prenumerata

UBEZPIECZENIA 

i ŚWIADCZENIA

gazetaprawna.pl

Podstawa prawa

Podstawa prawna

Podstawa prawna

Podstawa prawna

Kto ma problem, gdy ZUS zabierze 

zasiłek: pracownik czy pracodawca 

Zwolnienie lekarskie ma służyć powrotowi pracownika do zdrowia i powinno być wykorzystywane zgodnie z jego przeznaczeniem. Zasiłek chorobowy, 

który za ten czas otrzymuje pracownik, jest rekompensatą utraconych przez niego zarobków. Ma mu tym samym zapewnić zastępcze finansowanie 

w okresie niezdolności do pracy. Praca na zwolnieniu lekarskim jest sprzeczna z istotą zwolnienia.

który za ten czas otrzymuje pracownik, jest rekompensatą utraconych przez niego zarobków. Ma mu tym samym zapewnić zastępcze finansowanie 

który za ten czas otrzymuje pracownik, jest rekompensatą utraconych przez niego zarobków. Ma mu tym samym zapewnić zastępcze finansowanie 

Wątpliwości rodzi kwestia, kto ma zwrócić do ZUS nienależnie pobrany zasiłek: pracownik, który nienależnie go pobrał, wykonując pracę na zwolnieniu, 

w okresie niezdolności do pracy. Praca na zwolnieniu lekarskim jest sprzeczna z istotą zwolnienia.

w okresie niezdolności do pracy. Praca na zwolnieniu lekarskim jest sprzeczna z istotą zwolnienia.

czy też szef, który o tym wiedział i dopuścił go do pracy.

Wątpliwości rodzi kwestia, kto ma zwrócić do ZUS nienależnie pobrany zasiłek: pracownik, który nienależnie go pobrał, wykonując pracę na zwolnieniu, 

Wątpliwości rodzi kwestia, kto ma zwrócić do ZUS nienależnie pobrany zasiłek: pracownik, który nienależnie go pobrał, wykonując pracę na zwolnieniu, 

Dlatego poprosiliśmy ekspertów, aby zajęli stanowisko w tej sprawie. Poniżej przedstawiamy ich komentarze.

prenumerata

gazetaprawna.pl

Czwartek

17 kwietnia 2014, 

nr 75 (3716)

Płatnik tylko wyjątkowo będzie musiał 

zwrócić świadczenie

Płatnik tylko wyjątkowo będzie musiał 

Płatnik tylko wyjątkowo będzie musiał 

Andrzej Radzisław
radca prawny

Gdy  płatnik  jest  uprawniony  do 
wypłaty  świadczeń  z  ubezpie-
czenia  chorobowego,  wypłaca 
je  swoim  ubezpieczonym,  a  na-

stępnie  o  kwotę  wypłaconych  zasiłków  po-
mniejsza  wpłatę  składek  na  ubezpieczenia 
społeczne za dany miesiąc do ZUS. 

W ten sposób „odzyskuje” on wypłacone 

ubezpieczonym zasiłki. Jeżeli okaże się, że 

zwolnienie lekarskie pracownik wykorzysty-

wał niezgodnie z jego przeznaczeniem, nie 

będzie miał prawa do zasiłku za ten okres, 

a wypłacone świadczenie będzie zobowią-

zany zwrócić.

Osoba, która otrzymała nienależnie zasi-

łek chorobowy, zobowiązana jest do zwrotu 

tego świadczenia. Ta zasada wynika z art. 84 

ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-

łecznych. Natomiast sytuacje, kiedy świad-

czenie jest nienależne, określa ust. 2 tego 

przepisu.    

Ubezpieczony, który otrzymał nienależne 

mu świadczenie, sam powinien je zwrócić 

do ZUS. Wówczas płatnik nie składa kory-

gujących dokumentów, gdy świadczenie 

to rozliczył w ciężar składek, czyli wykazał 

w raporcie ZUS RSA (składanym za mie-

siąc, w którym to świadczenie zostało wy-

płacone).

ZUS może na podstawie art. 84 ust. 6 usta-

wy systemowej dochodzić nienależnie wy-

płaconych świadczeń wraz z odsetkami za 

zwłokę od płatnika, jeżeli wypłata świadczeń 

została spowodowana przekazaniem przez 

niego nieprawdziwych danych mających 

wpływ na to prawo. Co istotne, nie można 

jednak uznać, że ZUS może dokonać wybo-

ru od którego pomiotu – ubezpieczonego 

czy też płatnika – będzie dochodził zwrotu 

nienależnego świadczenia. Artykuł 84 ust. 1 

to zasada, a art. 84 ust. 6 to wyjątek od tej 

zasady. Zatem art. 84 ust. 6 powinien być 

stosowany tylko gdy pobranie nienależnych 

świadczeń zostało spowodowane przekaza-

niem przez płatnika nieprawdziwych da-

nych mających wpływ na prawo do świad-

czeń i jednocześnie nie można stwierdzić 

odpowiedzialności osoby, której to świad-

czenie zostało wypłacone, gdyż nie można 

uznać, że pobrała je nienależnie.

W konsekwencji, jeżeli pracownik w okre-

sie zwolnienia pracował i był mu wypłaca-

ny zasiłek chorobowy, to bez względu na to 

czy pracę wykonywał u swojego pracodawcy, 

który się na to godził, czy też w innej fi rmie 

i pracodawca o tym nie wiedział, odpowie-

dzialny za zwrot zasiłku jest ubezpieczony. 

W tym pierwszym przypadku pracodawca 

przekazał do ZUS nieprawdziwe dane, ale 

jednocześnie z uwagi na to, że jest możliwe 

dochodzenie zwrotu od pracownika, to on 

powinien zostać przez ZUS zobowiązany do 

zwrotu świadczenia.

Podstawa prawa

Art. 84 ust. 1, ust. 2, ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. 

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. 

poz. 1442 ze zm.).

Kłopot ma ubezpieczony

Marta Nowakowicz-Jankowiak
ekspert ds. płac

Gdy  ZUS  zabiera  zasiłek,  pro-
blem  ma  zatrudniony,  nie  szef. 
Nienależnie  pobrane  świadcze-
nie  zwraca  pracownik.  Po  stro-

nie pracodawcy nie ma żadnych obowiązków. 
Nie musi on nawet korygować deklaracji.

Zgodnie z art. 17 ustawy o świadczeniach pie-

niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie 

choroby i macierzyństwa ubezpieczony wyko-

nujący pracę zarobkową lub wykorzystujący 

zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem 

traci prawo do zasiłku chorobowego za cały 

okres tego zwolnienia. Pracownik powinien 

powstrzymać się od jakiejkolwiek pracy zarob-

kowej w czasie, kiedy przebywa na zwolnie-

niu lekarskim. Nie może więc wykonywać za-

trudnienia na rzecz własnego pracodawcy, nie 

powinien wykonywać czynności na umowę-

-zlecenie czy podejmować w tym czasie dzia-

łalności gospodarczej. Pracownik nie powinien 

też w okresie zwolnienia remontować miesz-

kania, wyjechać na urlop czy podejmować in-

nych czynności, które mogą wpływać hamująco 

na proces leczenia. Jest to niezgodne z celem 

zwolnienia lekarskiego i grozi mu wówczas 

utrata całego zasiłku za okres niezdolności. 

Jeśli ZUS dojdzie do wniosku, że zwolnienie 

było niewłaściwie wykorzystywane, to wyda-

je decyzję, w której zobowiązuje pracownika 

do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń 

na wskazany rachunek bankowy. Wysokość 

świadczeń podlegających zwrotowi jest usta-

lana na podstawie dokumentacji przekaza-

nej przez pracodawcę do ZUS. Świadczenia 

podlegają zwrotowi w kwocie brutto tj. wraz 

z pobranym podatkiem. 

To pracownik jest zobowiązany do zwrotu 

zasiłku, pracodawca nie ma więc obowiązku 

korygowania dokumentów rozliczeniowych. 

Dopuszczenie do pracy pracownika nie-

zdolnego do jej wykonywania może być uzna-

ne za wykroczenie przeciwko prawom pra-

cowniczym. Nawet jeśli pracownik uważa, 

że czuje się dobrze i wyraża chęć powrotu 

do pracy. 

Dopuszczenie do pracy pracownika, który 

ma w tym okresie orzeczoną przez lekarza 

niezdolność do pracy, może skutkować po-

zbawieniem pracownika wynagrodzenia za 

cały okres tego zwolnienia. Skrócenie okresu 

niezdolności do pracy może nastąpić jedynie 

w następstwie badania przeprowadzonego 

przez lekarza orzecznika ZUS podczas prze-

prowadzanej kontroli zasadności zwolnienia 

lekarskiego. 

Podstawa prawna

Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach 

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby 

i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).

Podział odpowiedzialności nie jest oczywisty

Magdalena Januszewska
radca prawny

Choć  przepisy  ubezpieczeniowe 
wskazują,  kto  powinien  zwrócić 
ZUS  nienależnie  pobrany  zasiłek 
z  ubezpieczenia  chorobowego, 

w praktyce nie jest to takie oczywiste.

Zasadniczo jest to ubezpieczony, gdyż zgodnie 

z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pie-

niężnych z ubezpieczenia społecznego w ra-

zie choroby i macierzyństwa traci prawo do 

zasiłku za cały okres zwolnienia lekarskiego, 

gdy w tym czasie wykonuje pracę zarobkową 

lub wykorzystuje zwolnienie w sposób nie-

zgodny z jego celem. Zasady odpowiedzial-

ności wskazuje art. 84 ust. 1 ustawy o syste-

mie ubezpieczeń społecznych. Osoba, która 

pobrała nienależne świadczenie z ubezpie-

czeń społecznych (zdefi niowane w ust. 2), 

musi zwrócić je w wysokości i na zasadach 

określonych przepisami prawa cywilnego. 

Zauważmy, że choć stosunek ubezpieczenia 

społecznego nie jest stosunkiem cywilno-

prawnym, to akurat w tym wypadku mamy 

wyraźne odesłanie do prawa cywilnego (czyli 

np. w zakresie winy, regresu). 

ZUS ma też podstawę do żądania zwrotu 

zasiłku od płatnika (pracodawcy) lub inne-

go podmiotu, jeżeli pobranie nienależnych 

świadczeń zostało spowodowane przekaza-

niem przez niego lub inny podmiot niepraw-

dziwych danych mających wpływ na prawo do 

świadczeń lub na ich wysokość (art. 84 ust. 6 

ustawy systemowej). Jednak także i ten prze-

pis nie gwarantuje ZUS każdorazowego zwro-

tu zasiłku, np. wtedy gdy do nadpłaty doszło 

na skutek błędu płatnika – osoby prawnej, 

która następnie uległa likwidacji. 

Jest też wiele sytuacji, które wymykają się 

jednoznacznej ocenie. Czy w wypadku lecze-

nia depresji wyjazd na dwutygodniową wy-

cieczkę jest sprzeczny z celem zwolnienia, 

czy też nie? Czy pracownik z orzeczoną nie-

zdolnością do pracy powinien oddać zasi-

łek, gdy szef wymuszał na nim wykonywanie 

służbowych zadań, czemu pracownik ulegał 

w obawie przed utratą posady? A jak ocenić 

sytuację, gdy po miesiącu zatrudnienia pra-

cownik zaczyna korzystać z kilkumiesięcz-

nych zwolnień lekarskich? Bez wnikliwego 

postępowania trudno ocenić, czy strony dzia-

łały w porozumieniu, w celu zapewnienia 

podwładnemu świadczeń, czy też pracodaw-

ca został przez pracownika wykorzystany. 

Z tych względów w wypadku nienależnie 

pobieranych świadczeń zawsze istnieje spory 

obszar spraw, w których ostateczne rozstrzy-

gnięcie zapadnie dopiero przed sądem. To 

z  orzecznictwa, a nie z przepisów, wynika np. 

to, że incydentalne wykonywanie pewnych 

zadań pracowniczych podczas zwolnienia 

nie musi pozbawiać zasiłku.   

Podstawa prawna

Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach 

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby 

i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).

Gdy fi rma zapłaci, to ma regres 

do zatrudnionego

Gdy fi rma zapłaci, to ma regres 

Gdy fi rma zapłaci, to ma regres 

Paweł Ziółkowski
specjalista w zakresie podatków 
i prawa pracy

Na  skutek  wyroku  Trybunału 
Konstytucyjnego  powróciła  pro-
blematyka  zwrotu  nienależnych 

świadczeń  chorobowych,  a  dokładniej  świad-
czeń  z  tytułu  choroby  lub  macierzyństwa. 
Jednym  z  ważniejszych  zagadnień  jest  to,  czy 
zwrotu  ma  dokonywać  pracownik  jako  ubez-
pieczony, czy pracodawca jako płatnik. 

Trybunał Konstytucyjny w swoim wyroku 

z 25 lutego 2014 r. (sygn. akt SK 18/13) po-

twierdził ugruntowaną linię orzeczniczą, 

zgodnie z którą jeżeli pracownik (ubezpie-

czony) przeznacza okres zwolnienia lekar-

skiego na działalność zarobkową (w tym 

wykonywanie umów cywilnoprawnych lub 

działalności gospodarczej) albo wykorzystuje 

zwolnienie w celach nieleczniczych (np. re-

montuje mieszkanie lub jedzie na wyciecz-

kę), zasiłek staje się nienależny za cały okres 

zwolnienia. Wypłacone kwoty stanowią wte-

dy bezpodstawne wzbogacenie i podlegają 

zwrotowi. Rodzi się przy tym pytanie, kto 

odpowiada za zwrot: pracownik czy praco-

dawca.

Niewątpliwie to pracownik uzyskał ko-

rzyść  i  naruszył  zasady  zwolnienia  le-

karskiego. Dlatego też to na nim będzie 

spoczywał obowiązek zwrotu świadczeń. 

W niektórych przypadkach obowiązek zwro-

tu może jednakże także spoczywać na pra-

codawcy (płatniku). Będzie tak, gdy płatnik 

przekazałby do ZUS nieprawdziwe dane, np. 

przekazałby zwolnienie lekarskie, wiedząc, 

że pracownik w tym czasie świadczy pracę 

na jego rzecz. 

Zwrot świadczeń przez płatnika uprawnia 

go do dochodzenia zwrotu świadczeń od pra-

cownika, ale w sytuacji gdy w okresie zwol-

nienia pracownik świadczył pracę na rzecz 

pracodawcy, pracownikowi będzie przysługi-

wało roszczenie o wynagrodzenie. 

Podstawa prawna

Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach 

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby 

i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).

Art. 84 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 

ze zm.). 

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: johnprctorbob@gmail.com

                               1 / 4

 

ubezpieczenia

Dziennik  Gazeta  Prawna,    17  kwietnia  2014  nr  75  (3716)   

   

gazetaprawna.pl

ii

Praca na roli 

przydatna 

do emerytury

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego  
w Kielcach

W uzyskaniu emerytury po-

może okres wykonywania 

w przeszłości pracy w go-

spodarstwie rolnym, który zalicza się, 

uzupełniając brakujący staż.

Możliwość taka wynika z art. 10 ust. 1 usta-

wy o emeryturach i rentach z Funduszu 

Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa 

emerytalna). W myśl tego przepisu przy 

ustalaniu prawa do emerytury oraz przy 

obliczaniu jej wysokości uwzględnia się, 

traktując jak składkowe, także okresy:

 

■

ubezpieczenia społecznego rolników, za 

które opłacono składki,

 

■

przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy 

prowadzenia gospodarstwa rolnego po 

ukończeniu 16. roku życia,

 

■

przypadające przed 1 stycznia 1983 r. 

okresy pracy w gospodarstwie rolnym 

po ukończeniu 16. roku życia.

Zalicza się je wyłącznie, gdy okresy skład-

kowe i nieskładkowe ustalone na zasadach 

ogólnych są krótsze od wymaganego do 

przyznania emerytury.

Tylko uzupełniająco

Istotne jest jednak, że okresy pracy w gospo-

darstwie rolnym mogą być uwzględniane 

przy ustalaniu prawa do emerytury tak jak 

okresy składkowe tylko w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia okresów składkowych 

i nieskładkowych. Tak też wskazał Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 3 grudnia 2004 r. (sygn. 

akt II UK 59/04, OSNP 2005/13/195). Okres 

pracy w gospodarstwie rolnym może być 

więc zaliczony jedynie w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia minimalnego okresu 

składkowego i nieskładkowego wymagane-

go do nabycia emerytury. 

Przez cztery godziny

Przy ustaleniu prawa do emerytury uwzględ-

nia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym 

po ukończeniu 16. roku życia, świadczonej 

przed 1 stycznia 1983 r. w wymiarze prze-

kraczającym połowę pełnego wymiaru czasu 

pracy (czyli 4 godziny dziennie). 

Ponadto wskazuje się, że musiała to być 

praca stała. Dlatego też doraźna pomoc 

w wykonywaniu typowych obowiązków 

domowych, zwyczajowo wymaganych od 

dzieci jako członków rodziny rolnika, nie 

stanowi stałej pracy w gospodarstwie rol-

nym zaliczanej do stażu ubezpieczenio-

wego. Oznacza to, że tylko wykonywanie 

stałej pracy w gospodarstwie, w którym 

osoba zainteresowana zamieszkuje lub ma 

możliwość codziennego wykonywania prac 

związanych z prowadzoną działalnością 

rolniczą, w wymiarze nie niższym niż po-

łowa pełnego wymiaru czasu pracy, pozwa-

la na uwzględnienie tej pracy do okresów 

wymaganych do nabycia emerytury.

Nie można ponownie zaliczyć

Okresów pracy w gospodarstwie rolnym 

nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do 

emerytury, jeżeli zostały one zaliczone do 

okresów, od których zależy prawo do eme-

rytury lub renty, na podstawie przepisów 

o ubezpieczeniu społecznym rolników. Tak 

też wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie 

w wyroku z 21 listopada 2008 r. (sygn. akt 

III AUa 793/08), stwierdzając, że przy usta-

laniu prawa do emerytury oraz obliczaniu 

jego wysokości nie uwzględnia się okresów 

pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli zo-

stały one zaliczone do okresów, od których 

zależy prawo do emerytury lub renty na 

podstawie przepisów o ubezpieczeniu spo-

łecznym rolników. Tak więc tych samych 

okresów nie można uwzględnić podwój-

nie, tzn. zarówno przy ustalaniu prawa 

do świadczeń rolniczych, jak i świadczeń 

pracowniczych i pochodnych.

Podstawa prawna

Art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytu-

rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

ZUS różnie traktuje prowadzenie  

działalności gospodarczej przez menedżera

Zarządzający osiąga przychody z kilku kontraktów lub z jednego. W tym drugim 

przypadku 

tytułem ubezpieczenia nie może być firma

Joanna Śliwińska
radca prawny

Popularną  praktyką  jest  niezawieranie 

z menedżerami umowy o pracę, lecz za-

trudnianie ich w oparciu o kontrakt mene-

dżerski, czyli umowę o zarządzanie przed-

siębiorstwem. Taka umowa zawierana jest 

przez przedsiębiorcę (menedżera) w ramach 

prowadzonej działalności gospodarczej. Wy-

dawać mogłoby się, że odpowiedź na pyta-

nie, jak będzie w takiej sytuacji się kształ-

tował obowiązek odprowadzania składek 

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, 

jest oczywista. Skoro kontrakt zawierany 

jest przez przedsiębiorcę, to nie stanowi 

tytułu do objęcia ubezpieczeniem. Do od-

prowadzania składek zobowiązany jest me-

nedżer na zasadach ogólnych związanych 

z prowadzeniem działalności gospodarczej. 

Okazuje się jednak, że jeśli chodzi o typowe 

umowy o zarządzanie obejmujące osobiste 

świadczenie usług, ZUS może zająć zupeł-

nie inne stanowisko. Zdaniem organu ren-

towego osiąganie przychodów tylko z takiej 

umowy powoduje, że należy ją uznać za umo-

wę o świadczenie usług, do której stosuje się 

przepisy o umowie-zleceniu i która stanowi 

odrębny, niezależny od prowadzenia dzia-

łalności gospodarczej tytuł ubezpieczenia 

społecznego. 

Obowiązek odprowadzenia i rozliczenia 

składek za menedżera przechodzi wtedy na 

zatrudniającą go spółkę. Płatnik zobowiąza-

ny będzie opłacić za menedżera składki na 

ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypad-

kowe i zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe 

będzie dobrowolne. 

Rozróżniane są dwie sytuacje:

 

■

menedżer osiąga przychody tylko z jednej 

umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem 

stanowiącej jego jedyne źródło przychodów;

 

■

menedżer  zawarł  umowy  z  różnymi  

podmiotami i osiąga przychody z różnych 

źródeł. 

W pierwszym przypadku tytułem ubez-

pieczenia będzie umowa, nie zaś prowadze-

nie działalności gospodarczej. W drugim 

tytułem do ubezpieczeń będzie zarówno 

kontrakt menedżerski, jak i działalność 

gospodarcza. Przedsiębiorca po spełnie-

niu pozostałych warunków ustawowych 

będzie mógł wybrać podstawę ubezpie-

czenia i płacić składki z obu tytułów lub 

tylko z jednego. 

Wyjątkiem będzie jednak składka zdrowot-

na, którą trzeba opłacić z każdego z tytułów. 

Stanowisko ZUS wynika z przepisów ustawy 

o podatku dochodowym od osób fizycznych, 

na mocy których za przychody z działalności 

wykonywanej osobiście uznaje się, na równi 

z przychodami uzyskiwanymi z umowy-zle-

cenia i umowy o dzieło, przychody z umowy 

o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktu 

menedżerskiego itp. 

Skoro więc przychód z umowy takiego typu 

jest traktowany jako przychód z działalności 

wykonywanej osobiście, tym samym nie może 

być przychodem z prowadzonej działalności 

gospodarczej i stanowi odrębny tytuł do ob-

jęcia ubezpieczeniem społecznym.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń 

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 13 pkt 9 ustawy z 26 lipca 1999 r. o podatku dochodo-

wym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 

ze zm.).

Na urlopie rodzicielskim 

wolno dorabiać

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Aktywność zawodowa pracownika przeby-

wającego na urlopie rodzicielskim nie po-

zostaje bez wypływu na zasady podlegania 

ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Na etacie

W okresie korzystania z urlopu rodzicielskie-

go pracownik zasadniczo nie podlega pracow-

niczym ubezpieczeniom społecznym i zdro-

wotnemu. Za okres tego urlopu przysługuje 

mu bowiem zasiłek macierzyński, a jego po-

bieranie stanowi tytuł do obowiązkowych 

ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jak-

kolwiek pobieranie zasiłku macierzyńskiego 

nie stanowi tytułu do obowiązkowego ubez-

pieczenia zdrowotnego, to osoba pobierająca 

taki zasiłek ma wraz z członkami rodziny 

prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. 

Inaczej rzecz ma się z pracownikiem, któ-

ry korzystanie z urlopu rodzicielskiego łą-

czy z pracą na etacie. Niezależnie od tego, 

czy wykonuje on pracę na rzecz pracodawcy, 

który udzielił mu urlopu czy też z pracą na 

rzecz innego podmiotu, podlega obowiązkowo 

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym 

z obydwu tytułów. 

[przykład 1]

Inna umowa

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego 

może łączyć go również z inną aktywnością 

zawodową. Na przykład może prowadzić po-

zarolniczą działalność gospodarczą czy też 

wykonywać pracę na podstawie umowy-zle-

cenia lub innej umowy o świadczenie usług. 

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego 

i pobierająca z tego tytułu zasiłek macierzyń-

ski, która spełnia warunki do objęcia jej obo-

wiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym 

i rentowymi z tytułu:

 

■

pracy nakładczej,

 

■

wykonywania pracy na podstawie umowy 

agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umo-

wy o świadczenie usług, do której zgodnie 

z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy 

dotyczące zlecenia, lub współpracy ze zle-

ceniobiorcą,

 

■

pozarolniczej działalności lub współpracy 

z osobą prowadzącą taką działalność,

 

■

wykonywania odpłatnie pracy, na podsta-

wie skierowania do pracy, w czasie odby-

wania kary pozbawienia wolności lub tym-

czasowego aresztowania,

 

■

bycia duchownym,

jest objęta obowiązkowo tymi ubezpieczenia-

mi tylko z tytułu pobierania zasiłku macie-

rzyńskiego. Natomiast z pozostałych tytułów 

ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla 

takiej osoby dobrowolne. 

[przykład 2]

Wykonywanie pracy na podstawie umowy 

agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy 

o świadczenie usług przez osobę pobierającą 

zasiłek macierzyński w okresie urlopu rodzi-

cielskiego nie stanowi tytułu do obowiązko-

wych ubezpieczeń społecznych.

Wyjątkowa sytuacja

Wyjątek dotyczy pracownika, który łączy urlop 

rodzicielski z wykonywaniem pracy na rzecz 

pracodawcy, który udzielił tego urlopu. Je-

żeli bowiem taki pracownik zawarł umowę 

agencyjną, umowę-zlecenie lub inną umowę 

o świadczenie usług z własnym pracodawcą 

bądź w ramach takiej umowy świadczy pracę 

na jego rzecz, przychód z tytułu takiej umowy 

dla potrzeb ubezpieczeń społecznych i ubez-

pieczenia zdrowotnego jest traktowany tak jak 

przychód ze stosunku pracy. Pracownik łączą-

cy urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy 

na rzecz pracodawcy, który udzielił tego urlo-

pu, w odróżnieniu od pracownika, który tylko 

korzysta z urlopu rodzicielskiego na grun-

cie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia 

zdrowotnego zachowuje status pracownika. 

Zasadniczo  przychód  z  tytułu  umowy 

o dzieło wykonywanej przez osobę przeby-

wającą na urlopie rodzicielskim jest wolny od 

składek na ubezpieczenia społeczne i zdro-

wotne. Nie odnosi się to jednak do przychodu 

z umowy o dzieło, którą osoba przebywająca 

na urlopie rodzicielskim zawarła lub wyko-

nuje na rzecz pracodawcy, u którego łączy 

przedmiotowy urlop z wykonywaniem pracy. 

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 1 i 19, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1c, 1d i 6b 

i art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 

ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, c, d i e, art. 67 ust. 6 oraz art. 82 

ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki 

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 

(t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Dopuszczalna jest 

aktywność zawodowa

 podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego. 

W zależności jednak od jej rodzaju różne będą zasady opłacania składek

PRZYKŁAD 1

Dwa tytuły

Pani Elżbieta przebywa na urlopie rodzicielskim od 31 marca 2014 r. i pobiera z tego tytułu zasiłek 
macierzyński. Jednocześnie nadal w wymiarze ½ etatu świadczy pracę na rzecz pracodawcy, który 
udzielił jej tego urlopu. Podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym 
z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z kolei z tytułu zatrudnienia w wymiarze ½ etatu jest 
objęta obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym.

PRZYKŁAD 2

Tylko zdrowotne

Anna K. jest pracownikiem spółki z o.o. Od 31 marca 2014 r. przebywa na urlopie rodzicielskim 
i pobiera z tego tytułu zasiłek macierzyński. Ponadto prowadzi pozarolniczą działalność gospo-
darczą. Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z tytułu pobierania 
zasiłku macierzyńskiego. Natomiast z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązkowe 
jest dla niej ubezpieczenie zdrowotne. 

ubezpieczenia

Dziennik  Gazeta  Prawna,    17  kwietnia  2014  nr  75  (3716)   

   

gazetaprawna.pl

ii

Praca na roli 

przydatna 

do emerytury

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego 
w Kielcach

W uzyskaniu emerytury po-

może okres wykonywania 

w przeszłości pracy w go-

spodarstwie rolnym, który zalicza się, 

uzupełniając brakujący staż.

Możliwość taka wynika z art. 10 ust. 1 usta-

wy o emeryturach i rentach z Funduszu 

Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa 

emerytalna). W myśl tego przepisu przy 

ustalaniu prawa do emerytury oraz przy 

obliczaniu jej wysokości uwzględnia się, 

traktując jak składkowe, także okresy:

■

ubezpieczenia społecznego rolników, za 

które opłacono składki,

■

przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy 

prowadzenia gospodarstwa rolnego po 

ukończeniu 16. roku życia,

■

przypadające przed 1 stycznia 1983 r. 

okresy pracy w gospodarstwie rolnym 

po ukończeniu 16. roku życia.

Zalicza się je wyłącznie, gdy okresy skład-

kowe i nieskładkowe ustalone na zasadach 

ogólnych są krótsze od wymaganego do 

przyznania emerytury.

Tylko uzupełniająco

Istotne jest jednak, że okresy pracy w gospo-

darstwie rolnym mogą być uwzględniane 

przy ustalaniu prawa do emerytury tak jak 

okresy składkowe tylko w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia okresów składkowych 

i nieskładkowych. Tak też wskazał Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 3 grudnia 2004 r. (sygn. 

akt II UK 59/04, OSNP 2005/13/195). Okres 

pracy w gospodarstwie rolnym może być 

więc zaliczony jedynie w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia minimalnego okresu 

składkowego i nieskładkowego wymagane-

go do nabycia emerytury. 

Przez cztery godziny

Przy ustaleniu prawa do emerytury uwzględ-

nia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym 

po ukończeniu 16. roku życia, świadczonej 

przed 1 stycznia 1983 r. w wymiarze prze-

kraczającym połowę pełnego wymiaru czasu 

pracy (czyli 4 godziny dziennie). 

Ponadto wskazuje się, że musiała to być 

praca stała. Dlatego też doraźna pomoc 

w wykonywaniu typowych obowiązków 

domowych, zwyczajowo wymaganych od 

dzieci jako członków rodziny rolnika, nie 

stanowi stałej pracy w gospodarstwie rol-

nym zaliczanej do stażu ubezpieczenio-

wego. Oznacza to, że tylko wykonywanie 

stałej pracy w gospodarstwie, w którym 

osoba zainteresowana zamieszkuje lub ma 

możliwość codziennego wykonywania prac 

związanych z prowadzoną działalnością 

rolniczą, w wymiarze nie niższym niż po-

łowa pełnego wymiaru czasu pracy, pozwa-

la na uwzględnienie tej pracy do okresów 

wymaganych do nabycia emerytury.

Nie można ponownie zaliczyć

Okresów pracy w gospodarstwie rolnym 

nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do 

emerytury, jeżeli zostały one zaliczone do 

okresów, od których zależy prawo do eme-

rytury lub renty, na podstawie przepisów 

o ubezpieczeniu społecznym rolników. Tak 

też wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie 

w wyroku z 21 listopada 2008 r. (sygn. akt 

III AUa 793/08), stwierdzając, że przy usta-

laniu prawa do emerytury oraz obliczaniu 

jego wysokości nie uwzględnia się okresów 

pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli zo-

stały one zaliczone do okresów, od których 

zależy prawo do emerytury lub renty na 

podstawie przepisów o ubezpieczeniu spo-

łecznym rolników. Tak więc tych samych 

okresów nie można uwzględnić podwój-

nie, tzn. zarówno przy ustalaniu prawa 

do świadczeń rolniczych, jak i świadczeń 

pracowniczych i pochodnych.

Podstawa prawna

Art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytu-

rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

ZUS różnie traktuje prowadzenie 

działalności gospodarczej przez menedżera

Zarządzający osiąga przychody z kilku kontraktów lub z jednego. W tym drugim 

przypadku 

tytułem ubezpieczenia nie może być firma

Joanna Śliwińska
radca prawny

Popularną  praktyką  jest  niezawieranie 

z menedżerami umowy o pracę, lecz za-

trudnianie ich w oparciu o kontrakt mene-

dżerski, czyli umowę o zarządzanie przed-

siębiorstwem. Taka umowa zawierana jest 

przez przedsiębiorcę (menedżera) w ramach 

prowadzonej działalności gospodarczej. Wy-

dawać mogłoby się, że odpowiedź na pyta-

nie, jak będzie w takiej sytuacji się kształ-

tował obowiązek odprowadzania składek 

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, 

jest oczywista. Skoro kontrakt zawierany 

jest przez przedsiębiorcę, to nie stanowi 

tytułu do objęcia ubezpieczeniem. Do od-

prowadzania składek zobowiązany jest me-

nedżer na zasadach ogólnych związanych 

z prowadzeniem działalności gospodarczej. 

Okazuje się jednak, że jeśli chodzi o typowe 

umowy o zarządzanie obejmujące osobiste 

świadczenie usług, ZUS może zająć zupeł-

nie inne stanowisko. Zdaniem organu ren-

towego osiąganie przychodów tylko z takiej 

umowy powoduje, że należy ją uznać za umo-

wę o świadczenie usług, do której stosuje się 

przepisy o umowie-zleceniu i która stanowi 

odrębny, niezależny od prowadzenia dzia-

łalności gospodarczej tytuł ubezpieczenia 

społecznego. 

Obowiązek odprowadzenia i rozliczenia 

składek za menedżera przechodzi wtedy na 

zatrudniającą go spółkę. Płatnik zobowiąza-

ny będzie opłacić za menedżera składki na 

ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypad-

kowe i zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe 

będzie dobrowolne. 

Rozróżniane są dwie sytuacje:

■

menedżer osiąga przychody tylko z jednej 

umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem 

stanowiącej jego jedyne źródło przychodów;

■

menedżer  zawarł  umowy  z  różnymi 

podmiotami i osiąga przychody z różnych 

źródeł. 

W pierwszym przypadku tytułem ubez-

pieczenia będzie umowa, nie zaś prowadze-

nie działalności gospodarczej. W drugim 

tytułem do ubezpieczeń będzie zarówno 

kontrakt menedżerski, jak i działalność 

gospodarcza. Przedsiębiorca po spełnie-

niu pozostałych warunków ustawowych 

będzie mógł wybrać podstawę ubezpie-

czenia i płacić składki z obu tytułów lub 

tylko z jednego. 

Wyjątkiem będzie jednak składka zdrowot-

na, którą trzeba opłacić z każdego z tytułów. 

Stanowisko ZUS wynika z przepisów ustawy 

o podatku dochodowym od osób fizycznych, 

na mocy których za przychody z działalności 

wykonywanej osobiście uznaje się, na równi 

z przychodami uzyskiwanymi z umowy-zle-

cenia i umowy o dzieło, przychody z umowy 

o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktu 

menedżerskiego itp. 

Skoro więc przychód z umowy takiego typu 

jest traktowany jako przychód z działalności 

wykonywanej osobiście, tym samym nie może 

być przychodem z prowadzonej działalności 

gospodarczej i stanowi odrębny tytuł do ob-

jęcia ubezpieczeniem społecznym.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń 

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 13 pkt 9 ustawy z 26 lipca 1999 r. o podatku dochodo-

wym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 

ze zm.).

Na urlopie rodzicielskim 

wolno dorabiać

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Aktywność zawodowa pracownika przeby-

wającego na urlopie rodzicielskim nie po-

zostaje bez wypływu na zasady podlegania 

ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Na etacie

W okresie korzystania z urlopu rodzicielskie-

go pracownik zasadniczo nie podlega pracow-

niczym ubezpieczeniom społecznym i zdro-

wotnemu. Za okres tego urlopu przysługuje 

mu bowiem zasiłek macierzyński, a jego po-

bieranie stanowi tytuł do obowiązkowych 

ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jak-

kolwiek pobieranie zasiłku macierzyńskiego 

nie stanowi tytułu do obowiązkowego ubez-

pieczenia zdrowotnego, to osoba pobierająca 

taki zasiłek ma wraz z członkami rodziny 

prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. 

Inaczej rzecz ma się z pracownikiem, któ-

ry korzystanie z urlopu rodzicielskiego łą-

czy z pracą na etacie. Niezależnie od tego, 

czy wykonuje on pracę na rzecz pracodawcy, 

który udzielił mu urlopu czy też z pracą na 

rzecz innego podmiotu, podlega obowiązkowo 

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym 

z obydwu tytułów. 

[przykład 1]

Inna umowa

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego 

może łączyć go również z inną aktywnością 

zawodową. Na przykład może prowadzić po-

zarolniczą działalność gospodarczą czy też 

wykonywać pracę na podstawie umowy-zle-

cenia lub innej umowy o świadczenie usług. 

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego 

i pobierająca z tego tytułu zasiłek macierzyń-

ski, która spełnia warunki do objęcia jej obo-

wiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym 

i rentowymi z tytułu:

■

pracy nakładczej,

■

wykonywania pracy na podstawie umowy 

agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umo-

wy o świadczenie usług, do której zgodnie 

z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy 

dotyczące zlecenia, lub współpracy ze zle-

ceniobiorcą,

■

pozarolniczej działalności lub współpracy 

z osobą prowadzącą taką działalność,

■

wykonywania odpłatnie pracy, na podsta-

wie skierowania do pracy, w czasie odby-

wania kary pozbawienia wolności lub tym-

czasowego aresztowania,

■

bycia duchownym,

jest objęta obowiązkowo tymi ubezpieczenia-

mi tylko z tytułu pobierania zasiłku macie-

rzyńskiego. Natomiast z pozostałych tytułów 

ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla 

takiej osoby dobrowolne. 

[przykład 2]

Wykonywanie pracy na podstawie umowy 

agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy 

o świadczenie usług przez osobę pobierającą 

zasiłek macierzyński w okresie urlopu rodzi-

cielskiego nie stanowi tytułu do obowiązko-

wych ubezpieczeń społecznych.

Wyjątkowa sytuacja

Wyjątek dotyczy pracownika, który łączy urlop 

rodzicielski z wykonywaniem pracy na rzecz 

pracodawcy, który udzielił tego urlopu. Je-

żeli bowiem taki pracownik zawarł umowę 

agencyjną, umowę-zlecenie lub inną umowę 

o świadczenie usług z własnym pracodawcą 

bądź w ramach takiej umowy świadczy pracę 

na jego rzecz, przychód z tytułu takiej umowy 

dla potrzeb ubezpieczeń społecznych i ubez-

pieczenia zdrowotnego jest traktowany tak jak 

przychód ze stosunku pracy. Pracownik łączą-

cy urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy 

na rzecz pracodawcy, który udzielił tego urlo-

pu, w odróżnieniu od pracownika, który tylko 

korzysta z urlopu rodzicielskiego na grun-

cie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia 

zdrowotnego zachowuje status pracownika. 

Zasadniczo  przychód  z  tytułu  umowy 

o dzieło wykonywanej przez osobę przeby-

wającą na urlopie rodzicielskim jest wolny od 

składek na ubezpieczenia społeczne i zdro-

wotne. Nie odnosi się to jednak do przychodu 

z umowy o dzieło, którą osoba przebywająca 

na urlopie rodzicielskim zawarła lub wyko-

nuje na rzecz pracodawcy, u którego łączy 

przedmiotowy urlop z wykonywaniem pracy. 

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 1 i 19, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1c, 1d i 6b 

i art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 

ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, c, d i e, art. 67 ust. 6 oraz art. 82 

ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki 

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 

(t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Dopuszczalna jest 

aktywność zawodowa

 podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego. 

W zależności jednak od jej rodzaju różne będą zasady opłacania składek

PRZYKŁAD 1

Dwa tytuły

Pani Elżbieta przebywa na urlopie rodzicielskim od 31 marca 2014 r. i pobiera z tego tytułu zasiłek 
macierzyński. Jednocześnie nadal w wymiarze ½ etatu świadczy pracę na rzecz pracodawcy, który 
udzielił jej tego urlopu. Podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym 
z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z kolei z tytułu zatrudnienia w wymiarze ½ etatu jest 
objęta obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym.

PRZYKŁAD 2

Tylko zdrowotne

Anna K. jest pracownikiem spółki z o.o. Od 31 marca 2014 r. przebywa na urlopie rodzicielskim 
i pobiera z tego tytułu zasiłek macierzyński. Ponadto prowadzi pozarolniczą działalność gospo-
darczą. Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z tytułu pobierania 
zasiłku macierzyńskiego. Natomiast z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązkowe 
jest dla niej ubezpieczenie zdrowotne. 

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: johnprctorbob@gmail.com

                               2 / 4

 

Dziennik  Gazeta  Prawna,    17  kwietnia  2014  nr  75  (3716)   

   

gazetaprawna.pl

składki

iii

  

Od kilku lat świadczę usługi dla spółki 

z o.o. na podstawie umowy-zlecenia. Zle-

ceniodawca odprowadza za mnie składki 

na ubezpieczenia. Nie jestem nigdzie 

zatrudniony na umowę o pracę ani nie 

prowadzę działalności gospodarczej. Za-

mierzam podpisać z tą spółką kolejną 

umowę-zlecenie na świadczenie usług 

innego typu. Czy od nowej umowy będą 

opłacane składki na ubezpieczenie spo-

łeczne albo zdrowotne?

Joanna Śliwińska
radca prawny

O ile zleceniobiorca nie posiada innego ty-

tułu do objęcia ubezpieczeniami (np. umowa 

o pracę), płatnik (zleceniodawca) zobowią-

zany jest odprowadzać od umowy-zlecenia 

składki na ubezpieczenie emerytalne, ren-

towe, wypadkowe oraz zdrowotne. Ubezpie-

czenie chorobowe jest dobrowolne i zależne 

od złożenia odpowiedniego wniosku przez 

zleceniobiorcę. 

Zasadą jest, że w przypadku wykonywania 

pracy na podstawie kilku umów-zleceń ty-

tułem do ubezpieczenia jest umowa zawar-

ta najwcześniej. Nic nie stoi jednak na prze-

szkodzie, aby w każdej chwili jako podstawę 

ubezpieczenia zadeklarować inną umowę albo 

tylko niektóre z umów lub wszystkie. Decyzja 

należy do zleceniobiorcy, który powinien zło-

żyć odpowiedni wniosek do płatnika w tym 

zakresie. W przypadku wybrania więcej niż 

jednej umowy od każdej z nich będzie od-

prowadzona składka na ubezpieczenie eme-

rytalne i rentowe, a co za tym idzie – także 

wypadkowe. Składka na ubezpieczenie choro-

bowe jako dobrowolne będzie mimo to opła-

cana tylko od jednej, wskazanej umowy. Przy 

wyborze umowy nie jest też ważna wysokość 

wynagrodzenia. Można wskazać umowę za-

równo najlepiej, jak i najgorzej płatną. Nie jest 

również istotne, czy kolejne umowy są zawie-

rane z tym samym lub innym podmiotem.

Podleganie ubezpieczeniom społecznym 

z kolejnej umowy-zlecenia lub zmiana umo-

wy będącej jego tytułem jest prawem, a nie 

obowiązkiem. Dzięki zgłoszeniu kolejnego 

tytułu ubezpieczeń więcej środków zostanie 

przekazane na indywidualne konto emerytal-

ne, co będzie skutkować w przyszłości wyższą 

emeryturą. Nie będzie miało to jednak wpły-

wu na wysokość świadczeń z ubezpieczenia 

chorobowego, np. zasiłku.

Opłacanie składek na ubezpieczenie zdro-

wotne podlega innym regułom. Składka po-

winna zostać odprowadzona od każdego 

z tytułów. Niezależnie więc od liczby umów-

-zleceń zgłoszonych jako podstawa ubezpie-

czeń społecznych składka na ubezpieczenie 

zdrowotne musi zostać zawsze opłacona od-

rębnie od każdej zawartej umowy tego typu.

Podsumowując, można złożyć do płatni-

ka wniosek o objęcie ubezpieczeniami spo-

łecznymi z tytułu nowej umowy, ale nie 

ma takiego obowiązku. Płatnik odprowadzi 

wtedy składki na ubezpieczenie emerytalne, 

rentowe i wypadkowe. Nie ma konieczności 

składania wniosku o objęcie ubezpieczeniem 

zdrowotnym, gdyż potrącenie i rozliczenie 

składki z tego tytułu jest dla płatnika obo-

wiązkiem ustawowym.

Podstawa prawna 

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń 

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. e i art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierp-

nia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej 

finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. nr 210, 

poz. 2135 ze zm.).

 

 Pracownica (53-letnia) została wdową 

w styczniu 2014 r. Sytuacja jest skom-

plikowana, ponieważ od 2012 r. zainte-

resowana jest rozwiedziona, jednakże 

wspólnie zamieszkiwała z byłym mężem. 

Rozwód był orzeczony wyrokiem 

sądowym z winy męża. Ponadto na męża 

nałożony został obowiązek alimentacyj-

ny. Ożenił się on po raz drugi. Czy w tej 

sytuacji przysługuje renta rodzinna?

Katarzyna Tomczyk
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna przysługuje alimentowanej 

wdowie, jeżeli spełni określone w ustawie 

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-

pieczeń Społecznych (dalej: ustawa emery-

talna) warunki i z zastrzeżeniem, że zmarły 

także spełniał lub spełniłby (gdyby żył) wa-

runki do uzyskania świadczenia z ZUS.

Renta rodzinna przysługuje uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili 

śmierci miała ustalone prawo do emerytury 

lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub 

też spełniała warunki wymagane do uzy-

skania jednego z tych świadczeń. Przy oce-

nie prawa do renty przyjmuje się, że osoba 

zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. 

Renta rodzinna przysługuje także uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili 

śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, 

świadczenie przedemerytalne lub nauczy-

cielskie świadczenie kompensacyjne. W ta-

kim przypadku przyjmuje się, że osoba zmar-

ła spełniała warunki do uzyskania renty 

z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Rozwiedziona wdowa będzie miała pra-

wo do renty rodzinnej, o ile w dniu śmier-

ci byłego męża miała prawo do alimentów 

z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą 

sądową, jeżeli:

 

■

w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat 

lub była niezdolna do pracy, albo

 

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna 

do pracy po śmierci męża, nie później jed-

nak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci, albo

 

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci, 

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do 

renty rodzinnej po zmarłym mężu, które 

nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się 

w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje 

pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdol-

nym do pracy oraz do samodzielnej egzy-

stencji lub całkowicie niezdolnym do pra-

cy, uprawnionym do renty rodzinnej, albo

 

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdol-

na do pracy po śmierci męża, nie później 

jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania 

wychowywania osób wymienionych w po-

przednim punkcie. 

Rozwiedziona wdowa, która nie spełnia jed-

nego z powyższych warunków, będzie miała 

prawo do renty rodzinnej, o ile nie ma nie-

zbędnych źródeł utrzymania. W takiej sytuacji 

prawo do renty rodzinnej przysługuje okre-

sowo, tj.:

 

■

przez okres jednego roku od chwili śmier-

ci męża,

 

■

w okresie uczestniczenia w zorganizowa-

nym szkoleniu mającym na celu uzyskanie 

kwalifikacji do wykonywania pracy zarob-

kowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata 

od chwili śmierci męża.

Jeżeli rozwiedziona małżonka ma prawo 

do alimentów, a rozwód orzeczony był bez 

określenia winy męża, prawo do renty ro-

dzinnej przysługuje na okres 5 lat od nabycia 

uprawnień do renty. Natomiast jeżeli rozwód 

orzeczony był ze wskazaniem winy męża, 

to renta rodzinna przysługuje dożywotnio. 

W przypadku, którego dotyczy pytanie, speł-

nione są indywidualne warunki wymagane do 

przyznania renty rodzinnej. Zainteresowana 

w chwili śmierci męża miała ukończone 50 

lat. Ponadto miała ustalone wyrokiem sądu 

prawo do alimentów ze strony byłego męża. 

Na wniosek pracownicy o rentę rodzinną, po 

przedłożeniu niezbędnych dowodów dotyczą-

cych m.in. okresów składkowych i nieskład-

kowych zmarłego męża, ZUS ustali, czy zmar-

ły spełnia warunki do przyznania jednego 

z wymienionych w ustawie świadczeń. Jeśli 

tak, to wdowa będzie miała prawo do renty 

rodzinnej dożywotnio.

Jeżeli zmarły po rozwodzie ponownie się 

ożenił, prawo do renty rodzinnej ma także 

aktualna małżonka – wdowa, o ile spełnia 

indywidualne warunki dla wdowy. W przy-

padku gdy obie małżonki wystąpią z wnio-

skiem o rentę rodzinną, w tym samym lub 

różnym czasie, będą miały prawo do jednej 

łącznej renty rodzinnej w wysokości 90 proc. 

kwoty przysługującej zmarłemu. Renta ta 

podlega podziałowi, a więc każdej uprawnio-

nej przysługuje połowa ustalonej kwoty renty. 

Jeśli małżonka zmarłego nie zgłosi wniosku 

o rentę, rozwiedzionej małżonce przysługuje 

renta w wysokości 85 proc. świadczenia, jakie 

przysługiwałoby zmarłemu. 

Podstawa prawna 

Art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach 

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 

z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

  

Pracodawca zwrócił pracownikowi koszt 

zakupu soczewek korekcyjnych, których 

stosowanie zalecił lekarz w ramach 

badań okresowych. Ich koszt został udo-

kumentowany fakturą VAT. Czy tego 

rodzaju przychód jest wolny od składek 

ZUS, mimo że rozporządzenie w sprawie 

bezpieczeństwa i higieny pracy na sta-

nowiskach wyposażonych w monitory 

ekranowe stanowi jedynie o okularach 

korekcyjnych?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Tak. Przychód ze stosunku pracy w posta-

ci zwrotu kosztu zakupu przez pracownika 

soczewek korekcyjnych, których stosowanie 

w pracy przy komputerze zalecił pracow-

nikowi lekarz przeprowadzający badania 

okresowe, jest wolny od składek na ubez-

pieczenia społeczne i zdrowotne. Podstawę 

wymiaru składek na te ubezpieczenia  sta-

nowi przychód ze stosunku pracy w rozu-

mieniu przepisów o podatku dochodowym 

od osób fizycznych.

Z podstawy wymiaru składek na ubezpie-

czenia społeczne i zdrowotne pracownika wy-

łączone są jednak m.in. przychody ze stosunku 

pracy wymienione w par. 2 ust. 1 rozporządze-

nia w sprawie szczegółowych zasad ustalania 

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia 

emerytalne i rentowe. Do przychodów, które 

na mocy par. 2 ust. 1 tego rozporządzenia są 

wolne od składek, należy wartość świadczeń 

rzeczowych wynikających z przepisów o bez-

pieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwa-

lenty za te świadczenia wypłacane zgodnie 

z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów 

lub właściwego ministra, a także ekwiwa-

lenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, 

używanie odzieży i obuwia własnego zamiast 

roboczego oraz wartość otrzymanych przez 

pracowników bonów, talonów, kuponów lub 

innych dowodów uprawniających do otrzy-

mania na ich podstawie napojów bezalkoholo-

wych, posiłków oraz artykułów spożywczych, 

w przypadku gdy pracodawca mimo ciążącego 

na nim obowiązku wynikającego z przepisów 

o bezpieczeństwie i higienie pracy nie ma 

możliwości wydania pracownikom posiłków 

i napojów bezalkoholowych. 

Zgodnie  z  przepisami  rozporządzenia 

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy 

na stanowiskach wyposażonych w monito-

ry ekranowe pracodawca jest obowiązany 

zapewnić pracownikom okulary korygujące 

wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli 

wyniki badań okulistycznych przeprowa-

dzonych w ramach profilaktycznej opieki 

zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowa-

nia podczas pracy przy obsłudze monitora 

ekranowego. Mimo, że przepisy powyższe-

go rozporządzenia odnoszą się do okularów 

korygujących, ZUS przyjmuje, że soczewki 

korekcyjne pełnią podobną funkcję jak oku-

lary korekcyjne. W konsekwencji uznaje, że 

przychód ze stosunku pracy w postaci zwrotu 

kosztu zakupu przez pracownika soczewek 

korekcyjnych, których stosowanie w pracy 

przy komputerze zalecił pracownikowi le-

karz przeprowadzający badania okresowe, 

jest wolny od składek na ubezpieczenia spo-

łeczne i zdrowotne.

Podstawa prawna 

Art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 i art. 21 ustawy 

z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-

nych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świad-

czeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków 

publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Par. 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia ministra pracy i polity-

ki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych 

zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpiecze-

nia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Par. 8 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki 

socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa 

i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w moni-

tory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).

 

 Mam ponad 40-letni staż ubezpiecze-

niowy i nadal pozostaję w zatrudnieniu. 

W czerwcu br. ukończę 65 lat i zamierzam 

zgłosić wniosek o emeryturę częściową. 

Czy będę mógł pobierać świadczenie, jeśli 

nie rozwiążę dotychczasowego stosun-

ku pracy i będę otrzymywał co miesiąc 

wysokie wynagrodzenie?

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Tak. Na podstawie nowelizacji ustawy o eme-

ryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emery-

talna) z 11 maja 2012 r. (tzw. ustawy wiekowej) 

osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które 

nie ukończyły jeszcze podwyższonego wieku 

emerytalnego, mogą uzyskać prawo do eme-

rytury częściowej. ZUS może przyznać im to 

świadczenie, o ile ukończyły co najmniej 62 lata 

dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz posiadają 

okres składkowy i nieskładkowy w minimal-

nym wymiarze odpowiednio 35 lat i 40 lat.

Emerytura  częściowa  wynosi  50  proc. 

pełnego świadczenia, ustalonego poprzez 

podzielenie kwoty składek emerytalnych 

oraz kapitału początkowego (zewidencjo-

nowanych na indywidualnym koncie osoby 

ubezpieczonej oraz odpowiednio zwaloryzo-

wanych) przez średnie dalsze trwanie życia 

właściwe dla wieku przejścia na wnioskowa-

ne świadczenie. Kwota emerytury częściowej 

nie jest objęta gwarancją najniższej emerytu-

ry w przypadku, gdy jej faktycznie obliczona 

wysokość jest niższa od tej gwarancji. 

Od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje art. 103a 

ustawy  emerytalnej, który przewiduje, że pra-

wo do emerytury ulega zawieszeniu w razie 

kontynuowania stosunku pracy nawiązanego 

przed nabyciem prawa do tego świadczenia. 

Przepis ten wyrokiem Trybunału Konstytu-

cyjnego z 13 listopada 2013 r. został uznany 

za niezgodny z Konstytucją RP, ale wyłącznie 

w odniesieniu do osób, które nabyły prawo do 

emerytury przed 1 stycznia 2011 r. 

Należy jednak podkreślić, że regulacją art. 

103a ustawy emerytalnej nie zostały objęte 

osoby uprawnione do emerytury częściowej. 

Oznacza to, że nawet wówczas gdy w związku 

z wystąpieniem o to świadczenie nie rozwią-

żą dotychczasowego stosunku pracy, mogą 

liczyć na jego wypłatę w pełnej wysokości. 

Dopiero gdy po ukończeniu powszechnego 

wieku emerytalnego zdecydują się przejść 

na pełną emeryturę, przyznanie i wypłata 

tego świadczenia będą uzależnione od usta-

nia zatrudnienia.

Do  osób  uprawnionych  do  emerytury 

częściowej nie mają również zastosowanie 

przepisy art. 103 i 104 ustawy emerytalnej 

(regulujące zawieszenie lub zmniejszenie 

świadczenia w przypadku, gdy przychód 

świadczeniobiorcy przekracza określone 

progi zarobkowe, tj. 70 proc. lub 130 proc. 

przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia 

w poprzednim kwartale). Dzięki temu na-

wet świadczeniobiorcy uzyskujący bardzo 

wysokie przychody mogą liczyć na wypłatę 

emerytury częściowej w pełnej wysokości.

Podstawa prawna 

Art. 24–26b, art. 103, art. 103a oraz art. 104 ustawy 

z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu 

Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 

ze zm.).

  Jakie składki opłaca się od 

kolejnego zlecenia

 z tym samym płatnikiem

  W jakiej sytuacji 

renta rodzinna

 przysługuje po byłym mężu

  Kiedy 

koszt zakupu soczewek korekcyjnych

 nie jest podstawą ubezpieczeń

  Czy można kontynuować stosunek pracy i pobierać 

emeryturę częściową

PORADNIA UBEZPIECZENIOWA

Dziennik  Gazeta  Prawna,    17  kwietnia  2014  nr  75  (3716)   

   

gazetaprawna.pl

składki

iii

Od kilku lat świadczę usługi dla spółki 

z o.o. na podstawie umowy-zlecenia. Zle-

ceniodawca odprowadza za mnie składki 

na ubezpieczenia. Nie jestem nigdzie 

zatrudniony na umowę o pracę ani nie 

prowadzę działalności gospodarczej. Za-

mierzam podpisać z tą spółką kolejną 

umowę-zlecenie na świadczenie usług 

innego typu. Czy od nowej umowy będą 

opłacane składki na ubezpieczenie spo-

łeczne albo zdrowotne?

Joanna Śliwińska
radca prawny

O ile zleceniobiorca nie posiada innego ty-

tułu do objęcia ubezpieczeniami (np. umowa 

o pracę), płatnik (zleceniodawca) zobowią-

zany jest odprowadzać od umowy-zlecenia 

składki na ubezpieczenie emerytalne, ren-

towe, wypadkowe oraz zdrowotne. Ubezpie-

czenie chorobowe jest dobrowolne i zależne 

od złożenia odpowiedniego wniosku przez 

zleceniobiorcę. 

Zasadą jest, że w przypadku wykonywania 

pracy na podstawie kilku umów-zleceń ty-

tułem do ubezpieczenia jest umowa zawar-

ta najwcześniej. Nic nie stoi jednak na prze-

szkodzie, aby w każdej chwili jako podstawę 

ubezpieczenia zadeklarować inną umowę albo 

tylko niektóre z umów lub wszystkie. Decyzja 

należy do zleceniobiorcy, który powinien zło-

żyć odpowiedni wniosek do płatnika w tym 

zakresie. W przypadku wybrania więcej niż 

jednej umowy od każdej z nich będzie od-

prowadzona składka na ubezpieczenie eme-

rytalne i rentowe, a co za tym idzie – także 

wypadkowe. Składka na ubezpieczenie choro-

bowe jako dobrowolne będzie mimo to opła-

cana tylko od jednej, wskazanej umowy. Przy 

wyborze umowy nie jest też ważna wysokość 

wynagrodzenia. Można wskazać umowę za-

równo najlepiej, jak i najgorzej płatną. Nie jest 

również istotne, czy kolejne umowy są zawie-

rane z tym samym lub innym podmiotem.

Podleganie ubezpieczeniom społecznym 

z kolejnej umowy-zlecenia lub zmiana umo-

wy będącej jego tytułem jest prawem, a nie 

obowiązkiem. Dzięki zgłoszeniu kolejnego 

tytułu ubezpieczeń więcej środków zostanie 

przekazane na indywidualne konto emerytal-

ne, co będzie skutkować w przyszłości wyższą 

emeryturą. Nie będzie miało to jednak wpły-

wu na wysokość świadczeń z ubezpieczenia 

chorobowego, np. zasiłku.

Opłacanie składek na ubezpieczenie zdro-

wotne podlega innym regułom. Składka po-

winna zostać odprowadzona od każdego 

z tytułów. Niezależnie więc od liczby umów-

-zleceń zgłoszonych jako podstawa ubezpie-

czeń społecznych składka na ubezpieczenie 

zdrowotne musi zostać zawsze opłacona od-

rębnie od każdej zawartej umowy tego typu.

Podsumowując, można złożyć do płatni-

ka wniosek o objęcie ubezpieczeniami spo-

łecznymi z tytułu nowej umowy, ale nie 

ma takiego obowiązku. Płatnik odprowadzi 

wtedy składki na ubezpieczenie emerytalne, 

rentowe i wypadkowe. Nie ma konieczności 

składania wniosku o objęcie ubezpieczeniem 

zdrowotnym, gdyż potrącenie i rozliczenie 

składki z tego tytułu jest dla płatnika obo-

wiązkiem ustawowym.

Podstawa prawna 

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń 

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. e i art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierp-

nia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej 

finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. nr 210, 

poz. 2135 ze zm.).

Pracownica (53-letnia) została wdową 

w styczniu 2014 r. Sytuacja jest skom-

plikowana, ponieważ od 2012 r. zainte-

resowana jest rozwiedziona, jednakże 

wspólnie zamieszkiwała z byłym mężem. 

Rozwód był orzeczony wyrokiem 

sądowym z winy męża. Ponadto na męża 

nałożony został obowiązek alimentacyj-

ny. Ożenił się on po raz drugi. Czy w tej 

sytuacji przysługuje renta rodzinna?

Katarzyna Tomczyk
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna przysługuje alimentowanej 

wdowie, jeżeli spełni określone w ustawie 

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-

pieczeń Społecznych (dalej: ustawa emery-

talna) warunki i z zastrzeżeniem, że zmarły 

także spełniał lub spełniłby (gdyby żył) wa-

runki do uzyskania świadczenia z ZUS.

Renta rodzinna przysługuje uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili 

śmierci miała ustalone prawo do emerytury 

lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub 

też spełniała warunki wymagane do uzy-

skania jednego z tych świadczeń. Przy oce-

nie prawa do renty przyjmuje się, że osoba 

zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. 

Renta rodzinna przysługuje także uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili 

śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, 

świadczenie przedemerytalne lub nauczy-

cielskie świadczenie kompensacyjne. W ta-

kim przypadku przyjmuje się, że osoba zmar-

ła spełniała warunki do uzyskania renty 

z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Rozwiedziona wdowa będzie miała pra-

wo do renty rodzinnej, o ile w dniu śmier-

ci byłego męża miała prawo do alimentów 

z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą 

sądową, jeżeli:

■

w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat 

lub była niezdolna do pracy, albo

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna 

do pracy po śmierci męża, nie później jed-

nak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci, albo

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci, 

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do 

renty rodzinnej po zmarłym mężu, które 

nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się 

w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje 

pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdol-

nym do pracy oraz do samodzielnej egzy-

stencji lub całkowicie niezdolnym do pra-

cy, uprawnionym do renty rodzinnej, albo

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdol-

na do pracy po śmierci męża, nie później 

jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania 

wychowywania osób wymienionych w po-

przednim punkcie. 

Rozwiedziona wdowa, która nie spełnia jed-

nego z powyższych warunków, będzie miała 

prawo do renty rodzinnej, o ile nie ma nie-

zbędnych źródeł utrzymania. W takiej sytuacji 

prawo do renty rodzinnej przysługuje okre-

sowo, tj.:

■

przez okres jednego roku od chwili śmier-

ci męża,

■

w okresie uczestniczenia w zorganizowa-

nym szkoleniu mającym na celu uzyskanie 

kwalifikacji do wykonywania pracy zarob-

kowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata 

od chwili śmierci męża.

Jeżeli rozwiedziona małżonka ma prawo 

do alimentów, a rozwód orzeczony był bez 

określenia winy męża, prawo do renty ro-

dzinnej przysługuje na okres 5 lat od nabycia 

uprawnień do renty. Natomiast jeżeli rozwód 

orzeczony był ze wskazaniem winy męża, 

to renta rodzinna przysługuje dożywotnio. 

W przypadku, którego dotyczy pytanie, speł-

nione są indywidualne warunki wymagane do 

przyznania renty rodzinnej. Zainteresowana 

w chwili śmierci męża miała ukończone 50 

lat. Ponadto miała ustalone wyrokiem sądu 

prawo do alimentów ze strony byłego męża. 

Na wniosek pracownicy o rentę rodzinną, po 

przedłożeniu niezbędnych dowodów dotyczą-

cych m.in. okresów składkowych i nieskład-

kowych zmarłego męża, ZUS ustali, czy zmar-

ły spełnia warunki do przyznania jednego 

z wymienionych w ustawie świadczeń. Jeśli 

tak, to wdowa będzie miała prawo do renty 

rodzinnej dożywotnio.

Jeżeli zmarły po rozwodzie ponownie się 

ożenił, prawo do renty rodzinnej ma także 

aktualna małżonka – wdowa, o ile spełnia 

indywidualne warunki dla wdowy. W przy-

padku gdy obie małżonki wystąpią z wnio-

skiem o rentę rodzinną, w tym samym lub 

różnym czasie, będą miały prawo do jednej 

łącznej renty rodzinnej w wysokości 90 proc. 

kwoty przysługującej zmarłemu. Renta ta 

podlega podziałowi, a więc każdej uprawnio-

nej przysługuje połowa ustalonej kwoty renty. 

Jeśli małżonka zmarłego nie zgłosi wniosku 

o rentę, rozwiedzionej małżonce przysługuje 

renta w wysokości 85 proc. świadczenia, jakie 

przysługiwałoby zmarłemu. 

Podstawa prawna 

Art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach 

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 

z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Pracodawca zwrócił pracownikowi koszt 

zakupu soczewek korekcyjnych, których 

stosowanie zalecił lekarz w ramach 

badań okresowych. Ich koszt został udo-

kumentowany fakturą VAT. Czy tego 

rodzaju przychód jest wolny od składek 

ZUS, mimo że rozporządzenie w sprawie 

bezpieczeństwa i higieny pracy na sta-

nowiskach wyposażonych w monitory 

ekranowe stanowi jedynie o okularach 

korekcyjnych?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Tak. Przychód ze stosunku pracy w posta-

ci zwrotu kosztu zakupu przez pracownika 

soczewek korekcyjnych, których stosowanie 

w pracy przy komputerze zalecił pracow-

nikowi lekarz przeprowadzający badania 

okresowe, jest wolny od składek na ubez-

pieczenia społeczne i zdrowotne. Podstawę 

wymiaru składek na te ubezpieczenia  sta-

nowi przychód ze stosunku pracy w rozu-

mieniu przepisów o podatku dochodowym 

od osób fizycznych.

Z podstawy wymiaru składek na ubezpie-

czenia społeczne i zdrowotne pracownika wy-

łączone są jednak m.in. przychody ze stosunku 

pracy wymienione w par. 2 ust. 1 rozporządze-

nia w sprawie szczegółowych zasad ustalania 

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia 

emerytalne i rentowe. Do przychodów, które 

na mocy par. 2 ust. 1 tego rozporządzenia są 

wolne od składek, należy wartość świadczeń 

rzeczowych wynikających z przepisów o bez-

pieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwa-

lenty za te świadczenia wypłacane zgodnie 

z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów 

lub właściwego ministra, a także ekwiwa-

lenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, 

używanie odzieży i obuwia własnego zamiast 

roboczego oraz wartość otrzymanych przez 

pracowników bonów, talonów, kuponów lub 

innych dowodów uprawniających do otrzy-

mania na ich podstawie napojów bezalkoholo-

wych, posiłków oraz artykułów spożywczych, 

w przypadku gdy pracodawca mimo ciążącego 

na nim obowiązku wynikającego z przepisów 

o bezpieczeństwie i higienie pracy nie ma 

możliwości wydania pracownikom posiłków 

i napojów bezalkoholowych. 

Zgodnie  z  przepisami  rozporządzenia 

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy 

na stanowiskach wyposażonych w monito-

ry ekranowe pracodawca jest obowiązany 

zapewnić pracownikom okulary korygujące 

wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli 

wyniki badań okulistycznych przeprowa-

dzonych w ramach profilaktycznej opieki 

zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowa-

nia podczas pracy przy obsłudze monitora 

ekranowego. Mimo, że przepisy powyższe-

go rozporządzenia odnoszą się do okularów 

korygujących, ZUS przyjmuje, że soczewki 

korekcyjne pełnią podobną funkcję jak oku-

lary korekcyjne. W konsekwencji uznaje, że 

przychód ze stosunku pracy w postaci zwrotu 

kosztu zakupu przez pracownika soczewek 

korekcyjnych, których stosowanie w pracy 

przy komputerze zalecił pracownikowi le-

karz przeprowadzający badania okresowe, 

jest wolny od składek na ubezpieczenia spo-

łeczne i zdrowotne.

Podstawa prawna 

Art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 i art. 21 ustawy 

z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-

nych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świad-

czeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków 

publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Par. 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia ministra pracy i polity-

ki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych 

zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpiecze-

nia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Par. 8 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki 

socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa 

i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w moni-

tory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).

Mam ponad 40-letni staż ubezpiecze-

niowy i nadal pozostaję w zatrudnieniu. 

W czerwcu br. ukończę 65 lat i zamierzam 

zgłosić wniosek o emeryturę częściową. 

Czy będę mógł pobierać świadczenie, jeśli 

nie rozwiążę dotychczasowego stosun-

ku pracy i będę otrzymywał co miesiąc 

wysokie wynagrodzenie?

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Tak. Na podstawie nowelizacji ustawy o eme-

ryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emery-

talna) z 11 maja 2012 r. (tzw. ustawy wiekowej) 

osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które 

nie ukończyły jeszcze podwyższonego wieku 

emerytalnego, mogą uzyskać prawo do eme-

rytury częściowej. ZUS może przyznać im to 

świadczenie, o ile ukończyły co najmniej 62 lata 

dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz posiadają 

okres składkowy i nieskładkowy w minimal-

nym wymiarze odpowiednio 35 lat i 40 lat.

Emerytura  częściowa  wynosi  50  proc. 

pełnego świadczenia, ustalonego poprzez 

podzielenie kwoty składek emerytalnych 

oraz kapitału początkowego (zewidencjo-

nowanych na indywidualnym koncie osoby 

ubezpieczonej oraz odpowiednio zwaloryzo-

wanych) przez średnie dalsze trwanie życia 

właściwe dla wieku przejścia na wnioskowa-

ne świadczenie. Kwota emerytury częściowej 

nie jest objęta gwarancją najniższej emerytu-

ry w przypadku, gdy jej faktycznie obliczona 

wysokość jest niższa od tej gwarancji. 

Od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje art. 103a 

ustawy  emerytalnej, który przewiduje, że pra-

wo do emerytury ulega zawieszeniu w razie 

kontynuowania stosunku pracy nawiązanego 

przed nabyciem prawa do tego świadczenia. 

Przepis ten wyrokiem Trybunału Konstytu-

cyjnego z 13 listopada 2013 r. został uznany 

za niezgodny z Konstytucją RP, ale wyłącznie 

w odniesieniu do osób, które nabyły prawo do 

emerytury przed 1 stycznia 2011 r. 

Należy jednak podkreślić, że regulacją art. 

103a ustawy emerytalnej nie zostały objęte 

osoby uprawnione do emerytury częściowej. 

Oznacza to, że nawet wówczas gdy w związku 

z wystąpieniem o to świadczenie nie rozwią-

żą dotychczasowego stosunku pracy, mogą 

liczyć na jego wypłatę w pełnej wysokości. 

Dopiero gdy po ukończeniu powszechnego 

wieku emerytalnego zdecydują się przejść 

na pełną emeryturę, przyznanie i wypłata 

tego świadczenia będą uzależnione od usta-

nia zatrudnienia.

Do  osób  uprawnionych  do  emerytury 

częściowej nie mają również zastosowanie 

przepisy art. 103 i 104 ustawy emerytalnej 

(regulujące zawieszenie lub zmniejszenie 

świadczenia w przypadku, gdy przychód 

świadczeniobiorcy przekracza określone 

progi zarobkowe, tj. 70 proc. lub 130 proc. 

przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia 

w poprzednim kwartale). Dzięki temu na-

wet świadczeniobiorcy uzyskujący bardzo 

wysokie przychody mogą liczyć na wypłatę 

emerytury częściowej w pełnej wysokości.

Podstawa prawna 

Art. 24–26b, art. 103, art. 103a oraz art. 104 ustawy 

z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu 

Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 

ze zm.).

Jakie składki opłaca się od 

kolejnego zlecenia

 z tym samym płatnikiem

W jakiej sytuacji 

renta rodzinna

 przysługuje po byłym mężu

Kiedy 

koszt zakupu soczewek korekcyjnych

 nie jest podstawą ubezpieczeń

Czy można kontynuować stosunek pracy i pobierać 

emeryturę częściową

PORADNIA UBEZPIECZENIOWA

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: johnprctorbob@gmail.com

                               3 / 4

 

Dziennik  Gazeta  Prawna,    17  kwietnia  2014  nr  75  (3716)   

   

gazetaprawna.pl

IV

orzecznIctwo

Sąd Najwyższy 

o ubezpieczeniach społecznych

Stan faktyczny 

ZUS wydaną decyzją stwierdził, że ubezpie-

czona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospo-

darczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, 

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia 2009 r. 

Organ rentowy wskazał, że pomimo formalnie zawartych umów 

o pracę na terenie Wielkiej Brytanii strony stosunku pracy 

nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się do ich wy-

konania. Oznacza to, iż zawarcie umów o pracę z pracodawcą 

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust. 1 

pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r. 

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 

ze zm.) poprzez uniknięcie obowiązkowego opłacania składek 

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz FP z tytułu pro-

wadzonej działalności gospodarczej.

Sąd okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że 

ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działal-

ność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: 

emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu 

od 1 kwietnia 2009 r. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że 

stosownie do art. 14c obowiązującego do 30 kwietnia 2010 r. 

rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z  14 czerwca 1971 r. 

dotyczącego stosowania systemów zabezpieczenia społecz-

nego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek 

oraz do członków ich rodzin, przemieszczających się w gra-

nicach Wspólnoty (Dz. Urz. WE L 149 z 1971 r.) osoba będąca 

jednocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jed-

nego państwa członkowskiego i prowadząca działalność na 

własny rachunek na terytorium innego podlega ustawodaw-

stwu tego państwa członkowskiego, na którego terytorium 

wykonuje pracę za wynagrodzeniem. 

Z kolei zgodnie z art. 13 ust. 3 obowiązującego od 1 maja 

2010 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 

(WE) nr 883/2004 z 20 kwietnia 2004 r. w sprawie koordyna-

cji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L 166/1 

z 2004 r.) osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną 

i pracę na własny rachunek w różnych państwach człon-

kowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskie-

go, w którym wykonuje swą pracę najemną. Sąd ocenił, że 

odwołująca złożyła stosowne dokumenty poświadczające, iż 

podlega ustawodawstwu dotyczącemu ubezpieczenia spo-

łecznego w Wielkiej Brytanii. Powyższy wyrok organ rento-

wy zaskarżył apelacją.

Sąd apelacyjny oddalił apelację. Sąd drugiej instancji wska-

zał, że regułą jest to, że osoby, do których znajdują zastoso-

wanie powołane przez sąd pierwszej instancji akty prawa 

wspólnotowego, podlegają ustawodawstwu tylko jednego pań-

stwa członkowskiego. W ocenie sądu apelacyjnego wskazanie 

ustawodawstwa właściwego staje się konieczne dopiero, gdy 

konkretna osoba wykazuje określoną aktywność stanowiącą 

tytuł podlegania ubezpieczeniu (zabezpieczeniu) społecznemu 

na terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego. 

Tym samym sąd ten stwierdził, że niezależnie od bada-

nia, czy w okolicznościach danej sprawy praca wykonywana 

jest na terytorium innego państwa członkowskiego, równie 

istotne jest stwierdzenie prowadzenia działalności gospo-

darczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które rodzi 

obowiązek ubezpieczenia społecznego. Sąd apelacyjny wska-

zał również, że w razie zaistnienia okoliczności uzasadniają-

cych wskazanie ustawodawstwa innego państwa członkow-

skiego jako właściwego, ocena tych okoliczności pozostaje 

w kompetencji instytucji tego państwa przy zastosowaniu 

jego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecz-

nego, co tym samym wyklucza możliwość badania zarów-

no przez ZUS, jak i sąd ubezpieczeń społecznych ważności 

umów o pracę zawartych przez ubezpieczoną z brytyjskimi 

pracodawcami. Tym bardziej że chociaż ubezpieczona nie 

przedłożyła wymaganego zaświadczenia, obok dokumen-

tów potwierdzających zatrudnienie na terytorium Wielkiej 

Brytanii dostarczyła także zestawienie brytyjskich składek 

na ubezpieczenie społeczne z 21 czerwca 2011 r. wskazujące 

na jej przystąpienie do brytyjskiego systemu ubezpieczeń 

społecznych od 31 marca 2009 r.

Powyższy wyrok organ rentowy zaskarżył skargą kasacyjną.

UzaSadnienie

 

SN zaznaczył na wstępie, iż w niniejszej spra-

wie miały zastosowanie przepisy wspólnotowej koordynacji, 

ponieważ organ rentowy wobec ubezpieczonej stwierdził, 

że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, 

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia 

2009 r. z tytułu prowadzenia działalności w gospodarczej 

pomimo formalnie zawartych na terenie Wielkiej Brytanii 

umów o pracę. Organ rentowy stwierdził, że strony stosun-

ku pracy nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się 

do ich wykonania, a zawarcie umów o pracę z pracodawcą 

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust. 

1 pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpie-

czeń społecznych. W ocenie organu rentowego ubezpieczona 

jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą na teryto-

rium Polski (w Polsce miała też miejsce zamieszkania) oraz 

wykonywała pracę najemną na podstawie stosunku pracy 

z pracodawcą brytyjskim. SN podkreślił, że stwierdzając wy-

żej wskazane okoliczności, organ ubezpieczeń społecznych 

miejsca zamieszkania ubezpieczonej uprawniony był jedy-

nie do wskazania ustawodawstwa właściwego stosownie do 

art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. Nie miał natomiast 

kompetencji do oceny zaistnienia stosunku ubezpieczenia 

w sensie prawnym. Ocena ta mogła nastąpić wyłącznie na 

podstawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów 

miejsca świadczenia pracy i mogła być dokonana tylko przez 

organ władny te przepisy stosować. 

Ze względu na różnice między ustawodawstwami krajo-

wymi co do określenia przedmiotu ubezpieczenia społeczne-

go wprowadzono zasadę, że uwzględnianie okoliczności lub 

wydarzeń mających miejsce w jednym państwie członkow-

skim nie może w żaden sposób sprawiać, że właściwym dla 

nich stanie się inne państwo ani że będzie się do nich stoso-

wać jego ustawodawstwo (pkt 11 preambuły rozporządzenia 

nr 883/2004). Określenie ustawodawstwa właściwego wska-

zującego na instytucję miejsca świadczenia pracy najemnej 

wyłącza możliwość dokonania oceny przez instytucję miejsca 

zamieszkania, czy stosunek prawny będący podstawą objęcia 

ubezpieczeniem społecznym w kraju świadczenia pracy jest 

ważny według prawa miejsca zamieszkania ubezpieczonego.

Instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się 

o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie 

może powodować wątpliwości co do określenia mającego 

zastosowanie ustawodawstwa. Trzeba jednak podkreślić, że 

może chodzić jedynie o wątpliwości co do określenia usta-

wodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego, 

z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 i od-

powiednich przepisów art. 14 rozporządzenia nr 987/2009, 

czyli niepewność co do tego, czy osoba wnosząca o ustale-

nie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpiecze-

nia społecznego w więcej niż jednym państwie członkow-

skim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania 

wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać, lecz musi dosto-

sować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia 

ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności 

w art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które naka-

zują zwrócenie się, w przypadku istnienia wątpliwości bądź 

rozbieżności, do instytucji innego państwa członkowskiego. 

Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między 

sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określe-

nia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie 

rozporządzenie podstawowe. 

Decyzji organu ubezpieczeń społecznych, w której uczy-

niono zastrzeżenia co do istnienia stosunku prawnego wska-

zywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego w innym 

państwie, nie można zakwalifikować jako decyzji wydanej 

na podstawie art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009. De-

cyzja, której przedmiotem jest odmowa uznania sytuacji 

równoczesnego podlegania ubezpieczeniu społecznemu 

w dwu państwach członkowskich nie uwzględnia treści 

art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 oraz art. 14 rozporzą-

dzenia nr 987/2009 i nie odpowiada dyspozycji przedmio-

towych unormowań. 

Należałoby także przyjąć, że niepoinformowanie przez 

instytucję miejsca zamieszkania ubezpieczonej instytucji 

państwa członkowskiego o ustalonym przez siebie ustawo-

dawstwie tymczasowym stanowi obejście obowiązku na-

wiązania kontaktu z instytucją innego państwa i ustalenia 

ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia (art. 16 

ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009).

Mając na uwadze, że ubezpieczona przedstawiła doku-

menty potwierdzające zatrudnienie na terytorium Wielkiej 

Brytanii (w tym zezwolenie na wykonywanie pracy), dostar-

czyła także zestawienie brytyjskich składek na ubezpieczenie 

społeczne (wskazujące na jej przystąpienie do brytyjskiego 

systemu ubezpieczeń społecznych od 31 marca 2009 r.) – to 

polska instytucja ubezpieczeniowa nie mogła tej okoliczności 

zignorować. Istnienie tytułu ubezpieczenia społecznego za 

granicą wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodo-

wi ubezpieczenia społecznego w innym państwie. W razie 

pojawienia się wątpliwości co do ważności dokumentu lub 

Wykonywanie pracy najemnej i działalności na własny rachunek 

w różnych państwach Unii Europejskiej

komentarz

 

ekSperta

dr Wojciech ostaszeWski 

asystent sędziego w izbie Pracy, Ubezpieczeń społecznych 

i spraw Publicznych sądu Najwyższego

P 

odleganie systemowi zabezpieczenia społecznego 

w przypadku wykonywania pracy w dwóch lub więcej 

państwach członkowskich reguluje art. 13 rozporzą-

dzenia 883/2004 r. w sprawie koordynacji systemów 

zabezpieczenia społecznego. Podstawową zasadą jest, 

że dana osoba (wykonująca pracę w więcej niż jednym 

państwie członkowskim) podlega ustawodawstwu tego 

państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli 

wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkow-

skim. Inaczej sprawa przedstawia się, gdy dana osoba nie 

wykonuje znacznej części pracy w państwie, w którym ma 

miejsce zamieszkania ( art. 13 ust. 1 pkt b). Co się zaś tyczy 

osoby wykonującej pracę na własny rachunek w dwóch lub 

w kilku państwach członkowskich, podlega ona ustawo-

dawstwu tego państwa, w którym ma miejsce zamieszka-

nia, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie, 

lub ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się 

centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba 

ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich, 

w których wykonuje ona znaczną część swej pracy. 

Odnośnie natomiast do przypadku (jak w prezento-

wanym powyżej orzeczeniu), gdy dana osoba wykonu-

je pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych 

państwach członkowskich, podlega ona ustawodawstwu 

państwa, w którym wykonuje swą pracę najemną, lub też 

jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku państwach 

członkowskich ustawodawstwu określonemu zgodnie 

z art. 13 ust. 1. 

Oznacza to, że osoba będąca równocześnie pracownikiem 

najemnym w państwie członkowskim (innym niż Polska) 

oraz prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce 

nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowa-

dzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej na 

podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie 

ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z 23 sierpnia 2007 r., 

sygn. akt I UK 68/07, OSNP 2008/19-20/300).

dokładności przedstawienia okoliczności, na których opie-

rają się informacje zawarte w tym dokumencie, instytucja 

państwa członkowskiego, która otrzymuje dokument, ma 

(stosownie do art. 5 rozporządzenia wykonawczego) zwrócić 

się do instytucji, która ten dokument wydała o niezbędne 

wyjaśnienia lub o wycofanie tego dokumentu. Instytucja 

wydająca dokument ponownie rozpatruje podstawy jego 

wystawienia i w stosownych przypadkach wycofuje go. W ra-

zie pojawienia się wątpliwości w odniesieniu do informacji 

przedstawionych przez zainteresowanych, do ważności do-

kumentu lub dowodów potwierdzających lub do dokładności 

przedstawienia okoliczności, na których opierają się zawarte 

w nim informacje, instytucja miejsca pobytu lub zamiesz-

kania przystępuje w zakresie, w jakim jest to możliwe, na 

wniosek instytucji właściwej do niezbędnej weryfikacji tych 

informacji lub dokumentów (art. 5 ust. 2–3 rozporządzenia 

wykonawczego).

Mając powyższe na uwadze, SN doszedł do wniosku, że 

w sprawie, w której przedmiotem sporu było zastosowa-

nie art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 (a wyrażona w nim 

norma kolizyjna jasno wskazuje na państwo ubezpiecze-

nia społecznego) niedopuszczalne było rozstrzyganie przez 

polski organ rentowy w decyzji o istnieniu stosunku praw-

nego wskazywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego 

w innym państwie. Również sądy orzekające w niniejszej 

sprawie nie miały uprawnienia w zakresie badania istnie-

nia stosunku pracy stanowiącego tytuł ubezpieczenia spo-

łecznego w innym państwie członkowskim Unii. Zważywszy 

na to, że w niniejszej sprawie zachodzi konieczność zajęcia 

stanowiska przez instytucję ubezpieczeń społecznych pań-

stwa będącego miejscem pracy ubezpieczonej, SN za celowe 

uznał uchylenie nie tylko zaskarżonego wyroku i poprze-

dzającego go wyroku sądu pierwszej instancji, lecz także 

decyzji organu rentowego, aby organ ten rozpoznał sprawę 

we właściwym trybie.

Wyrok Sn

 z 9 stycznia 2014 r., sygn. akt i Uk 275/13

www.gazetaprawna.pl/oferta2014

S p r a w d ź ,   c o   z y s k u j e s z   w   p r e n u m e r a c i e

    AUTOPROMOCJA

Dziennik  Gazeta  Prawna,    17  kwietnia  2014  nr  75  (3716)   

   

gazetaprawna.pl

IV

orzecznIctwo

Sąd Najwyższy 

o ubezpieczeniach społecznych

Stan faktyczny 

ZUS wydaną decyzją stwierdził, że ubezpie-

czona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospo-

darczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, 

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia 2009 r. 

Organ rentowy wskazał, że pomimo formalnie zawartych umów 

o pracę na terenie Wielkiej Brytanii strony stosunku pracy 

nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się do ich wy-

konania. Oznacza to, iż zawarcie umów o pracę z pracodawcą 

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust. 1 

pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r. 

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 

ze zm.) poprzez uniknięcie obowiązkowego opłacania składek 

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz FP z tytułu pro-

wadzonej działalności gospodarczej.

Sąd okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że 

ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działal-

ność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: 

emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu 

od 1 kwietnia 2009 r. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że 

stosownie do art. 14c obowiązującego do 30 kwietnia 2010 r. 

rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z  14 czerwca 1971 r. 

dotyczącego stosowania systemów zabezpieczenia społecz-

nego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek 

oraz do członków ich rodzin, przemieszczających się w gra-

nicach Wspólnoty (Dz. Urz. WE L 149 z 1971 r.) osoba będąca 

jednocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jed-

nego państwa członkowskiego i prowadząca działalność na 

własny rachunek na terytorium innego podlega ustawodaw-

stwu tego państwa członkowskiego, na którego terytorium 

wykonuje pracę za wynagrodzeniem. 

Z kolei zgodnie z art. 13 ust. 3 obowiązującego od 1 maja 

2010 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 

(WE) nr 883/2004 z 20 kwietnia 2004 r. w sprawie koordyna-

cji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L 166/1 

z 2004 r.) osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną 

i pracę na własny rachunek w różnych państwach człon-

kowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskie-

go, w którym wykonuje swą pracę najemną. Sąd ocenił, że 

odwołująca złożyła stosowne dokumenty poświadczające, iż 

podlega ustawodawstwu dotyczącemu ubezpieczenia spo-

łecznego w Wielkiej Brytanii. Powyższy wyrok organ rento-

wy zaskarżył apelacją.

Sąd apelacyjny oddalił apelację. Sąd drugiej instancji wska-

zał, że regułą jest to, że osoby, do których znajdują zastoso-

wanie powołane przez sąd pierwszej instancji akty prawa 

wspólnotowego, podlegają ustawodawstwu tylko jednego pań-

stwa członkowskiego. W ocenie sądu apelacyjnego wskazanie 

ustawodawstwa właściwego staje się konieczne dopiero, gdy 

konkretna osoba wykazuje określoną aktywność stanowiącą 

tytuł podlegania ubezpieczeniu (zabezpieczeniu) społecznemu 

na terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego. 

Tym samym sąd ten stwierdził, że niezależnie od bada-

nia, czy w okolicznościach danej sprawy praca wykonywana 

jest na terytorium innego państwa członkowskiego, równie 

istotne jest stwierdzenie prowadzenia działalności gospo-

darczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które rodzi 

obowiązek ubezpieczenia społecznego. Sąd apelacyjny wska-

zał również, że w razie zaistnienia okoliczności uzasadniają-

cych wskazanie ustawodawstwa innego państwa członkow-

skiego jako właściwego, ocena tych okoliczności pozostaje 

w kompetencji instytucji tego państwa przy zastosowaniu 

jego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecz-

nego, co tym samym wyklucza możliwość badania zarów-

no przez ZUS, jak i sąd ubezpieczeń społecznych ważności 

umów o pracę zawartych przez ubezpieczoną z brytyjskimi 

pracodawcami. Tym bardziej że chociaż ubezpieczona nie 

przedłożyła wymaganego zaświadczenia, obok dokumen-

tów potwierdzających zatrudnienie na terytorium Wielkiej 

Brytanii dostarczyła także zestawienie brytyjskich składek 

na ubezpieczenie społeczne z 21 czerwca 2011 r. wskazujące 

na jej przystąpienie do brytyjskiego systemu ubezpieczeń 

społecznych od 31 marca 2009 r.

Powyższy wyrok organ rentowy zaskarżył skargą kasacyjną.

UzaSadnienie

SN zaznaczył na wstępie, iż w niniejszej spra-

wie miały zastosowanie przepisy wspólnotowej koordynacji, 

ponieważ organ rentowy wobec ubezpieczonej stwierdził, 

że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, 

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia 

2009 r. z tytułu prowadzenia działalności w gospodarczej 

pomimo formalnie zawartych na terenie Wielkiej Brytanii 

umów o pracę. Organ rentowy stwierdził, że strony stosun-

ku pracy nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się 

do ich wykonania, a zawarcie umów o pracę z pracodawcą 

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust. 

1 pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpie-

czeń społecznych. W ocenie organu rentowego ubezpieczona 

jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą na teryto-

rium Polski (w Polsce miała też miejsce zamieszkania) oraz 

wykonywała pracę najemną na podstawie stosunku pracy 

z pracodawcą brytyjskim. SN podkreślił, że stwierdzając wy-

żej wskazane okoliczności, organ ubezpieczeń społecznych 

miejsca zamieszkania ubezpieczonej uprawniony był jedy-

nie do wskazania ustawodawstwa właściwego stosownie do 

art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. Nie miał natomiast 

kompetencji do oceny zaistnienia stosunku ubezpieczenia 

w sensie prawnym. Ocena ta mogła nastąpić wyłącznie na 

podstawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów 

miejsca świadczenia pracy i mogła być dokonana tylko przez 

organ władny te przepisy stosować. 

Ze względu na różnice między ustawodawstwami krajo-

wymi co do określenia przedmiotu ubezpieczenia społeczne-

go wprowadzono zasadę, że uwzględnianie okoliczności lub 

wydarzeń mających miejsce w jednym państwie członkow-

skim nie może w żaden sposób sprawiać, że właściwym dla 

nich stanie się inne państwo ani że będzie się do nich stoso-

wać jego ustawodawstwo (pkt 11 preambuły rozporządzenia 

nr 883/2004). Określenie ustawodawstwa właściwego wska-

zującego na instytucję miejsca świadczenia pracy najemnej 

wyłącza możliwość dokonania oceny przez instytucję miejsca 

zamieszkania, czy stosunek prawny będący podstawą objęcia 

ubezpieczeniem społecznym w kraju świadczenia pracy jest 

ważny według prawa miejsca zamieszkania ubezpieczonego.

Instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się 

o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie 

może powodować wątpliwości co do określenia mającego 

zastosowanie ustawodawstwa. Trzeba jednak podkreślić, że 

może chodzić jedynie o wątpliwości co do określenia usta-

wodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego, 

z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 i od-

powiednich przepisów art. 14 rozporządzenia nr 987/2009, 

czyli niepewność co do tego, czy osoba wnosząca o ustale-

nie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpiecze-

nia społecznego w więcej niż jednym państwie członkow-

skim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania 

wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać, lecz musi dosto-

sować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia 

ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności 

w art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które naka-

zują zwrócenie się, w przypadku istnienia wątpliwości bądź 

rozbieżności, do instytucji innego państwa członkowskiego. 

Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między 

sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określe-

nia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie 

rozporządzenie podstawowe. 

Decyzji organu ubezpieczeń społecznych, w której uczy-

niono zastrzeżenia co do istnienia stosunku prawnego wska-

zywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego w innym 

państwie, nie można zakwalifikować jako decyzji wydanej 

na podstawie art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009. De-

cyzja, której przedmiotem jest odmowa uznania sytuacji 

równoczesnego podlegania ubezpieczeniu społecznemu 

w dwu państwach członkowskich nie uwzględnia treści 

art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 oraz art. 14 rozporzą-

dzenia nr 987/2009 i nie odpowiada dyspozycji przedmio-

towych unormowań. 

Należałoby także przyjąć, że niepoinformowanie przez 

instytucję miejsca zamieszkania ubezpieczonej instytucji 

państwa członkowskiego o ustalonym przez siebie ustawo-

dawstwie tymczasowym stanowi obejście obowiązku na-

wiązania kontaktu z instytucją innego państwa i ustalenia 

ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia (art. 16 

ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009).

Mając na uwadze, że ubezpieczona przedstawiła doku-

menty potwierdzające zatrudnienie na terytorium Wielkiej 

Brytanii (w tym zezwolenie na wykonywanie pracy), dostar-

czyła także zestawienie brytyjskich składek na ubezpieczenie 

społeczne (wskazujące na jej przystąpienie do brytyjskiego 

systemu ubezpieczeń społecznych od 31 marca 2009 r.) – to 

polska instytucja ubezpieczeniowa nie mogła tej okoliczności 

zignorować. Istnienie tytułu ubezpieczenia społecznego za 

granicą wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodo-

wi ubezpieczenia społecznego w innym państwie. W razie 

pojawienia się wątpliwości co do ważności dokumentu lub 

Wykonywanie pracy najemnej i działalności na własny rachunek 

w różnych państwach Unii Europejskiej

komentarz

ekSperta

dr Wojciech ostaszeWski 

asystent sędziego w izbie Pracy, Ubezpieczeń społecznych 

i spraw Publicznych sądu Najwyższego

P 

odleganie systemowi zabezpieczenia społecznego 

w przypadku wykonywania pracy w dwóch lub więcej 

państwach członkowskich reguluje art. 13 rozporzą-

dzenia 883/2004 r. w sprawie koordynacji systemów 

zabezpieczenia społecznego. Podstawową zasadą jest, 

że dana osoba (wykonująca pracę w więcej niż jednym 

państwie członkowskim) podlega ustawodawstwu tego 

państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli 

wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkow-

skim. Inaczej sprawa przedstawia się, gdy dana osoba nie 

wykonuje znacznej części pracy w państwie, w którym ma 

miejsce zamieszkania ( art. 13 ust. 1 pkt b). Co się zaś tyczy 

osoby wykonującej pracę na własny rachunek w dwóch lub 

w kilku państwach członkowskich, podlega ona ustawo-

dawstwu tego państwa, w którym ma miejsce zamieszka-

nia, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie, 

lub ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się 

centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba 

ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich, 

w których wykonuje ona znaczną część swej pracy. 

Odnośnie natomiast do przypadku (jak w prezento-

wanym powyżej orzeczeniu), gdy dana osoba wykonu-

je pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych 

państwach członkowskich, podlega ona ustawodawstwu 

państwa, w którym wykonuje swą pracę najemną, lub też 

jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku państwach 

członkowskich ustawodawstwu określonemu zgodnie 

z art. 13 ust. 1. 

Oznacza to, że osoba będąca równocześnie pracownikiem 

najemnym w państwie członkowskim (innym niż Polska) 

oraz prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce 

nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowa-

dzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej na 

podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie 

ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z 23 sierpnia 2007 r., 

sygn. akt I UK 68/07, OSNP 2008/19-20/300).

dokładności przedstawienia okoliczności, na których opie-

rają się informacje zawarte w tym dokumencie, instytucja 

państwa członkowskiego, która otrzymuje dokument, ma 

(stosownie do art. 5 rozporządzenia wykonawczego) zwrócić 

się do instytucji, która ten dokument wydała o niezbędne 

wyjaśnienia lub o wycofanie tego dokumentu. Instytucja 

wydająca dokument ponownie rozpatruje podstawy jego 

wystawienia i w stosownych przypadkach wycofuje go. W ra-

zie pojawienia się wątpliwości w odniesieniu do informacji 

przedstawionych przez zainteresowanych, do ważności do-

kumentu lub dowodów potwierdzających lub do dokładności 

przedstawienia okoliczności, na których opierają się zawarte 

w nim informacje, instytucja miejsca pobytu lub zamiesz-

kania przystępuje w zakresie, w jakim jest to możliwe, na 

wniosek instytucji właściwej do niezbędnej weryfikacji tych 

informacji lub dokumentów (art. 5 ust. 2–3 rozporządzenia 

wykonawczego).

Mając powyższe na uwadze, SN doszedł do wniosku, że 

w sprawie, w której przedmiotem sporu było zastosowa-

nie art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 (a wyrażona w nim 

norma kolizyjna jasno wskazuje na państwo ubezpiecze-

nia społecznego) niedopuszczalne było rozstrzyganie przez 

polski organ rentowy w decyzji o istnieniu stosunku praw-

nego wskazywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego 

w innym państwie. Również sądy orzekające w niniejszej 

sprawie nie miały uprawnienia w zakresie badania istnie-

nia stosunku pracy stanowiącego tytuł ubezpieczenia spo-

łecznego w innym państwie członkowskim Unii. Zważywszy 

na to, że w niniejszej sprawie zachodzi konieczność zajęcia 

stanowiska przez instytucję ubezpieczeń społecznych pań-

stwa będącego miejscem pracy ubezpieczonej, SN za celowe 

uznał uchylenie nie tylko zaskarżonego wyroku i poprze-

dzającego go wyroku sądu pierwszej instancji, lecz także 

decyzji organu rentowego, aby organ ten rozpoznał sprawę 

we właściwym trybie.

Wyrok Sn

 z 9 stycznia 2014 r., sygn. akt i Uk 275/13

    AUTOPROMOCJA

    AUTOPROMOCJA

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: johnprctorbob@gmail.com

                               4 / 4