prowadząca:
Praca zaliczeniowa
z przedmiotu Psychologia społeczna
OSOBOWOŚĆ I TEMPERAMENT
Osobowość może być rozumiana jako zespół cech psychicznych
opisujących zachowania człowieka albo jako zespół postaw
wyznaczających te zachowania. Inny sposób rozumienia
osobowości określa ją jako zespół wewnętrznych warunków
(mechanizmów) determinujących zachowanie się ludzi.
1. Potrzeby psychiczne w ujęciu Abrahama Maslova.
Maslov nie podaje konkretnych przejawów jednostkowych potrzeb,
lecz wyodrębnia ich grupy, podobnie jak psychoanalitycy
postępowali w stosunku do popędów czy instynktów. Według
Maslova istnieje 6 grup potrzeb człowieka:
1. Potrzeby fizjologiczne – są od siebie izolowane i mają
określone ośrodki w organizmie biologicznym (np. potrzeby
snu, pokarmu, seksualna, aktywności, doznań zmysłowych
etc.). Potrzeby te działają według zasady homeostazy,
czyli regulują człowieka w taki sposób, aby utrzymywać go
ciągle w stanie równowagi biologicznej.
2. Potrzeby bezpieczeństwa – są to potrzeby typu: poczucia
bezpieczeństwa, zależności, opieki i oparcia, uwolnienia
od lęku, niepokoju, chaosu a także potrzeba protekcji,
również porządku, ładu, przestrzegania praw etc.
3. Potrzeby prestiżu i uznania – obejmują dwie grupy
potrzeb: związanych bezpośrednio z własną aktywnością np.
potrzeby potęgi, wyczynu i wolności oraz drugą związaną z
działaniem własnym oraz otoczenia społecznego np.
potrzeby respektu i uznania ze strony innych ludzi,
dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji i zwracania
na siebie powszechnej uwagi.
4. Potrzeby przynależności i miłości – niewiele wiadomo o
naturze i przejawach tych potrzeb. O ich istnieniu można
wnioskować na podstawie obserwacji i analizy zachowania
dziecka, któremu rodzice zgubili się lub człowieka, który
znalazł się w nowym środowisku społecznym. Potrzeby te
ujawniają się w dążeniu do tworzenia grup,
przezwyciężania samotności i obcości, poszukiwania
towarzystwa, bycia z kimś blisko.
5. Potrzeby samorealizacji – polegają na dążeniu człowieka
do ciągłego rozwijania swoich możliwości, talentów,
udoskonalania siebie samego, jest to potrzebne aby
zachować wewnętrzny spokój i równowagę.
6. Potrzeby transcendencji – jest to najwyższa z potrzeb,
potęgująca samorealizację i pragnienie tożsamości.
W organizmie człowieka istnieje swoisty hierarchiczny porządek
potrzeb. W pierwszej kolejności zaspokajane są potrzeby
fizjologiczne, następnie potrzeby bezpieczeństwa, prestiżu i
uznania, przynależności i miłości oraz samorealizacji.
Założenia dotyczące uporządkowania hierarchii potrzeb są
następujące: wyższe potrzeby pojawiają się w późniejszym
rozwoju człowieka. Musi on dojrzeć do niektórych spraw,
doświadczyć życia etc. Im wyższa potrzeba, tym słabszy nacisk
wywiera na organizm w celu jej zaspokojenia, a okresowo
naciski te mogą znikać. Inaczej ujmując to potrzeby
fizjologiczne czy bezpieczeństwa wywierają bardzo silny wpływ
na człowieka, natomiast dążenie do samorealizacji może być
dużo słabsze lub na pewien czas zniknąć. Człowiek, którego
zachowanie sterowane jest wyższymi potrzebami okazuje się
biologicznie bardziej wydajny, zdolny do większego wysiłku.
Wpływ wyższych potrzeb powoduje, iż jednostka ma mniej
sztywnych reakcji, jest bardziej tolerancyjna i elastyczna w
postępowaniu. Zaspokajanie potrzeb wyższych dostarcza
człowiekowi więcej pozytywnych przeżyć, wzbogaca jego życie
wewnętrzne, dążenie do realizacji potrzeb wyższych czyni
człowieka zdrowszym psychicznie, stanowi pozytywne zjawisko i
decyduje o optymalnym funkcjonowaniu. Ogólnie jest tak, iż aby
się pojawiła potrzeba wyższa, to muszą być zaspokojone
potrzeby niższe. Realizacja potrzeb wyższych wymaga wymaga
dobrych warunków ekonomicznych, rodzinnych, a także dobrego
wykształcenia. Człowiek z niższym wykształceniem zaspokaja w
zasadzie tylko dwie pierwsze potrzeby i nie zastanawia się nad
resztą, ponieważ nie widzi sensu robienia tego. Wystarczy
praca, jedzenie i utrzymanie rodziny. Im wyższy poziom
reprezentuje człowiek, z tym większą liczbą ludzi może się
identyfikować. Dążenie do zaspokojenia wyższych potrzeb jest
społecznie bardziej pożądane, powoduje rozwój pozytywnych
cech, takich jak lojalność, przyjazne nastawienie do innych i
liczenie się z nimi (brak objawów walki, charakterystycznych
przy niezaspokojonych potrzebach niższych).
Hierarchię potrzeb, można wyobrazić sobie w następujący
sposób: jeśli jednostka zaspokoi potrzeby niższe, to stwarza
to warunki do zaspokojenia potrzeb wyższych. Kupuje
radioodbiornik i korzystam z niego przez jakiś czas. W tym
czasie moja pensja wzrasta, mam więcej wolnych środków, które
nie
są
specjalnie
mi
potrzebne
i chciałbym w coś zainwestować. Jestem fanem muzyki, z czasem
radioodbiornik nie zaspakaja moich wymagań co do jakości
muzyki. Idę do sklepu i kupuję radioodbiornik z odtwarzaczem
kaset magnetofonowych. Jestem bardzo zadowolony, ale po roku
moje możliwości finansowe zwiększają się i tym samym kupuję
lepszy o wiele sprzęt, ze wzmaczniaczem, z odtwarzaczem CD,
jakościowo lepszy, wyższej klasy, renomowanej firmy. Tak więc,
zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka stwarza warunki do
rozwoju potrzeb wyższych, jakościowo innych, które motywują do
wyższych osiągnięć. Jest to ważna zasada [przydatna do
zrozumienia zachowań ludzi na rynku, w sprawie funkcjonujących
firmach etc.
W odniesieniu do osób, które zrealizowały siebie maksymalnie,
optymalnie, można powiedzieć, iż są optymalnie funkcjonującymi
osobowościami. Osoby te charakteryzują się między innymi tym:
adekwatna percepcja rzeczywistości i wynikająca stąd większa
tolerancja wobec niepewności i niejednoznaczności wielu
sytuacji społecznych. Większa samoakceptacja, akceptacja
innych oraz natury. U tych osób zaznacza się większa
spontaniczność zachowania, skoncentrowanie na rozwiązywaniu
problemów, a nie na własnej osobie. Wyższy stopień oderwania
się i
pragnienia prywatności, zachowanie należytego dystansu w
spojrzeniu na świat. Większa niezależność od wzorów
kulturowych i środowiskowych. Nie przyjmowanie bezkrytycznie
wszystkich wymagań kulturowych i środowiskowych, by osiągnąć i
utrzymać własną tożsamość i niezależność. Większa świeżość
ocen i bogactwo reakcji uczuciowych, zdolność głębokiego
przeżywania i wysokiego wartościowania doznań życiowych.
Więcej doświadczeń szczytowych takich jak ekstaza, uczucie
otwierania się szerokich horyzontów etc. Osoby te osiągają
wyższy stopień utożsamiania się z ludźmi w ogóle, głębokie
poczucie zadowolenia stosunkami z innymi ludźmi. Występuje u
nich bardziej demokratyczna postawa wobec innych osób, większa
zdolność twórcza, możliwość dokonywania oryginalnych odkryć i
znacznej produktywności w różnych dziedzinach, czy to życia
rodzinnego, czy pracy.
Porządek hierarchiczny może ulegać pozornym zakłóceniom, np.
człowiek koncentruje się na realizacji potrzeby prestiżu i
uznania, ale rzeczywistym celem jego aktywności jest zyskanie
miłości innej osoby. W ten sposób poprzez zdobycie prestiżu i
uznania można próbować osiągnąć miłość jako nadrzędny cel
działania. Pozorne zakłócenia w hierarchii mogą również także
wynikać z niedoceniania jakiejś potrzeby na skutek jej
długotrwałego zaspokajania, np. ludzie osiągający sukcesy i
cieszący się znaczną sławą lub wysoką pozycją społeczną mogą
uważać te wartości za mało znaczące.
Przedstawiona hierarchia potrzeb stanowi punkt wyjścia do
podziału motywacji na motywację niedoboru – jednostka stara
się przywrócić równowagę fizyczną lub psychiczną zaburzoną z
powodu niezaspokojenia potrzeb 1-4 w podanej wyżej hierarchii
oraz motywację wzrostu – jednostka dąży do rozwoju, do wyjścia
poza dotychczasowe osiągnięcia i własne „ja”, jeśli potrzeby
podstawowe są zaspokojone.
2. Osobowość w ujęciu Raymonda B. Cattella.
Cattell opracował model struktury osobowości w oparciu o dane
pochodzące z trzech źródeł:
1. reakcji i zachowań mierzonych w sposób obiektywny w
specyficznych sytuacjach np. pomiar tętna czy ciśnienia
krwi w warunkach stresu, w sytuacjach lękowych etc.
2. odpowiedzi badanych osób na pytania badającego, pytania
wywiadu, ankiety i kwestionariusza, a więc dane uzyskane
za pomocą testów.
3. obserwowanych zachowań w życiu codziennym np. zachowanie
w kontakcie z innymi ludźmi, w tym ilość wzajemnych
kontaktów z osobami przeciwnej płci, zachowanie w czasie
pracy, podczas picia alkoholu, palenia tytoniu etc.
Te trzy grupy reakcji obejmują całokształt zachowań człowieka
i składają się na to, co autor nazywa sferą osobowości.
Ostateczna analiza statystyczna wyników pozwoliła ustalić
model czynnikowej struktury osobowości składający się z 16
czynników. Każdy czynnik stanowi wymiar obejmujący zachowania
pomiędzy jego biegunami. Przykładowe wymiary osobowości to:
dominacja – uległość, ekspansywność – brak ekspansywności,
odporność – brak odporności, nadmierna podejrzliwość – brak
podejrzliwości, niekonwencjonalność – konwencjonalność,
radykalizm – konserwatyzm, samowystarczalność – zależność od
grupy. Każdy człowiek zajmuje określone miejsce na tych
wymiarach. Może być, np. bardziej dominujący niż uległy,
odporny, raczej nie podejrzliwy, konwencjonalny w działaniu,
konserwatywny, niezależny od grupy. Inny człowiek może mieć
zupełnie inną charakterystykę osobowościową.
Każdy biegun danego wymiaru (czynnika) charakteryzują
obserwowalne zachowania tzw. Cechy powierzchniowe. Sam czynnik
jest
ukryty
i
może
być
ujawniony
w badaniu testowym.
Według Cattella osobowość, to zbiór cech, wszystko to, co
pozwala przewidzieć, jak dana jednostka zachowa się w
określonej sytuacji.
Zakładając, że potrafimy opisać osobowość w kategoriach
różnych rodzajów cech, to jeśli połączymy te informacje w
konkretnym przypadku, będziemy w stanie przewidzieć reakcję,
zachowanie się jednostki w określonej sytuacji. Służy do tego
tzw. RÓWNANIE SPECYFIKACYJNE:
R = s1T1 + s2T2 + s3T3..... sn Tn
R = reakcja (zachowanie się)
T = cecha
s = wskaźnik sytuacyjny, określający wagę danej cechy w
określonej sytuacji
dana reakcję można przewidzieć na podstawie cech danej osoby
(T1
do
Tn,
gdzie
n = 16), z których każda jest ważona stosownie do swego
znaczenia w określonej sytuacji (wskaźniki sytuacyjne od s1 do
sn). Jeżeli jakaś cecha jest bardzo istotna dla danego
zachowania się czy reakcji, to „s” będzie duże, jeśli dana
cecha jest całkowicie nieistotna, to „s” będzie rowne zero.
Formuła ta zakłada, że każda cecha ma niezależny i określony
wpływ na zachowanie człowieka w określonej sytuacji. Model ten
jest bardzo prosty ale zdaniem Cattella stanowi dość dobre
przybliżenie bardziej skomplikowanych zależności i logiczny
punkt wyjścia do wszelkich analiz.
Formułę specyfikacyjną można zastosować praktycznie. Każdego
człowieka opisuje profil cech jego osobowości (T1 – T16),
ustalony przy pomocy Kwestionariusza 16 PF. Wymagania i
warunki pracy opisujemy przy pomocy wskaźników sytuacyjnych
„s”, tworzymy wzorcowy profil osobowości idealnego kandydata
do pracy na danym stanowisku. Łącznie obydwa profile pozwalają
na przewidywanie zachowania człowieka w danej sytuacji. Im
większe podobieństwo obu krzywych, tym większe
prawdopodobieństwo, że mamy dobrego kandydata do zatrudnienia.
Na przykład, jakaś firma mogłaby dysponować listą stanowisk
pracy opisanych za pomocą wskaźników „s” określających, które
cechy są najważniejsze, mniej ważne lub też nie mają znaczenia
dla danego stanowiska. Kandydat opisywany byłby przy pomocy
profilu cech T, a jego profil porównywany z profilami „s”, dla
znalezienia najlepszego dla tego kandydata stanowiska pracy
lub sprawdzenia, czy nadaje się on na dane stanowisko.