T.  Chauvin,  T.  Stawecki,  P.  Winczorek,  Wstęp  do  prawoznawstwa  

Rozdział  III.  Prawo  jako  przedmiot  badań  naukowych  

 

•  Nauka prawa wywodzi się z rzymskiej jurysprudencji; początkowo oznaczała tylko 

znajomość prawa, czyli umiejętność praktyczną; w średniowieczu gdy prawo zaczęto 
wykładać na uniwersytetach stało się nauką;  

•  Wątek teoretyczny prawa - dostrzega w prawoznawstwie przede wszystkim wymiar 

ogólny, prawo to część świata społecznego, który nas otacza; 

•  Nurt praktyczny - kładzie nacisk na posługiwanie się prawem w życiu codziennym; 

aspekt praktyczny jest bardziej eksponowany w Stanach Zjednoczonych (szkoły prawa, 
a nie wydziały prawa); 

•  W końcu XIX wieku wyodrębniono w naukach prawnych cztery typy dziedzin: 

dogmatyczne, filozoficzne, historyczne, empiryczne; 

•  Nauki dogmatyczne: 

o  zwane też "szczegółowymi naukami prawnymi" obejmują swoim przedmiotem 

przede wszystkim prawo aktualnie obowiązujące; 

o  koncentracja na ustalaniu obowiązujących przepisów prawnych ich interpretacji 

oraz systematyzacji; 

o  pozytywizm prawniczy - utożsamianie prawa wprost z przepisami prawa, czyli 

wypowiedziami zastanymi w tekstach ustaw i aktach normatywnych; 

o  dogmatyka prawa dzieli się na dyscypliny: dogmatyka prawa cywilnego, 

dogmatyka prawa karnego itd. 

•  Nauki ogólnoteoretyczne - filozofia prawa, teoria prawa, jurysprudencja: 

o  nauki te zajmują się formułowaniem ogólnych twierdzeń o prawie, wyrażaniem 

ocen na jego temat, rozważaniem jego istoty jako zjawiska społecznego, celami 
i funkcjami, podstawami obowiązywania;  

o  filozofia prawa - stawia pytania o istotę prawa, o wartości jakim służy o 

uzasadnienie dla systemu prawa oraz o idee, które prawo wyraża; bada 
problemy ontologiczne (prawo jako byt, czym jest prawo), epistemologiczne 
(sposoby poznania prawa), aksjologiczne (wartość prawa, wartości w prawie) i 
metodologiczne (jak bada się prawo); filozofia prawa może być postrzegana 
jako poszukiwanie prawa naturalnego, istoty sprawiedliwości; 

o  teoria prawa - próba zbudowania zbioru odpowiednio uporządkowanych 

ogólnych twierdzeń o prawie; 

o  jurysprudencja - analiza języka prawnego, analiza i porządkowanie pojęć 

prawnych 

•  Nauki historyczne: 

o  skoro prawo jest wynikiem procesów historycznych, to dla pełnego zrozumienia 

współczesności niezbędne jest poznanie ich form wcześniejszych; 

o  najczęściej studiowane dyscypliny: historia państwa, historia prawa danego 

kraju, powszechna historia państwa i prawa; historia doktryn politycznych i 
prawnych, prawo rzymskie; 

•  Nauki empiryczne: 

o  skupiają się na badaniu realnego funkcjonowania prawa jako jednego z 

systemów normatywnych w społeczeństwie, a także działaniu norm prawnych w 
poszczególnych sferach życia społecznego; 

o  dyscypliny: socjologia prawa, polityka prawa (stosowanie prawa), teoria 

tworzenia prawa (legisprudencja); 

•  Podejście wielopłaszczyznowe - używanie kombinacji wszystkich dziedzin w celu 

poznawania prawa 

•  Prawoznawstwo jest przykładem nauki humanistycznej - podejście empiryczne może 

być stosowane tylko w ograniczonym zakresie; kwestie obowiązywania prawa albo 
przyznanie określonym terminom znaczeń nie może być rozpatrywane w kategorii 
prawdy i fałszu; 

•  Metody badawcze w prawoznawstwie: 

o  językowo-logiczne analizy tekstów prawnych - wykorzystuje się dorobek 

językoznawstwa i logiki; wykładania rozszerzająca lub zwężająca - "norma 
późniejsza uchyla normę wcześniejszą" lub "norma szczególna uchyla normę 
ogólną" 

o  metody badawcze socjologii i psychologii - badanie powtarzalnych zachowań 

jednostek i grup społecznych, przez które ujawniają się normy funkcjonujące w 
życiu społecznym i które dają wyraz stosunkowy tych podmiotów do 
obowiązującego prawa; 

o  zwolennicy podejścia psychologicznego korzystają z metody introspekcji - 

obserwacja własnych przeżyć psychicznych i wnioskowanie na ich podstawie  o 
zachowaniach zbiorowych oraz z metod behawioralnych - wnioskowanie o 
treści przeżyć psychicznych na podstawie zachowań osób badanych; 

o  w studiach filozoficznych nad prawem podstawowe znaczenie ma  filozoficzna 

refleksja nad naturą wartości; 

o  metoda argumentacyjna - dyskurs prawniczy staje się sporem o "dobre racje" 

każda ze stron podaje argumenty na rzecz swojego stanowiska, udowadnia je i 
uzasadnia; 

o  metoda hermeneutyczna - praca interpretacyjna prawnika, czyli dokonywanie 

wykładni przepisów prawa i szczególnego ich rozumienia; czytanie tekstu aktu 
normatywnego z docieraniem do jego właściwego sensu; nie można się 
koncentrować na językowej warstwie tekstu, ale trzeba normę umieścić w 
szerszym kontekście; 

o  metoda porównawcza (komparatystyczna)  - porównanie instytucji, 

systemów prawa różnych państw; 

o  metoda historyczna - czynnik czasu i zmienność kultur jako determinanty 

przemian społecznych wpływających na reakcję na obowiązujące prawo; 

 

Rozdział  V.  Prawo  jako  zjawisko  polityczne  

•  Polityczny charakter prawa  - uznanie prawa za instrument sprawowania władzy 
•  Najważniejsze zmiany w procesie sprawowania władzy w XIX i XX w.: 

o  demokratyzacja 
o  sfera regulowana przez prawo obejmująca prawie każdy obszar życia 

(jurydyzacja) 

o  kontrola poprzez prawo - rządy prawa 

•  prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej; 

prawo jest ramą w jakiej poruszają się władze; prawo określa obowiązki i uprawnienia 
osób niesprawujących funkcji władczych w ich stosunkach wzajemnych 

•  teorie pozytywistyczne za zasadniczą cechę prawa uznają, iż jest ono genetycznie i 

funkcjonalnie związane z państwem; twórcą prawa jest państwo; historycznie więc 
prawo pojawiło się wraz z państwem;  

•  koncepcje prawnonaturalne zakładają że znaczenie podstawowe dla bytu prawa ma to 

czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z 
prawem naturalnym;  

•  koncepcje socjologiczne i psychologiczne - koncentrują się na konkretnych 

instytucjach publicznych czy pozapaństwowych jako źródłach powstawania i 
przejawiania się prawa; 

 

Rozdział  IV.  Prawo  a  inne  regulatory  zachowań  

•  dwa zasadnicze podejścia do wartości: 1. wartość jako byt obiektywny istniejący 

samoistnie lub z woli boga; wartości są niezmienne i stanowią trwały i pewny punkt 
odniesienia; wartość może być przedmiotem poznania ludzkiego - przekonanie to nosi 
nazwę kognitywizmu; 2. wartości są tym, co ludzie w danym czasie i miejscu uważają 
za cenne; wartości nie są czymś stałym i niezmiennym lecz historycznie i społecznie 
uwarunkowanym, zmiennym i subiektywnym; akognitywizm  lub  antykognitywizm 
tego podejścia 

•  Normy moralne - zachowania człowieka, jego intencje i postawy, które poddawane są 

ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra; często normy moralne nie są 
podzielane przez ogół społeczeństwa;  

•  Normy religijne - normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła, "dobrego uczynku" 

lub grzechu; odwoływanie się do autorytetu boga, absolutu, istoty wyższej; często 
pokrywają się z normami moralnymi; 

•  Normy obyczaju - odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą 

zachowań ujmowanych w kategoriach "jest - nie jest przyjęte", "wypada - nie wypada 
czynić";  

•  Normy organizacji społecznych i polityczny - normy postepowania są kształtowane 

przez odpowiednie organy organizacji;  

•  Różnice pomiędzy normami prawnymi  a  normami moralnymi można wyróżnić na 

paru płaszczyznach: 

o  przedmiot regulacji - normy moralne odnoszą się do zarówno zewnętrznych 

jak i wewnętrznych zachowań człowieka; 

o  sposób regulacji - normy moralne możemy podzielić według nurtów: nurt 

perfekcjonistyczny (maksymalistyczny) - domaga się od człowieka dążenia do 
doskonałości, nurt solidarnościowy (minimalistyczny) - koncentrujący się na 
spełnieniu określonych podstawowych obowiązków wobec siebie i innych; 

o  genezy norm - normy moralne mogą wypływać od kogoś lub czegoś 

(organizacja, rodzina, znajomi) - normy heteronomiczne lub z samego siebie -
normy autonomiczne; przyjmowanie norm jako własnych - internalizacja; 
normy prawne mają zawsze charakter norm heteronomicznych; 

o  sposób ogłoszenia i formalizowania norm - normy moralne nie są spisane i 

uporządkowane; normy prawne są sformalizowane; 

o  sposób obrony wzorów określonych w normach - naruszenie norm moralnych 

polega na potępieniu lub odrzuceniu ze strony grupy społecznej (sankcja 
rozproszona i spontaniczna); prawo używa sankcji sformalizowanych i 
skupionych opierających się na przepisach 

•  między normami moralnymi a normami prawnymi bardzo często występują związki 

funkcjonalne - w fazie tworzenia prawa przekonania moralne motywują prawodawców 
do przyjęcia określonej postawy;  

•  kultura prawna - wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie, 

stosunek do tego prawa, ocena prawa i postulaty co do jego zmiany; inne podejście: 

kultura prawna obejmuje stan prawa, doktryny prawne i naukę o prawie, źródła prawa, 
stosunek norm prawnych do norm religijnych i instytucje polityczne zajmujące się 
tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko co wchodzi w skład pojęcia 
"kultura prawna" w pierwszym znaczeniu;  

•  prawo stanowione - (kontynent europejski) prawo tworzone jest w drodze specjalnych 

procedur przez wyodrębnione organy prawodawcze (parlamenty), przybiera ono postać 
pisanych i publicznie ogłaszanych aktów normatywnych, np. ustawa; 

•  prawo powszechne (common law) - (Anglia, USA, Kanada) pewna część 

obowiązującego prawa tworzona jest przez sędziów w procesie wyrokowania w 
konkretnych przypadkach; 

•  etyka zawodowa - doktryna moralna systematyzująca oceny i normy moralne związane  

wykonywaniem określonego zawodu względnie formułująca normy postulowane do 
przyjęcia przez przedstawicieli danego zawodu; 

Rozdział  VI.  Język  prawa  

•  akt normatywny - sformalizowany tekst w postaci odpowiednio ustanowionych i 

ogłoszonych przepisów prawnych; 

•  tekst prawny - usystematyzowany kompleks (ciąg, agregat) wypowiedzi, 

wytworzonych w przewidzianej prawem formie przez podmiot mający do tego 
kompetencję, i odpowiednio opublikowany; czasami dodaje się wymóg wewnętrznej 
spójności i niesprzeczności tekstu prawnego; 

•  język prawny - to ten w którym formułowane są teksty obowiązującego prawa; 
•  język prawniczy - język w którym formułowane są wypowiedzi o prawie 

obowiązującym i innych zjawiskach związanych z prawem;  

•  oficjalne dokumenty wskazujące sposób korzystania z języka - w polskim prawie 

obowiązuje rozporządzenia Prezesa RM w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" - 
wskazuje się w nim na pożądane cechy języka prawnego: adekwatność, 
komunikatywność, zwięzłość; 

•  adekwatność - tekst przepisu prawnego w sposób możliwie precyzyjny i wierny 

wyraża intencje pracodawcy 

•  komunikatywność - sformułowany wzór postępowania jest dostatecznie zrozumiały 

dla odbiorców;  

•  zwięzłość  - jeśli zawiera te wszystkie, i tylko te wypowiedzi, które konieczne są dla 

odtworzenia możliwie jednoznacznych norm postępowania;  

•  definicje legalne - przepisy, które ustalają obowiązujące znaczenie używanych 

terminów ustanowione w celu zagwarantowania adekwatności tekstu prawnego;  

•  klauzulą generalną nazywamy zawarty w przepisie prawnym zwrot, który odsyła do 

innego niż prawny systemu norm lub ocen; 

•  wypowiedź  - komunikat językowy lub najmniejsza jednostka językowa teksty pełniący 

funkcję komunikacyjną i mający określoną funkcję znaczeniową: opisową, 
ekspresywną, sugestywną, performatywną; 

•  wypowiedzi opisowe (deskryptywne) - zdania w sensie logicznym stwierdzają pewne 

fakty; 

•  wypowiedzi ocenne - zawierające ocenę jakiegoś stanu rzeczy, zdarzenia, przedmiotu; 

optatywy (wypowiedzi optatywne) - ich treścią jest ocena przyszłego, pożądanego 
stanu rzeczy ("byłoby dobrze, gdyby...") 

•  wypowiedzi normatywne - podstawowy typ wypowiedzi języka prawnego i 

prawniczego; ich zadaniem jest wskazanie wzoru powinnego zachowania; funktory 

normotwórcze - "musi", "należy", "jest obowiązany", "ma obowiązek", "powinien" 
oznacza nakaz; 

•  wypowiedzi dokonawcze (performatywne) - wyrażają sens aktów konwencjonalnych, 

tj. takich czynności, z którymi, zgodnie z obowiązującymi normami łączy się dokonanie 
zmian w otaczającej nas rzeczywistości np. "nadaję ci imię...", "biorę sobie ciebie za 
męża...", "mianuję na stanowisko..." itd. 

•  wypowiedź normatywna - wypowiedź, która formułuje skierowane do danej osoby lub 

osób żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania; 

•  norma postępowania - jeżeli wypowiedzi normatywnej towarzyszy specyficzny 

kontekst społeczny w postaci przekonania o możliwości narzucenia adresatowi przez 
autora wypowiedzi wzoru zachowania w niej wyrażonego, ów wysłowiony nakaz, 
zakaz lub dozwolenie określonego postępowania jest normą postepowania; 

•  każda norma postępowania zawiera trzy elementy konieczne do jej zrealizowania: 

1.  określenie adresata normy 
2.  określenie wzoru postepowania wyznaczonego adresatowi 
3.  określenie okoliczności warunkujących zachowanie się zgodne z normą, czyli 

okoliczności, w jakich adresat ma postępować w określony sposób; 

Rozdział  I.  Podstawowe  koncepcje  prawa  

•  koncepcja prawnonaturalna zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani 

najwyższym wzorem zachowań, ludzie związani są również normami i zasadami 
będącymi wytworem ludzkiego stanowienia; w tym sensie rozwiązania prawne 
powinny brać pod uwagę istniejący dualizm: obowiązywanie porządku prawa ludzkiego 
oraz prawa naturalnego;  

•  koncepcje starożytne, średniowieczne i szkoły prawa natury XVII wieku mają charakter 

koncepcji statycznych, natomiast na przełomie XIX i XX w. ukształtowała się szkoła 
prawa natury o zmiennej treści; podczas drugiej wojny światowej powstały koncepcje 
dynamiczne - prawa natury są niezmienne ale w zależności od różnych uwarunkowań 
mogą być odmiennie interpretowane; 

•  kierunek pozytywistyczny - uznaje, że prawem jest zespół norm ustanowionych lub 

uznanych i chronionych przez państwo posługujące się środkami przymusu; 

•  teza o rozdziale prawa i moralności - znika związek walidacyjny między porządkami, 

ideałem prawa staje się prawo wolne od wartościowania; 

•  normy prawne mają trzy podstawowe cechy, które odróżniają je od religii, moralności 

i obyczajów 

1.  dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie; kontroli nie są 

poddane myśli i sumienie; 

2.  mają szczególną genezę - są ustanawiane przez uznany przez ludzi i zewnętrzny 

wobec nich autorytet 

3.  przestrzeganie prawa zagwarantowane jest przez przymus, którym może się 

posługiwać władza; 

•  hermeneutyczne koncepcje prawa - za kluczowe uznają pojęcia rozumienia i 

ustalenia warunków możliwości rozumienia; najważniejsze jest to, co adresaci norm 
prawnych rozumieją poprzez prawo: 

1.  prawo nabiera ostatecznego sensu dopiero wówczas, gdy sędzia czyta przepisy 

prawne, zastanawia się, jak należy je rozumieć i jaki wyro należy wydać na ich 
podstawie 

2.  dany tekst należy interpretować w kontekście różnych istotnych dla niego 

okoliczności, ale nie powinno się ograniczać do tego "co autor chciał powiedzieć" 

3.  proces rozumienia nie ma charakteru liniowego, ale przebiega po linii koła - koło 

hermeneutyczne: tekst -> analiza treści -> odniesienie do całości w której mieści 
się tekst i interpretacja tekstu w kontekście całości -> interpretacja całości z 
uwzględnieniem, że zawiera ona analizowany tekst  

4.  przedrozumienie - bazowania na wcześniejszych doświadczeniach; 

•  teorie argumentacyjne - do prawa odwołujemy się przede wszystkich w sytuacji 

sporów; kluczowe znaczenie ma podjęcie decyzji władczej i uzasadnienie decyzji 
poprzez wysunięcie odpowiednich argumentów; 

1.  stosowanie prawa nie jest mechaniczne, ale polega na prezentacji różnych 

argumentów; 

2.  niektóre sposoby rozumowania na tyle się przyjęły, że są argumentem nawet jeśli 

nie wynikają z aktów normatywnych np. "prawo nie działa wstecz" 

3.  wyrok sądu zawsze jest kierowany do określonego audytorium 

•  teorie komunikacyjne - normy prawa kształtują się w procesie dyskursu, w którym 

uczestniczą: autor tekstu normatywnego, przedstawiciele nauki prawa, publicyści, 
politycy itp.; rozstrzygnięcie polega na osiągnięciu porozumienia (konsensusu) w 
drodze dialogu; 

1.  dyskurs ujmowany jest jako wymiana argumentów zmierzająca do osiągnięcia 

wspólnego porozumienia; 

2.  procedura dochodzenia do konsensusu toczy się w warunkach idealnej sytuacji 

komunikowania się w której wszyscy uczestnicy dyskursu powinni mieć taką samą 
możliwość przedstawiania swojego stanowiska; 

3.  wynikiem dyskursu ma być takie rozwiązanie którego konsekwencje są możliwe do 

zaakceptowania przez wszystkich uczestników dyskursu 

Rozdział  II.  Wieloznaczność  terminu  "prawo"  

•  prawo w znaczeniu prawniczym - prawo jako zespół reguł ustanowionych bądź 

uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony 
bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo; 

•  społeczny charakter prawa: 

o  prawo pojawia się gdy przyjęte zostają zasady wyznaczania sposobów 

zachowania ludzi w ramach zorganizowanej grupy społecznej 

o  prawo nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego, bóstwa 
o  prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym 
o  prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego toczącego się w ramach grup 

społecznych w takiej zbiorowości społecznej jaką jest państwo; istnienie i 
działanie prawa w społecznościach ludzkich jest wynikiem istnienia 
określonych źródeł prawa; 

o  prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pomocą instytucji 
o  realne oddziaływanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego 

przyzwolenia dla prawa 

•  normatywny charakter prawa - prawem są normy postępowania, co oznacza, ze 

pewne wzory zachowań uznaje się na powinne, inaczej mówiąc, za obowiązujące, 
wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postepowania; prawo ma charakter 
perswazyjny (wychowawczy), stara się nas przekonać że jest rezultatem naszego 
wyboru; posłuch wobec prawa może wynikać z którejś z trzech postaw wobec prawa: 
legalistycznej (wynikającej z szacunku do prawa), oportunistycznej (kalkulacja: czy 
opłaca nam się przestrzegać prawa czy nie) oraz  konformistycznej (dostosowanie 
swojego zachowania do zachowań innych osób, grup) 

•  zewnętrzny (heteronomiczny) charakter prawa - przekonania moralne każdy 

człowiek może kształtować samodzielnie; 

•  prawo materialne - ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, czyli 

obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz określających sankcje za 
nieprzestrzeganie niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień; 

•  prawo formalne - określa tryb postepowania przed organami władzy publicznej 

związany z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem 
sankcji ujętych w prawie materialnym; 

•  prawo przedmiotowe - to ogół norm składających się na system prawa (prawo 

europejskie, prawo karne itp. itd.); 

•  prawo podmiotowe - zespół uprawnień służących podmiotom prawa ich wzajemnych 

relacjach; (prawo obywatelskie, prawo własności); 

•  prawo publiczne - reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między 

organami państwa; 

•  prawo prywatne - reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z 

zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp.; 

52.  Cele  i  funkcje  prawa,  53.  Instrumentalny  charakter  prawa  

•  Osiąganie celów społecznych z pomocą prawa wymaga stałości prawa - pewności 

prawa; 

•  funkcja prawa - rzeczywisty, obiektywny skutek, rezultat istnienia jakiejś instytucji 

czy normy dla ich otoczenia; 

•  jeśli skutki funkcjonowania prawa są korzystne to są eufunkcjonalne, jeśli 

niekorzystne dysfunkcjonalne; 

•  Funkcje: 

o  funkcja stabilizacyjna - skutkiem działa prawa w społeczeństwie jest 

utrwalenie istniejącego w nim ładu politycznego, gospodarczego itp. 

o  funkcja dynamizująca - polega na promowaniu zmian w różnych sferach życia 

społecznego, prawodawstwo może być czynnikiem sprzyjającym 
przeobrażeniom stosunków społecznych; 

o  funkcja ochronna - wspiera (chroni) rozmaite wartości istotne ze społecznego 

punktu widzenia; 

o  funkcja organizacyjna - objawia się w tworzeniu instytucjonalnych warunków 

życia społecznego i państwowego; 

o  funkcja represyjna i wychowawcza - uwzględnia to, czy prawo działa ze 

względu na obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm, czy 
przez fakt, iż wyrabia w adresatach norm trwałe przekonania, skłonności i 
nawyki; 

•  Funkcje inaczej: 

o  funkcja kontrolna - rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań 

ludzkich społecznej kontroli tj. zamknięciu tych zachowań w granicach prawa 

o  funkcja dystrybutywna - prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie 

różnego rodzaju dóbr i ciężarów;  

o  funkcja prawa jako regulacja konfliktów - rezultatem działania prawa jest 

rozstrzyganie sporów między ludźmi, sporów, które pojawiają się w przypadku 
niezgodności interesów i opinii; 

•  instrumentalny charakter prawa - prawo powinno służyć społeczeństwu jako środek 

osiągania istotnych celów o charakterze pozaprawnym (społecznym, ekonomicznym, 
polityczny); 

•  stosowanie prawa jako skutecznego narzędzia sprawowania władzy i osiągania 

założonych celów powoduje naruszenie społecznie akceptowanej równowagi między 
prawem jako środkiem, a prawem jako nośnikiem społecznie akceptowanych wartości -  
instrumentalizacja prawa; 

Rozdział  XII.  Tworzenie  prawa  

•  źródła prawa - akty normatywne, które zawierają przepisy dające podstawę do 

konstruowania norm konkretnej dyscypliny prawa; 

•  źródła prawa w znaczeniu formalnym - ustawy, rozporządzenia, orzeczenia sądowe 
•  źródła prawa w znaczeniu materialnym- okoliczności ekonomiczne, kulturowe, 

polityczne, społeczne, a niekiedy religijne, które oddziałują na treść i formę 
obowiązującego prawa 

•  źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym - odniesienie do instytucji, które prawo 

tworzą lub sankcjonują, prawem w tym sensie są organy władzy publicznej; 

•  fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze) 
•  źródła poznania prawa - dokumenty, publikacje, inskrypcje zawierające informacje 

prawne; 

•  stanowienie prawa - jest aktem świadomym i celowym; akt dokonywany jest 

jednostronnie, przez uprawniony do tego podmiot, a w jego wyniku powstają normy 
abstrakcyjne i generalne;  

•  sformalizowanie tego aktu polega na: 

1.  oddaniu go w ręce kompetentnych organów władzy publicznej 
2.  podporzadkowaniu prawotwórczego działania tych organów ustalonym procedurom 

decyzyjnym 

3.  nadaniu ustanowionym aktom normatywnym określonej prawnie formy; 
4.  podaniu aktów normatywnych do wiadomości publicznej w określony prawem 

sposób; 

•  akty stanowienia prawa mają charakter prospektywny, co oznacza że zwrócone są ku 

przyszłości; 

•  zasada zakazu retroaktywności - prawo nie działa wstecz 
•  konstruktywność - wraz z aktem stanowienia, na mocy decyzji kompetentnego organu 

władzy publicznej, wprowadzane są do systemu prawa lub usuwane zeń normy prawne; 

•  prawodawca formalny - instytucja wyposażona w świetle przepisów prawa w 

kompetencję prawodawczą; 

•  prawodawca faktyczny - ten kto ma rzeczywisty wpływ na kształt projektu w różnych 

stadiach jego tworzenia; 

•  tworzenie prawa na drodze umów jest podstawowym narzędziem prawa 

międzynarodowego (prawo traktatowe); 

•  umowy tworzące prawo powszechnie obowiązujące, a umowy prawa prywatnego; 
•  recepcja prawa obcego - obce akty normatywne uznaje się za obowiązujące na 

własnym terytorium; 

•  akt normatywny - jest to dokument władzy publicznej zawierający normy prawne 

regulujące jakiś zespół stosunków społecznych; 

•  budowa aktu normatywnego: 

1.  tytuł aktu 
2.  przepisy merytoryczne 
3.  przepisy o zmianie przepisów obowiązujących 
4.  przepisy przejściowe i dostosowujące 
5.  przepisy końcowe 

•  tytuł aktu normatywnego - w oddzielnych wierszach zamieszcza się: oznaczenie 

rodzaju aktu (ustawa, rozporządzenie, zarządzenie), datę wydania aktu i ogólne 
określenie przedmiotu aktu (np. Kodeks cywilny, prawo wodne itp.); w aktach 
normatywnych które mają charakter wykonawczy, po tytule umieszcza się podstawę 
prawną jego wydania; 

•  przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe  

o  w przepisach merytorycznych ogólnych zamieszka się: określenie zakresu 

spraw regulowanych ustawią i podmiotów których ona dotyczy; objaśnienia 
użytych w ustawie określeń i skrótów; 

o  w przepisach części szczegółowej - kolejność: przepisy prawa materialnego, 

które powinny możliwie bezpośrednio i wyraźnie wskazywać: kto, w jakich 
okolicznościach i jak powinien się zachować; przepisy o organach - przepisy o 
utworzeniu organów albo instytucji ich zadaniach i kompetencjach, ich 
organizacji itd.; przepisy o postępowaniu przed organami (przepisy 
proceduralne), które określają sposób postępowania przed organami albo 
instytucjami; przepisy o odpowiedzialności karnej; 

•  przepisy o  zmianie przepisów obowiązujących - przepisy te powodują zastąpienie 

jakiegoś obowiązującego przepisu przepisem o innej treści; 

•  przepisy przejściowe i dostosowujące - regulują one wpływ nowego aktu 

normatywnego na stosunki powstałe pod działaniem przepisów dotychczasowych; w 
przepisach przejściowych rozstrzyga się w szczególności: 

o  sposób zakończenia postępowań będących w toku 
o  skuteczność dokonanych czynności procesowych oraz organy właściwe do 

zakończenia postępowania i terminy; 

o  czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje z poprzednich 

przepisów; 

o  czy i w jakim zakresie nowe przepisy stosuje się do starych uprawnień i 

obowiązków; 

o  czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze; 

•  normą postępowania jest, że stare akty wykonawcze tracą moc wraz z wejściem 

nowego przepisu, jeśli ma się stać inaczej trzeba to wyraźnie zaznaczyć; 

•  w przepisach dostosowujących reguluje się: 

o  sposób powołania po raz pierwszy organów nowej instytucji; 
o  sposób przekształcenia organów lub instytucji w nowe; 
o  sposób likwidacji organów lub instytucji; 

•  przepisy końcowe - przepisy uchylające - określają które z dotychczas 

obowiązujących aktów normatywnych zostają uchylone wraz z wejściem w życie 
nowego aktu; przepisy wprowadzające - postanowienia co do terminu i trybu wejścia 
w życie nowego aktu normatywnego; 

•  ostatnim elementem aktu normatywnego jest podpis złożony pod nim przez 

upoważniony podmiot; ustawy - prezydent, rozporządzenia czy uchwały RM - Prezes 
RM; 

•  w Polsce inicjatywa ustawodawcza przysługuje: posłom (co najmniej 15), Senatowi, 

Radzie Ministrów, grupie co najmniej 100 tys. obywateli i Prezydentowi; 

•  Procedura legislacyjna polskiego Sejmu (parlament otrzymuje projekt ustawy od 

uprawnionego podmiotu, zwyczajowo nazywane jest to "wpłynięciem projektu do laski 
marszałkowskiej") 

1.  czytania projektu - debaty nad jego treścią; obecnie trzy czytania, pierwsze 

odbywa się w komisjach; 

2.  prace nad projektem - w ramach komisji parlamentarnych; 

3.  głosowanie - większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej 

liczby posłów (quorum);  kwalifikowana większość (np. Konstytucja) - 2/3 głosów; 

4.  druga izba parlamentu - Senat może zaaprobować ustawę przegłosowaną przez 

Senat bez zmian, uchwalić poprawki lub odrzucić; po odrzuceniu przez Senat 
ustawa wraca do Sejmu, który może przegłosować decyzję Senatu; 

5.  podpis głowy państwa - w Polsce Prezydent ma prawo weta zawieszającego, które 

może być przegłosowane przez Sejm większością 3/5 głosów; 

6.  podpisana ustawa podlega ogłoszeniu w urzędowym dzienniku promulgacyjnym; 
7.  kontrola pod względem konstytucyjności; 

•  Prawo powszechnie obowiązujące - składają się na nie normy nakładające na 

podmioty prawa, ciężary i obowiązki przyznające im uprawnienia czy udzielając 
upoważnień; źródłami prawa obowiązującego są: Konstytucja, ustawa, rozporządzenia 
z mocą ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia wykonawcze; 
na terenie samorządu terytorialnego aktami prawa powszechnie obowiązującego jest 
prawo miejscowe; 

•  Prawo o charakterze wewnętrznym - normy obowiązujące jedynie wewnątrz 

organów władzy publicznej, można nimi nakładać obowiązki i ustanawiać uprawnienia 
w stosunku do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu; 

•  Konstytucja RP  w odniesieniu do aktów prawa powszechnie obowiązującego przyjęła 

koncepcję tzw. zamkniętego katalogu źródeł prawa - za źródła prawa nie może być 
uznany akt, który w katalogu nie został wymieniony; 

•  Konstytucja - tylko jeden akt normatywny; jest aktem o najwyższej mocy 

obowiązywania, fundamentem normatywnym całego systemu prawa; uchwalenie 
nowej, zmiana lub uchylenie dotychczasowej konstytucji podlega innym procedurom 
niż pozostałe ustawy; konstytucja odnosi się do podstawowych zasad ustroju 
politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, organizacji, zadań i kompetencji 
oraz wzajemnych relacji między organami państwa; 

•  Ustawa - akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia niebędąca 

przedmiotem regulacji konstytucyjnej; prawa które muszą być uregulowane przez 
ustawy - materia ustawowa (np. budżet, wolności, prawa i obowiązki 
obywatelskie...); kodeksy są ustawami;  

•  Akty normatywne o randze ustawy - mogą być wydawane przez Prezydenta RP na 

wniosek RM w przypadku stanu wojennego; musi być zatwierdzone przez sejm;  

•  Rozporządzenia wykonawcze - wydawane przez RM, Prezesa RM, każdego z 

ministrów, Prezydenta RP oraz KRRiT; jest to akt wykonawczy wydany na podstawie 
szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ 
państwa  i w celu wykonania ustawy;