet wśród zdrowych dzieci
istnieją  znaczne  wahania  będące  odbiciem  działania  wielu  czynników  dziedzicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i środowiskowych na rosnące dziecko. Ocena dotyczy 4 parametrów: wysokości ciała, masy
ciała oraz obwodów głowy i klatki piersiowej dziecka.
Pomiary ciała dzieci
Przed przystąpieniem do poszczególnych czynności należy:

−

przygotować odpowiedni dla wieku sprzęt,

−

zlikwidować przeciągi i zapewnić właściwą temperaturę w pomieszczeniu,

−

w trakcie wykonywania kolejnych czynności nie dopuszczamy do wyziębienia
organizmu – okryć lub częściowo ubrać,

−

zapewnić bezpieczeństwo - nie pozostawiamy dziecka bez opieki, szczególnie gdy
znajduje się nad podłożem (stolik do pielęgnacji, kozetka),

−

po dokonaniu pomiarów kolejnego dziecka osoba wykonująca dezynfekuje sprzęt
i myje oraz dezynfekuje ręce.

Aby dokonać pomiaru wysokości ciała należy:
a. noworodek:

−

rozebrane dziecko położyć na wysłanym pieluszką stoliku do pielęgnacji,

−

przyłożyć taśmę krawiecką na czubku głowy-okolica ciemiączka tylnego,

−

poprowadzić taśmę do końca pośladka,

−

odczytać wartość długości ciemieniowo-siedzeniowej (Si),

−

przełożyć rękę z potylicy na pośladek,

−

poprowadzić dalej taśmę przez krzywiznę nóg aż do końca pięty ( nie prostujemy
nóżek ze względu na możliwość uszkodzenia stawów biodrowych),

−

czynności końcowe, patrz punkt: d poniżej .

b. niemowlę:

−

rozebrane dziecko ułożyć na ławeczce Epsteina (ew. liberometr Wolońskiego) tak,
aby czubkiem głowy dotykało zamocowanego na stałe elementu urządzenia po
lewej stronie,

−

wyprostować kończyny dolne dziecka,

−

ruchomą część urządzenia przystawić do podeszwowej płaszczyzny stóp
ustawionych prostopadle do podłoża,

−

czynności końcowe, patrz punkt: d – poniżej.

c. dziecko starsze:

−

polecić, aby dziecko zdjęło obuwie,

−

dziecko ustawić swobodnie wyprostowane przy ścianie, na której jest naklejona
taśma centymetrowa tak, aby piętami dotykało ściany,

−

głowę dziecka ustawić tak, aby górne krawędzie otworów usznych i dolne
krawędzie oczodołów znajdowały się na tym samym poziomie (głowa
wyprostowana, oczy skierowane na wprost),

−

poprosić o pozostanie przez chwilę bez ruchu z opuszczonymi rękoma, zająć
dziecko rozmową,

−

następnie przystawić ekierkę tak, aby jedna jej przyprostokątna dotykała ściany
wzdłuż podziałki a druga czubka głowy dziecka,

−

w miejscu, gdzie dolna (pozioma) krawędź ekierki dotyka podziałki na taśmie,

d. następnie:

−

odczytać wynik, z dokładnością do l mm.,

−

wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub
porównać z normami dla danego wieku,

−

zinterpretować wynik testu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie poleca się mierzenia wysokościomierzem przy wadze lekarskiej, ponieważ pomiar ten
daje wynik o większym błędzie.
Aby dokonać pomiaru masy ciała należy:
a. noworodki i niemowlęta:

−

wytarować wagę niemowlęcą razem z pieluszką ( co 10 pomiarów),

−

rozebrać dziecko do naga, ewentualnie pozostawić w suchej pieluszce,

−

położyć dziecko na wadze, nie pozostawiać bez opieki,

−

czynności końcowe, patrz punkt: c poniżej,

b. dzieci starsze:

−

dziecko poinformować o celu i przebiegu czynności,

−

dziecko rozebrać, pozostawić tylko bieliznę,

−

sprawdzić wynik ostatniego ważenia, co ułatwi nam wykonanie czynności (mamy
wartość wyjściową),

−

postawić na wytarowanej wadze, poprosić o pozostanie przez chwile bez ruchu
z opuszczonymi rękoma,

−

zająć dziecko rozmową.

c. następnie:

−

przesuwając ciężarkami na skali wagi spowodować zrównoważenie się szalek wagi,

−

odczytać wynik pomiaru z dokładnością do 100 g,

−

wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub
porównać z normami dla danego wieku,

−

zinterpretować wynik testu.

Aby dokonać pomiaru obwodu główki dziecka należy

−

dziecko posadzić lub położyć (w zależności od wieku) na stoliku do pielęgnacji,

−

rozwinąć nierozciągniętą taśmę ze skalą,

−

poprowadzić ją delikatnie wokół główki dziecka od tyłu ku przodowi tak, aby: z tyłu
przebiegała na wysokości potylicy, od przodu zaś przez wyniosłość guzów czołowych,

−

odczytać wynik na taśmie z dokładnością do 0,5 cm,

−

wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub porównać
z normami dla danego wieku,

−

zinterpretować wynik testu.

Aby dokonać pomiaru obwodu klatki piersiowej dziecka należy

−

dziecko posadzić lub położyć ( w zależności od wieku) na stoliku do pielęgnacji,

−

rozwinąć nierozciągniętą taśmę ze skalą,

−

poprowadzić ją delikatnie wokół klatki piersiowej dziecka od tyłu ku przodowi tak, aby:
z tyłu przebiegała na wysokości dolnych kątów łopatek, pod paszkami, od przodu zaś na
wysokości sutków,

−

odczytać wynik na taśmie z dokładnością do 0,5 cm,

−

wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub porównać
z normami dla danego wieku,

−

zinterpretować wynik testu.

Interpretacja wyników testu [9]

Wyniki pomiarów ciała dziecka porównuje się z odpowiednimi dla jego płci i wieku

wskaźnikami (normami), opracowanymi dla populacji, z której dziecko pochodzi.
Najczęściej stosuje się do tego celu siatki centylowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapamiętaj! Do interpretacji pomiarów wcześniaków powinny być stosowane siatki
specyficzne, ponieważ tempo wzrastania tych dzieci w początkowym okresie życia jest
odmienne niż urodzonych o czasie.

Rys.1. Wzór siatki centylowej masy ciała chłopców [14, s. 58]

Sposób posługiwania się siatkami centylowymi

Na osi poziomej ograniczającej siatkę centylową od dołu oznaczony jest wiek w latach

(lub w miesiącach dla dzieci w 1 roku życia). Na osi pionowej, po lewej stronie siatki,
oznaczone są wartości cechy, którą się ocenia, np.: wysokość, masa ciała lub któryś
z obwodów.

W celu określenia pozycji centylowej danej cechy należy:

−

wybrać siatkę centylową odpowiednią do płci (są zamieszczone w książeczce zdrowia
dziecka) i obliczyć wiek dziecka z dokładnością do l miesiąca,

−

następnie na osi poziomej siatki należy znaleźć punkt odpowiadający obliczonemu
wiekowi,

−

na osi pionowej -punkt odpowiadający wartości zmierzonej cechy, np.: wysokości ciała,

−

z obu znalezionych punktów poprowadzić proste,

−

punkt przecięcia się linii jest pozycją centylową.

Jeżeli  punkt  znajduje  się  w  środku  miedzy  np.  10  i  25  centylem,  to  zapisujemy  wynik  jako
10-25  lub  10/20.  Jeżeli  punkt  znajduje  się  bliżej  linii 10 to  zapisujemy  wartość jako 10↑ lub
<  10,  jeżeli    bliżej  linii  25  to  zapisać  należy  jako   25↓ lub >25.  Jeżeli  punkt  leży  na  linii to
zapisujemy tylko nr centyla np. 10
Kanał  centylowy  jest  to  obszar  na  siatce  pomiędzy  dwiema  sąsiednimi  liniami
wyznaczającymi centyle: 3, 10, 25 itd.

Zakres prawidłowych wartości mieści się pomiędzy 25 a 75. Wyniki pomiarów znajdujące

się  pomiędzy  75  a  90  centylem  oraz  pomiędzy  10  a  25  centylem  ocenia  się  jako  wymagające
obserwacji  ze  względu  na  możliwość  patologii.  Wartości  pomiędzy  90  a  95  centylem  oraz
pomiędzy  5  a  10  centylem  traktuje  się  jako  nieprawidłowe,  a  więc  zmuszające  do  wyjaśnienia
przyczyny.
Dzieci,  u  których  stwierdzono,  że  masa  lub  wysokość  ciała  znajduje  się  poniżej  5  lub  powyżej
95 centyla wymagają szczegółowych badań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po odczytaniu, na którym centylu znajduje się punkt odpowiadający masie ciała badanego

dziecka i punkt odpowiadający jego wysokości ciała porównuje się obydwa uzyskane wyniki, tj.
ocenia  odległość  pomiędzy  centylami  masy  i  wysokości  ciała.  Jeżeli  np.:  wysokość  ciała
znajdujemy  na  25  centylu,  a  masę  na  50  centylu,  to  ocenimy,  że  rozwój  badanego  dziecka  jest
harmonijny.  Podobnie  ocenimy  rozwój  dziecka,  którego  masa  ciała  znajduje  się  na  75  centylu,
a  wysokość,  np.  jak  poprzednio  na  25  centylu,  Jeżeli  ta  odległość  jest  większa,  np.  wysokość
ciała  znajduje  my  na  25  centylu,  a  masa  ciała  badanego  dziecka  osiąga  wartość  90  centyla,
oznacza  to,  że  dziecko  jest  bardziej  otyłe  nie  tylko  w  stosunku  do  średnich  wartości  populacji,
ale  również  w  stosunku  do  własnego  wzrostu.  Gdyby  wzrost  badanego  dziecka  znajdował  się
również  na  90  centylu  uznalibyśmy,  że  osiągnęło  wymiary  wyższe  niż  przeciętna  populacji
dzieci polskich, jednak jego rozwój przebiega harmonijnie.

Jednorazowe badanie umożliwia ocenę wymiarów dziecka w danym momencie.

Powtarzanie  pomiarów  w  odstępie  czasu  pozwala  śledzić  dynamikę  rozwoju,  a  wykreślenie
indywidualnej  krzywej  rozwojowej  dla  danej  cechy  wykonuje  się  poprzez  połączenie
kolejnych  punktów  zaznaczonych  podczas  następujących  po  sobie  badań.  W  warunkach
prawidłowych  krzywa  rozwojowa  zdrowego  dziecka  przebiega  wzdłuż  lub  w  pobliżu
odpowiedniej  krzywej  centylowej  i  powinna  być  regularna.  Każde  nagłe  odchylenie  od
krzywej  centylowej  może  nasuwać  podejrzenie  zaistnienia  czynnika  zaburzającego  rozwój,
np.: chorobę lub zaburzenia odżywiania.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy potrafisz podać definicję rozwoju człowieka?
2.  Do czego służą siatki centylowe?
3.  Co stanowi największą częścią ciała noworodka?
4.  Jakie czynniki wpływają na rozwój somatyczny człowieka?
5.  W jaki sposób dokonasz pomiaru długości ciała noworodka?
6.  O czym może świadczyć nagły przyrost obwodu główki dziecka?
7.  Przez jakie punkty poprowadzisz taśmę dokonując pomiaru obwodu klatki piersiowej?
8.  Jakie czynności powinny poprzedzać pomiar masy ciała niemowlęcia?
9.  Jak zmienia się przyrost masy ciała od urodzenia do końca 1 roku życia?
10.  Dlaczego nie wolno prostować nóżek dokonując pomiarów noworodka?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj pomiarów długości i masy ciała, wagi oraz obwodu głowy u noworodka

w 3 tygodniu życia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć specyfikę rozwoju somatycznego dzieci w okresie noworodkowym

(Materiał nauczania pkt. 4.1.1),

2)  zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów,
3)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
6)  uprzątnąć stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom noworodka,

−

waga niemowlęca,

−

centymetr krawiecki,

−

książeczka zdrowia dziecka lub inna dokumentacja rozwoju dziecka,

−

długopis,

−

siatki centylowe.

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiarów ciała 2 - letniego dziecka płci męskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przypomnieć specyfikę rozwoju somatycznego dzieci w 2 roku życia,
2)  zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów (Materiał nauczania pkt. 4.1.1),
3)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
6)  uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom dziecka w wieku przedszkolnym,

−

waga lekarska,

−

centymetr krawiecki,

−

taśma z podziałką w cm przymocowana do ściany,

−

książeczka zdrowia dziecka lub inna dokumentacja rozwoju dziecka,

−

długopis.

Ćwiczenie 3

Zaznacz na odpowiednich siatkach centylowych następujące wyniki pomiarów, odczytaj

pozycje centylowe i oceń rozwój dzieci.

−

dziewczynka 3 lata: 82 cm wzrostu, 20 kg masy ciała, obwód głowy 55 cm,

−

chłopczyk 2 lata: 100 cm wzrostu, 10 kg, obwód głowy 45 cm;

−

dziewczynka 12 miesięcy: 78 cm wzrostu, 11 kg, 56 cm obwodu głowy;

−

chłopczyk 4 lata: 105 cm wzrostu, 18 kg, 55 cm obwodu głowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć zasady nanoszenia danych na siatki wentylowe,
2) przypomnieć sposoby odczytywania danych i oceny rozwoju dzieci na podstawie siatek

wentylowych (Materiał nauczania pkt. 4.1.1),

3)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
6)  uprzątnąć stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

długopis, ekierka,

−

siatki centylowe dla odpowiednich cech rozwojowych,

−

kartka papieru.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać pomiarów ciała noworodka?

2) dokonać pomiarów ciała dziecka 3 letniego?

3) zaznaczyć wyniki pomiarów na siatkach centylowych?

4) podać wymiary noworodka urodzonego o czasie?

5) scharakteryzować zmiany długości ciała do końca 1 roku życia?

6) wymienić elementy wpływające na rozwój fizyczny organizmu?

7) określić w jakiej sytuacji stwierdzisz zaburzenia rozwoju dziecka?

8) wyjaśnić przyczynę wolniejszego przyrostu masy ciała u dzieci

w 2 roku życia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Budowa i funkcjonowanie układów i narządów

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe

parametry

stanu

ogólnego

dziecka

stanowią

wyznacznik

ich

funkcjonowania.

Mianem podstawowych parametrów stanu ogólnego określamy: temperaturę, tętno,

ciśnienie  tętnicze  krwi  i  liczbę  oddechów.  Jeżeli  wartości  te  utrzymują  się  w  granicach
normy, to  ogólny  stan  dziecka  określamy  jako prawidłowy.  Zaistnienie choroby, infekcji lub
innego  zaburzenia  powoduje  zmiany  w  tych  parametrach  np.  infekcja  objawi  się
podwyższeniem  temperatury  ciała,  odwodnienie  obniżonym  ciśnieniem  itp.  Prawidłowe
wartości  świadczą  niejako  o  prawidłowym  funkcjonowaniu  podstawowych  układów
i narządów organizmu człowieka.

Pomiar temperatury ciała
Temperatura ciała - to wartość pomiarowa odczytywana na skali termometru. Najczęściej jest
mierzona  w  skali  Celsjusza,  w  której  punkt  zamarzania  wody  odpowiada  0°,  a  temperatura
wrzenia  100°.  Temperatura  ciała  człowieka  ulega  nieznacznym  wahaniom  w  ciągu  dnia;  jej
wzrost  lub  spadek  mogą  spowodować  różne  czynniki.  Badanie  przeprowadza  się  u  każdego
chorego  hospitalizowanego.  Częstszych  pomiarów  wymagają  pacjenci  gorączkujący,
w hipotermii, poddawani intensywnej obserwacji w ciężkim stanie zdrowia.
Temperaturę ciała u dzieci mierzy się metodami:

−

zewnętrznymi: pod pachą, w pachwinie;

−

wewnętrznymi: w odbycie, w przewodzie słuchowym zewnętrznym.

Temperatura ciała ulega wahaniom: w ciągu dnia w zakresie 0,5- 1°C (najniższa jest nad
ranem, ok. godz. 4.00, najwyższa wieczorem ok. godz. 16.00)
Prawidłowa temperatura ciała jest różna w zależności od miejsca pomiaru:
pod pachą - 36,0-37,0°C

;

w pachwinie - 36,0-37,0°, C w odbycie - wyższa o 0,5°C niż pod

pachą; w jamie ustnej - wyższa o 0,3° C niż pod pachą; w przewodzie słuchowym różna,
w zależności od wieku:

−

0-2 r. ż. - 36,4-38,0°C,

−

3-10 r. ż.-36,1-37,8°C,

−

11-65 r. ż.-35,9-37,6°C,

−

powyżej 65 r. ż. - 35,8-37,5°C.

Oceniając wartość temperatury ciała, uwzględniamy wiek badanego, płeć, porę dnia, miejsce
badania temperatury oraz rodzaj termometru.
Temperatura niższa niż 36°C - to temperatura subnormalna;
36,0-37,0°C - temperatura normalna
37,1 - 39°C gorączka umiarkowana,
powyżej 39°C - gorączka wysoka.
Człowiek może znieść maksymalną temperaturę 42,0-43,0°C;

powyżej tej temperatury

zachodzą w organizmie procesy denaturacji białka. Temperatura 26,0°C określana jest jako
krytyczna, powoduje porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego, prowadząc do
śmierci.

W celu pomiaru temperatury ciała u dzieci należy:

−

przygotować zestaw: termometr elektroniczny (rtęciowy łatwo się tłucze, rtęć jest
metalem trującym a odłamki szkła mogą powodować zranienie), 70-80% alkohol,
waciki, miska nerkowata;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne (ciepło, bez przeciągów, zamknąć okna);

−

starsze dziecko poinformować o celu i sposobie wykonaniu pomiaru, pozyskać go do
współpracy;

−

odsłonić okolicę potrzebną do pomiaru;

−

zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, a w przypadku pomiaru w odbycie
pozycji na boku z lekko ugiętymi kończynami dolnymi w stawach biodrowych
i kolanowych lub na plecach;

−

higienicznie umyć ręce i założyć rękawiczki;

−

przed pierwszym użyciem aparatu pomiarowego zapoznać się z instrukcją obsługi;

−

postępować  zgodnie  z  zaleceniami  producenta  (włączyć  przycisk  uruchamiający  zasilanie
termometru,  oczekiwać  na  pojawienie  się  sygnału  oznaczającego  gotowość  termometru  do
pomiaru  np.  znaku  °C  lub  symbolu  ucha  na  wyświetlaczu,  nałożyć  osłonki  na  termometr
elektroniczny  pozwalające  na  pomiar  temperatury  w  uchu,  włożenie termometru w  miejsce
badania  (ucho,  pod  pachę),  pojawienie  się  sygnału  dźwiękowego  oznacza  zakończenie
pomiaru);

−

odczytać i zinterpretować wynik;

−

zdezynfekować termometr, spłukać letnią wodą, osuszyć specjalną ściereczką;

−

zdjąć rękawiczki, higienicznie umyć ręce;

−

udokumentować wynik pomiaru ( w karcie gorączkowej, dokumentacji);

−

zgłosić rozpoznane nieprawidłowości lekarzowi.

Pomiar oddechu
Oddychanie  to  proces  wymiany  gazowej  w  organizmie,  mający  na  celu  pobranie  tlenu,  a  wydalenie
dwutlenku  węgla.  Na  oddech  składa  się:  wdech  (akt  czynny  -  wprowadzenie  powietrza  do
narządu  oddechowego  wskutek  skurczu  mięśni  oddechowych),  wydech  (akt  bierny  -  wskutek
zapadania  się  klatki  piersiowej  i  wyższego  ustawienia  przepony).  Dokonując  oceny  oddechu,
zwracamy  uwagę  na:  obecność,  częstość,  jakość,  rytm  oddychania.  Badanie  ma  znaczenie
diagnostyczne  w  ocenie  wydolności  oddechowej pacjenta  oraz  w monitorowaniu  stanu  chorego
w przebiegu chorób układu oddechowego, krążenia i innych.
Wykonując  badanie  oddechu,  należy  uwzględnić:  częstotliwość  oddechów  w  czasie  l  min,
obserwację charakteru oddechu, obserwację ruchów klatki piersiowej, ocenę zapachu oddechu.

Szybkość (częstość) oddechów uzależniona jest od wieku badanego. Wartości prawidłowe oddechu
w spoczynku:

−

noworodki i niemowlęta - około 40-50/min;

−

małe dzieci - około 18-25/min;

−

dorośli-około 12-20/min.

Czynniki  przyspieszające  oddech  -  fizjologiczne:  wzmożony  wysiłek  fizyczny,  reakcje
emocjonalne;  patologiczne:  stany  gorączkowe,  zmniejszona  objętość  oddechowa,  choroby
płuc,  urazy  klatki  piersiowej,  upośledzone  krążenie,  zmniejszenie  ilości  krwi  (nośnika
tlenu), zmniejszenie ilości tlenu w powietrzu wdychanym.
Czynniki  zwalniające  oddech:  fizjologiczne:  sen,  hiperwentylacja,  patologiczne:  zatrucie
środkami nasennymi, narkotycznymi, uszkodzenia czaszkowo-mózgowe, hipotermia.
Aby ocenić oddech należy:

−

zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne (ciepło, bez przeciągów, zamknąć okna),

−

starsze dziecko poinformować o celu i sposobie wykonaniu pomiaru, pozyskać o do
współpracy; informujemy o badaniu np. tętna, gdyż badanie oddechu wykonujemy bez
wiedzy pacjenta),

−

zapewnić ciszę w pomieszczeniu,

−

przygotować zestaw: zegarek z sekundnikiem lub stoper,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

higienicznie umyć ręce,

−

zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, najlepiej z odkrytą klatka piersiową,

−

ułożenie ręki na nadgarstku chorego jak do badania tętna (u dzieci lepiej na klatce
piersiowej) i liczenie oddechów przez l min,

−

zaobserwować, czy dziecko ma trudności oddechowe, czy w proces oddychania włączane
są dodatkowe mięśnie oddechowe, czy występuje duszność, czy oddychaniu towarzyszą
świsty, trzeszczenia w klatce piersiowej. Określenie zapachu wydychanego powietrza,

−

udokumentować wynik pomiaru (w karcie gorączkowej, dokumentacji),

−

zgłosić rozpoznane nieprawidłowości lekarzowi.

Pomiar tętna
Tętnem  nazywa  się  spowodowane  przez  skurcz  serca  wyczuwalne  uderzenie  o  ścianę
naczynia  fali  krwi,  która  przepłynęła  przez  układ  tętniczy.  Tętno  wyczuwa  się  tam,  gdzie
tętnice  przebiegają  powierzchownie  i  gdzie  można  docisnąć  je  do  twardych  struktur
tkankowych.  Pomiaru  tętna  dokonujemy  w  celu  wykrycia  zaburzeń  w  zakresie  liczby
(częstości),  napięcia  (siły),  miarowości  (rytmu)  tętna.  Badanie  przeprowadza  się
w warunkach  szpitalnych  u  każdego  chorego  2  razy  dziennie  równocześnie  z  pomiarem
temperatury.
Tętno  badamy:  metodą  palpacyjną  lub  za  pomocą  stetoskopu,  osłuchując  czynność  serca.
Typowym  miejscem  badania  tętna  jest  tętnica  promieniowa.  U  małych  dzieci  najłatwiej  jest
odszukać  tętnice  ramienną,  nie  badamy  tętna  na  tętnicy  szyjnej  gdyż  szyja  u  dzieci  jest
krótka.
Szybkość tętna, czyli ilość uderzeń na minutę, uzależniona jest od wieku badanego.

Tabela 1. Wartości prawidłowe tętna [19, s. 599]

Wiek

Średnia

wartość

uderzeń/min

Zakres (dwa

odchylenia

standardowe)

Noworodek

140

90-190

1-6. m.ż.

130

80-180

6-12. m.ż.

115

75-155

1-2. r.ż.

110

70-150

2-6. r.ż.

103

68-138

Czynniki powodujące przyśpieszenie tętna:

fizjologiczne: wiek (zależność przedstawiono w tabeli nr 1), wysiłek fizyczny, spożycie
alkoholu, nikotyny u ludzi młodych.

patologiczne: choroby gorączkowe (wzrost o 1°C temperatury ciała odpowiada wzrostowi
tętna o 10-20 uderzeń/min), choroby serca (niewydolność krążenia, nerwica),
hipowolemia (utrata krwi, odwodnienie).

Czynniki powodujące zwolnienie tętna:

−

fizjologiczne: sen, pozycja leżąca,

−

patologiczne: zatrucia pochodzenia wewnętrznego (mocznica), zatrucia pochodzenia
zewnętrznego (np. grzybami), hipotermia (obniżenie centralnej temperatury ciała).

Niemiarowość  tętna  może  być  spowodowana:  przyspieszaniem  i  zwalnianiem  oddechów,
uszkodzeniem  mięśnia  sercowego.  Napięcie  tętna  uwarunkowane  jest  stanem  naczyń
krwionośnych i ilością krążącej krwi.
Podczas wykonywania badania tętna może dojść do wystąpienia błędów technicznych, które
mogą  rzutować  na  wynik  pomiaru.  Najczęstsze  błędy  to:  niewłaściwe  ułożenie  opuszków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

palców nad tętnicą, wyczucie własnego tętna przez osobę badającą, krótki czas badania, nie
pozwalający na wykrycie niemiarowości, niedokładne określenie czasu pomiaru.
Szybkość tętna mierzymy przez 15 sekund, uzyskany wynik mnożymy przez 4.
Zwolnienie czynności serca poniżej normy to bradykardia, przyspieszenie czynności serca
powyżej normy to tachykardia.
Aby zbadać tętno u dziecka należy:

−

starsze dziecko poinformować o celu i sposobie wykonaniu pomiaru, pozyskać go do
współpracy,

−

zapewnić ciszę w pomieszczeniu,

−

przygotować zestaw: zegarek z sekundnikiem lub stoper,

−

higienicznie umyć ręce,

−

zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, ze stabilnym podparciem badanej
kończyny,

−

zapewnić dziecku przynajmniej 5-minutowy odpoczynek przed badaniem,

−

opuszkami palców 2, 3, 4 lekko ucisnąć tętnicę; kciuk powinien znajdować się poza
polem badanej tętnicy,

−

jeżeli tętno jest dobrze wyczuwalne i miarowe, należy liczyć uderzenia przez 15
sekund (uzyskany wynik jest mnożony przez 4),

−

jeżeli wykryto zaburzenia rytmu, należy liczyć uderzenia serca przez l min,

−

higienicznie umyć ręce,

−

udokumentować wynik pomiaru ( w karcie gorączkowej, dokumentacji),

−

zgłosić rozpoznane nieprawidłowości lekarzowi.

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
Ciśnienie  tętnicze  krwi  jest  siłą,  jaką  przepływający  strumień  krwi  wywiera  na  ściany
elastycznych  naczyń  krwionośnych.  Zwykle  pomiar  wykonuje  się  na  tętnicy  ramiennej,
u noworodkówi  niemowląt  można  również  na  udowej.  W  pomiarze  ciśnienia  tętniczego krwi
wyróżnia  się  ciśnienie  maksymalne,  czyli  skurczowe  oraz  minimalne,  czyli  rozkurczowe.
Badanie  wykonywane  jest  za  pomocą  różnych  aparatów  do  pomiaru  ciśnienia.  Najczęściej
wykorzystywane  są  aparaty  rtęciowe,  sprężynowe  i  elektroniczne.  Badanie  ma  duże
znaczenie  diagnostyczne.  Umożliwia  określenie  wielkości  ciśnienia  tętniczego  krwi,
rozpoznanie  nadciśnienia  tętniczego  oraz  kontrolę  jego  leczenia,  jest  także  pomocne
w diagnozowaniu  stanu  pacjenta  oraz  chorób,  których  przyczyną  mogą  być  wahania  ciśnienia
krwi.
Wartości prawidłowe ciśnienia tętniczego krwi (według Riva-Rocci):

−

noworodki (skurczowe): 60-80 mmHg,

−

niemowlęta (skurczowe): 80-85 mmHg,

−

małe dzieci (skurczowe): 80-100 mmHg,

Pomocnym w zapamiętaniu wartości prawidłowych ciśnienia u dzieci powyżej 2 roku

życia jest wzór: 80 + 2 x wiek (w latach) = wartość ciśnienia skurczowego, 2/3 tej wartości to
wartość ciśnienia rozkurczowego.

Podczas wykonywania badania ciśnienia tętniczego krwi może dojść do wystąpienia błędów

technicznych, które mogą zafałszować wynik. Najczęstsze przyczyny błędów to: niesprawny
sprzęt, ograniczony słuch osoby badającej bądź nieprawidłowa technika dokonywania
pomiaru.

Wynik pomiaru ciśnienia odczytujemy na skali manometru. Moment pojawienia się

pierwszych  tonów  o  charakterze  stuków  w  czasie  wypuszczania  powietrza  z  mankietu
określa  wartość  ciśnienia  skurczowego,  zniknięcie  tonów  wskazuje  wartość  ciśnienia
rozkurczowego.   Wartości  wyższe  od  prawidłowych,  przy  uwzględnieniu  grup  wiekowych
badanych,  określa  się  jako  nadciśnienie  (hipertonia),  natomiast  wartości  niższe  -  jako
niedociśnienie (hipotonia).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi należy:

−

przygotować  sprzęt:  aparat  do  pomiaru  ciśnienia,  np.:  rtęciowy,  zegarowy,
automatyczny,  stetoskop  (słuchawki  lekarskie),  komplet  mankietów  w  różnych
rozmiarach  (  zasadą  jest, że  wysokość mankietu  musi stanowić  2/3  wysokości  ramienia
lub uda: dla dzieci do 2 lat - 6 cm, dla dzieci do 4 lat - 8 cm),

−

sprawdzić sprawności funkcjonowania aparatu (szczelny mankiet, pompka, przewody
podłączone do aparatu, wskazówka lub rtęć w punkcie o) i stetoskopu,

−

zapewnić możliwość ustawienia aparatu pionowo na twardym podłożu i prawidłowe
oświetlenie miejsca wykonywania pomiaru,

−

starsze dziecko poinformować o celu i sposobie wykonaniu pomiaru, pozyskać go do
współpracy; zapewnić ciszę w pomieszczeniu,

−

higienicznie umyć ręce,

−

zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, ze stabilnym podparciem badanej
kończyny,

−

zapewnić dziecku przynajmniej 5-minutowy odpoczynku przed badaniem,

−

zapewnić pacjentowi wygodną pozycję (siedząca lub leżąca), z podparciem kończyny
górnej tak, aby tętnica ramienna lub udowa znajdowała się na poziomie serca,

−

zdjąć ubranie z ramienia, na którym będzie dokonywany pomiar; ułożyć ramię w lekkim
odwiedzeniu, odwrócić dłoń stroną zgięciową do góry,

−

założyć  opaskę  na  wybrana  kończynę.  Opaska  musi  ściśle  przylegać  do  ramienia.
Gumowe  przewody  powinny  znajdować  się  na  przyśrodkowym  boku  ramienia.  Opaski
nie  wolno  zakładać  na  ramię  ręki,  w  której  znajduje  się  wkłucie,  przetoka  tętniczo-
żylna,

−

umocować manometr do mankietu (przy aparacie zegarowym).

−

odszukać tętno na tętnicy łokciowej (w zgięciu łokciowym poniżej mankietu po stronie
przyśrodkowej),

−

założyć słuchawki lekarskie do uszu,

−

przyłożyć membranę słuchawek w miejscu badania tętna,

−

zamknąć zawór w pompce (zakręcając w prawo),

−

wtłoczyć powietrze do mankietu, pompując pompką do momentu, gdy ciśnienie będzie
o 20-30 mmHg wyższe niż w chwili zaniku tętna,

−

wypuścić z mankietu powietrze tak, by słupek rtęci opadał w tempie 2-3 mmHg/s.

−

wysłuchać pierwszy ton, jednoczesne zapamiętać stan słupka rtęci - jest to wartość
ciśnienia skurczowego,

−

dalej powoli wypuszczać powietrze, słuchać wyraźnych tonów, zapamiętać stan słupka
rtęci w momencie zaniku tętna - jest to, wartość ciśnienia rozkurczowego,

−

zdjąć słuchawki,

−

zdjąć mankiet z ramienia,

−

higienicznie umyć ręce,

−

udokumentować wynik pomiaru ( w karcie gorączkowej, dokumentacji),

−

zgłosić rozpoznane nieprawidłowości lekarzowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest prawidłowy zakres normy temperatury mierzonej pod pachą?
2.  Kiedy mówimy o tachykardii u dziecka 3 letniego?
3.  Jakim  termometrem  najbezpieczniej  jest  mierzyć  temperaturę  u  małych  dzieci,  w  jakim

miejscu?

4.  Jakie znasz odrębności układu pokarmowego u małych dzieci?
5.  Jakie ciśnienie tętnicze powinien mieć zdrowy trzylatek?
6.  Jaki objaw ze strony układu krążenia będzie towarzyszył gorączce?
7.  Przez jaki czas będziesz mierzyć tętno, jeżeli wykryjesz zaburzenia?
8.  Na której kończynie można mierzyć ciśnienie tętnicze u małych dzieci?
9.  Gdzie zanotujesz wyniki dokonanych pomiarów?
10. Jakie znasz stany przejściowe noworodka?

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj pomiarów temperatury i tętna 4 - letniego dziecka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć zakres norm parametrów stanu ogólnego dla dzieci w 4 roku życia,
2) zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów temperatury i tętna u dzieci (Materiał

nauczania pkt. 4.2.1),

3)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
5)  zapisać wyniki badań w dokumentacji,
6)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
7)  uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

termometr lekarski, najlepiej elektroniczny,

−

aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,

−

karta gorączkowa lub inna dokumentacja obowiązująca w placówce,

−

długopis czerwony i niebieski,

−

osłonka na termometr,

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiarów ciśnienia tętniczego krwi i liczby oddechów u 6 miesięcznego

niemowlęcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć zakres norm podanych parametrów u niemowląt,
2) zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów ciśnienia i oddechów u dzieci

(Materiał nauczania pkt. 4.2.1),

3)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
5)  zinterpretować wyniki pomiarów,
6)  zapisać wyniki badań w dokumentacji,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8)  uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

−

karta gorączkowa lub inna dokumentacja obowiązująca w placówce

−

długopis czerwony i niebieski

−

osłonka na termometr

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować odpowiedni sprzęt do wykonania pomiarów

parametrów stanu ogólnego dzieci?

2) zmierzyć temperaturę i tętno u małego dziecka?

3) dokonać pomiaru ciśnienia i liczby oddechów u małego dziecka?

4) wykreślić dane na karcie gorączkowej?

5) zinterpretować wyniki pomiarów parametrów stanu ogólnego?

6) określić odrębności w budowie ciała dziecka?

7) omówić różnice w funkcjonowaniu organizmu dziecka?

8) określić, jaki związek ma dojrzewanie poszczególnych układów

z osiągnięciami rozwojowymi dzieci?

9) wyjaśnić dlaczego małe niemowlę musi otrzymywać tylko posiłki

płynne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Funkcjonowanie organizmu w stanie zdrowia

4.3.1. Materiał nauczania

Funkcjonowanie organizmu w stanie zdrowia to możliwość zaspokojenia potrzeb

biopsychospołecznych. Opiekunka pomaga lub początkowo wręcz wykonuje wszystkie
czynności niezbędne do zaspokojenia tych potrzeb. W przypadku dziecka zdrowego
sprowadza się to do konkretnych działań pielęgnacyjnych.

Pielęgnowanie dziecka a szczególnie noworodka wymaga delikatności, wrażliwości, ale

także  wiedzy  oraz  umiejętności.  Poniżej  zostaną  przedstawione  kolejne  czynności
pielęgnacyjne  zapewniające  realizację  podstawowych  potrzeb  biologicznych  ale  należy
pamiętać,  że  podczas  ich  wykonywania  realizowane  powinny  być  również  potrzeby
psychiczne i społeczne dziecka.

Wykonując poniższe czynności opiekunka jest zobowiązana postępować zgodnie

z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy (patrz: „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy”).

Podnoszenie niemowlęcia.

Podczas trzymania niemowlęcia w pozycji pionowej, kładzenia do łóżeczka, czy

noszenia na rękach należy podtrzymywać główkę tak, aby nie opadała bezwiednie na boki,
do tyłu, ani do przodu.
Instrukcja podniesienia niemowlęcia:

W celu podniesienia niemowlęcia należy:

−

umyć higienicznie ręce,

−

obniżyć przednią barierkę łóżeczka (jeśli jest taka potrzeba),

−

przed podniesieniem niemowlęcia pochylić się nad nim, aby poczuło, że za chwilę je
przytulisz (szepnij jego imię do ucha, uśmiechnij się),

−

wsunąć ręce pod niemowlę i przytrzymać przez chwilę, po czym podnieść niemowlę,

−

unosząc niemowlę podeprzeć jedną ręką pośladki, a drugą – plecy, szyję i głowę
niemowlęcia,

−

podnosząc niemowlę leżące na brzuszku wsunąć jedną rękę pod brodę i szyję, zaś drugą
umieścić między nóżkami,

−

zastosować wybraną pozycję trzymania pamiętając o bezpieczeństwie dziecka.

Trzymanie niemowlęcia

Jest wiele sposobów trzymania niemowlęcia czy starszego dziecka na rękach. Wybór

uzależniony jest od wieku dziecka oraz w jakim celu to robimy, np.: w celu uspokojenia,
odbicia się niemowlęciu po posiłku itp.

−

na przedramieniu z główką w zgięciu łokciowym (stosowana do uspokojenia
niemowlęcia np.: przy kolce jelitowej),

−

na ramieniu z podtrzymywaniem główki ( pomocna przy „odbiciu”),

−

twarzą do przodu,

−

noszenie starszego dziecka na biodrze.

Układanie niemowlęcia
Instrukcja układania niemowlęcia:

W celu ułożenia niemowlęcia należy:

−

mocno chwycić niemowlę, pochylając się przytulić je, włożyć jedną rękę pod pośladki
dziecka, a drugą wspierać plecy, szyję i głowę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez chwilę pozostawić ręce pod ciałem niemowlęcia po czym delikatnie wysunąć,

−

ułożyć w wybranej pozycji,

−

zasunąć barierkę łóżeczka do góry (jeśli jest taka potrzeba).

Niemowlę można układać w trzech podstawowych pozycjach. Należy pamiętać, że

pozycja  noworodka  powinna  być  zmieniana  w  ciągu  doby  bowiem  każda  z  nich  niesie
określone  wartości.  Do  snu  noworodka  i  niemowlę  najbezpieczniej  ułożyć  w  pozycji  na
plecach. Pozycje:
1.  Pozycja  na  plecach  (z  płaską  poduszką),  zapewnia  dobry  kontakt  wzrokowy

z dzieckiem, zapobiega śmierci łóżeczkowej.

2. Pozycja na brzuszku (na płaskiej powierzchni). Pozycja taka ułatwia wydalanie gazów

(stosowana przy kolce), wpływa korzystnie na kształtowanie stawów biodrowych
i w pewnym stopniu czaszki, wzmacnia mięśnie proste brzucha. Jednak należy
pamiętać, że pozycja ta należy do grupy czynników ryzyka śmierci łóżeczkowej (SIDS).

3. Pozycja na boku (z poduszeczką lub na płasko) - okolicę pleców podpieramy

np.: zwiniętą pieluszką, poduszką. Pozycja ta sprzyja „dociśnięciu” małżowin usznych
do czaszki, zapobiega też zachłyśnięciu się niemowlęcia pokarmem.

Przygotowanie łóżeczka/leżaczka zgodnie z zasadami

Łóżeczka i leżaczki służą dzieciom do odpoczynku podczas pobytu w żłobku. W tym

celu powinno być specjalnie wydzielone pomieszczenie: sypialnia, gdzie każde dziecko ma
swoje miejsce do spania. Dla mniejszych dzieci są to łóżeczka, dla starszych drewniane
leżaczki.

Przygotowywanie łóżeczka i leżaczka dla dziecka polega na oczyszczaniu,

dezynfekowaniu  zalecanym  środkiem  przez  Sanepid  oraz  na  zmianie  bielizny  pościelowej
zawsze  wtedy,  gdy  została  zabrudzona  lub  co  miesiąc.  Należy  pamiętać,  aby  po  włożeniu
małego  dziecka  do  łóżeczka  zawsze  zamykać  barierkę.  (patrz  Bezpieczeństwo  i  Higiena
Pracy)
Instrukcja wykonania przygotowania łóżeczka, leżaczka zgodnie z zasadami:

−

umyć higienicznie ręce,

−

przygotować czystą bieliznę pościelową do zmiany (poszewki, prześcieradło),

−

obniżyć przednią barierkę łóżeczka (jeśli jest taka potrzeba),

−

zdjąć zabrudzona/użytą bieliznę pościelową (poszewki, prześcieradła),

−

odłożyć na krzesło poduszkę i koc,

−

umyć łóżeczko,

−

zdezynfekować zalecanym przez Sanepid środkiem do łóżeczek czy leżaczków,

−

założyć gumowy podkład, chroniący materac,

−

założyć prześcieradło pokrywając materac bądź wkładkę na leżaczku,

−

umocować prześcieradło - podłożyć pod materac lub wkładkę do leżaczka w taki
sposób, aby dziecko szybko go nie ściągnęło (np. wykonać narożniki na rogach),

−

nałożyć poszewkę na kocyk i ułożyć na materacu,

−

nałożyć poszewkę na poduszkę i ułożyć na materacu.

Przewijanie niemowlęcia

Czynność przewijania, polegająca na oczyszczeniu skóry narządów płciowych

zewnętrznych i pośladków z substancji drażniących zawartych w moczu i kale dziecka, jej
pielęgnowaniu i zmianie pieluszek, jest regulowana sytuacją uzależnioną od wydalania kału
i/lub moczu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewijanie wykonuje się zależnie od potrzeby, tzn. kilkakrotnie w ciągu dnia i jeden do

dwóch  razy  w  nocy  przed  karmieniem  (zmiana  maksymalnie  co  3  godziny).  W  nocy  należy
robić  to  w  półmroku,  aby  nie  wybudzać  dziecka  ostrym  oświetleniem.  Niektóre  dzieci
sygnalizują  płaczem  mokre  pieluszki.  Korzystne  jest  przewijanie  dziecka  przed  karmieniem
bowiem  po  karmieniu  czynność  ta  może  prowokować  do  ulewania  i  wymiotów.
Najwygodniej  jest  przewijać  dziecko  na  powierzchni  znajdującej  się  na  wysokości  75-80cm
od  podłogi.  Są  różne  sposoby  zakładania  pieluszek  -  ważne  jest  aby  pieluszka  spełniała
swoją  rolę  i  aby  była  założona  wygodnie.  Nigdy  nie  wolno  unosić  pośladków  dziecka
pociągając  za  stopy  ani  kłaść  na  materacu  do  przewijania  tak,  żeby  ciało  bezpośrednio
stykało  się  z  ceratką stołu pielęgnacyjnego. Do przewijania wykorzystywane są dwa rodzaje
pieluszek:  jednorazowe  (np.  Pampers)  lub  wielorazowego  użytku-pieluszki  tetrowe,  bądź
specjalne chłonące majteczki wielorazowego użytku z możliwością prania, np.: Popolini.
Instrukcja wykonania przewijania niemowlęcia:
Czynności przygotowawcze

1. higienicznie umyć ręce,
2. przygotować materiały, sprzęt, otoczenie:

−

przygotować sprzęt do zabiegu (patrz: zestaw do kąpieli dziecka, poniżej),

−

przygotować czystą bieliznę, (sposób ułożenia pieluszek dla noworodka
przedstawiono na (Rys. 2),

Rys. 2. Sposób ułożenia pieluszek dla noworodka [16, s.329

]

−

lub przygotować pieluszkę jednorazową (np. Pampers), pamiętając by dobrać odpowiedni
rozmiar zależnie od masy ciała dziecka; śpioszki i odłożyć je na bok (Rys. 3)

Rys. 3 Sposób przygotowania pieluszki jednorazowej [16, s. 329]

1. przygotowanie przegotowanej, ciepłej wody w miseczce lub przygotowanie wody

w wanience o temp. ok.37-38°C (zależnie od sytuacji)

2. przygotować dziecko:

−

przenieść dziecko z łóżeczka na stolik pielęgnacyjny, pokryty pieluszką,

−

zdjąć śpioszki,

−

zdjąć pieluszkę (przy czynnościach należy pamiętać o bezpiecznym trzymaniu
dziecka, nie powinno się dziecka pociągać za stopy do góry),

−

wstępnie oczyścić pośladki jednorazowymi chusteczkami,

−

okryć dziecko przygotowaną pieluszką,

−

odrzucić brudną bieliznę do wiadra pedałowego, drugą ręką przytrzymać dziecko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynności właściwe:

−

ułożyć dziecko na stoliku,

−

zmyć zewnętrzne narządy płciowe wodą przegotowaną (gdy dziecko jest bardzo
zanieczyszczone) w ten sam sposób jak podczas kąpieli noworodka (patrz rys. 5),

−

ułożyć dziecko na ręku tak jak podczas kąpieli niemowlęcia,

−

rozłożyć czystą pieluszkę lub ręcznik,

−

sprawdzić łokciem temperaturę wody w wanience (37°C - przyjemne ciepło),

−

namydlić myjką pośladki, dokładnie podmyć dziecko,

−

spłukać wodą,

−

przenieść dziecko na przygotowany wcześniej ręcznik lub pieluszkę,

−

osuszyć skórę dziecka ruchem dotykowym,

−

przełożyć dziecko do przygotowanej wcześniej czystej bielizny.

Przewijanie dziecka przy użyciu pieluszki jednorazowego użytku:

−

dokładnie rozwinąć pieluchę, tak aby faktycznie zabezpieczała po jej założeniu przed
wydobyciem się na zewnątrz wydalin ale też nie uciskała,

−

podłożyć pod plecy dziecka rozwiniętą pieluchę (część szczytowa z warstwą przylepca)
mniej więcej do wysokości jego pępka,

−

unieść pośladki i jednocześnie wsunąć pieluchę pod pośladki,

−

przełożyć przednią (czyli dolną, najczęściej z kolorową aplikacją) część pieluchy
między nóżkami dziecka w kierunku brzuszka,

−

posmarować skórę pośladków kremem zabezpieczającym je przed drażniącym
kontaktem z moczem i/lub kałem (zapobieganie odparzeniom).

−

połączyć całość bocznymi przylepcami stabilnie ale nie ciasno (luźno na dwa palce),

Przewijanie dziecka przy użyciu pieluszki wielorazowego użytku:

−

przygotować pieluszki wg. podanego wyżej schematu,

−

ułożyć dziecko mniej więcej na środku ostatnich dwóch pieluszek i załóż ją między
nóżkami, do góry na brzuszek, podobnie zrób z dolnym rogiem trójkąta,

−

pozostałe rogi trójkąta założyć na brzuszek zawijając nadmiar,

−

jeśli to noworodek możesz wykorzystać resztę przygotowanych pieluszek do
całkowitego zawinięcia łącznie z kapturkiem na główkę przy użyciu kocyka (jeśli
zachodzi potrzeba),

−

ubrać dziecko (tak jak po kąpieli),

−

ułożyć dziecko w łóżeczku.

Czynności końcowe:
Uporządkować sprzęt, materiały, otoczenie:
1. zdezynfekować materacyk, wanienkę (jeśli była używana) i stolik płynem

dezynfekcyjnym, np. Incidin Liąuid Spray.(zawsze według standardów obowiązujących
w danej instytucji),

2.  higienicznie umyć ręce.

Kąpiel noworodka
Kąpiel  dziecka  jest  czynnością  wykonywaną  w  celu  oczyszczenia,  a  w  następstwie  tego
poprawienia  samopoczucia  dziecka.  Czynność  powinna  być  wykonywana  codziennie,  najlepiej
o  tej  samej  porze.  Zaleca  się,  aby  kąpiele  odbywały  się  w  porze  wieczornej  przed  karmieniem
dziecka, głównie  z  uwagi na  wyciszający charakter ciepłej kąpieli.  Kąpiel  wykonujemy  w  ciepłym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pomieszczeniu 22-24ºC.W przypadku starszych dzieci kąpiel wykonywana jest co dwa dni,
nawet rzadziej, by nie wysuszać skóry.
Niebezpieczeństwa podczas zabiegu:

−

oziębienie organizmu,

−

oparzenie,

−

zakażenie kikuta pępowiny (tylko w przypadku noworodków),

−

uraz fizyczny dziecka, w następstwie upuszczenia/wypadnięcia dziecka ze stołu do
przewijania podczas wykonywania czynności,

−

zwichnięcie dziecku stawu barkowego i/lub biodrowego,

−

zachłyśnięcie się dziecka wodą podczas kąpieli,

−

dostanie się wody do ucha, oka - zakażenie oczu.

Zasady obowiązujące przy wykonywaniu kąpieli dziecka:

−

sprawdzić temperaturę w pomieszczeniu, powinna wynosić 22-24°C,

−

sprawdzić temperaturę wody (ok. 37°C) termometrem do wody,

−

uśmiechać się i mówić do dziecka tak, aby czuło się bezpieczne,

−

wykonywać czynności ruchami delikatnymi, opanowanymi,

−

zapewnić poczucie bezpieczeństwa u małego dziecka poprzez okrywanie jego ciała
pieluszką.

Instrukcja wykonania kąpieli noworodka (toaleta krocza, rozbieranie, ubieranie) :
Czynności przygotowawcze rozpocząć od umycia higienicznego rąk:
1. Przygotować materiały, sprzęt, otoczenie:

−

stół do kąpieli z materacem ze zmywalnym pokryciem, wanienka z wodą (temp. 37-
38°C)  lub  specjalne  ujęcie  wody  w  kąciku  do  pielęgnacji  dziecka,  termometr
kąpielowy,  naczynie        z przegotowaną ciepłą wodą, spirytus 75% do odkażania
kikuta  pępowiny,  mydło,  np.  Bambino,  lub  delikatny  środek  myjący  np.  Penaten,
szampon  dziecięcy,  chusteczki  nawilżone,  oliwka  lub  puder  dla  dzieci,  krem  na
pośladki,  np.  Sudocrem,  linomag,  penaten,  miska  nerkowata,  rękawica  kąpielowa
(myjka)  flanelowa,  frotte  lub  miękka  gąbka,  waciki,  patyczki  do  uszu,  szczotka,
grzebień,

−

ubranka (koszulka dla noworodka; kaftanik, koszulka, śpioszki dla niemowlęcia),
pieluszki tetrowe i jednorazowe rożek lub kocyk z poszewką, duży miękki ręcznik,
mały miękki ręcznik do twarzy, nożyczki do paznokci z zaokrąglonymi czubkami,

−

wiadro pedałowe na pieluszki jednorazowe, wiadro pedałowe na brudną bieliznę
dziecka.

−

przygotować czystą bieliznę odpowiednio układając pieluszki tetrowe bądź
jednorazowe w przypadku kąpieli niemowlęcia kaftanik, koszulka, pieluszka
jednorazowa, śpioszki ułożone są w rożku; odłożyć ich na bok,

−

przygotować wodę w miseczce (przegotowaną, ciepłą o temp. 37-38°c).

−

rozłożyć pieluszki na brzegu stołu,

−

ustawić przepływ wody z kranu lub przygotować wodę w wanience i sprawdzić
jej temperaturę termometrem kąpielowym,

2. Przygotowanie dziecka:

−

rozebrać dziecko do kąpieli (przenieść dziecko na stół i zdjąć ubranka, pieluszkę,
gdy zachodzi potrzeba, wstępnie chusteczkami oczyścić pośladki),

−

okryć dziecko przygotowaną pieluszką. Odrzucić brudną bieliznę jedną ręką do
wiader pedałowych, przytrzymać drugą ręką dziecko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynności właściwe:
1. Ułożyć dziecka na stole tak, aby uwidocznić jego twarz.
2. Umyć oczy dziecka wacikami zwilżonymi w przegotowanej wodzie, każde osobnym

wacikiem, w kierunku od skroni do nosa (Rys. 4).

Rys.4. .Kierunek zmywania oczu u dziecka [16, s.339]

3. Umyć twarz dziecka zwilżonymi wacikami w następującej kolejności: czoło, policzek

lewy, grzbiet nosa, policzek prawy, broda, okolica pod nosem, naokoło ust,

4. Osuszyć małym ręcznikiem do twarzy w tej samej kolejności jak podczas mycia twarzy.
5. Umyć uszy i okolice za uszami, wacikami zwilżonymi w przegotowanej wodzie

- przechylając głowę dziecka na bok, umożliwiając swobodny odpływ nadmiarowi wody
i przecierając małżowiny uszne wacikiem, również miejsce za małżowinami usznymi.
Woskowinę uszną można usunąć wacikiem na patyczku, lecz tylko wtedy, gdy pojawi się
na zewnątrz ucha dziecka, przy użyciu specjalnych patyczków z ogranicznikiem.

6. Umyć narządy płciowe wodą przegotowaną:

−

dziewczynki - rozchylić lekko lewą ręką wargi sromowe, a prawą przetrzeć
wacikiem w kierunku od wzgórka łonowego do odbytu (Rys.5),

Rys.5. Kierunek przemywania narządów płciowych żeńskich [16, s.340]

−

chłopcy - zsunąć nieznacznie napletek tak, aby uwidocznić cewkę moczową,
przytrzymać lewą ręką, a prawą przemyć prącie (ruchem okrężnym),

7. Umyć namydloną myjką ciało dziecka w następującej kolejności: głowa z włoskami,

szyja (zwracając uwagę na fałdki skóry, gdyż często w nich gromadzi się brud), kończyna
górna  lewa  w  kierunku  od  pachy  do  dłoni,  podczas  mycia  delikatnie  je  prostując
i usuwając  zabrudzenia  z  przestrzeni  między  palcami,  klatka  piersiowa  w  kierunku  od
szyi  do  brzuszka, kończyna  górna  prawa,  tak  samo  jak  lewa,    plecy, zaczynając od szyi
do  pośladków,  brzuszek  (uwaga!  W  przypadku  noworodków  z  kikutem  pępowinowym
należy zapobiegać jego zamoczeniu), kończyny dolne w kierunku od stopy do pachwiny,
pośladki (ruchem okrężnym, zbierającym).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Ułożyć dziecko na lewej ręce, główkę dziecka ukłożyć w zgięciu łokciowym, tułów na

przedramieniu.

9. Odrzucić do wiadra pedałowego pieluszki, na której dziecko było namydlone.
10. Rozłożyć czystą pieluszkę lub ręcznik.
11. Sprawdzić ponownie temperaturę wody w wanience termometrem kąpielowym i poprzez

zanurzenie łokcia w wodzie (37°c - przyjemne ciepło).

12. Zanurzyć dziecko w wodzie, najpierw nóżkę dziecka, następnie całe ciało.
13. Spłukać ciało dziecka wodą w podobnej kolejności jak przy namydlaniu (w tym celu

używa się wolnej ręki).

14. Przenieść dziecko na uprzednio przygotowany ręcznik (pieluszkę).
15. Wytrzeć dziecko ruchem dotykowym.
16. Przełożyć dziecko do przygotowanego wcześniej kocyka z poszewką.
17. Natrzeć dziecko oliwką (kolejność tak jak podczas namydlania).
18. Posmarować pośladki dziecka kremem.
19. Wykonanie opatrunku kikuta pępowiny u noworodka (uwaga! Postępować tak jak

podczas zmiany jałowego opatrunku):

−

rozwinąć stary opatrunek, ruchami delikatnymi, tak aby nie wyrwać pępowiny,

−

podłożyć suchy, jałowy gazik, osłaniając jednocześnie narządy płciowe,

−

zakropić kikut pępowiny 70% spirytusem lub innym zalecanym środkiem do pielęgnacji
kikuta pępowiny, przetrzeć gazikiem pierścień kikuta pępowiny; założyć nowy, suchy
gazik na kikut pępowiny; zamocować opatrunek.

Ubranie noworodka
Noworodek:

−

założyć  koszulkę  dziecku  (włożyć  własne  palce  w  rękaw  koszulki  i  zmarszczyć  go,
przełożyć  swoją  dłoń  przez  otwór  tak,  aby  uchwycić  rączkę  dziecka,  przełożyć  rączkę
dziecka  przez  rękaw  koszulki.  Tak  samo należy  założyć drugi rękaw.  Ułożyć dziecko  na
boku  i  wyrównać  koszulkę  z  tyłu,  położyć  dziecko  na  plecach,  zapiąć  koszulkę.  Założyć
na  dolnym  brzegu  koszulki  mankiecik,  otoczyć  nim  dziecko  i  z  tyłu  założyć  jeden
mankiecik w drugi, sprawdzić, czy koszulka jest wygładzona),

−

założyć pieluszkę jednorazową lub tetrową,

−

obciąć paznokcie dziecku u palców dłoni i stóp według sposobu pokazanego na rysunku 6,

Rys. 6.. Sposób obcinania paznokci u palców dłoni i stóp [16, s.342]

−

ułożyć dziecko na przygotowane pieluszki - sposób założenia omówiony przy
przewijaniu.

Ubieranie niemowlęcia:

−

założyć koszulkę i pieluszkę tetrową lub jednorazową dziecku w taki sam sposób jak
u noworodka,

−

założyć kaftanik dziecku - rękaw kaftanika należy założyć tak samo jak koszulkę,
trzymając dziecko ręką pod pachą już ubraną w kaftaniki, przekłada się na bok bez
kaftanika, wyrównuje kaftanik na plecach. Następnie należy położyć dziecko na plecach,
założyć kaftanik na drugą rączkę dziecka, wyrównać i zapiąć,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

założyć  śpioszki  -  nogawkę  lewą  śpioszków  zmarszczyć  tak,  aby  w  prosty  sposób  móc
założyć  ją  dziecku  na  nogę, w ten sam sposób postępować z drugą nogawką, naciągnąć
przód śpioszków do góry, przytrzymać dziecko pod pachą i położyć na boku, przytrzymać
dziecko jedną ręką, drugą naciągnąć śpioszki z tyłu ku górze, położyć dziecko na plecach
i zapiąć,

−

zawinąć dziecko w rożek (dolny róg założyć do góry, przykrywając nóżki, lewy róg założyć
po przeciwnej stronie pod tułów dziecka, prawy przymocować po przeciwnej stronie),

21. Uczesać włosy dziecka miękką szczotką,
22. Obciąć paznokcie u palców dłoni dziecka nożyczkami o zaokrąglonych końcówkach,

nie za krótko, na okrągło, tak, aby dziecko nie kaleczyło się brzegiem paznokcia (Rys.6)

23.  Ułożyć dziecko w łóżeczku (np.: w pozycji na boku),

Czynności końcowe:
1.  Uporządkować sprzęt, materiały, otoczenie tak jak przy przewijaniu,
2.  Higienicznie myć ręce.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  jakie potrzeby zaspokoisz wykonując czynności pielęgnacyjne wobec niemowlęcia?
2.  jakie zasady obowiązują przy podnoszeniu dziecka?
3.  jaką pozycje zastosujesz u niemowlęcia z kolką?
4.  jakie są sposoby układania niemowlęcia, wymień korzyści i zagrożenia?
5.  co  należy  skompletować  do  przewinięcia  niemowlęcia  przy  użyciu  pieluszki

jednorazowej?

6.  jakie są różnice pomiędzy wykonywaniem toalety krocza u dziewczynki a u chłopca?
7.  jaką kolejność działań zachowasz wykonując kąpiel noworodka?
8.  jakie są zasady obowiązujące przy wykonywaniu kąpieli noworodka?
9.  jakie czynności podejmiesz, aby założyć noworodkowi koszulkę po wykonanej kąpieli?
10.  jak wykonasz opatrunek na kikucie pępowiny u noworodka?
11.  jakie mogą wystąpić niebezpieczeństwa podczas kąpieli noworodka?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Przenieś noworodka ze stołu pielęgnacyjnego do łóżeczka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją przenoszenia noworodka (Materiał nauczania pkt. 4.3.1),
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji podnoszenia i kładzenia noworodka,
4)  wykonać czynności krok po kroku,
5)  zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo dziecka,
6)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom noworodka,

−

łóżko dziecięce,

−

stół pielęgnacyjny.

Ćwiczenie 2

Przygotuj łóżeczko/leżaczek dla dziecka zgodnie z zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania schematu przygotowania łóżeczka dla dziecka

(Materiał nauczania pkt.4.3.1),

2) zapoznać się z materiałem nauczania: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy,

3)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5)  wykonać czynności krok po kroku zwracając szczególną uwagę na dokładność ścielenia

łóżeczka

6) sprawdzić pościelone łóżeczko czy naciągnięte jest dokładnie prześcieradło, podkład

gumowy i płócienny (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),

7)  wyrównać kocyk,
8)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9)  dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko niemowlęce,

−

leżaczek,

−

bielizna pościelowa,

−

miska,

−

woda,

−

detergenty,

−

środki dezynfekcyjne,

−

pojemnik na brudną bieliznę.

Ćwiczenie 3

Wykonaj kąpiel noworodka zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (toaleta

krocza, rozbieranie, ubieranie)

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją kąpieli noworodka (Materiał nauczania pkt.4.3.1),
2) zapoznać się z materiałem nauczania: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy,

3)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5)  wykonać czynności krok po kroku
6)  zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo dziecka i sprawne wykonanie zabiegu,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom noworodka,

−

stół pielęgnacyjny,

−

czysta bielizna osobista niemowlęcia - jeśli jest taka potrzeba (śpioszki, kaftanik),

−

pieluszka jednorazowa i/lub wielorazowa,

−

mokre chusteczki jednorazowe do wstępnego oczyszczenia,

−

ręcznik i pieluszka tetrowa lub 2 pieluszki tetrowe,

−

myjka,

−

miseczka przegotowanej, ciepłej wody o temp. 37-38ºC (w odczuciu przyjemnie ciepła),

−

miseczka, ciepłej wody z dodatkiem mydła lub przygotowanie wody w wanience do
umycia pośladków, o temp. 37-38ºC,

−

środki pielęgnacyjne zależnie od potrzeb np. krem na odparzenia, Sudocream lub
Linomag,

−

płyn do dezynfekcji wanienki i stołu pielęgnacyjnego,

−

wiadro na zużytą pieluszkę.

Ćwiczenie 4

Przewiń niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem pieluchy jednorazowego

użytku wraz z toaletą krocza zanieczyszczonego moczem i kałem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją przewijania niemowlęcia z zastosowaniem pieluchy

jednorazowego użytku (Materiał nauczania pkt.4.3.1),

2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4)  wykonać czynności krok po kroku,
5)  zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo dziecka i sprawne wykonanie zabiegu,
6)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom niemowlęcia.

−

stół pielęgnacyjny,

−

czysta bielizna osobista niemowlęcia - jeśli jest taka potrzeba (śpioszki, kaftanik),

−

pieluszka jednorazowa,

−

mokre chusteczki jednorazowe do wstępnego oczyszczenia,

−

ręcznik i pieluszka tetrowa lub 2 pieluszki tetrowe,

−

myjka,

−

miseczka przegotowanej, ciepłej wody o temp. 37-38ºC (w odczuciu przyjemnie ciepła)
do umycia krocza,

−

miseczka ciepłej wody o temp. 37-38ºC z dodatkiem mydła lub przygotowanie wody
w wanience do umycia pośladków,

−

środki pielęgnacyjne zależnie od potrzeb np. krem na odparzenia, Sudocream lub
Linomag,

−

płyn do dezynfekcji wanienki i przewijaka,

−

wiadro na zużytą pieluszkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Przewiń niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem pieluchy wielorazowego

użytku wraz z toaletą krocza zanieczyszczonego moczem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją przewijania niemowlęcia z zastosowaniem pieluchy

wielorazowego użytku (Materiał nauczania pkt.4.3.1),

2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4)  wykonać czynność krok po kroku,
5)  zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo dziecka i sprawne wykonanie zabiegu,
6)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom niemowlęcia,

−

stół pielęgnacyjny,

−

czysta bielizna osobista niemowlęcia - jeśli jest taka potrzeba (śpioszki, kaftanik),

−

pieluszki wielorazowego użytku,

−

mokre chusteczki jednorazowe,

−

środki pielęgnacyjne zależnie od potrzeb np. krem na odparzenia, Sudocream lub
Linomag,

−

płyn do dezynfekcji przewijaka,

−

wiadro na zużytą pieluszkę.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) skompletować materiały i sprzęt potrzebne do wykonania kolejnych

czynności?

2) przygotować łóżeczko dla dziecka zgodnie z zasadami?

3) przygotować leżaczek dla dziecka zgodnie z zasadami?

4) przenieść noworodka?

5) zastosować odpowiednią do sytuacji pozycję leżącą dla noworodka?

6) wykonać toaletę krocza i pośladków u dziecka?

7) wykonać kąpiel noworodka zgodnie z zasadami BHP?

8) ubrać noworodka i niemowlę po kąpieli?

9) przewinąć niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem

10) pieluchy jednorazowego użytku wraz z toaletą krocza zgodnie

z zasadami BHP?

11) przewinąć niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem

pieluchy wielorazowego użytku zgodnie z zasadami BHP?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Żywienie niemowląt i małych dzieci

4.4.1 Materiał nauczania

Jednym z bardzo ważnych czynników warunkujących prawidłowy rozwój dziecka jest

racjonalne  odżywianie.  Dziecko,  które  otrzymuje  odpowiednie  składniki  odżywcze
w  codziennej  racji  pokarmowej  jest  zdrowe  i  uzyskuje  dobre  wskaźniki  rozwojowe.
Nieprawidłowe  żywienie  może  spowodować  niedostateczny  rozwój  i  wzrost  organizmu,
może  być  również  przyczyną  mniejszej  sprawności  fizycznej  oraz  powstawania  niektórych
chorób lub zaburzeń.

Rozwój organizmu i jego wzrost odbywają się zawsze dzięki składnikom odżywczym,

zawartym  w  przyjmowanych  pokarmach.  Pożywienie  powinno  nie  tylko  zawierać
odpowiedni  skład  ilościowy  dostosowany  do  wieku  dziecka,  ale  również  dostarczać
ustrojowi  niezbędnych  składników  budulcowych  i  energetycznych:  białek,  węglowodanów,
tłuszczów,  witamin,  soli  mineralnych,  które  potrzebne  są  organizmowi  do  budowy  nowych
oraz odbudowy starych komórek i tkanek.

Możemy wyróżnić karmienie naturalne-mlekiem matki, karmienie sztuczne – mlekiem

modyfikowanym i karmienie mieszane – oprócz mleka matki dziecko jest dokarmiane
innymi produktami.

Mleko i mieszanki mleczne
Najlepszym  pokarmem  dla  noworodków  i  niemowląt  jest  mleko  matki.  Grupy  ekspertów
zalecają  wyłączne  karmienie  piersią  do  6  miesiąca  życia,  a  utrzymanie  go  do  12  m.  ż.
A nawet  dłużej.  Mleko  kobiece  jest naturalnym produktem zapewniającym dziecku pokrycie
zapotrzebowania  na  wszystkie  niezbędne  składniki  pokarmowe  i  energię  oraz  prawidłowy
rozwój  psychofizyczny.  Odciągnięty  pokarm  kobiecy  może  być  podawany  dziecku
z butelki,  kubeczkiem  lub  łyżeczką.  Jeżeli  matka  z  jakichś  względów  nie  może  karmić
naturalnie  (HIV,  AIDS,  szkodliwe  leki,  choroby  dziecka)  dziecko  musi  być  karmione
sztucznie  -  specjalnym  mlekiem  (modyfikowanym),  którego  skład  jest  „upodobniony”  do
mleka  kobiecego.  Do  ukończenia  2  roku  życia  nie  wolno  podawać  dzieciom  mleka
krowiego,  gdyż  jego  skład  jest  niewłaściwy  i  może  szkodzić  jego  zdrowiu  (alergia
pokarmowa,  biegunki,  obciążenie  nerek,  nie  pokrywa  zapotrzebowania  na  składniki
odżywcze i energię).

Mleka modyfikowane dostępne na rynku oznaczone są symbolami:
1 –mleko początkowe, dla noworodków i niemowląt do ukończenia 4 miesiąca życia,
2 – mleko następne, dla dzieci od 5 do 12 miesiąca życia,
3 lub junior –mleko dla dzieci po ukończeniu 12 miesiąca życia,
2R –mleko następne wzbogacone kleikiem ryżowym,
2GR - mleko następne wzbogacone kleikiem gryczano- ryżowym,
HA  –  mleka  hypoalergiczne,  dla  dzieci  z  grupy  ryzyka  wystąpienia  uczulenia  na  białko
mleka krowiego,
AR  –  mieszanki  dla  dzieci  z  tendencją  do  ulewania  i  refluksu  żołądkowego,  wzbogacone
w substancje zagęszczające.

Dobowa ilość pokarmu i wielkość porcji do 12 miesiąca życia

Noworodki i niemowlęta powinny być karmione „na życzenie”, czyli wtedy, gdy

zdradzają  objawy  głodu  średnio,  co  2-3  godziny  z dłuższą przerwą nocną, co daje nam 6-7
karmień  w  ciągu  doby.  Należy  pamiętać,  że  mleko  kobiece  trawi  się  krócej  niż
modyfikowane, więc dziecko będzie częściej domagało się karmienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby  obliczyć  objętość    pokarmu  na  jednorazowe  karmienie  dla  noworodka  w  1  tygodniu
życia należy zastosować następujący wzór:
(dzień życia-1) x 10
np. dla dziecka w 5 dobie życia należy przygotować na jedno karmienie ( 5 – 1) x 10 = 40 g
40 ml x 7 porcji = 280 g mleka na dobę.
Niemowlę  o  masie  ciała  6  kg  powinno otrzymać 600 kcal  w  ciągu  doby  =  100 kcal  x  6 kg.
Wartość  energetyczna  mleka  modyfikowanego  wynosi  około  70  kcal/100  ml,  zatem  nasz
niemowlak będzie potrzebował 860 ml mleka /dobę.
Wyliczoną  ilość  mleka  dzielimy  na  ilość  karmień  (  5,6,7)  i  otrzymujemy  objętość  pokarmu
na jedno karmienie: np.: 860 ml: 7= około 120 ml mleka początkowego.

W II półroczu życia zapotrzebowanie energetyczne wynosi 96 kcal/kg m.c/dobę.

Obliczając dobową ilość mleka następnego należy wziąć pod uwagę wiek dziecka i rodzaj
pokarmów dodatkowych.
Wartość energetyczna pokarmu kobiecego wynosi 74 kcal/100 ml

Tabela. 1. Dzienna racja pokarmowa dzieci w zależności od wieku [11, s. 40]

Wiek
(lata)

Energia

(kcal/kg

mc.)

Białko

(g/kg

mc.)

Tłuszcz

(g/kg

mc.)

Węglowoda

ny (g/kg

mc.)

0-0,5

0,5-1

3
4

108

100

2,40

2,10

1,95
1,80

4,9
3,7

3,6

3,3

3,1

13,6
12,7
14,0
13,0
12,0

Rozszerzanie diety niemowląt
1. Wprowadzanie produktów w posiłkach uzupełniających (soki, owoce, produkty

zbożowe, mięso, żółtko itp.) może nastąpić po ukończeniu 4 m.ż. (120 dni). Nowe
produkty należy wprowadzać kolejno i osobno, obserwując reakcję dziecka i zaczynając
od małych ilości, np.: 3-4 łyżeczek. Kolejność wprowadzanych produktów może być
modyfikowana przez lekarza.

2. Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być dobrej jakości masło, oliwa

z oliwek lub bezerukowy olej rzepakowy.

3. Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu.
4. Częstość podawania posiłków i wielkość porcji, jaką zjada dziecko w danym wieku

zależą od łaknienia dziecka i jego zapotrzebowania. Podane wartości należy traktować
jako przybliżone.

5.  Orientacyjna objętość porcji w II półroczu wynosi 180-220 ml.
6.  Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu.
7.  Zaleca się, aby wprowadzane produkty zbożowe były wzbogacone w żelazo.
8.  Używamy tylko naturalnych składników, bez konserwantów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W dalszym ciągu karmienie
piersią.
Wyjątkowo, o ile to
konieczne, w 5. mieś. ż.
można podać, oprócz
karmienia piersią: l x dz. 180 g
zupy-papki jarzynowej
6. mieś. ż.

Karmienie piersią

l x dz. 180 g zupy-papki
jarzynowej
l x dz. przecier owocowy

• 5 mieś. ż.

4 x dz. mieszankę mleczną
(mleko

modyfikowane

„następne") z dodatkiem
bezglutenowych
węglowodanów złożonych

l x dz. zupa-papka
jarzynowa (ziemniaki,
marchew, kalafior)
l x dz. sok owocowy lub
skrobane jabłko

• 6. mieś. ż.
3 -4 x dz. mleczne mieszanki
jak wyżej l x dz. zupa-
papka jarzynowa z 10 g
gotowanego przetartego
mięsa (indyk, królik,
kurczak)

l x dz. sok owocowy lub

skrobane jabłko

II, tzw. przejściowa
Trwa około 4 miesięcy.
Po 4. m. ż.:
• Dojrzewa układ

neuromotoryczny:

- po poruszeniu ust

dziecko zaczyna ssać nie
na zasadzie odruchu
ssania, ale na zasadzie
koordynacji przyj-
mowania i połykania
pokarmów stałych

otwiera usta na widok
pokarmów
- rozwijają się zdolności

różnicowania smaków

- trzyma głowę sztywno w

pozycji siedzącej, co
ułatwia podawanie
pokarmów łyżeczką

• Dojrzewają procesy

trawienia i wchłaniania

• Dojrzewają funkcje

nerek

• Zwiększa się stężenie

IgA wydzielniczej
(ochrona przed
zakażeniem przewodu
pokarmowego)

W 7. i 8. mieś. życia wprowadza się: chudy rosół i żółtko
(początkowo ½ żółtka).

Zazwyczaj podaje się:

2 x dz. posiłki mleczne (u niemowląt karmionych piersią
pokarm matki, a u karmionych sztucznie mleko
modyfikowane)
l x dz. kaszka bezglutenowa na mleku modyfikowanym
lub kisiel mleczny + ½ żółtka

l x dz. zupka-papka jarzynowa z 10 g przetartego mięsa
l x dz. przecier owocowy (ostrożnie z owocami
cytrusowymi, bananami, truskawkami i pomidorami, gdyż
mogą alergizować)

Uwaga! Rozszerzać dietę należy podając zawsze tylko
jeden nowy składnik pokarmowy i obserwować reakcję
dziecka!

III, tzw.
zmodyfikowanego
żywienia dorosłych
Dziecko uzyskuje taki
stopień dojrzałości układu
neuromotorycznego,
procesów trawienia i
wchłaniania, funkcji nerek, a
także rozwoju uzębienia, że
możliwe jest stopniowe,
stałe rozszerzanie diety i
upodabnianie jej do
żywienia dorosłych (łącznie
z potrawami wymagającymi
żucia)

• Od 9. mieś. ż. wprowadza się: biszkopty bezglutenowe
• Od 10. mieś. ż. stopniowo: produkty zbożowe zawierające

gluten (bułki, chleb, sucharki itp.) oraz chudą wędlinę

• Od 11. mieś. ż. całe jajo, twarożek, jogurt lub kefir

naturalny l -2 x w tygodniu

• Powyżej 9. mieś. ż. zaczynamy podawać posiłki stałe, np.

na obiad: ziemniaki puree i jarzynę puree osobno i osobno
mięso gotowane przetarte (pod koniec l. rż. mięso można
podawać w formie pulpecika), poza tym zwykle podaje
się: l x dz. kaszę na wodzie z twarogiem przygotowanym
w domu, l x dz. ryż na mleku modyfikowanym
„następnym'', na podwieczorek owoce, na kolację mleko
modyfikowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

upodabnianie jej do
żywienia dorosłych (łącznie
z potrawami wymagającymi
żucia)

„następnym'', na podwieczorek owoce, na kolację mleko
modyfikowane.

• Mleko zaczyna się podawać w filiżance, a jajo co drugi

dzień

• Pod koniec 1. rż. pożywienie należy upodabniać coraz

bardziej do niektórych posiłków dla dorosłych,
wprowadzając np. kanapki z szynką, zupy, które dorośli
jedzą na obiad (nie tłuste, bez octu i innych przypraw,
mało słone itp.). Jedzenie należy urozmaicać i podawać w
sposób atrakcyjny na talerzu

Uwaga! Przyczyną nierzadko obserwowanego w tym
okresie braku łaknienia może być zbyt monotonne
zestawienie potraw i nieatrakcyjne ich podanie.

• Od początku należy dziecko przyzwyczajać do jedzenia

potraw mało słonych i mało słodkich

• Czekoladę można podawać dopiero od 2. rż.

Dzieci, zwłaszcza alergiczne, można jeszcze przystawiać
do piersi

Żywienie dzieci w wieku 1-3 lat

Na okres miedzy l a 3 rokiem życia przypadają szczególnie intensywne zmiany

w metabolizmie, rozwoju umysłowym, emocjonalnym i motorycznym dziecka.
Bezkrytyczne  przenoszenie  zasad  żywienia  dla  osób  dorosłych  i  inne  nieprawidłowości
w  sposobie  żywienia  w  tym  czasie  mogą  mieć  bezpośredni  wpływ  na  tempo  rozwoju
fizycznego  oraz  rozwój  ośrodkowego  układu  nerwowego,  układu  immunologicznego
i  innych.  Nieprawidłowy  styl  życia,  w  tym  niewłaściwe  zwyczaje  żywieniowe
kształtowane  w  tym  wieku  mogą  mieć  odległe  skutki  w  postaci  chorób
cywilizacyjnych (otyłość, miażdżyca; nadciśnienie, osteoporoza).

Urozmaicenie  jadłospisu,  stopniowe  wprowadzanie  i  przyzwyczajanie  dziecka  do
nowych  produktów  pomaga  w  akceptacji  szerokiego  asortymentu  produktów
i  potraw oraz zapewnia optymalne pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki
odżywcze.

W  żywieniu  małych  dzieci  (do  końca  2  roku  życia)  nie  należy  stosować  diety
z  ograniczeniem  tłuszczu  i  cholesterolu,  gdyż  są  to  składniki  niezbędne  m.in.  do
prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. U dzieci powyżej 2 roku
życia  wskazane  jest  stopniowe  ograniczanie  udziału  tłuszczu  w  diecie  do  30%  jej
wartości energetycznej.

3. Kierowanie się apetytem dziecka i jego aktywnością fizyczną najlepiej

zapobiegają jego przekarmianiu lub niedożywieniu. Rozwój fizyczny dziecka powinien
być oceniany na podstawie siatek centylowych. Spożycie energii i składników
odżywczych powinno być zgodne z zaleceniami i odpowiednie dla wieku dziecka.

4. Jadłospis dziecka w zależności od jego apetytu powinien składać się z 3 - 5

posiłków  dziennie.  Należy  unikać  podjadania  miedzy  posiłkami  i  ograniczać  „posiłki
telewizyjne".  Produkty  „z  reklam”  są  wysoko  przetworzone,  bogate  w  tłuszcze
(głównie cholesterol) sól i cukier i kształtują nieprawidłowe nawyki żywieniowe.

5. Nadmierne rozdrobnienie produktów (przecieranie, miksowanie, chociaż ułatwia

i przyspiesza karmienie dziecka może negatywnie wpływać na jego rozwój

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

psychomotoryczny.

6. Dieta wegetariańska i inne diety niekonwencjonalne są niewskazane dla dzieci,

gdyż  nie  zapewniają  pokrycia  zapotrzebowania  na  energię  i  podstawowe  składniki
odżywcze  (np.  białko,  żelazo,  vit.  B ,   prowadząc  do  zahamowania  wzrostu,
niedokrwistości  i  innych  zaburzeń  związanych  z  niedoborami  składników
odżywczych.

7. Sposób żywienia powinien uwzględniać urozmaicony asortyment produktów

z każdej  grupy,  w  tym  produktów  bogatych  w  węglowodany  złożone  (pieczywo,
kasze,  makarony).  Umiarkowane  spożycie  sacharozy  (cukier,  słodycze)  zmniejsza
ryzyko próchnicy zębów. Najlepszym źródłem cukrów prostych, są owoce i warzywa.

Obliczając  zawartość  energetyczną  poszczególnych  produktów  należy  pamiętać,  że:  1g
białka daje nam 4 kcal, 1 g węglowodanów daje 4 kcal a 1 g tłuszczów dostarcza 9 kcal.
Propozycje posiłków:
I śniadanie - zupa mleczna, pieczywo z masłem, wędlina, ser, jajko, warzywa, owoce
II  śniadanie - kromka chleba z wędliną, serem, warzywo lub owoc. Soki do picia lub koktajl
mleczno-owocowy.
Obiad - zupy na wywarach z warzyw ze śmietaną, masłem, mlekiem, mięso, ryby, ser, jaja,

drób, kasze, ziemniaki, warzywa, kompot lub owoce

Podwieczorek - ciasto, koktajl, mus, galaretka, kisiel
Kolacja - najlepiej gotowana, zupy, warzywa, pieczywo, mleko

Tabela. 3. Podział dziennej racji pokarmowej w zależności od liczby posiłków i odsetka dziennego

pokrycia energii [15, s. 15]

4 posiłki

5 posiłków

I śniadanie - 25%
Obiad -35%
Podwieczorek- 15%
Kolacja - 25%

I śniadanie - 25%
śniadanie- 10%
Obiad - 30%
Podwieczorek- 10%
Kolacja - 25%

Razem -100%

Razem- 100%

Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym

W wieku przedszkolnym ma miejsce dalszy intensywny rozwój dziecka, zwiększa się jego

aktywny  udział  w  życiu  rodziny  i  doskonalona  jest  umiejętność  mowy,  samodzielnego  jedzenia
oraz zdolności komunikowania się z otoczeniem. Nie obserwuje się już intensywnego wzrostu
organizmu  ani  gwałtownych  skoków  w  przyroście  masy  i  wysokości  ciała.  Przebieg
rozwoju  fizycznego  w  tym  okresie  wiekowym  powtarza  „modele  rodzinne",  a  więc
uwarunkowania genetyczne wrodzone i dziedziczące się.

Zapotrzebowanie energetyczne dla dzieci w wieku przedszkolnym wynosi od 1400 do 1700

kcal/dzień.

Białko powinno pokrywać ok. 12% zapotrzebowania energetycznego (w tym ok. 60%

białka zwierzęce), tłuszcz — ok. 30%, a węglowodany od 56 do 58%. Dzieciom w wieku
przedszkolnym

nie

należy

podawać

tłuszczów utwardzanych, należy stosować

w umiarkowanej ilości masło i oleje roślinne uzupełniając je śmietaną lub śmietanką.

Dziecko powinno spożywać 4-5 posiłków dziennie, czyli 3 posiłki podstawowe

-dostarczające po 25-30% wartości energetycznej i posiłki uzupełniające (II śniadanie lub
podwieczorek), które powinny być mniej obfite, łagodzące uczucie głodu i pokrywające 10
-15% zapotrzebowania energetycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W codziennym jadłospisie należy uwzględnić produkty z wszystkich grup

podstawowych.  Dieta  dziecka  powinna  zawierać  mleko  i  przetwory  mleczne,  które  są
naturalnym  źródłem  dobrze  przyswajalnego  wapnia.  Źródłem  pełnowartościowego  białka
i  żelaza  powinny  być  chude  gatunki  mięsa,  ryby,  drób  i  jaja,  przy  czym  ilość  spożywanych  jaj
należy  ograniczyć  do  3-4  sztuk  tygodniowo.  Źródłem  węglowodanów  powinny  być  produkty
zbożowe  (mąki,  kasze,  makarony)  oraz  warzywa  i  owoce,  które  wzbogacają  dietę  dziecka
w witaminy i składniki mineralne.

Należy także kontrolować spożycie słodyczy, pojadanie między posiłkami i picie napojów

gazowanych.

Tabela. 4. Rozkład poszczególnych posiłków w ciągu dnia dla dzieci w wieku przedszkolnym [15, s. 17]

4 posiłki

5 posiłków

I śniadanie

25% -ok. 400kcal

25% - ok. 400 kcal

II śniadanie

10%-ok. 180 kcal

Obiad

35% - ok. 630 kcal

30% - ok. 540 kcal

Podwieczorek

15%-ok. 270kcal

10%-ok. 180 kcal

Kolacja

25% - ok. 400 kcal

Razem

1700 kcal

Propozycje posiłków dla przedszkolaka
I śniadanie - zupa mleczna, pieczywo z masłem, wędlina, ser, jajko, warzywa, owoce
II śniadanie -jedzone przeważnie w przedszkolu - kromka chleba z wędliną, serem, warzywo
lub owoc, jogurt, serek, soki do picia lub koktajl mleczno-owocowy
Obiad  -  jedzony  przeważnie  w  przedszkolu  -  zupy  na  wywarach  z  warzyw  ze  śmietaną,
masłem,  mlekiem,  mięso,  ryby,  ser,  jaja,  drób,  kasze,  ziemniaki,  warzywa,  kompot  lub
owoce
Podwieczorek - owoce, koktajl, mus, galaretka, kisiel
Kolacja  -  najlepiej  gotowana,  zupy,  naleśniki,  pierogi,  warzywa,  pieczywo,  wędlina,  sery,
mleko

Technika przygotowania posiłków dla dzieci
Posiłki  dla  niemowląt  i  małych  dzieci  muszą  być  przygotowane  ze  szczególna  starannością
w zakresie: higieny, składu i postaci.

Odciągnięte mleko kobiece może być przechowywane w lodówce lub podzielone na

pojedyncze  porcje  zamrażane  w  specjalnie  do  tego  przeznaczonych  pojemnikach.
Po  rozmrożeniu  (np.  w  ciepłej  kąpieli  wodnej  lub  w  temperaturze  pokojowej)  wystarczy  je
podgrzać (nie ma konieczności gotowania) i podać dziecku wybraną metodą.
Mleko modyfikowane dostępne jest w postaci proszku łatwo rozpuszczalnego w wodzie lub
gotowego do podania płynu.

Aby przygotować mieszankę należy

−

obliczyć objętość mleka, jaka będzie potrzebna na jednorazowe karmienie,

−

dokładnie przeczytać instrukcje na opakowaniu produktu,

−

wymyć ręce,

−

przygotować wyparzoną lub wysterylizowana butelkę,

−

odmierzyć odpowiednią ilość przegotowanej, ostudzonej do temp. około 40

jakościowo dobrej wody,

−

za pomocą miarki dołączonej do opakowania odmierzyć odpowiednią ilość proszku
i wsypać do butelki z wodą ( zazwyczaj na 30 ml wody jedna miarka proszku, czyli aby
przygotować 100 ml mieszanki potrzebujemy 90 ml wody i 3 płaskie, nie ubijane miarki
proszku),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nakręcić nakrętkę ze smoczkiem,

−

delikatnie wymieszać aż do uzyskania jednolitego płynu,

−

podajemy pokarm dziecku za pomocą butelki i smoczka, kubeczka lub łyżeczki.

Aby podać dziecku fabrycznie przygotowane, płynne mleko należy:

−

umyć ręce,

−

otworzyć opakowanie,

−

odmierzyć odpowiednia ilość mleka,

−

podgrzać,

−

podać pokarm dziecku za pomocą butelki i smoczka, kubeczka lub łyżeczki.

Aby przygotować kleik lub kaszkę należy:

−

przeczytać instrukcję na opakowaniu,

−

umyć ręce,

−

przygotować odpowiednią ilość przegotowanej, ostudzonej wody lub mleka
modyfikowanego,

−

za pomocą miarki lub łyżki odmierzyć odpowiednią ilość proszku i dodać do płynu
(zazwyczaj na 180 ml potrzeba 3,5-4 łyżki, więc jeżeli potrzebujemy 90 ml to dodajemy
2 łyżki),

−

wymieszać,

−

pozostawić na kilka minut, gdyż kaszka musi spęcznieć (zrobi się gęstsza),

−

podać  dziecku  za  pomocą  łyżeczki  (w  wyjątkowych  sytuacjach  kaszka  może  być
podawana  z  butelki,  wtedy  konsystencja  pokarmu  powinna  być  rzadsza,  a  smoczek
musi  mieć  odpowiedni  przepływ  -  zazwyczaj  zamiast  dziurek  będzie  nacięcie
w kształcie krzyżyka).

Aby przygotować do podania gotowy produkt ( zupka, mus owocowy) ze słoiczka należy:

−

sprawdzić na opakowaniu produktu, dla jakiej grupy wiekowej jest przeznaczony,

−

umyć ręce,

−

odkręcić pokrywkę (powinna być zaciągnięta do środka a przy otwieraniu powinno być
słyszalne charakterystyczne pop; jego brak może świadczyć o nieszczelnym
opakowaniu i zepsuciu produktu),

−

nałożyć odpowiednią ilość pokarmu do miseczki, można również karmić ze słoiczka,
jeżeli dziecko zjada całą zawartość, ale jest to dość niewygodne-trudność w nabieraniu
jedzenia,

−

podgrzać pokarm do temp. około 30

C (lub nie, w zależności od przyzwyczajeń dzieci),

−

podać dziecku łyżeczką.

Aby przygotować zupę jarzynową z mięsem należy:

−

przygotować niezbędne składniki: 90 g obranych warzyw (w tym

/2 małej marchewki,

l łyżeczka pokrojonego selera, l łyżeczka pokrojonej pietruszki), l łyżeczka masła,
2 łyżeczki kleiku ryżowego, pół szklanki wody, 20 g surowego mięsa cielęcego
(po ugotowaniu 2 łyżeczki),

−

warzywa umyć i obrać,

−

włożyć do wrzącej wody i gotować do miękkości,

−

mięso ugotować oddzielnie i drobno posiekać,

−

ugotowane warzywa przetrzeć przez sitko lub zmiksować,

−

dodać kleik, masło, posiekane drobno mięso, wszystko wymieszać i zagotować.
l porcja = 150-180 g + 10 g gotowanego mięsa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pokarmy dla dzieci nie powinny być podgrzewane w kuchence mikrofalowej, potrawa traci
w ten sposób niektóre właściwości odżywcze. Istnieje również ryzyko oparzenia, gdyż
mikrofalówka podgrzewa nierównomiernie.
Zawsze sprawdzaj:

−

od jakiego wieku dziecka można podawać dany produkt,

−

datę ważności produktu,

−

miejsce i czas przez jaki produkt może być przechowywany po otwarciu opakowania.

Technika karmienia niemowląt i małych dzieci

Technika karmienia jest uzależniona od wielu czynników: wieku dziecka, jego stanu

zdrowia,  przyzwyczajeń  i  sposobu  karmienia.  Noworodki  karmione  piersią  powinny  być
dokarmiane kubeczkiem lub łyżeczką, aby nie zaburzać prawidłowego odruchu ssania. Są to
metody  wymagające  większej  cierpliwości  i  pracy,  ale  niewątpliwie  cel  jest  warty  zachodu.
Z  chwila  wprowadzania  pokarmów  stałych  należy  wprowadzić  karmienie  łyżeczką,  co
warunkuje stymulację odruchu żucia, zapobiega wadom zgryzu i próchnicy odbutelkowej.

Błędem jest układanie dzieci w łóżeczku i podawanie im butelki podpierając pieluszką.

Dziecko pozbawiamy w ten sposób czułości i ciepła, a jednocześnie możemy doprowadzić
do zachłyśnięcia się.

Warunkiem karmienia dzieci z kubeczka i łyżeczką jest prawidłowa koordynacja

odruchu połykania i oddychania.

Nie należy dzieci karmić na siłę i wmuszać w nie jedzenia.

Aby nakarmić dziecko butelką ze smoczkiem należy:

−

przewinąć dziecko,

−

umyć ręce,

−

przygotować butelkę z ciepłym mlekiem,

−

umocować smoczek o odpowiednim przepływie na butelce ( do 3 m. ż. wolne, 3-6 m-cy
średnie, po 6 m. z. szybkie, do kaszki z krzyżykiem),

−

nie dotykamy rękoma części, którą dziecko będzie miało w ustach,

−

jeżeli jest to butelka z dokręcanym smoczkiem, to nie zakręcamy go zbyt szczelnie,
bo wtedy nie będzie możliwości odpowietrzania i smoczek będzie się zasysał),

−

skapując kilka kropel na wewnętrzną część własnego przedramienia sprawdzamy
temperaturę pokarmu (przyjemne ciepło, ale nie gorąco!!!) i wypływ pokarmu
(za wolno, za szybko),

−

odzież dziecka zabezpieczamy śliniaczkiem, miękką ściereczką lub czystą pieluszką
tetrową,

−

bierzemy dziecko na ręce układając w pozycji półwysokiej - główka dziecka na
zgięciu łokciowym naszej ręki,

−

drażniąc palcem okolicę ust wywołujemy odruch ryjkowi i otwarcie ust (starsze dzieci
na widok butelki same otwierają usta),

−

wkładamy do ust smoczek,

−

butelkę przechylamy tak, aby smoczek był wypełniony mlekiem, co zapobiega
połykaniu powietrza i problemom żołądkowym,

−

po zakończonym karmieniu dziecko podnosimy do odbicia połkniętego powietrza lub
układamy w łóżeczku na boku, aby uniknąć zachłyśnięcia się,

−

sprzęt myjemy i poddajemy sterylizacji w wybrany sposób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby nakarmić dziecko z kubeczka należy:

−

przewinąć dziecko,

−

umyć ręce,

−

przygotować specjalny kubeczek do karmienia z ciepłym mlekiem,

−

odzież dziecka zabezpieczamy śliniaczkiem, miękką ściereczką lub czystą pieluszką
tetrową,

−

bierzemy dziecko na ręce układając w pozycji półwysokiej - główka dziecka na zgięciu
łokciowym naszej ręki, pupa i nóżki na kolanach opiekunki,

−

drażniąc palcem okolicę ust wywołujemy odruch ryjkowy i otwarcie ust (starsze dzieci
na widok jedzenia same otwierają usta),

−

przykładając wyprofilowany brzeg kubeczka do wargi dolnej wlewamy odrobinę mleka
do ust,

−

odczekujemy, aż dziecko przełknie,

−

schemat powtarzamy, aż porcja mleka zostanie zjedzona,

−

obserwujemy, czy dziecko nie zachłysnęło się zbyt dużą ilością mleka,

−

po zakończonym karmieniu dziecko podnosimy do odbicia połkniętego powietrza lub
układamy w łóżeczku na boku, aby uniknąć zachłyśnięcia się.

Aby nakarmić dziecko łyżeczką należy:

−

przewinąć dziecko,

−

umyć ręce,

−

przygotować miseczkę z ciepłym pokarmem i łyżeczkę ( powinien to być sprzęt
z tworzywa nietłukącego, przeznaczony tylko do karmienia dziecka),

−

odzież dziecka zabezpieczamy śliniaczkiem, miękką ściereczką lub czystą pieluszką
tetrową,

−

bierzemy dziecko na ręce

−

małe niemowlęta - układając w pozycji półwysokiej - główka dziecka na zgięciu
łokciowym naszej ręki, pupa i nóżki na kolanach opiekunki,

−

starsze niemowlę - sadzamy na swoich kolanach - ręka bliżej naszego ciała może
być umieszczona pod pachą a drugą rękę przytrzymujemy ręką, aby zapobiec
wytrąceniu nam łyżeczki przez starsze niemowlę,

−

starsze  dzieci,  które  posiadły  zdolność  samodzielnego  siedzenia  można  posadzić
w  tzw.  wysokim  krzesełku  do  karmienia  twarzą  do  nas    –  aby  zapobiec
wypadkom  zapinamy  szelki  zabezpieczające  i  nie  pozostawiamy  dziecka  bez
opieki,

−

drażniąc palcem okolicę ust wywołujemy odruch ryjkowi i otwarcie ust (starsze dzieci
na widok jedzenia same otwierają usta),

−

nabieramy niewielka ilość pokarmu na łyżeczkę i podajemy dziecku do buzi,

−

odczekujemy, aż dziecko pogryzie i przełknie,

−

schemat powtarzamy, aż porcja jedzenia zostanie zjedzona.

Uwagi końcowe:

−

niezjedzone resztki posiłku wyrzucamy, nie wolno pozostawiać ich na następne
karmienie,

−

sprzęt używany do karmienia myjemy i wyparzamy wrzątkiem lub gotujemy przez
10 minut (ewentualnie umieszczamy w sterylizatorze do tego przeznaczonym),

−

naczynia i smoczki przechowujemy w zamkniętym, suchym naczyniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób można podać dziecku mleko?
2.  Czy niemowlętom można podawać mleko krowie?
3.  Jakie  nowe  produkty  jako  pierwsze  wprowadzisz  do  diety  niemowlęcia  karmionego

naturalne?

4.  Kiedy można dzieciom podawać produkty z zawartością glutenu?
5.  Jaki rodzaj mieszanki mlecznej przygotujesz dla dziecka dwumiesięcznego?
6.  Co oznacza litera R umieszczona na opakowaniu mieszanki mlecznej?
7.  Jakie rodzaje mięsa są zalecane w żywieniu niemowląt?
8.  Ile posiłków powinno spożywać dziecko 3 letnie?
9.  Jakie jest zapotrzebowanie kaloryczne dziecka 4 letniego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Noworodkowi w 5 dobie życia należy podać odciągnięte, zamrożone mleko kobiece za

pomocą butelki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapotrzebowaniem kalorycznym noworodków i obliczaniem objętości

jednorazowej porcji pokarmu (materiał nauczania pkt. 4.3.1),

2)  obliczyć należną objętość mleka na jednorazowe karmienie,
3)  zapoznać się z instrukcją przygotowywania odciągniętego mleka kobiecego do podania,
4)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
5)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji karmienia dzieci butelką
6)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8)  uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom noworodka,

−

butelka z podziałką do karmienia dzieci,

−

smoczek pasujący do butelki o przepływie dostosowanym do wieku dziecka,

−

czysta pieluszka tetrowa lub śliniaczek,

−

podgrzewacz do butelek lub pojemnik z ciepłą wodą,

−

pojemnik z zamrożonym mlekiem kobiecym,

Ćwiczenie 2

Siedmiomiesięcznemu niemowlęciu o masie 8 kg należy przygotować i podać

odpowiednie mleko modyfikowane za pomocą kubeczka

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapotrzebowaniem kalorycznym niemowląt w II półroczu życia (materiał

nauczania pkt. 4.3.1),

2)  obliczyć należną objętość mleka na jednorazowe karmienie,
3)  zapoznać się z instrukcją przygotowywania mieszanek mlecznych,
4)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
5)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji karmienia dzieci kubeczkiem,
6)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8)  uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom niemowlęcia,

−

mleko modyfikowane w proszku dostosowane do wieku dziecka,

−

odpowiednia miarka dołączona do opakowania mleka,

−

ciepła, przegotowana woda,

−

pojemnik z podziałką do przygotowania mieszanki,

−

kubeczek przeznaczony do karmienia dzieci ,

−

czysta pieluszka tetrowa lub śliniaczek,

−

podgrzewacz do butelek lub pojemnik z ciepłą wodą ,

−

łyżeczka do wymieszania składników.

Ćwiczenie 3

Rocznemu niemowlęciu o masie 10 kg należy przygotować i podać łyżeczką zupę

jarzynową z mięsem

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapotrzebowaniem kalorycznym niemowląt w II półroczu życia,

zapoznać się z instrukcją przygotowywania zupy jarzynowej z mięsem (materiał
nauczania pkt. 4.3.1),

2)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
3)  przygotować zupę wg przepisu,
4)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji karmienia dzieci łyżeczką
5)  wykonać kolejne czynności krok po kroku,
6)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
7)  uprzątnąć stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom niemowlęcia,

−

warzywa z upraw ekologicznych,

−

porcja mięsa ( królik, indyk, kurczak),

−

kuchenka,

−

2 garnki,

−

mikser lub gęste sitko,

−

czysta pieluszka tetrowa lub śliniaczek,

−

miseczka i łyżeczka do karmienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Ułóż przykładowy jednodniowy jadłospis dla dziecka 2 letniego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapotrzebowaniem na energię, białka, cukry i tłuszcze dziecka w wieku

2 lat (Materiał nauczania pkt. 4.3.1),

2)  zapoznać się z rozkładem posiłków w ciągu dnia,
3)  przeanalizować propozycje posiłków,
4)  przeanalizować tabele zawierającą skład poszczególnych produktów żywnościowych,
5)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6)  ułożyć jadłospis,
7)  zaprezentować wynik pracy nauczycielowi i grupie,
8)  ocenić efekt pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru,

−

długopis,

−

tabela zapotrzebowania energetycznego dzieci,

−

tabela składu i objętości poszczególnych produktów.

Ćwiczenie 5

Mając przykładowy dzienny jadłospis dla dzieci w wieku przedszkolnym oblicz jego

wartość kaloryczną, oceń czy jest to jadłospis dostarczający dziecku wszystkich potrzebnych
produktów w odpowiednich proporcjach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapotrzebowaniem na energię, białka, cukry i tłuszcze dziecka w wieku

przedszkolnym ( materiał nauczania pkt. 4.3.1),

2)  zapoznać się z rozkładem posiłków w ciągu dnia dla danej grupy wiekowej,
3)  przeanalizować tabele zawierającą skład poszczególnych produktów żywnościowych,
4)  zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
5)  obliczyć wartość kaloryczną i zawartość składników pokarmowych w podanym

jadłospisie,

6)  porównać z podanymi w tabelach normami,
7)  zaprezentować wynik pracy nauczycielowi i grupie,
8)  ocenić efekt pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru,

−

długopis,

−

tabela zapotrzebowania energetycznego dzieci i rozkładu posiłków,

−

tabela składu i objętości poszczególnych produktów,

Przykładowy jadłospis dla przedszkolaka:
I śniadanie – płatki kukurydziane na mleku ,kanapka z chudą wędliną.
II śniadanie – budyń z sokiem wiśniowym.
Obiad – zupa jarzynowa, schab pieczony z ziemniakami, kompot morelowy
Podwieczorek – średni banan.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zorganizować stanowisko pracy do karmienia dzieci i niemowląt?

właściwie przygotować mieszankę mleczną z proszku?

nakarmić dziecko butelką?

obliczyć ilość mleka jaką należy przygotować dziecku w zależności od
wieku i masy ciała?

podać dziecku papkę jarzynowa za pomocą łyżeczki?

dobrać mieszankę mleczną w zależności od wieku dziecka?

wyjaśnić dlaczego w diecie dzieci do 2 roku życia nie należy ograniczać
tłuszczy?

skomponować jadłospis dziecka w wieku przedszkolnym z podziałem
na 5 posiłków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Ogólne zasady pielęgnowania dzieci zdrowych

4.5.1. Materiał nauczania

Pielęgnowanie - zespół czynności wchodzących w proces pielęgnowania chorych lub

postępowania w zakresie ochrony zdrowia ludności. Specjalną rolą osoby pielęgnującej jest
pomagać człowiekowi choremu lub zdrowemu w czynnościach mających na celu
zapewnienie pełnego zdrowia lub powrotu do niego.

Szczególnej pielęgnacji wymagają noworodki i niemowlęta ponieważ nie są w stanie

zaspakajać  swoich  podstawowych  potrzeb.  W  związku  z  tym  to  właśnie  osoba  opiekująca
się  zaspakaja  lub  pomaga  w  zaspokojeniu  tych  potrzeb.  Wraz  z  wiekiem  i  rozwojem
dziecka,  opiekunowie  w  coraz  mniejszym  stopniu  biorą  udział  w  jego  pielęgnacji  ponieważ
dziecko  zaczyna  samo  je  realizować  tak  będzie  np.  z  potrzebą  odżywiania,  wydalania,
potrzebą  ruchu  itd.  Dzięki  zaspokojonych  podstawowych  potrzeb  dochodzą  do  głosu
potrzeby  wyższego  rzędu  wg.  Maslowa  będą  to:  potrzeba  bezpieczeństwa,  przynależności
i miłości, szacunku i samorealizacji.
Obserwacja ogólnego stanu zdrowia.
Szczególnie  w  okresie  noworodkowym  i  niemowlęcym  dziecko  wymaga  ciągłej  obserwacji,
bo  przecież  nie  powie  opiekunowi  co  mu  dolega.  A  baczna  obserwacja  oparta  na  wiedzy,
umiejętnościach  i  doświadczeniu  pomoże  w  zapewnieniu  dziecku  bezpieczeństwa,  może
zapobiec  ewentualnym  dalszym  problemom  pielęgnacyjnym,  zdrowotnym  (zapobiec
rozwojowi  chorób,  nieprawidłowości).  Obserwacja  jest  prowadzona  podczas  zaspakajania
czy też pomocy w zaspokojeniu poszczególnych potrzeb u dziecka. I tak zostanie omówione
pielęgnowanie  dziecka  z  uwagi  na  jego  potrzeby  biologiczne:  termoregulacji,  oddychania,
odżywiania,  wydalania,  czystości,  ruchu,  snu  i  wypoczynku.  Należy  zaznaczyć,  iż
zaspakajane  potrzeb  biologicznych  jest  doskonałą  okazją  do  zaspakajania  również  potrzeb
psychicznych  jak  i  społecznych  dziecka.  Podczas  tych  wszystkich  czynności  są  one
realizowane przez opiekunkę.

1.  Termoregulacja
Zaspokojenie  tej  potrzeby  uzależnione  jest  od  wieku  dziecka.  Noworodek  powinien  być
chroniony przed  spadkiem  temperatury ciała  z powodu niewydolności mechanizmu regulacji
ciepła.  Temperatura  w  pomieszczeniu,  gdzie  znajduje  się  dziecko,  powinna  wynosić  ok.
20-24ºC.  Łóżeczko  powinno  stać  w  oddaleniu  ok.  1,5-2m.  od  kaloryfera.  Należy  pamiętać
również, że dziecko rozebrane do kąpieli czy do badania szybko się oziębia. Jednak problem
stanowi również przegrzewanie dziecka czyli zbyt ciepłe mało przewiewne ubranie. U dzieci
starszych  układ  termoregulacji  dojrzewa  i  upodabnia  się  do  dorosłego  organizmu  stąd  nie
ma potrzeby tak nasilonej ochrony.
Rodzaje  dostępnych  ubranek  dla  noworodka  i  niemowlęcia  to:  body  (polecane  i  wygodne,
zabezpieczające  plecy),  kaftaniki  zapinane  (lub  zawiązywane)  z  przodu  lub  z  tyłu,  śpioszki,
pajacyki,  sweterki,  czapeczki,  buty.  Ubrania  powinny  być  z  naturalnych,  przewiewnych
włókien,  odporne  na  częste  pranie.  Grubość  ubioru  powinna  być  zawsze  dostosowane  do
warunków  otoczenia, aby nie doszło do przegrzania ani wyziębienia dziecka. W chłodne dni
preferowane  jest  ubieranie  „na  cebulkę”.  Należy  też  poznać  i  brać  pod uwagę  indywidualne
zapotrzebowanie  danego  dziecka  (jedno  dziecko  się  spoci,  drugiemu będzie chłodno w tym
samym  ubraniu,  oczywiście  pomijając  okres  noworodkowy).  Dobrze  jeśli  ubrania  dla
dziecka,  które  jeszcze  nie  siedzi  są  zapinane  (najlepiej  z  przodu)  bowiem  zapięcia  na
plecach  uwierają  i  odgniatają  skórę  noworodka.  Ubranka  wkładane  przez  głowę  są  sporym
utrudnieniem  dla  dzieci  (buntują  się,  krzyczą)  i  opiekuna.  Nakładając  dziecku  body,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

koszulki  pamiętać  należy,  aby  rozpocząć  tę  czynność  od  tyłu  głowy  (wykorzystując
najmniejszy  wymiar  główki),  co  zminimalizuje  przykre  doznania  dziecka.  Dziecko
przebywając  na  spacerze  powinno  mieć  odpowiednie  okrycie  głowy  (jeśli  jest  potrzeba
ochrony  przed  warunkami  atmosferycznymi  np.  (słońce,  chłód).  Ubrania  powinny  być prane
w  delikatnych  przeznaczonych  dla  dzieci  proszkach  np.  Jelp.  Kiedy  dziecko  zaczyna
chodzić  musi  mieć  dobre  obuwie.  Buty  powinny  być  z  naturalnego  tworzywa,  najlepiej
sięgające  tylko  nieco  nad  kostkę,  tak żeby dziecko miało  swobodę  ruchów  i  nie dochodziło
do  otarć.  Powinny  mieć  sztywny  zapiętek,  czyli  część  buta  obejmująca  z  tyłu  piętę  co
zapobiega  nieprawidłowemu  ustawieniu  stopy.  Należy  unikać  butów  z  twardą,  sztywną
wkładką.  Ważne,  by  część  palcowa  była  dostatecznie  szeroka  a  czubek  buta  odpowiednio
wysoki, by dziecko mogło poruszać palcami.

2. Oddychanie.
Chodzi  o  zapewnienie  dziecku  dopływu  świeżego  powietrza.  Pomieszczenia,  w  których
przebywają  dzieci  powinny  być  często  wietrzone. Należy zapobiegać wysuszaniu powietrza,
a  przez  to  także  śluzówki  górnych  dróg  oddechowych,  która  przez  to  narażona  będzie  na
infekcje.  Dlatego  z  rozwagą  należy  wykorzystywać  centralne  ogrzewanie  zimą,  pamiętając
o  jednoczesnym  nawilżaniu    powietrza  np.:  rozwieszając  mokre  pieluszki  na  kaloryferach,
łóżeczku,  stosowanie  nawilżaczy.  Innym  ważnym  czynnikiem  jest  aby  powietrze,  którym
oddycha  dziecko  było  pozbawione  zanieczyszczeń  np.  dymu  papierosowego,  opary
chemikaliów z mebli, podłóg szczególnie w pokoju, gdzie śpi dziecko.

3.  Odżywianie.
Początkowo  potrzeba  zaspakajana  jest  w dosłownym tego słowa znaczeniu przez matkę bo,
jest  to  karmienie  piersią  lub  podawane  jest  mleko  sztuczne  odpowiednio  „skomponowane”
zależnie  od  wieku  i  potrzeb  niemowlęcia.  Z  czasem  wchodzą  pokarmy  stałe  i  jadłospis
dziecka  jest  urozmaicany,  dzięki  czemu  możliwy  jest  jego  prawidłowy  rozwój.  Najpierw
zaspokajana tej potrzeby wymaga od opiekuna zarówno przygotowania posiłku jak i podania
go  dziecku,  z  czasem  dziecko  staje  się  samodzielne.  Tu  szczególna  rola  opiekunki  –
nauczenie  posługiwania  się  łyżeczką  (potem  sztućcami)  i  kubeczkiem.  (patrz:  żywienie
niemowląt  i  małych  dzieci,  i  rozwój).  Jak  również  takie  przygotowywanie  jadłospisów  aby
odpowiadały zapotrzebowaniu dziecka w danym wieku.

4.  Wydalanie
W  pielęgnacji  w  ramach  tej  potrzeby  ważne  są  głównie  dwa  elementy.  Po  pierwsze
obserwacja  szczególnie  u  noworodka  częstości,  zabarwienia  konsystencji,  zapachu
oddawanego  stolca  oraz  ilości  oddawanego  moczu  (na  podstawie  ilości  zamoczonych
pieluch)  co  będzie  stanowiło  odzwierciedlenie  prawidłowości  funkcjonowania  układu
pokarmowego  oraz  wydalniczego  dziecka.  Po  drugie  to  dążenie  do  samodzielności  dziecka
w  oddawaniu  moczu  i  stolca,  a  więc  nauka korzystania z nocnika, bądź sedesu początkowo
ze  specjalną  nakładką.  A  to  spore  wyzwanie  dla  opiekunki.  Większość  dzieci  zaczyna
korzystać  z  nocnika  mniej  więcej  w  drugiej  połowie  trzeciego  roku  życia  (wtedy  robi  to
świadomie). Zamiana pieluchy na nocnik to bardzo skomplikowany proces dla dziecka. Stąd
ważne,  aby  nauka  czystości  nie  nakładała  się  na  inne  istotne  wydarzenia,  np.:  pójście  do
przedszkola,  narodziny  siostry  lub  brata,  choroba.  Oczywiście  dobrze  jest  stworzyć
zachęcające  warunki  wykorzystując  do  tego  celu  zabawę  i  zabawki.  Należy  wytłumacz
dziecku,  do  czego  służy  nocnik.  Można,  posadzić  lalki  i  misie.  Dziecko  musi  mieć  czas  na
oswojenie  się  z  tym  sprzętem  -  nawet  jeśli  nosi  go  na głowie to należy mu na to pozwolić.
Warto  pokazać  dziecku  książeczki,  których  bohaterowie  właśnie  opanowują  trudną  sztukę
korzystania  z  nocnika  lub  zdjęcia  maluchów  na  nocnikach,  pomocna  może  być  siusiająca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lalka,  która  najpierw  nosi  pieluszki  a  potem  przesiada  się  na  nocnik.  Trzeba  być  uważnym,
ale  nie  natrętnym.  Kiedy  dziecku  uda  się trafić do  nocnika,  należą  się  mu  pochwały  i  słowa
uznania  :"Brawo!  Pewnie  jesteś  z  siebie  bardzo  dumny".  Zawsze  jednak  podczas  treningu
siusiania  do  nocnika  należy  pamiętać,  że  im  większa  presja,  tym  gorszy  efekt.  Dlatego  nie
wolno dziecka zawstydzać, krzyczeć, czy porównywać do innych.

5.  Czystość
Do  głównych  zabiegów  higienicznych  należą:  codzienna  kąpiel  oraz  toaleta  krocza
u  noworodków  i  niemowląt  podczas  przewijania  (za  pomocą  wilgotnych  chusteczek  lub
podmywania  ciepłą  wodą)  pamiętając  o  prawidłowym  kierunku  podmywania.  Z  czasem
kąpiel  wystarczy  wykonywać  co  drugi  dzień,  a  u  starszych  dzieci  co  kilka  dni  (by  nie
wysuszać  skóry).  To  również  dbałość  o  czystość  smoczka  używanego  do  uspokajania
niemowlęcia,  zabawek,    gryzaczków  także  kubeczków,  butelek  i  smoczków  używanych  do
karmienia.  U  starszego  dziecka  zaczynamy  podstawowego  nawyku  jakim  jest  mycie  rąk:
przed  posiłkiem,  po  wyjściu  z  toalety,  po  przyjściu  z  podwórka  itp.  aby  zapobiegać
chorobom zakaźnym.
Kiedy  dziecku  pokaże  się  pierwszy  ząbek  należy  zwrócić  uwagę  na  higienę  jamy  ustnej
i  zębów  celem  zapobiegania  próchnicy.  Myć  zęby  regularnie  po  każdym  posiłku  -  za
pomocą  gazika  a  u  starszego  dziecka  szczotkowania  zębów,  najpierw  silikonowym
paluszkiem,  potem  dziecięcą,  miękką  szczoteczką  przez  osobę  dorosłą  z  dodatkiem
specjalnych  dziecięcych  past,  które  można  połykać.  Następnie  szczotkowanie  zębów  przez
same  dziecko  i  nauka  płukania  ust.  Ważne  w  profilaktyce  próchnicy  jest  również
ograniczanie  dzieciom  słodyczy,  fluorowanie  zębów  oraz  regularne  wizyty  kontrolne
u dentysty.
Wydaje  się,  że  właśnie  okres  poniemowlęcy,  żłobkowy  jest  najlepszym  czasem  na
rozpoczęcie  wpajania  prawidłowych  zachowań,  nawyków  zdrowotnych  (promocja  zdrowia,
profilaktyka).  Bo  jak  mówi  przysłowie  czym skorupka  nasiąknie  za młodu.... Należy  w  tym
względzie  skorzystać  z  ogromnej  chęci  dziecka  w  tym  wieku  do  naśladownictwa.
Stąd najlepszą nauką jest własny pozytywny przykład.
Pielęgnacja skóry
Odrębnym  problemem  z  uwagi  na  szczególną  wrażliwość  oraz  odmienność  w  stosunku  do
skóry  dorosłego  jest  pielęgnacja  skóry  noworodka  i  małego  niemowlęcia.  Założeniem
pielęgnacji  jest  usuwanie  zanieczyszczeń,  nawilżanie,  w  razie  potrzeby  natłuszczanie  oraz
wzmacnianie  mechanizmów  ochronnych.  Kosmetyki  używane  do  zabiegów  pielęgnacyjnych
powinny  być  tak  dobrane,  aby  stabilizować  płaszcz  ochronny,  a  nie  powodować  jego
naruszanie.
Ogólne zasady pielęgnacji skóry noworodka i niemowlęcia polegają na:

−

utrzymaniu właściwej wilgotności (jeśli zachodzi taka potrzeba stosowaniu np. oliwki
na mokrą skórę, zaraz po kąpieli czy też do kąpieli),

−

minimalizowaniu otarć (skórę osuszać delikatnie – przez dotyk, unikając „wycierania”,
szczególnie dbać o fałdy skórne),

−

nie narażaniu skóry dziecka na działanie silnych proszków do prania i mydeł (unikać
mydeł i płynów do kąpieli zawierających silnie działające substancje czyszczące
o wysokim pH),

−

przeciwdziałaniu odparzeniom okolic skóry pośladków,

−

nie przegrzewaniu, czyli nakładaniu dziecku ubrań z materiałów przewiewnych,
„oddychających” i dostosowanych do otoczenia i pory roku,

−

nie eksponowaniu skóry dziecka na działanie promieni słonecznych, silnego wiatru
i mrozu (stosowanie odpowiednich kremów ochronnych zależnie od wieku dziecka
i warunków atmosferycznych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pielęgnacji pośladków niemowlęcia należy zwrócić uwagę na :

−

częstą zmianę pieluszek,

−

delikatne mycie pośladków ciepłą wodą lub łagodnymi chusteczkami pielęgnacyjnymi
z zachowaniem właściwego kierunku podmywania,

−

dokładne osuszanie fałdów skórnych przy każdej zmianie pieluszki, stosowanie pudru,

−

podczas oczyszczania okolicy krocza zawsze przecierać ją od przodu do tyłu,

−

stosowanie kremów ochronnych,

−

dokładne płukanie pieluszek (2-3 krotnie) i ubranka po praniu,

−

stosowanie pieluszek jednorazowych nowej generacji, pamiętając o częstej ich
wymianie,

−

wietrzenie pośladków.

Kosmetyki używane do pielęgnacji skóry dziecka powinny:

−

być przeznaczone do pielęgnacji konkretnie skóry dziecka,

−

być produkowane przez renomowane, sprawdzone firmy, zawsze posiadające atesty
Państwowego Zakładu Higieny i Instytutu Matki i Dziecka,

−

mieć jak najprostszy skład, aby do minimum zmniejszyć ryzyko szkodliwego
uczulającego działania.

Najczęściej występujące problemy  pielęgnacyjne
Najczęściej  występujące  problemy  pielęgnacyjne  u  noworodka  i  niemowlęcia  to:
pieluszkowe  zapalenie  skóry, pleśniawki, ciemieniucha i potówki.

a.    Pieluszkowe    zapalenie    skóry    jest  to  podrażnienie  w  miejscu  przylegania  pieluszki  do
pośladków.  Uważa  się,  że  co  czwarte  dziecko  cierpi  na  pieluszkowe  zapalenie  skóry
w noworodkowym i niemowlęcym okresie życia.

Główne czynniki predysponujące (czynniki drażniące): wilgoć, ciepło, tarcie

o pieluszkę,  kontakt  skóry  z  moczem,  kałem  oraz  produktami  ich  rozkładu  (amoniak,
enzymy, produkty fermentacji).
Objawy:  zaczerwienienie,  wysuszenie  i  łuszczenie  naskórka,  grudki  i  obrzęk  –  jeżeli
przyczyny  nie  zostaną  wyeliminowane,  na  skutek  nieprawidłowej  pielęgnacji  -  głębsze
rumienie, nacieki, powierzchnie sączące, nadżerki, owrzodzenia.
Postępowanie i zapobieganie:

−

dokładnie i delikatnie oczyszczać pośladki i okolicę krocza po każdym oddaniu moczu
i stolca,

−

właściwie używać pieluszek i pampersów (częsta zmiana - maksymalnie co trzy
godziny, rozmiar odpowiedni do wieku i potrzeb dziecka, aby uniknąć tarcia),

−

przy używaniu pieluszek tetrowych należy prać je w proszkach przeznaczonych dla
dzieci np. w płatkach mydlanych oraz wielokrotnie płukać,

−

unikać stosowania gąbek, które ścierają ochronną warstwę naskórka,

−

ekspozycja zmienionej chorobowo okolicy ciała na powietrze, czyli tzw. „wietrzenie
pośladków” – to pozostawienie niemowlęcia z odkrytymi pośladkami, bądź jedynie pod
przykryciem lekkiej pieluszki na 5 - 10 minut, na brzuchu lub na boku,

−

do  pielęgnacji  zmienionych  miejsc  szczególnie polecane  są  kremy (z  zawartością tlenku
cynku,  alantoiny,  lanoliny  i  d-pantenolu)  zwłaszcza  te,  które  cechuje  duże  przyleganie
do  skóry.  Kremy  należy  stosować  grubą  warstwą  tak,  by  kolejna  porcja  moczu  czy
stolca  znajdowała  się  na  kremie,  a  nie  na  skórze  zmienionej  zapalnie.  Krem  powinien
stworzyć barierę mechaniczną, pod którą będzie szybciej przebiegał proces gojenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b.    Pleśniawki  jest  to  zakażenie  grzybicze  jamy  ustnej,  najczęściej  spowodowane  grzybami
Candidia  albicans,  objawiające  się  w  postaci  kremowo-białych  nalotów  na  błonie  śluzowej
policzków i języka dziecka. Próba ich starcia może powodować krwawienie.

Wystąpieniu pleśniawek sprzyjają:

−

złe warunki higieniczne,

−

antybiotykoterapia,

−

obecność grzybów na skórze matki i zakażenie w czasie karmienia (ssąc zainfekowaną
drożdżakami pierś mamy, oblizany przez nią smoczek),

−

istnieją również predyspozycje rodzinne do zwiększonej częstości występowania
pleśniawek u dzieci.

Objawy:  Sama  infekcja  nie  jest  niebezpieczna,  ale  pleśniawki  mogą  sprawiać  dziecku  ból,
pieczenie  i  utrudniać  przyjmowanie  pokarmów.  Noworodki  i  małe  niemowlęta  są
niespokojne i rozdrażnione. Zmiany mogą narastać w trakcie ssania.
Postępowanie:  Pleśniawki  same  nie  znikną,  konieczne  jest  zastosowanie  odpowiedniego
leczenia, np.:

−

przecieranie zmian jałową gazą nasączoną środkiem antyseptycznym np. Aphtinem,
jeśli dziecko jest karmione piersią to matka powinna smarować preparatem również
brodawki sutkowe

−

można stosować także Hextril, Pansoral

−

preparaty przeciwgrzybicze np. Nystatyna, Clotrimazol, Pimafucin (w postaci płynu).

c.   Ciemieniucha  jest  niemowlęcą  postacią  łojotokowego  zapalenia  skóry.  zmiany
występują  już  w  pierwszych  tygodniach, zwykle ustępują ok.  6 miesiąca  życia i z reguły nie
nawracają.  Powstają  na  skutek  nieprawidłowej  funkcji  gruczołów  łojowych  na  owłosionej
części  głowy  i  brwiach,  rozwojowi  sprzyja  brak  odpowiedniej  higieny  i  właściwego  mycia
zajętych  okolic  u  części  dzieci  obserwuje  się  zależność  między  nasileniem  zmian  skórnych
a stosowaną dietą.
Objawy:  ciemieniucha  objawia  się  złuszczaniem  suchych  fragmentów  naskórka,  które  mogą
tworzyć  na  głowie  dziecka  "czapeczkę"  pokrywającą  nieznacznie  zaczerwienioną  skórę.
Łuski  są  tłuste,  żółtawe,  ściśle  przylegające  do  podłoża.  Składają  się  ze  złuszczonego
naskórka,  wydzieliny  gruczołów  łojowych  i  gruczołów  potowych,  pokrywają  cienką
warstwą  część  lub  całą  okolicę  ciemienia.  Zmiany  nie  sprawiają  niemowlęciu  dolegliwości,
jednak mogą stać się przyczyną rozwoju zakażenia, wypadania włosów.
Postępowanie:  Pielęgnowanie  i  leczenie  najlepiej  jest  podjąć  zaraz  po  stwierdzeniu
opisanych zmian:

−

mało nasilone przypadki można leczyć częstym myciem z zastosowaniem łagodnych,
obojętnych szamponów i czesaniem,

−

na  bardziej  nasilone  zmiany  należy  zastosować  po  kąpieli  linomag  bądź  nawet  oliwkę
salicylową  (natłuszcza  i  złuszcza),  pozostawić  do  rana  (na  12-24  godziny)  po  czym
należy  zmieść  szczoteczką  dziecięcą  to  co  uległo  złuszczeniu.  nie  wolno  agresywnie
czyścić  (drapać,  używać  grzebieni,  szorować).  wszelkie  postępowania  zbyt
„agresywne”  prowadzą  do  odklejenia  łuseczek  w  miejscu  w  którym  natychmiast
pojawia  się  bogaty  w  białko  przesącz.  Duża  ilość  białka  powoduje,  że  szybko krzepnie
i cały problem zaczyna się od nowa,

−

zabieg, aby dawał efekt, powinien być powtarzany tak długo, jak długo tworzy się
ciemieniucha, zwłaszcza, że ma ona tendencje do nawrotów.

Aktualnie obecne są na rynku gotowe środki dla dzieci do stosowania w przypadku
ciemieniuchy (np. olejek na ciemieniuchę oliwka salicylowa,).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d. Potówki są to zmiany powstające w następstwie wzmożonego pocenia się przy
jednoczesnym

zmniejszeniu

lub

utrudnieniu

odpływu

potu.

Występują

często

u noworodków  i niemowląt.
Jednak obecność potówek u najmłodszych dzieci jest normą (do końca 3-go miesiąca  życia,
głównie  u  noworodków)  i  wynika  z  odrębności  w  budowie  skóry  dlatego  nie  musi  być
nadmiernego pocenia by powstały.
Czynnikami  sprzyjającymi  występowaniu  potówek  zwykłych  jest  niedojrzałość  gruczołów
potowych  oraz  maceracja  naskórka  w  następstwie  przegrzewania  (szczelne  okrywanie
i  zakładanie  nieprzewiewnych  ubrań).  mogą  być  także  następstwem  nieprawidłowej
pielęgnacji.  potówki  powstają  często  tam,  gdzie  stosowano  kremy,  zasypki  bez  potrzeby,
zamykając w ten sposób ujścia gruczołów potowych, które i tak wykazują słabe wydzielanie
i słaby odpływ potu.
Objawy:

−

potówki  zwykłe  (miliaria  cristallina  vel  sudamina)    to  drobne,  zazwyczaj  liczne,
wodojasne, niezapalne pęcherzyki, mające wielkość 1-2 mm i cienką pokrywę. powstałe
pęcherzyki  w  ciągu  następnych  godzin  powiększają  się  i  pękają.  występują  na  skórze
głowy, szyi i tułowiu.

−

potówki  czerwone  (miliaria  rubra)  są  to  zapalne  czerwone  grudki  o  wielkości 2-4  mm,
często  z  pęcherzykiem  na  szczycie.  wysiewy  zmian  są  najczęściej  obfite  i  symetryczne.
występują  na  szyi,  owłosionej  skórze  głowy  oraz  tułowiu  i  tu  głównie  w  okolicach
narażonych  na  otarcia  i  ucisk,  czyli  w  okolicach  karku,  barków,  talii,  w  pachwinach,
dołach pachowych, łokciowych i podkolanowych.

Postępowanie:

−

usunięcie przyczyn wywołujących nadmierne pocenie i utrudnione parowanie:
obniżenie temperatury otoczenia, usunięcie nadmiaru okryć i ubranek dziecka,

−

utrzymanie czystości skóry poprzez codzienne kąpiele przy użyciu mydeł bez dodatków
barwiących i innych składników kosmetycznych, mogących być przyczyną stanów
zapalnych lub nasilenia już występujących,

−

w przypadku gorączki – obniżanie temperatury znanymi metodami fizycznymi oraz za
pomocą leków przeciwgorączkowych na zlecenie lekarza,

−

potówki należy mechanicznie zetrzeć (np. szorstkim jałowym gazikiem) tak, by
wypłynęła zawarta w nich treść a następnie miejsce to przetrzeć 2% spirytusem
salicylowym,

−

przy potówkach czerwonych – puder płynny łagodzi objawy i przyspiesza ustąpienie
zmian,

−

niewskazane w tym okresie jest stosowanie oliwki kosmetycznej po kąpieli.

e.  Otarcia    naskórka  -  powstają  w  miejscach,  gdzie  ubranie  ociera  się  o  skórę  dziecka  lub
gdzie skóra trze o skórę.
Postępowanie:  dokładne  osuszanie  skóry  po  kąpieli.  unikanie  szorstkich,  obcisłych  ubrań.
stosowanie  pudru  dla  niemowląt  lub  oliwki  w  celu  zmniejszenia  siły  tarcia  i  zapewnianie
dziecku dobrego samopoczucia.

6.  Ruch
Według  Trześniowskiego  R.  „Zabawa,  w  jej  różnych  odmianach  jest  podstawową
dominującą  formą  działalności  dzieci  oraz  przejawem  ich  aktywności  i  pasji  działania.  Jest
ona  obok  nauki  i  pracy,  składową  życia  człowieka  w  jego  osobniczym  rozwoju”.  Dziecko,
które  zaczyna  chodzić  ma  ogromną  potrzebę  ruchu.  Do  zadań  opiekunki  należy stworzenie
mu  odpowiednich  warunków  do  realizacji  tej  potrzeby.  Wtedy  adekwatnie  do  jego
możliwości  należy  mu  organizować  zabawy  i  nie  hamować  jego  spontanicznej  chęci  do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ruchu.  Aby  zapewnić  dziecku  prawidłowy  rozwój,  w  instytucjach  opiekuńczo-
wychowawczych  organizuje  się  dzieciom  zabawy  ruchowe  i  ćwiczenia  podstawowe,  jak:
chód,  bieg,  wspinanie,  rzucanie  oraz  ćwiczenia  ogólnorozwojowe,  wzmacniające  mięśnie
grzbietu,  brzucha,  obręczy  barkowej  i  nóg.  Zajęcia  takie  prowadzone  są  w  formie
zabawowo-naśladowczej(najbardziej dostosowanej do wieku).

Plan zabaw ruchowych o charakterze gimnastycznym:
-

zabawy ruchowe,

ćwiczenia gimnastyczne w formie: ćwiczeń porannych, ćwiczeń gimnastycznych
o charakterze ogólnorozwojowym, ćwiczeń przeciw płaskostopiu,

zabawy i ćwiczenia na powietrzu.

Zabawa  ruchowa  to  jeden  z  najskuteczniejszych  środków  wychowania,  ale  musi  być  łatwa,
niezbyt  męcząca,  a  przede  wszystkim  dostarczać  dziecku  rozrywki.  Należy  pamiętać,  że
małe  dzieci  szybko  się  męczą,  mało  precyzyjnie  wykonują  poszczególne  ruchy,  są
pobudliwe,  mało  wytrzymałe  i  zmienne  w  nastroju.  Stąd  ćwiczenia  muszą być  wykonywane
z  różnych  pozycji  wyjściowych,  nie  mogą  skupiać  dużej  ilości  ruchu  o  podobnym
charakterze,   a ćwiczenia trudniejsze należy przeplatać łatwiejszymi.
Poranne  ćwiczenia  gimnastyczne  polepszają  przemianę  materii  oraz  pobudzają  czynności
wszystkich  narządów  i  układów  organizmu  dziecka.  W  skład  zestawu  ćwiczeń  do  porannej
gimnastyki  powinno  wchodzić  od 3 do 5 ćwiczeń już wcześniej poznanych lub takich, które
nie wymagają zbyt wielu wyjaśnień, naprzykład:
1)  zabawy lub ćwiczenia orientacyjno-porządkowe,
2)  ćwiczenia  o  działaniu  ogólnofizjologicznym,  to  znaczy  angażujące  wiele  dużych  grup

mięśniowych jednocześnie,

3)  ćwiczenia mięśni brzucha lub zabawy na czworakach,
4)  skłony boczne lub skręty tułowia,
5)  ćwiczenia lub zabawy z elementami równowagi,
6)  zabawy bieżne lub skoczne,
7)  ćwiczenia uspokajające.

Układając  zestaw  ćwiczeń  fizycznych  o  charakterze  ogólnorozwojowym,  należy  pamiętać
o  wkomponowaniu  do  niego  zabaw  już  wyuczonych  oraz  i  jednoczesnym  wprowadzaniu
zabaw  nowych.  Biorąc  pod  uwagę  sprawność  ruchową  i  poziom  rozwoju  dziecka  zestaw
taki  należy  ułożyć  tak,  aby  w  czasie  przeznaczonym  na  te  zajęcia  można  było  przećwiczyć
wszechstronnie cały organizm, przestrzegając przy tym zasady stopniowania trudności.
I  Faza  ćwiczeń:  ta  część  jest  wstępem  do  ćwiczeń  intensywnych.  Dzieci    rozgrzeją  się
i  wytworzą  odpowiednią  atmosferę  (ćwiczenia  znane  już  dzieciom).  Znajda  się  tu:  zabawy
lub  ćwiczenia  orientacyjno-porządkowe  oraz  ćwiczenia  uruchamiające  duże  grupy
mięśniowe.
II  Faza  ćwiczeń:  tu  należą  ćwiczenia  wzmacniające  mięśnie  grzbietu  (skłony  w  przód
i  w  bok),ćwiczenia  mięśni  brzucha  lub  zabawy  na  czworakach,  ćwiczenia  lub  zabawy
z  elementami  równowagi,  zabawy  bieżne,  ćwiczenia  tułowia  (skręty),  rzuty  i  wspinania,
podskoki  lub  skoki.  W  tej  grupie  ćwiczeń  zawarte  są  ćwiczenia  intensywne,  wyzwalające
całą  energię  dzieci,  kształtujące  prawidłową  postawę  i  wpływające  na  ogólny  rozwój
dziecka.
III

Faza :to ćwiczenia wyprostne, ćwiczenia przeciw płaskostopiu, ćwiczenia rytmu.

W tej fazie ćwiczeń należy dążyć do uspokojenia organizmu dziecka po ćwiczeniach II fazy.

W ramach organizowanych zabaw należy pamiętać aby realizować profilaktykę płaskostopia
i skrzywień kręgosłupa oraz krzywicy (zabawy na powietrzu w słoneczne dni).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Doskonałą  formą  realizacji  potrzeby  ruchu  są  zabawy  na  powietrzu  jeśli  pozwalają  na  to
warunki  atmosferyczne.  Dzieci  mogą  tu  swoją  energię  spożytkować  na  placu  zabaw,  gdzie
mają  możliwość  wspinania  się,  ćwiczenia  równowagi,  koordynacji,  biegu,  chodu,
wykonywania  rzutów  itp.  Jednak  tu  szczególnie  opiekunki  muszą  zwracać  uwagę  na
bezpieczeństwo dzieci.

7.  Sen i wypoczynek
Zadaniem opiekunki w ramach tej potrzeby jest stworzenie warunków do snu i odpoczynku.
Zapotrzebowanie  na  sen  jest  uzależnione od wieku  dziecka i indywidualnych potrzeb (jedno
dziecko  potrzebuje  więcej,  drugie  mniej  snu).  Przez  pierwszy  miesiąc  dziecko  śpi  20-22
godziny na dobę wraz z wiekiem ten czas skraca się na korzyść czuwania, do jednej drzemki
dziennie  po  to,  by  końcu  z  niej  zrezygnować.  Szczególnie  istotne  jest  aby  małemu  dziecku
pomóc  wykształcić  pewien  stały  rytm  dnia,  co  zdecydowanie  ułatwi  i  dziecku  i  opiekującej
się  osobie  opiekę,  zapewni  też  poczucie  bezpieczeństwa.  Oznacza  to,  że  powinny  być
wyznaczone  godziny  na  drzemkę  w  ciągu  dnia  oraz  na  nocny  spoczynek  i  należy  się  tego
planu  trzymać.  Przed  snem  trzeba  wywietrzyć  pomieszczenie,  a  dziecko  przebrać
w wygodny,  luźny,  przewiewny  strój.  Dziecko nie  może  iść  spać głodne, małe dzieci często
zasypiają  zaraz  po  posiłku.  Dobrze  jeśli  przed  snem  skorzysta  z  nocniczka  (lub  trzeba  je
przewinąć).  Starsze  dzieci  mają  swoje  rytuały:  książeczka przed  snem,  zasypianie  z misiem,
lalą.  Należy  dążyć  do  tego,  aby  jak  najszybciej  dziecko  zasypiało  samodzielnie  w  swoim
łóżeczku.  Dzieci  w  żłobku  powinny  spać  na  swoich  leżaczkach,  czy  w  łóżeczkach
a szczególnie w swojej pościeli.

Ramowy plan dnia dla dzieci w różnych wieku

Szczegółowe informacje dotyczące organizacji opieki nad dziećmi w poszczególnych

grupach wiekowych zamieszczone zostały w jednostce modułowej 513[01]. Z2.01.

Prawidłowo zorganizowana opieka nad dzieckiem powinna realizować wszelkie

potrzeby rozwijającego się organizmu w odpowiednim czasie i odpowiednich proporcjach.

Należy też pamiętać o tym, ze każde dziecko ma indywidualne potrzeby, które mogą

różnić  się  od  opracowanych  schematów  i  należy  wziąć  je  pod  uwagę  opracowując  dzienny
plan  opieki  np.:  jeden  dwulatek  potrzebuje  1  godziny  snu  w  ciągu  dnia,  a  inny  zasypia
ponownie  przy  podwieczorku.  Niektóre  dzieci  będą  dopominały  się  o  dodatkową  porcje
jedzenia, a inne nie jest w stanie zjeść całej, należnej mu porcji. Podobnie z kontrolowaniem
wypróżnień:  jedno  dziecko  potrafi  zasygnalizować  swoje  potrzeby,  a  jego  rówieśnik  może
nie  tolerować  nocniczka  i  ciągle  załatwiać  się  do  pieluszki.  Zmuszane  wszystkich  do
siedzenia na nocniku może spowodować uraz psychiczny.

Początkowo należy jednak kierować się trybem życia w kolejnych przedziałach

wiekowych, a potem, w miarę potrzeb dopasowywać plany do potrzeb.

Przykładowy, ramowy, dzienny plan opieki w grupie niemowląt 12 - 18 miesiąc życia:

6.00

Przyjmowanie dzieci

6.30 – 8.00

Zabawa manipulacyjna (np. przenoszenie przedmiotów z miejsca na
miejsce)

8.00

Śniadanie

8.45

Toaleta (przewijanie, mycie twarzy)

9.20

Zabawa ruchowa (np. pierwsze próby chodzenia z podtrzymywaniem za
ręce)

11.00

Obiad

11.30

Przygotowanie do snu (przewijanie, mycie twarzy)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.00 – 14.00

Sen

14.00

Toaleta (przewijanie)

.30

Podwieczorek

15.00

Mycie twarzy

15.15

Program usamodzielniania (samodzielne jedzenie i picie, odzwyczajanie
od pampersów, zgłaszanie potrzeb fizjologicznych, odzwyczajanie od
smoczka)

16.00 – 17.00

Odbiór dziecka przez opiekunów

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz potrzeby biologiczne małego dziecka?
2.  Czym należy się kierować ubierając noworodka?
3.  Kiedy należy zacząć myć dziecku zęby?
4.  Jakich pomocy użyjesz ucząc dziecko korzystania z nocnika?
5.  Czym dla dziecka jest zabawa?
6.  Jak przygotować dziecko do snu?
7.  Jakie są najczęstsze problemy w pielęgnacji skóry małego dziecka?
8.  Z jakich elementów składa się plan zabaw ruchowych o charakterze gimnastycznym?
9.  W jaki sposób można zapobiegać płaskostopiu, wadom postawy czy krzywicy?
10.  Jakich nawyków nauczysz dziecko w ramach realizacji potrzeby czystości?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj gimnastykę trzyletnim dzieciom przebywającym w żłobku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z proponowanym zestawem ćwiczeń (Materiał nauczania pkt. 4.6.1),
2)  zapoznać się z możliwościami psychomotorycznymi dziecka w wieku trzech lat,
3)  wziąć pod uwagę możliwości lokalowe do przeprowadzenia zajęć,
4)  podjąć decyzję jakie sprzęty dodatkowe chcesz zastosować,
5)  przemyśleć kolejność ćwiczeń,
6)  przedstawić projekt ćwiczeń,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka, długopis.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj naukę korzystania z nocnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z proponowanymi działaniami (Materiał nauczania pkt.4.6.1),
2)  przeczytać opis sytuacji podany poniżej,
3)  zaplanować czynności wobec 2,5 letniego dziecka,
4)  dokonać prezentacji i oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka z opisem sytuacji i pytaniem dla każdej osoby,

−

kartka papieru formatu A4,

−

folie mazaki,

−

grafoskop,

−

opis sytuacji.

Opis sytuacji: Zosia ma 2,5 roku. Jest dzieckiem zdrowym, prawidłowo rozwijającym

się, które jednak nie opanowało jeszcze umiejętności korzystania z nocnika. Przechodzi
okres buntu i przekory. Na prośby matki o skorzystanie z nocnika reaguje krzykiem
i ucieczką. Ma zakładane pieluszki jednorazowe.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) dobrać dziecku prawidłowe obuwie?

2) zadbać u dziecka o higienę jamy ustnej?

3) omówić ogólne zasady pielęgnacji skóry noworodka i niemowlęcia?

4) ułożyć zestaw ćwiczeń fizycznych dla dzieci o charakterze
ogólnorozwojowym?

5) wymienić warunki niezbędne, aby ułożyć dziecko do snu?

6) wymienić, na co należy zwrócić uwagę w pielęgnacji pośladków
niemowlęcia?

7) wymienić, cechy jakie powinny posiadać kosmetyki dla dzieci?

8) przygotować ubiór niemowlęciu zależnie od warunków
atmosferycznych?

9) zaspokoić dziecku potrzebę oddychania?

10) uzasadnić, dlaczego noworodek powinien być chroniony przed
spadkiem temperatury?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Promowanie zdrowia i edukacja zdrowotna

4.6.1. Materiał nauczania

Promowanie zdrowia a edukacja zdrowotna

Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad

własnym zdrowiem w celu jego poprawy. (definicja wg Karty Ottawskiej 1986). Natomiast
głównymi celami edukacji zdrowotnej są:

−

wpływanie na zmianę zachowań człowieka,

−

pobudzanie zainteresowań zdrowiem,

−

przekształcanie postaw i zachowań ludzkich,

−

wyrabianie odpowiedzialności za zdrowie własne i osób z najbliższego otoczenia.

Tak szeroko rozumiane wychowanie dla zdrowia powinno stanowić integralną część procesu
wychowania i należy je oprzeć na uświadamianiu i popularyzowaniu wiedzy o zdrowiu.
Każdy powinien wiedzieć, co jest dla zdrowia szkodliwe, a co działa pozytywnie na
organizm.

Niezbędnym

warunkiem

prawidłowego

rozwoju

dziecka

oraz

zachowania

i doskonalenia  jego  zdrowia  jest  sprzyjający  temu  styl  życia.  Obowiązkiem  dorosłych,
opiekunów  jest  nauczanie  dzieci  takiego  właśnie  stylu  życia  oraz  konsekwentne  utrwalanie
i poszerzanie  tej  wiedzy.  Zdrowy  styl  życia  -  to  utrzymywanie  optymalnej  higieny  osobistej
i  środowiskowej,  prawidłowa  kontrola  czynności  fizjologicznych,  właściwe  jakościowo
i ilościowo  pożywienie,  hartowanie  ciała,  odpowiednio  dobrany  i  dozowany  ruch  i  wysiłek
fizyczny,  przebywanie  w  korzystnym  środowisku  biologicznym  i  społecznym,  unikanie
niebezpieczeństw.  Rozwijające  się  dziecko  powinno  być  w  miarę  wzrastania  coraz  bardziej
świadome  swych  potrzeb  zdrowotnych.  Początkowo  jest  ono  biernym  uczestnikiem
prowadzonego  przez  rodziców  i  opiekunów  postępowania,  z  czasem  potrafi  coraz  lepiej
określać  i  realizować  swoje  potrzeby  zdrowotne,  wymagając  jednak  zawsze  życzliwej
i skutecznej  pomocy  i  kontroli.  Bardzo  dużo  zależy  od  tradycji  i  nawyków  rodzinnych  i  od
poziomu  wiedzy  o  zdrowiu  w  najbliższym  otoczeniu  (patrz:  moduł  dotyczący  promowania
zdrowi – jednostka modułowa 513[01].01.04)).

Edukacja zdrowotna i ekologiczna w instytucjach opiekuńczo wychowawczych

Za główne zadanie edukacyjne w zakresie wychowawczo-zdrowotnym i ekologicznym

przyjęto  wyposażenie  dzieci  w  podstawowy  zasób  wiadomości,  umiejętności  oraz
ukształtowanie  postawy  wobec  zdrowego  stylu  życia  i  kultury  proekologicznej.
Wykształcenie  w  ich  osobowości  wrażliwości  i  poczucia  obowiązku  wobec  własnego
zdrowia  oraz  uświadomienie  znaczenia  przyrody  dla  człowieka.  Cele  ogólne  i  szczegółowe
realizowane  są  w  ciągu  całego  procesu  wychowawczo  -  dydaktycznego    z  dziećmi, dotyczą
one:

−

ukazywania wartości zdrowia jako potencjału, którym dysponujemy,

−

zapoznania ze sposobami zachowania i umacniania, a także poprawy zdrowia,

−

wdrażania zasad zdrowego stylu życia,

−

wyposażenia w podstawowe wiadomości dotyczące związku i zależności zachowania
miedzy każdym z nas a środowiskiem,

−

wyrabiania gotowości do podejmowania prostych decyzji związanych na rzecz ochrony
środowiska,

−

propagowania kultury proekologicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres edukacji zdrowia w rodzinie i formy jej promowania
Ogromna rolę w realizacji edukacji zdrowotnej wśród dzieci pełni rodzina
W  rodzinie  kształtuje  się  osobowość  człowieka,  od  tego  czy  rodzina  stara  się  zaspokoić
podstawowe  potrzeby  jej  członków  i  czy  stwarza  warunki  do  prawidłowego  rozwoju
fizycznego  i  psychicznego  zależy  przyszłe  życie  człowieka.  Rodzina  poprzez  wymiar
opiekuńczy,  wychowawczy,  moralny,  edukacyjny  sprzyja  zdrowiu  i  jego  rozwojowi,  ale
może  także  to  zdrowie  zaburzyć  i  zniszczyć.  Dlatego  najlepiej,  jeśli  zajęcia  o  tematyce
zdrowotnej  prowadzone  są  razem  z  dziećmi  i  ich rodzicami  i  były  kontynuowane  w  domu.
Podstawowe mechanizmy oddziaływania:

−

informowanie (dostarczanie wiedzy na temat czynników ryzyka),

−

wychowanie zdrowotne w rodzinie (zmiana postawy z zachowań negatywnych na
pozytywne).

Tematy, wchodzące w skład edukacji dzieci.
W ramach edukacji zdrowotnej prowadzonej wśród małych dzieci, powinny być podejmowane
tematy, które mówią o zdrowym stylu życia i profilaktyce np.: higiena, ruch, zdrowe
odżywianie, zapobieganie wypadkom itp. Poniżej został omówiony temat higieny osobistej.

Okres dziecięcy sprzyja wyrabianiu nawyków higienicznych i dobrego zachowania się,

niezbędnych  do  samodzielności,  zamiłowania  do  czystości  i  dbałości  o  estetyczny  wygląd,
kulturę  zachowania  się,  a  tego  wszystkiego  uczą  się  dzięki  naśladowaniu  dorosłych  oraz
chęci  zwrócenia  na  siebie  uwagi.  Świadomość  zdobywanych przyzwyczajeń  decyduje  o  tym
czy staną się one w przyszłości głęboko zakorzenionymi potrzebami kulturalnymi.
Higiena osobista polega na wyrabianiu przyzwyczajeń sprzyjających zdrowiu, należą tu:

−

stała troska o czystość ciała,

−

mycie rak w ciągu dnia,

−

mycie zębów,

−

czesanie włosów,

−

czysty, estetyczny wygląd ubrania,

−

prawidłowe korzystanie z ubikacji i umywalki.

Wszystkie te czynności powinny stać się dla dziecka nawykami. Wraz z wiekiem doskonalą
się i wzbogacają metody pracy dzieci, przy czym coraz większą rolą pełni motywacja
rzeczowa.

Nabywanie

czynności

samoobsługowych

znaczenie w osiąganiu

samodzielności.
Ważne  jest  utrzymanie  higieny  najbliższego  otoczenia  -  dzieci  powinny  dbać  o  utrzymanie
porządku,  czystości  we  wszystkich  pomieszczeniach,  w  których  przebywają  w  ciągu  dnia.
Praca  wychowawcza  powinna  wyrabiać  w  dzieciach  poczucie  odpowiedzialności  i  dbałości
za  wszystko,  co  się  znajduje  w  salach.  Dzieci  powinny  odczuwać  potrzebę  estetyki.
Po  skończonych  zajęciach  każde  dziecko  sprząta  swoje  stanowisko  pracy.  Opiekunka  musi
pamiętać że jest dla dzieci wzorem.

Przykładowe scenariusze zajęć z dziećmi z cyklu: Czystość
Scenariusze  w  oparciu  o  „Zabawy  rozwijające  dla  małych  dzieci”  autorstwa  Haliny
Trawińskiej

Zabawa tematyczna
Temat: Zapraszamy do łazienki;
Pomoce dydaktyczne: kącik kąpieli lalki;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plan zajęcia:
1. Rozmowa wstępna.

−

popatrzcie, jaka ta lalka jest brudna. Trzeba ją będzie wykąpać - mówi
prowadzący, pokazując lalkę.- A co będzie nam potrzebne do kąpieli lalki?

−

po odpowiedziach prowadzący mówi, że aby lalę wykąpać, musimy mieć wodę,
mydło oraz ręcznik, którym ją wytrzemy do sucha.

2. Zabawa kierowana w kąciku kąpieli. Chodźmy teraz do naszej łazienki (kącik kąpieli)

wykąpać tego brudaska.

Zabawa dydaktyczna
Temat: Zapraszamy do łazienki
Środki dydaktyczne: książka pt.„Kasia" H. Gutsche i W. Badalskiej, przedmioty potrzebne
do inscenizacji wiersza pt. „Przed śniadaniem" W. Grodzieńskiej, łazienka i przybory
toaletowe

Plan zajęcia:
1. Rozmowa wstępna.

−

ciekawa jestem, czy wszystkie dzisiaj myłyście rączki i buzie, czy są czyste? -
zwraca się do dzieci prowadząca, czeka chwilę na odpowiedź, a następnie prosi
o pokazanie rąk.

−

żeby dzieci ładnie wyglądały i były zdrowe, muszą się myć, z brudnymi dziećmi
nikt nie chce rozmawiać.

2. Inscenizowanie wiersza pt. „Przed śniadaniem" i jego omówienie.

−

popatrzcie i posłuchajcie, co się przydarzyło małemu brudasowi - następuje
inscenizacja wiersza pt. „Przed śniadaniem" W. Grodzieńskiej

„Z talerzyka
Rogal zmyka
A na kuchni mleko kipi

I tak syczy:
„Jeśli łaska
Zabierajcie stąd brudaska -
Nie chcę, by mnie brudas wypił!
Kto się nie mył przed śniadaniem,
Ten śniadania nie dostanie”.

Po obejrzeniu inscenizacji prowadząca pyta dzieci, o czym była mowa w wierszyku,
a następnie sama mówi o rogaliku i mleku, które na widok brudnego chłopca (w inscenizacji
powinna się pokazać postać brudnego chłopca lub dziewczynki) zaczęły uciekać, a mleko
nawet powiedziało, że nie chce, aby je wypił brudas.

Prawda, że to nieładnie, żeby z takimi brudnymi rączkami i buzią siadać do jedzenia? -
Zwraca się prowadząca do dzieci.

3. Zapoznanie dzieci z książką pt. „Kasia".

−

zapoznam was teraz z dziewczynką, której na imię Kasia. Mieszka ona sobie w tej
książeczce - mówiąc to prowadząca pokazuje książkę H. Gutsche i W. Badalskiej,

−

przypatrzmy się jej uważnie, czy jest ona dziewczynką czystą, czy brudną? ;
Następuje wspólne oglądanie książki, podczas którego prowadząca zwraca
szczególną uwagę na fragmenty (ilustracje) mówiące o czystości.

4. Demonstrowanie w łazience niezbędnych akcesoriów do mycia i pokaz mycia rąk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Kasia to czysta dziewczynka. Pamięta o tym, aby umyć ręce przed jedzeniem -
mówiąc to prowadząca wraca na chwilę do fragmentu książki mówiącego
o dziewczynce biegnącej do umywalni,

−

może pójdziemy teraz do łazienki umyć rączki?

Po wejściu do łazienki prowadząca pokazuje dzieciom jak się odkręca kran, potem bierze do
rąk  mydło,  mówi,  do  czego  służy,  zwilża  je  w  wodzie  i  mydli  ręce.  Po  odłożeniu  mydła
płucze  ręce  pod  kranem,  otrzepuje  nad umywalką i wyciera  ręcznikiem. Po  tej  demonstracji
mycia  rąk  proponuje,  aby  dzieci same spróbowały to zrobić (przed przystąpieniem do mycia
należy pamiętać o zawinięciu rękawów).

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest promocja zdrowia?
2.  Jakie znasz główne cele edukacji zdrowotnej?
3.  Jaką rolę w realizacji edukacji zdrowotnej wśród dzieci pełni rodzina?
4.  Jakie  znasz  główne  zadania  edukacyjne  w  zakresie  wychowawczo-zdrowotnym

i ekologicznym w stosunku do dzieci?

5.  Jakie cele są realizowane w ciągu procesu wychowawczo - dydaktycznego z dziećmi?
6.  Jaką rolę w realizacji edukacji zdrowotnej wśród dzieci pełni rodzina?
7.  Jakie są podstawowe mechanizmy oddziaływania na rodzinę?
8.  Dlaczego okres dzieciństwa jest odpowiedni do nauczania prozdrowotnych zachowań?
9.  Co wchodzi w skład sprzyjającego zdrowego stylu życia?
10.  Podaj tematy, które zaproponujesz dzieciom dwuletnim w ramach edukacji zdrowotnej.

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj zajęcia w formie zabawy dla dzieci trzyletnich na temat: Myj zęby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z wiadomościami z zakresu (Materiał nauczania pkt.4.7.1),
2)  zapoznać się z możliwościami psychoruchowymi dziecka trzyletniego,
3)  zapoznać się z metodami profilaktyki próchnicy u dzieci,
4)  stworzyć plan zajęć,
5)  zaplanować środki dydaktyczne,
6)  zaprezentować projekt nauczycielowi,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:
-

kartka,

długopis.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj zajęcia w formie zabawy dla dzieci trzyletnich na temat: Jedz owoce

i warzywa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z wiadomościami z zakresu (Materiał nauczania pkt.4.7.1),
2)  zapoznać się z możliwościami psychoruchowymi dziecka trzyletniego,
3)  zapoznać się ze specyfiką żywienia dzieci trzyletnich,
4)  stworzyć plan zajęć,
5)  zaplanować środki dydaktyczne,
6)  zaprezentować projekt nauczycielowi,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka

−

długopis

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić, jakie są zadania edukacyjne w stosunku do dzieci w żłobku?

2) podać przykłady tematów promujących zdrowie do przeprowadzenia

z dziećmi w żłobku?

3) wyjaśnić, na czym polega zdrowy styl życia?

4) skompletować środki dydaktyczne niezbędne do nauki mycia zębów

w grupie dzieci?

5) uzasadnić, dlaczego rodzina jest najistotniejszym ogniwem w nauce

prawidłowych nawyków zdrowotnych?

1) zróżnicować pojęcia edukacji i promocji zdrowia?

2) wyjaśnić, dlaczego już w żłobku należy dzieci uczyć zachowań

prozdrowotnych?

3) zdefiniować, czym jest promocja zdrowia?

4) wyjaśnić, dlaczego właśnie wiek żłobkowy jest odpowiedni do

kształtowania nawyków higienicznych?

5) wyjaśnić, dlaczego ćwiczenia z zakresu edukacji zdrowotnej w stosunku

do dzieci muszą być przeprowadzane w formie zabawy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań  dotyczących  problemów  omawianych  podczas  realizacji  całego

modułu.

−

Zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11,12, 18,19,20 są zadaniami wielokrotnego wyboru
i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa;

−

Zadania 10 to zdanie z luką.

−

Zadania 9,13,17 są zadaniami otwartymi i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.

−

Zadania 15 i 16 wymagają umiejętności posługiwania się siatką centylową.

−

Zadanie 14 wymaga obliczeń.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedzi,

−

w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy,

−

w zadaniach rachunkowych wykonaj obliczenia według znanych wzorów,

−

w zadaniach z siatką centylową odczytaj odpowiednie współrzędne lub je
zaznacz.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 13 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Pielęgnowanie dziecka zdrowego

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz obliczenia, brakujące części zdania lub pełne
odpowiedzi

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

12.

13.

14.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bernat K.: Jak opiekować się zdrowym noworodkiem w domu. Zeszyty Promocji

Zdrowia. Zakład Poligraficzny. Lublin 1994

2. Bożkowa K. (red): pediatria praktyczna. Wydawnictwo lekarskie PZWL. Warszawa 1994
3. Dowshen S.A., Izenberg N., Boss E.: Dziecko. Zdrowie i rozwój. Świat Książki.

Warszawa 2003

4. Fenwick E.: Matka i dziecko (vademecum). OMC& Letter Perfekt International.

Warszawa1998

5. Gołąb B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia człowieka. Wydawnictwo Ośrodek

doradztwa i szkolenia. Łódź 1997

6. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP. Warszawa 1998
7. Hellbrugge T.: Pierwszych 365 dni życia dziecka. Wydawnictwo Promyk słońca.

Warszawa 1991

8.  Illingwrth R., C.: Niemowlęta i małe dzieci. PZWL, Warszawa 1996
9.  Jankowski A. (red.): Propedeutyka pediatrii. AM we Wrocławiu. Wrocław 1998
10.  Karski J.: Promocja zdrowia. PZWL, Warszawa 1992
11.  Kubicka  K.,  Kawalec  W.(red.):  Pediatria.  Wydawnictwo  lekarskie  PZWL.  Warszawa

1999

12. Murkoff H.: Niezbędnik opiekunki do dziecka. Wydawnictwo KLUB DLA CIEBIE.

Warszawa 2005

13.  Nowak S.: propedeutyka pediatrii. PZWL. Warszawa 1987
14.  Papierkowski A.: Choroby wieku rozwojowego. PZWL. Warszawa 1997
15.  Pawłowska  d.,  Gożdzikiewicz  A.:  Przewodnik  do  ćwiczeń  z  żywienia  niemowląt

i dzieci. Akademia Medyczna. Białystok 2003

16. Socha J., Rojek U.: Żywienie dzieci chorych i zdrowych. PZWL. Warszawa 1995
17. Spock B., Rothenberg M.B.: Dziecko- pielęgnowanie i wychowanie. PZWL, Warszawa

1995

18. Szotowa W.: Żywienie dzieci zdrowych. PZWL. Warszawa 1992
19. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa. Wydawnictwo

Czelej. Lublin 2004

20.  Trawińska H.: Zabawy rozwijające dla małych dzieci. PZWL. Warszawa 1998
21.  Worner P.: Opieka nad noworodkiem. Liber. Warszawa 2004
22.  Zahradniczek  K.  (red.):  Pielęgniarstwo.  Wydawnictwo  Lekarskie  PZWL.  Warszawa

2004

Strony internetowe aktualne na dzień 30 maja 2006:
–

www.edziecko.pl

–

www.forumpediatryczne.pl

–

www.niemowle.onet.pl

–