Kategorie etyczne

Kategorie etyczne (w tłumaczeniu z j

ę

zyka greckiego i łaci

ń

skiego) = s

ą

dy i

orzeczenia. S

ą

to podstawowe poj

ę

cia w etyce.

Do najpowszechniejszych z nich nale

żą

:

●

warto

ść

●

ideał

●

dobro i zło

●

sumienie

●

norma etyczna

●

norma moralna

●

obowi

ą

zek

●

sankcja

●

szcz

ęś

cie

●

odpowiedzialno

ść

.

Warto

ść

moralna = to wszystko, co cenne, godne po

żą

dania lub wyboru, co

stanowi cel ludzkich d

ąż

e

ń

. Jest to cecha, mog

ą

ca by

ć

traktowana pozytywnie

(warto

ść

dodatnia, np. dobro, cnota, zaleta) lub negatywnie (warto

ść

ujemna,

np. zło, wada).

Warto

ś

ci

ą

mo

ż

e by

ć

wszystko, b

ę

d

ą

ce przedmiotem po

żą

dania, d

ąż

enia i

aspiracji człowieka i nie maj

ą

ce warto

ś

ci negatywnych. Istniej

ą

tylko

antywarto

ś

ci. Mog

ą

by

ć

warto

ś

ci autoteliczne, czyli takie, których uznanie lub

realizacja nie wymaga innych warto

ś

ci oraz warto

ś

ci instrumentalne, czyli takie,

które słu

żą

osi

ą

ganiu innych, wy

ż

szych i bardziej cennych.

Ideał (czyli wzór moralny)

→

stanowi w ka

ż

dym systemie etycznym cało

ść

,

któr

ą

okre

ś

laj

ą

cele stawiane w

ż

yciu i

ś

rodki ich realizacji. Zawiera on rejestr

zalecanych i moralnie wła

ś

ciwych form działania, przedstawia natur

ę

i istot

ę

oraz powołanie człowieka. Ideał jest interpretacj

ą

poj

ęć

abstrakcyjnych, np.

m

ę

stwo, sprawiedliwo

ść

, wolno

ść

.

Dobro i zło

→

poj

ę

cia, zaprzeczaj

ą

ce si

ę

wzajemnie. Dobro jest okre

ś

lane w

szerszym znaczeniu czynem (sposobem działania) i jego nast

ę

pstwem

(warto

ś

ci

ą

) oraz w w

ęż

szym znaczeniu moralnym czynem i post

ę

powaniem

(bardziej sposobem i procedur

ą

działania).

Dobro = najcz

ęś

ciej wszystko, co jest po

żą

dane oraz co jest pozytywne i

stanowi warto

ść

pozytywn

ą

.

Sumienie =

ś

wiadomo

ść

moralna, pozwalaj

ą

ca ocenia

ć

warto

ś

ci moralne

czynów oraz zdolno

ść

reagowania na dobro i zło moralne. Jest to rodzaj

predyspozycji do oceniania swoich i cudzych czynów oraz uczu

ć

zwi

ą

zanych z

t

ą

ocen

ą

. Sumienie pełni funkcj

ę

s

ę

dziego, który decyduje o poczuciu

zadowolenia lub winy wynikaj

ą

cej ze spełnionego obowi

ą

zku, powinno

ś

ci i

czynu.

Normy etyczne

→

s

ą

respektowane bez wzgl

ę

du na sankcje zewn

ę

trzne i s

ą

zwi

ą

zane z dojrzało

ś

ci

ą

sumienia i osobowo

ś

ci człowieka.

Motywem post

ę

powania etycznego nie jest zewn

ę

trzna nagroda czy kara, ale

warto

ść

sama w sobie, czyli dobro. Sens przestrzegania norm etycznych

sprowadza si

ę

do dobrego samopoczucia człowieka, które ma charakter

psychologiczny.

Normy moralne

→

obejmuj

ą

tak

ż

e normy zwyczajowe, obyczajowe i faktyczne

zachowania ludzi poddawane ocenom etycznym. Normy te wyst

ę

puj

ą

w formie

nakazów lub zakazów. W

ś

ród nich wydzielamy normy:

- etyczne

- moralne

- pozamoralne (głównie religijne i prawne)

1) Normy moralne i etyczne, religijne i prawne mog

ą

by

ć

nastawione na

chronienie jednych i tych samych warto

ś

ci, np. nie kradnij lub nie zabijaj.

2) Normy moralne s

ą

zwi

ą

zane z okre

ś

lonymi sankcjami grupy społecznej,

wyra

ż

anymi w opinii jej członków, od grupy członków po opini

ę

publiczn

ą

wspólnoty.

3) Przykładowe klasyfikacje norm moralnych wyst

ę

puj

ą

cych w literaturze:

a) normy reguluj

ą

ce istotne podstawy

ż

ycia społecznego

b) normy reguluj

ą

ce stosunek człowieka do ochrony przyrody

c) normy reguluj

ą

ce stosunki mi

ę

dzy jednostkami w społeczno

ś

ci ludzkiej,

d) normy etyczne zalecaj

ą

ce przyjmowanie pewnych postaw i ich

doskonalenie.

Obowi

ą

zek (czyli powinno

ść

moralna) = determinacja do wykonania lub

zaniechania czego

ś

, wynikaj

ą

ca z subiektywnie rozpatrywanego nakazu

moralnego – etycznego (głosu wewn

ę

trznego lub głosu sumienia) lub

okre

ś

lonej społecznie normy moralnej (etycznej, zwyczajowej, obyczajowej).

Sankcje

→

maj

ą

ró

ż

norodny charakter. Dziel

ą

si

ę

na kary i nagrody.

Wyra

ż

aj

ą

si

ę

w samoocenie człowieka i ocenie społecznej, czyli opinii

publicznej. Samoocena wi

ąż

e si

ę

z głosem sumienia i wyrzutami sumienia lub

spokojem sumienia. Ocena społeczna jest zwi

ą

zana z sankcjami zwyczajowymi

i obyczajowymi, które wyst

ę

puj

ą

w 3 formach:

- najogólniejszej jako ocena werbalna czyjego

ś

zachowania,

- ostrzejszej jako pozbawienie kogo

ś

pewnych uprawnie

ń

,

- najostrzejszej jako ignorowanie jednostki przez grup

ę

lub całkowite z niej

wykluczenie.

Szcz

ęś

cie = pełne, trwałe i uzasadnione zadowolenie z

ż

ycia lub

ż

ycie daj

ą

ce

trwałe, pełne i uzasadnione zadowolenie.

Szcz

ęś

cie jest dobrem najwy

ż

szym w wielu systemach etycznych. Np.

Arystoteles identyfikuje szcz

ęś

cie z samowystarczalno

ś

ci

ą

, a ta z kolei nale

ż

y

si

ę

bytom doskonałym i dlatego d

ąż

enie do niej czyni

ż

ycie godnym po

żą

dania i

wolnym od wszelkich braków.

W. Tatarkiewicz wyró

ż

nił cztery zasadnicze poj

ę

cia szcz

ęś

cia, gdzie szcz

ęś

liwy

jest ten:

- komu sprzyja pomy

ś

lno

ść

losu,

- kto jest zadowolony z

ż

ycia,

- kto zaznał najintensywniej rado

ś

ci,

- kto posiada najwy

ż

sze dobra lub dodatni bilans

ż

ycia.

Odpowiedzialno

ść

→

polega na gotowo

ś

ci sprawcy czynu moralnego do

ponoszenia konsekwencji, wzi

ę

ciu na siebie dobrych i złych skutków

post

ę

powania.