1) Pustynie na obszarach wyżynnych i górskich
(gruzowe, kamieniste)
· Pustynia kamienista - góry
- zależność form od budowy tektonicznej i litologii
- powierzchnia pokryta blokami skalnymi i gruzem skalnym
- strome zbocza ze żlebami
- ostańce
- przed niszczeniem skały chroni często powłoka lakieru pustynnego
· Pustynia żwirowa – wyżyny
- płaskie obszary wyścielone pokrywa drobnych żwirów
- okruchy skalne szlifowane przez wiatr – graniaki
- suche płaskodenne doliny – ostańce
· Pustynia piaszczysta (⅕ ogólnej liczby pustyń)
- zbudowana z wywiewanych ziarenek piasku i pyłu z powierzchni pustyni skalistej i żwirowej
- zróżnicowane formy akumulacji i ripplemarki
2) Pustynie na nizinach
- epizodyczne słone jeziora i bagna (dno zbudowane z osadów mułkowych i ilastych)
-scementowane solami równiny, często białe od wykwitów soli kuchennej i gispu
- po rzadkich deszczach obszary te zmieniają się w trzęsawiska
3) Pustynie kuli ziemskiej
Półkula północna:
4 kontynenty:
- Europa
- Azja (obszary między 15 a 35⁰N)
- Afryka (obszary między 15 a 30⁰N)
- Ameryka Północna (obszary między 22 a 44⁰N)
Półkula południowa:
3 kontynenty:
- Australia (obszary między 20 a 34⁰S)
- Afryka (obszary między 6 a 33⁰S)
- Ameryka Południowa (obszary między 5 a 30⁰S)
AZJA
· Zajmują rozległe obszary zarówno w strefie umiarkowanej jak i tropikalnej i subtropikalnej
· Bardzo zróżnicowane krajobrazowo, ale przeważają pustynie piaszczyste
· Strefa pustynna ciągnie się od wybrzeży mórz Czerwonego i Kaspijskiego do doliny rzeki Huang-ho
· Zajmują obszary o różnej genezie: stare równiny aluwialne (p. piaszczyste), strukturalne równiny
płytowe (p. żwirowo-piaszczyste, gruzowe zgipsowane, rzadziej piaszczyste), masywy górskie
(kamienisto-gruzowe)
· Cechy wspólne dla W i E:
- bardzo suchy, niekorzuystny klimat, niska suma opadów
- brak odpływu
- ubóstwo gatunkowe i ilościowe pokrywy roślinnej
(w obniżeniach roślinność halofityczna (cajdam);
skupienie roślinności wzdłuż dolin rzecznych (lasy galeriowe – tamaryszek; saksauł, trawy,
piołuny));
- specyfika procesów geomorfologicznych i glebotwórczych
- rozwinięte procesy mechanicznego wietrzenia i wywiewania piasków
- istnienie stadium jeziornego w okresie czwartorzędowym (jez. reliktowe)
· Różnice między W a E:
- poziom hipsometryczny (wysokość n.p.m.)
- typ cyrkulacji mas powietrza (część zachodnia: reżim opadowy Atlantyku (zima); część wschodnia
– monsun letni)
- reżim
- ilość opadów atmosferycznych
- wiek utworów powierzchniowych
- skład fauny i flory
v Środkowa (część wschodnia)
· Reżim kontynentalny przez większość okresu postpaleozoicznego
· W obrębie skorupy ziemskiej o strukturze blokowej (Bejszan) występują tu płaskowyże o podłożu
kredowym i młode równiny aluwialne, które w późniejszym czasie były przekształcone przez wiatr
(Takla Makan, Dżunguria, Ałaszan)
· Charakterystyczne są duże i głębokie kotliny śródgórskie (Kaszgarska, Cajdamska,
Południowoałaszańska, Dżungarska) otoczone wysokimi górami faldowymi Tien-szanu, Kunlunu,
Ałtyn-tagu i Nan-szanu;
· Kotlina Kaszgarska:
- Takla Makan
(jedna z największych zwartych pustyń piaszczystych; w cieniu opadowym Tien-szan,
Kunlun i Karakorum; pustynia zimna; barchany 30-150m; na obrzeżach rośnie tamaryszek)
·
- Ałaszan
(piaszczysto-żwirowa typu gobi; barchany so 350m; obszary zasolone; takyry; w
obniżeniach cajdamy, równinna, rozrasta się)
- Wyżyna Ordos
(piaszczysta; 1000m n.p.m. w łuku Huang He)
- Równina Cajdam
(obszary zasolone; wysokogórska równina na wys. 2600m n.p.m.; ilasta i
żwirowo- piaszczysta)
- Kotlina Dżungarska
(takyry; sołonczaki; cajdamy)
- Płaskowyż Gobi
(piaszczysto-żwirowa; elementy pustyni gruzowej)
- Bejszan
(niskie pasna górskie, piaszczysto-żwirowa)
v Środkowa (część zachodnia)
· Cechy: opady poniżej 200mm; bogactwo wód gruntowych, duża ilość sołonczaków (szczególnie w
okolicach M. Kaspijskiego); roślinność: psaksale, halofity, akacja piaskowa, tamaryszek, lasy
galeriowe
·
- Kara-kum
(piaszczysta, „czarne piaski”; Niż. Turańska)
- Kuzył-kum
(„czerwone piaski”, piaszczysta, miejscami gliniasta i kamienista; barchany 30m)
- Małe i Wielkie Barsuki
- Mujun-kum
(piaszczysta; w cieniu Gór Krakatau)
- Wołżańsko-Uralska
(piaszczysta)
- Bet Pak Dała
(
Step Głodowy
; skalista)
- Ustiurtu
(gipsowa; gruzowa)
v Półwysep Indyjski
· 11% powierzchni to obszary pustynne
· Pustynie związane z rozległą, stara równiną aluwialną Indusu i jego dopływów oraz przyległą wyżyną
Dekan;
·
Thar
(Wielka Pustynia Indyjska; gł. piaszczysta; osłonięta przez Wyż. Dekan część Niż. Indusu)
·
Thal
(Nizina Indusu; znacznie większe oddziaływanie człowieka na krajobraz)
v Wyżyna Irańska
· Głównie pustynie piaszczyste, sołonczakowe i ilasto-gruzowe
· Położone wysoko n.p.m. (400-800m)
·
Wielka Pustynia Słona
(Dasht-e-Kevir; bardzo zasolona; piaszczysta, pylista; w obniżeniach takyry)
·
Lota
(Daszt-Elut; pylasto-żwirowa; opady poniżej 100mm)
·
Registan
(piaszczysta; 500-1500m n.p.m.; Afganistan)
·
Lut
(Dasht-e Lut; SE Iran; piaszczysto-ilasta; zbudowana z osadów starych jezior; liczne jardangi do
200m – formy powstałe z korazji eolicznej, ostre grzbiety oddzielające bruzdy korozyjne)
·
Margo
(ilasto-gruzowa; takyry i sołonczaki)
·
Naumid
(ilasta, sołonczakowa; na E od Gór Wschodnioirańskich)
·
Kharan
(Pakistan; piaszczysto-ilasta)
v Półwysep Arabski
· 95% powierzchni - obszary pustynne
·
Ar-Rab al-Chali
(650tys. km²; największa zwarta pustynia piaszczysta świata; barchany, wydmy
gwiaździste i podłużne do 300m)
·
Wielki Nefud
(An-Nafud; piaszczysta; barchany do 100m)
·
Mały Nefud
(Ad-Dahna; piaszczysta)
·
Al-Hasa
(piaszczysta; wybrzeże Zat. Perskiej)
·
Syryjska
(piaszczysto-żwirowa; liczne sołonczaki)
·
Negev
(Ha-Negev; wyżynna, Izrael; piaszczysto-żwirowa; liczne sołonczaki)
·
Płw. Synaj
(górska, wyżynna, skalista, gruzowa)
AFRYKA
v Północna
· Bardzo niskie opady <70mm
· Bardzo duże parowanie potencjalne (4200mm)
· Brak stałego odwodnienia
· Liczne wody artezyjskie
· 40% powierzchni to obszary pustynne
Sahara
(powierzchnia z Pustynią Arabską, Nubijską - powyżej 9mln km²)
o Pustynie skaliste:
- Wyżyna Hoggaru
(z wulkanicznym masywem Ahaggar; Algieria)
- Góry Tibesti
(Czad; wulkaniczny masyw)
- Wyżyna Ennedi
- Góry Pustyni Arabskiej i Nubijskiej
o Pustynie żwirowe (serir):
- Serir Tibesti
- Serir Kalansho
o Pustynie piaszczyste (erg):
- Libijska
(Libia, Egipt, Sudan; częściowo żwirowa; złoża ropy naftowej)
- Nubijska
(Sudan, Egipt)
- Wielki Erg Wschodni
(Algieria, Tunezja)
- Wielki Erg Zachodni
(Algieria)
- Erg Igidi
(Algieria, Mauretania)
- Erg Szesz
(Chech; Mauretania, Mali, Algieria)
- Tenere
(Czad, Niger)
o Sebhi lub szatty:
- Malghigh Szatt
(Algieria)
- al-Dżarid
(Tunezja)
- al-Kattara
(Egipt)
o Inne:
- Al-Dżuf
(Mauretania)
- Arabska
(zachodnia część to głównie pustynia piaszczysto-żwirowa i gruzowa, a wschodnia
– kamienista)
o Oazy:
- Tawat
- Charga
- Kufra
- Siwa
- Fajum
- Fezzan
v Południowa
·
Namib
(przybrzeżna, mgielna, piaszczysta; jeden z najbardziej ubogich w opady terenów na świecie
(10–14 mm/rok); oddziaływanie zimnego Prądu Benguelskiego; eksploatacja diamentów; wydmy
gwiaździste pow. 300m; wietrzenie solne; część jest skalista)
·
Kalahari
(półpustynia)
·
Wielkie Karru
(pustynia górska; rosną litopsy)
AUSTRALIA
· Obszary pustyń stanowią 49% powierzchni kontynentu
·
Wielka Pustynia Piaszczysta
(długie wały wydm podłużnych do 20m wysokości i 300m szerokości)
·
Gibsona
(skalisto-żwirowa; gibber)
·
Tanami
(piaszczysta)
·
Wielka Pustynia Wiktorii
(piaszczysto-żwirowa; gibber)
·
Płaskowyż Nullarbor
(wapienny, brak wody wynika w budowy geologicznej (kras) – ucieczka wody w
podłoże)
·
Simpsona
(Arunta; w północnej części kamienista, środkowej piaszczysta, a południowo-wschodniej
żwirowa)
AMERYKA PÓŁNOCNA
· 10% powierzchni to obszary pustynne
· Wyżyna Kolorado
- Pustynia Pstra
(Painted Desert)
- Monument Valley
(góry ostańcowi)
- liczne kaniony, dość zwarta szata roślinna
· Dwa typy pustyń:
1. W śródgórskich kotlinach
2. Związane z płaskowyżami (skaliste)
·
Mojave
(Mohave; stany Kalifornia, Utah, Nevada, Arizona; zima chłodna z opadami; głębokie rozcięcia po
deszczach, drzewo Joshua; mormoni)
·
Sonora
(Arizona, Kalifornia; pustynie
Kolorado
,
Yuma
,
Altar
,
Gila
; wash; kaktus ocotillo, Saguaro (karnegia),
krzew kreozotowy, agawy,jukki)
·
Chihuahua
()
· Wielka Kotlina:
- Black Rosk Desert
- Wielka Pustynia Słona
(Utah, Nevada, niemal całkowicie pozbawiona roślinności)
AMERYKA POŁUDNIOWA
· 8% powierzchni to obszary pustynne
·
Atakama
(mglista, najsuchsze miejsce na Ziemi; opady <100 mm/rok; oddziaływanie zimnego Prądu
Peruwiańskiego; piaszczysta i kamienista; bogate złoża mineralne)
· Puna – bezodpływowe wyżyny
Puna Atakama z solniskiem, Salar Arizaro, Salar de Uyuni
· Zimne pustynie miedzy Andami a Gran Chaco a Pampą, na Wyż. Patagońskiej
Pustynia Patagońska