Ludwik - król Węgier 1370-1382
Przywilej w Koszycach -1374
•
-ograniczał podatek-poradlne
•
-zwalniał szlachtę z obowiązku budowy i reperacji zamków warownych
•
-odszkodowania dla szlachty za udział w wyprawach zagranicznych
Przywilej ten został uchwalony dla uzyskania poparcia dla swoich planów-tron miał być przeznaczony dla jednej z córek ( nie przewidywał tego układ z Kazimierzem
Wielkim ).Rezultat : zerwanie unii z Węgrami, Tron węgierski -Maria , Zygmunt Luksemburczyk , Tron polski -Jadwiga , Jagiełło (Litwa).
Litwa-twórca państwa litewskiego (XIII w. 1250- chwilowy układ z Krzyżakami , przyjął chrzest , 1253 koronacja ).Późniejsi władcy: Giedymir, Olgierd, Kiejstut.
Unia w Krewie- 1385
•
chęć zjednoczenia sił w walce z Krzyżakami
•
Polacy żądali wcielenia Litwy do Polski
•
Litwini podkreślali państwową odrębność Litwy
•
ślub z Jadwigą 1386 ( imię Jagiełły - Władysław i koronacja)
Unia w Horodle- 1413
•
potwierdziła odrębność Litwy i Polski
•
państwa połączone osobą władcy- Jagiełło-król polski
-„najwyższy książę Litwy”
Część polska- KORONA
litewska-WIELKIE KSIĘSTWO LITEWSKIE
Przywileje jedlneńsko-krakowskie 1430 i 1433
WOJNY POLSKO- SZWEDZKIE
LATA WOJEN BITWY DOWÓDCY WYNIK I POSTANOWIENIA
1605r. pod Kircholmem wygrana po stronie
Krzysztof Radziwiłł Polski
P Jan Karol Chodkiewicz
Karol IX (Szwecja)
1626- 1629r. o ujście Wisły Zygmunt III Waza 1629r.- Stary Targ, szwedzkie załogi pozostały
(Gdańsk) Stanisław Koniecpolski w portach pruskich, Gdańsk musiał płacić
Gustaw II Adolf kilkuprocentowy podatek od ceł.
SZ 1635r.- Sztumska Wieś, Szwedzi wycofali się
z miast pruskich i odebrano im cła, zatrzymali
Inflanty.
1655. 07r. pod Ujściem Karol Gustaw 1655r.08- ugoda w Kiejdanach, Litwa poddana
pospolite ruszenie władzy szwedzkiej.
1655r.12. 31- Tyszowce( konfederacja mająca na
SZ celu wypędzenie Szwedów z Polski).
1657r.- traktaty w Welawie Bydgoszczy(przyznanie
brandenburskiej linii Hohenzollernów władzy w
Prusach Książęcych.
1655.12r. Jasna Góra chłopi, szlachta, część 1660r.- traktat pokojowy w Oliwie
powstanie anty- wojsk koronnych zakończenie „potopu”.
Szwedzkie
P
WOJNY POLSKO- ROSYJSKIE
1610r.VII. 4 pod Kłuszynem Stanisław Żółkiewski 1619r.-rozejm w Dywilnie, do Polski przyłączono
Smoleńszczyznę, ziemię siewierską i czerniakowską
1632r. Smoleńsk Władysław IV 1634r.-pokój polanowski, kapitulacja Rosji,
Władysław IV zrzeka się tytułu cara i pretensji do tronu.
1648r. pod Korsuniem Władysław IV śmierć Władysława IV, klęska Polski
Żółtymi Wodami
i Piławcami
1651r.06.28-30 pod Beresteczkiem Jan Kazimierz 1651r.-ugoda w Białej Cerkwi
1652r.06. 2 pod Batohem 1654r.- ugoda perejesławska
1658r.- ugoda hadziacka
1660r. pod Cudnowem Lubomirski 1667r.- niekorzystny rozejm w Andruszowie
i Połonką Jurnoszka 1668r.-traktat pokojowy w Moskwie podpisany
Krzysztofa Grzymółtowskiego.
WOJNY POLSKO- TURECKIE
1672r. Kamieniec Podol- pokój w Buczaczu- Turcja dostała województwo
ski podolskie, bracławskie i kijowskie, a Polska
musiała płacić coroczny haracz.
1673r. pod Chocimiem Jan III Sobieski zwycięstwo Polski, układ w Żórawnie, Turcja
otrzymała Kamieniec Podolski i znaczną część Ukrainy.,
1684r.IX.12 pod Wiedniem Jan III Sobieski 1686r.- pokój Grzymółtowskiego, rozejm z Rosją.
1699r.-pokój w Karłowicach, panowanie Austrii na
Węgrzech, Wenecja zdobyła Peloponez, Polska
odzyskała stracone tereny.
•
zabieganie o uznanie praw dla Władysława przez Jagiełłę
•
gwarantowały one szlachcie nietykalność osobistą i majątkową, bez wyroku sądowego szlachcic nie mógł być uwięziony, a jego majątek nie mógł
być skonfiskowany
JAGIELLONOWIE
Elekcja- powoływanie do najwyższej władzy w państwie na drodze obioru. Elekcja odbywała się w
ramach dynastii.
Kolejni królowie Polski- Władysław Warneńczyk
-Kazimierz Jagiellończyk
-Jan Olbracht
Znaczenie unii polsko-litewskiej
•
Polska Kazimierza Wielkiego niezdolna była do samodzielnej polityki wobec Czech, cesarstwa i zakonu Krzyżackiego
•
Wspólne państwo polsko-litewskie stało się potęgą, zajmowało pozycję cesarstwa, zadecydowało o przebiegu konfliktu z Krzyżakami i innych wojen
•
Polska wchodząc w związek z Litwą reprezentowała kulturę chrześcijańskiego Zachodu ( ekspansja na wschód
ODKRYCIA GEOGRAFICZNE
Sławni żeglarze:
1.
Ferdynand Cortez (1485-1547) -konwistator hiszpański, zdobywca Meksyku; uczestnik podboju Kuby; 1519-21 opanował terytorium Azteków, zdobył stolicę
Tenochtitlan i został namiestnikiem zdobytych ziem ( tzw. Nowej Hiszpanii ); 1528 oskarżony o nadużycie władzy i odwołany do Hiszpanii ; 1530 wrócił do Meksyku ,
zachował tylko dowództwo wojskowe, 1535 dotarł do Kalifornii ;wskutek nieporozumień z wicekrólem Nowej Hiszpanii powrócił do kraju.
2.
Bartłomiej Diaz (1450-1503) -żeglarz portugalski; podczas wyprawy, której celem było opłynięcie południowego krańca Afryki, odkrył 1488 Przylądek Dobrej
Nadziei.
3.
Vasco da Gama (1460-1524) -żeglarz portugalski; odkrywca drogi morskiej do Indii; w wyprawie 1497-99 opłynął Przylądek Dobrej Nadziei i dotarł do Kalifatu
(Kożikode ) w Indiach ; w wyprawie 1502-03 założył faktorie portugalskie w Mozambiku i Indiach ; wyprawy Gama otworzyły drogę morską do Indii i pozwoliły
Europie nawiązać bezpośrednie stosunki handlowe i kulturalne z krajami Azji Południowej.
4.
Henryk Żeglarz (1394-1460) - królewicz portugalski; syn Jana I; organizował wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki wyprawy morskie, które umożliwiły późniejsze
znalezienie drogi morskiej do Indii ;zapoczątkował portugalską ekspansję na morzach świata i erę wielkich odkryć geograficznych.
5.
Krzysztof Kolumb (1451-1506) -żeglarz i podróżnik włoski w służbie hiszpańskiej; odkrywca Ameryki(12.X.1492). Kolumb przypuszczał, że Płw.Iberyjski leży na
przeciw i niezbyt daleko od Azji Wschodniej, a w przekonaniu o możliwości znalezienia drogi morskiej do Indii w kierunku zachodnim utwierdziły go listy i mapa
P.Toscanellego; projekt wyprawy przedstawił 1484 na dworze portugalskim, ale nie uzyskał poparcia; po długich staraniach w Hiszpanii dwór hiszpański zawarł 1492 z
Kolumbem umowę zwaną „Capitulatio”, zlecając mu kierownictwo wyprawy. W I wyprawie odkrył Morze Sargassowe , wyspę Guanahani , następnie Kubę i Haiti .W
II wyprawie odkrył m.in. Dominikę, Jamajkę. W III wyprawie dotarł 1 VIII 1498 do stałego lądu Ameryki Południowej. IV wyprawa opłynęła wschodnie wybrzeża
płw. Jukatan i Ameryki Środkowej , docierając do Przesmyku Panamskiego. Przed wyprawami przyznano Kolumbowi dziedziczny tytuł Wielkiego Admirała i
wicekróla odkrytych krajów ; na skutek intryg zmarł on w zapomnieniu i opuszczeniu w dwa lata po powrocie z ostatniej wyprawy. Kolumb był przekonany do końca
życia, że dotarł do Azji Wschodniej .
6.
Ferdynand Magellan (1480-1521) -podróżnik portugalski w służbie hiszpańskiej; jeden z największych odkrywców wszystkich czasów; relacje z wypraw
poprzedników nasunęły mu plan wyprawy do wysp Korzennych drogą na zachód , przez Ocean Atlantycki; za aprobatą króla hiszpańskiego Karola I wyprawa
Magellana wyruszyła z San Lucar, składała się z pięciu karawel. Wyprawa Magellana jako pierwsza w dziejach podróż dookoła świata, potwierdziła ostatecznie
kulistość Ziemi.
7.
Amerigo Vespucci (1451-1511) - żeglarz i podróżnik włoski; jego opisy podróży i mapy poznanych obszarów zyskały tak wielką popularność, że uznano go
odkrywcą Nowego Świata; nowo odkryty ląd nazwano imieniem Vespucciego , z inicjatywy M.Waldseemullera.
WŁADCY I POLITYCY W XVI, XVII, XVIII WIEKU.
Zygmunt III Waza- (1566-1632) król Polski od 1587r. król szwedzki 1592-98, syn króla szwedzkiego Jana III i Katarzyny Jagiellonki; ożeniony z Anną, córką Karola
(Habsburga), a po jej śmierci z siostrą Anny- Konstancją. Walczył o tron polski z arcyksięciem Maksymilianem, dążył do wzmocnienia władzy królewskiej i
wprowadzenia absolutyzmu wg wzorów hiszpańskich; współdziałał z papiestwem i Habsburgami; dążąc do odzyskania tronu szwedzkiego wplątał Polskę w przewlekłe
wojny ze Szwecją (1563-1721); interwencja w sprawach moskiewskich doprowadziła do wojny z Moskwą oraz do uzyskania nabytków terytorialnych (Smoleńsk,
Czernihów); wspomaganie Habsburgów spowodowało wojnę z Turcją; Zygmunt III Waza zajmował stanowisko ultrakatolickie i otaczał się jezuitami; za jego
panowania rozwinęła się kontrreformacja, została przeprowadzona unia brzeska; 1606 opozycja szlachecka wznieciła rokosz pod przywództwem Zebrzydowskiego.
Zygmunt III Waza przeniósł swą rezydencję do Warszawy; dokonał przebudowy Zamku Królewskiego; protektor i znawca sztuki, zwłaszcza muzyki, jego mecenat
odegrał ważną rolę dla rozwoju sztuki wczesnego baroku.
Jerzy Lubomirski- (1616-1667) marszałek wielki koronny od 1650, hetman polny koronny od 1657; wielokrotny poseł na sejmy, uczestnik bitwy pod Zborowe 1649 i
1651; odznaczył się w czasie wojny ze Szwecją i podczas najazdu Rakoczego 1655-1660; 1660 przyczynił się do skapitulowania wojsk rosyjsko- kozackich pod
Cudnowem; przywódca opozycji wobec polityki dworu, przeciwnik reform ustrojowych i ogłoszenia elekcji „vivente rege”; 1665 wywołał rokosz , który udaremnił
reformę państwa.
ROKOSZ LUBOMIRSKIEGO- zbrojne wystąpienie wszczęte 1665 przeciw Janowi Kazimierzowi przez J.S.Lubomirskiego, przeciwnika reform ustrojowych i
elekcji „vivente rege”; 1665-1666 zwolennicy Lubomirskiego zrywając sejmy paraliżowali działalność ustawodawczą, a on sam poparty przez część wojska koronnego
i szlachtę pobił oddziały królewskie pod Częstochową (1665)i Mątwami;1666 obie strony zawarły ugodę w Łęgowicach, Lubomirski ukorzył się przed królem, a Jan
Kazimierz zrezygnował z planów elekcji „vivente rege”.
Władysław Siciński- (?-1664) stolnik upicki, poseł na sejmy; wprowadził do praktyki sejmu polskiego „liberum veto”, zrywając 1652 sejm z polecenia J. Radziwiłła
(sprzeciwił się przedłużeniu obrad sejmowych).
Michał Korybut Wiśniowiecki- (1640-1673) król polski od 1669, syn Jeremiego Michała i Gryzeldy Konstancję z Zamojskich; małżeństwo z arcyksiężniczką Eleonorą
Marią (1670), siostrą cesarza Leopolda I, zbliżyło go do Austrii, stanowiąc oparcie przeciw stronnictwu francuskiemu; był władcą nieudolnym; panowanie jego
wypełniały wewnętrzne walki stronnictw (gołąbska konfederacja i szczebrzeszyńska konfederacja); większość sejmów została zerwana; 1672 Wiśniowiecki odnowił z
Brandenburgią dawny układ, z Moskwą pozostawał w rozejmie; 1672 Turcy zdobyli Kamieniec Pomorski, zmuszając Rzeczpospolitą do zawarcia niekorzystnego
traktatu w Buczczu.
Jan II Kazimierz Waza- (1609-1672)król polski od 1648-1668, tytularny król szwedzki, syn Zygmunta III Wazy i Konstancji z Habsburgów, przyrodni brat Władysława
IV; w czasie wojny 30- letniej służył w armii austriackiej (od 1635), 1638-1640 więziony we Francji jako sprzymierzeniec Habsburgów; 1643 wstąpił do zakonu
jezuitów, a następnie został mianowany kardynałem; 1648 obrany, a1649 koronowany na króla polskiego. Za panowania Jana Kazimierza kraj uległ ruinie
gospodarczej na skutek licznych wojen, m.in. z Kozakami, Rosją, Tatarami, Węgrami, Brandenburgią, a szczególnie ze Szwecją; 1655, w czasie najazdu Szwecji,
opuszczony przez część szlachty i magnaterii, wydał uniwersał wzywający naród do walki z wrogiem, a następnie przy pomocy konfederacji tyszowieckiej kierował
walką ;1656 złożył tzw. śluby lwowskie, w których zobowiązał się do m.in. do poprawy doli chłopów; po odparciu najazdu Rakoczego zawarł 1657 z elektorem
brandenburskim traktaty welawsko- bydgoskie; 1660 podpisał ze Szwecją pokój w Oliwie. Bezskutecznie dążył do przeprowadzenia reformy państwa, wzmacniającej
władzę króla; próby te doprowadziły do wybuchu rokoszu Lubomirskiego; wobec niemożliwości przeprowadzenia reform, 1668 abdykował i wyjechał do Francji.
Władysław IV Waza- (1595-1648), król polski od 1632, tytularny król szwedzki, syn Zygmunta III Wazy, brat Jana II Kazimierza, ożeniony z Ludwiką Marią; 1610
powołany na tron moskiewski, dwukrotnie (1612 i 1647/18) odbywał nieudane wyprawy na Moskwę w celu objęcia tronu; dążył do wzmocnienia władzy królewskiej,
w polityce wewnętrznej opierał się na skupionej wokół dworu grupie oświeconych magnatów (J. Ossoliński); 1632- 1634 prowadził zwycięską wojnę z Moskwą,
zakończoną pokojem w Polanowie; 1635 zawarł ze Szwecją rozejm w Sztumskiej Wsi; planował wojnę z Turcją, do której nie doszło ze względu na sprzeciw magnatów
i szlachty; 1647 zawarł porozumienie z Rosją w celu wspólnego zwalczania najazdów tatarskich; organizator polskiej floty, zbudował twierdzę Władysławowo; popierał
rozwój sztuki barokowej.
Jan III Sobieski- (1629-1696) król polski od 1674, syn Jakuba, wojewody ruskiego; od 1648 uczestnik walk z Kozakami, Tatarami, Szwecją, Moskwą i Turcją; przez
małżeństwo z Marią Kazimierą d’Arquien związał się ze stronnictwem dworskim; podczas rokoszu Lubomirskiego czynnie poparł króla; 1665 mianowany został
marszałkiem wielkim koronnym, 1666 hetmanem polnym; 1667 odniósł zwycięstwo pod Podhajcami; od 1668 hetman wielki koronny; po abdykacji Jana Kazimierza
stał na czele partii francuskiej przeciwnej Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu (konfederacja szczebrzeszyńska); 1672 nie zdołał przeszkodzić najazdowi
tureckiemu i traktatowi buczackiemu; 1673 odniósł zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem; utorowało mu ono drogę na tron polski po śmierci Wiśniowieckiego; w
czasie swego panowania starał się wzmocnić władzę królewską i powściągnąć samowolę magnacką; dostrzegając zagrożenie Brandenburgii, Prus i cesarstwa dążył do
zmiany polskiej polityki zagranicznej przez zawarcie pokoju z Turcją, poprawy stosunków z Rosją i wspólnego wystąpienia z Francją i Szwecją przeciw Brandenburgii
w celu odzyskania Prus Książęcych (traktat jaworowski); atakowany przez opozycją magnacką odstąpił jednak od tych planów; 1683 podpisał traktat przyjaźni z
Austrią i rozgromił wojska tureckie oblegające Wiedeń (odsiecz wiedeńska), następnie kontynuował wojnę z Turcją w ramach Ligi Świętej; 1686 zawarł z Rosją pokój
wieczysty (tzw. pokój Grzymułtowskiego). Jan III Sobieski pozostawił po sobie pamięć jako znakomity wódz, śmiały i przewidujący polityk, mecenas sztuki
(Wilanów), autor Listów do Marysieńki (wybór 1962).
Krzysztof Grzymułtowski- (1620-1687) wojewoda poznański od 1679, dyplomata; 1655 uczestnik konfederacji tyszowieckiej; 1660 brał udział w ratyfikacji pokoju
oliwskiego; 1665 stojąc na czele opozycyjnej szlachty wielkopolskiej przystąpił do rokoszu Lubomirskiego; zwolennik elekcji Jana Sobieskiego; 1683 przeciwstawił się
wojnie z Turcją; powołany na komisarza do spraw rokowań pokojowych z Rosją, zakończył je „pokojem wieczystym”, zawartym 1686 w Moskwie (tzw. traktat
Grzymułtowskiego), utrwalającym warunki andruszowskiego rozejmu.
JAN II KAZIMIERZ- w 1648 został obrany królem po śmierci swojego brata Władysława IV, poślubił żonę Ludwikę Marię po zmarłym władcy. Był to czas „Powstania
Chmielnickiego”. W 1649 podpisał ugodę zborowską. Odniósł zwycięstwo w trzydniowej bitwie pod Beresteczkiem w 1651 nad połączonymi siłami tatarsko-
kozackimi. Walki polsko- kozackie zostały przerwane na krótko układem w Białej Cerkwi (1651). W 1652 nastąpiła krwawa bitwa pod Batohem, zakończona w
1654 układem rosyjsko- kozackim w Perejesławiu (przyłączenie Ukrainy naddnieprzańskiej do Rosji). Przez połączenie sił z Tatarami udało się odeprzeć atak wojsk
kozacko- rosyjskich w 1655, ale głównym powodem ich wycofania się był najazd Szwedów na Polskę. Karol IX wykorzystując osłabienie sił Polski zerwał rozejm
zawarty w Sztumskiej Wsi, który miał obowiązywać 26 lat, i uderzył na Wielkopolskę i Litwę. Informacji o sytuacji w Polsce udzielał mu zdrajca- Hieronim
Radziejowski. Pod Ujściem, w 1655 nastąpiła kapitulacja i zawarto w Kiejdanach ugodę (Litwa poddana władzy szwedzkiej). Następnie poddały się Warszawa i
Kraków. Jan Kazimierz opuszczony przez szlachtę musiał uciekać z żoną na Śląsk, ponieważ domagano się jego abdykacji. Magnaci i kler liczyli na zachowanie
dotychczasowej pozycji, na zwolnienie od podatków, sprawowanie władzy państwowej, wolność osobistą i religijną, dlatego poddali się władzy szwedzkiej, ale uboższa
szlachta, mieszczaństwo i chłopi dotkliwie odczuwali rosnące z tygodnia na tydzień gwałty i grabieże. Obudziło to nastroje buntu i nienawiści. W 1655 wybuchło
powstanie antyszwedzkie (wojska koronne). Jan Kazimierz wydał uniwersał wzywający do walki z najeźdźcą. W Tyszowicach zawiązała się konfederacja szlachecka
(mająca na celu wypędzenie Szwedów z Polski). W grudniu 1655 Polska obroniła klasztor paulinów w Jasnej Górze. W 1656 Jan Kazimierz powrócił do kraju. W
czerwcu 1656 przyrzekł w „ślubach lwowskich”, że zatroszczy się o polepszenie doli ludu. Karol Gustaw wraz z elektorem brandenburskim najechał na Polskę, ale
Stanisław Czarniecki i Jerzy Lubomirski zdołali odeprzeć atak. Elektor za cenę zrzeczenia się przez Polskę zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi odstąpił od sojuszu
ze Szwecją. 3 maja 1660 zawarto pokój w Oliwie, w którym Jan Kazimierz zrzekł się praw do korony Szwecji, która zatrzymała Inflanty. Polska za utrzymanie swych
posiadłości zapłaciła ruiną gospodarczą i osłabieniem politycznym państwa. Jana Kazimierz bezskutecznie dążył do przeprowadzenia reformy państwa, wzmacniającej
władzę króla, próby te doprowadziły do wybuchu rokoszu Lubomirskiego (1666 pokonał armię królewską pod Mątwami). W 1668 Jan Kazimierz abdykował (zrzekł
się tronu) i wyjechał do Francji.
MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI- po abdykacji Jana II Kazimierza wybrano na króla M. K . Wiśniowieckiego. Panował przez 4 lata (1669- 1673). Był
nieudolnym i niedołężnym władcą, nie był w stanie rozwiązać trudności nękających Polskę. Jego panowanie wypełniały wewnętrzne walki stronnictw. W 1672
Turcy najechali na Polskę, która nie była przygotowana do stawienia czoła inwazji tureckiej. Zrywanie sejmów, pustki w skarbie- uniemożliwiały przygotowanie
skutecznej obrony. Mehmet IV mógł bez przeszkód wkroczyć do Polski. W 1672 padł Kamieniec Podolski. W październiku podpisano upokarzający traktat w
Buczaczu (Polska straciła ziemie: woj.bracławskie, Podole, i płd. Kijowszczyznę; zobowiązała się także płacić coroczny haracz; stała się lennikiem tureckim). Po
tym wydarzeniu szlachta zapomniała o sporach, a sejm uchwalił podatki na armię. Na jej czele stanął Jan Sobieski, który w listopadzie 1673 odniósł zwycięstwo
pod Chocimiem. One utorowało mu drogę do tronu, wolnego po śmierci Michała Korybuta.
JAN III SOBIESKI- stąpił na tron po śmierci Michał Korybuta Wiśniowieckiego. Drogę na tron utorowało mu zwycięstwo pod Chocimiem w 1673 w wojnie z Turcją.
Na tron wstąpił w 1674. Brak środków na prowadzenie dalszej wojny spowodowało podpisanie rozejmu w 1676 w Żórawnie. W rękach Turcji pozostawało Podole
wraz z twierdzą kamieniecką. Jan III Sobieski należał do stronnictwa francuskiego m.in. pod wpływem swojej żony. W 1675 zawarł w Jaworowie tajny sojusz
polsko- francuski, który przewidywał iż Polska zaatakuje Prusy Książęce, a Francja nakłoni sułtana do zwrotu zagarniętych przez niego terytoriów
Rzeczypospolitej. Jednak na drodze do realizacji tych planów stanęła opozycja szlachecko- magnacka, dwór papieski i kler polski. Sobieski został zmuszony do
wyrzeczenia się projektu ataku na Prusy Książęce. W 1683 Jan III Sobieski podążył z odsieczą stolicy Austrii. O zwycięstwie zadecydowała polska husaria.
Zabłysły tu w pełni zdolności dowódcze Jana Sobieskiego, który z tej bitwy odniósł liczne korzyści. W 1684 Sobieski przyłączył się do tzw. „ligi świętej” (Austria,
Wenecja, państwo papieskie) , pod sztandarami której prowadził długie wojny z Turcją i Tatarami. Król pragnął aby jego syn Jakub zasiadł na tronie Mołdawii,
jednak nie udało mu się to. W 1686 król zawarł z Rosją „wieczysty pokój” (traktat Grzymułtowskiego); celem uzyskania pomocy ze strony Rosji w działaniach
antyszwedzkich. Rosnące znużenie wojną, nie przynoszącą żadnych korzyści, powodowało próby zawarcia pokoju z Turcja. Za każdym razem jednak niweczyła je
opozycja magnacka. W 3 lata po śmierci Jana III Sobieskiego zawarto w 1699 w Karłowicach pokój, na mocy którego Polska odzyskiwała Podole z Kamieńcem i
woj. kijowskie z bracławskim. W czasie swego panowania Sobieski starał się wzmocnić władzę królewską i powściągnąć samowolę magnacką, dążył do zmiany
polityki zagranicznej; pozostawił po sobie pamięć jako znakomity wódz, śmiały i przewidujący polityk, mecenas sztuki (Wilanów), autor Listów do Marysieńki.
CECHY REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ W ANGLII XVIII w.
Przejście od przemysłu Zastosowanie nowych Pojawienie się Ukształtowanie się
manufakturowego do surowców ( bawełna, nowego źródła proletariatu przemysłowego.
fabrycznego. węgiel kamienny i inne ). energii (pary wodnej).
PRZEOBRAŻENIE SPOŁECZNO- GOSPODARCZE ANGLII XVIII w.
Wzrasta Wzrasta Powstają Anglia- krajem
liczba Powstają nowe zapotrzebowanie Znajdują zmechanizowane Rozwija się przemysłowym
ludności. miasta i okręgi. na towary. zastosowanie fabryki handel. i potęgą
nowe surowce zatrudniające gospodarczą.
i źródła energii. robotników
najemnych.
USTRÓJ PARLAMENTARNY W ANGLII XVIII w.
WYBORY: Król posiadał prawo
na podstawie średniowiecznego mianowania ministrów wg
systemu wyborczego. zasady „ Król panuje, a rząd
Działają dwie partie od XVIII w. rządzi”.
- Torysów (poglądy konserwatywne)
- Wików (poglądy demokratyczne)
PARLAMENT: RZĄD:
decydował o sprawach państwa Rząd odpowiedzialny Premierem zostawał
i polityce zagranicznej. Jego skład: przed parlamentem. najczęściej lider partii
- Izba Lordów (skład pochodził mającej większość
z nominacji królewskiej i pochodzenia) w parlamencie.
- Izba Gmin (jej posłów wybierano na MINISTROWIE
siedem lat).
August II Mocny – (1670-1733) elektor saski z dynastii Wettinów (jako Fryderyk August I) od 1694; król polski 1697-1706 i od
1709; zwolennik władzy absolutnej; przeprowadził w Saksonii szereg reform politycznych i gospodarczych; 1700 jako elektor saski przystąpił do wojny północnej,
wplątując w nią Polskę; 1704 opozycyjna szlachta skupiona w konfederacji warszawskiej ogłosiła, przy poparciu szwedzkim, królem polskim Stanisława
Leszczyńskiego; w wyniku klęsk wojsk saskich i wkroczenia Szwedów do Saksonii August II abdykował, podpisując traktat w Altranstädt; powrót na tron polski
91709) umożliwiły mu zwycięstwo rosyjskie pod Potławą i pomoc Piotra I oraz poparcie szlachty skupionej w konfederacji sandomierskiej; obawa przed
absolutyzmem oraz ekscesy wojsk saskich doprowadziły do zawiązania konfederacji zwanej tarnogrodzką (1715-1717), zakończonej za pośrednictwem rosyjskim
kompromisowym układem warszawskim i Sejmem Niemym; ostatnie lata rządów Augusta II upłynęły na przedstawianiu planów rozbioru Polski na dworach
europejskich; interesy Polski podporządkowywał celom dynastycznym; Saksonia przeżyła pod jego rządami okres rozkwitu gospodarczego i kulturalnego.
August III – (1696-1763) elektor saski (jako Fryderyk August II) i król polski od 1733, syn Augusta II; osiągnął tron dzięki zbrojnej interwencji wojsk rosyjskich i
saskich, które pokonały kontrkandydata Stanisława Leszczyńskiego oraz popierającą go konfederację dzikowską; pozbawiony szerszych koncepcji politycznych
rządził poprzez faworytów, zwłaszcza H. Brühla (od 1738); współdziałanie (1743-1752) z „Familią” Czartoryskich nie przynosiło rezultatów; w polityce
zewnętrznej współdziałał z Rosją; w dobie wojen śląskich lawirował między Austrią a Prusami, ułatwiając Prusom zajęcie Śląska; panowanie Augusta III było
okresem walki koterii magnackich, rosnącej zależności Polski od sąsiadów i szczytowej dezorganizacji ustrojowo – politycznej.
Stanisław August Poniatowski – (1732-1798), król polski 1764-1795, syn Stanisława Poniatowskiego i Konstancji z Czartoryskich; obrany królem przy poparciu
Familii i Katarzyny II; dążył do wzmocnienia władzy królewskiej; popierał reformy Czartoryskich i Kodeks Andrzeja Zamoyskiego; założył Szkołę Rycerską
91765), protegował zreformowane szkolnictwo pijarskie, a od 1773 Komisję Edukacji Narodowej mecenas literatury (inicjator „Monitora”, organizator obiadów
czwartkowych), teatru, sztuki (przebudowa Zamku Królewskiego, budowa zespołu pałacowego Łazienek); popierał zakładanie manufaktur (kompania Manufaktur
Wełnianych 1767, królewska wytwórnia broni w Kozienicach); z jego inicjatywy zbudowano w Warszawie mennicę, ludwisarnię, wytwórnię fajansu w
Belwederze; opiekował się górnictwem; badał możliwość odbudowy kopalni olkuskich; starał się podnieść produkcję soli w Wieliczce, mianował Komisję Górniczą
(1782). Opiekującą się produkcją miedzi w okolicach Kielc; po I rozbiorze zwolennik współpracy z caratem; w okresie Sejmu Czteroletniego współdziałał ze
stronnictwem patriotycznym w przeprowadzeniu reform, współautor Konstytucji 3 maja 1791; wobec zbrojnej interwencji Rosji (wojna polsko- rosyjska 1792)
przystąpił do konfederacji targowickiej; podczas powstania kościuszkowskiego, odsunięty od władzy, starał się uzyskać pewien wpływ na bieg wypadków, popierał
umiarkowane skrzydło powstania; po III rozbiorze abdykował i wyjechał na rozkaz Katarzyny II do Grodna; zmarł w Petersburgu.
Tadeusz Kościuszko - urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie na Wołyniu. W latach 1765-69 uczył się w Szkole Rycerskiej w Warszawie, następnie
wysłany został jako stypendysta królewski do Paryża na studia inżynieryjne. Do kraju powrócił w 1774 r. ,jednak konflikt z hetmanem Józefem Sosnowskim,
którego córkę chciał poślubić, skłonił go do opuszczenia Polski. W 1775 r. wyjechał do Ameryki, aby wziąć udział w wojnie o niepodległość Stanów
Zjednoczonych. Mianowany tam pułkownikiem, a potem generałem brygady odznaczył się przy oblężeniu Saratogi, ponadto ufortyfikował West Point nad rzeką
Hudson, ważny punkt strategiczny, jedną z kwater prezydenta J. Waszyngtona. Po powrocie do kraju w 1784 r. osiadł w rodzinnych Siechnowiczach. Po
reorganizacji armii polskiej w okresie reform Sejmu Czteroletniego wszedł do służby wojskowej w randze generała – majora. Brał udział w wojnie 1792 r. w
obronie Konstytucji 3 Maja, odznaczając się m.in. w bitwie pod Dubienką. Po przystąpieniu króla do Targowicy podał się do dymisji, zwiększając tym jeszcze
moralny autorytet jakim cieszył się w kraju i zagranicą. Wyznaczony w 1793 r. przez patriotów na wodza przyszłego powstania w Polsce, w marcu 1794 r.
ogłoszeniem Aktu Powstania rozpoczął insurekcję jako dyktator z tytułem naczelnika. W kwietniu tego roku odniósł zwycięstwo pod Racławicami, 6 maja ogłosił
Uniwersał połaniecki, znoszący poddaństwo osobiste. Po klęsce maciejowickiej ranny Kościuszko dostał się do rosyjskiej niewoli. Uwolniony przez cara Pawła I
udał się do Ameryki, a następnie do Francji, aby podjąć działalność niepodległościową na emigracji. Po zdobyciu władzy przez Bonapartego, niechętny jego
dyktaturze stopniowo odsunął się od życia politycznego. Zmarł 5 października 1817 r. w Solurze w Szwajcarii. W następnym roku zwłoki jego sprowadzono do
kraju i pochowano na Wawelu.
Postanowienia Uniwersału:
Znaczny udział Znosi poddaństwo Ogranicza Pan nie może Zapewnia chłopom
chłopów w powstaniu osobiste chłopów pańszczyznę usunąć chłopa opiekę władz powstańczych
(wolność osobista) z gospodarstwa (dozorców państwowych)
( poczucie
stabilizacji)
Przymuszanie chłopów
do pańszczyzny
(szlachta nie chciała
do końca stracić praw
wobec chłopów)
Sabotowanie przez
szlachtę zarządzeń
powstańczych
Realizacja
Postanowień.
Tadeusz Kościuszko w pełni doceniał znaczenie poparcia powstania przez szerokie masy ludowe, rozumiał, iż sama szlachta nie wywalczy niepodległości.
Z drugiej strony jednak obawiał się radykalnego rozwiązania sprawy chłopskiej, aby nie odstręczać szlachty. Zdecydował się więc na częściową reformę,
któraby skłoniła chłopów do wzięcia udziału w powstaniu. 7 maja 1794 r. w obozie pod Połańcem wydał Uniwersał, zwany stąd połanieckim. „Osoba
wszelkiego włościana jest wolna” – brzmiały słowa Uniwersału znoszącego poddaństwo. Uczestników powstania akt ten całkowicie zwalniał od
pańszczyzny, wszystkim innym chłopom częściowo ją zmniejszał. Zapewniał utworzenie komisji, które miałyby roztoczyć nad ludem wiejskim opiekę,
przewidzianą w Konstytucji 3 Maja. Pomimo swej połowiczności Uniwersał miał charakter postępowy – był próbą wprowadzenia kontroli nad stosunkiem
pana do chłopa.
PRZYCZYNY UPADKU PAŃSTWA POLSKIEGO W 1794 r.
Bezpośrednią przyczyną upadku państwa polskiego była dbałość szlachty o własny interes. Liczyła się
tylko tzw. prywata. Istotną sprawą był także konflikt wewnętrzny w państwie, walka o władzę pomiędzy
ugrupowaniami magnackimi – Potockich i Czartoryskich, następnie sprawa dysydencka, czyli podburzanie
przez Repnina szlachty i katolików do walki z innowiercami. Także elekcja Stanisława Augusta
Poniatowskiego, który, mimo że był dobrze wykształcony, miłośnik nauk i sztuk pięknych, okazał się naiwny i
lekkomyślny. Słabego charakteru, nie znał się dobrze na ludziach, otaczał się często jednostkami, które mu
wprawdzie bardzo wiele zawdzięczały lecz niejednokrotnie działały na jego szkodę i na szkodę kraju. Chciał
przeprowadzić reformy ustrojowe w Polsce, które dźwignęłyby kraj z upadku. Uważał, że reformy takie można
przeprowadzić jedynie w oparciu o Rosję i dlatego głosił konieczność ścisłej z nią współpracy. Niefortunne było
związanie się z Katarzyną II, która prowadziła wrogą propagandę przeciwko polskim patriotom.
Państwo nie miało dobrej organizacji i jedności głosów. Wolna lekcja to uniemożliwiała, ponieważ każde
ugrupowanie (mające często poparcie w innym państwie), wybierało przywódcę, którego decyzje na szczeblu
państwowym rzadko były kontynuacją reform poprzednika. Brak ciągłości określonych zmian w państwie (a
często ich całkowita odmienność) powodowały niespójność polityki polskiej.
Dalsze przyczyny to tzw. Targowica, czyli zdrada państwa przez magnatów i przejście króla na ich stronę,
poddaństwo chłopów wobec posiadającej władzę szlachty, upadek Powstania Kościuszkowskiego, mimo
początkowych sukcesów i patriotyzmowi mas ludowych. Ważną rolę odegrał tu brak poparcia dla powstania ze
strony państw europejskich. Kościuszko wyjeżdżając do Francji spotkał się z niezbyt życzliwym nastawieniem
do naszego kraju.
Polska była słabym krajem, zdanym tylko na własne siły. Zaborcy byli potężniejsi. Dążyli do powiększenia
swojego terytorium, nie zwracając uwagi na różnorodność kultur, wyznania i obyczajowości połączonych za
sobą ziem. Jednym z przykładów takiego traktowania było zagarnięcie przez Austrię obszaru między Bugiem,
Wisłą i Pilicą z Krakowem, jako rekompensaty za straty poniesione w walce z Francją.
Upadek Polski nastąpił w chwili, gdy cały kraj dźwigał się własnymi siłami z regresu w jakim się znalazł,
gdy proces kształtowania się i pogłębianie jedności narodowej, był już daleko posunięty i naród odradzał się
kulturowo. Polska znikła jako państwo pod naporem sił krajów zaborczych. Mimo wykreślenia nazwy naszego
kraju z ówczesnych map, zahartowany naród polski ciągle jednak istniał i podjął (nie pierwszy i nie ostatni raz)
walkę o niepodległość.
KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO
22 LIPCA 1807 ROKU
Składała się z 13 tytułów, podzielonych na 89 artykułów.
-
Podział kraju na 6 departamentów z 6 prefekturami
-
Wprowadzała Kodeks Cywilny
-
Wszystko było własnością pana, choć zniesiono pańszczyznę
-
Ustrój monarchii konstytucyjnej
-
Korona była dziedziczna w rodzinie elektorów Saskich
-
Władza trójdziałowa
Ustawodawcza Sądownicza Wykonawcza
Sejm dwuizbowy, izba Niezupełna niezawisłość Król + rząd
Senatorska i poselska. Sejm sądu. Sędziego nie można Inicjatywa ustaw, zwoływa-
zbierany co 2 lata na 15 dni. odwołać bez wyroku sejmu. nie sejmów i sejmików, król
Do sejmu należy: Dożywotność sędziów z prawem może zasiadać w senacie
ustalanie prawa podatkowego odwoływania sędziów apela- i powoływać rząd. Majątek
reformy cyjnych. króla to 7 milionów złotych
układanie i debatowanie nad ustawami polskich ( ziemie + gotówka,
głosowanie tajne projektów Pałac Warszawski i Saski ).
ustalonych przez króla
projekty te były poddawane
pod veto senatu
głosowanie większością
Izba poselska składała się 60 posłów z
sejmików (posłowie powinni być starsi niż
24 lata) + 40
deputowanych z gmin. Urząd poselski trwał
9 lat. 1/3 posłów zmieniała się co 3 lata. Na
czele Izby poselskiej stał mianowany przez
króla marszałek.
WAŻNIEJSZE DATY Z DZIEJÓW POLSKI
1764
– Tajne przymierze prusko – rosyjskie przeciw Rzeczypospolitej
Reformy sejmu konwokacyjnego
1764 – 1795 – Stanisław August Poniatowski
1764 – 1784 – „Monitor” – pod redakcją Bohomolca
Budowa kanału Ogińskiego
1766 – Założenie Szkoły Rycerskiej
Założenie Kompanii Manufaktur Wełnianych
1767
– Konfederacja słucka, toruńska i radomska
Uchwalenie Praw kardynalnych pod gwarancją Rosji. Porwanie senatorów.
Obalenie dziedzicom prawa skazywania na śmierć poddanych.
„Suplika torczyńska”
1767
– Koliwszczyzna
1768 – 1771
– Konfederacja barska
1768
– Austria zajmuje część Wielkopolski
„Zabawy przyjemne i pożyteczne”
1769
– Prusy przeprowadzają „kordon sanitarny” przez Wielkopolskę
1770
– Upadek Manufaktur Wełnianych
1771
– I rozbiór Polski
1771
– Prace nad przekopaniem Kanału Bydgoskiego
1773 – 1775
– Sejm porozbiorowy. Rada Nieustająca
1775 – Traktat handlowy z Prusami
„Towarzystwo Ksiąg Elementarnych”
1776
– Powołanie Komisji Kodyfikacyjnej
1777
– Reforma Uniwersytetu Jagiellońskiego przez Hugona Kołłątaja
„Listy Patriotyczne” – J. Wybickiego
1778
– Odrzucenie rządowego projektu reformy podatkowej
Wyszedł drukiem projekt „Kodeksu” Andrzeja Zamoyskiego
Przekład „Listów Perskich” Monteskiusza
Przekład pierwszej księgi „Umowy społecznej” Rousseau
1779
– Śmierć Kazimierza Pułaskiego pod Savannah
1780
– Odrzucenie przez sejm „Kodeksu” Zamoyskiego
1781 – 1784 – Budowa Kanału Królewskiego
1782 – 1792 – „Pamiętnik Polityczny i Literacki” księdza Piotra Świtkowskiego
1784
– Przekład książki J. J. Rousseau „O początku i zasadach nierówności
między ludźmi”
Uruchomienie kanału Ogińskiego
Pierwszy piorunochron w Polsce na wieży Zamkowej w Warszawie
1784
– Pierwszy balon w Warszawie braci Mongolfierów
1785
– Zarządzenie przeciwstrajkowe magistratu Poznania
1786
– Rozluźnienie stosunków prusko – rosyjskich po śmierci Fryderyka II
1787
– Spotkanie w Kaniowie Stanisława Augusta z Katarzyną II
Stanisław Staszic: „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”
G. Piramowicz: „Powinności nauczyciela”
„Społeczeństwo Fabryki Krajowej Płóciennej”
1788
– Hugo Kołłątaj: „Do Stanisława Małachowskiego Anonima listów kilka”
1788 – 1792
– Sejm Czteroletni
1789
– Obalenie gwarancji rosyjskiej
Deputacja do Sprawy Reformy Żydów
Polemiczne pisma Rzewuskiego i Kołłątaja w sprawie dziedziczności tronu
Dopuszczenie do Senatu Biskupów unickich
Wybory do Sejmu. Połączenie się króla z „obozem patriotycznym”
1791
– 24 III Prawo o sejmikach
18 IV Prawo o miastach
3 V Konstytucja 3 Maja
V Apel „hetmańczyków” do Katarzyny II o interwencję
Klub Przyjaciół Konstytucji 3 Maja
1792
– Konfederacja targowicka
Wojna polsko – rosyjska
Lokalne powstania na Śląsku
1793
– Konwencja rozbiorowa.
II rozbiór Polski
Sejm w Grodnie
Emigracja drezdeńska wydaje pracę „O ustanowieniu i upadku
Konstytucji 3 Maja
Powstanie we Wrocławiu
1794
– 24 III Wybuch powstania kościuszkowskiego
4 IV Zwycięstwo pod Racławicami
17 IV Insurekcja warszawska
23 IV Powstanie w Wilnie
7 V Uniwersał połaniecki
8-9 V Sąd ludu warszawskiego nad zdrajcami
28 V Powołanie Rady Najwyższej Narodowej
6 VI Bitwa pod Szczekocinami
8 VI Klęska Zajączka pod Chełmem
15 VI Upadek Krakowa
28 VI Wieszanie zdrajców w Warszawie
VII – VII Walki na przedpolu Warszawy. Oblężenie stolicy
12 VIII Upadek Wilna
VIII Powstanie w Wielkopolsce
5 – 6 IX Odwrót wojsk pruskich spod Warszawy
IX Przybycie Suworowa na teren działań wojennych
10 IX Bitwa pod Maciejowicami
20 IX Uchwała Rady Najwyższej o nadaniu ziemi chłopom – powstańcom
4 XI Szturm Pragi. Śmierć gen. Jasińskiego
9 XI Kapitulacja Warszawy
1795
– 24 X Podpisanie porozumienie o III rozbiorze Polski
25 XI Abdykacja Stanisława Augusta
1797
– Legiony Polskie we Włoszech
1799
– Konsulat we Francji
1804
– Napoleon I cesarzem Francuskim
Kodeks Napoleona
1807
– Pokój w Tylży
Powstanie Księstwa Warszawskiego
1812 – 1813
– Kampania rosyjska Napoleona
1813
– Upadek Księstwa Warszawskiego
1815
– „100 dni” i zesłanie Napoleona na Wyspę Św. Heleny
Napoleon i przyczyny jego upadku.
Napoleon największy człowiek czynu, jakiego znają dzieje, posiadał niezrównoważoną siłę woli i geniusz militarny,
w epoce nowożytnej był twórcą najpotężniejszego mocarstwa w Europie. Wielki jako wódz, okazał się pierwszorzędnym
administratorem i prawodawcą, niszczył przywileje, odrębności średniowieczne, wprowadzając ustrój oparty na
równości, oraz nowoczesne urządzenia administracyjne. Włochy zawdzięczają Napoleonowi, pierwsze częściowe
zjednoczenie oraz rozwój sił narodowych. Doniosłą rolę odegrał Napoleon w dziejach Polski, gdy po III rozbiorze,
zdawało się, że nie tylko państwo polskie zniknęło z mapy Europy, ale również naród skazany został na zagładę.
Żywioły patriotyczne, podjęły akcję w kierunku wywalczenia niepodległości w oparciu o Francję. Pod patronatem
Napoleona powstały na ziemi włoskiej Legiony Polskie, które przypominały światu o istnieniu Polski i stały się
odrodzeniem patriotyzmu i cnót żołnierskich. Po pokoju paryskich w 1801 r., Napoleon skazał Legiony prawie na
zagładę, wysyłając część ich na San – Domingo, resztę na służbę we Włoszech. W 1806 r. rozgromiwszy Prusy poruszył
sprawę Polski, dając możność stworzenia wojska i władz cywilnych, wynikiem było powstanie Księstwa
Warszawskiego. Pomimo krótkiego czasu istnienia i szczupłych rozmiarów terytorialnych, Napoleon wprowadzał szereg
nowych urządzeń i pojęć, jak: zniesienie poddaństwa, równość wobec prawa i sejm, w którym zasiadali przedstawiciele
wszystkich warstw społecznych. Zmartwychwstała armia polska położyła wielkie zasługi i ofiary w walce za obcą
sprawę w Hiszpanii i kryjąc odwrót armii Napoleona z pod Moskwy w 1812 r. Napoleon nie zrobił wszystkiego, czego
Polacy po nim oczekiwali, niejednokrotnie naraził ich na bolesny zawód, ale wydobył sprawę polską z nicości na szeroką
widownię europejską i zmusił pośrednio rządy mocarstw rozbiorowych na kongresie wiedeńskim, do realizacji
dotychczasowego do niej stosunku, cały rozwój sprawy polskiej w epoce porozbiorowej, łańcuch walk o niepodległość,
tkwi korzeniami w dobie napoleońskiej.
Napoleon popełniał jednak błędy, które przyczyniły się do jego klęski i upadku. Obsadzał trony podbitych państw
członkami swojej rodziny, często byli to ludzie prości i niedoświadczeni w sprawowaniu władzy, toteż narody podbite
buntowały się. Na przykład, gdy potęga Napoleona osiągnęła swój szczytowy punkt (po ogłoszeniu blokady
kontynentalnej), począł budzić się budzić opór ujarzmionych i rozdrażnionych narodów. Gdy Napoleon zmusił w 1807 r.
króla hiszpańskiego do abdykacji i osadził na tronie swego brata Józefa, wybuchło powstanie ludowe, które poparte
przez Anglię, stawiało skuteczny opór.
Bezpośrednią przyczyną była jednak kampania rosyjska z 1812 / 1813 r. Cesarz miał zamiar podbić Rosję i
sprowadzenia jej – tak jak Austrię i Prusy – do roli wasala. W 1812 przeszedł przez Witebsk i Wilno. Armia
Aleksandra I unikała jednak walki, wciągając Francuzów w głąb państwa, niszcząc i ogołacając z żywności opuszczone
tereny. Napoleon dążąc do szybkiego zajęcia Moskwy nie doceniał ani trudności komunikacyjnych i klimatycznych
(wczesna i bardzo mroźna zima), ani zdolności rosyjskiego żołnierza do poświęceń w obronie zagrożonej ojczyzny.
Rosjanie mieli także zasadę tzw. „spalonej ziemi”. Aleksander I wydał tajne podpalenie Moskwy, uniemożliwiając
Napoleonowi utrzymanie miasta. Naród rosyjski prowadził też tzw. „wojnę podjazdowa” czyli atakowanie znienacka,
małymi grupkami. Istotną sprawą była także armia Napoleona, która składała się z młodych, niedoświadczonych
żołnierzy o różnej narodowości, co było przyczyną braku porozumienia się i tego, że część wojsk odeszła ponieważ
walczyła o obca sprawę.
W czasie kampanii rosyjskiej, we Francji spiskowano i zastanawiano się nad usunięciem niewygodnego władcy. Od
cesarza odeszli jego niemieccy sojusznicy.
Napoleon przegrał jako jednostka i władca Francji; zwyciężył jako najwybitniejszy przedstawiciel swojej epoki.
Korzenie dzisiejszej, dwudziestowiecznej Europy tkwią głęboko w czasach Rewolucji i Bonapartego.
POSTANOWIENIA KONSTYTUCJI KRÓLESTWA POLSKIEGO Z 1815 r.
Konstytucję opracować miała grupa polityków z księciem Jerzym Adamem Czartoryskim na czele. Wzorem dla
polskiej ustawy była francuska „Karta konstytucyjna” Ludwika XVII. W 1815 r. ogłoszono podpisaną przez
Aleksandra Konstytucję Królestwa Polskiego. Konstytucja gwarantowała:
odrębny państwowy status Królestwa
własne terytorium
własny budżet
system monetarny
polskie władze centralne i lokalne
narodowy parlament i armię
odrębny system oświatowy
podkreślano narodowy, polski charakter państwa
nierozerwalność związku Państwa polskiego z Rosją
władca rosyjski miał być zarazem królem Polski
Polska - monarchia konstytucyjną
na czele stał monarcha
król:
był zwierzchnikiem władzy wykonawczej i sił zbrojnych
przysługiwała mu inicjatywa ustawodawcza
mógł zwoływać i rozwiązywać sejm
stawiać veto wobec jego uchwał
do niego należało mianowanie wyższych urzędników
miał prawo wydawać tzw. statuty organiczne (które stwarzały możliwość zmiany samej konstytucji)
reprezentantem władcy w czasie jego nieobecności był namiestnik
Rada Administracyjna spełniała funkcje rządu
Pięciu ministrów
Sejm nie mógł odwołać ministra, ale mógł go oskarżyć o łamanie konstytucji
Rada Stanu kontrolowała działalność administracji krajowej
Utworzona została jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego
W skład wchodzili członkowie Rady Administracyjnej, grupa doradców
Należało do niej opracowanie ustaw sejmowych, oraz sporządzanie raportu z działania rządu
Sejm
Nie posiadał inicjatywy ustawodawczej
Dyskutowanie i uchwalanie wielu ważnych praw cywilnych, karnych i administracyjnych
Obradował nad budżetem i podatkami, zaciąganiem do wojska
Gwarantowała większość wolności obywatelskich
Równość prawa
Nowoczesne i niezawisłe sądownictwo
Nietykalność osobistą i majątkową
Wolność wszystkich wyznań
Zniesienie poddaństwa chłopów
KALENDARIUM POWSTANIA LISTOPADOWEGO
maj 1819 – koronacja Mikołaja I;
20 listopad 1830 – opublikowanie rozkazu cara, armia rosyjska i wojsko polskie postawione w stan pogotowia
wojennego;
29 listopad 1830 – początek powstania;
30 listopad 1830 – obrona Warszawy;
– gen. Józef Chłopicki (1771 – 1854), przyjął z rąk rady dowództwo nad wojskiem ;
zawiązanie Towarzystwa Patriotycznego;
prezes Joachim Lelewel (1786 – 1861), przywódca Maurycy Mochnacki (1803 – 1834);
celem było niedopuszczenie do upadku powstania;
3 grudzień 1830 – powrót wojsko polskich pozostających dotychczas pod kontrolą Konstantego;
5 grudzień 1830 – gen. Chłopicki – dyktatorem; utworzenie Rządu Tymczasowego przez przekształcenie
Klubu Patriotycznego, skład: m.in. Joachim Lelewel, Michał Radziwiłł
17 grudzień 1830 – zażądanie kapitulacji Polski przez Mikołaja I;
18 grudzień 1830 – zwołanie sejmu przez gen. Dezyderego Dąbrowskiego (przekroczył swe konstytucyjne
uprawnienia, bo należało to do monarchy); uznanie powstania za narodowe;
7 styczeń 1831 – odrzucenie propozycji rokowań przez cara, upadek dyktatury Chłopickiego);
25 styczeń 1831 – manifestacja ku czci dekabrystów „Za naszą i waszą wolność”, detronizacja Mikołaja I;
Polska – monarchią konstytucyjną, wodzem naczelnym – Michał Radziwiłł (1778 – 1850);
29 styczeń 1831 – nowy Rząd Narodowy (m.in. Adam Czartoryski, Stanisław Barykowski),
sukces powstania zależny od poparcia ze strony chłopów;
wiosna 1831 – upadek reformy „Kaliszan” dotyczącej reform włościańskich;
5 luty 1831 – wkroczenie wojsk rosyjskich pod dowództwem Iwana Dybicza; wojna polsko – rosyjska;
14 luty 1831 – bitwa pod Stoczkiem, zwycięstwo gen. Józefa Dwernickiego (1779 – 1857);
17 – 24 luty 1831 – sukcesy pod Kałuszynem i Dobrem;
25 luty 1831 – ciężka bitwa pod Grochowem na przedpolach Warszawy;
krwawy bój o Olszynkę, ranny gen. Chłopicki;
dowództwo przejmuje Jan Skrzynecki (1786 – 1860), po Radziwille,
jego doradcą był Ignacy Prądziński (1792 – 1850);
śmierć gen. Żymirskiego;
31 marzec 1831 – rozbicie przez Prądzyńskiego armii rosyjskiej pod Wawrem i Dembem Wielkim;
11 kwiecień 1831 – bitwa pod Iganiami
26 kwiecień 1831 – przegrana bitwa pod Ostrołęką,
mimo męstwa gen. Skrzyneckiego i Józefa Bema (1794 – 1870);
inicjatywa przejęta przez wojska rosyjskie;
kwiecień 1831 – nowy wódz armii rosyjskiej – Iwan Paskiewicz,
wprowadził wojska rosyjskie przez północne Mazowsze;
29 kwiecień 1831 – demonstracja plebejskich tłumów domagających się sądu na generałami – zdrajcami
(Skrzynecki – pertraktacje z Rosją);
26 maj 1831 – klęska wojsk powstańczych pod Ostrołką;
śmierć gen. Ludwika Kickiego;
lipiec 1831 – przekroczenie Wisły przez wojska rosyjskie, odebranie Skrzyneckiemu dowództwa,
nowym wodzem – gen. Henryk Dembiński;
15 sierpień 1831 – samosąd tłumu nad oficerami;
mianowanie szefem rządu Jana Krukowieckiego (1772 – 1850);
6 wrzesień 1831 – szturm do fortyfikacji warszawskich, śmierć gen. Józefa Sowińskiego na Woli;
niewola – mjr Piotra Wysockiego i zesłanie go na Sybir, powrót 1857;
8 wrzesień 1831 – odrzucenie przez sejm kapitulacji powstania uzgodnionej przez Krukowieckiego
i przyjęcie kapitulacji Warszawy;
28 wrzesień 1831 – przekroczenie granic austriackich przez polskie oddziały;
5 październik 1831 – przekroczenie granic pruskich przez polskie oddziały; Wraz z armią – czołowi przywódcy
powstania, posłowie, publicyści, studenci, członkowie Towarzystwa Patriotycznego;
koniec powstania;
21 październik 1831 – kapitulacja Zamościa;
SYTUACJA POLAKÓW W TRZECH ZABORACH PO POWSTANIU LISTOPADOWYM
Po powstaniu listopadowym miała początek Wielka Emigracja. Brała w niej udział przede wszystkim szlachta, ale także
żołnierze chłopskiego pochodzenia lub rzemieślniczego. Spieszyli do Francji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych oraz
Skandynawii. Społeczność francuska była przychylnie nastawiona do Polaków. Wielu ludzi prowadziło działalność polityczną.
„Kaliszanie”, 6 listopada 1831 r. postanowili zorganizować Polaków. Jednak była to nieudana próba. Emigranci utworzyli także 8
grudnia 1831 r. w Paryżu Komitet Narodowy Polski, pod przewodnictwem J. Lelewela. Jednak, z powodu istniejących jeszcze przed
powstaniem podziałów politycznych, wbrew jego nadziejom nie zyskał akceptacji wszystkich uchodźców. Następnie została utworzona
organizacja Młoda Polska. Jej program przyjął hasła rewolucji francuskiej – wolność, równość, braterstwo. Głównymi stronnictwami
politycznymi były Towarzystwo Demokratyczne Polskie (17 marzec 1832 r.) – Wiktor Heltman i Jan Janowski oraz obóz
Czartoryskiego tzw. obóz „Hotelu Lambert”. W 1833 r. utworzono Związek Jedności Narodowej, który za najważniejszy cel uznawał
odzyskanie niepodległości drogą ogólnonarodowego powstania na wszystkich ziemiach polskich. Lud Polski powstał w 1835 r. i
wyznaczył taki sam cel jak TDP – zbrojne powstanie i odbudowę Rzeczypospolitej.
Nawiązywaniem kontaktów konspiracyjnych zajmowali się emisariusze. Przybywali głównie do Krakowa i Galicji. W Krakowie
udało im się utworzyć Stowarzyszenie Ludu Polskiego, które uznawało ideologię Młodej Polski. Celem była praca niepodległościowa, a
przywódcą Szymon Konarski (aresztowany 1838, rozstrzelany w Wilnie). Piotr Ściegienny ok. 1838 r. założył Związek Chłopski. Wydał
tzw. „Złotą książeczkę”, w której nawoływał do powstania. Jego mottem było hasło: „Monarchowie każą obdzierać, zabijać.
Monarchowie są najwięksi złodzieje...". Nieumiejętne kierowanie organizacją doprowadziło go do zesłania na Sybir, gdzie spędził 25 lat.
Organizacje konspiracyjne powstawały także w Wielkopolsce, m.in. Komitet Poznański i Związek Plebejuszy.
Życie Polaków w czasie zaborów nie było łatwe. Mieli ograniczoną autonomię i wolność osobistą. Walczyli o zachowanie dóbr
kultury, o swój język. W Księstwie Poznańskim – o utworzenie uniwersytetu, sformowania polskiego wojska i rozszerzenia autonomii.
Wobec polityki Fryderyka Wilhelma IV, język polski uzyskał większe prawa w szkołach i urzędach, złagodzono cenzurę, wracali
polityczni emigranci. Poznań stał się ośrodkiem kulturalnym ziem polskich. Organizowano naukowe odczyty i wystawy sztuki. Wzrósł
poziom wykształcenia Wielkopolan. Na Pomorzu Gdańskim, Warmii i Mazurach dyskryminowano język polski. Było to przyczyną wali
o polskość
(K. Mrongowiusz i G. Gizewiusz). Na Śląsku obowiązywał język niemiecki, w szkołach średnich i seminariach. Działały jednak polskie
szkoły ewangelickie, pielęgnowano polskie zwyczaje. Na ziemiach śląskich nie istniały ośrodki kulturalne, zanikał związek z polskością.
Jednym z pierwszych propagatorów polskości był Józef Lompa.
Kraków, jako wolne miasto, odgrywał ważną rolę jednoczenia polskich ziem. Takie gesty jak złożenie zwłok Kościuszki na
Wawelu, czy usypanie Kopca Kościuszki, jednoczyły ludność w tęsknocie za niepodległością. Tu także zawiązały się polskie organizacje
spiskowe. Jednak w 1842 r. zostały ograniczone uprawnienia i niepodległość Wolnego Miasta, powoli stawała się fikcją.
Galicja została poddana najsilniejszej polityce unifikacyjnej. Pod względem kulturowym znajdowała się w najgorszej sytuacji.
Analfabetyzm, mała ilość szkół elementarnych, sprzeciw wobec oświaty, nasilenie germanizacji – to tylko niektóre problemy galicyjskiej
ludności.
Skutkiem zaborów był przede wszystkim upadek autonomii, czyli samodzielności Królestwa Polskiego. Zlikwidowano wiele
instytucji polskich m.in. Radę Stanu, Radę Administracyjną. Urzędników polskich zachowano jedynie na mniej ważnych stanowiskach.
Językiem administracyjnym był rosyjski. Budżet polski włączony został do budżetu rosyjskiego.
Generał – gubernator, który przejął władzę w 1864 r., łączył w swych rękach władzę wojskową, administracyjną i polityczną. Ułatwiało
to zaborcy stosowanie represji wobec Polaków. Zamiast nazwy Królestwa Polskiego wprowadzono Kraj Przywiślański. Nasiliła się
rusyfikacja Polaków, głównie w szkolnictwie. Wpajano idee i przekonania rosyjskie, niekorzystnie przedstawiano historię Polski.
Obiektem rusyfikacji stała się także religia. Konfiskowano dobra kościelne, a tych którzy ośmielili się przeciwstawić wywożono w głąb
Rosji. Obowiązywał zakaz posługiwania się polskim językiem.
Podobnie na ziemiach zaboru pruskiego, nie było mowy o żadnej autonomii dla ludności polskiej. W 1867 r. włączono do Związku
Północnoniemieckiego woj. Poznańskie. Polacy walczyli o Kościół. Zatrzymano dotacje kościelne i zlikwidowano szkolnictwo zakonne.
Wprowadzono, jako język obowiązkowy, niemiecki. Akcją służącą osłabieniu polskiego ziemiaństwa było powołanie w 1886 r. Komisji
Kolonizacyjnej, która wykupywała od Polaków majątki ziemskie i rozdzielała je między niemieckich osadników. Młodzi konserwatyści,
opierali jednak swoje przekonania na ugodzie z zaborcami. Uważali, że do uzyskania autonomii nie powinno dążyć się oporem i walką,
ale właśnie ugodą. Do tego miała włączyć się ludność z trzech zaborów, dlatego ten proces nazwano trójlojalizmem. Jednak próby
porozumienia się z caratem i w Poznańskiem nie odniosły pożądanego skutku.
W tym czasie powstało wiele ugrupowań patriotycznych. Zakładano Towarzystwa Czytelni Ludowych, Towarzystwa Ludowe,
Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Ludowej, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Walczono z germanizacją na różne sposoby.
Rozwijano sieć bibliotek, krzewiono polską kulturę, działała prasa, nawet polskie dzieci przeciwstawiały się usuwaniu języka polskiego
ze szkół. Pamiętnym wydarzeniem było wychłostanie ich za odmowę nauki religii po niemiecku we Wrześni w 1901r.
Inaczej działo się w zaborze rosyjskim, gdzie Polacy nie mieli swobód obywatelskich. Konspiracja była jedyną metodą kultywowania
polskości. Naczelnym hasłem królestwa Polskiego, była działalność gospodarcza. Prowadzono także tajne nauczanie na wsiach,
wydawano elementarze i podręczniki. Ważnym nośnikiem idei narodowej była prasa.
Pod koniec XIX w. Nastąpiła masowa emigracja ludności polskiej, spowodowana konfiskatą majątków, obsadzaniem administracji,
sądownictwa i szkolnictwa obcymi urzędnikami, dyskryminacją językową, zawodową i uniemożliwieniem rozwoju społecznego i
kulturalnego. Masowo wyjeżdżano za ocean, do Europy Zachodniej. Była to tzw. emigracja zarobkowa, dominowali w niej przede
wszystkim chłopi. Źródłem utrzymania była bardzo często ciężka, fizyczna praca. Różniła się ona od tzw. emigracji politycznej,
Wielkiej. Ta sytuacja zaistniała po powstaniu listopadowym. Główny ośrodek był w Paryżu. Wyodrębniły się trzy ugrupowania
polityczne: konserwatywno – liberalne (A. J. Czartoryski, Hôtel Lambert – arystokratyczny obóz w Paryżu, rezydencja Czartoryskiego),
republikańsko – demokratyczne (J. Lelewel, TDP – najliczniejsza organizacja emigracji polistopadowej w Paryżu) i lewicowe (T.
Kregowiecki,
Z. Świętosławski, S. Worcel, Lud Polski – organizacja rewolucyjno – demokratyczna w Wielkiej Brytanii). Przez prasę i emisariuszy
silnie oddziaływała na kraj, przygotowując akcje powstańcze. Na emigracji jednała opinię publiczną dla sprawy polskiej, skupiała życie
literackie (A. Mickiewicz, J. Słowacki), naukowe (J. Lelewel) i artystyczne (F. Chopin). Po roku 1849 uległa osłabieniu i rozbiciu.
Do 1931 r.
4 –
klasowa
szkoła
powszechn
a
gimnazja:
⇒
klasyczne
⇒
humanistyc
zne
⇒
realne
szkoły
zawodowe i
rolnicze
dekret
Naczelnika
państwa o
obowiązkow
ej szkole
powszechnej
Reforma Janusza Jędrzejewicza w
1932 r.
Szkoła
powszechna
6 – 7 kl. o
programie: -
elementarny
m
- wyższym
- pełnym
Średnie
szkolnictwo
zawodowe:
- gimnazjum
- liceum
Gimnazjum
4-letnie
przyjmujące
uczniów po
6-klasowej szkole
powszechnej i
złożeniu
egzaminu, tzw.
„mała matura”.
Na wsi
przewaga 3 –
4 kl. szkół
W miastach
6-7 kl. szkoły
powszechne
Liceum ze specjalizacjami: klasyczną, humanistyczną,
matematyczno – fizyczną, przyrodniczą, dwuletnie (zdające „dużą
maturę).
Licea
pedagogiczne
dla nauczycieli,
powszechne,
3-letnie po
gimnazjum.
Ustrój totalitarny to charakterystyczny dla XX – wiecznych reżimów dyktatorskich
system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwa za
Narodowo Socjalistyczna Niemiecka Partia
Robotników (NSDAP). Założona w 1919
r; pełna nazwa od 1920r.
Program
Organizacje
Baza społeczna
Polityczna
Parlamentarna
S.A. (oddziały
szturmowe)
„Noc Długich
Noży” –
30.VI.1934r.-akcj
ą przeciw kadrze
kierowniczej SA,
położyła kres
ogromnej roli SA,
zginęło 500 osób.
SS (drużyny
obronne)
od 1925;
początkowo
wewnątrzparty
jna policja i
wywiad
chroniący
Hitlera.
Kongresy partyjne:
Führer – wódz partii skupiał władzę
partyjną i państwową
Gałlajterzy
(szefowie okręgów partyjnych
obejmowali zarazem rządy
premierów krajowych oraz najwyższe
stanowiska w powiatach i miastach).
Zawarty w „Mein
Kampf” Adolfa
Hitlera w 1924 r.
-walka z
komunizmem
-prawo Niemców
do podbijania
innych narodów
(zwłaszcza
słowiańskich)
-walka z Żydami
-szowinizm
-hasła odwetowe
Rozwój liczebny NSDAP
-1920 r. – 64 członków
-1930 r. – 125 tys. członków
-1933 r. – 700 tys. członków
-1940 r. – 2,5 mln. członków
SS
(ogólna)
SS („Trupie
czaszki” –
służba obozów
koncentracyjnyc
h).
SS (Waffen
– oddziały
wojskowe).
Wielka i
drobna
burżuazja:
-zdemilitaryz
owani
oficerowie i
żołnierze
-urzędnicy
-zrujnowani
chłopi
pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, oficjalnej ideologii państwowej
obowiązującej obywateli, terroru tajnych służb, masowych monopartii. Twórcy teorii
totalitaryzmu (H. Arendt, C. J. Friedrich, Z. Brzeziński) podkreślają strukturalne
podobieństwa państw faszystowskich i komunistycznych.
Cechami charakterystycznymi dla totalitaryzmu były: autokratyzm – struktura
władzy skupiająca się w rękach jednostki lub grupy, ujednolicenie aparatu kontroli i
jego przenikanie do wszystkich dziedzin życia, rozbudowanie techniki masowej
propagandy, rozbudowany system kontroli nad sferą zachowań, przekonań, poglądów
i postaw, dążenie do ujednolicenia form życia społecznego. W cechach politycznych
możemy wyróżnić: scentralizowaną kontrolę całej gospodarki, pełną kontrolę nad
siłami zbrojnymi, pełny monopol w sferze masowego przekazu, terrorystyczną
kontrolę policji, która sprawuje też nadzór nad partią; jedną monopolistyczną partię
pod kierunkiem dyktatora.
W czasie rządów Stalina rozbudowano bezwzględną dyktaturę partii
komunistycznej. On też wykorzystywał wszystkie możliwe środki do zapewnienia
władzy komunistów nad społeczeństwem – politycznej, ekonomicznej i ideologicznej.
W państwie totalitarnym nie istniała wolność wypowiedzi i druku, nie było wolnej
prasy i wolnych związków, zakazano zrzeszania się. Nie tylko zniesiono wolność
wyznania, ale wręcz zwalczano wszystkie religie na czele z prawosławiem. Władzę
polityczną zmonopolizowała jedna partia, wspierana przez służbę bezpieczeństwa
(policję).
Oprócz przemocy i terroru władza była oparta na propagandzie Stalina (kult
Stalina). Najczęściej stosowaną przez niego metodą, w celu tępienia przejawów
jakiejkolwiek opozycji w partii i poza nią, były tzw. „czystki”, czyli masowe usuwanie
rzeczywistych lub urojonych przeciwników. Przybierały one formę nagłych dymisji lub
zwolnień, sekretnych zsyłek lub egzekucji, lub też publicznych procesów pokazowych.
W 1930r. Powstał w ramach GPU specjalny wydział administracji obozów
koncentracyjnych, tzw. Gławnoje Uprawlenije Łagieriej. Łagry miały na celu
wyniszczenie przeciwników komunizmu oraz eksploatację pracy przymusowej.
Podsumowaniem przemian politycznych i ustrojowych miała być konstytucja z
grudnia 1936r., która obowiązywała wyłącznie na papierze. Żadnych swobód
obywatelskich i politycznych nie respektowano, wybory były wolne tylko w teorii.
Jednak spełniała znakomicie funkcję propagandową. Pokazywała, że ZSRR jest
państwem „demokratycznym”. Zgodnie z federacyjną strukturą państwa dzielił się na
wyłanianą w wyborach Radę Związku i Radę narodowości. Dobitnie jednak
podkreślano, że jedyną partią może być Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia
(bolszewików).
Na zachodzie, w państwie Niemieckim, w III Rzeszy, w 1933r. władzę objął Adolf
Hitler. Mając wszystkie pełnomocnictwa w ręku, przeprowadził unifikację struktur
państwowych. Zlikwidowano federacyjny charakter państwa, znosząc autonomię
krajów związkowych, ich parlamenty i rządy. III Rzesza stała się państwem jednolitym i
scentralizowanym. Administrację państwową ściśle powiązano z aparatem partyjnym.
Sformowano nowy, całkowicie nazistowski rząd. NSDAP stała się jedyną partią, a
przynależność do niej jedyną legalną formą działalności publicznej.
Istotną rolę odgrywał terror i zniesienie praw obywatelskich. Obok paramilitarnych
organizacji SA i SS utworzono uprzywilejowane formacje policyjne – gestapo oraz SD
(Służba Bezpieczeństwa). W ślad za rozwiązaniem ugrupowań politycznych nastąpiły
aresztowania przeciwników, których umieszczano w obozach koncentracyjnych.
Zniesiono wolność słowa, druku i zgromadzeń.
Szczególnym represjom poddano ludność żydowską. Zgodnie z rasistowską
koncepcją nazizmu i wyższości „rasy” aryjskiej nad niearyjskimi, „obywatelami
Rzeszy”, mogły być jedynie „osoby krwi niemieckiej lub pokrewnej”. Ustawy
norymberdzkie z 1935r. dały pretekst do pozbawienia Żydów praw obywatelskich,
dyskryminacji i prześladowań.
Społeczeństwo kontrolowano i zniewalano zmasowaną propagandą oraz za
pośrednictwem oświaty i kultury, wypełnionych bez reszty treściami nazistowskimi.
Nauki humanistyczne i sztukę także podporządkowano ideologii, a niezgodne z nią
książki barbarzyńsko palono. Zdecydowana większość społeczeństwa utożsamiała się
jednak z obaleniem systemu wersalskiego, niemiecką ekspansją, czystością idei
niemieckiej, antysemityzmem i pogardą dla innych narodów. Fanatyczna wiara w
wodza i agresywny stosunek do świata były powszechne. W Rzeszy zachowano pozory
demokracji – Reichstag i teoretycznie wolne wybory parlamentarne.
Różnicą w ustroju totalitarnym było wykształtowanie się faszyzmu – kierunku i
ruchu politycznego będącego wynikiem kryzysu kapitalistycznego w Niemczech. Jego
ideologię stanowi antykomunizm i szowinizm (i z reguły także rasizm). W Rosji zaś
panował znienawidzony przez faszystów komunizm, czyli ideologia rewolucyjnego
ruchu robotniczego oparta na marksizmie – leninizmie.
Na kształt i rozmiary hitlerowskiej polityki narodowościowej z jej wyraźnie
antypolskim nastawieniem istotny wpływ miała stara nawiązująca do tradycji
Zakonu Krzyżackiego, Fryderyka II i polityków doby kajzerowskiej – idea
zdobycia „przestrzeni życiowej” w Europie Wschodniej. Swobodną kolonizację
upatrzonych terenów zamierzano osiągnąć przez zahamowanie rozrodczości i
bezlitosne, fizyczne unicestwienie całych narodów.
Specjalne grupy operacyjne policji i służb bezpieczeństwa, zwalczać miały nie
tylko przejawy zbrojnego oporu, partyzantki lub szpiegostwa, ale przede
wszystkim miały zająć się „politycznym oczyszczeniem gruntu”, czyli fizyczną
likwidacją kierowniczych warstw społeczeństwa polskiego. Chodziło o praktyczną
realizację wypowiedzianego przez Hitlera stwierdzenia, że tylko naród, którego
warstwy kierownicze zostaną zniszczone, da się zepchnąć do rzędu niewolników.
Na terenach wcielonych do III Rzeszy już w okresie zarządu wojskowego
przystąpiono do akcji represyjnych wobec ludności polskiej. Według
wcześniejszych planów w ciągu 10 lat ziemie te miały zostać w całości
zgermanizowane przez Niemców z Rzeszy, jak również niemieckich
przesiedleńców z krajów bałtyckich i wschodnich terenów Polski zajętych przez
ZSRR.
W kraju wprowadzono barbarzyński system terroru prewencyjnego i
odpowiedzialności zbiorowej. Powszechnie praktykowano karanie zakładników,
rozstrzeliwanie nauczycieli, duchownych, byłych burmistrzów za najmniejszy akt
oporu czy nieposłuszeństwa, za czyny dokonane i nie dokonane, a także za
pospolite przestępstwa popełniane przez kryminalistów, o ile godziły w
przedstawiciela III Rzeszy lub własność niemiecką.
W czerwcu 1940 r. przystąpiono do realizacji planu A-B (nadzwyczajna
pacyfikacja) w Warszawie. Nastąpiły masowe aresztowania, więźniów wywożono
do obozów koncentracyjnych lub rozstrzeliwano w podwarszawskiej
miejscowości Palmiry.
Aktywnie włączyło się i realizowało dyskryminacyjne założenia polityki
narodowościowej także hitlerowskie sądownictwo. Niemieckie sądy doraźnie nie
wymagały śledztwa, obrony, a nawet obecności obwinionego czy
komunikowania wyroku.
Równolegle z eksterminacją Polaków przeprowadzono akcje wymierzone w
ludność żydowską. Od samego początku okupacji, mimo odległej jeszcze decyzji
o całkowitym wyniszczeniu Żydów, los tej grupy narodowościowej był
szczególnie tragiczny. Już w czasie kampanii wrześniowej żołnierze Wehrmachtu
i członkowie grup operacyjnych przeprowadzali masowe rozstrzeliwania Żydów,
niszczyli ich mienie, bezcześcili żydowskie domy modlitwy. W ciągu lat
1940-1941 osadzono przymusowo całą ludność żydowską w gettach i obozach
pracy. Panujące tam warunki, głód i epidemie były przyczyną niezwykle wysokiej
śmiertelności mieszkańców gett.
Na ziemiach wcielonych do Rzeszy „zniemczenie obszarów wschodnich”
polegać miało na usunięciu nie nadającej się do zgermanizowania miejscowej
ludności i osadzeniu jej miejscu kolonistów niemieckich.
Antypolska polityka władz hitlerowskich znalazła także swoje odbicie w
stosowanej na szeroką skalę akcji niszczenia i grabieży polskiego mienia
państwowego, prywatnego oraz dóbr kultury.
Inną formą realizacji polityki narodowościowej okupanta niemieckiego była
eksploatacja sił fizycznych narodu polskiego. Przymusowa, niewolnicza praca,
doprowadzając do biologicznego wyniszczenia, przynosiła równocześnie
poważne korzyści ekonomiczne hitlerowskiej gospodarce wojennej.
O ile hitlerowskie Niemcy realizowały swą politykę głosząc hasła wyższości
narodu niemieckiego, o tyle władze radzieckie szermowały hasłami walki
klasowej i dyktatury proletariatu. Stale powtarzano, iż Polska stanowiła państwa
kapitalistów i obszarników, eksploatujące mniejszości narodowe i „polskie masy
pracujące”. Przejawem rewolucyjnego bezprawia był sposób, w jaki traktowano
jeńców polskich. ZSRR nie uznawał konwencji międzynarodowych o
przetrzymywaniu jeńców wojennych uważając, że umowy państw
„kapitalistycznych” w dziedzinie etyki go nie obowiązują. Około 230 tys. jeńców
polskich przekazano pod koniec października 1939 r. w ręce NKWD.
Nienawiść do „Polskich panów” wpajana od lat radzieckiemu społeczeństwu
zaowocowała niemal natychmiast po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie
polskie niczym nie krępowanym terrorem, gwałtami i masowymi mordami.
Czerwonoarmiści, często wspólnie z przychylnymi komunistom
przedstawicielami miejscowej ludności niepolskiego pochodzenia, palili dwory,
rabowali mieszkania. W wielu miejscowościach dokonywano masowych rzezi, nie
oszczędzając kobiet i dzieci.
Już po formalnym wcieleniu polskich województw do radzieckich republik
wyrugowano ze szkół język polski zastępując go białoruskim lub ukraińskim.
Wprowadzono jako obowiązujący radziecki system nauczania. Narzucono naukę
języka rosyjskiego oraz lekcje wychowania obywatelskiego w duchu doktryny
komunistycznej, historii Rosji i Związku Radzieckiego. Ze szkół usunięto krzyże i
zakazano nauki religii. Wielu nauczycieli, podobnie jak innych przedstawicieli
polskiej inteligencji, aresztowano w pierwszej kolejności i deportowano w głąb
Rosji. Szczególne represje dotknęły polski Kościół katolicki. Konfiskowano
majątek kościelny, a przedmioty kultu religijnego bezczeszczono i niszczono.
Wielu księży i zakonników wymordowano już we wrześniu 1939 roku.
Przez cały czas NKWD przeprowadzało aresztowania ”wrogich i szkodliwych
elementów”, wybitniejszych działaczy politycznych i społecznych, byłych
urzędników polskiej administracji, właścicieli ziemskich i przemysłowców.
Stawiano ich pod różnymi pretekstami przed sądem i skazywano na śmierć lub
długie lata pobytu w obozach pracy.
Inną formą represji, nie mniej dotkliwą dla ludności polskiej, był przymusowy
pobór mężczyzn do Armii Czerwonej.
Wytworzono w ten sposób w społeczeństwie atmosferę powszechnego
strachu, w której każdy mógł się spodziewać lada moment aresztowania. Te
nieskoordynowane na ogół akcje okazały się zaledwie wstępem do znacznie już
bardziej planowej akcji wyniszczenia żywiołu polskiego. Stać się nią miała,
rozłożona na kilka etapów, masowa deportacja setek tysięcy Polaków w głąb
Rosji.
O bezwzględności i barbarzyństwie najeźdźcy wymownie świadczy los, jaki
spotkał tysiące polskich więźniów politycznych w pierwszych dniach po
hitlerowskiej agresji na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Wobec trudności
ewakuacyjnych więźniów tych w dużej części po prostu wymordowano.
W polityce okupacyjnej III Rzeszy w Europie – pisał C. Madajczyk –
„najbardziej ekstremistyczne poczynania skupiły się w Polsce z ZSRR. Narodowy
socjalizm można by określić jako jeden z najbardziej bezwstydnych ruchów
bandytyzmu politycznego w dziejach. Krajom okupowanym niósł on groźbę
odwrócenia naturalnych procesów demograficznych, ekonomicznych,
społecznych, groźbę regresu społecznego na ogromną skalę, dokonywanego w
parciu o nowoczesną technikę”.
RZĄD POLSKI NA EMIGRACJI 1939-1941
Wbrew swoim zobowiązaniom, rząd Rumunii internował
prezydenta, rząd I wodza naczelnego. Internowanie zrodziło
natychmiast kwestię sukcesji. Po ostrych sporach, 30 września
urząd prezydenta objął senator Władysław Raczkiewicz,
rozstrzygnął się także spór wokół obsady funkcji premiera: został
nim 58-letni Władysław Sikorski. Na początku grudnia powołano
Radę Narodową – namiastkę przedstawicielstwa stronnictw
politycznych. Jej prezesem został Ignacy Paderewski. Podstawą
prawną działalności rządu została konstytucja kwietniowa, przy
czym prezydent Raczkiewicz uznał, iż będzie korzystał ze swoich
uprawnień w ścisłym porozumieniu z premierem. Siedzibą
polskiego rządu stał się Paryż, a od listopada 1939r. – Angers.
Określając cele polityczne rząd akcentował konieczność
utrzymania najściślejszego kontaktu z narodem, niesienia mu
pomocy, prowadzenia aktywnej walki zbrojnej z Niemcami przy
boku Francji i Wielkiej Brytanii, współpracy z aliantami dla
zagwarantowania Polsce udziału w ustaleniu warunków
przyszłego pokoju w Europie, pozyskiwania poparcia aliantów dla
polskich celów wojny. W związku z tym na czoło bieżących zadań
politycznych wysunięto między innymi troskę o prestiż I godność
Polski jako państwa suwerennego I jego równy udział z
państwami sojuszniczymi w podejmowaniu zasadniczych decyzji.
I choć owe zabiegi nie przyniosły zbyt imponujących rezultatów,
przecież świadczą dodatnio o intencjach rządu.
Jednym z istotniejszych problemów politycznych połowy
1941r. był stan spraw polsko – radzieckich. 30 lipca 1941r., po
konsultacjach w Londynie z ambasadorem radzieckim, został
podpisany układ Sikorski –Majski, który zapowiadał m.in.
przywrócenie stosunków dyplomatycznych, utworzenie na
terytorium ZSRR Armii Polskiej oraz stwierdzał, że traktaty
radziecko-niemieckie z 1939r. dotyczące zmian terytorialnych w
Polsce utraciły swą moc. Ten układ stworzył podstawę stosunków
polsko-radzieckich, stanowił pierwszy wstępny krok na niełatwej
drodze – wymagającej wzajemnych ustępstw - nawiązywania
współpracy między obu rządami. Głównie jednak od strony
polskiej zależało, czy układ ten będzie początkiem istotnego
współdziałania, czy też zamieni się w formalny akt
dyplomatyczno-prawny; rozstrzygnąć to miał przyszłość.
Jednakże już tu warto zauważyć, że gen. Sikorski skłonny był
dostrzegać w układzie głównie posunięcie taktyczne, które
pozwoli rządowi polskiemu zrealizować szereg zadań bieżących
(np. stworzenie armii). Niezależnie od takich czy innych intencji
polskiego premiera i jego zapatrywań na charakter I funkcję
stosunków polsko-radzieckich, układ lipcowy był wówczas
ważnym wydarzeniem politycznym w obozie alianckim i odbił się
głośnym echem.
SKUTKI II WOJNY ŚWIATOWEJ
O zwycięskim wyniku II wojny światowej, zadecydowały wielkie
mocarstwa (ZSRR, USA, W. Brytania), które stanowiły trzon koalicji
antyhitlerowskiej. Główny ciężar wojny poniósł Związek Radziecki, ,
który początkowo wstrzymał napór całej potęgi Niemiec
hitlerowskich, a następnie wpłynął decydująco na ich rozbicie oraz w
końcowym okresie zadał klęskę głównym siłom lądowym Japonii. II
wojna światowa zakończyła się w Europie bezwarunkową kapitulacją
Niemiec hitler., podpisaną przez ich przedstawicieli 8/9 maja 1945, a
w Azji - bezwarunkową kapitulacją Japonii, podpisaną 2 IX 1945.
Związek Radziecki poniósł największe ofiary w ludziach (zginęło 20
mln, z tego niemal połowa to ludność cywilna i jeńcy wojenni) i
największe straty materialne. Drugim państwem, które w II wojnie
świat. najbardziej ucierpiało, była Polska. Straciła 6028 tys.
obywateli i 38% majątku narodowego. Polska w ogólnym bilansie
wysiłku zbrojnego należy do czołowej grupy państw wielkiej koalicji
(po ZSRR, USA, W. Brytanii, Chinach i Francji).
Wojna wciągnęła w swoją orbitę 61 państw, ok. 1700 mln
ludności. Toczyła się w Europie, Azji, Afryce Pn., niemal na
wszystkich morzach i oceanach. Ogółem powołano pod broń 110 mln
żołnierzy. W wyniku wojny straciło życie ok. 55 mln ludzi, ok. 35 mln
zostało rannych. Bezpośrednie wydatki na wojnę wyniosły 1154
mld$. Straty materialne zostały oszacowane na 260 mld$.
Polska walczyła z Niemcami hitler. od pierwszych chwil aż do ich
kapitulacji - 9 maja 1945. Polacy wykazali niezwykłe bohaterstwo
walcząc w kraju i na wszystkich frontach z najgroźniejszym wrogiem
naszej ojczyzny i całej ludzkości. Po ZSRR, Stanach Zjednoczonych i
Wielkiej Brytanii Polska wniosła największy wkład w zwycięstwo nad
hitleryzmem. Zwycięstwo to okupione zostało strasznym
zniszczeniem kraju i śmiercią ponad 6 mln obywateli Polski.
Hitlerowska strategia "spalonej ziemi" nie oszczędziła terenów
nad Odrą, Nysą i Bałtykiem. Dotknęła bardziej miasta niż wsie, ale i
w regionach wiejskich pozostawiła spustoszenia. Najwięcej ucierpiały
rejony nad Bugiem, Narwią i wokół Warszawy oraz Dolny Śląsk, na
których to terenach zniszczeniu lub uszkodzeniu uległo więcej niż
100 mln m
3
kubatury budynków. Najdotkliwsze były straty
materialne w miastach. W stolicy Polski, która ucierpiała najbardziej,
zniszczono lub uszkodzono ogółem 425 tys. izb, tj. 73,1%. Straty
objęły prawie wszystkie zabytki sztuki, większość urządzeń
komunalnych: komunikacyjnych i użytkowych (wszystkie mosty, sieć
kolejową i tramwajową, gazownię w 70%, elektrownię w ponad 50%,
wodociągi i kanalizację w ok. 40%). W dalszej kolejności ucierpiały:
Wrocław i Gdańsk, Szczecin, Białystok, Elbląg, Opole, Nysa i wiele
mniejszych miast. Rachunek strat obejmował straty rzeczywiste, tj.
materialne w fizycznie ustalonych jednostkach, nie obejmował w
całości ekwipunku mieszkań i urządzeń domowych oraz kosztów
(ogromnie wysokich) usuwania gruzów. Zmniejszało to odpowiednio
użyteczność pozostałego uzbrojenia terenów, do
którego po prostu nie można było dotrzeć. Dewastacja wojenna i stan
niedoinwestowania w latach wojny dotknęły wreszcie i miasta, które
uniknęły w zasadzie zniszczeń, jak błyskawicznie wyzwolona Łódź.
Świetny manewr wojsk gen. Koniewa ocalił najpiękniejsze miasto
Polski - Kraków oraz Górnośląskie Zagłębie Przemysłowe wraz z
aglomeracją miejską. Jednakże niszczący wpływ wojny nie ominął
górnictwa i hutnictwa, zlokalizowanych przede wszystkim na Górnym
Śląsku. Górnictwo, hutnictwo, przemysł materiałów budowlanych,
elektrotechniczny i chemiczny oraz włókienniczy - czyli
najważniejsze działy przemysłu na ziemiach polskich w nowych
granicach - uległy zniszczeniu w ponad 50%. Przemysł ucierpiał
relatywnie więcej niż transport i komunikacja (10,1 mld zł) oraz
budownictwo mieszkaniowe i majątek rolnictwa razem ze stratami w
inwentarzu żywym.
Wszystkie jednak straty materialne nie dają się porównać do
tragedii strat w ludziach. Obecnie kwestionuje się dokładność
szacunków dokonanych bezpośrednio po zakończeniu wojny przez
polskie Biuro Odszkodowań Wojennych (6,028 mln) lub ekspertów
ONZ (5,8 mln). Nieuchwytne statystycznie są również spustoszenia
obejmujące fizyczne i psychiczne zdrowie społeczeństwa
pozbawionego potrzebnych środków do życia i poddanego
długotrwałym a silnym stresom psychicznym. Skutki wojny zaciążyły
także na generacjach wkraczających kolejno w życie społeczne.
Nasze straty biologiczne trzeba uznać za dotkliwsze niż podane
wyżej liczby.
Do niewymiernych konsekwencji wojny i okupacji, wpływających
również na procesy społeczne w latach późniejszych, należała
wzmożona ruchliwość ludności. Rozbiciu uległy ukształtowane w
ciągu stuleci struktury, zniweczone zostały więzi łączące jednostki z
grupami rodzinnymi, środowiskowymi, terytorialnymi.]
Doświadczenia okupacji i wojny stały się również w sposób
szczególnie silny źródłem przeżyć i refleksji nie mających
bezpośredniego politycznego znaczenia i nie włączanych w
polityczne programy; przeżyć i refleksji dotyczących samych
podstaw poglądu na świat. O doświadczeniach intelektualnych i
moralnych tych lat trudnych pisał z historycznej perspektywy lat
siedemdziesiątych Jan Strzelecki: "Wartości w świecie - a więc
miłość, jasność, ład, uznanie prawdziwego człowieka, pojmowanie
jego istnienia nie jako łupu lub siły roboczej, lecz jako pola życia,
któremu przyświadczamy i mamy ochotę pomóc - leżą za tamą,
wzniesioną przeciwko nieustannie grożącemu morzu". Te wartości -
tak mówiło tragiczne doświadczenie - nie są naturalną właściwością
człowieka i nie wzrastają w sposób konieczny, jak to głosiła
optymistyczna teoria postępu. Te wartości są "rzeczą nabytą i
nabytek ten jest nabytkiem kruchym. Kruchość tę było nam dane
poznać aż do kresu nocy i to przeżycie towarzyszy nam do dziś
nieodparcie". To fale morza są czymś naturalnym - tama jest
dziełem ludzkim.
Węgry.
Po wybuchu II Wojny Świat, 2 VIII 1940 Węgry uzyskały północny
Siedmiogród, w zamian miały przystąpić do osi Berlin - Rzym - Tokyo. 22 VI 1941
rząd węgierski opowiedział się po stronie Niemiec hitler., wypowiadając 26 VI wojnę
z ZSRR, a XII tegoż roku W. Brytanii i jej sojusznikom. Z inicjatywy KPW powstanie
Antyfaszystowskiego Frontu Niepodległościowego; wzrost nastrojów antywojennych
po rozbiciu węgierskiej 2 Armii pod Woroneżem (pocz. 1943); 19 III 1944 wojska
hitler. Zajęły Węgry, rządy terroru; na czele ruchu oporu Front Węgierski
(ugrupowania demokratyczne i postępowe). IX 1944 wojska radzieckie wkroczyły na
Węgry, wyzwoliły Szeged, następnie Debreczyn; coraz szerzej rozwijał się ruch
oporu kierowany przez KPW; 11 X rząd zawarł tajne zawieszenie broni z ZSRR, a 15
X wydał odezwę wzywającą lud do walki z Niemcami. Zgromadzenie Narodowe w
Debreczynie 22 XII 1944 wyłoniło koalicyjny Tymczasowy Rząd Narodowy; 28 XII
1944 Węgry wypowiedziały wojnę Niemcom, 20 I 1945 w Moskwie zawarły z
aliantami zawieszenie broni. Realizacja szerokich reform ustrojowych i społecznych;
15 III 1945 uchwalenie radykalnej reformy rolnej, upaństwowienie kopalń. Do 4 IV
1945 wojska radzieckie całkowicie wyzwoliły Węgry. 1 II 1946 proklamowanie
republiki; ukształtowanie się bloku partii i stronnictw lewicowych, kierowanego przez
KPW, który w wyborach 1947 odniósł zwycięstwo. W 1947 uchwalenie
gospodarczego planu 3-letniego, nacjonalizacja banków i wielkiego przemysłu; 1948
rozpoczęto kolektywizację wsi (zakończoną w latach 60-tych). Konstytucja z 1949
zatwierdziła prawnie zdobycze społeczno - ekonomiczne i proklamowała Węgierską
Republikę Ludową. W 1950 uchwalenie pierwszego planu 5-letniego. W 1948
zjednoczenie węgierskiego ruchu robotniczego - powstanie Węgierskiej Partii
Pracujących (WPP). Zmianom społ., gosp. I ustrojowym na Węgrzech sprzyjała
zacieśniająca się współpraca z ZSRR (1948 układ o przyjaźni, pomocy i wzajemnej
współpracy) oraz z krajami demokracji ludowej, 1949 Węgry weszły w skład RWPG,
1955 podpisały układ warszawski.
W latach 1950-54 Węgry osiągnęły poważne sukcesy w budownictwie
socjalistycznym, zwłaszcza w socjalistycznej industrializacji kraju. W tym okresie
jednak wystąpiły w polityce kierownictwa partii i rządu błędy i nieprawidłowości,
które doprowadziły do dysproporcji w rozwoju gosp. I obniżenia stopy życiowej
ludności. W 1956 wystąpił kryzys wewnętrzny w partii i państwie wykorzystany
przez elementy kontrrewolucji; znalazły one oparcie w rewizjonistycznej i
nacjonalistycznej postawie grupy premiera I. Nagya, który proklamował m.in.
wystąpienie Węgier z układu warszawskiego; X 1956 walki zbrojne. Konsekwentnie
marksistowskie siły partii, skupione wokół J. Kádára, zmobilizowały rewolucyjne siły
klasy robotników i chłopstwa przeciwko kontrrewolucjonistom. W wyniku wspólnych
działań węgierskich sił rewolucyjnych i oddziałów Armii Radzieckiej stacjonujących
na terytorium Węgier zgodnie z układem warszawskim z 1955, w XI 1956 siły
kontrrewolucji zostały rozbite. 4 XI 1956 utworzenie przez dotychczasowego
premiera J. Kádára rewolucyjnego rządu robotniczo - chłopskiego, odrodzenie partii
komunistycznej, która przyjęła nazwę Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej
(WSPR); stopniowa stabilizacja polityczna i gospodarcza; od 1968 działa nowy
system zarządzania gospodarką narodową: umacnianie i udoskonalanie
socjalistycznego systemu planowania, przy jednoczesnym zwiększaniu
samodzielności przedsiębiorstw i bodźców materialnych (tzw. nowy mechanizm
gosp.).
Od 1955 Węgry członkiem ONZ; współpracują ściśle z innymi krajami
socjalistycznymi, prowadzą konsekwentną politykę pokojową, pomagają narodom
rozwijającym się i popierają walkę narodowowyzwoleńczą narodów ujarzmionych.
MARZEC’68 JAKO LEKCJA TOTALITARYZMU DLA MŁODZIEŻY. OSŁABIENIE
POZYCJI WŁADYSŁAWA GOMUŁKI, PRZEZ BRAK POPARCIA INNYCH GRUP
SPOŁECZNYCH.
Na kierunek wewnętrznej polityki ekipy Gomułki duży wpływ miały
wydarzenia zewnętrzne. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zaznaczył się wśród
niektórych działaczy PZPR wzrastający antysemityzm. Tendencje obarczenia
odpowiedzialnością za niepowodzenia partii komunistów pochodzenia żydowskiego
występowały już w argumentacji grupy „natolińskiej”. Gomułka, stając w
październiku 1956 roku na czele partii, utożsamiany był raczej z programem grupy
„puławskiej” niż „natolińskiej. Jego wyraźne dystansowanie się od członków grupy
„puławskiej” i wycofywanie się w drogi reform spowodowało już w ciągu 1957 roku
pewną dezorientację w kręgach najwyższego kierownictwa PZPR. Poglądy te
wykorzystywali też w wewnętrznych rozgrywkach partyjnych „partyzanci”, których
przywódca, Moczar, usiłował wykazać brak kompetencji Gomułki i zająć jego
miejsce. Okazję stworzyły w marcu 1968 roku niepokoje studenckie wybuchłe na tle
zakazu wystawiania „Dziadów” Mickiewicza w warszawskim Teatrze Narodowym.
Powodem tej bulwersującej opinię publiczną decyzji były entuzjastyczne reakcje
widzów na fragmenty sztuki, dotyczące walki Polaków o wolność narodową w
zaborze rosyjskim. Sprawa zakazu wystawiania „Dziadów” była krańcowym
przykładem ówczesnego stanowiska władz, odmawiających dialogu ze
społeczeństwem. Protestujący studenci zostali rozpędzeni przez milicję. W wyniku
postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przeciw studentom zatrzymanym
przez MO, usunięto z Uniwersytetu Warszawskiego Adama Michnika i Henryka
Szlajfera. W odpowiedzi studenci zwołali 8 marca 1968 roku wiec na dziedzińcu UW,
który brutalnie zaatakowały oddziały rezerwowe MO. Zaczęły się masowe
aresztowania i kampania oszczerstw w środkach masowego przekazu. 11 III na
naradzie partyjnego aktywu stolicy, I sekretarz KW - J. Kępa, związany z frakcją
moczarowską, wskazał na działalność grupek rewizjonistycznych, wymieniając
wszystkie z żydowska brzmiące nazwiska spośród uwięzionych studentów. Kierunek
ataku politycznego brzmiał „syjonizm”. Władze partyjne zakładów przemysłowych
rozpoczęły organizowanie masówek robotniczych pod hasłami „studenci do nauki,
literaci do pióra” oraz „precz z syjonizmem”. Tymczasem akcje protestacyjne w
środowisku akademickim przybierały na sile. 13 III MO brutalnie rozpędziła wiec
studencki w Krakowie i wdarła się na teren Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozruchy i
strajki studenckie miały miejsce także w innych ośrodkach akademickich w kraju.
Żądano respektowania praw obywatelskich, zniesienia cenzury i monopolu
informacyjnego władz.
Nadzieje Moczara, że dotychczasowy I sekretarz PZPR ustąpi pod presją
wydarzeń, nie spełniły się. Społeczny autorytet Gomułki znacznie się jednak obniżył.
Wydarzenia marcowe po raz kolejny skompromitowały komunistycznych władców
Polski, rządzących za pomocą milicyjnej pałki i kłamstw zmonopolizowanej prasy.
Reżim Gomułki dodatkowo obciążył udział ludowego Wojska Polskiego w radzieckiej
interwencji w Czechosłowacji w sierpniu 1968 roku. Kampania antyżydowska w PRL
ogromnie zaszkodziła dobremu imieniu Polski w świecie.
Skutkami marca ’68 były między innymi: wzmocnienie frakcji „partyzantów” (M.
Moczar został następcą członka Biura Politycznego KC PZPR); wzrost znaczenia
Edwarda Gierka; wyjazd z kraju, zaszczutych propagandą antysemicką, ok. 20. Tys.
Polaków pochodzenia żydowskiego.
