PROW_2007-13_w_07_07_12

TYTUà ..............................................................................................................................3
1.

PAēSTWO CZàONKOWSKIE .....................................................................................3

2.1. OBSZAR GEOGRAFICZNY OBJĉTY PROGRAMEM................................................................ 3

2.2. REGIONY SKLASYFIKOWANE JAKO CEL KONWERGENCJI ................................................. 3

ANALIZA SYTUACJI POD WZGLĉDEM SILNYCH I SàABYCH STRON, WYBÓR

STRATEGII.......................................................................................................................3

2.1. SYTUACJA SPOàECZNO-EKONOMICZNA KRAJU................................................................. 3

2.2. STRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH ............................................................................ 8

2.3. INFRASTRUKTURA W ROLNICTWIE I NA OBSZARACH WIEJSKICH................................... 9

2.4. CHARAKTERYSTYKA PRODUKCJI ROLNEJ I PRZETWÓRSTWA ARTYKUàÓW ROLNYCH I

LEĝNYCH................................................................................................................................. 12

2.5. ZASOBY I STAN ĝRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ KULTUROWEGO..................... 20

WSPARCIE OBSZARÓW WIEJSKICH W RAMACH OSI PRIORYTETOWYCH............36

DZIAàANIA OSI 1.................................................................................................................... 43

Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leĞnictwie................................ 43

Uáatwienie startu máodym rolnikom. ................................................................................ 45

Renty strukturalne.......................................................................................................... 47

Modernizacja gospodarstw rolnych. ................................................................................. 50

ZwiĊkszanie wartoĞci dodanej podstawowej produkcji rolnej i leĞnej.................................. 53

Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i

leĞnictwa. ...................................................................................................................... 57

Uczestnictwo rolników w systemach jakoĞci ĪywnoĞci ....................................................... 61

Dziaáania informacyjne i promocyjne ............................................................................... 63

Grupy producentów rolnych ............................................................................................ 65

Korzystanie z usáug doradczych przez rolników i posiadaczy lasów..................................... 67

DZIAàANIA OSI 2.................................................................................................................... 69

Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych

warunkach gospodarowania (ONW)................................................................................. 69

PáatnoĞci dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdraĪaniem Ramowej Dyrektywy

Wodnej.......................................................................................................................... 73

Program rolnoĞrodowiskowy (páatnoĞci rolnoĞrodowiskowe).............................................. 78

Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niĪ rolne.................................. 84

Odtwarzanie potencjaáu produkcji leĞnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzanie

instrumentów zapobiegawczych. ..................................................................................... 88

DZIAàANIA OSI 3.................................................................................................................... 91

RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej. ........................................................... 91

Podstawowe usáugi dla gospodarki i ludnoĞci wiejskiej...................................................... 93

Odnowa i rozwój wsi. ..................................................................................................... 95

Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstwa. ...................................................................... 98

DZIAàANIA OSI 4.................................................................................................................. 104

Lokalne Strategie Rozwoju – poprawa jakoĞci Īycia oraz róĪnicowanie dziaáalnoĞci na

obszarach wiejskich...................................................................................................... 104

Wspóápraca miĊdzyregionalna i miĊdzynarodowa. .......................................................... 108

Nabywanie umiejĊtnoĞci, aktywizacja i koszty bieĪące lokalnych grup dziaáania................ 109

OMOC TECHNICZNA

.................................................................................................................. 110

BUDĩET PROW 2007 – 2013 ................................................................................113

SYSTEM ZARZĄDZANIA I KONTROLI ...................................................................115

FINANSOWANIE PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH......................122

OPIS SYSTEMU MONITOROWANIA I OCENY .......................................................125

KRAJOWA SIEû OBSZARÓW WIEJSKICH .............................................................129

TYTUà
Program Rozwój Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

1. PAēSTWO CZàONKOWSKIE
Rzeczpospolita Polska

2.1. Obszar geograficzny objĊty Programem
Program bĊdzie realizowany w latach 2007-2013 na terenie caáego kraju. Podstawą realizacji
zaáoĪeĔ strategicznych Programu, opisanych w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, bĊdą dziaáania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w
ramach czterech osi priorytetowych. Wszystkie te dziaáania bĊdą wspóáfinansowane z
Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze Ğrodków
krajowych przeznaczonych na ten cel w ustawie budĪetowej.

2.2. Regiony sklasyfikowane jako cel Konwergencji
Caáe terytorium kraju zostaáo sklasyfikowane jako obszar Celu Konwergencji.

2. ANALIZA SYTUACJI POD WZGLĉDEM SILNYCH I SàABYCH STRON, WYBÓR

STRATEGII

2.1. Sytuacja spoáeczno-ekonomiczna kraju
Rzeczpospolita Polska jest krajem zróĪnicowanym przestrzennie pod wzglĊdem warunków
przyrodniczych i klimatycznych, stanu rozwoju gospodarczego, w tym wiodących gaáĊzi
gospodarki, które determinują poziom Īycia i perspektywy funkcjonowania jej
mieszkaĔców. Wiele regionów posiada charakter rolniczy i z sektorem rolnym wiąĪe siĊ
podstawowa dziaáalnoĞü gospodarcza.

Rzeczpospolita Polska jest krajem nizinnym. Blisko 96% jej terytorium poáoĪone jest
poniĪej 350 m n.p.m., a jedynie 2,9% - na wysokoĞci powyĪej 500 m n.p.m.

Powierzchnia Rzeczpospolitej Polskiej wynosi 312 685 km

, uĪytki rolne stanowią 50,8%

powierzchni kraju, a lasy i grunty zadrzewione okoáo 28,7%. Trwaáe uĪytki zielone
obejmują 11,8% powierzchni kraju (áąki 8,1 %, pastwiska 2,7 %), co stanowi 21,3%
uĪytków rolnych (dane GUS, 2005).

LudnoĞü

Rzeczpospolitą Polską zamieszkuje 38,17 mln osób (dane GUS, 2005), co stanowi 10,4%
ogóáu ludnoĞci Unii Europejskiej (UE). Na obszarach wiejskich mieszka 38,5% ogóáu
ludnoĞci, tj. 14,70 mln osób, w tym 7,32 mln mĊĪczyzn i 7,38 mln kobiet.

MiejscowoĞci wiejskie są bardzo zróĪnicowane pod wzglĊdem liczby mieszkaĔców:

15% liczy mniej niĪ 100 mieszkaĔców;

66% od 100 do 500 mieszkaĔców;

13% od 500 do 1000 mieszkaĔców;

tylko 6% powyĪej 1000 mieszkaĔców.

Udziaá ludnoĞci wiejskiej zróĪnicowany jest regionalnie: od 21,2% w województwie
Ğląskim do 59,5% w województwie podkarpackim (dane GUS, 2005). Tradycyjna rodzina
wiejska Īyje zwykle w strukturach wielopokoleniowych. Gospodarstwa domowe skáadające
siĊ z 5 lub wiĊcej osób stanowią 24,5% wszystkich gospodarstw domowych na wsi,
natomiast w miastach stanowią jedynie 9,0%.

Tabela 1. LudnoĞü Rzeczpospolitej Polskiej – stan na 31 grudnia 2004 r.

LudnoĞü

Wyszczególnienie

Ogóáem w tys.

Na 1 km

Na obszarach

wiejskich jako %

ludnoĞci ogóáem

DolnoĞląskie 2

893,1

145

29,0

Kujawsko-Pomorskie 2

068,3 115

38,3

Lubelskie 2

185,2

53,3

Lubuskie 1

009,2

35,8

àódzkie 2

587,7

143

35,3

Maáopolskie 3

260,2

214

50,3

Mazowieckie 5

146,0

144

35,3

Opolskie 1

051,5

112

47,3

Podkarpackie 2

098,0

118

59,5

Podlaskie 1

202,4

40,9

Pomorskie 2

194,0

120

32,5

ĝląskie 4

700,7

382

21,2

ĝwiĊtokrzyskie 1

288,7

110

54,5

WarmiĔsko-Mazurskie 1

428,7

39,9

Wielkopolskie 3

365,3

113

42,7

Zachodniopomorskie 1

694,9 74

30,7

àącznie

38 173,8

122

38,5

ħródáo: dane GUS, 2005

W Rzeczpospolitej Polskiej Ğrednia gĊstoĞü zaludnienia wynosi 122 osóby/km

, przy czym

w miastach wskaĨnik ten wynosi 1105 osób/km

, a na obszarach wiejskich 50 osób/km

Obszary wiejskie zamieszkuje okoáo 14,7 mln osób (dane GUS, 2005 r.).

Obszary wiejskie stanowią 93,2 % powierzchni kraju (dane GUS, 2005 r.), a zatem ich
znaczenie zarówno z punktu widzenia ekonomicznego, spoáecznego jak i Ğrodowiskowego
jest ogromne. Obszary wiejskie w Rzeczpospolitej Polskiej definiowane są jako tereny

poáoĪone poza granicami administracyjnymi miast, co oznacza, Īe stanowią gminy
wiejskie lub czĊĞci wiejskie gmin miejsko-wiejskich. Wydzielenie czĊĞci gmin miejsko-
wiejskich, tj. miasta i obszaru wiejskiego, które posiadają odrĊbne identyfikatory
terytorialne, pozwala na gromadzenie i przedstawianie danych statystycznych w podziale
na miasto i wieĞ. Definicja obszarów wiejskich, w uzasadnionych przypadkach, moĪe byü
poszerzona o niewielkie oĞrodki miejskie, ĞciĞle powiązane funkcjonalnie z obszarami
wiejskimi.

ĝrednia wieku mieszkaĔca wsi wynosi prawie 35 lat. Stosunek liczby ludnoĞci w wieku
nieprodukcyjnym do ludnoĞci w wieku produkcyjnym wynosi 67 (w mieĞcie 52). Na wsi
odnotowuje siĊ wyĪszy udziaá osób w wieku przedprodukcyjnym (24,5% populacji
wiejskiej) niĪ w mieĞcie (19,1%) (dane GUS, 2005). WyĪszy udziaá osób w wieku
przedprodukcyjnym jest wynikiem wyĪu demograficznego.

Wyksztaácenie

Poziom wyksztaácenia ludnoĞci w wieku produkcyjnym oraz szanse na wyksztaácenie osób
w wieku przedprodukcyjnym na wsi są gorsze niĪ w mieĞcie, gáównie za sprawą koĔczenia
edukacji na niĪszym poziomie (gáównie zasadnicze zawodowe), ale takĪe niĪszego
poziomu ksztaácenia szkolnego i przedszkolnego (tabela nr 2).

Tabela 2. Struktura wyksztaácenia ludnoĞci powyĪej 15 roku Īycia w latach 1988 i 2002

1988 r.

2002 r.

Ogóáem Miasto WieĞ Ogóáem Miasto

WieĞ

Poziom wyksztaácenia

% % % %

WyĪsze

6,5

9,4

1,8

10,2

13,7

4,3

ĝrednie i policealne

24,7

31,8

13,1

32,6

38,6

22,4

Zasadnicze

zawodowe 23,6 23,2 24,2

24,1 21,1 29,2

Podstawowe ukoĔczone 38,8 32,3 49,2

28,2 22,2 38,7

Podstawowe nieukoĔczone i bez
wyksztaácenia szkolnego

6,5 3,2 11,7

4,9 4,4 5,7

ħródáo: dane GUS, 2005

Poziom wyksztaácenia rolników i mieszkaĔców wsi ulega systematycznej poprawie. WciąĪ
jednak aĪ 38% mieszkaĔców wsi ma zaledwie peáne wyksztaácenie podstawowe, zaĞ
spoĞród uĪytkowników gospodarstw rolnych peáne wyksztaácenie podstawowe ma 32%
rolników. Dla porównania, w paĔstwach dawnej Unii Europejskiej (tzw. UE-15) udziaá
rolników, którzy zakoĔczyli swoją edukacjĊ na szkole podstawowej wynosi tylko 16,9%.
Konsekwencją niskiego poziomu wyksztaácenia rolników w Rzeczpospolitej Polskiej jest
m.in. mniejsza aktywnoĞü spoáeczno-zawodowa, wiĊksze trudnoĞci ze znalezieniem
alternatywnego miejsca pracy poza rolnictwem, niski poziom dochodów.

Poziom wyksztaácenia mieszkaĔców wsi jest nadal niĪszy w porównaniu do mieszkaĔców
miast. Wyksztaácenie pracujących w rolnictwie pozostaje na bardzo niskim poziomie
ogólnym i fachowym, choü ulega systematycznej poprawie. Pozytywną tendencją jest
staáy wzrost odsetka osób z wyksztaáceniem ponadpodstawowym. W latach 1988-2002
prawie dwukrotnie zmniejszyá siĊ na wsi udziaá osób z wyksztaáceniem podstawowym
nieukoĔczonym i bez wyksztaácenia szkolnego. W 2002 roku wĞród uĪytkowników
gospodarstw rolnych osoby z wyksztaáceniem wyĪszym stanowiáy ok. 4%, ok. 52%
posiadaáo wyksztaácenie policealne, Ğrednie zawodowe, ogólnoksztaácące lub zasadnicze
zawodowe, kolejne 38% - podstawowe, a niespeána 6% - podstawowe nieukoĔczone i
bez wyksztaácenia (dane GUS, 2002).

Niski poziom wyksztaácenia ludnoĞci wiejskiej, obok niekorzystnego tempa modernizacji
rolnictwa, zmniejsza moĪliwoĞü szerszego rozwiniĊcia pozarolniczej dziaáalnoĞci
gospodarczej na wsi jako alternatywnego zatrudnienia dla wystĊpujących nadwyĪek siáy
roboczej.

Bezrobocie

W wyniku zmian i przeksztaáceĔ strukturalnych w Rzeczpospolitej Polskiej obszary wiejskie
zostaáy dotkniĊte problemem bezrobocia. Pomimo spadku stopy bezrobocia z 17,7%
Ğrednio w 2002 r. do 16,3% w 2005 r. liczba bezrobotnych mieszkaĔców wsi w 2005 r.
wynosiáa 1180 tys. Stopa bezrobocia na wsi byáa wyĪsza wĞród kobiet (16,8%) niĪ
mĊĪczyzn (13,0%), najwyĪsza wĞród máodzieĪy w wieku 18-24 lat (30,9%), a najniĪsza
wĞród osób z wyĪszym wyksztaáceniem (10,2%) (GUS, BAEL).

W Rzeczpospolitej Polskiej wáaĞciciele i posiadacze gospodarstw rolnych o powierzchni
uĪytków rolnych powyĪej 2 ha przeliczeniowych nie mogą rejestrowaü siĊ jako bezrobotni.
Wedáug szacunków, w rolnictwie indywidualnym ok. 1,6 mln osób nie znajduje
zatrudnienia i stanowi tzw. bezrobocie ukryte, zaĞ blisko 70% osób pracuje w niepeánym
wymiarze czasu pracy.

W Rzeczpospolitej Polskiej notuje siĊ znacznie wyĪszą niĪ w poszczególnych krajach UE-
15 liczbĊ pracujących w rolnictwie. Odsetek osób pracujących w rolnictwie wynosi 16,5%,
co oznacza, Īe w sektorze rolnym zatrudnionych byáo 2094,2 tys. osób (dane, GUS 2005),
natomiast Ğrednia w krajach UE wyniosáa - 4,5% (najwyĪsza w Republice Grecji – 17%,
najniĪsza w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Póánocnej – 1,6%).

W czĊĞci wynika to z róĪnic metodologicznych w liczeniu osób pracujących w
gospodarstwach indywidualnych – w Rzeczpospolitej Polskiej do pracujących zalicza siĊ
równieĪ osoby produkujące na wáasne potrzeby oraz pracujące na dziaákach rolnych o
powierzchni od 0,1 ha do 1,0 ha uĪytków rolnych.

JednoczeĞnie naleĪy podkreĞliü, Īe w wĞród ludnoĞci wiejskiej pracującej poza rolnictwem,
odsetek pracujących na rachunek wáasny wynosi 11,3% i jest znacznie niĪszy (w skali

kraju) niĪ w Republice Grecji (29,6%), Republice Wáoskiej (25,6%), Republice Portugalii
(18,7%) i Republice Czech (17,1%). W Królestwie Belgii, Królestwie Hiszpanii, Irlandii jest
on o 2-3 punkty procentowe wyĪszy niĪ w Rzeczpospolitej Polskiej, a w pozostaáych
krajach jest albo bardzo podobny, albo do 5 punkty procentowe niĪszy (dane, Polska WieĞ
2006, FDPA 2006).

Dezagraryzacja struktury zatrudnienia jest róĪna w poszczególnych czĊĞciach kraju i
zaleĪy od uprzemysáowienia i urbanizacji danego obszaru, rozwoju sieci dróg i struktury
obszarowej gospodarstw rolnych. W ukáadzie województw najwiĊcej pracujących w
rolnictwie na obszarach wiejskich odnotowano w województwie podlaskim (31,9%), a
najmniej w Ğląskim (9,3%).

Liczba pracujących w rolnictwie, mierzona liczbą osób pracujacych na 100 ha uĪytków
rolnych jest najwyĪszy w województwach poáudniowej Polski i wynosi kolejno w
województwach: maáopolskim (24,3), ĞwiĊtokrzyskim (22,5), podkarpackim (20,5),
lubelskim (18,6).

Najmniej zatrudnionych na 100 ha uĪytków rolnych odnotowano w województwach:
zachodniopomorskim (3,7), lubuskim (4,7), warmiĔsko - mazurskim (6,1) i pomorskim
(7,0). Województwa te charakteryzują siĊ niskim poziomem zatrudnienia w stosunku do
powierzchni uĪytków rolnych.

Udziaá pracujących w rolnictwie maleje w wolnym tempie, gáównie z powodu braku miejsc
pracy poza rolnictwem. NaleĪy podkreĞliü, Īe przy ogólnie wysokim poziomie zatrudnienia
w rolnictwie, w niektórych regionach (gáównie na wschodzie Polski) wystĊpuje problem
braku nastĊpców w gospodarstwach i wyludniania siĊ obszarów wiejskich. JednoczeĞnie
wystĊpują regiony, w których odnotowuje siĊ proces migracji z miast do wsi, związany
gáównie z niskimi kosztami utrzymania na obszarach wiejskich.

WydajnoĞü pracy w rolnictwie mierzona za pomocą wartoĞci dodanej brutto,
przypadającej na roczną jednostkĊ pracy, jest w Rzeczpospolitej Polskiej bardzo niska i
wynosi zaledwie 14% poziomu tego wskaĨnika w Unii Europejskiej. Tak niski wskaĨnik
jest konsekwencją duĪego rozdrobnienia rolnictwa, jego niekorzystnej struktury agrarnej,
niewielkiej siáy ekonomicznej gospodarstw rolnych, wysokiego jawnego i ukrytego
bezrobocia w gospodarstwach rolnych, niskiego wyksztaácenia rolników i wreszcie
niedostatecznego wyposaĪenia gospodarstw rolnych w nowoczesne maszyny i urządzenia.

WydajnoĞü pracy w przemyĞle spoĪywczym, mierzona za pomocą wartoĞci dodanej brutto
przypadającej na jednego zatrudnionego, jest w Rzeczpospolitej Polskiej ponad
trzykrotnie niĪsza niĪ Ğrednio w Unii Europejskiej. Jej wartoĞü jednak w Polsce
systematycznie wzrasta. Poprawa tego wskaĨnika jest efektem prowadzonej
restrukturyzacji przedsiĊbiorstw polegającej m.in. na obniĪce kosztów produkcji i
zmniejszaniu zatrudnienia, poprawie technicznego i

technologicznego uzbrojenia

procesów produkcyjnych, obniĪce cen surowców rolnych oraz wiĊkszym stopniu ich
przetworzenia, co oznacza wzrost wartoĞci dodanej produktu finalnego.

2.2. STRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH
Charakterystyka struktury obszarowej gospodarstw rolnych

W Rzeczpospolitej Polskiej funkcjonuje 1,71 mln gospodarstw rolnych o powierzchni
powyĪej 1 ha uĪytków rolnych, które prowadzą dziaáalnoĞü rolniczą. ĝrednia powierzchnia
gospodarstwa rolnego systematycznie zwiĊksza siĊ i wynosi obecnie ok. 10 ha. Rolnictwo
w Rzeczpospolitej Polskiej jest zróĪnicowane regionalnie pod wzglĊdem kultury rolnej,
agrotechniki, jakoĞci gleb i wód. Posiada ono stosunkowo tradycyjny charakter.
PrzewaĪają gospodarstwa rodzinne, ekstensywne, nastawione na wielokierunkową
produkcjĊ. Gospodarstwa o wysokim stopniu specjalizacji stanowią niski odsetek i
wystĊpują lokalnie.

Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Rzeczpospolitej Polskiej jest zróĪnicowana.
Liczebnie dominują gospodarstwa maáe, o powierzchni 1 – 5 ha (stanowią one ponad
poáowĊ ogólnej liczby gospodarstw), które uĪytkują ok. 20% uĪytków rolnych.
Gospodarstwa powyĪej 20 ha uĪytków rolnych, w tym najwiĊksze, stanowią zaledwie 6%,
ale w ich uĪytkowaniu pozostaje 35% powierzchni uĪytków rolnych. Udziaá gospodarstw
Ğrednich (od 5 do 20 ha uĪytków rolnych) wynosi ok. 35% ogólnej liczby gospodarstw.
Gospodarstwa te uĪytkują ok. 46% uĪytków rolnych.

ĝrednia wielkoĞü gospodarstwa w Rzeczpospolitej Polskiej wykazuje znaczne
zróĪnicowanie regionalne. NajwiĊksze rozdrobnienie gospodarstw indywidualnych powyĪej
1 ha uĪytków rolnych wystĊpuje w województwach poáudniowych, w tym maáopolskim i
podkarpackim. NajwiĊkszą Ğrednią powierzchnią charakteryzują siĊ gospodarstwa w
województwach póánocnych tj. w warmiĔsko – mazurskim, zachodniopomorskim i
pomorskim.

WiĊkszoĞü gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyĪej 1 ha uĪytków rolnych
posiada grunty w tzw. szachownicy, z czego 18,1% w 6 i wiĊcej dziaákach. OdlegáoĞü
dziaáek od siedziby gospodarstwa wynosi w niektórych przypadkach nawet powyĪej 10 km
(w 4,6% gospodarstw).

W Rzeczpospolitej Polskiej gospodarstwa rolne z punktu widzenia aktywnoĞci rynkowej,
dzielą siĊ na trzy zasadnicze grupy. Pierwsza z nich to gospodarstwa, w których produkcja
jest zaniechana, czasowo wstrzymana ze wzglĊdów ekonomicznych lub odbywa siĊ
wyáącznie na wáasne potrzeby. Drugą grupĊ stanowią gospodarstwa towarowe, silne
ekonomicznie, produkujące na rynek. Trzecia grupa to gospodarstwa produkujące
czĊĞciowo na rynek. Ze wzglĊdu na powolne zmiany strukturalne, jakie zachodzą w
sektorze rolnym, oraz znaczne liczby gospodarstw w tych grupach, konieczne bĊdzie
uwzglĊdnienie potrzeb trzech grup gospodarstw rolnych przy planowaniu instrumentów
wsparcia.

W Rzeczpospolitej Polskiej rolnictwo jest sektorem gospodarczym o duĪym znaczeniu i ma
decydujący wpáyw nie tylko na sytuacjĊ spoáeczno-ekonomiczną mieszkaĔców obszarów
wiejskich, ale takĪe na stan Ğrodowiska przyrodniczego, strukturĊ krajobrazu oraz
róĪnorodnoĞü biologiczną kraju. Stosunkowo niewielki jest natomiast wpáyw rolnictwa na
wskaĨniki makroekonomiczne, w tym przede wszystkim udziaá w Produkcie Krajowym
Brutto (PKB). W 2004 r. PKB

per capita

wyniósá 24 153 zá, a udziaá rolnictwa w PKB

ksztaátowaá siĊ na poziomie 4,5%.

2.3. INFRASTRUKTURA W ROLNICTWIE I NA OBSZARACH WIEJSKICH
Infrastruktura techniczna

Sáabo rozwiniĊta infrastruktura techniczna na wsi stanowi jedną z najpowaĪniejszych
barier rozwoju obszarów wiejskich.

Wiele istniejących dróg utwardzonych wymaga modernizacji i remontu, z kolei drogi
dojazdowe do gruntów rolnych i leĞnych są w przewaĪającej wiĊkszoĞci drogami
gruntowymi, które wymagają utwardzenia. WskaĨnik gĊstoĞci dróg gminnych wynosiá
47,8 km na 100 km

powierzchni, a ogóáem dáugoĞü dróg gminnych na koniec 2004 r.

wynosiáa ok. 150 tys. km.

WskaĨnik gĊstoĞci dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leĞnych wynosiá 90,1 km na
100 km

, a ogóáem dáugoĞü dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leĞnych na koniec

2004 r. wynosiáa ok. 280 tys. km.

W ostatnich latach nastąpiá przyspieszony rozwój infrastruktury wsi, szczególnie w
zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodĊ, telefonizacji oraz gazyfikacji. JednakĪe nadal
wystĊpują duĪe dysproporcje miĊdzy inwestycjami dotyczącymi wodociągów (85,8% wsi
wyposaĪonych w sieü wodociągów zbiorowych), a inwestycjami mającymi na celu
zagospodarowanie Ğcieków (12,7% wsi posiadających zbiorową sieü kanalizacyjną). Na
koniec 2004 r. istniaáo na wsi 2 416 zbiorczych oczyszczalni Ğcieków o áącznej
przepustowoĞci ponad 1 mln m

na dobĊ oraz 28 869 indywidualnych oczyszczalni

Ğcieków.

Gminne wysypiska Ğmieci moĪna podzieliü na dwie grupy: wysypiska nieposiadające
infrastruktury technicznej chroniącej Ğrodowisko i nowoczesne – wybudowane z
uwzglĊdnieniem ekranów izolacyjnych i zbieraniem wód ociekowych. Na koniec 2004 r.
odnotowano 1049 zorganizowanych skáadowisk odpadów komunalnych, w tym 829 na
obszarach wiejskich o áącznej powierzchni 2,4 tys. ha. Liczba ta powinna znacznie
wzrosnąü w najbliĪszych latach.

Sieü telefoniczna na obszarach wiejskich jest elementem ogólnopolskiego systemu
telefonizacji. W związku z szybkim jej rozwojem zostaáy wprowadzone nowe technologie
telefonii przewodowej, w tym ISDN. Wedáug danych GUS w 2004 r. na obszarach
wiejskich przypadaáo 19,4 abonentów telefonicznych na 100 osób, podczas gdy na

obszarze caáego kraju wyniósá Ğrednio 32,7. Jest to jednak nadal niski wskaĨnik na tle
Ğredniej dla krajów europejskich – 40,9 áączy na 100 mieszkaĔców.
W 2004 r. dostĊp do internetu posiadaáo 15% gospodarstw domowych zlokalizowanych
na terenach wiejskich. StopieĔ dostĊpu gospodarstw do internetu wykazuje tendencjĊ
wzrostową - w 2005 r. oscylowaá w granicach 19% (dane, GUS 2005). W dalszym ciągu
istnieje ogromne zapotrzebowanie na ten typ usáug, szczególnie wĞród máodzieĪy
wiejskiej. WskaĨnik ten dla UE-15 wynosi 62%.
OkreĞla siĊ, Īe ok. 20% mieszkaĔców wsi korzysta z gazu sieciowego. Są to jednak
gáównie odbiorcy zlokalizowani w województwach poáudniowej Polski i miejscowoĞciach
podwarszawskich, a takĪe czĊĞü mieszkaĔców zachodniej Polski, gdzie przebiega
wiĊkszoĞü rurociągów gazowych. Pozostaáa czeĞü kraju charakteryzuje siĊ niskim
poziomem dostĊpnoĞci gazu sieciowego. Zgodnie z danymi GUS, na koniec 2004 r. na
obszarach wiejskich odnotowano 878,3 tys. przyáączy do gazu sieciowego, natomiast na
terenach miejskich 1 287,0 tys. Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. wskazują,
Īe indywidualne gospodarstwa rolne w Rzeczpospolitej Polskiej dysponowaáy budynkami
inwentarskimi i gospodarczymi w liczbie 5373,6 tys., w tym 1659,1 tys. budynków
inwentarskich i 3714,5 tys. budynków gospodarskich. Budynki wielofunkcyjne znajdowaáy
siĊ w 32,4% gospodarstw rolnych – najwiĊkszy ich udziaá (45-60%) zarejestrowano w
gospodarstwach rolnych o powierzchni 300 ha lub wiĊkszej.
Stan techniczny i standard tych budynków na ogóá jest niski. Prawie poáowa z nich zostaáa
wybudowana przed 1960 r., tj. 46% obór, 50% chlewni, 44% stodóá. Do 1996 r.
zmodernizowano zaledwie 15% budynków inwentarskich i gospodarczych. ĝrednia
kubatura nowego budynku inwentarskiego wynosi blisko 1200 m3, w tym w budownictwie
indywidualnym – 1000 m3. JednakĪe od kilku lat utrzymuje siĊ tendencja wzrostowa
w iloĞci oddawanych do uĪytku budynków produkcyjnych w rolnictwie, gáównie obiektów
inwentarskich. W zakresie infrastruktury obiektów inwentarskich, najwaĪniejsze problemy
wiąĪą siĊ z przechowywaniem obornika bezpoĞrednio na gruncie, co ma duĪy wpáyw na
zanieczyszczenie studni przydomowych oraz niewystarczającym odsetkiem wyposaĪenia
gospodarstw w páyty gnojowe i zbiorniki na gnojowicĊ.
W 2005 r. w gospodarstwach rolnych byáo 1437,2 tys. ciągników, 147,3 tys. kombajnów
zboĪowych, 89,2 tys. kombajnów ziemniaczanych oraz 36,8 tys. kombajnów buraczanych.
Jednak w przeliczeniu na jednostkĊ powierzchni uĪytków rolnych lub powierzchni uprawy,
wartoĞci wskaĨników wyposaĪenia w Rzeczpospolitej Polskiej znacznie odbiegają od
analogicznych wskaĨników dla UE-15. Liczba ciągników w przeliczeniu na 100
gospodarstw rolnych w Republice Federalnej Niemiec, Republice Francuskiej i
Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Póánocnej jest od 2 do 3 razy wiĊksza
niĪ w Rzeczpospolitej Polskiej. Zgodnie z opinią Instytutu Budownictwa Mechanizacji
i Elektryfikacji Rolnictwa (IBMER), niepokojący jest jednak wiek i stopieĔ zuĪycia Ğrodków
trwaáych, stopieĔ mechanizacji w rolnictwie oraz związana z tym luka techniczno-
technologiczna dzieląca polskie rolnictwo od rolnictwa przodujących w tym zakresie

paĔstw UE-15. Ciągniki wykorzystywane w rolnictwie charakteryzują siĊ duĪym zuĪyciem i
dáugim czasem wykorzystania (Ğredni wiek ciągnika szacowany jest na 23 lata, a
kombajnu zboĪowego na 21 lat).
W konsekwencji naleĪy braü pod uwagĊ niebezpieczeĔstwo, iĪ w perspektywie
najbliĪszych 10 lat wiele gospodarstw rolniczych w Rzeczpospolitej Polskiej moĪe zostaü
pozbawionych maszyn i ciągników rolniczych.

Infrastruktura spoáeczna

Infrastruktura spo

áeczna na obszarach wiejskich wykazuje cechy niedoinwestowania

i niedostosowania do istniej

ących potrzeb. Niedostateczny rozwój dotyczy szczególnie

placówek s

áuĪby zdrowia, placówek kulturalnych, turystycznych jak równieĪ szkóá.

W zakresie dostĊpu do sáuĪby zdrowia obszary wiejskie równieĪ wykazują duĪe
zapóĨnienia w stosunku do miast. Liczba ludnoĞci przypadającej na jedną przychodniĊ i
oĞrodek zdrowia byáa na obszarach wiejskich najwyĪsza w województwie wielkopolskim, a
najniĪsza w województwie podlaskim i opolskim.

Polska wieĞ charakteryzuje siĊ sáabo rozwiniĊtą infrastrukturą kultury oraz bardzo niskim
dostĊpem do podstawowych usáug kulturalnych. Istotną rolĊ w dostĊpnie do kultury
spoáecznoĞci wiejskiej odgrywają organizacje oraz instytucje, które stwarzają moĪliwoĞci
aktywnego uczestnictwa w kulturze, są to m.in.: domy i oĞrodki kultury, kluby, Ğwietlice,
biblioteki, stowarzyszenia czy grupy artystyczne. Celem zapewnienia odpowiednich
warunków dla organizowania i animowania lokalnego uczestnictwa spoáecznoĞci wiejskiej
w wydarzeniach artystycznych, kulturalnych czy integracyjnych, niezbĊdne jest podjĊcie
dziaáaĔ zmierzających do rozwoju i modernizacji infrastruktury kultury na obszarach
wiejskich.

Infrastruktura kulturalna w miastach i na wsi jest silnie zróĪnicowana, podobnie jak
wielkoĞü i róĪnorodnoĞü ofert instytucji kultury. Liczba punktów bibliotecznych na wsi
zmniejszyáa siĊ w 2004 r. o 3,5% w stosunku do 2003 r.

Warunki nauki na wsi są zdecydowanie gorsze niĪ w mieĞcie, takĪe przeciĊtny poziom
nauczania na wsi jest z reguáy niĪszy. Na mniej korzystne moĪliwoĞci edukacyjne dzieci
wiejskich skáada siĊ szereg barier związanych z funkcjonowaniem systemu oĞwiaty na wsi,
np.: ograniczony dostĊp do przedszkoli, gorzej wykwalifikowani nauczyciele, gorsza oferta
edukacyjna szkolnictwa ponadgimnazjalnego oraz sytuacja materialna rodzin wiejskich.
Wybór szkoáy ponadgimnazjalnej jest uzaleĪniony od sieci szkóá w najbliĪszej okolicy,
moĪliwoĞci dojazdu do szkoáy lub zamieszkania w internacie, kosztów dojazdów lub
mieszkania poza domem. Na obszarach wiejskich wystĊpują znaczące rozbieĪnoĞci
regionalne w zakresie infrastruktury spoáecznej, przy czym najniĪszy poziom rozwoju
odnotowuje siĊ w województwach póánocno-wschodnich.

2.4. CHARAKTERYSTYKA PRODUKCJI ROLNEJ I PRZETWÓRSTWA

ARTYKUàÓW ROLNYCH I LEĝNYCH
PRODUKCJA ROĝLINNA

Produkcja roĞlinna w Polsce stanowi waĪną skáadową sektora rolnego. Dominuje
produkcja zbóĪ, roĞlin okopowych, w tym przede wszystkim ziemniaków (mimo
corocznego spadku powierzchni ich uprawy) oraz warzyw i owoców. Coraz wiĊksze
znaczenie zyskuje uprawa roĞlin na cele nieĪywnoĞciowe, w tym uprawa roĞlin
energetycznych. ChociaĪ sektor upraw energetycznych w Polsce znajduje siĊ na
bardzo wczesnym etapie rozwoju, cieszy siĊ on coraz wiĊkszym zainteresowaniem
rolników, jako alternatywne Ĩródáo dochodów.

W produkcji zbóĪ specjalizują siĊ przede wszystkim regiony Polski centralnej,
póánocno-wschodniej i

póánocno-zachodniej. Uprawa ziemniaka jest domeną

województw pasa centralnego i poáudniowo-wschodniego. RoĞliny oleiste są
uprawiane gáównie w Polsce póánocno-zachodniej, roĞliny przemysáowe, np. tytoĔ - w
przewaĪającej czĊĞci w województwach lubelskim, podkarpackim, ĞwiĊtokrzyskim,
kujawsko-pomorskim, maáopolskim. DziĊki sprzyjającym warunkom glebowo-
klimatycznym i ekonomicznym Polska jest obecnie najwiĊkszym producentem
ziemniaków i jednym z czterech najwiĊkszych producentów rzepaku na rynku
europejskim.

RównoczeĞnie znaczący udziaá w uprawach tradycyjnie związanych z rolnictwem
polskim zajmuje burak cukrowy. Gáównym obszarem produkcji tej roĞliny jest region
wielkopolski, kujawsko-pomorski oraz lubelski. NaleĪy zauwaĪyü, Īe w listopadzie
2005 r. Komisja Europejska uwzglĊdniając potrzebĊ poprawy konkurencyjnoĞci
sektora cukrowniczego, przedstawiáa projekt reformy systemu regulacji rynku.
Proponowane zmiany bĊdą miaáy decydujący wpáyw na sytuacjĊ podaĪowo-popytową
na rynku Wspólnoty, opáacalnoĞü produkcji i przetwórstwa buraków cukrowych oraz
na handel zagraniczny.

Produkcja owoców i warzyw ze wzglĊdu na warunki glebowe i klimatyczne jest
umiejscowiona przede wszystkim w pasie centralnym i poáudniowo-wschodnim.

Owoce i warzywa

W 2005 r. zbiory owoców ogóáem wyniosáy ok. 2,92 mln ton, a warzyw gruntowych
4,78 mln ton. W 2005 r. produkcją owoców zajmowaáo siĊ ok. 300 tys. gospodarstw,
natomiast warzyw gruntowych – ok. 370 tys. gospodarstw, a warzyw pod osáonami
ok. 22,7 tys. gospodarstw. Jedynie okoáo 15-20% gospodarstw (okoáo 350–400 tys.)
produkowaáo na rynek. Pozostaáe gospodarstwa produkowaáy na wáasne potrzeby.
Przetwórstwo owoców i warzyw jest bardzo rozproszone. Zajmuje siĊ nim obecnie
ok. 1250 zakáadów. Okoáo 90% ogólnej liczby przetwórni to zakáady maáe
zatrudniające od 1 do 50 osób. Firmy duĪe stanowią ok. 2% ogólnej liczby

przetwórni. Udziaá w rynku nowo powstaáych maáych zakáadów szacowany jest na 80
- 90%. W 2004 r. przetworzono w zakáadach okoáo 70% (2,5 mln ton) zbiorów
owoców oraz okoáo 23% (1,1 mln ton) zbiorów warzyw. Dla wiĊkszoĞci zakáadów
przetwórczych problemem jest brak stabilnej bazy surowcowej, znaczne
rozdrobnienie obszarowe upraw oraz niejednolita jakoĞü surowca.

DuĪemu rozdrobnieniu produkcji towarzyszy niski poziom wyposaĪenia technicznego
gospodarstw, gáównie w cháodnie, których posiadanie jest niezbĊdne do zachowania
odpowiedniej jakoĞci produktu i zabezpieczenia ciągáoĞci dostaw.

Do poáowy 2006 roku do rejestrów wáaĞciwych wojewodów/marszaáków zostaáo
wpisanych 124 grupy producentów rolnych, z tego 22 naleĪą do branĪy „owoców i
warzyw”. Obserwuje siĊ zarówno wzrost liczby grup, jak i zwiĊkszenie ich produkcji
towarowej.

Na rynku krajowym przetwórstwa owoców (gáównie soków i przetworów
tradycyjnych) roĞnie w ostatnich latach przewaga podaĪy nad popytem. Konkurencja
pomiĊdzy producentami powoduje procesy koncentracji w tej branĪy. W produkcji
soków pitnych i napojów 9 firm ma ponad 80% udziaá w podaĪy, a w produkcji
wyrobów Īelowych 4 firmy mają 60% udziaáu w podaĪy na rynku.

ZboĪa

Produkcja zbóĪ w latach 2003-2005 charakteryzowaáa siĊ duĪą zmiennoĞcią,
powodowaną warunkami klimatycznymi. W porównaniu z poprzednią dekadą nastąpiá
umiarkowany trend wzrostowy. Udziaá zbóĪ w globalnej produkcji roĞlinnej siĊgaá
38 %.
Zaczyna zanikaü tendencja spadkowa w spoĪyciu przetworów zboĪowych. W sezonie
2004/2005 wyniosáo 22,2 % krajowego zuĪycia zbóĪ, a 4,5 % zuĪyto przemysáowo.
W okresie 2003-2005 nastąpiáo zmniejszenie przemysáowych przemiaáów
konsumpcyjnych. Ich udziaá w rynku zmniejszyá siĊ z 65 do 62 %. W strukturze
przemysáowych przemiaáów dominuje pszenica, której udziaá oscyluje wokóá 80%.
Zmniejsza siĊ natomiast udziaá Īyta, a roĞnie zbóĪ pozostaáych, ale nie przekracza
on 10 %.
SpoĞród branĪ wtórnego przetwórstwa dynamicznie roĞnie produkcja trwaáego
pieczywa cukierniczego, makaronu wyrobów ciastkarskich. W poszczególnych
branĪach rentownoĞü w latach 2003-2005 rosáa, za wyjątkiem przemiaáu zbóĪ. W
2005 roku najbardziej wzrosáa rentownoĞü produkcji pasz, pieczywa cukierniczego
makaronu (dwukrotnie). Nieco mniejszy byá wzrost rentownoĞci produkcji pieczywa
ĞwieĪego. W dalszej kolejnoĞci są produkcja pasz, pieczywa cukierniczego i makaronu
(Raport o stanie i perspektywach przemysáu rolno-spoĪywczego).

PRODUKCJA ZWIERZĉCA

Produkcja i przetwórstwo mleka w Polsce

W 2005 r. produkcja mleka w Polsce wyniosáa 11 576 mln litrów i byáa o 0,8% wiĊksza w
stosunku do roku poprzedniego. Chowem krów mlecznych zajmowaáo siĊ ok. 730,3 tys.
gospodarstw.

Ponad 90% gospodarstw zajmujących siĊ produkcją mleka posiada stada liczące do 9 krów.
W gospodarstwach tych utrzymywane jest ponad 50% krajowego pogáowia krów
mlecznych. Zaledwie 9,8% gospodarstw utrzymuje stada liczące 10 i wiĊcej krów
mlecznych.

W 2005 roku w porównaniu do grudnia 2004 r. zaobserwowano 0,9 % wzrost liczby krów
mlecznych. Liczba krów mlecznych wynosiáa 2 755 tys. szt. Krów przybyáo przede wszystkim
w gospodarstwach osób prywatnych (o 5,7 %). Wpáynąá na to gáównie wzrost pogáowia
krów w spóákach (o 6,8%), które powstaáy po przeksztaáceniu byáych paĔstwowych
gospodarstwach rolnych. W gospodarstwach indywidualnych oraz w gospodarstwach
sektora publicznego stopa wzrostu byáa znacznie niĪsza (w granicach 0,4-0,6%). W
gospodarstwach indywidualnych krów przybyáo przede wszystkim w stadach Ğrednich i
duĪych, liczących ponad 10 krów.

Wzrostowe tendencje pogáowia krów w Polsce towarzyszyáy spadkom liczby krów w
pozostaáych krajach Unii Europejskiej. W UE-15 pogáowie krów mlecznych w okresie od
grudnia 2004 do grudnia 2005 zmniejszyáo siĊ o 2,2%, a w 9 nowoprzyjĊtych krajach
czáonkowskich aĪ o 23,8%.

Wedáug danych, publikowanych przez IERiGĩ, Ğrednia wydajnoĞü mleczna w 2005 r. w
gospodarstwach indywidualnych wyniosáa 4 027 litrów na sztukĊ, natomiast w
gospodarstwach osób prawnych 6 324 l Jest to poziom zbliĪony do Ğredniej wydajnoĞci
mlecznej uzyskiwanej w UE-15.

W wyniku áączenia siĊ podmiotów przetwórstwa mleka w wiĊksze przedsiĊbiorstwa,
nastĊpuje koncentracja przemysáu mleczarskiego. W sektorze przetwórstwa mleka w Polsce
dziaáa obecnie 359 zakáadów przetwórstwa mleka.

Produkcja i przetwórstwo miĊsa

W 2004 r. produkcja Īywca wieprzowego wyniosáa ok. 2580 tys. ton, zaĞ woáowego 610 tys.
ton. Chowem bydáa zajmuje siĊ w Polsce ponad 900 tys. gospodarstw rolnych, przy czym
tylko 67% prowadzi produkcjĊ towarową. Chowem trzody zajmuje siĊ ok. 800 tys.
gospodarstw, z których 75% z nich prowadzi produkcjĊ towarową.

Produkcja i przetwórstwo miĊsa czerwonego jest jednym z najwiĊkszych dziaáów polskiej
gospodarki. Zakupy miĊsa stanowią ok. 10% ogóáu wydatków ludnoĞci (ok. 30% wydatków
na ĪywnoĞü). Produkcja miĊsa wieprzowego i woáowego stanowi 33% produkcji towarowej

rolnictwa, a sektor zapewnia rynek pracy dla ponad 100 tys. osób w przemyĞle i rzemioĞle
oraz dla okoáo 1 mln osób w rolnictwie. Obecna struktura branĪy miĊsnej jest bardzo
zróĪnicowana i rozdrobniona w wyniku prywatnych inwestycji oraz prywatyzacji zakáadów
paĔstwowych i charakteryzuje siĊ niskim poziomem koncentracji i specjalizacji produkcji.
Poziom technologiczny przemysáu jest bardzo zróĪnicowany. Zakáady o duĪej zdolnoĞci
produkcyjnej prowadzące produkcjĊ produktów miĊsnych z reguáy mają bardziej rozwiniĊtą
bazĊ strukturalną i technologiczną w zakáadzie, niĪ rzeĨnie czy teĪ zakáady rozbioru miĊsa o
maáych mocach przerobowych.

Wedáug danych Gáównego Inspektoratu Weterynaryjnego w kraju dziaáają obecnie 4773
zakáady zajmujących siĊ ubojem, przetwórstwem i rozbiorem miĊsa czerwonego, spoĞród
których 1255 to rzeĨnie.

PRZETWÓRSTWO ARTYKUàÓW ROLNYCH

Przemysá spoĪywczy zalicza siĊ w Polsce do najwaĪniejszych dziedzin gospodarki, zarówno
pod wzglĊdem rozmiarów produkcji sprzedanej (ponad 20% wartoĞci sprzedaĪy caáego
polskiego przemysáu), jak i liczby zakáadów (ok. 28 tys.) oraz poziomu zatrudnienia (411 tys.
osób, tj. 8,4% ogóáem zatrudnionych w gospodarce, a okoáo 16% zatrudnionych ogóáem w
przemyĞle). Wytworzona przez polski przemysá spoĪywczy (wraz z przemysáem tytoniowym)
wartoĞü dodana brutto wynosi ok. 6 mld EUR, co stanowi ok 6% wartoĞci produktu
krajowego brutto.

Polski rynek ĪywnoĞci ma wciąĪ duĪy potencjaá wzrostu. Korzystnym zjawiskom w
przetwórstwie w Polsce, tj. systematycznemu wzrostowi produkcji, poprawie technologii i
jakoĞci produkcji towarzyszą jednakĪe powaĪne problemy, z których najistotniejsze to:

niedobory kapitaáu rodzimego;

funkcjonowanie wielu zakáadów w warunkach nieustabilizowanej bazy

surowcowej (sáabe powiązania kontraktacyjne z dostawcami surowca);

brak silnych ugrupowaĔ przetwórców;

brak wáasnych kanaáów dystrybucji.

Akcesja Polski do Unii Europejskiej wymusiáa koniecznoĞü modernizacji sektora
przetwórstwa artykuáów rolnych w zakresie standardów weterynaryjnych, higienicznych
i ochrony Ğrodowiska. Dotyczyáo w

szczególnoĞci sektora mleczarskiego, miĊsnego

i utylizacyjnego, drobiarskiego, wtórnego przetwórstwa zbóĪ i cukru, warzyw, ziemniaków i
skrobi. Bardzo duĪe znaczenie w dokonaniu koniecznej modernizacji tych sektorów miaáa
udzielona pomoc finansowa w ramach Programu SAPARD oraz Sektorowego Programu
Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwój
obszarów wiejskich. W znaczący sposób przyczyniáa siĊ ona do osiągniĊcia potrzebnych

dostosowaĔ do standardów UE przez zakáady przetwórcze oraz upowszechnienia systemów
zapewnienia bezpieczeĔstwa zdrowotnego ĪywnoĞci.

W przemyĞle spoĪywczym, w dalszym ciągu, efektywnoĞü gospodarowania ulega poprawie.
Wzrost produkcji jest związany ze wzrostem wydajnoĞci pracy. Modernizacja linii
technologicznych stwarza równieĪ moĪliwoĞci obniĪenia energocháonnoĞci przetwórstwa.
Zmiany w gospodarowaniu tymi czynnikami wytwórczymi pozwalają na osiągniĊcie wyĪszej
niĪ w latach poprzednich rentownoĞci produkcji ĪywnoĞci, która jednakĪe wciąĪ utrzymuje
siĊ na stosunkowo niskim poziomie.

Przetwórstwo spoĪywcze posiada znaczny i rosnący udziaá w eksporcie. W roku 2005
wartoĞü wywozu produktów rolno – spoĪywczych do krajów UE-25 wyniosáa 5,3 mld EUR i
byáa wyĪsza o 39 % w porównaniu z rokiem 2004. W eksporcie do krajów EFTA i
pozostaáych krajów rozwiniĊtych (USA, Kanada, Izrael, itd.) zanotowano wzrost o 5 % w
tym samym okresie. NajwiĊkszy udziaá w strukturze towarowej eksportu mają nastĊpujące
produkty: miĊso i przetwory (15 %), owoce i przetwory (11 %) oraz produkty mleczarskie
(12,4). Obserwowane są tendencje wzrostowe zarówno w eksporcie produktów zwierzĊcych
(o 46 % w stosunku do roku 2004) oraz roĞlinnych (o 26 %).

BEZPIECZEēSTWO I JAKOĝû ARTYKUàÓW ROLNO-SPOĩYWCZYCH ORAZ
DOSTOSOWANIE ICH DO STANDARDÓW UE

Dynamika eksportu polskich produktów oraz duĪe zainteresowanie polskimi
artykuáami rolno-spoĪywczymi w UE Ğwiadczy o konkurencyjnoĞci polskich firm na
rynkach o wysokich wymaganiach jakoĞciowych. Wysoka jakoĞü polskiej ĪywnoĞci, a
takĪe Ğwiadectwa jakoĞci i znaki jakoĞci potwierdzające unikalne cechy polskich
produktów ĪywnoĞciowych oraz wykorzystanie moĪliwoĞci i potencjaáu produkcyjnego
zakáadów przetwórstwa rolnego, stworzą optymalne warunki ich rozwoju na
krajowym i europejskim rynku produktów ĪywnoĞciowych.

Zagwarantowanie bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci produkowanej przez polski przemysá
rolno-spoĪywczy jest kolejnym zagadnieniem wymagającym dostosowania do
standardów UE. WiĊkszoĞü duĪych przedsiĊbiorstw produkcyjnych i przetwórczych w
Polsce przygotowana jest do konkurowania na wspólnym rynku. Zakáady opracowaáy
i wprowadziáy procedury kontroli wewnĊtrznej (Systemy Zarządzania JakoĞcią,
HACCP, Dobrej Praktyki produkcyjnej - GMP i Dobrej Praktyki Higienicznej - GHP), a
poczynione procesy restrukturyzacyjne i modernizacyjne zapewniają wáaĞciwą jakoĞü
produkcji.

Nadal jednak szczególnej uwagi wymaga koniecznoĞü przeprowadzania akcji
informacyjnych i edukacyjnych wĞród przedsiĊbiorców (gáównie maáe i Ğrednie firmy),
dotyczących regulacji i zasad obowiązujących na Jednolitym Rynku UE. Dla wielu
przedsiĊbiorców nowe przepisy krajowe i unijne nie są znane, co wpáywa na
obniĪenie jakoĞci produktów, a tym samym zdolnoĞci konkurowania na wspólnym

rynku. Braki widoczne są w zakresie np. znakowania produktów, niedostatecznej
iloĞci odpowiedniego sprzĊtu oraz szkoleĔ dla specjalistów w danych dziedzinach.

DąĪenie do poprawy konkurencyjnoĞci produkcji wpáynĊáo na wprowadzanie przez
zakáady przetwórstwa rolno-spoĪywczego dobrowolnych systemów jakoĞci,
stanowiących dla konsumentów dodatkową gwarancjĊ jakoĞci. Dlatego konieczne jest
wspieranie dalszych dziaáaĔ modernizacyjnych w tych zakáadach, które rokują
nadziejĊ na speánienie standardów UE i prowadzenie rentownej dziaáalnoĞci na
Jednolitym Rynku UE.

Mimo poczynionych licznych inwestycji, polski przemysá rolno-spoĪywczy nadal jest
niewystarczająco dostosowany do wymagaĔ UE w zakresie ochrony Ğrodowiska. W
zaleĪnoĞci od branĪy, odpady w przemyĞle rolno-spoĪywczym (áącznie z osadami
Ğciekowymi) stanowią od 3 do 90% surowca. NajwiĊksze iloĞci odpadów powstają w
przetwórstwie miĊsa, ziemniaków i cukru. Z uwagi na duĪą iloĞü odpadów i
niedoinwestowanie technologiczne problemem jest oczyszczanie Ğcieków w Ğrednich i
mniejszych zakáadach przetwórstwa miĊsnego, co wymaga prawidáowego
zagospodarowania odpadów poubojowych, wyposaĪenia w oczyszczalnie lub
przedoczyszczalnie Ğcieków.

W Polsce obserwuje siĊ rosnące zainteresowanie produkcją wysokojakoĞciową taką
jak np. produkty regionalne, produkty ekologiczne i produkty rolnictwa
integrowanego. Istnieje duĪy potencjaá rozwoju tych nisz ze wzglĊdu na dobre
warunki Ğrodowiskowe i nadwyĪki siáy roboczej w rolnictwie oraz czynniki kulturowe.
W tym zakresie widoczne są rosnące potrzeby za wzglĊdu na wysokie wymagania
konsumentów oraz zapewnienie wysokich, mierzalnych standardów jakoĞci.

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Gospodarstwa ekologiczne, które ochronĊ Ğrodowiska mają wpisaną w zasady gospodarki
rolnej, dáugo utrzymywaáy siĊ na poziomie marginalnym.

Wprowadzenie pomocy finansowej w 1999 r. i uregulowaĔ prawnych stworzyáo warunki do
szybkiego ich wzrostu. Jednak w dalszym ciągu gospodarstwa ekologiczne stanowiáy
niewielką czeĞü ogólnej liczby gospodarstw rolnych; w 2003 r. – 0,11%, w 2004 r. – 0,22%
(NajwyĪsza Izba Kontroli, 2006 r.). W latach 2003-2005 nastąpiá ponad 3-krotny wzrost
liczby gospodarstw ekologicznych (z 2286 do 7183 gospodarstw), 40-krotny wzrost
powierzchni upraw oraz 4,5-krotny wzrost liczby przetwórni ekologicznych. W 2005 r.
liczebnoĞü tych gospodarstw w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw rolnych nie
przekroczyáa poziomu 0,5% (w „starych” krajach Unii wskaĨnik ten osiąga 9,0%).

W 2005 r. w systemie rolnictwa ekologicznego zostaáo zarejestrowanych i skontrolowanych
7183 gospodarstw o powierzchni ok. 167,7 tys. ha uĪytków rolnych oraz 99 przetwórni.

Rozwój rolnictwa ekologicznego jest waĪnym czynnikiem wpáywającym na wzrost
zatrudnienia na obszarach wiejskich, poniewaĪ dostarcza nowe miejsca pracy i zapewnia
dodatkowe Ĩródáo dochodów dla rolników. NajwiĊksza liczba gospodarstw ekologicznych
zostaáa zarejestrowana w w województwach: maáopolskim, ĞwiĊtokrzyskim, mazowieckim,
podkarpackim i lubelskim, a najmniejsza w opolskim, lubuskim, wielkopolskim i áódzkim.

Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 20
kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 93, poz. 898), która okreĞla zadania i wáaĞciwoĞci organów i
jednostek organizacyjnych w zakresie rolnictwa ekologicznego.

Podstawowym dokumentem okreĞlającym zasady rolnictwa ekologicznego w UE jest
rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i Ğrodków spoĪywczych
(Dz. Urz. WE 198 z 22.07.1991, z póĨn. zm.).

System kontroli i certyfikacji rolnictwa ekologicznego zostaá utworzony na podstawie art. 3
ustawy i speánia wymagania okreĞlone w art. 8 i 9 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2092/91.

System jest oparty na prywatnych jednostkach certyfikujących, upowaĪnionych przez
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, akredytowanych w Polskim Centrum Akredytacji zgodnie z
normą PN/EN 45011 i nadzorowanych przez InspekcjĊ JakoĞci Handlowej Artykuáów Rolno-
SpoĪywczych.

INTEGROWANA PRODUKCJA

Integrowana produkcja jest systemem gospodarowania, w którym producent
prowadzi produkcjĊ roĞlin wykorzystując zrównowaĪony postĊp techniczny i
biologiczny w uprawie, ochronie roĞlin i nawoĪeniu, zwracając szczególną uwagĊ na
ochronĊ Ğrodowiska i zdrowie ludzi. Rozwój integrowanej produkcji w Polsce jest
waĪnym czynnikiem wpáywającym na ochronĊ Ğrodowiska i produkcjĊ bezpiecznej
ĪywnoĞci oraz podnoszącym ĞwiadomoĞü rolniczą i ekologiczną producentów rolnych.

Integrowana produkcja w Polsce umocowana zostaáa w przepisach prawa wraz
z wejĞciem w Īycie ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roĞlin, która
uregulowaáa warunki prowadzenia produkcji rolnej w tym systemie. PaĔstwowa
Inspekcja Ochrony RoĞlin i Nasiennictwa realizując zadania wynikające z ww. ustawy,
w 2004 r. rozpoczĊáa wdraĪanie integrowanej produkcji oraz rozpoczĊáa sprawowanie
nad nią nadzoru. W pierwszym roku do systemu integrowanej produkcji zostaáo
zgáoszonych 2034 upraw w 1609 gospodarstwach o áącznej powierzchni 13,11 tys.
ha. W 2004 r. zostaáo wydanych 811 certyfikatów. W 2005 roku producenci zgáosili
7457 upraw, co stanowiáo ok. 367 % wzrost liczby zarejestrowanych upraw, których
áączna powierzchnia wyniosáa 29,84 tys. ha. Wzrosáa równieĪ w 2005 r. liczba
gospodarstw (osiągając wielkoĞü 4443), w której stosuje siĊ zasady integrowanej

produkcji. W 2005 r. wydano 1557 certyfikatów, co stanowi wzrost prawie o 100% w
stosunku do poprzedniego roku.

Rozwój integrowanej produkcji stanowi podstawĊ gospodarowania w krajach UE,
w związku z powyĪszym dziaáania zmierzające w kierunku zachĊcania producentów
do podejmowania dziaáaĔ w celu wdraĪania tego sposobu gospodarowania są jak
najbardziej celowe. Ponadto integrowana produkcja umoĪliwia áatwiejszy zbyt
certyfikowanych páodów rolnych bardzo dobrej jakoĞci na polskim i wspólnotowym
rynku.

PRODUKTY TRADYCYJNE

Polska ze wzglĊdu na swoje zróĪnicowanie regionalne, historiĊ, wpáyw i przenikanie
siĊ kultur krajów sąsiednich, posiada bardzo bogate dziedzictwo kulinarne. Na jego
róĪnorodnoĞü wpáywa równieĪ zachowanie zwyczajów i regionalnych obrzĊdów, co
jest odzwierciedlone w bardzo duĪej liczbie produktów regionalnych czy tradycyjnych.
Produkty te charakteryzują siĊ szczególnymi cechami jakoĞciowymi oraz
niepowtarzalnymi sposobami przyrządzania i wytwarzania, poprzez co przyczyniają
siĊ do urozmaicenia polskiej kuchni. Ich wyjątkowoĞü oraz niezmienne receptury
zwiĊkszają atrakcyjnoĞü regionów i przyciągają turystów.
W Unii Europejskiej system rejestracji i ochrony nazw takich produktów istnieje od
1992 roku. W ramach tego systemu realizowane są zaáoĪenia unijnej polityki
ĪywnoĞci wysokiej jakoĞci. Jednym z celów wprowadzonego systemu jest ochrona
przed nieuczciwą konkurencją, promocja jakoĞci i przekazywanie konsumentom
informacji o wyjątkowych produktach. System rejestracji opiera siĊ na trzech
instrumentach: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne i
Gwarantowana Tradycyjna SpecjalnoĞü. Zasady ochrony, rejestracji i kontroli tych
produktów na poziomie krajowym regulowane są przepisami ustawy z dnia 17
grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeĔ produktów rolnych i Ğrodków
spoĪywczych oraz o produktach tradycyjnych.
Efektywne wykorzystanie tego systemu daje szansĊ krajowym producentom na
podkreĞlenie wyjątkowoĞci i niepowtarzalnoĞci ich produktów. O bardzo wysokim
potencjale tego rynku w Polsce moĪe Ğwiadczyü choüby fakt, iĪ w ramach
odbywającego siĊ konkursu „Nasze kulinarne dziedzictwo” zostaáo zgáoszonych ponad
700 produktów wywodzących siĊ z poszczególnych regionów kraju. W dalszym ciągu
trwa proces identyfikacji tych produktów oraz przygotowywanie i zgáaszanie
kolejnych wniosków o rejestracjĊ do europejskiego systemu. Odpowiednie
wykorzystanie moĪliwoĞci, jakie stwarza system unijnych oznaczeĔ, pozwoli mocniej
zaakcentowaü obecnoĞü polskich wyrobów na rynku wspólnotowym.

LASY I GOSPODARKA LEĝNA

Powierzchnia lasów w Polsce wynosi 8 972,5 tys. ha, co daje Ğrednią lesistoĞü na
poziomie 28.7% (GUS, 2005 r.). W strukturze lasów dominują lasy publiczne (82,5%,
w tym 81,6% naleĪy do Skarbu PaĔstwa i 0,9% do gmin). Lasy prywatne stanowią
17,5% powierzchni leĞnej.

WskaĨnik lesistoĞci jest zróĪnicowany przestrzennie – waha siĊ od 20,6% w
województwie áódzkim (Polska centralna) do 48,7% w województwie lubuskim
(Polska zachodnia). Powierzchnia leĞna przypadająca na 1 mieszkaĔca Polski wynosi
0,24 ha i jest to jeden z najniĪszych wskaĨników w regionie Ğrodkowoeuropejskim. W
Polsce dominują drzewostany iglaste (75,8%). Lasy prywatne charakteryzują siĊ
znacznym rozdrobnieniem. Powierzchnia zalesiona na 1 wáaĞciciela wynosi Ğrednio
1,28 ha. Niska jest przeciĊtna zasobnoĞü drzewostanów w lasach prywatnych, która
wynosi 119 m

/ha, podczas gdy w lasach paĔstwowych 222 m

/ha. Udziaá lasów

prywatnych zwiĊksza siĊ w wyniku systematycznego zalesiania gruntów rolnych.
ZwiĊkszanie lesistoĞci kraju ma istotne znaczenie dla poprawy procesu wiązania
dwutlenku wĊgla (obecnie lasy wiąĪą 8% caákowitej emisji gazów cieplarnianych),
ochrony gleb i wód oraz wzmacniania spójnoĞci przestrzennej krajobrazu, w tym
korytarzy ekologicznych.

2.5. ZASOBY I STAN ĝRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ

KULTUROWEGO
Obszary rolnicze o niekorzystnych warunkach gospodarowania

Znacznym utrudnieniem, które wymaga od rolników wiĊkszego zaangaĪowania
wiedzy,

siá

i Ğrodków niĪ w innych czĊĞciach Europy, są niekorzystne warunki naturalne do
prowadzenia produkcji rolnej, takie jak duĪy udziaá gleb sáabych i zakwaszonych,
niewielkie opady oraz krótki okres wegetacyjny. Cechy te stanowią obiektywne
bariery dla rozwoju sektora rolnego i obszarów wiejskich.

Warunki przyrodniczo-glebowe w Polsce są gorsze niĪ przeciĊtne warunki glebowe w UE.
Wynika to z duĪego wpáywu kolejnych zlodowaceĔ na proces glebotwórczy, co w efekcie
spowodowaáo pokrycie wiĊkszoĞci kraju glebami lekkimi, na piaszczystym przepuszczalnym
podáoĪu, które mimo przeprowadzenia kosztownych zabiegów agrotechnicznych nie dają
moĪliwoĞci uprawy zarówno takiego zestawu roĞlin, jaki mogą uprawiaü rolnicy w UE, jak
teĪ nie umoĪliwiają uzyskiwania porównywalnych plonów. Na taką sytuacjĊ wpáywają
równieĪ warunki klimatyczne (niĪsze temperatury, krótszy okres wegetacyjny i mniejsze
opady).

Do porównania jakoĞci gruntów rolnych w Polsce z przeciĊtną europejską, zastosowano Soil
Geographical Database of Europe w skali 1:1 000.000, której rozwój jest koordynowany
przez Wspólnotowe Centrum Badawcze UE w Isprze (Wáochy). Waloryzacja europejskich

gleb pod wzglĊdem tekstury, w oparciu o wskaĨniki zaadaptowane dla Polski, wskazuje na
lepszą o 25% jakoĞü gleb w Europie Zachodniej w porównaniu z glebami polskimi.

Procentowy udziaá gleb lekkich w ogólnej powierzchni jest w Polsce dwukrotnie
wiĊkszy, niĪ Ğrednio w Europie (tabela nr 3). GruboziarnistoĞü gleb lekkich powoduje
niską zdolnoĞü retencyjną, co wraz z niskimi opadami bardzo niekorzystnie wpáywa
na stosunki wodne w okresie wegetacyjnym, zwáaszcza na NiĪu Polskim, gdzie w
sezonie wegetacyjnym deficyty wody dochodzą do poziomu 250 mm.

Niezwykáe jest to, Īe przestrzenne rozmieszczenie gleb gruboziarnistych (piaszczystych) w
krajach oĞciennych, gáównie we wschodnich Niemczech i na Litwie, jest bardzo zbliĪone do
ich rozmieszczenia w Polsce i jest logiczną konsekwencją ostatnich trzech zlodowaceĔ.
W tym Ğwietle oczywiste jest i niekwestionowane przez Īadne autorytety naukowe, Īe
jakoĞü gleb w Polsce (podobnie jak w sąsiednich obszarach) nie osiąga 80% Ğredniej
europejskiej.

DuĪe róĪnice pomiĊdzy Polską i innymi krajami lepiej odzwierciedlają dane
zaprezentowane w tabeli nr 4. Godne podkreĞlenia jest, Īe gleby lekkie w Polsce są
reprezentowane gáównie przez gleby piaszczyste, podczas gdy w takich krajach jak
Dania dominują w tej grupie gleby piaszczysto-gliniaste.

Tabela 3. Procentowy udziaá gleb lekkich w Europie

Kraj %

powierzchni

Austria 16,75

Belgia 22,78

Dania 60,05

Finlandia 66,42

Francja 13,92

Grecja 13,35

Hiszpania 10,00

Holandia 44,27

Irlandia 0,37

Luksemburg 17,23

Niemcy 27,78

Portugalia 34,71

Szwecja 3,39

Wielka Brytania

11,83

Wáochy 20,53

UE–15 Ğrednio 31,8

Polska 60,8

ħródáo: Wösten, 1999, Pondel i inni, 1979.

Tabela 4. Porównanie uziarnienia gleb Polski i Europy wg kategorii agronomicznych
FAO

% udziaá gleb

Podziaá gleb na kategorie wg FAO

Europa Polska

Lekkie (cz. koloidalne <18% piasek >65%)

31,8

60,8

ĝrednie (18%< cz. koloidalne<35% piasek <65%)

40,2

38,1

ĝrednio ciĊĪkie (cz. koloidalne <35% piasek >15%)

13,0

1,1

CiĊĪkie (35%< cz. koloidalne <60%)

13,5

Bardzo ciĊĪkie (60%<cz. koloidalne)

1,3

ħródáo: Wösten, 1999, Pondel i inni, 1979.

WARUNKI PRODUKCJI ROLNEJ

Podobnie jak struktura gleby, warunki klimatyczne, okreĞlone w oparciu o iloĞü opadów
atmosferycznych w roku i dáugoĞü okresu wegetacyjnego, są wyraĨnie gorsze niĪ w
wiĊkszoĞci krajów Europy Zachodniej.

Dane klimatyczne IPCC (MiĊdzyrządowej Komisji ds. Zmian Klimatycznych) dla Europy,
zebrane w siatce 0,5 x 0,5 stopnia, byáy wykorzystane do okreĞlenia produkcji pierwotnej
netto (NPP) w oparciu o powszechnie akceptowany model Chikugo i Miami (tabela nr 6).
Wygenerowane przy jego pomocy dane dotyczące produkcji pierwotnej w Europie, dobitnie
ilustrują znaczną róĪnicĊ pomiĊdzy Polską, a takim krajami jak Francja, Wielka Brytania,
Irlandia, Portugalia, zachodnia czĊĞü Niemiec, czy nawet Wáochy – potencjaá produkcyjny,
ograniczony przez warunki klimatyczne, jest w Polsce o 25% - 35% niĪszy, niĪ we
wspomnianych krajach.

Porównanie zaleĪnej od klimatu produktywnoĞci netto w Polsce, ze Ğrednią europejską,
niezaleĪnie od przyjĊtej metodyki, wskazuje wyraĨnie, Īe warunki klimatyczne w Polsce są
blisko o 20% gorsze, niĪ w krajach UE - 15.

Obliczona wartoĞü produktywnoĞci netto dla Polski jest zbliĪona do wartoĞci dla Hiszpanii,
gdzie do ONW zaklasyfikowano 74% powierzchni kraju.

Tabela 5. Rozmieszczenie rocznych opadów atmosferycznych w Europie

% powierzchni z opadami rzĊdu:

Kraj

ĝredni opad

(mm)

< 550 551-700 701-850

851-

1000

> 1000

Austria 1148

2,8

12,9

9,6

60,7

Belgia

873

0 57,4 25,3 17,4

Czechy

667

12,1

56,1

24,8

6,4

0,6

Dania 711

0,6

49,4

Estonia

627 0 100 0 0 0

Francja

839

0 17,5 45,4 22,6 14,6

Grecja 658

22,4

21,9

5,4

3,2

Hiszpania 630

52,4

6,3

10,3

Holandia

770

0 0,4 98,7 0,9 0

Irlandia 1101

9,6

23,3

67,1

Litwa 651

80,7

19,3

àotwa 639

91,3

8,7

Niemcy 706

11,7

39,1

38,6

6,7

Polska 603

31,3

58,4

7,9

1,8

0,5

Portugalia

839

0 31 29,6 20,2 19,1

Sáowacja

756

2,9 37 35,9 13,4 10,9

Sáowenia 1351

5,5

9,2

85,3

WĊgry 577

41,4

52,6

Wielka

Brytania

1162 0,2 18,3 18,5 11,7 51,3

Wáochy

931

5,5 18,4 35,2 11,6 29,3

ħródáo: Interpolacja wykonana przez IUNG Puáawy w oparciu o dane IPCC.

Tabela 6. Ocena potencjalnej wydajnoĞci plonów (t/ha/rok) obliczona dla krajów
europejskich w oparciu o model Miami (Lieth 1975) i model Chikugo (Uchijima, Seino
1985) w porównaniu z Polską (UE-15=100%)

Kraj Model

Miami

W porównaniu

do UE=100%

Model

Chikugo

W porównaniu

do UE=100%

Austria 10,1 89 7,7 82

Belgia

12,6 110 10,1 108

Czechy 10,3 91 8,2 87

Dania 10,9 97 8,6 91

Francja

12 108 10,3 109

Grecja 10,4 92 9,6 102

Hiszpania 9,7 86 8,3 88

Holandia 11,9 104 9,7 103

Irlandia 13,1 115 10,3 110

Litwa

10,2 90 7,6 80

àotwa 10,1 89 7,2 76

Niemcy 10,8 95 8,8 94

Polska 9,6 85 8,0 85

Portugalia 12,4 109 11,5 122

Sáowacja 10,4 92 8,2 88

Wielka

Brytania

11,7 103 9,4 100

Wáochy 11,5 101 9,9 106

UE-15 Ğrednio 11,21

100

9,4

100

Gorsze warunki do produkcji rolnej znajdują odzwierciedlenie w osiąganych plonach, co
moĪna przeanalizowaü biorąc pod uwagĊ przyjĊte w danych krajach plony referencyjne.
Tylko w przypadku Finlandii (2,82 t/ha), Portugalii (2,9 t/ha), Hiszpanii (2,69 t/ha) plony
referencyjne zostaáy przyjĊte na poziomie zbliĪonym do polskiego (3,0 t/ha). W pozostaáych
krajach plony referencyjne odzwierciedlające Ğredni poziom plonów na danym obszarze
zostaáy przyjĊte na znacząco wyĪszym poziomie (od 3,9t/ha – Wáochy, do 6,6 w Holandii czy
6,88 w niemieckim regionie Schleswig-Holstein).

Kolejnym kryterium jest przyjĊta wysokoĞü nad poziomem morza, uĪyta do wyznaczania
terenów górskich. Polska strona zaproponowaáa jako wysokoĞci brzegowe 500 m n.p.m. do
wyznaczania strefy górskich terenów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. NaleĪy

podkreĞliü, Īe ze wzglĊdu na poáoĪenie polskich gór (wysuniĊte na póánoc Europy
ĝrodkowej) oraz znaczącą przewagĊ póánocnych stoków, wystĊpujące tam warunki
klimatyczne są gorsze od wystĊpujących na analogicznych wysokoĞciach w Alpach. Doliny
górskie Karpat Zachodnich są z reguáy bardzo wąskie (w przeciwieĔstwie do poáudniowej
czĊĞci Karpat Sáowackich) i zwykle tworzą tereny dáugiego utrzymywania siĊ mrozu,
wpáywającego niekorzystnie na plonowanie roĞlin. Dodatkowo naleĪy nadmieniü, iĪ polska
strona áaĔcuchów górskich (Tatry, Sudety) charakteryzuje siĊ bardzo duĪym
pofaádowaniem, co nie pozostaje bez wpáywu na trudnoĞci w uprawie gleby, ale równieĪ
sprzyja zachodzeniu procesów zmywania gleby ze stanowisk poáoĪonych na pochyáoĞciach.

POZIOM PRODUKCJI A STAN ĝRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Intensywne wykorzystywanie zasobów naturalnych, jakie ma miejsce w wielu krajach
europejskich, nie dotyczy w takim stopniu Polski, gdzie wystĊpuje model rozwoju rolnictwa,
który kojarzy umiarkowany wzrost kapitaáocháonnoĞci produkcji z relatywnie wysoką jego
pracocháonnoĞcią. Jest to strukturalnie optymalny ukáad czynników wzrostu produkcji
rolniczej bez degradacji Ğrodowiska naturalnego, przy relatywnie wysokiej jakoĞci
ekologicznej potencjaáów wytwórczych.

MoĪna odwoáaü siĊ tu do nawoĪenia mineralnego, które po roku 1989/90 zmniejszyáo siĊ
znacząco. NajniĪszy poziom (62,1 kg NPK/ha) osiągniĊto w roku 1991/92. PóĨniej nastąpiá
wzrost, do 91,9 kg NPK/ha w roku 2003/04.

Wykres nr 1. Zastosowanie organicznych i mineralnych nawozów w NPK na 1 ha
uĪytków rolnych

ħródáo: GUS

Podobnie ksztaátuje siĊ stopieĔ zuĪycia chemicznych Ğrodków ochrony roĞlin. W latach
1990-2004 wynosiáo ono 0,61 kg substancji biologicznie czynnej Ğrednio rocznie na 1 ha
gruntów ornych i sadów.

Wykres nr 2. Zastosowanie pestycydów (czynnik aktywny), Ĩródáo GUS

JeĞli weĨmie siĊ pod uwagĊ standardy europejskie, to obecny poziom nawoĪenia
mineralnego oraz zuĪycia chemicznych Ğrodków ochrony roĞlin w Polsce oceniü trzeba jako
umiarkowany. Generalnie nie wywiera on negatywnego wpáywu na jakoĞü uĪytków rolnych
oraz wytwarzanych produktów. Z tego punktu widzenia jest to produkcja ekologicznie
bezpieczna. NaleĪy jednak pamiĊtaü, Īe poziom nawoĪenia na niektórych obszarach oraz
stosowanie Ğrodków ochrony roĞlin moĪe wywieraü wpáyw na jakoĞü zasobów wód
powierzchniowych i podziemnych. JednakĪe naleĪy uwzglĊdniaü fakt, Īe zarówno w
odniesieniu do nawozów mineralnych, jak równieĪ Ğrodków ochrony roĞlin, lokalnie (tj. bez
znaczącego wpáywu na Ğrednią) wystĊpują obszary naraĪone na negatywne skutki
intensywnej produkcji. Dodatkowo, w przypadku Ğrodków ochrony roĞlin problemem jest
nieprawidáowe ich stosowanie, nieprzestrzeganie terminów, brak odpowiedniego sprzĊtu itp.
Tabela 7. Poziom nawoĪenia mineralnego i wysokoĞü plonów w krajach europejskich

Plony dt/ha

Kraj

NPK

(kg/ha)

Pszenica Rzepak Ziemniaki

Buraki

cukrowe

UE-15 -

57,7

30,1

361

547

Austria

71,7

48,5

22,4

325

620

Belgia 196,5

82,0

35,0

446

563

Dania 147,7

69,9

27,1

405

541

Finlandia 140,6

32,7

13,4

243

344

Francja 160,0

74,5

31,9

392

624

Grecja 55,0

25,0

200

669

Hiszpania 78,0

28,8

16,7

273

643

Holandia 242,8

85,0

20,0

440

566

Irlandia 159,0

94,5

35,0

315

482

Luksemburg 196,5 28,0

35,0

446

563

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

1985

1990

1995

2000

2001

2002

2003

2004

dostaw

y w

tonach

Niemcy 191,4

69,0

29,7

386

551

Polska 85,6

33,3

24,0

162

358

Portugalia 62,1

10,6

146

559

Szwecja 87,8

61,8

22,1

303

485

Wielka Brytania

120,6

79,9

33,3

424

560

Wáochy 116,0

28,7

11,8

259

445

ħródáo: GUS 2002, Warszawa. Agrarmärkte in Zahlen. Europäische Union 2002. Tier-und

Pflanzenproduktion. Bonn 2003

WPàYW ROLNICTWA NA ĝRODOWISKO

Obszary rolne w Rzeczpospolitej Polskiej nie są wolne od zagroĪeĔ, których Ĩródáem jest
gospodarka rolna. Obserwuje siĊ wiele niekorzystnych zjawisk, których wiĊkszoĞü jest
konsekwencją báĊdów popeánionych w przeszáoĞci, takich jak:

1) wykorzystanie rolnicze gleb sáabych i podatnych na erozjĊ;

2) nieracjonalna gospodarka wodna w zlewniach rolniczych;

3) niski poziom edukacji w zakresie racjonalnych praktyk rolniczych;

4) zaniedbania pod wzglĊdem wyposaĪenia gospodarstw w infrastrukturĊ

ochrony Ğrodowiska;

5) zanieczyszczenie punktowe gleb metalami ciĊĪkimi.

Ponadto niekorzystne oddziaáywanie rolnictwa na Ğrodowisko związane jest z:

1) systematycznym wprowadzaniem azotu do produkcji rolnej (jego

wykorzystanie nie przekracza obecnie 20%) - niezaleĪnie od stosowania
dobrych praktyk rolniczych nie jest moĪliwe unikniĊcie jego rozpraszania w
Ğrodowisku;

2) eutrofizacją wód powierzchniowych oraz naturalnych ekosystemów

lądowych w wyniku nadmiernego stosowania nawozów fosforowych i
azotowych;

3) stosowaniem chemicznych Ğrodków ochrony roĞlin, które niezaleĪnie od

stosowanych praktyk ulegają rozproszeniu w Ğrodowisku;

4) zmniejszeniem iloĞci organicznego wĊgla i azotu w glebach uprawnych,

odáogowanych lub w ekosystemach naturalnych w wyniku zmian w
systemie gospodarowania.

W ostatnim czasie pojawiają siĊ nowe zagroĪenia związane z odáogowaniem najsáabszych
gruntów rolnych i z zaniechaniem stosowania dobrych praktyk w produkcji rolniczej (np.
uproszczenie zmianowania roĞlin, rezygnacja z nawoĪenia obornikiem).

NajwiĊksze zagroĪenie dla ostoi przyrody stanowią:

1) uproszczenie struktury krajobrazu w wyniku niszczenia obszarów

kompensacji przyrodniczej dla dzikich gatunków;

2) zmiana stosunków wodnych prowadząca do obniĪania poziomu wód

gruntowych i zmiany cech siedlisk przyrodniczych zaleĪnych od wody;

3) zmiana tradycyjnego systemu uprawy i hodowli, które wynikają z

intensyfikacji produkcji rolniczej;

4) zaniechanie gospodarowania na uĪytkach zielonych, co prowadzi do ich

odáogowania, zarastania i zaniku populacji rzadkich gatunków roĞlin i
zwierząt;

5) istnienie zalegáoĞci w stosowaniu przyjaznych Ğrodowisku technologii

produkcji rolniczej.

SKAĩENIE METALAMI CIĉĩKIMI

PrzeciĊtna koncentracja metali ciĊĪkich w wierzchnich warstwach gleby (0-20 cm) jest niska.
SkaĪenie gleby wystĊpuje jedynie lokalnie. Gáównym Ĩródáem skaĪenia gleby metalami
ciĊĪkimi i innymi toksycznymi związkami jest przemysá i tereny zurbanizowane. Gleby są
skaĪone przede wszystkim przez cynk, oáów i kadm. W 1999 r. naturalny skaĪenia (0) oraz
podwyĪszony (I) poziom, który nie wykluczaá terenów z peánego uĪytkowania rolniczego,
obejmowaá 97% obszarów rolniczych. Wysoki (IV) i bardzo wysoki (V) poziom skaĪenia,
który wykluczaá grunty z produkcji rolniczej, odnotowano na 0,3% obszarów rolniczych
skoncentrowanych w duĪych obszarach przemysáowych na ĝląsku i w okolicach Legnicy.

ZAKWASZENIE GLEB

NajwaĪniejszym czynnikiem przyczyniającym siĊ do degradacji gleb w Rzeczpospolitej
Polskiej jest nadmierne zakwaszenie, przede wszystkim naturalnego pochodzenia
(spowodowane przez klimat i warunki glebowe). Niedocenianie potrzeby wapnowania gleb
(zwáaszcza w przypadku uĪytków zielonych), niedostateczne jego stosowanie, a takĪe
zaprzestanie stosowania w szerszym zakresie nawozów zawierających wapĔ, przyczynia siĊ
równieĪ do nadmiernego zakwaszenia gleb wykorzystywanych do celów rolniczych.

Silne zakwaszenie gleb wpáywa niekorzystnie na plonowanie i zmniejsza efektywnoĞü
nawoĪenia, powodując wypáukiwanie niektórych skáadników pokarmowych w gáąb profilu
glebowego. Silne zakwaszenie blokuje dostĊpnoĞü dla roĞlin uprawnych czĊĞci skáadników
pokarmowych, a dostĊpnoĞü innych zwiĊksza – np. niektórych metali ciĊĪkich. Wapnowanie
gleb nawozami wapniowo – magnezowymi jest podstawowym sposobem walki z tym
zjawiskiem, poniewaĪ obok zmniejszenia zakwaszenia zabieg ten decyduje o poprawie
wáaĞciwoĞci fizycznych gleb, ze wzglĊdu na duĪe ubytki magnezu w profilu glebowym.
Roczne zapotrzebowanie rolnictwa na nawozy wapniowe wynosi okoáo 2,8 mln ton CaO.

EROZJA GLEB

Erozja gleb jest skutkiem silnego odlesiania w przeszáoĞci, a w konsekwencji upraszczania
struktury krajobrazu, jak równieĪ niewáaĞciwego uĪytkowania gleby na obszarach podatnych
na erozjĊ, takich jak zbocza. Erozja prowadzi do pogorszenia warunków gospodarowania,
wyjaáawiania gleby oraz powstawania wąwozów. W Rzeczpospolitej Polskiej erozja wodna
jest powaĪnym zagroĪeniem. Wedle szacunków, erozją wodną powierzchniową zagroĪone
jest 28,5% powierzchni kraju (11% w stopniu Ğrednim, 3,7% w stopniu silnym). Najsilniej
na erozjĊ wodną powierzchniową naraĪone są obszary górskie i wyĪynne, zbudowane ze
skaá maáo zwiĊzáych. Erozja Ğredniego stopnia dotyka gáównie obszary pojezierzy.

Erozja wodna powierzchniowa i wietrzna sprzyjają eutrofizacji wód powierzchniowych
fosforem wynoszonym z materiaáem glebowym.

Erozją wietrzną jest zagroĪone 27,6% powierzchni kraju (1% w stopniu silnym). NajwiĊksze
obszary, silnie zagroĪone erozją wietrzną, wystĊpują w województwach o maáej lesistoĞci,
gdzie dominują gleby lekkie i pylaste, tj. w województwie áódzkim i mazowieckim.

Erozja wąwozowa dotyczy 17,5% gruntów rolnych i leĞnych.

WyraĨny spadek zawartoĞci materii organicznej w glebie stwierdzono na 54,4% powierzchni
gruntów ornych.

STAN WÓD I GOSPODARKA WODNA

Rzeczpospolitej Polskiej zaliczana jest do krajów ubogich w zasoby wodne. WielkoĞü
zasobów wód powierzchniowych jest zmienna, zarówno w skali roku jak i wielolecia.
Zasoby wodne nie są rozáoĪone równomiernie – problem deficytu wody dotyka
centralną czĊĞü kraju, zaĞ poáudniowe rejony górskie są czĊsto nawiedzane przez
opady intensywne.

WskaĨnik dostĊpnoĞci wody dla ludnoĞci i gospodarki narodowej, wyraĪony ilorazem
Ğredniego rocznego odpáywu do iloĞci mieszkaĔców, wynosi ok. 1300 m

na jednego

mieszkaĔca w ciągu roku (Ğrednia w Europie wynosi ok. 4 500 m

na jednego

mieszkaĔca w ciągu roku). Maáa pojemnoĞü zbiorników retencyjnych powoduje, Īe
zatrzymują one tylko 6% rocznego odpáywu.

Páytkie wody gruntowe, które przyjmują znaczną czĊĞü zanieczyszczeĔ, w tym
powszechnie wystĊpujące zanieczyszczenia związane z rolnictwem, hodowlą
i ogrodnictwem oraz gospodarką komunalną, charakteryzują siĊ obniĪoną jakoĞcią.

O jakoĞci wód w rzekach Rzeczpospolitej Polskiej decydują obecnie gáównie odprowadzane,
niedostatecznie oczyszczone Ğcieki komunalne oraz zrzut zasolonych wód doáowych
z przemysáu wydobywczego, przede wszystkim z kopalĔ wĊgla kamiennego. Biogeny, które
pochodzą gáownie ze Ğcieków komunalnych i spáywu powierzchniowego, stanowią istotny
problem prowadzący do pogarszania jakoĞci wody. JednakĪe analiza stanu jakoĞci wód rzek

w ostatnich latach wykazuje ciągáą poprawĊ jakoĞci wody, co wyraĪa siĊ w spadku dáugoĞci
odcinków rzek nadmiernie zanieczyszczonych oraz we wzroĞcie odcinków rzek, w których
jakoĞü wód odpowiada klasie II i III.

Na obszarach rolniczych problem zanieczyszczeĔ azotanowych w Rzeczpospolitej Polskiej nie
jest tak znaczący jak w paĔstwach UE, jednakĪe bĊdzie narastaá ze wzglĊdu na zaniedbania
w zakresie przechowywania gnojówki, gnojowicy i obornika, a takĪe Ğrodków ochrony roĞlin.

WskaĨnik bazowy w przypadku nadwyĪki azotu wskazuje, iĪ Rzeczpospolitej Polskiej
nie przekracza poziomu uwaĪanego za graniczny i bezpieczny w Ğwietle Kodeksu
Dobrych Praktyk Rolniczych (30kg/ha). Na tle Ğredniej UE – 55kg/ha - wypada
bardzo dobrze. NaleĪy jednak pamiĊtaü, iĪ poziom ten osiągany jest gáównie dziĊki
ogólnemu, niskiemu poziomowi zuĪycia nawozów sztucznych.

W Rzeczpospolitej Polskiej 75% zwierząt utrzymywanych jest w systemie Ğcióákowym, gdzie
wytwarzany jest obornik i gnojówka, a 25% w systemie bezĞcióákowym, gdzie wytwarzana
jest gnojowica. NajwaĪniejsze problemy wiąĪą siĊ z:

1) powszechną praktyką, jaką jest przechowywanie obornika bezpoĞrednio na

gruncie, co ma duĪy wpáyw na zanieczyszczenie studni przydomowych;

2) sáabym wyposaĪeniem gospodarstw w páyty gnojowe i zbiorniki na gnojowicĊ.

Jednym z najwaĪniejszych czynników wpáywających na jakoĞü wody jest wielkoĞü
obsady zwierząt gospodarskich. ĝrednia obsada zwierząt gospodarskich wynosi ok.
0,45 DJP na ha. NajwyĪsza obsada (60% pogáowia) zwierząt hodowanych na ok.
44% powierzchni gospodarstw rolnych, znajduje siĊ w nastĊpujących
województwach: wielkopolskim, podlaskim, kujawsko-pomorskim, maáopolskim,
áódzkim i mazowieckim.

PodstawĊ identyfikacji wód zanieczyszczonych azotanami pochodzenia rolniczego
stanowiáy wyniki PaĔstwowego Monitoringu ĝrodowiska realizowanego na szczeblu
krajowym, regionalnym oraz czĊĞciowo lokalnym. Instytuty naukowe wykonywaáy
ekspertyzy z wykorzystaniem danych monitoringowych, dotyczące oceny w skali caáej
Rzeczpospolitej Polskiej stanu zanieczyszczenia wód azotanami oraz wpáywu rolnictwa
na ten stan w aspekcie wymogów dyrektywy azotanowej.

Czynnikiem wpáywającym na jakoĞü wody mogą byü takĪe pozostaáoĞci chemicznych
Ğrodków ochrony roĞlin oraz inne substancje toksyczne. ĝrodki ochrony roĞlin mogą
siĊ dostawaü do wód zarówno w obrĊbie zagrody wiejskiej jak i z pól, na których są
stosowane. W obrĊbie gospodarstwa rolnego zagroĪenie wynika z niewáaĞciwego ich
przechowywania i przygotowania do stosowania, a w obrĊbie pól - z wymywania do
wód gruntowych lub przemieszczania siĊ wód powierzchniowych.

Woda moĪe staü siĊ czynnikiem limitującym rozwój produkcji rolnej. Zakáócenie bilansu
wodnego obszarów rolniczych prowadzi do trwaáego obniĪenia potencjaáu produkcyjnego

gruntów rolnych, a takĪe moĪe zakáócaü funkcje retencyjne. Niezwykle waĪna jest poprawa
gospodarki wodnej na obszarach wiejskich, w tym szczególnie w obszarach dolinowych,
gdzie systemy melioracyjne pozbawione są powszechnie urządzeĔ piĊtrzących. Likwiduje to
naturalną retencyjną funkcjĊ tych obszarów, które paradoksalnie przyczyniają siĊ do
powiĊkszania ogólnego deficytu wody.

Ponadto zwiĊkszenie zasobów wodnych w glebie, w siedliskach mokradáowych oraz
hamowanie spáywu powierzchniowego wód ma duĪe znaczenie dla perspektywy rozwoju
rolnictwa na obszarach juĪ zagroĪonych deficytem wody. Niedostatek zasobów wody, jak
równieĪ nierównomiernoĞü opadów, moĪna czĊĞciowo zniwelowaü zwiĊkszając
dyspozycyjne zasoby wodne.

Rzeczpospolita Polska leĪy w granicach 10 dorzeczy. Obszar dorzecza Wisáy wraz dorzeczem
Odry pokrywają ok. 95 % terytorium kraju. W związku z wdraĪaniem Ramowej Dyrektywy
Wodnej w 2004 r. zakoĔczono prace na szczeblu krajowym i regionalnym w zakresie
ustalenia typologii wód powierzchniowych, wyznaczenia jednolitych czĊĞci wód
powierzchniowych i podziemnych, wstĊpnej analizy oddziaáywaĔ antropogenicznych i ich
wpáywu na wody powierzchniowe i podziemne, analizy ekonomicznej gospodarowania
wodami oraz wyznaczenia obszarów chronionych. W wyniku prac w zakresie wstĊpnej
analizy presji antropogenicznych na wody powierzchniowe i podziemne zidentyfikowano
jednolite czĊĞci wód zagroĪone, niezagroĪone i potencjalnie zagroĪone nieosiągniĊciem
celów Ğrodowiskowych Ramowej Dyrektywy Wodnej. W roku 2005 przygotowany zostaá
krajowy program udziaáu spoáecznego w procesie wdraĪania Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Obecnie prowadzone są prace nad harmonogramem wdraĪania Ramowej Dyrektywy
Wodnej w perspektywie do roku 2015. Ponadto kontynuowane są intensywne prace nad
przygotowaniem i uruchomieniem programu monitoringu wód powierzchniowych i
podziemnych, zgodnego z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Termin
uruchomienia tego programu zgodnie z tą dyrektywą upáywa z dniem 22 grudnia 2006 r.
Planowane jest opracowanie do roku 2009 planów gospodarowania wodami i programu
wodnoĞrodowiskowego. Obecnie nie jest moĪliwe okreĞlenie stopnia ograniczeĔ dla
produkcji rolnej i rozwoju obszarów wiejskich wynikających z wdroĪenia Ramowej
Dyrektywy Wodnej.

ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA I ZMIANY KLIMATYCZNE

W odniesieniu do emisji gazów cieplarnianych Polska ratyfikowaáa KonwencjĊ o
zmianach klimatu (1994) oraz protokóá z Kioto (2002), co umoĪliwia uczestnictwo w
mechanizmach przewidzianych tymi porozumieniami. Prognozowany poziom emisji
gazów cieplarnianych w naszym kraju bĊdzie zaleĪaá od kierunku rozwoju Polski.
Proponowane rozwiązania wskazują jednak, iĪ niezaleĪnie od przyjĊtego wariantu
redukcja tych gazów przekroczy znacznie próg (6%) zobowiązaĔ redukcyjnych
przyjĊtych w protokole z Kioto i moĪe osiągnąü nawet dalsze 30% wielkoĞci emisji
w roku 1988, przyjmowanym jako bazowy. Dane statystyczne w zakresie caákowitej

emisji gáównych zanieczyszczeĔ powietrza (dane GUS, 2005) wskazują na spadek
emisji amoniaku do atmosfery w latach 1990-2003 o 227 tys. ton.

Wspomniane zobowiązania dotyczą miĊdzy innymi rolnictwa w nastĊpującym
zakresie:

poprawy efektywnoĞci energetycznej gospodarki;

ochrony pocháaniania i retencjonowania gazów cieplarnianych poprzez

promowanie zrównowaĪonej gospodarki leĞnej;

promowania zrównowaĪonych form rolnictwa;

promowania i wdraĪania technologii wykorzystujących odnawialne Ĩródáa

energii, ograniczających emisjĊ CO

WskaĨnik bazowy, w przypadku wytwarzania energii z rolnictwa, wskazuje na
ogromne moĪliwoĞci rozwoju tego Ĩródáa surowców energetycznych. W roku 2004
Polska wytwarzaáa odpowiednio w kilotonach i kilotonach ekwiwalentu oleju 1,48% i
7,26% ogóáu surowców energetycznych krajów UE-25. Wskazuje to na ogromny
potencjaá tkwiący w tej gaáĊzi gospodarowania na gruntach rolnych. Biorąc pod
uwagĊ duĪe zainteresowanie takimi uprawami moĪna przypuszczaü, iĪ sektor ten
stanąá w Polsce na progu dynamicznego rozwoju.

Realizacja dziaáaĔ związanych z ochroną powietrza jest omówiona w przyjĊtym przez RadĊ
Ministrów w paĨdzierniku 2003 r. dokumencie „

Polityka klimatyczna Polski – strategie

redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020

”. PrzyjĊte w tym dokumencie

rozwiązania dają wskazania dla poszczególnych sektorów sáuĪące redukcji emisji gazów
cieplarnianych i dalszej poprawie stanu powietrza w Polsce.

Prócz emisji dwutlenku wĊgla z transportu i mechanizacji prac w rolnictwie, która bĊdzie siĊ
nasilaü, z produkcji rolnej i obszarów wiejskich, emitowany jest równieĪ inny gaz
cieplarniany – metan. Osiąga on okoáo 50% ogólnej emisji (Īwacze bydáa, odchody
zwierzĊce, wiejskie oczyszczalnie Ğcieków i wysypiska Ğmieci, a takĪe bagna i gleby
torfowe). Ponadto stosowanie mineralnych nawozów azotowych oraz biologiczne wiązanie
azotu jest Ĩródáem emisji 80% najtrwalszego gazu cieplarnianego – podtlenku azotu.

W kontekĞcie omawianego zagadnienia niezwykle istotne jest zagadnienie wiązania
(sekwestracji) wĊgla przez gleby w wyniku zrównowaĪonej uprawy. Potencjalne iloĞci tak
wiązanego dwutlenku wĊgla odpowiadają iloĞcią potencjaáowi wiązania dwutlenku wĊgla w
wyniku zrównowaĪonej gospodarki leĞnej. Obecnie jednak gleby w Polsce uboĪeją w
nagromadzony w nich wĊgiel organiczny (próchnicĊ), co jest powaĪnym Ĩródáem emisji
dwutlenku wĊgla, podobnie jak mineralizacja gleb torfowych.

Wykorzystanie odnawialnych Ĩródeá energii staje siĊ coraz bardziej istotne w obliczu
wdraĪania filozofii rozwoju zrównowaĪonego, w tym na obszarach wiejskich. W ciągu

najbliĪszych lat energia ze Ĩródeá odnawialnych stanowiü bĊdzie znaczący skáadnik
bilansu energetycznego Unii Europejskiej. Przyczyni siĊ to do realizacji celów
Protokoáu z Kioto.
W Polsce prognozy udziaáu energii odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym
kraju wskazują, Īe udziaá ten do 2010 roku wyniesie do 7,5%. Podejmowane
inicjatywy powinny skutkowaü, w perspektywie do 2025 roku, dalszym wzrostem
produkcji paliw i energii elektrycznej z odnawialnych Ĩródeá energii.

RÓĩNORODNOĝû BIOLOGICZNA NA OBSZARACH WIEJSKICH I W
ROLNICTWIE

RóĪnorodnoĞü biologiczna Polski naleĪy do jednej z najbogatszych w Europie. Decydują o
tym zarówno dogodne warunki naturalne, jak i odmienny charakter, w stosunku do
pozostaáych krajów europejskich, oddziaáywaĔ antropogenicznych (nierównomierne
uprzemysáowienie i urbanizacja kraju, tradycyjne ekstensywne rolnictwo zachowane na
znacznych obszarach oraz rozlegáe i trwaáe historycznie lasy). Sytuacja pod tym wzglĊdem
jest równieĪ silnie zróĪnicowana regionalnie. Wschodnie i poáudniowo-wschodnie regiony
Polski mają dobrze zachowaną przyrodĊ towarzyszącą rozdrobnionej strukturze agrarnej.
Utrzymywanie siĊ na tych terenach tradycyjnego typu gospodarki rolnej umoĪliwiáo
zachowanie cennych krajobrazów rolniczych o wysokiej róĪnorodnoĞci biologicznej oraz
zasobów genowych w prymitywnych odmianach roĞlin uĪytkowych i rasach zwierząt
hodowlanych.

ZróĪnicowana rzeĨba terenu, róĪnorodnoĞü warunków glebowych i klimatycznych sprawiają,
Īe Polska odznacza siĊ duĪym zróĪnicowaniem siedlisk i krajobrazów naturalnych. Na
obszarze Polski wystĊpuje okoáo 365 typów zespoáów roĞlinnych, przy czym poáowa z nich
jest związana z obszarami rolniczymi.

Wedáug Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego uĪytkowania róĪnorodnoĞci
biologicznej wraz z programem dziaáaĔ (2003), w Polsce wystĊpuje okoáo 45 typów
zbiorowisk roĞlinnych uĪytkowanych jako áąki i pastwiska. 90% tych siedlisk jest poáoĪonych
na terenach nizinnych, gáównie w ich obniĪeniach i dolinach rzecznych. Poáowa z nich
zachowaáa charakter póánaturalny (10,5% terenów rolniczych). Charakter naturalny i
póánaturalny zachowaáy siedliska báotne i torfowiskowe, ekstensywne áąki i pastwiska
zlokalizowane w naturalnych dolinach rzecznych, zakrzewienia Ğródpolne, murawy górskie
i kserotermiczne z wieloma gatunkami endemicznymi. Walory Ğrodowiskowe tych terenów
są zagroĪone wskutek intensyfikacji produkcji rolniczej, wypalania traw, a takĪe porzucania
uĪytków zielonych o niskich walorach paszowych w sytuacji ograniczenia pogáowia zwierząt.

Na skutek zachowania tradycyjnych form ekstensywnej gospodarki rolnej, do naszych
czasów zachowaáy siĊ teĪ miejscowe odmiany roĞlin uprawnych oraz lokalne rasy zwierząt
gospodarskich. Regiony wystĊpowania starych odmian roĞlin znajdują siĊ gáównie w
poáudniowej czĊĞci kraju (region górski). ZagroĪeniem dla zasobów genetycznych roĞlin

uprawnych jest ich niskie wykorzystanie w praktyce. W ostatnim okresie odnotowano
spadek sprzedaĪy nasion kwalifikowanych (ok. 30%) i uproszczenie páodozmianu.

Polska posiada znaczące zasoby genetyczne zwierząt gospodarskich. W ich skáad wchodzi
215 rodzimych ras zwierząt gospodarskich. W 2000 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
zaakceptowaá i skierowaá do realizacji programy hodowlane ochrony zasobów genetycznych
najcenniejszych populacji zwierząt gospodarskich zagroĪonych wyginiĊciem. àącznie
programami ochrony objĊto 75 ras, odmian, rodów i linii z 14 gatunków gospodarskich
obejmujących bydáo, konie, trzodĊ chlewną, owce, kury nieĞne, kaczki, gĊsi, lisy, tchórze
hodowlane, szynszyle, pszczoáy oraz ryby hodowlane: pstrągi i karpie.

Rasy rodzime są szczególnie przydatne do utrzymywania w

systemie produkcji

ekstensywnej poáączonej z wypasem ekologicznym, co pozwala na efektywne
zagospodarowanie terenów póánaturalnych, o ubogich zasobach paszowych.

W Polsce wzrasta „ĞwiadomoĞü ekologiczna” spoáeczeĔstwa. Coraz czĊĞciej podejmowane
są dziaáania na rzecz ochrony Ğrodowiska naturalnego. RóĪnorodnoĞü kulturowa i
przyrodnicza polskiej wsi moĪe byü traktowana jako szczególna wartoĞü, godna zachowania
i pielĊgnacji.

Formy ochrony przyrody

W Polsce wiĊkszoĞü najcenniejszych przyrodniczo obszarów i obiektów objĊto
ochroną prawną w formie 23 parków narodowych [zajmujących 317 405,5 ha], 1385
rezerwatów przyrody (zajmujących 162 435,2 ha), 120 parków krajobrazowych
(zajmujących 2 517 183,9 ha) i 445 obszarów chronionego krajobrazu (7 042 615,8
ha). Oprócz tych gáównych form ochrony przyrody na terenie Polski wyznacza siĊ
równieĪ uĪytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne i zespoáy przyrodniczo-
krajobrazowe oraz pomniki przyrody. W sumie 32,5% powierzchni kraju objĊtych jest
ochroną przyrody (dane GUS, 2005).

Niektóre obszary, ze wzglĊdu na swoją wysoką rangĊ przyrodniczą, uzyskaáy status
o znaczeniu miĊdzynarodowym: Biaáowieski Park Narodowy wpisano na ListĊ
ĝwiatowego Dziedzictwa, 8 obiektów uznano za ĝwiatowe Rezerwaty Biosfery (Parki
Narodowe: Babiogórski, Biaáowieski, Bieszczadzki, Kampinoski, Karkonoski, SáowiĔski,
TatrzaĔski oraz rezerwat Jezioro àuknajno), 8 obiektów umieszczono w spisie
Konwencji Ramsarskiej (rezerwaty przyrody: àuknajno, KaraĞ, OĞwin, ĝwidwie,
SáoĔsk - obecnie w granicach PN „Ujscie Warty”, Stawy Milickie oraz dwa parki
narodowe BiebrzaĔski i SáowiĔski). Na terenie Polski funkcjonują równieĪ 4
transgraniczne Rezerwaty Biosfery (Polsko-Biaáoruski Rezerwat Biosfery Puszczy
Biaáowieskiej, Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie, Polsko-Sáowacki Rezerwat
Biosfery Tatry i Polsko-Czeski Rezerwat Biosfery Karkonosze).

SIEû NATURA 2000

Zgodnie z unijnymi dyrektywami, tzw. Ptasią (Dyrektywa Rady 79/409/EWG) i
Siedliskową (Dyrektywa Rady 92/43/EWG), Polska jest zobowiązana do utworzenia
na swoim terytorium Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w celu objĊcia
ochroną 76 typów siedlisk przyrodniczych, 267 gatunków ptaków, 46 gatunków roĞlin
i 88 gatunków zwierząt innych niĪ ptaki. Sieü Natura 2000 znajduje siĊ w Polsce w
fazie tworzenia. Obszary te obecnie obejmują 9,7% lądowej powierzchni kraju, w
tym lasy stanowią 43%, grunty orne – 11%, uĪytki zielone – 23%, wody Ğródlądowe
– 11%, pozostaáe – 12%. Przewiduje siĊ, Īe docelowo sieü Natura 2000 moĪe objąü
nawet ok. 17% powierzchni kraju, przy czym uĪytki rolne bĊdą zajmowaü ok. 2 mln
ha powierzchni, a lasy ok. 3 mln ha. Polska bĊdzie zgáaszaü kolejne obszary do sieci
Natura 2000. Opracowano listĊ dodatkowych obszarów obejmującą 238
potencjalnych obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalnych obszarów
ochrony siedlisk (SOO), które speániają kryteria Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy
Ptasiej. Procedura uzgodnieniowa z Komisją Europejską, dotycząca ostatecznego
zasiĊgu sieci Natura 2000, zostanie zakoĔczona w.2007 r.

W I etapie prac nad siecią Natura 2000, Ministerstwo ĝrodowiska przedstawiáo
Komisji Europejskiej propozycjĊ 256 obszarów:

72 - OSO w tym 3 obszary morskie, których powierzchnia lądowa stanowi

24 335 km² (7,8% powierzchni kraju) oraz

184 - SOO o áącznej powierzchni 11 716 km² (3,7% powierzchni kraju).

Spadek liczebnoĞci gatunków ptaków charakterystycznych dla krajobrazu rolniczego
(

Farmland bird index)

, odnotowany w latach 2000-2004, wskazuje na powolne

zachodzenie niekorzystnych zmian w zasobach róĪnorodnoĞci biologicznej.
ZagroĪeniem dla róĪnorodnoĞci biologicznej obszarów wiejskich jest porzucanie
siedlisk marginalnych dla rolnictwa, uproszczenie struktury krajobrazu lub nadmierna
intensyfikacja produkcji rolnej.

ZrównowaĪone rolnicze uĪytkowanie terenów, a w szczególnoĞci uĪytków zielonych,
jest poĪądane dla utrzymania siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków roĞlin i
zwierząt. Takie gospodarowanie chroni te siedliska przed sukcesją drzew i krzewów,
która zagraĪa trwaáoĞci ich walorów przyrodniczych. Problem ochrony róĪnorodnoĞci
biologicznej obszarów wiejskich w Polsce nie polega wiĊc na ekstensyfikacji produkcji
rolnej i odtwarzaniu zdegradowanych siedlisk, a raczej na utrzymaniu
w dobrym stanie tego, co zostaáo zachowane oraz na unikniĊciu ekologicznych
skutków intensyfikacji.

Dodatkowym ograniczeniem Ğrodowiskowym dla rolników jest Dyrektywa Azotanowa
(91/676/EWG) i wyznaczenie obszarów naraĪonych na zanieczyszczenie azotanami
(OSN), gdzie nakáadane są specjalne zakazy i nakazy w zakresie produkcji rolniczej.
W Polsce wyznaczono 1,7% powierzchni kraju jako OSN. Obszary te zostaáy

ustanowione rozporządzeniami Dyrektorów Regionalnych Zarządów Gospodarki
Wodnej w 2004 r.

Rozdrobnienie dziaáek przyczyniające siĊ do tworzenia mozaikowej struktury siedlisk
przyrodniczych jest zjawiskiem korzystnym dla zachowania wielu gatunków,
zwáaszcza ptaków i ssaków.

Do podstawowych zagroĪeĔ dla chronionych gatunków i wyróĪnionych obszarów
zaliczyü moĪna zagroĪenia wywoáane dziaáalnoĞcią rolniczą. WĞród najwiĊkszych
niebezpieczeĔstw wymieniü trzeba przede wszystkim zagroĪenia spowodowane
ewentualną chemizacją i intensyfikacją produkcji rolnej. Problemów dostarczyü moĪe
równieĪ tworzenie wielkich monokultur.

WALORY KULTUROWE OBSZARÓW WIEJSKICH

Ze wzglĊdu na wyĪej wspomniane tradycyjne metody produkcji i zagospodarowania
terenu, krajobraz kulturowy wsi obfituje takĪe w liczne zachowane pierwotne formy
osadnictwa wiejskiego, pojedyncze obiekty, bądĨ istniejące w formie wyspowej
ukáady tradycyjnej zabudowy drewnianej o lokalnym i regionalnym charakterze,
koĞcioáy, kaplice i cmentarze takĪe zespoáy paáacowo – ogrodowe, zespoáy
folwarczne, obiekty przetwórstwa rolno-spoĪywczego, takie jak browary, máyny
wodne oraz wiatraki, spichlerze, a takĪe zabytki archeologiczne, w tym o wáasnej
formie krajobrazowej.

Ich zachowanie i wykorzystanie stanowi doskonaáe narzĊdzie do budowania
wizerunku obszarów wiejskich i rolniczych na poziomie lokalnym i regionalnym. Wraz
z dbaáoĞcią o odnowĊ tradycyjnych rzemiosá, kultury ludowej, obrzĊdowoĞci, muzyki
oraz zachowanie gwar, dialektów i jĊzyków, wyĪej wymienione elementy dziedzictwa
kulturowego przyczyniają siĊ do podkreĞlania indywidualnoĞci i

wyjątkowoĞci

poszczególnych obszarów.

Na przestrzeni ostatnich lat na obszarach wiejskich obserwuje siĊ postĊpujący proces
pogarszania stanu zabytków, na co bezpoĞredni wpáyw mają niewystarczające
wydatki publiczne na kulturĊ. Wsparcia finansowego potrzebują zlokalizowane na
polskiej wsi liczne obiekty dziedzictwa kulturowego o znaczeniu lokalnym jak i
ponadregionalnym. WaĪnym elementem przyczyniającym siĊ do wzrostu
atrakcyjnoĞci obszarów wiejskich są takĪe dziaáania związane z promocją i
kultywowaniem niematerialnego dziedzictwa kulturowego wsi, np.: tradycji lokalnych
czy tradycyjnych zawodów.

3. WSPARCIE OBSZARÓW WIEJSKICH W RAMACH OSI PRIORYTETOWYCH

W ramach priorytetowych kierunków wsparcia obszarów wiejskich UE, zdefiniowano
cztery osie:

OĞ 1: Poprawa konkurencyjnoĞci sektora rolnego i leĞnego;

OĞ 2: Poprawa Ğrodowiska naturalnego i obszarów wiejskich;

OĞ 3: JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej;

OĞ 4: Leader.

PowyĪsze kierunki wsparcia w peáni odzwierciedlają potrzeby Polski w zakresie
rozwoju obszarów wiejskich i ustanawiają podstawowe sfery, wokóá których zostaną
zaprogramowane szczegóáowe instrumenty wsparcia.

OĞ 1: Poprawa konkurencyjnoĞci sektora rolnego i leĞnego

Biorąc pod uwagĊ niski stopieĔ specjalizacji gospodarstw rolnych, niedoinwestowanie
w zakresie infrastruktury produkcji rolnej i rozdrobnienie struktury obszarowej, które
przekáada siĊ na mniejszą efektywnoĞü produkcji, konieczne bĊdzie zapewnienie
odpowiednich instrumentów wsparcia i poniesienie nakáadów finansowych na
pokrycie kosztów, dostosowujących gospodarstwa rolne do rosnących wymagaĔ
wspólnotowych (w tym związanych z ochroną Ğrodowiska) oraz wzmoĪonej presji
konkurencyjnej ze strony producentów z innych krajów unijnych oraz krajów trzecich.
Na ten cel zostaną zaplanowane dziaáania wspierające proces restrukturyzacji
gospodarstw rolnych i wzmocnienie kapitaáu rzeczowego, przy moĪliwoĞci
ograniczenia wsparcia dla gospodarstw najwiĊkszych.

Ponadto instrumenty wsparcia Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju
Obszarów Wiejskich powinny byü skierowane na dalszą poprawĊ konkurencyjnoĞci
przemysáu spoĪywczego, w szczególnoĞci w odniesieniu do mikro i maáych
przedsiĊbiorstw, oraz wsparcie kreowania wartoĞci dodanej podstawowej produkcji
rolnej.

Poprawa konkurencyjnoĞci sektora rolnego bĊdzie równieĪ realizowana poprzez
zapewnienie wsparcia w zakresie jakoĞci produkcji, polepszania infrastruktury wsi i
tworzenia grup zrzeszających producentów rolnych.

W odniesieniu do zasobów ludzkich na obszarach wiejskich, w Polsce istnieje
potrzeba szerokiego wsparcia w zakresie zdobywania wyksztaácenia i podnoszenia
kwalifikacji.

Podnoszenie poziomu wyksztaácenia i kwalifikacji bĊdzie realizowane poprzez
ksztaácenia zawodowe, dziaáania informacyjne i szkoleniowe oraz umoĪliwienie
korzystania z usáug doradczych. Wsparcie to obejmowaü bĊdzie zarówno sektor rolny
jak i leĞny.

Dotychczasowe dziaáania prowadzone przez doradztwo na rzecz rolników i
mieszkaĔców wsi, skupione byáy gáównie na przygotowaniu rolników do integracji z
UE oraz umoĪliwieniu korzystania z pomocy ze Ğrodków wspólnotowych. W związku z

nowymi wyzwaniami istnieje potrzeba zwiĊkszenia zaangaĪowania doradztwa do
podnoszenia kwalifikacji i wiedzy w zakresie nowoczesnego gospodarowania,
zarządzania gospodarstwem jako przedsiĊbiorstwem, stosowania zasady wzajemnej
zgodnoĞci (cross-compliance), norm produkcji, zdrowia publicznego, dobrostanu
zwierząt, jakoĞci ĪywnoĞci, stosowania dobrej praktyki rolniczej i leĞnej zgodnej z
ochroną Ğrodowiska oraz czynnej ochrony zasobów przyrody.

Poprawa konkurencyjnoĞci rolnictwa wymaga koncentracji ziemi przez usprawnienie
przepáywu gruntów rolnych z gospodarstw nieefektywnych, bądĨ w ogóle
nieuĪytkowanej rolniczo, do gospodarstw sprawnych. NiezbĊdna jest takĪe
modernizacja techniczna gospodarstw (zarówno o technologiach industrialnych, jak i
zrównowaĪonych), rozwiniĊcie usáug produkcyjnych, tworzenie sprawnych áaĔcuchów
produkcyjno-handlowych zwáaszcza w zakresie produktów markowych, obejmujących
wszystkie ogniwa - od laboratoriów naukowych do handlu i gastronomii.

Z kolei, w celu przyspieszenia odpowiednich przeksztaáceĔ strukturalnych, zostaną
zaplanowane instrumenty wsparcia skierowane do máodych rolników, jak równieĪ
zapewnione zostaną Ĩródáa utrzymania osobom w wieku przedemerytalnym,
rezygnującym z dziaáalnoĞci rolniczej.

OĞ 2: Poprawa Ğrodowiska naturalnego i obszarów wiejskich

Zgodnie z nowoczesną koncepcją modelu rolnictwa, uwzglĊdniającą wyniki Rady
Europejskiej z Göteborga, które wprowadziáy problematykĊ zrównowaĪonego rozwoju
jako warunek konieczny do osiągniĊcia pozostaáych celów dotyczących wzrostu
gospodarczego - poza podstawową funkcją, jaką jest produkcja artykuáów rolnych -
obszary wiejskie peánią waĪną rolĊ w zakresie ochrony Ğrodowiska, w tym ochrony
zasobów wodnych i gleb, ksztaátowania krajobrazu, ochrony i zachowania siedlisk
oraz róĪnorodnoĞci biologicznej.

Dobry stan Ğrodowiska naturalnego i róĪnorodnoĞü biologiczna Polski wyróĪnia siĊ na
tle innych krajów Europy. W związku z tym wprowadzone zostaną odpowiednie
instrumenty wsparcia oraz zachĊty dla rolników, które bĊdą sprzyjaáy zachowaniu i
poprawie stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków, stanowiących dobro
publiczne. Cel ten bĊdzie realizowany poprzez bezpoĞrednie dziaáania, związane
z odpowiednimi praktykami rolniczymi w obrĊbie gospodarstwa, takimi jak
promowanie zrównowaĪonego sposobu gospodarowania, odpowiednie uĪytkowanie
gleb i ochrona wód, ksztaátowanie struktury krajobrazu, przywracanie walorów lub
utrzymanie stanu cennych siedlisk uĪytkowanych rolniczo. W tym aspekcie
szczególne znaczenie mają obszary objĊte siecią Natura 2000 oraz obszary, na
których bĊdą realizowane dziaáania zgodne z Ramową Dyrektywą Wodną
(2000/60/WE) w zakresie wspólnotowego dziaáania w dziedzinie polityki wodnej.

Tego typu wsparcia bĊdą dodatkowo synergicznie uzupeániane poprzez instrumenty
związane z róĪnicowaniem dziaáalnoĞci gospodarczej w kierunku pozarolniczym, np.
związane z dziaáalnoĞcią turystyczną, rzemieĞlniczą, usáugową, itp.

Zachowanie i dobry stan Ğrodowiska obszarów rolnych, w tym osiągniĊcie i
utrzymanie dobrego stanu wód i gleb, wiąĪe siĊ miĊdzy innymi z utrzymaniem
ciągáoĞci ich uĪytkowania rolniczego, tradycyjnego uĪytkowania áąk i pastwisk.
Dotyczy to takĪe obszarów, gdzie ze wzglĊdu na utrudnienia wynikające z obecnoĞci
gruntów sáabszej jakoĞci oraz poáoĪeniu na stokach oraz w paĞmie podgórskim i
górskim, jest to maáo opáacalne. W rejonach tych istnieje ryzyko marginalizacji i
zaprzestania dziaáalnoĞci rolniczej na gruntach rolnych o sáabszej jakoĞci. W związku
z tym szczególne tam konieczne bĊdzie zapewnienie wsparcia dla uĪytkowania
rolniczego. Planowany obszar do objĊcia instrumentami sprzyjającymi unikaniu
marginalizacji i zaprzestania dziaáalnoĞci rolniczej na gruntach rolnych o sáabszej
jakoĞci pokrywa ponad 53% powierzchni kraju.

Poprawa Ğrodowiska i zrównowaĪone uĪytkowanie obszarów wiejskich wiąĪe siĊ nie
tylko z gruntami rolnymi, ale równieĪ z lasami. W tym celu planowane są
instrumenty, które przyczynią siĊ do zwiĊkszenia stopnia lesistoĞci w Polsce, poprzez
przeznaczanie gruntów rolnych (uĪytkowanych i odáogowanych) do zalesienia.

WiĊkszoĞü moĪliwych do realizacji dziaáaĔ związanych z ochroną Ğrodowiska
naturalnego ma charakter wieloletni, a ich realizacja bĊdzie w sposób trwaáy wpáywaü
na zrównowaĪony i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Ze wzglĊdu na
uniwersalny charakter dziaáaĔ i zróĪnicowaną ofertĊ, z instrumentów wsparcia bĊdą
korzystaáy zarówno silne i dobrze zorganizowane gospodarstwa, jak równieĪ
mniejsze, funkcjonujące w sposób tradycyjny, tj. przy duĪych nakáadach pracy
wáasnej i niewielkiej presji na Ğrodowisko.

OĞ 3: JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej

Poprawa jakoĞci Īycia na obszarach wiejskich jest celem, który áączy siĊ zarówno z
podstawowymi kierunkami rozwoju ekonomicznego i spoáecznego gospodarstw
rolnych poprzez wzmocnienie potencjaáu ekonomicznego, restrukturyzacjĊ i
modernizacjĊ, jak i dobrymi warunkami do Īycia pod wzglĊdem jakoĞci Ğrodowiska i
krajobrazu, infrastrukturĊ spoáeczną i techniczną.

Instrumenty dostĊpne w ramach Osi 3 uzupeániają priorytety zdefiniowane w ramach
pierwszych dwóch osi i w sposób synergiczny mogą pozytywnie oddziaáywaü na
mieszkaĔców obszarów wiejskich. Pobudzanie dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarach
wiejskich bĊdzie poĞrednio wpáywaü takĪe na moĪliwoĞü koncentracji produkcji
rolniczej i przejĞcia ludnoĞci związanej z rolnictwem do pracy w innych sektorach
gospodarki, a co za tym idzie – tworzyü warunki dla przeksztaáceĔ wewnątrz sektora
rolnego, w tym zwáaszcza redukcji bezrobocia ukrytego, powiĊkszania areaáu

gospodarstw rolnych, ich modernizacji, poprawy konkurencyjnoĞci i ukierunkowania
rynkowego produkcji.

Pierwsza grupa dziaáaĔ dotyczy róĪnicowania dziaáalnoĞci gospodarczej. W Polsce te
dziaáania stanowią ogromną szansĊ dla mieszkaĔców obszarów wiejskich, przede
wszystkim ze wzglĊdu na duĪe zasoby ludzkie i wysoki poziom bezrobocia. Do
najwaĪniejszych zadaĔ naleĪy zwiĊkszanie wartoĞci dodanej do produktów np.
poprzez konfekcjonowanie, stymulowanie rynku produktów lokalnych i regionalnych,
turystyki, handlu, doradztwa, usáug.

W tym kontekĞcie priorytet stanowi zapewnienie pracy i dochodów przez rozwój
dziaáalnoĞci pozarolniczej. Niskie dochody wynikające z niedostatecznego
wykorzystania zasobów pracy rodzin wiejskich to podstawowy problem spoáeczno-
ekonomiczny. Rolnictwo bĊdzie absorbowaü coraz mniejszy zasób siáy roboczej, zaĞ
strategiczna wizja zakáada utrzymanie ĪywotnoĞci obszarów wiejskich. W związku z
tym ciĊĪar zatrudnienia wiejskich zasobów pracy powinny przejmowaü dziaáalnoĞci
nierolnicze. Z tego punktu widzenia szczególnie istotne jest wszechstronne wsparcie
dla procesu tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na wsi oraz uáatwiania
zatrudnienia w lokalnych oĞrodkach miejskich dla osób ze wsi.

W procesach rozwoju obszarów wiejskich szczególna rola przypada wáaĞnie oĞrodkom
miejskim – jako podstawowym miejscom, w których ludnoĞü wiejska moĪe znaleĨü
miejsca pracy i podwyĪszyü poziom edukacji i umiejĊtnoĞci oraz znaleĨü zaspokojenie
potrzeb zdrowotnych i aspiracji kulturalnych. Szczególne znaczenie w tym kontekĞcie
ma wspieranie rozwoju tych funkcji maáych miast i wybranych oĞrodków gminnych,
które związane są bezpoĞrednio z procesami restrukturyzacyjnymi na obszarach
wiejskich, w tym w szczególnoĞci usáug zdrowotnych, edukacji na poziomie
szkolnictwa Ğredniego, rozwoju maáych firm w sektorach pozarolniczych, turystyki
przyjazdowej, funkcji uzdrowiskowych.

Drugą grupĊ stanowią instrumenty mające na celu poprawĊ jakoĞci Īycia. Dotyczą
one odnowy wsi, poprawy stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. W peáni
uwzglĊdniają one waĪne funkcje spoáeczne i kulturalne, co z pewnoĞcią przyczyni siĊ
do polepszenia jakoĞci Īycia i moĪe stanowiü dodatkowy czynnik, ksztaátujący
przemiany strukturalne i przeciwdziaáający depopulacji, a wrĊcz tworzący silniejsze
poczucie identyfikacji mieszkaĔców z obszarów wiejskich z ich regionem wraz z jego
tradycjami i wartoĞciami.

OĞ 4: Leader

LEADER jest podejĞciem przekrojowym, umoĪliwiającym realizowanie i wdraĪanie
celów przede wszystkim Osi 3.

Celem Osi 4 jest aktywizacja mieszkaĔców obszarów wiejskich poprzez budowanie
potencjaáu spoáecznego na wsi, zwiĊkszenie potencjaáu zdobywania Ğrodków

finansowych i ich wykorzystania, a takĪe polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami
i ich waloryzacja.

Aktywizacja spoáecznoĞci wiejskich wymaga wáączenia do planowania i wdraĪania
lokalnych inicjatyw partnerów spoáecznych. Temu przedsiĊwziĊciu sáuĪy podejĞcie
Leader.

Leader jest podejĞciem do rozwoju obszarów wiejskich, polegającym na oddolnym
opracowaniu przez lokalną spoáecznoĞü wiejską lokalnej strategii rozwoju obszarów
wiejskich oraz realizacji wynikających z niej innowacyjnych projektów áączących
zasoby, wiedzĊ i umiejĊtnoĞci przedstawicieli trzech sektorów: publicznego,
gospodarczego i spoáecznego. Przedstawiciele ci tworzą tzw. Lokalną GrupĊ Dziaáania
– partnerstwo miĊdzysektorowe, które samodzielnie wybiera projekty, a ich realizacja
przyczynia siĊ do osiągniĊcia celów wspólnie opracowanej strategii.

Takie podejĞcie oddolne wzmocni spójnoĞü podejmowanych lokalnie decyzji,
podniesie jakoĞü zarządzania i przyczyni siĊ do wzmocnienia kapitaáu spoáecznego w
spoáecznoĞciach wiejskich a takĪe skáoni do stosowania innowacyjnych rozwiązaĔ w
zakresie rozwoju regionu.

Budowa lokalnych strategii niesie ze sobą szereg korzyĞci, wĞród których
najwaĪniejsze to lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów (ludzkich, naturalnych),
dostosowanie kierunków dziaáania do potrzeb podmiotów funkcjonującym na danym
obszarze. Ponadto podejĞcie lokalne pomaga w wyznaczeniu poĪądanych i
najbardziej dopasowanych kierunków rozwoju oraz pozwala na lepsze zdefiniowanie
problemów obszaru i okreĞlenie sposobów ich rozwiązania.

Na podstawie liczby záoĪonych przez beneficjentów wniosków w obecnym okresie
programowania wynika, Īe zainteresowanie realizowanym w obecnym programie
Leaderem jest bardzo duĪe, co Ğwiadczy o potrzebie realizacji tego instrumentu, z
uwzglĊdnieniem koniecznych zmian w zakresie usprawnienia jego wdraĪania. W
ramach Schematu I PilotaĪowego Programu Leader + na lata 2004-2006 ma powstaü
okoáo 174 Lokalnych Grup Dziaáania.

Planowane jest objĊcie ok. 50% powierzchni obszarów wiejskich speániających
wymogi dla podejĞcia Leader zakresem dziaáania Lokalnych Grup Dziaáania (LGD), a
liczba Lokalnych Grup Dziaáania powinna ulec zwiĊkszeniu o ok. 50% w stosunku do
liczby LGD powstaáych w okresie programowania 2004-2006.

Te wszystkie elementy, jakie ze sobą niesie podejĞcie Leader, z pewnoĞcią bĊdą
sprzyjaü lepszemu wdroĪeniu i absorpcji Ğrodków w ramach pozostaáych osi, ze
szczególnym uwzglĊdnieniem osi trzeciej, w ramach której charakter dziaáaĔ i ich
podstawowy cel odpowiada idei tworzenia Lokalnych Strategii Rozwoju.

DZIAàANIA OSI 1

Nazwa dziaáania

Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leĞnictwie.

Kod dziaáania
111.

Podstawa prawna
Art. 21 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Warunkiem wzrostu konkurencyjnoĞci rolnictwa i leĞnictwa oraz dostosowania
procesów produkcyjnych do rosnących wymagaĔ w zakresie ochrony Ğrodowiska,
jakoĞci i bezpieczeĔstwa produkcji, warunków utrzymania zwierząt, jest poprawa
poziomu wiedzy i kwalifikacji zawodowych osób zatrudnionych w tym sektorze. W
warunkach polskich, z uwagi na generalnie niski poziom wyksztaácenia ludnoĞci
rolniczej, pomoc szkoleniowa ma szczególnie istotne znaczenie dla rozwoju sektorów
rolnego i leĞnego.

Cel dziaáania
Dziaáanie ma na celu doskonalenie zawodowe rolników i posiadaczy lasów oraz osób
planujących podjĊcie dziaáalnoĞci rolniczej prowadzące do restrukturyzacji i
modernizacji rolnictwa, zwiĊkszenia konkurencyjnoĞci i dochodowoĞci dziaáalnoĞci
rolniczej lub leĞnej oraz do speánienia odpowiednich norm krajowych i UE.

Opis dziaáania
Szkolenia bĊdą prowadzone poprzez organizacjĊ kursów, warsztatów, wyjazdów
studyjnych lub staĪy. Wykonawcami szkoleĔ bĊdą instytucje wybrane w drodze
konkursu. Warunki konkursów szkoleniowych, w tym: tematyka szkoleĔ, ramowy
termin realizacji i liczba uczestników, bĊdą ustalane przez instytucjĊ zarządzającą.
Naboru uczestników szkolenia bĊdzie dokonywaá beneficjent spoĞród
zainteresowanych osób (rolników, posiadaczy lasów oraz osób planujących podjĊcie
dziaáalnoĞci rolniczej).
Uczestnicy szkoleĔ nie ponoszą kosztów związanych z udziaáem w szkoleniach.
Pomoc udzielana w ramach tego dziaáania nie pokrywa siĊ z zakresem pomocy
udzielanej ze Ğrodków Europejskiego Funduszu Spoáecznego (EFS). Projekty EFS
mogą dotyczyü m. in. przekwalifikowania rolników celem podjĊcia pracy lub
dziaáalnoĞci gospodarczej poza rolnictwem, podczas gdy w ramach Programu

Rozwoju Obszarów Wiejskich projekty dotyczą wyáącznie doskonalenia zawodowego
w zakresie dziaáalnoĞci rolniczej lub leĞnej.

Beneficjent
Osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowoĞci prawnej prowadzące dziaáalnoĞü szkoleniową.

Forma i poziom pomocy
Pomoc finansowa obejmuje:

1) refundacjĊ udokumentowanych kosztów poniesionych w związku z

przeprowadzeniem szkolenia;

2) ryczaát na pokrycie kosztów operacyjnych.

Zasady kalkulacji páatnoĞci
Pomoc finansowa bĊdzie wypáacana na podstawie poniesionych kosztów szkoleĔ, tj.:

1) w przypadku kosztów przygotowania i przeprowadzenia szkoleĔ – na

podstawie faktur oraz zestawienia kosztów i listy uczestników szkoleĔ;

2) w przypadku kosztów operacyjnych – w formie ryczaátu.

Kryteria dostĊpu
Szczegóáowe warunki, jakie muszą speániaü podmioty realizujące szkolenia w ramach
dziaáania, zostaną okreĞlone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w drodze
rozporządzenia.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi ok. 450.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

liczba uczestników szkoleĔ - w podziale na: páeü, kategoriĊ wiekową, temat

szkolenia, rodzaj uczestnika szkolenia, województwa;

liczba dni odbytych szkoleĔ - w podziale na: rodzaj szkolenia, temat szkolenia,

województwa;

liczba wydanych zaĞwiadczeĔ o ukoĔczeniu szkoleĔ - w podziale na:

województwa;

liczba projektów - w podziale na temat szkolenia;

liczba szkoleĔ - w podziale na temat szkolenia.

Nazwa dziaáania

Uáatwienie startu máodym rolnikom.

Kod dziaáania
112.

Podstawa prawna
Art. 22 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).
Uzasadnienie
Przejmowanie gospodarstw przez máodych rolników sprzyja poĪądanym zmianom
strukturalnym w rolnictwie i prowadzi do wzrostu konkurencyjnoĞci sektora rolnego.
JednoczeĞnie rozpoczĊcie przez máodych rolników samodzielnej dziaáalnoĞci wymaga
poniesienia znacznych nakáadów finansowych, przeznaczanych m.in. na modernizacjĊ
gospodarstwa rolnego. Dlatego teĪ konieczne jest skierowanie Ğrodków publicznych
na sfinansowanie kosztów związanych z przejmowaniem i unowoczeĞnianiem
gospodarstw rolnych przez máodych rolników.

Cel dziaáania
W ramach dziaáania máodym rolnikom, rozpoczynającym samodzielne prowadzenie
dziaáalnoĞci rolniczej, bĊdzie udzielana pomoc w formie jednorazowej premii.
Pomoc bĊdzie przyznawana rolnikom o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych,
którzy przedstawią i bĊdą realizowaü plan rozwoju dziaáalnoĞci rolniczej.

Beneficjent
Osoba fizyczna.

Kryteria dostĊpu
Beneficjent:

1) jest peánoletni i nie ukoĔczyá 40 roku Īycia w dniu skáadania wniosku;
2) po raz pierwszy rozpoczyna samodzielne prowadzenie gospodarstwa

rolnego;

3) posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe wynikające z posiadanego

wyksztaácenia lub staĪu pracy w rolnictwie lub uzupeáni wyksztaácenie w
ciągu 36 miesiĊcy od rozpoczĊcia prowadzenia gospodarstwa rolnego;

4) po przejĊciu gospodarstwa rolnego i przez okres co najmniej 1 roku od

wypáaty pomocy bĊdzie ubezpieczony na podstawie ustawy z dnia 20

grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spoáecznym rolników (Dz. U. z 1998 nr 7,
poz. 25, z póĨn. zm.), jako rolnik, z mocy ustawy w peánym zakresie;

5) bĊdzie prowadziá gospodarstwo rolne przez okres co najmniej 5 lat od dnia

wypáaty pomocy;

6) przedáoĪy plan rozwoju gospodarstwa rolnego (biznes plan) i w ciągu 5 lat

zrealizuje jego zaáoĪenia, w szczególnoĞci zrealizuje inwestycje o wartoĞci
odpowiadającej co najmniej 50 % kwoty otrzymanej pomocy.

Gospodarstwo rolne beneficjenta:

1) bĊdzie stanowiáo jego wáasnoĞü lub dzierĪawĊ z zasobu wáasnoĞci rolnej

Skarbu PaĔstwa lub jednostki samorządu terytorialnego;

2) ma powierzchniĊ uĪytków rolnych nie mniejszą niĪ Ğrednia w danym

województwie (w przypadku dziaáów specjalnych produkcji rolnej kryterium
minimalnej powierzchni nie jest wymagane) i nie wiĊkszą niĪ 300 ha;

3) docelowo w okresie realizacji biznes planu speáni wymagane przepisami

prawa standardy w zakresie higieny, ochrony Ğrodowiska i warunków
utrzymania zwierząt.

Forma i wysokoĞü pomocy finansowej
Jednorazowa premia w wysokoĞci 50 tys. zá.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 35,2 tys.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu

1) liczba máodych rolników, którym udzielono pomocy - w podziale na:

páeü, kategoriĊ wiekową, rodzaj branĪy rolnej (TF 8), powiązanie z
dziaáaniem „Renty strukturalne”, wielkoĞü ekonomiczną gospodarstwa
rolnego, powierzchniĊ uĪytków rolnych, wyksztaácenie beneficjenta,
województwa;

2) caákowita wartoĞü inwestycji - w podziale na: páeü, kategoriĊ wiekową;

rodzaj branĪy rolnej (TF 8), powiązanie z dziaáaniem „Renty
strukturalne”, wielkoĞü ekonomiczną gospodarstwa rolnego,
powierzchniĊ

uĪytków rolnych, wyksztaácenie beneficjenta,

województwa.

Nazwa dziaáania

Renty strukturalne.

Kod dziaáania
113.

Podstawa prawna
Art. 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
UmoĪliwienie producentom rolnym przejĞcia na rentĊ strukturalną wpáynie na
przyĞpieszenie wymiany pokoleĔ w rolnictwie poprzez przejmowanie gospodarstw
rolnych przez osoby máodsze i dobrze przygotowane do zawodu rolnika, jak równieĪ
bĊdzie sprzyjaü przeksztaáceniom struktury agrarnej kraju w wyniku przejmowania
gruntów rolnych.

Cel dziaáania
Dziaáanie ma na celu poprawĊ struktury agrarnej kraju oraz przyĞpieszenie procesu
wymiany pokoleniowej wĞród osób prowadzących gospodarstwa rolne, a takĪe
poprawĊ rentownoĞci i konkurencyjnoĞci gospodarstw rolnych poprzez ich
przejmowanie przez osoby dobrze przygotowane do zawodu rolnika.

Opis dziaáania
Pomoc bĊdzie udzielana producentom rolnym, którzy zdecydują siĊ na zaprzestanie
prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej w

celu przekazania gospodarstw rolnych

nastĊpcom lub innym producentom rolnym. Pomoc bĊdzie skierowana do
producentów rolnych bĊdących w wieku przedemerytalnym, podlegających
ubezpieczeniu spoáecznemu rolników, którzy prowadzą dziaáalnoĞü rolniczą w
gospodarstwie rolnym bĊdących ich wáasnoĞcią (bądĨ wáasnoĞcią ich maáĪonka),
i którzy zdecydują siĊ na przekazanie posiadanego gospodarstwa rolnego. Pomoc
bĊdzie stanowiáa Ĩródáo dochodu po zaprzestaniu prowadzonej dziaáalnoĞci rolniczej.
Grunty wchodzące w skáad przekazywanego gospodarstwa rolnego bĊdą mogáy byü
przejĊte w caáoĞci przez nastĊpcĊ, który speánia nastĊpujące warunki:

1) nie ukoĔczyá 40 roku Īycia;
2) po raz pierwszy podejmuje siĊ prowadzenia gospodarstwa rolnego;
3) posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe do prowadzenia dziaáalnoĞci

rolniczej;

4) przedáoĪy plan rozwoju przejmowanego gospodarstwa rolnego.

Grunty wchodzące w skáad gospodarstwa rolnego mogą byü przekazane na
powiĊkszenie gospodarstwa rolnego innego producenta rolnego, który speánia
nastĊpujące warunki:

1) jest producentem rolnym, który nie ukoĔczyá 50 roku Īycia;
2) posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe do prowadzenia dziaáalnoĞci

rolniczej;

Poziom wsparcia
Podstawowa wysokoĞü pomocy wynosi 150% najniĪszej emerytury.
WysokoĞü renty strukturalnej moĪe zostaü zwiĊkszona o 100% kwoty najniĪszej
emerytury, jako dodatek na maáĪonka.
WysokoĞü wsparcia podlega sumowaniu, z tym, Īe áączna wysokoĞü pomocy nie
moĪe wynosiü wiĊcej niĪ 250 % kwoty najniĪszej emerytury.
Pomoc wypáaca siĊ nie dáuĪej niĪ do osiągniĊcia przez beneficjenta 65 roku Īycia.

Beneficjent
Osoba fizyczna - producent rolny, który:

1) ukoĔczyá 55 lat, lecz nie osiągnąá jeszcze wieku emerytalnego;
2) zaprzestaá prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej;
3) prowadziá dziaáalnoĞü rolniczą na wáasny rachunek w gospodarstwie rolnym

przez co najmniej ostatnie 10 lat, bezpoĞrednio przed záoĪeniem wniosku o
pomoc.

Kryteria dostĊpu
Do záoĪenia wniosku uprawniony jest producent rolny, który:

1) posiada gospodarstwo rolne o powierzchni co najmniej 3 ha uĪytków

rolnych albo 1 ha uĪytków rolnych w przypadku gospodarstw rolnych
poáoĪonych w województwie: maáopolskim lub podkarpackim lub Ğląskim
lub ĞwiĊtokrzyskim oraz przekaĪe posiadane gospodarstwo rolne:
a) w przypadku przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz nastĊpcy

gospodarstwo rolne musi byü przekazane w caáoĞci temu nastĊpcy w
sposób trwaáy (nie licząc dziaáki, którą producent rolny moĪe pozostawiü
sobie na potrzeby wáasne).

Powierzchnia przekazanego gospodarstwa na rzecz nastĊpcy nie moĪe

byü mniejsza niĪ Ğrednia powierzchnia gospodarstwa rolnego
w województwie.

Warunek

dotyczący przekazania na nastĊpcĊ minimalnej powierzchni

okreĞlonej na poziomie Ğredniej gospodarstwa rolnego w
województwie, bądĨ w województwach, w których Ğrednia powierzchnia

gospodarstwa rolnego jest wyĪsza niĪ Ğrednia powierzchnia
gospodarstwa rolnego w kraju, powierzchnia przekazywanego
gospodarstwa nie moĪe byü mniejsza niĪ Ğrednia gospodarstwa rolnego
w kraju, nie dotyczy zstĊpnych producenta rolnego.

b) w przypadku przekazania gospodarstwa rolnego na powiĊkszenie

innego gospodarstwa rolnego (nie licząc dziaáki, którą producent rolny
moĪe pozostawiü sobie na potrzeby wáasne) powierzchnia
gospodarstwa po powiĊkszeniu nie moĪe byü mniejsza niĪ Ğrednia
powierzchnia gospodarstwa rolnego w danym województwie. W
województwach, w których Ğrednia powierzchnia gospodarstwa rolnego
jest wyĪsza niĪ Ğrednia powierzchnia gospodarstwa rolnego w kraju,
powierzchnia gospodarstwa rolnego po powiĊkszeniu bĊdzie mogáa byü
równa Ğredniej powierzchni gospodarstwa rolnego w kraju.

Sposób kalkulacji pomocy

Elementy páatnoĞci

% najniĪszej

emerytury

Podstawowa páatnoĞü na osobĊ

150%

MoĪliwe zwiĊkszenie

Dodatek na maáĪonka

100%

Suma

250%

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 50,4 tys.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

liczba producentów rolnych, którzy przeszli na rentĊ strukturalną - w

podziela na: páeü, wiek, województwa;

powierzchnia przekazanych hektarów - w podziale na: páeü, wiek

beneficjenta, cel, województwa.

Nazwa dziaáania

Modernizacja gospodarstw rolnych.

Kod dziaáania
121.

Podstawa prawna
Art. 26 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Gospodarstwa rolne w Rzeczpospolitej Polskiej są w trakcie dostosowywania siĊ do
warunków funkcjonowania na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej. Konieczne jest
wsparcie finansowe inwestycji mających na celu poprawĊ konkurencyjnoĞci
gospodarstw rolnych poprzez modernizacjĊ technicznej infrastruktury produkcyjnej,
dostosowanie profilu, skali i jakoĞci produkcji do potrzeb rynku, poprawĊ
bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci, poprawĊ warunków utrzymania zwierząt, ochrony
Ğrodowiska lub bezpieczeĔstwa pracy.

Cel dziaáania
Dziaáanie ma na celu poprawĊ konkurencyjnoĞci sektora rolnego poprzez zwiĊkszenie
efektywnoĞci gospodarstw rolnych oraz zharmonizowanie warunków produkcji rolnej
z wymogami dotyczącymi ochrony Ğrodowiska naturalnego, higieny produkcji,
bezpieczeĔstwa i higieny pracy oraz warunków utrzymania zwierząt.

Zakres pomocy
Pomocy udziela siĊ na inwestycje mające na celu poprawĊ wyników ekonomicznych
lub ochronĊ Ğrodowiska naturalnego, poprawĊ higieny produkcji, zapewnienie
odpowiednich warunków pracy lub warunków utrzymania zwierząt w gospodarstwach
rolnych.
Pomoc moĪe byü przyznana na inwestycje obejmujące w szczególnoĞci:

1) zakup nieruchomoĞci rolnych, budowĊ lub remont poáączony z

modernizacją budynków lub budowli sáuĪących prowadzeniu dziaáalnoĞci
rolniczej;

2) zakup lub instalacjĊ nowych maszyn, urządzeĔ lub narzĊdzi do produkcji

rolnej, w tym oprogramowania;

3) zakáadanie i modernizacjĊ sadów lub plantacji wieloletnich;

4) zakup, instalacjĊ lub budowĊ elementów infrastruktury technicznej

wpáywających bezpoĞrednio na warunki prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej;

5) zakup komputerów i oprogramowania.

Pomoc moĪe byü przyznana na inwestycje, mające na celu dostosowanie
gospodarstwa rolnego do standardów, wymaganych przepisami prawa Unii
Europejskiej:

1) obowiązujących – pod warunkiem, Īe inwestycjĊ podejmuje beneficjent

dziaáania „Uáatwienie startu máodym rolnikom” zgodnie z biznes planem, a
dostosowanie gospodarstwa rolnego nastąpi przed upáywem 36 miesiĊcy
od dnia podjĊcia prowadzenia gospodarstwa rolnego;

2) nowowprowadzonych - pod warunkiem, Īe dostosowanie nastąpi w

terminie nie dáuĪszym niĪ 36 miesiĊcy od dnia, w który dany standard staá
siĊ obowiązujący dla gospodarstwa rolnego.

Beneficjent

Osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej.

Kryteria dostĊpu

1. Inwestycja dotyczy dziaáalnoĞci rolniczej, tj. produkcji roĞlinnej lub zwierzĊcej,

z wyáączeniem produkcji leĞnej i rybnej.

2. Inwestycja przyczynia siĊ do poprawy ogólnych wyników gospodarstwa

rolnego.

3. Inwestycja speánia wymagania okreĞlone przepisami prawa Unii Europejskiej.
4. Inwestycja nie ma charakteru inwestycji odtworzeniowej.
5. Gospodarstwo rolne, którego dotyczy inwestycja, jest prowadzone przez osobĊ

posiadającą odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

6. W gospodarstwie rolnym są lub bĊdą speánione (nie póĨniej niĪ po

zakoĔczeniu realizacji inwestycji) minimalne standardy w zakresie higieny,
ochrony Ğrodowiska oraz warunków utrzymania zwierząt.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ refundacji czĊĞci kosztów kwalifikowalnych projektu (czĊĞci
poniesionych kosztów realizacji inwestycji).
Maksymalna wysokoĞü pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi i na jedno
gospodarstwo rolne w ramach dziaáania, w okresie realizacji PROW, nie moĪe
przekroczyü 500 tys. zá.
Do realizacji mogą byü przyjĊte projekty, których wysokoĞü kosztów kwalifikowalnych
bĊdzie wynosiáa powyĪej 20 tys. zá. Ograniczenie to nie dotyczy projektów

obejmujących wyáącznie wyposaĪenie gospodarstwa rolnego w urządzenia do
skáadowania nawozów naturalnych.
Poziom pomocy
Poziom pomocy bĊdzie wynosiá maksymalnie:
40% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą;
50% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą, realizowanej przez

osobĊ fizyczną, która w dniu záoĪenia wniosku o pomoc nie ukoĔczyáa 40 roku
Īycia;

50% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą, realizowanej na

obszarach górskich, innych obszarach o niekorzystnych warunkach
gospodarowania, obszarach rolnych objĊtych siecią NATURA 2000 lub
obszarach, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdraĪaniem
Ramowej Dyrektywy Wodnej;

60% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą, realizowanej przez

osobĊ fizyczną, która w dniu záoĪenia wniosku o pomoc nie ukoĔczyáa 40 roku
Īycia, na obszarach górskich, innych obszarach o niekorzystnych warunkach
gospodarowania, obszarach rolnych objĊtych siecią NATURA 2000 lub
obszarach, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdraĪaniem
Ramowej Dyrektywy Wodnej;

75% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą, realizowanej

w związku z wprowadzeniem w Īycie Dyrektywy Azotanowej

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 50 tys.
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba gospodarstw rolnych, które otrzymaáy pomoc - w podziale na:

status prawny, páeü, kategoriĊ wiekową beneficjenta, rodzaj
inwestycji, rodzaj branĪy rolnej, województwa;

2) caákowita wartoĞü inwestycji - w podziale na: status prawny, páeü,

kategoriĊ wiekową, wyksztaácenie beneficjenta, rodzaj inwestycji,
rodzaj branĪy rolnej, wielkoĞü ekonomiczną gospodarstwa,
województwa.

do 30 kwietnia 2008 r.

Nazwa dziaáania

ZwiĊkszanie wartoĞci dodanej podstawowej produkcji rolnej i leĞnej.

Kod dziaáania

123.

Podstawa prawna
Art. 28 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r. w
sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Wsparcie przetwórstwa produktów rolnych jest szczególnie istotne, bowiem sektor
ten zaliczany jest do najwaĪniejszych gaáĊzi polskiej gospodarki, zarówno pod
wzglĊdem zatrudnienia jak i wartoĞci produkcji. Pomoc bĊdzie kierowana przede
wszystkim do maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw, których rozwój warunkuje
powstawanie nowych miejsc pracy. Wsparcie wiĊkszych zakáadów bĊdzie przyczyniaü
siĊ do poprawy ich pozycji konkurencyjnej na rynkach globalnych. Pomoc udzielona
w ramach dziaáania wpáywaü bĊdzie równieĪ na sytuacjĊ producentów rolnych, którzy
ze wzglĊdu na powiązania kontraktacyjne z zakáadami przetwórczymi, stabilizowaü
bĊdą moĪliwoĞci zbytu produktów rolnych.

Cel dziaáania
W ramach dziaáania wspierane bĊdą projekty dotyczące poprawy konkurencyjnoĞci
uwarunkowanej wzrostem wartoĞci dodanej, jakoĞci produkcji, obniĪeniem kosztów
oraz rozwojem nowych produktów, procesów i technologii produkcji, jak równieĪ
poprawy warunków produkcji w odniesieniu do obowiązujących lub
nowowprowadzanych standardów.

Zakres
W ramach dziaáania udzielana bĊdzie pomoc na realizacjĊ projektów związanych z
modernizacją lub budową zakáadów przetwórstwa produktów rolnych lub
infrastruktury handlu hurtowego produktami rolnymi. Wspierane bĊdą inwestycje,
których celem jest poprawa ogólnych wyników przedsiĊbiorstw, warunków ochrony
Ğrodowiska, dostosowanie do nowowprowadzonych norm wspólnotowych (dotyczy
tylko mikroprzedsiĊbiorstw).
Pomoc finansowa moĪe byü przyznana na inwestycje obejmujące w szczególnoĞci:

1) budowĊ, modernizacjĊ lub przebudowĊ budynków lub budowli

stanowiących infrastrukturĊ zakáadów przetwórstwa lub handlu hurtowego
produktami rolnymi;

2) zakup lub instalacjĊ maszyn lub urządzeĔ do przetwarzania,

magazynowania lub przygotowania produktów do sprzedaĪy;

3) zakup lub instalacjĊ aparatury pomiarowej, kontrolnej oraz sprzĊtu do

sterowania procesem produkcji lub magazynowania, w tym
oprogramowanie;

4) zakup specjalistycznych Ğrodków transportu;
5) zakup lub instalacjĊ urządzeĔ sáuĪących poprawie ochrony Ğrodowiska.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, która:

wykonauje dziaáalnoĞü w zakresie przetwórstwa lub wprowadzania do

obrotu produktów rolnych;

dziaáa jako przedsiĊbiorca wykonująca dziaáalnoĞü jako maáe lub Ğrednie

przedsiĊbiorstwo

lub przedsiĊbiorstwo zatrudniające mniej niĪ 750

pracowników, lub przedsiĊbiorstwo, którego obrót nie przekracza
równowartoĞci w zá 200 mln euro.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ refundacji czĊĞci kosztów kwalifikowalnych projektu. Maksymalna
wysokoĞü pomocy, przyznana w okresie realizacji PROW jednemu beneficjentowi,
wynosi 20 mln zá. W przypadku przedsiĊbiorstwa wielozakáadowego, tj.
prowadzącego dziaáalnoĞü w ramach co najmniej 2 zakáadów samodzielnie
sporządzających sprawozdania finansowe, maksymalny poziom pomocy wynosi 30
mln zá, jednakĪe wysokoĞü pomocy udzielona jednemu zakáadowi nie moĪe
przekraczaü 20 mln zá. WielkoĞü pomocy przyznanej na realizacjĊ jednego projektu
nie moĪe byü niĪsza niĪ 100 tys. zá.

Poziom pomocy
Poziom pomocy wynosi maksymalnie:

1) 25% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do wsparcia, realizowanej przez

przedsiĊbiorcĊ, który nie jest maáym lub Ğrednim przedsiĊbiorcą;

2) 40% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą, realizowanej

przez przedsiĊbiorcĊ wykonującego dziaáalnoĞü jako maáe lub Ğrednie
przedsiĊbiorstwo;

W rozumieniu zalecenia 2003/361/WE (Dz.Urz. L124 z 20.05.2003, str. 36).

3) 50% kosztów inwestycji kwalifikującej siĊ do objĊcia pomocą, realizowanej

przez przedsiĊbiorcĊ wykonującego dziaáalnoĞü jako maáe lub Ğrednie
przedsiĊbiorstwo, który zaopatruje siĊ w surowce na podstawie umów
dáugoterminowych, zawieranych z grupami producentów rolnych lub
wstĊpnie uznanymi grupami owoców i warzyw lub uznanymi organizacjami
producentów owoców i warzyw, inwestycji zgáoszonej do
wspóáfinansowania w okresie programowania 2004 – 2006.

Kryteria dostĊpu
Pomoc moĪe byü przyznana na projekty dotyczące przetwórstwa i wprowadzania do
obrotu produktów rolnych objĊtych zaáącznikiem nr 1 do Traktatu Wspólnot
Europejskich, z wyáączeniem produktów rybnych.
Inwestycja, której dotyczy projekt, musi speániaü wszystkie wymagania okreĞlone
przepisami prawa mające zastosowanie do tej inwestycji.
Pomoc moĪe byü udzielona na realizacjĊ projektów w zakáadach speániających
obowiązujące standardy higieniczno – sanitarne, ochrony Ğrodowiska i dobrostanu
zwierząt. W przypadku inwestycji dokonywanych w celu dostosowania do standardów
wymaganych przepisami Unii Europejskiej, pomoc moĪe byü udzielana jedynie na te
inwestycje, które są dokonywane przez mikroprzedsiĊbiorstwa (tj. przedsiĊbiorstwa
zatrudniające poniĪej 10 pracowników, i których obrót lub caákowity bilans roczny nie
przekracza równowartoĞci w zá 2 mln euro) w celu dostosowania do
nowowprowadzonego standardu, wymaganego przepisami Unii Europejskiej.
Pomoc moĪe byü przyznana podmiotom, które wykazują ĪywotnoĞü ekonomiczną, tj.
są zdolne do realizacji planowanego przedsiĊwziĊcia oraz dalszego prowadzenia
rentownej dziaáalnoĞci na rynku w danym sektorze.
Wspierane są projekty realizowane przez zakáady, które zaopatrują siĊ w surowce na
podstawie umów dáugoterminowych, zawieranych z producentami rolnymi.
Inwestycje zakáadające wzrost mocy produkcyjnych mogą byü wspierane pod
warunkiem wykazania moĪliwoĞci zbytu planowanej produkcji.
Projekty nie mogą dotyczyü sprzedaĪy detalicznej.

Liczba beneficjentów

Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 3000.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Rozwiązania przejĞciowe
Pomocą objĊte bĊdą równieĪ projekty zgáoszone do wspóáfinansowania w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora

Nazwa dziaáania

Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem

rolnictwa i leĞnictwa.

Kod dziaáania
125.

Podstawa prawna
Art. 30 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Dziaáanie bĊdzie wdraĪane w ramach dwóch schematów:

1) Schemat I – Scalanie gruntów;
2) Schemat II – Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi.

Uzasadnienie
Schemat I:
Pomoc udzielane w ramach Schematu w zakresie prowadzonych postĊpowaĔ scalania
gruntów dotyczyü bĊdzie poprawy struktury obszarowej poszczególnych gospodarstw
rolnych oraz gruntów leĞnych. W wyniku zmniejszania liczby dziaáek ewidencyjnych
uzyskuje siĊ poprawĊ efektywnoĞci gospodarowania poprzez zmniejszenie kosztów
transportu oraz uáatwienie mechanizacji upraw polowych, jednoczeĞnie zapewniając
kaĪdej z poscaleniowych dziaáek ewidencyjnych dostĊp do urządzeĔ infrastruktury
technicznej.

Schemat II:

Projekty objĊte tym Schematem bĊdą dotyczyü budowy lub remontu, niestanowiącego
bieĪącej konserwacji (remontu), urządzeĔ melioracji wodnych szczegóáowych, które
bezpoĞrednio wpáywają na lepsze wykorzystanie Ğrodków produkcji, stabilnoĞü i jakoĞü
plonów oraz poprawĊ skutecznoĞci i efektywnoĞci zabiegów agrotechnicznych.
Schemat obejmuje równieĪ budowĊ lub remont urządzeĔ melioracji wodnych
podstawowych ukierunkowanych na retencjonowanie lub magazynowanie wody oraz
doprowadzenie lub odprowadzenie wód z systemów melioracji wodnych
szczegóáowych. Projekty uwzglĊdniaü bĊdą równieĪ dziaáania inwestycyjne sáuĪące
poprawie warunków korzystania z wód dla potrzeb rolnictwa i ochronie
przeciwpowodziowej uĪytków rolnych.

Cel dziaáania

Schemat I:

1) wytyczenie i urządzenie funkcjonalnej sieci dróg dojazdowych do gruntów

rolnych i leĞnych;

2) poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych poprzez zmniejszenie

w poszczególnych gospodarstwach rolnych iloĞci dziaáek ewidencyjnych;

3) wydzielenie, bez procedury wywáaszczeniowej, niezbĊdnych gruntów na

cele infrastruktury technicznej i spoáecznej w ramach postĊpowania
poscaleniowego.

Schemat II:

1) poprawa jakoĞci gleb poprzez regulacjĊ stosunków wodnych;
2) zwiĊkszenie retencji wodnej;
3) poprawa ochrony uĪytków rolnych przed powodziami.

Zakres pomocy
Schemat I:

1) opracowanie projektu scalenia (dokumentacji geodezyjno-prawnej);
2) zagospodarowanie poscaleniowe związane z organizacją przestrzeni

produkcyjnej;

3) koszty ogólne związane z przygotowaniem i realizacją projektu.

Schemat II:

1) koszty ogólne związane z przygotowaniem inwestycji oraz jej nadzorowaniem;
2) koszty robót budowlano-montaĪowych;
3) koszty wykupu gruntu pod inwestycje (koszty te nie mogą stanowiü wiĊcej niĪ

10% caákowitych kosztów kwalifikowalnych projektu).

Pomoc nie jest udzielana na:

1) budowĊ lub remont ziemnych stawów rybnych;
2) budowĊ lub remont urządzeĔ, instalacji, maszyn deszczujących i przenoĞnych

agregatów pompowych do nawodnieĔ ciĞnieniowych na uĪytkach rolnych
poszczególnych wáaĞcicieli gruntów, z wyjątkiem urządzeĔ i instalacji
przewidzianych do wspólnego korzystania;

3) ponowne zagospodarowanie zmeliorowanych trwaáych áąk i pastwisk, z

wyáączeniem pierwszego zagospodarowania zmeliorowanych trwaáych áąk i
pastwisk.

Beneficjent
Schemat I – Starosta;
Schemat II - Wojewódzki Zarząd Melioracji i UrządzeĔ Wodnych.

Forma i wysokoĞü pomocy
Schemat I:

Pomoc ma formĊ refundacji kosztów kwalifikowalnych projektu.
Nie zostaáa okreĞlona minimalna oraz maksymalna wartoĞci projektu.

Schemat II:
Pomoc ma formĊ refundacji kosztów kwalifikowalnych projektu.
Nie zostaáa okreĞlona minimalna oraz maksymalna wartoĞci projektu.

Poziom wsparcia
Schemat I:
Maksymalna wysokoĞü pomocy bĊdzie wynosiáa 100% kosztów kwalifikowalnych, w
tym:

1) do 75% to Ğrodki UE (EFRROW);
2) do 25% - budĪet paĔstwa.

Schemat II:
Maksymalna wysokoĞü pomocy bĊdzie wynosiáa 100% kosztów kwalifikowalnych, w
tym: - do 75% to Ğrodki UE (EFRROW), a co najmniej 25% - budĪet paĔstwa.
Po zrealizowaniu projektu z zakresu melioracji wodnych szczegóáowych, 20%
kosztów kwalifikowalnych zostanie spáaconych przez wáaĞcicieli zmeliorowanych
gruntów w rocznych ratach, w formie opáaty inwestycyjnej, zgodnie z ustawą z dnia
18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z póĨn. zm.).

Kryteria dostĊpu
Schemat I:

1) wystąpienie do starosty o podjĊcie scalenia gruntów przez wiĊkszoĞü

wáaĞcicieli gospodarstw rolnych, poáoĪonych na projektowanym obszarze
scalenia, lub wáaĞcicieli gruntów, których áączny obszar przekracza poáowĊ
powierzchni projektowanego obszaru scalenia;

2) projektów w zakresie scalania gruntów bĊdą realizowane zgodnie z ustawą

z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2003 r. Nr
178, poz. 1749, z póĨn. zm.) oraz pod warunkiem przeprowadzenia oceny
oddziaáywania projektu na Ğrodowisko - zgodnie z ustawą z dnia 27
kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony Ğrodowiska (Dz. U Nr 62, poz. 627, z
póĨn. zm.);

3) beneficjent nie moĪe korzystaü z bezzwrotnych lub preferencyjnych

Ğrodków pomocy krajowej lub zagranicznej na pokrycie kosztów projektu
finansowanego z EFRROW.

Schemat II:

1) projekty dotyczące budowy urządzeĔ melioracji wodnych szczegóáowych

bĊdą realizowane pod warunkiem wystąpienia wáaĞcicieli gruntów o

przeprowadzenie inwestycji w tym zakresie - zgodnie z ustawą z dnia 18
lipca 2001 r. Prawo wodne. Natomiast realizacja projektów z zakresu
melioracji wodnych podstawowych bĊdzie dostosowana do potrzeb
ochrony przeciwpowodziowej oraz do odprowadzenia wody z urządzeĔ
melioracji wodnych szczegóáowych, retencji wody i nawodnieĔ uĪytków
rolnych;

2) beneficjent nie moĪe korzystaü z bezzwrotnych lub preferencyjnych

Ğrodków pomocy krajowej lub zagranicznej na pokrycie kosztów projektu
finansowanego ze Ğrodków EFRROW.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Rozwiązania przejĞciowe
Pomocą objĊte bĊdą równieĪ projekty zgáoszone do wspóáfinansowania w ramach
Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”, zgodne z warunkami
warunkami okreĞlonymi dla dziaáania „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury
związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leĞnictwa” w ramach PROW na
lata 2007-2013.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

Schemat I:

1) liczba zrealizowanych projektów - w podziale na: grunty rolne i leĞne,

województwa;

2) powierzchnia gruntów objĊtych postĊpowaniem scaleniowym - w podziale

na: grunty rolne i leĞne, województwa;

3) caákowita wartoĞü zrealizowanych inwestycji - w podziale na: grunty rolne i

leĞne, województwa.

Schemat II:

liczba zrealizowanych projektów z zakresu melioracji wodnych - w podziale

na: melioracje szczegóáowe, podstawowe, województwo;

caákowita wartoĞü zrealizowanych inwestycji z zakresu melioracji wodnych -

w podziale na: melioracje szczegóáowe, podstawowe, województwo.

Nazwa dziaáania

Uczestnictwo rolników w systemach jakoĞci ĪywnoĞci.

Kod dziaáania
132.

Podstawa prawna
Art. 32 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Wsparcie systemów ĪywnoĞci wysokiej jakoĞci jest szczególnie waĪne poniewaĪ rynek
produktów uczestniczących w tych systemach dopiero rozwija siĊ w RP. Udziaá
rolników w systemach umoĪliwia osiąganie wyĪszych dochodów przy jednoczesnej
ochronie dziedzictwa narodowego oraz dbaniu o wpáyw procesu wytwarzania na
Ğrodowisko. Wytwarzanie produktów objĊtych tymi systemami daje moĪliwoĞü
zmiany sposobu konkurowania - zamiast wytwarzania duĪej iloĞci produktów
homogenicznych produkowane siĊ wyroby o wysokiej jakoĞci. Ponadto, wspóápraca
producentów objĊtych systemami ĪywnoĞci wysokiej jakoĞci sprzyja zwiĊkszaniu siáy
ekonomicznej podmiotów znajdujących siĊ na rynku.

Cel dziaáania
Celem dziaáania jest poprawa jakoĞci produkcji i produktów rolnych przeznaczonych
do spoĪycia przez ludzi przez zwiĊkszenie spoĪycia ĪywnoĞci wysokiej jakoĞci oraz
wsparcie rolników wytwarzających taką ĪywnoĞü.

Opis dziaáania
Cel dziaáania realizowany bĊdzie przez finansowe wsparcie rolników uczestniczących
w systemach jakoĞci ĪywnoĞci:
1) systemy Unii Europejskiej:
System Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych OznaczeĔ
Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych SpecjalnoĞci w rozumieniu
rozporządzenia Rady (EWG) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie
produktów rolnych i Ğrodków spoĪywczych bĊdących gwarantowanymi tradycyjnymi
specjalnoĞciami (Dz. Urz. UE L 93, str. 1 z 31.03.2006), rozporządzenia Rady (EWG)
nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeĔ geograficznych i
nazw pochodzenia produktów rolnych i Ğrodków spoĪywczych (Dz. Urz. UE L 93, str.
12 z dnia 31.03.2006);

2) systemy krajowe
a) Integrowana produkcja (IP) w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o
ochronie roĞlin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z póĨn. zm.);
b) inne systemy krajowe.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej.

Forma i poziom/wysokoĞü pomocy
Pomoc w ramach dziaáania bĊdzie udzielana beneficjentom poszczególnych systemów
przez okres 5 lat w formie rocznej zryczaátowanej páatnoĞci, której wysokoĞü zostaáa
ustalona na podstawie kosztów staáych wynikających z uczestnictwa producenta
rolnego w danym systemie.

1) System Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych OznaczeĔ

Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych SpecjalnoĞci - 3500
záotych na rok na gospodarstwo przez pierwsze 2 lata; w kolejnych latach
3000 záotych na rok na gospodarstwo;

2) Integrowana produkcja - 1730 záotych na rok na gospodarstwo;
3) WysokoĞü pomocy dla innych systemów krajowych zostanie ustalona.

Kryteria dostĊpu
Beneficjentem jest producent rolny wpisany do ewidencji producentów na podstawie
ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów,
ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie páatnoĞci (Dz.
U. z 2004 r. Nr 10, poz. 76, z póĨn. zm.) lub jest ubezpieczony w Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Spoáecznego po speánieniu warunków o których mowa w pkt 9
zaáącznika do ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spoáecznym rolników
(Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z póĨn. zm.). Ponadto beneficjent speánia wymagania
wáaĞciwe dla kaĪdego z systemów jakoĞci, co jest potwierdzone odpowiednim
dokumentem.
ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba wspieranych gospodarstw objĊtych systemami jakoĞci- w podziale

na: páeü beneficjenta, system, pochodzenie systemu, kategorie produktu,
województwa.

Nazwa dziaáania

Dziaáania informacyjne i promocyjne.

Kod dziaáania
133.
Podstawa prawna
Art. 33 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cel dziaáania
Celem dziaáania jest zwiĊkszenie popytu na produkty rolne i Ğrodki spoĪywcze objĊte
mechanizmami jakoĞci ĪywnoĞci wáączonymi do PROW przez pogáĊbianie wiedzy
konsumentów o zaletach tych produktów oraz mechanizmach.

Uzasadnienie
Obecnie zarówno wĞród konsumentów, jak i producentów obserwuje siĊ niski poziom
wiedzy na temat istnienia systemów wytwarzania i kontroli produktów rolnych o
wysokiej jakoĞci. W rezultacie utrzymuje siĊ niska podaĪ tych produktów oraz niski
popyt na nie. Dziaáania informacyjne i promocyjne umoĪliwią zwrócenie uwagi na
specyficzne cechy produktów o wysokiej jakoĞci, co wpáynie stymulująco na popyt i
podaĪ, oraz uáatwi ich zbyt. Ponadto, zachĊci kolejnych producentów do rozpoczĊcia
produkcji zgodnej z tymi systemami i korzystania z mechanizmu finansowego
wsparcia dziaáaĔ informacyjnych i promocyjnych.

Opis dziaáania
Cel dziaáania bĊdzie realizowany przez refundacjĊ czĊĞci kosztów kwalifikowalnych
grupom producentów realizującym dziaáania informacyjne i promocyjne na rynku
wewnĊtrznym UE. Dziaáania mają na celu zwrócenie uwagi konsumentów na
specyficzne wáaĞciwoĞci lub zalety produktów, w szczególnoĞci na ich jakoĞü,
szczególne metody produkcji, wysokie standardy dobrostanu zwierząt oraz
uwzglĊdnienie aspektów Ğrodowiska związanych z danym mechanizmem jakoĞci.
Dziaáania obejmują takĪe rozpowszechnianie wiedzy naukowej i technicznej
dotyczącej tych produktów. RefundacjĊ czĊĞci kosztów kwalifikowalnych bĊdzie
moĪna uzyskaü za realizacjĊ dziaáaĔ z zakresu public relations, promocji, reklamy
(reklama w TV, radiu, prasie, udziaá w targach i wystawach, organizacja szkoleĔ,
konferencji, promocja w punktach sprzedaĪy, prowadzenie serwisu internetowego,
publikacja broszur, ulotek, plakatów, materiaáów promocyjnych itp.).
Beneficjent

Grupa producentów niezaleĪnie od jej formy prawnej, rozumiana jako organizacja
producentów lub przetwórców, aktywnie uczestniczących w mechanizmie jakoĞci i
skupionych wokóá produktu rolnego, Ğrodka spoĪywczego lub sposobu produkcji.
Grupa winna przedstawiü stosowną umowĊ lub inny wáaĞciwy dokument okreĞlający
jej strukturĊ, cel i sposób dziaáania.
Forma pomocy
Grupy producentów mogą uzyskaü refundacjĊ, która wyniesie do 70%
kwalifikujących siĊ kosztów, faktycznie poniesionych na realizacjĊ dziaáaĔ w ramach
Projektu dziaáaĔ informacyjnych lub promocyjnych.
Lista produktów kwalifikujących siĊ do pomocy

1) produkty posiadające Chronioną NazwĊ Pochodzenia (PDO), Chronione

Oznaczenie Geograficzne (PGI), Gwarantową Tradycyjną SpecjalnoĞü
(TSG);

2) produkty rolnictwa ekologicznego;
3) produkty integrowanej produkcji (IP) w rozumieniu Ustawy z dnia 18

grudnia 2003r. o ochronie roĞlin (Dz.U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z póĨn.
zm.);

4) produkty wyprodukowane w ramach innych systemów krajowych.

WysokoĞü pomocy
Maksymalnie 70% poniesionych kosztów kwalifikowanych.
Kryteria dostĊpu
Grupa producentów moĪe ubiegaü siĊ o zwrot kosztów kwalifikowalnych realizacji
dziaáaĔ informacyjnych i promocyjnych, jeĪeli reprezentuje podmioty skupione wokóá
produktów uczestniczących w systemach jakoĞci ĪywnoĞci, záoĪy projekt, na który
skáadają siĊ dziaáania informacyjne lub promocyjne przy czym czas trwania tych
dziaáaĔ nie moĪe wynieĞü dáuĪej niĪ 2 lata od momentu udzielenia pomocy. Ponadto,
poszczególne dziaáania informacyjne lub promocyjne nie mogą byü objĊte pomocą w
ramach rozporządzenia (WE) nr 2826/2000 z 19 grudnia 2000 r. w sprawie dziaáaĔ
informacyjnych i promocyjnych dotyczących produktów rolnych na rynku
wewnĊtrznym UE oraz dotyczyü marek handlowych.
ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 1350 podmiotów.
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba wspieranych grup producentów objĊtych systemami jakoĞci - w

podziale na: system, pochodzenie systemu, kategorie produktu,
województwa.

Nazwa dziaáania

Grupy producentów rolnych.

Kod dziaáania

142.

Podstawa prawna
Art. 35 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cel dziaáania
Cel dziaáania realizowany bĊdzie przez dostosowanie produkcji prowadzonej w
gospodarstwach czáonków grup producentów rolnych do wymogów rynkowych, poprzez
wspólne wprowadzanie towarów do obrotu, w tym przygotowanie do sprzedaĪy, jej
centralizacji i dostawy do odbiorców oraz ustanowienia wspólnych zasad dotyczących
informacji o produkcji.

Uzasadnienie
Polscy producenci rolni nie są przekonani do podejmowania wspólnych dziaáaĔ na
rynku. Silny indywidualizm poszczególnych producentów rolnych ogranicza ich
zainteresowanie tym dziaáaniem. Proces zmiany zachowaĔ jest dziaáaniem powolnym,
a jego przyspieszenie nastĊpuje w wyniku zmiany pokoleniowej w rolnictwie. W
związku z powyĪszym kontynuacja dziaáania zapoczątkowanego w poprzednim
okresie programowania jest konieczna w latach 2007 -2013.

Opis dziaáania
Pomoc bĊdzie udzielana grupom producentów rolnych w pierwszym okresie ich
funkcjonowania. Z pomocy grupa bĊdzie mogáa skorzystaü tylko raz w okresie swojej
dziaáalnoĞci, zarówno z budĪetu krajowego, jak i z funduszy Unii Europejskiej.

Forma i poziom/wysokoĞü pomocy
Pomoc bĊdzie realizowana w formie rocznych páatnoĞci w okresie pierwszych piĊciu lat od
dnia wpisu grupy do rejestru grup producentów rolnych prowadzonego przez wáaĞciwego ze
wzglĊdu na siedzibĊ grupy marszaáka województwa.
Stanowiáa bĊdzie ona procentowy ryczaát od wartoĞci przychodów netto grupy ze sprzedaĪy
produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach rolnych jej czáonków w
poszczególnych latach:

1) 5%, 5%, 4%, 3% i 2% wartoĞci produkcji sprzedanej, stanowiącej

równowartoĞü w záotych do sumy EUR 1.000.000, odpowiednio w pierwszym,
drugim, trzecim, czwartym i piątym roku, albo

2) 2,5%, 2,5%, 2%, 1,5% i 1,5% wartoĞci produkcji sprzedanej, stanowiącej

równowartoĞü w záotych powyĪej sumy EUR 1.000.000, odpowiednio w
pierwszym, drugim, trzecim, czwartym i piątym roku.

Kwota pomocy przewidzianej dla grupy producentów rolnych nie moĪe przekroczyü
równowartoĞci w záotych kwoty:

100.000 EUR w pierwszym i drugim roku;
80.000 EUR w trzecim roku;
60.000 EUR w czwartym roku;

50.000 EUR w piątym roku.

Beneficjent
Grupy producentów rolnych w rozumieniu ustawy z dnia 15 wrzeĞnia 2000 r. o grupach
producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. z 2000 r., Nr 88,
poz. 983 z póĨn. zm.), które zostaáy formalnie wpisane do rejestru prowadzonego przez
marszaáka wáaĞciwego dla siedziby grupy, w okresie objĊtym PROW 2007-2013

Kryteria dostĊpu
Pomoc dla grup producentów rolnych bĊdzie udzielane na ich wniosek z wyáączeniem
sektorów: owoców i warzyw, grzybów, orzechów oraz ryb.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 350 grup producentów
rolnych.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba grup producentów rolnych objĊtych pomocą- w podziale na: grupy

powstaáe w okresie objĊtym PROW 2004-2006, PROW 2007- 2013, sektor i
województwa;

2) wysokoĞü obrotu uzyskanego przez grupy producentów rolnych objĊtych

wsparciem - w podziale na: grupy powstaáe w okresie objĊtym PROW
2004-2006, PROW 2007- 2013, sektor i województwa.

Nazwa dziaáania

Korzystanie z usáug doradczych przez rolników i posiadaczy lasów.

Kod dziaáania
114.
Podstawa prawna
Art. 24 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).
Cel dziaáania
Pomoc polegająca na Ğwiadczeniu usáug doradczych na rzecz rolników i posiadaczy
lasów w zakresie:

1) wynikającym z zasady wzajemnej zgodnoĞci (

cross-compliance

) tj. w zakresie

gospodarki gruntami, ochrony Ğrodowiska, zdrowia publicznego, dobrostanu i
zdrowia zwierząt, zdrowotnoĞci roĞlin;

2) zwiĊkszenia konkurencyjnoĞci i dochodowoĞci gospodarstw rolnych i leĞnych;
3) wspierania restrukturyzacji, rozwoju i innowacji w gospodarstwach rolnych i

leĞnych;

4) poprawy jakoĞci Īycia na obszarach wiejskich;
5) ochrony Ğrodowiska naturalnego Kodeksu dobrych praktyk rolniczych, minimum

Ğrodowiskowego oraz dobrej kultury rolniczej zgodnie z wymogami ochrony
Ğrodowiska;

6) poprawy bezpieczeĔstwa pracy.

Opis dziaáania
Wprowadzenie zasady wzajemnej zgodnoĞci (cross-compliance), poprawa
konkurencyjnoĞci rolnictwa i leĞnictwa, ochrona Ğrodowiska, a takĪe speánienie norm
dotyczących bezpieczeĔstwa pracy opartych na przepisach Unii Europejskiej nie jest
moĪliwe bez sprawnego systemu doradztwa rolniczego. W ramach dziaáania zakáada
siĊ zapewnienie dostĊpu do usáug z zakresu doradztwa rolniczego i leĞnego rolnikom
otrzymującym páatnoĞci bezpoĞrednie oraz posiadaczom lasu.
Katalog usáug doradczych wraz ze zryczaátowanymi maksymalnymi stawkami za ich
Ğwiadczenie zostanie okreĞlony przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Usáugi
doradcze bĊdą przede wszystkim uwzglĊdniaü doradztwo w zakresie obowiązkowych
wymogów gospodarowania oraz zasady dobrej kultury rolnej, bezpieczeĔstwa pracy i
gospodarki leĞnej. Beneficjenci bĊdą mogli wystĊpowaü o zwrot kosztów usáug
doradczych okreĞlonych w katalogu usáug doradczych. Warunkiem uzyskania zwrotu
bĊdzie poniesienie przez beneficjenta kosztów kwalifikowalnych oraz ich
udokumentowanie.
Szczegóáowe warunki, jakie muszą speániaü podmioty Ğwiadczące usáugi doradcze w
ramach dziaáania, zostaną okreĞlone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Beneficjent

Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej lub bĊdąca posiadaczem lasu.
Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ zwrotu czĊĞci kosztów kwalifikowalnych. Maksymalna kwota
pomocy dla jednego beneficjenta wynosi nie wiĊcej niĪ równowartoĞü 1500 euro.
Poziom pomocy
Poziom pomocy wynosi maksymalnie 80 % kosztów kwalifikowanych.
Sposób kalkulacji páatnoĞci
Maksymalne stawki za poszczególne usáugi doradcze zostaną okreĞlone w formie
kwot ryczaátowych, ustalonych w katalogu usáug.
Kryteria dostĊpu:
Dla wszystkich beneficjentów - obowiązek zawarcia umowy miĊdzy beneficjentem a
podmiotem, z którego usáug doradczych bĊdzie on korzystaá.
Dla producentów rolnych - dodatkowym kryterium dostĊpu do pomocy, jest
uzyskanie páatnoĞci bezpoĞrednich w roku poprzedzającym korzystanie z usáug
doradczych.
ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 600 tys.
Powierzchnia wsparcia
Nie dotyczy
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba producentów rolnych, którym udzielono pomocy - w podziale

na: formĊ prawną, páeü, kategoriĊ wiekową, temat udzielanych
porad, wartoĞü otrzymanych páatnoĞci bezpoĞrednich, województwa;

2) liczba posiadaczy lasów, którym udzielono pomocy - w podziale na

formĊ prawną, páeü, kategoriĊ wiekową, temat udzielanych porad,
województwa.

DZIAàANIA OSI 2

Nazwa dziaáania

Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o
niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW).

Kody dziaáania
211, 212.

Podstawa prawna
Art. 37 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cele dziaáania

zapewnienie ciągáoĞci rolniczego uĪytkowania ziemi i tym samym

utrzymanie ĪywotnoĞci obszarów wiejskich;

zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich;
promocjĊ rolnictwa przyjaznego dla Ğrodowiska.

Opis dziaáania
Dziaáanie jest instrumentem wsparcia finansowego gospodarstw rolnych poáoĪonych na
obszarach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze wzglĊdu na niekorzystne
warunki naturalne. Dopáaty wyrównawcze dla gospodarstw rolnych, poáoĪonych na
obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, kompensują istniejące utrudnienia
w stosunku do gospodarstw poáoĪonych poza granicami ONW.

W ramach delimitacji obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania
wyróĪniono:

1) obszary górskie - gdzie produkcja rolna jest utrudniona ze wzglĊdu na niekorzystne

warunki klimatyczne i uksztaátowanie terenu; do obszarów górskich zalicza siĊ gminy i
obrĊby ewidencyjne, w których ponad poáowa uĪytków rolnych znajduje siĊ na
wysokoĞci powyĪej 500 m n.p.m.;

2) obszary nizinne - gdzie wystĊpują ograniczenia produktywnoĞci rolnictwa związane

z niską jakoĞcią gleb, niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, niekorzystnymi
warunkami wodnymi, niesprzyjającą rzeĨbą terenu oraz wskaĨnikiem demograficznym i
znacznym udziaáem ludnoĞci związanej z rolnictwem;

3) obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami - obejmują gminy i obrĊby

ewidencyjne rejonów podgórskich, które zostaáy wyznaczone na potrzeby ustawy z dnia

15 listopada 1984 o podatku rolnym (Dz.U. z ….. Nr 52, pz. 268, z póĨn. zm.); co
najmniej 50% powierzchni uĪytków rolnych znajduje siĊ powyĪej 350 m n.p.m.

Gminy te charakteryzują siĊ co najmniej dwiema z czterech niĪej wymienionych cech:

a) Ğrednia powierzchnia gospodarstw rolnych wynosi poniĪej 7,5 ha;

b) gleby są zagroĪone wystĊpowaniem erozji wodnej;

c) udziaá gospodarstw rolnych, które zaprzestaáy produkcji rolnej, wynosi powyĪej

25% wszystkich gospodarstw rolnych;

d) udziaá trwaáych uĪytków zielonych wynosi powyĪej 40% w strukturze

uĪytkowania gruntów.

Minimalne wymagania
Minimalne wymogania oznaczają normy obowiązkowe, które muszą byü
przestrzegane przy prowadzeniu dziaáalnoĞci rolniczej, związane w szczególnoĞci z
ochroną Ğrodowiska.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej.

Kryteria dostĊpu
Pomoc w ramach niniejszego dziaáania moĪe byü przyznana, jeĪeli:

1) gospodarstwo rolne jest poáoĪone w granicach Rzeczpospolitej Polskiej ale, w

caáoĞci lub czĊĞciowo w granicach ONW; pomoc z tytuáu ONW dotyczy tylko
dziaáek rolnych, poáoĪonych w granicach ONW;

2) dziaáki rolne, których dotyczyü bĊdzie pomoc są sklasyfikowane jako grunty orne,

sady, áąki trwaáe i pastwiska trwaáe;

3) powierzchnia uĪytków rolnych naleĪących do danego gospodarstwa rolnego,

poáoĪonych w granicach ONW i wykorzystywanych do produkcji rolniczej, wynosi
co najmniej 1 ha;

4) wnioskodawca záoĪy wniosek o páatnoĞü z tytuáu prowadzenia dziaáalnoĞci

rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania;

5) wnioskodawca przestrzega minimalnych wymagaĔ na obszarze caáego

gospodarstwa rolnego;

6) wnioskodawca zobowiąĪe siĊ do prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej na

gruntach rolnych, na które uzyskaá pomoc z tytuáu gospodarowania na
obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, przez okres co
najmniej 5 lat od dnia otrzymania pierwszej páatnoĞci;

7) wnioskodawca przestrzega zakazu stosowania w chowie zwierząt substancji

o dziaáaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta – agonistycznym.

ZasiĊg geograficzny
Dziaáanie jest wdraĪane na obszarach wyznaczonych jako uprawnione do otrzymania
wsparcia z tytuáu ONW.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc jest udzielana w postaci corocznych zryczaátowanych páatnoĞci (dopáat
wyrównawczych) do hektara uĪytków rolnych poáoĪonych na obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania i pozostających w uĪytkowaniu rolniczym.

Stawki dopáat wyrównawczych z tytuáu gospodarowania na obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania są róĪne dla róĪnych typów ONW.

Coroczna páatnoĞü otrzymywana przez beneficjentów stanowi iloczyn stawki ustalonej
dla danego typu ONW oraz liczby hektarów zgáoszonych we wniosku, z
uwzglĊdnieniem degresywnoĞci.

DegresywnoĞü
PáatnoĞci podlegają degresywnoĞci w zaleĪnoĞci od áącznej powierzchni dziaáek rolnych
objĊtych pomocą:

1) 1 – 50 ha – 100% páatnoĞci;
2) 50,01 – 100 ha – 50% páatnoĞci;
3) 100,01 – 300 ha – 25% páatnoĞci;
4) powyĪej 300 ha – brak páatnoĞci.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 5 250 tys.

Powierzchnia
Powierzchnia uĪytków rolnych na obszarach o niekorzystnych warunkach
gospodarowania.

Tabela Udziaá Obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania w Rzeczpospolitej Polskiej.

Powierzchnia uĪytków rolnych

Typ obszaru

(tys. ha)

(%)

ONW Górskie

197,77 1,21

ONW Nizinne

8541,38 52,31

ONW ze specyficznymi utrudnieniami

489,14 3,00

Razem ONW

9228, 29

56,52

Nazwa dziaáania

PáatnoĞci dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdraĪaniem Ramowej

Dyrektywy Wodnej.

Kody dziaáania

213.

Podstawa prawna
Art. 38 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cele dziaáania

utrzymanie wáaĞciwego stanu siedlisk przyrodniczych i ostoi gatunków roĞlin,

zwierząt, w tym ptaków, wymienionych w rozporządzeniu Ministra ĝrodowiska
z dnia 16 maja 2005 r(Dz.U. nr 94, poz. 795) na obszarach Natura 2000;

osiąganie celów Ğrodowiskowych na obszarach wyznaczonych zgodnie z

Ramową Dyrektywą Wodną.

Opis dziaáania
Dziaáanie polega na udzielaniu rekompensat producentom rolnym, których
dziaáalnoĞü rolnicza jest ograniczana w związku z:

1) zakazem podejmowania dziaáaĔ mogących w istotny sposób pogorszyü

stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roĞlin i zwierząt, a
takĪe w istotny sposób wpáynąü negatywnie na gatunki, dla których
ochrony zostaá wyznaczony obszar Natura 2000;

2) ustaleniami planów ochrony zatwierdzonymi dla obszarów Natura 2000 w

drodze rozporządzenia;

3) ustaleniami planów gospodarowania wodami, przyjĊtymi w celu osiągniĊcia

i utrzymania dobrego stanu wód ze wzglĊdu na Ğrodowisko, zgodnie z
Ramową Dyrektywą Wodną.

Minimalne wymagania
Minimalne wymagania i okreĞlają niepáatny poziom odniesienia dla zobowiązaĔ,
których realizacja wiąĪe siĊ z okreĞloną pomocą (rekompensatą) dla beneficjenta.
Zgodnie z art. 39 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005, minimalne wymagania
oznaczają normy obowiązkowe ustanowione zgodnie z art. 4 i art. 5 oraz
zaáącznikami III i IV rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003 z dnia 29 wrzeĞnia

2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpoĞredniego w
ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające okreĞlone systemy wsparcia dla
rolników oraz zmieniające rozporządzenia (EWG) nr 2019/93, (WE) nr 1452/2001,
(WE) nr 1453/2001, (WE) nr 1454/2001, (WE) nr 1868/94, (WE) nr 1251/1999, (WE)
nr 1254/1999, (WE) nr 1673/2000, (EWG) nr 2358/71 i (WE) nr 2529/2001. Art. 51
rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 stanowi jednoczeĞnie, Īe w okresie
przejĞciowym (do czasu wprowadzenia przez dany kraj jednolitej páatnoĞci
obszarowej) minimalne wymogi oznaczają te zasady, które są zawarte w art. 5 i
zaáączniku IV do rozporządzenia nr 1782/2003.

Dziaáanie skáada siĊ z dwóch schematów:
Schemat I: páatnoĞci dla obszarów Natura 2000;
Schemat II: páatnoĞci związane z wdraĪaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej (Program
wodnoĞrodowiskowy).
Schemat I
Schemat I skáada siĊ z dwóch pakietów rolnoĞrodowiskowych (wariant 3.2 w ramach
pakietu 3: ekstensywne trwaáe uĪytki zielone i pakiet 4: ochrona cennych siedlisk
przyrodniczych), których celem jest zachowanie dobrego stanu siedlisk
przyrodniczych i ostoi gatunków programu Natura 2000. Liczba pakietów
rolnoĞrodowiskowych w tym Schemacie moĪe ulec rozszerzeniu, stosownie do
ustaleĔ planów ochrony.

Zasady áączenia pakietów
Na powierzchni objĊtej wariantem 3.2. lub pakietem 4 w ramach Schematu I,
beneficjent nie moĪe wnioskowaü o wsparcie z tych samych wariantów w ramach
dziaáania 2.2. Program rolnoĞrodowiskowy. Wariant 3.2. nie moĪe byü realizowany na
tej samej powierzchni z pakietem 4: ochrona cennych siedlisk przyrodniczych.

Koszty transakcyjne
Kosztem transakcyjnym związanym z przystąpieniem do realizacji Schematu I jest
sporządzenie dokumentacji siedliska lub dokumentacji ornitologicznej. Koszty
sporządzenia tych dokumentacji są uzaleĪnione od wyjĞciowej powierzchni siedliska,
na którą przysáuguje rekompensata. Koszty transakcyjne bĊdą wypáacane
jednorazowo, z wypáatą pierwszej páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej za dany wariant.

Koszty prowadzenia monitoringu przyrodniczego
Dodatkowym elementem rekompensaty mogą byü koszty związane z prowadzeniem
monitoringu przyrodniczego przez beneficjenta, w kaĪdym roku realizacji dziaáania.
Zakres monitoringu obejmujący wybrane gatunki roĞlin lub zwierząt bĊdzie okreĞlony
w dokumentacji siedliska.

Powierzchnia realizacji dziaáania

Schemat I bĊdzie dostĊpny na wszystkich obszarach Natura 2000, zatwierdzonych
przez RadĊ Ministrów, i przesáanych do Komisji Europejskiej.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej.

Kryteria dostĊpu
Beneficjent moĪe ubiegaü siĊ o rekompensatĊ, jeĪli:

1) jest producentem rolnym;
2) jest posiadaczem samoistnym lub zaleĪnym gospodarstwa rolnego

poáoĪonego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, o powierzchni uĪytków
rolnych nie mniejszej niĪ 1 ha,

3) posiada zatwierdzoną przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody

dokumentacjĊ siedliska lub dokumentacjĊ ornitologiczną, sporządzoną
zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez ministra wáaĞciwego ds.
Ğrodowiska;

4) zobowiąĪe siĊ do realizacji zobowiązania przez 5 lat, zgodnie z zapisami w

dokumentacji siedliska lub dokumentacji ornitologicznej;

5) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania minimalnych wymagaĔ na obszarze caáego

gospodarstwa rolnego;

6) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania wymagaĔ wynikających z poszczególnych

pakietów.

Forma i wysokoĞü pomocy
Producent rolny wnioskując o pomoc Schematu I, realizuje zobowiązanie przez okres
5 lat. Pomoc jest wypáacana corocznie, po wykonaniu okreĞlonego zestawu zadaĔ
zgodnie z wymogami danego wariantu. W przypadku, gdy producent rolny, obok
páatnoĞci na obszarach Natura 2000, wnioskuje o páatnoĞci rolnoĞrodowiskowe,
skáada wniosek rolnoĞrodowiskowy z zaznaczeniem, Īe wnioskuje o páatnoĞü na
obszarach Natura 2000. Pomoc bĊdzie wypáacana razem z páatnoĞcią
rolnoĞrodowiskową, natomiast finansowanie bĊdzie pochodziáo z dwóch dziaáaĔ.

Pomoc stanowi rekompensatĊ za utracone dochody, dodatkowe kosztach i koszty i
koszty transakcyjne związane ze sporządzeniem dokumentacji siedliska lub
dokumentacji ornitologicznej.
Pomoc jest powiĊkszona w stosunku do páatnoĞci wynikającej z kalkulacji o 20%, ze
wzglĊdu na utracony dochód wynikający ze spadku wartoĞci gruntów rolnych, które
zostaáy wáączone do obszarów Natura 2000.

PáatnoĞü bĊdzie wypáacana w przeliczeniu na ha.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 150 tys.

ZasiĊg geograficzny
Sieü obszarów Natura 2000 jest w trakcie wyznaczania. Obszary SOO i OSO Natura
2000, które obecnie obejmują ok. 11% powierzchni kraju.

Schemat II
Schemat II bĊdzie realizowany od 2010 r. Pomoc bĊdą wypáacana dla beneficjentów
na obszarach rolnych, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdraĪaniem
Ramowej Dyrektywy Wodnej, okreĞlonych w planie gospodarowania wodami.
Szczegóáowy opis pakietów wodnoĞrodowiskowych dostĊpnych dla beneficjenta
zostanie opracowany na podstawie planu gospodarowania wodami.

Powierzchnia realizacji dziaáania

Schemat II bĊdzie dostĊpny na obszarach wyznaczonych zgodnie z Ramową
Dyrektywą Wodną.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej.

Kryteria dostĊpu
Beneficjent moĪe ubiegaü siĊ o pomoc, jeĪeli:

1) jest producentem rolnym;
2) jest posiadaczem samoistnym lub zaleĪnym gospodarstwa rolnego

poáoĪonego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, o powierzchni
uĪytków rolnych nie mniejszej niĪ 1 ha;

3) zobowiąĪe siĊ do realizacji zobowiązania przez okres 5 lat;
4) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania minimalnych wymagaĔ na obszarze

caáego gospodarstwa rolnego;

5) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania wymagaĔ wynikających z

poszczególnych pakietów wodnoĞrodowiskowych.

Forma i wysokoĞü pomocy
Producent rolny wnioskując o pomoc ze Schematu II, realizuje zobowiązanie przez
okres 5 lat. Pomoc jest wypáacana corocznie, po wykonaniu okreĞlonego zestawu
zadaĔ zgodnie z wymogami danego wariantu.

Nazwa dziaáania

Program rolnoĞrodowiskowy (páatnoĞci rolnoĞrodowiskowe).

Kod dziaáania
214.

Podstawa prawna
Art. 39 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cele dziaáania
Poprawa Ğrodowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, w szczególnoĞci:

1) przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk uĪytkowanych

rolniczo;

2) promowanie zrównowaĪonego systemu gospodarowania;
3) odpowiednie uĪytkowanie gleb i ochrona wód;
4) ksztaátowanie struktury krajobrazu;
5) ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roĞlin

uprawnych.

Opis dziaáania
Dziaáanie obejmuje 8 pakietów rolnoĞrodowiskowych z moĪliwoĞcią rozszerzenia
programu o pakiet dotyczący zachowania uĪytków przyrodniczych. W ramach
kaĪdego pakietu znajdują siĊ warianty rolnoĞrodowiskowe, które zawierają zestawy
zadaĔ, wykraczających poza obowiązujące minimalne wymagania, i które nie
pokrywają siĊ z innymi instrumentami Wspólnej Polityki Rolnej (WPR).

Lista dostĊpnych pakietów rolnoĞrodowiskowych
W ramach programu rolnoĞrodowiskowego bĊdą realizowane nastĊpujące pakiety
rolnoĞrodowiskowe:
Pakiet 1. Rolnictwo zrównowaĪone;
Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne;
Pakiet 3. Ekstensywne trwaáe uĪytki zielone;
Pakiet 4. Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych;
Pakiet 5. Zachowanie lokalnych odmian roĞlin uprawnych;
Pakiet 6. Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich;
Pakiet 7. Ochrona gleb i wód;
Pakiet 8. Strefy buforowe.

W ramach kaĪdego z pakietów rolnoĞrodowiskowych przewidziano moĪliwoĞü
realizacji wariantów rolnoĞrodowiskowych.

Lp. Pakiety

rolnoĞrodowiskowe

Lp.

Warianty rolnoĞrodowiskowe WysokoĞü

páatnoĞci

rolnoĞrodowisk

owej

1. Rolnictwo

zrównowaĪone

Wariant 1.1. ZrównowaĪony system

gospodarowania

450 zá/ha

Wariant 2.1. Uprawy rolnicze (z

certyfikatem zgodnoĞci)

750 zá/ha

Wariant 2.2. Uprawy rolnicze (bez

certyfikatu zgodnoĞci)

800 zá/ha

4. Wariant

2.3.

Trwaáe uĪytki zielone (z

certyfikatem zgodnoĞci)

260 zá/ha

5. Wariant

2.4.

Trwaáe uĪytki zielone (bez

certyfikatu zgodnoĞci)

330 zá/ha

Wariant 2.5. Uprawy warzywne (z

certyfikatem zgodnoĞci)

1300 zá/ha

Wariant 2.6. Uprawy warzywne (bez

certyfikatu zgodnoĞci)

1540 zá/ha

Wariant 2.7. Uprawy roĞlin zielarskich (z

certyfikatem zgodnoĞci)

720 zá/ha

Wariant 2.8. Uprawy roĞlin zielarskich

(bez certyfikatu zgodnoĞci)

800 zá/ha

10. Wariant 2.9. Uprawy sadownicze

okreĞlone w rozporządzeniu ministra

rolnictwa (z certyfikatem zgodnoĞci)

1540 zá/ha

11. Wariant 2.10. Uprawy sadownicze

okreĞlone w rozporządzeniu ministra

rolnictwa (bez certyfikatu zgodnoĞci)

1800 zá/ha

12. Wariant 2.11. Uprawy sadownicze (z

certyfikatem zgodnoĞci)

650 zá/ha

2. Rolnictwo

ekologiczne

13. Wariant 2.12. Uprawy sadownicze (bez

certyfikatu zgodnoĞci)

800 zá/ha

14. Wariant 3.1. Ekstensywna gospodarka na

áąkach i pastwiskach

500 zá/ha

3. Ekstensywne

trwaáe

uĪytki zielone

15. Wariant 3.2. Ochrona siedlisk lĊgowych

ptaków

1600 zá/ha

16. Wariant 4.1. Mechowiska
17. Wariant 4.2. Szuwary wielkoturzycowe
18. Wariant

4.3.

àąki trzĊĞlicowe i selernicowe

19. Wariant 4.4. Murawy ciepáolubne

20. Wariant

4.5.

Póánaturalne áąki wilgotne

21. Wariant

4.6.

Póánaturalne áąki siedlisk

ĞwieĪych

22. Wariant 4.7. Bogate gatunkowo murawy

bliĨniczkowe

4. Ochrona

cennych

siedlisk przyrodniczych

23. Wariant

4.8.

SáonoroĞla

1450 zá/ha

24. Wariant 5.1. Produkcja towarowa

lokalnych odmian roĞlin uprawnych

570 zá/ha

25. Wariant 5.2. Produkcja nasienna

lokalnych odmian roĞlin uprawnych

800 zá/ha

5. Zachowanie

lokalnych

odmian roĞlin

uprawnych

26. Wariant 5.3. Produkcja nasienna na

zlecenie banku genów starych roĞlin

uprawnych

4500 zá/ha

27. Wariant 5.4. Sady tradycyjne

2100 zá/ha

28. Wariant 6.1. Zachowanie lokalnych ras

bydáa

1150 zá/szt.

29. Wariant 6.2. Zachowanie lokalnych ras

koni

1500 zá/szt.

30. Wariant 6.3. Zachowanie lokalnych ras

owiec

330 zá/szt.

Ochrona lokalnych ras

zwierząt gospodarskich

31. Wariant 6.4. Zachowanie lokalnych ras

ĞwiĔ

570 zá/szt.

33. Wariant 7.1. Wsiewki poplonowe

340 zá/ha

34. Wariant

7.2.

MiĊdzyplon ozimy

360 zá/ha

Ochrona gleb i wód

35. Wariant

7.3.

MiĊdzyplon Ğcierniskowy 380

zá/ha

36. Wariant 8.1. Utrzymanie 2-metrowych

stref buforowych

45 zá /100 mb

37. Wariant 8.2. Utrzymanie 5-metrowych

stref buforowych

110 zá/100 mb

38. Wariant 8.3. Utrzymanie 2-metrowych

miedz Ğródpolnych

40 zá /100 mb

8. Strefy

buforowe

39. Wariant 8.4. Utrzymanie 5-metrowych

miedz Ğródpolnych

100 zá /100 mb

DegresywnoĞü
Dla niektórych pakietów rolnoĞrodowiskowych obowiązuje degresywnoĞü, gdzie
wysokoĞü pomocy uzaleĪniona jest od wielkoĞci powierzchni objĊtej pomocą.
DegresywnoĞü dotyczy pakietów: rolnictwo zrównowaĪone, rolnictwo ekologiczne,
ekstensywne trwaáe uĪytki zielone (wariant 3.1.) oraz ochrona gleb i wód.
DegresywnoĞü przedstawia siĊ nastĊpująco:

1) Dla pakietów 1. Rolnictwo zrównowaĪone, 2. Rolnictwo ekologiczne,

7. Ochrona gleb i wód:

a) 1 – 100 ha – 100% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej;
b) 100,01 – 200 ha – 50% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej;
c) ponad 200 ha – 10% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej.

2) Dla pakietu 3: Ekstensywne trwaáe uĪytki zielone, wariantu 3.1. Ekstensywna

gospodarka na áąkach i pastwiskach:

a) 1 – 10 ha – 100% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej;
b) 10,01 – 50 ha – 75% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej;
c) 50,01 – 100 ha – 50% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej;
d) ponad 100 ha – 10% páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej.

Minimalne wymagania

Minimalne wymagania okreĞlają niepáatny poziom odniesienia dla pakietów
rolnoĞrodowiskowych, których realizacja wiąĪe siĊ z pomocą (páatnoĞci
rolnoĞrodowiskowe) dla beneficjenta.
Zgodnie z art. 39 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005, páatnoĞci
rolnoĞrodowiskowe obejmują jedynie te zobowiązania, które wykraczają poza
odpowiednie normy obowiązkowe ustanowione zgodnie z art. 4 i 5 oraz zaáącznikami
III i IV rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003, jak równieĪ minimalne wymogi
dotyczące stosowania nawozów i Ğrodków ochrony roĞlin, a takĪe inne odpowiednie
wymogi obowiązkowe okreĞlone w przepisach prawa krajowego lub w PROW. Art. 51
rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 stanowi jednoczeĞnie, Īe w okresie
przejĞciowym (do czasu wprowadzenia przez dane paĔstwo jednolitej páatnoĞci
obszarowej) minimalne wymagania oznaczają te zasady, które są zawarte w art. 5 i
zaáączniku IV do rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003.

Zasady áączenia pakietów rolnoĞrodowiskowych
Pakiety rolnoĞrodowiskowe bĊdą realizowane przez beneficjenta zgodnie z
postanowieniami zawartymi w planie dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej. W
gospodarstwie rolnym moĪna realizowaü dowolną liczbĊ pakietów, a páatnoĞci
rolnoĞrodowiskowe wynikające z realizacji róĪnych pakietów bĊdą sumowane na
danej powierzchni. W danym gospodarstwie rolnym nie moĪna realizowaü
jednoczeĞnie pakietu 2. Rolnictwo ekologiczne i pakietu 1. Rolnictwo zrównowaĪone.
Dodatkowo beneficjent pakietu 2. Rolnictwo ekologiczne nie moĪe áączyü tego
pakietu z pakietem 7. Ochrona gleb i wód. Pozostaáe pakiety rolnoĞrodowiskowe
mogą byü áączone w gospodarstwie rolnym. Pakiet ekstensywny trwaáe uĪytki zielone
nie moĪe byü realizowany na tej samej powierzchni z pakietem ochrona cennych
siedlisk przyrodniczych.

Powierzchnia realizacji programu rolnoĞrodowiskowego
Powierzchnia uĪytków rolnych, na których realizowany jest program
rolnoĞrodowiskowy moĪe ulec zwiĊkszeniu lub zmniejszeniu, tylko i wyáącznie przy
zachowaniu okreĞlonych zasad. ZwiĊkszenie i zmniejszenie powierzchni musi zostaü
uwzglĊdnione w planie dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej. Doáączanie do programu
rolnoĞrodowiskowego dodatkowych pakietów jest moĪliwe tylko i wyáącznie do czasu
záoĪenia wniosku o drugą páatnoĞü rolnoĞrodowiskową.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, prowadząca dziaáalnoĞü rolniczą w zakresie produkcji roĞlinnej
lub zwierzĊcej.

Kryteria dostĊpu

Beneficjent moĪe ubiegaü siĊ o páatnoĞü rolnoĞrodowiskową w ramach tego dziaáania,
jeĪeli:

1) jest producentem rolnym;
2) jest posiadaczem samoistnym lub zaleĪnym gospodarstwa rolnego

poáoĪonego na teryturium Rzeczpospolitej Polskiej, o powierzchni uĪytków
rolnych nie mniejszej niĪ 1 ha;

3) zobowiąĪe siĊ do realizacji programu rolnoĞrodowiskowego przez okres 5

lat, zgodnie z planem dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej;

4) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania minimalnych wymagaĔ na obszarze

caáego gospodarstwa rolnego;

5) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania wymagaĔ wynikających z poszczególnych

pakietów rolnoĞrodowiskowych.

Beneficjent, który zamierza realizowaü program rolnoĞrodowiskowy, musi záoĪyü
wniosek o przyznanie pierwszej páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej wraz z odpowiednimi
zaáącznikami. W kolejnych latach beneficjent skáada wnioski o przyznanie kolejnych
páatnoĞci rolnoĞrodowiskowych.
Wybór wniosków do realizacji jest dokonywany na podstawie kolejnoĞci ich
skáadania.
Beneficjent prowadzeni rejestr dziaáalnoĞci rolnoĞrodowiskowej.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Forma i wysokoĞü pomocy
PáatnoĞü rolnoĞrodowiskowa wypáacana jest w formie zryczaátowanej, i stanowi
rekompensatĊ na podstawie utraconego dochodu, dodatkowych poniesionych
kosztów oraz ponoszonych kosztów transakcyjnych. Minimalne wymagania nie bedą
objĊte páatnoĞcią.
PáatnoĞü rolnoĞrodowiskowa jest pomocą wieloletnia, wypáacana corocznie, po
wykonaniu okreĞlonego zestawu zadaĔ w ramach danego wariantu. PáatnoĞci
rolnoĞrodowiskowe okreĞlono w przeliczeniu na 1 ha powierzchni, sztukĊ zwierzĊcia
gospodarskiego lub metr bieĪący elementu liniowego. W odniesieniu do powierzchni
obowiązują górne limity páatnoĞci, w zaleĪnoĞci od uprawy, zgodnie z przepisami
zaáącznikiem do rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005.
PáatnoĞü rolnoĞrodowiskowa jest udzielana do gruntów rolnych uĪytkowanych jako
grunty orne, áąki, pastwiska oraz sady (tylko w przypadku realizacji pakietu 2.
Rolnictwo ekologiczne).
Koszty transakcyjne uwzglĊdniono przy realizacji pakietu 3. Ekstensywne trwaáe

uĪytki zielone i pakietu 4. Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych, w postaci
sporządzenia dokumentacji siedliska oraz przy realizacji pakietu 2. Rolnictwo

ekologiczne, w postaci kosztów kontroli. Sporządzenie dokumentacji siedliska lub
przeprowadzenie kontroli jest warunkiem otrzymania páatnoĞci rolnoĞrodowiskowej.
PáatnoĞü rolnoĞrodowiskowa nie moĪe byü przyznana za przestrzeganie wymagaĔ,
które wynikają z realizacji zasady „zanieczyszczający páaci”. W związku z tym
zobowiązania wynikające z programów dziaáaĔ na podstawie Dyrektywy Azotanowej,
nie mogą byü finansowane w ramach programu rolnoĞrodowiskowego.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 200 tys.

Powierzchnia wsparcia
Ok. 10% uĪytków rolnych (1,5 – 1,8 mln ha).

Przepisy przejĞciowe
Beneficjenci Dziaáania 4: Wspieranie przedsiĊwziĊü rolnoĞrodowiskowych i poprawy
dobrostanu zwierząt” w ramach PROW na lata 2004 – 2006 mogą przeksztaáciü swoje
zobowiązanie na nowe 5-letnie zobowiązanie w ramach dziaáania oznaczonego
kodem 214 „Program rolnoĞrodowiskowy” w ramach PROW na lata 2007 – 2013, nie
wczeĞniej niĪ od 2008 r., pod warunkiem, Īe:

1) dotychczasowe zobowiązanie byáo realizowane przez minimum 3 lata;
2) przeksztaácenie jest związane z niekwestionowaną korzyĞcią dla Ğrodowiska

lub dobrostanu zwierząt;

3) istniejące zobowiązanie jest znacząco wzmocnione.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba gospodarstw rolnych - w podziale na: páeü beneficjenta, okres

programowania, z którego pochodzi zobowiązanie, pakiety, obszary Natura
2000 i województwa;

2) áączny obszar objĊty wsparciem rolnoĞrodowiskowym - w podziale na: páeü

beneficjenta, okres programowania, z którego pochodzi zobowiązanie,
pakiety, obszar Natura 2000, województwa;

3) konkretny obszar objĊty wsparciem rolnoĞrodowiskowym - w podziale na:

páeü beneficjenta, okres programowania, z którego pochodzi zobowiązanie,
województwa;

4) liczba decyzji - w podziale na: páeü beneficjenta, okres programowania, z

którego pochodzi zobowiązanie, warianty, województwa;

5) liczba decyzji dotyczących zasobów genetycznych - w podziale na: wiek i

páeü beneficjenta, i województwa.

Nazwa dziaáania

Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niĪ rolne.

Kod dziaáania
221, 223.

Podstawa prawna
Art. 43 (Schemat I) i Art. 45 (Schemat II) rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z
dnia 20 wrzeĞnia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz.
UE L 277, str. 1 z 21.10.2005).

Uzasadnienie
W Rzeczpospolitej Polskiej wystĊpuje nadwyĪka gruntów niskich klas bonitacyjnych
uĪytkowanych do niedawna bądĨ jeszcze obecnie jako grunty rolne. Wyáączenie tych
gruntów z uprawy ma uzasadnienie ekonomiczne z uwagi na ich niską
produktywnoĞü. Zalesienie takich gruntów wpáywa korzystnie na ich wartoĞü
ekonomiczną i jednoczeĞnie pozwala na znaczącą poprawĊ wskaĨników
statystycznych dotyczących wielkoĞci obszarów leĞnych w Rzeczpospolitej Polskiej.
Proponowane rozwiązania w zakresie sposobu zakáadania upraw, ich skáadu
gatunkowego oraz wykorzystania istniejących samosiewów, wpáyną korzystnie na
utrzymanie róĪnorodnoĞci biologicznej oraz kondycjĊ zakáadanych upraw leĞnych.

Cele dziaáania

1. powiĊkszenie obszarów leĞnych poprzez zalesianie;
2. utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilnoĞci obszarów leĞnych poprzez

zmniejszenie fragmentacji kompleksów leĞnych i tworzenie korytarzy
ekologicznych;

3. zwiĊkszenie udziaáu lasów w globalnym bilansie wĊgla.

Zakres pomocy
Schemat I. Zalesienie gruntów rolnych
Schemat I dotyczy wyáącznie leĞnego zagospodarowania gruntów uprawianych
rolniczo, zakáadanych sztucznie (poprzez sadzenie). Pomoc udzielane w ramach
Schematu I jest zróĪnicowana, w zaleĪnoĞci od grup beneficjentów oraz celu
zaáoĪenia uprawy leĞnej i dotyczy:

1) zaáoĪenia uprawy leĞnej, w tym zaáoĪenia plantacji drzew szybkorosnących

(wsparcie na zalesienie) – dostĊpne dla wszystkich beneficjentów;

2) pielĊgnacji uprawy leĞnej (premia pielĊgnacyjna) – dostĊpne dla

posiadaczy gruntów, z wyáączeniem jednostek organizacyjnych

reprezentujących Skarb PaĔstwa w zakresie zarządzania mieniem
stanowiącym wáasnoĞü Skarbu PaĔstwa i jednostek organizacyjnych
nieposiadających osobowoĞci prawnej reprezentujących jednostki
samorządu terytorialnego w zakresie zarządzania mieniem, stanowiącym
wáasnoĞü jednostek samorządu terytorialnego, oraz gminnych osób
prawnych, powiatowych osób prawnych, a takĪe wojewódzkich osób
prawnych; premia udzielana maksymalnie przez okres 5 lat, z wyáączeniem
plantacji drzew szybkorosnących;

3) utraconego dochodu z tytuáu wyáączenia gruntów spod uprawy rolnej

(premia zalesieniowa) – dostĊpne dla posiadaczy gruntów z wyáączeniem
jednostek organizacyjnych reprezentujących Skarb PaĔstwa w zakresie
zarządzania mieniem stanowiącym wáasnoĞü Skarbu PaĔstwa, i jednostek
organizacyjnych nieposiadających osobowoĞci prawnej reprezentujących
jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zarządzania mieniem,
stanowiącym wáasnoĞü jednostek samorządu terytorialnego, oraz gminnych
osób prawnych, powiatowych osób prawnych, a takĪe wojewódzkich osób
prawnych. Pomoc moĪe byü wypáacana przez okres 15 lat od dnia
zaáoĪenia uprawy leĞnej.

Schemat II. Zalesianie gruntów nieuprawianych rolniczo

Schemat II dotyczy leĞnego zagospodarowania opuszczonych gruntów rolniczych lub
innych gruntów, dla których zalesienie stanowi racjonalny sposób zagospodarowania
(np. ochrona przed erozją). Zakáada siĊ tu moĪliwoĞü wykorzystania sukcesji
naturalnej w obrĊbie ww. gruntów. Wsparcie udzielane w ramach Schematu II jest
zróĪnicowane - w zaleĪnoĞci od rodzaju beneficjentów oraz rodzaju gruntów, w
obrĊbie, których planuje siĊ zaáoĪenie uprawy leĞnej i dotyczy:

1) zaáoĪenia uprawy leĞnej (wsparcie na zalesienie) – dostĊpne dla wszystkich

grup beneficjentów oraz dla zakáadania plantacji drzew szybkorosnących;

2) pielĊgnacji uprawy leĞnej (premia pielĊgnacyjna) – tylko dla gruntów, na

których zaprzestano dziaáalnoĞci rolniczej dostĊpne dla posiadaczy gruntów
z wyáączeniem jednostek organizacyjnych reprezentujących Skarb PaĔstwa
w zakresie zarządzania mieniem stanowiącym wáasnoĞü Skarbu PaĔstwa, i
jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowoĞci prawnej
reprezentujących jednostki samorządu terytorialnego w zakresie
zarządzania mieniem, stanowiącym wáasnoĞü jednostek samorządu
terytorialnego, oraz gminnych osób prawnych, powiatowych osób
prawnych, a takĪe wojewódzkich osób prawnych; wsparcie udzielane
maksymalnie przez okres 5 lat, z wyáączeniem plantacji drzew
szybkorosnących.

W ramach Schematu II pomocą objĊtą bĊdą 2 typy projektów, tj.:

1) zalesienia dokonywane poprzez sadzenie (sztuczne), gdzie dla zakáadania i

pielĊgnacji uprawy leĞnej stosuje siĊ te same zasady, co przy zalesianiu
gruntów rolnych;

2) wykorzystanie sukcesji naturalnej, gdzie przy uznawaniu i ocenie udatnoĞci

uprawy stosuje siĊ specyficzne kryteria.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej bĊdąca posiadaczem gruntów rolnych lub gruntów innych niĪ
rolne.

Kryteria dostĊpu
Pomoc moĪe byü przyznana posiadaczowi gruntów, jeĪeli:

1) uzyskaá on pozytywną decyzjĊ (postanowienie) o przystąpieniu do programu

zalesieniowego;

2) zobowiąĪe siĊ do przestrzegania warunków i terminów okreĞlonych w

szczegóáowym planie zalesieniowym;

3) przedáoĪy oĞwiadczenie o wykonaniu zalesienia.

DzierĪawca, aby uzyskaü pomoc powinien przedáoĪyü umowĊ dzierĪawy zawartą co
najmniej na okres realizacji dziaáania.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ nastĊpujących páatnoĞci ryczaátowych:

1) wsparcia na zalesienie – jednorazowa páatnoĞci, która pokrywa koszty

zaáoĪenia uprawy oraz, jeĪeli jest to uzasadnione, ochrony przed zwierzyną
(Schemat I i Schemat II);

2) premii pielĊgnacyjnej – wypáacana przez okres 5 lat, pokrywająca koszty

utrzymania nowej uprawy leĞnej (Schemat I, Schemat II – dotyczy tylko
gruntów na których zaprzestano uprawy rolnej);

3) premii zalesieniowej – wypáacanej przez 15 lat (tylko Schemat I), która

stanowi rekompensatĊ za wyáączenie gruntu z upraw rolnych; premia
bĊdzie przyznawana wyáącznie producentom rolnym uzyskującym co
najmniej 20% dochodów z tytuáu prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej.

Poziom pomocy
PáatnoĞü bĊdzie wypáacana w przeliczeniu na ha zalesionych gruntów.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj

Liczba beneficjentów

Nazwa dziaáania

Odtwarzanie potencjaáu produkcji leĞnej zniszczonego przez katastrofy i

wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych.

Kod dziaáania
226.

Podstawa prawna
Art. 48 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Potrzeba przywrócenia lasom zniszczonym w wyniku katastrof naturalnych i klĊsk
Īywioáowych ich potencjaáu biologicznego oraz potrzeba ochrony prewencyjnej lasów
zagroĪonych poĪarami.

Cele dziaáania
Odnowienie i pielĊgnacja drzewostanów zniszczonych przez czynniki biotyczne i
abiotyczne oraz wprowadzanie mechanizmów zapobiegających katastrofom
naturalnym, ze szczególnym uwzglĊdnieniem zabezpieczeĔ przeciwpoĪarowych.
Pomoc bĊdzie realizowane w oparciu o kompleksowe projekty obejmujących lasy.

Zakres pomocy

W ramach dziaáania mogą byü wspierane projekty związane z:

1) przygotowaniem leĞnego materiaáu rozmnoĪeniowego na potrzeby

odbudowy uszkodzonych lasów;

2) uporządkowaniem uszkodzonej powierzchni leĞnej;
3) odnowieniem lasu wraz z pielĊgnacją i ochroną zaáoĪonych upraw;
4) pielĊgnacją i ochroną uszkodzonych drzewostanów oraz cennych obiektów

przyrodniczych;

5) udostĊpnianiem terenów leĞnych dla wypeániania funkcji spoáecznych lasu;
6) wzmocnieniem systemu ochrony przeciwpoĪarowej.

Dziaáanie realizowane bĊdzie w ramach dwóch schematów:
Schemat I – Wsparcie dla obszarów, na których nastąpiáa katastrofa naturalna lub
klĊska Īywioáowa;
Schemat II – Wprowadzenie elementów zapobiegawczych na terenach zaliczonych do
dwóch najwyĪszych kategorii zagroĪenia poĪarowego.

Beneficjent
Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowoĞci prawnej - NadleĞnictwa
PaĔstwowego Gospodarstwa LeĞnego Lasy PaĔstwowe.

Kryteria dostĊpu

1) pomoc moĪe byü przyznana na realizacjĊ projektów na obszarach leĞnych

dotkniĊtych klĊską Īywioáową bądĨ negatywnym oddziaáywaniem
czynników biotycznych (Schemat I) lub na obszarach leĞnych
nieuszkodzonych, na których istnieje zwiĊkszone zagroĪenie wystąpienia
poĪaru (obszary nadleĞnictw zaliczone do I i II kategorii zagroĪenia
poĪarowego

Schemat II);

2) projekty zgáaszane przez nadleĞnictwa, nie uznane za bezpoĞrednio

zniszczone w wyniku poĪaru, mogą dotyczyü jedynie dziaáaĔ
zapobiegawczych, mających wpáyw na zabezpieczenie obszarów leĞnych
bezpoĞrednio zniszczonych w wyniku katastrofy;

3) nadleĞnictwo, w toku przygotowywania projektu, jest obowiązane do

poinformowania wáaĞcicieli lasów o planowanym projekcie i uwzglĊdnienia
w jego zakresie lasów prywatnych i komunalnych, zgáoszonych przez ich
wáaĞcicieli;

4) projekt wspóáfinansowany w ramach dziaáania nie moĪe byü realizowany z

udziaáem innych Ğrodków publicznych przyznanych w związku z jego
realizacją;

5) realizowany projekt powinien uwzglĊdniaü zasady zabezpieczeĔ

przeciwpoĪarowych wynikających z kategorii zagroĪenia poĪarowego
obszaru leĞnego, którego dotyczy;

6) ubiegający siĊ o dofinansowanie projektu nie ma zalegáoĞci podatkowych i

zalegáoĞci w opáacaniu skáadek z tytuáu ubezpieczenia spoáecznego i
zdrowotnego.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc polega na refinansowaniu poniesionych kosztów.

Poziom pomocy
Poziom pomocy udzielanej beneficjentowi wynosi 100% kosztów kwalifikowalnych
projektu.

Za koszt kwalifikowalny - w przypadku pojazdów moĪna uznaü wyáącznie zakup
specjalistycznych pojazdów patrolowo-gaĞniczych.

ZasiĊg geograficzny

DZIAàANIA OSI 3

Nazwa dziaáania

RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej.

Kod dziaáania
311.

Podstawa prawna
Art. 52-53 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r. w
sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Realizacja dziaáania tworzy warunki dla zrównowaĪonego rozwoju ekonomiczno-
spoáecznego obszarów wiejskich przez udzielenie pomocy na podejmowanie lub
rozwijanie przez rolników, domowników i maáĪonków rolników, dodatkowej
dziaáalnoĞci pozarolniczej w zakresie produkcji lub usáug.

Cel dziaáania
Dziaáanie bĊdzie wpáywaü na poprawĊ jakoĞci Īycia na obszarach wiejskich przez
promowanie dywersyfikacji dziaáalnoĞci i tworzenie pozarolniczych Ĩródeá dochodów
oraz áagodzenie skutków bezrobocia.

Zakres pomocy
Pomocy udziela siĊ z tytuáu podjĊcia lub rozwoju dziaáalnoĞci w zakresie:

usáug dla gospodarstw rolnych lub leĞnictwa;

usáug dla ludnoĞci;

drobnej wytwórczoĞci, rzemiosáa lub rĊkodzielnictwa;

robót i usáug budowlanych oraz instalacyjnych;

usáug turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem;

usáug transportowych;

usáug komunalnych;

przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leĞnych;

magazynowania lub przechowywania towarów;

10) wytwarzania materiaáów energetycznych z biomasy;
11) rachunkowoĞci, doradztwa lub usáug informatycznych.

Beneficjent
Osoba fizyczna: rolnik, maáĪonek rolnika lub domownik – w rozumieniu ustawy o
ubezpieczeniu spoáecznym rolników.

Kryteria dostĊpu
Pomoc moĪe byü przyznana, jeĪeli projekt:

1. jest uzasadniony ekonomicznie;
2. speánia wymagania wynikające z obowiązujących przepisów prawa, które

mają zastosowanie do tego projektu;

3. jest realizowany na obszarze wiejskim, wpáywa na zaspokojenie potrzeb

ludnoĞci wiejskiej lub turystów albo stwarza moĪliwoĞci zatrudnienia dla
ludnoĞci wiejskiej w danym regionie;

4. jest realizowany w ramach osi 4 uzyskaá akceptacjĊ odpowiedniej Lokalnej

Grupy Dziaáania.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ zwrotu czĊĞci kosztów kwalifikowalnych projektu.

Maksymalna wysokoĞü pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi i na jedno
gospodarstwo rolne nie moĪe przekroczyü 100 tys. zá.

Poziom pomocy
Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie 50% kosztów kwalifikowalnych
projektu.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 30 tys.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba beneficjentów - w podziale na: páeü, rodzaj (rolnik, maáĪonek rolnika,

domownik), wiek beneficjenta, rodzaj dziaáalnoĞci, województwa, wielkoĞü
ekonomiczna gospodarstwa rolnego);

2) caákowita wartoĞü inwestycji - w podziale na: páeü, rodzaj (rolnik, maáĪonek

rolnika, domownik), wiek beneficjenta, rodzaj dziaáalnoĞci, województwa,
wielkoĞü ekonomiczną gospodarstw rolnych);

3) liczba utworzonych lub zachowanych miejsc pracy - w podziale na: rodzaj

dziaáalnoĞci, województwa).

Nazwa dziaáania

Podstawowe usáugi dla gospodarki i ludnoĞci wiejskiej.

Kod dziaáania
321.

Podstawa prawna
Art. 56 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
BarierĊ rozwoju obszarów wiejskich stanowi brak podstawowych elementów
infrastruktury technicznej. Szczególne utrudnienia w tym zakresie wystĊpują w
najmniejszych miejscowoĞciach. Realizacja dziaáania stanowi uzupeánienie zakresu
inwestycji przewidzianych w ramach programów operacyjnych, wspóáfinansowanych
ze Ğrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF).

Cel dziaáania
Celem dziaáania jest poprawa warunków Īycia i prowadzenia dziaáalnoĞci
gospodarczej na obszarach wiejskich.

Zakres pomocy
Pomocy udziela siĊ na realizacjĊ projektów w zakresie:

1) zaopatrzenia w wodĊ i gospodarki Ğciekowej;
2) tworzenia systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych;
3) wytwarzania, przesyáania i dystrybucji energii elektrycznej oraz energii

wytworzonej ze Ĩródeá odnawialnych.

W przypadku tworzenia systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych
projekty bĊdą mogáy obejmowaü jedną lub wiĊcej miejscowoĞci w tych gminach, przy
czym wsparcie nie dotyczy wysypisk.
W przypadku zaopatrzenia w energiĊ elektryczną projekty bĊdą realizowane
w zakresie sieci niskiego napiĊcia.
Zakres pomocy obejmuje koszty inwestycyjne, w szczególnoĞci: zakup materiaáów
i wykonanie prac budowlano – montaĪowych, zakup niezbĊdnego wyposaĪenia.

Beneficjent
Jednostki samorządu terytorialnego, jednostki wykonujące zadania jednostek
samorządu terytorialnego, operatorzy sieci energetycznych.

Kryteria dostĊpu

1) Projekt realizowany jest w miejscowoĞciach gmin wiejskich albo miejsko –

wiejskich z wyáączeniem miast powyĪej 5 000 mieszkaĔców oraz z
uwzglĊdnieniem miast do 5 000 mieszkaĔców gmin miejskich;

2) W przypadku projektów dotyczących zaopatrzenia w wodĊ i gospodarki

Ğciekowej projekty mogą byü realizowane w miejscowoĞciach poniĪej 2 tys.
RLM.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ zwrotu czĊĞci kosztów kwalifikowalnych projektu (czĊĞci
poniesionych kosztów realizacji inwestycji).
Maksymalna wysokoĞü pomocy na realizacjĊ projektów w jednej gminie nie moĪe
przekroczyü:

1) 2,5 mln zá - na projekty w zakresie gospodarki wodno-Ğciekowej;
2) 200 tys. zá – na projekty w zakresie gospodarki odpadami;
3) 3 mln zá - na projekty w zakresie wytwarzania, przesyáania i dystrybucji

energii elektrycznej oraz ciepáa wytworzonego z odnawialnych Ĩródeá
energii.

Poziom pomocy
Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie 75 % kosztów kwalifikowalnych
inwestycji, a przypadku inwestycji generujących przychód – maksymalnie 50%.
Beneficjenci – jednostki samorządu terytorialnego albo jednostki wykonujące zadania
jednostek samorządu terytorialnego otrzymują wsparcie ze Ğrodków UE, a wymagany
krajowy wkáad Ğrodków publicznych, w wysokoĞci co najmniej 25 % kosztów
kwalifikowalnych projektu, moĪe pochodziü ze Ğrodków wáasnych.
Beneficjenci - operatorzy sieci energetycznych otrzymują pomoc pochodzącą
z publicznych Ğrodków wspólnotowych i krajowych.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba projektów inwestycyjnych objĊtych pomocą - w podziale na: projekty

z zakresu gospodarki wodno-Ğciekowej, gospodarki odpadami,
zaopatrzenia w energiĊ elektryczną, inne;

2) caákowita wartoĞü inwestycji - w podziale na: projekty z zakresu

gospodarki wodno-Ğciekowej, gospodarki odpadami, zaopatrzenia w
energiĊ elektryczną, inne;

3) wzrost mocy energetycznej dostarczanej do miejscowoĞci wiejskich.

Nazwa dziaáania

Odnowa i rozwój wsi.

Kod dziaáania
322.

Podstawa prawna
Art. 57 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r. w
sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Uzasadnienie
Realizacja dziaáania tworzy warunki dla rozwoju spoáeczno-ekonomicznego obszarów
wiejskich i aktywizacji ludnoĞci wiejskiej przez pomoc przyznawaną na realizacjĊ
projektów związanych z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej, w tym
utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego
wsi.

Cel dziaáania
Dziaáanie bĊdzie wpáywaü na poprawĊ jakoĞci Īycia na obszarach wiejskich przez
zaspokojenie potrzeb spoáecznych i kulturalnych mieszkaĔców wsi oraz promowanie
obszarów wiejskich. UmoĪliwi rozwój toĪsamoĞci spoáecznoĞci wiejskiej, zachowanie
dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpáynie na wzrost
atrakcyjnoĞci turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich.

Zakres pomocy
Pomocy udziela siĊ podmiotom z tytuáu inwestycji w zakresie:

1) remontu, przebudowy i wyposaĪenia obiektów peániących funkcje publiczne,

spoáeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe, w tym obiektów zabytkowych;

2) remontu, przebudowy i wyposaĪenia obiektów sáuĪących promocji obszarów

wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa kulturowego, tradycji,
sztuki lub kultury;

3) ksztaátowania przestrzeni publicznej;
4) budowy lub remontu, przebudowy publicznej infrastruktury związanej z

rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i spoáeczno-kulturalnych;

5) zakupu obiektów zabytkowych lub charakterystycznych dla tradycji budownictwa

w danym regionie oraz ich adaptacjĊ na cele publiczne;

6) odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników historii,

obiektów architektury sakralnej i miejsc pamiĊci.

Beneficjent
Gmina, instytucja kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorządu
terytorialnego, koĞcióá lub związek wyznaniowy, organizacja pozarządowa.

Kryteria dostĊpu
Pomoc moĪe byü przyznana, jeĪeli:

1. projekt realizowany jest w miejscowoĞciach gmin wiejskich albo miejsko –

wiejskich z wyáączeniem miast powyĪej 5 000 mieszkaĔców oraz z
uwzglĊdnieniem miast do 5 000 mieszkaĔców gmin miejskich;

2. projekt jest objĊty Planem Odnowy MiejscowoĞci, zgodnych ze strategią rozwoju

gminy lub studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy lub miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego;

3. projekt nie ma charakteru komercyjnego;
4. w przypadku gdy projekt realizowany bĊdzie na nieruchomoĞci nienaleĪącej do

beneficjenta, beneficjent posiada prawo do dysponowania tą nieruchomoĞcią
przez okres 7 lat po zakoĔczonej realizacji projektu;

5. beneficjent bĊdący organizacją pozarządową ma status organizacji poĪytku

publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaáalnoĞci
poĪytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r., Nr 96, poz. 873) dziaáa w
obszarze zbieĪnym z celami dziaáania w szczególnoĞci na rzecz aktywizacji
ludnoĞci, rozwoju oraz zachowania dziedzictwa kulturowego lub przyrodniczego.

6. projekt skáadany przez instytucjĊ kultury, dla której organizatorem jest

jednostka samorządu terytorialnego zostaá zaakceptowany przez tĊ jednostkĊ.

7. projekt realizowany w ramach osi 4 uzyskaá akceptacjĊ odpowiedniej Lokalnej

Grupy Dziaáania.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ zwrotu czĊĞci kosztów kwalifikowalnych projektu.

Maksymalna wysokoĞü pomocy na realizacjĊ projektów w jednej miejscowoĞci wynosi
500 tys. zá. w okresie realizacji Programu.

Poziom pomocy
Poziom pomocy wynosi maksymalnie 75% kosztów kwalifikowalnych projektu.

Beneficjenci – jednostki samorządu terytorialnego i instytucje kultury muszą mieü
zapewniony wkáad z krajowych Ğrodków publicznych w wysokoĞci co najmniej 25 %
kosztów kwalifikowalnych projektu, pochodzących ze Ĩródeá innych niĪ Ğrodki PROW.
Beneficjenci - organizacje pozarządowe, koĞcioáy i związki wyznaniowe otrzymują
pomoc pochodzącą z publicznych Ğrodków Unii Europejskiej i krajowych.

Nazwa dziaáania

Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstw.

Kod dziaáania
312.

Podstawa prawna
Art. 54 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r. w
sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).
Uzasadnienie
Jednym z podstawowych problemów obszarów wiejskich jest wysoki poziom
bezrobocia. Realizacja dziaáania tworzy warunki dla dywersyfikacji dziaáalnoĞci
gospodarczej i poprawy moĪliwoĞci zatrudnienia, przyczyniając siĊ tym samym do
zrównowaĪonego rozwoju ekonomiczno-spoáecznego obszarów wiejskich.
Cel dziaáania
Dziaáanie bĊdzie wpáywaü na wzrost konkurencyjnoĞci gospodarczej, rozwój
przedsiĊbiorczoĞci i rynku pracy, a w konsekwencji - poprawĊ jakoĞci Īycia na
obszarach wiejskich.
Zakres pomocy
Pomocy udziela siĊ podmiotom z tytuáu inwestycji związanych z tworzeniem lub
rozwojem mikroprzedsiĊbiorstw dziaáających w zakresie:

usáug dla gospodarstw rolnych lub leĞnictwa;

usáug dla ludnoĞci;

drobnej wytwórczoĞci, rzemiosáa lub rĊkodzielnictwa;

robót i usáug budowlanych oraz instalacyjnych;

usáug turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem;

usáug transportowych;

usáug komunalnych;

przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leĞnych;

magazynowania lub przechowywania towarów;

10) wytwarzania materiaáów energetycznych z biomasy;
11) rachunkowoĞci, doradztwa lub usáug informatycznych.

Beneficjent
Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowoĞci prawnej, która prowadzi dziaáalnoĞü jako mikroprzedsiĊbiorstwo
zatrudniające poniĪej 10 osób, i mające obrót nieprzekraczający równowartoĞci w zá
2 mln euro.

Kryteria dostĊpu
Pomoc moĪe byü przyznana, jeĪeli:

1) projekt jest uzasadniony ekonomicznie;
2) projekt speánia wymagania wynikające z obowiązujących przepisów prawa,

które mają zastosowanie do tego projektu;

3) projekt realizowany jest w miejscowoĞciach gmin wiejskich albo miejsko –

wiejskich z wyáączeniem miast powyĪej 5 000 mieszkaĔców oraz z
uwzglĊdnieniem miast do 5 000 mieszkaĔców gmin miejskich ;w których
znajduje siĊ siedziba przedsiĊbiorcy, a w przypadku inwestycji związanych
z nieruchomoĞcią decyduje poáoĪenie tej nieruchomoĞü (miejscowoĞci do
5 000 mieszkaĔców); kryterium to nie dotyczy grup producentów rolnych
oraz wstĊpnie uznanych grup owoców i warzyw i organizacji producentów
owoców i warzyw oraz podmiotów Ğwiadczących usáugi dla gospodarstw
rolnych lub leĞnictwa;

4) podmiot, który ubiega siĊ o nią prowadzi dziaáalnoĞü okreĞloną wg PKD, a

w przypadku usáug leĞnych koniecznym bĊdzie potwierdzenie wykonywania
danej dziaáalnoĞci;

5) beneficjent niebĊdący wáaĞcicielem nieruchomoĞci, której dotyczy projekt,

posiada prawo do dysponowania tą nieruchomoĞcią na cele okreĞlone w
projekcie przez okres 5 lat po zakoĔczeniu realizacji projektu;

6) projekt realizowany w ramach osi 4 uzyskaá akceptacjĊ odpowiedniej

Lokalnej Grupy Dziaáania.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc ma formĊ zwrotu czĊĞci kosztów kwalifikowalnych projektu.

Maksymalna wysokoĞü pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi nie moĪe
przekroczyü 500 tys. zá.

W przypadku przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leĞnych
maksymalna wysokoĞü pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi wynosi 100 tys.
zá.

Poziom pomocy
Poziom pomocy wynosi maksymalnie 50% kosztów kwalifikowalnych projektu.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.

Liczba beneficjentów
Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007 – 2013 wynosi 5 tys.
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

101

Oĝ 4 – LEADER.

Kod
4.

Podstawa prawna
Art. 61-65 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cel
Leader jest podejĞciem przekrojowym i partnerskim, umoĪliwiającym realizowanie i
osiągniĊcie celów osi trzeciej.
Celem osi czwartej jest przede wszystkim aktywizacja mieszkaĔców obszarów
wiejskich poprzez budowanie kapitaáu spoáecznego na wsi, a takĪe polepszenie
zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacja.
Pomocne w osiągniĊciu celów osi bĊdą równieĪ projekty wspóápracy.

Opis osi
Leader jest podejĞciem przekrojowym, które ma przyczyniü siĊ do aktywizacji
spoáecznoĞci wiejskich poprzez wáączenie partnerów spoáecznych i gospodarczych do
planowania i wdraĪania lokalnych inicjatyw.
Lokalne podejĞcie wpáywa na lepsze zdefiniowanie problemów obszaru i okreĞlenie
sposobów ich rozwiązania. Leader jest oddolnym partnerskim podejĞciem do rozwoju
obszarów wiejskich, realizowanym przez Lokalne Grupy Dziaáania (LGD), polegającym
na opracowaniu przez lokalną spoáecznoĞü wiejską Lokalnej Strategii Rozwoju (LSR)
oraz realizacji wynikających z niej innowacyjnych projektów áączących zasoby ludzkie,
naturalne, kulturowe, historyczne, itp., wiedzĊ i umiejĊtnoĞci przedstawicieli trzech
sektorów: publicznego, gospodarczego i spoáecznego. Przedstawiciele tych sektorów
tworzą partnerstwo trójsektorowe, czyli tzw. Lokalną GrupĊ Dziaáania, która wybiera
projekty, a ich realizacja przyczynia siĊ do osiągniĊcia celów wspólnie opracowanej
strategii.
Takie oddolne podejĞcie wzmocni spójnoĞü podejmowanych lokalnie decyzji,
podniesie jakoĞü zarządzania i przyczyni siĊ do wzmocnienia kapitaáu spoáecznego w
spoáecznoĞciach wiejskich, a takĪe skáoni do stosowania innowacyjnych rozwiązaĔ w
zakresie rozwoju danego obszaru. W ramach podejĞcia Leader bĊdzie równieĪ
wspierana dziaáalnoĞü Lokalnych Grup Dziaáania, w tym realizowane przez nie
projekty wspóápracy.

102

Te wszystkie elementy podejĞcia Leader, bĊdą sprzyjaü lepszemu wdroĪeniu i
absorpcji Ğrodków w ramach osi 3, której charakter dziaáaĔ i jej podstawowy cel
odpowiada idei tworzenia LSR.
Realizacja osi 4 w dáuĪszej perspektywie czasowej przyczyni siĊ do osiągniĊcia celów
osi trzeciej.

Beneficjenci
Dla dziaáania 4.1. Lokalne Strategie Rozwoju – poprawa jakoĞci Īycia oraz
róĪnicowanie dziaáalnoĞci na obszarach wiejskich:

1) projekty z zakresu dziaáaĔ osi 3 - beneficjenci okreĞleni dla poszczególnych

dziaáaĔ osi 3;

2) inne projekty, niekwalifikujące siĊ do udzielenia pomocy w ramach dziaáaĔ

osi 3, ale przyczyniające siĊ do osiągniĊcia celów osi 3, tj. poprawy jakoĞci
Īycia lub wiĊkszego zróĪnicowania dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarze
dziaáania LGD – osoby fizyczne i prawne, organizacje pozarządowe, związki
wyznaniowe i koĞcioáy.

Dla dziaáania 4.2. Wspóápraca miĊdzyregionalna i miĊdzynarodowa i dziaáania 4.3.
Nabywanie umiejĊtnoĞci, aktywizacja i koszty bieĪące lokalnych grup dziaáania – LGD.

Forma i wysokoĞü pomocy
Dla dziaáania 4.1 Lokalne Strategie Rozwoju – poprawa jakoĞci Īycia oraz
róĪnicowanie dziaáalnoĞci na obszarach wiejskich:

1) projekty z zakresu dziaáaĔ osi 3 – pomoc jednorazowa, moĪliwoĞü realizacji

projektu w etapach, wysokoĞü pomocy taka jak okreĞlono dla dziaáaĔ osi 3;

2) inne projekty, niekwalifikujące siĊ do udzielenia pomocy w ramach dziaáaĔ

osi 3 programów przewidzianych w ramach Narodowych Strategicznych
Ram Odniesienia (NSRO), ale przyczyniających siĊ do osiągniĊcia celów osi
3, tj. poprawy jakoĞci Īycia lub wiĊkszego zróĪnicowania dziaáalnoĞci
gospodarczej na obszarze dziaáania LGD – zobowiązanie jednorazowe,
moĪliwoĞü realizacji projektu w etapach, wysokoĞü pomocy uzaleĪniona od
rodzaju beneficjenta.

Dla dziaáania 4.2. Wspóápraca miĊdzyregionalna i miĊdzynarodowa - pomoc
jednorazowa, moĪliwoĞü realizacji projektu w etapach; 100% kosztów
kwalifikowalnych.
Dla dziaáania 4.3. Nabywanie umiejĊtnoĞci, aktywizacja i koszty bieĪące lokalnych
grup dziaáania - pomoc jednorazowa z wielokrotną páatnoĞcią; moĪliwoĞü realizacji
projektu w etapach; pomoc páatna na rachunek bankowy LGD lub rachunek
wskazany przez LGD; 100% kosztów kwalifikowalnych.
Po kaĪdym roku realizacji przez LGD Lokalnej Strategii Rozwoju, Samorząd
Województwa dokonuje weryfikacji - na podstawie záoĪonych wniosków o páatnoĞü i

103

zgodnoĞci zrealizowanych dziaáaĔ z przedáoĪonym i zaakceptowanym Rocznym
Planem Finansowym (RPF) realizacji przez LGD Lokalnej Strategii Rozwoju. Po 3
latach wdraĪania Samorząd Województwa dokona weryfikacji wydatkowania Ğrodków
przez LGD i ich zgodnoĞci z Lokalną Strategią Rozwoju.

Poziom wsparcia
Udziaá Ğrodków Unii Europejskiej z EFRROW i krajowych Ğrodków publicznych w
finansowaniu realizacji dziaáaĔ w:

1) osi 3: 75% do 25%
2) osi 4: 80% do 20%

ZasiĊg geograficzny
Obszary dziaáania Lokalnych Grup Dziaáania.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba Lokalnych Grup Dziaáania - w podziale na: województwa i

zestawienie dziaáaĔ realizowanych przez poszczególne LGD;

2) caákowita powierzchnia obszaru objĊta dziaáalnoĞcią Lokalnych Grup

Dziaáania - w podziale na LGD, województwa [ km

];

3) caákowita liczba ludnoĞci Īyjąca na obszarach objĊtych dziaáalnoĞcią

Lokalnych Grup Dziaáania - w podziale na LGD i województwa;

4) liczba projektów w ramach osi 4 Leader realizowanych w ramach Lokalnych

Grup Dziaáania - w podziale na LGD i województwo;

5) liczba projektów realizowanych przez podmioty ubiegające siĊ o

finansowanie poprzez LGD i realizujących cele osi 3 - w podziale na: LGD i
województwa;

6) liczba projektów wspóápracy realizowanych w poszczególnych LGD w

ramach osi 4 Leader - w podziale na: LGD i na województwa.

104

DZIA

àANIA OSI 4.

Nazwa dziaáania

Lokalne Strategie Rozwoju – poprawa jakoĞci Īycia oraz róĪnicowanie

dziaáalnoĞci na obszarach wiejskich.

Kod dziaáania
4.1.3.

Podstawa prawna
Art. 61-64 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cel dziaáania
Celem dziaáania jest obsáuga wnioskodawców skáadających projekty zgodne z Lokalną
Strategią Rozwoju przyjĊtą przez LGD i zatwierdzoną przez Samorząd Województwa.
Wnioski te mogą dotyczyü projektów kwalifikujących siĊ do udzielenia pomocy w
ramach dziaáaĔ osi 3 JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki
wiejskiej oraz innych projektów, niekwalifikujących siĊ do wsparcia w ramach dziaáaĔ
osi 3 JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej, ale
przyczyniających siĊ do osiągniĊcia celów tej osi, tj. poprawy jakoĞci Īycia i/lub
wiĊkszego zróĪnicowania dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarze dziaáania LGD.

Procedura i czas wyboru Lokalnych Grup Dziaáania, w tym kryteria wyboru

1. LGD bĊdzie musiaáo speániaü nastĊpujące wymagania:

1) Kryteria dostĊpu dla LGD:

a) partnerstwo trójsektorowe skáadające siĊ z przedstawicieli sektora

publicznego, gospodarczego i spoáecznego,

b) na poziomie decyzyjnym partnerstwa przynajmniej 50% stanowią

partnerzy gospodarczy i spoáeczni, w tym przedstawiciele
spoáeczeĔstwa obywatelskiego, w szczególnoĞci: rolnicy, kobiety
wiejskie, máodzi ludzie oraz ich stowarzyszenia,

c) LGD przygotowuje Lokalną StrategiĊ Rozwoju; obszar objĊty strategią

LGD jest spójny i obejmuje gminy wiejskie lub miejsko-wiejskie, z
wyáączeniem miast powyĪej 20 tys. mieszkaĔców; dla spójnoĞci obszaru
objĊtego strategią dopuszcza siĊ wáączenie gmin miejskich do 20 tys.
mieszkaĔców,

105

d) obszar, na którym jest realizowana LSR, liczy co najmniej 10 tys. i nie

wiĊcej niĪ 150 tys. mieszkaĔców,

e) dopuszcza siĊ moĪliwoĞü dziaáania wyáącznie jednej LGD na danym

obszarze,

f) LGD musi posiadaü potencjaá administracyjny do zarządzania Ğrodkami

publicznymi i zapewnienia zadowalającego funkcjonowania partnerstwa

2) Kryteria wyboru lub oceny LGD:

a) 80% kryteria ogólne wyboru LGD okreĞlone na poziomie krajowym,

b) 20% kryteria wyboru LGD okreĞlone regionalnie - zgodne ze strategią i

priorytetami danego województwa.

2. Wybór Lokalnych Grup Dziaáania
Umowy z wybranymi Lokalnymi Grupami Dziaáania zostaną podpisane przez
odpowiedni samorząd województwa na podstawie uchwaáy Regionalnego Komitetu
ds. Leader (RKL).
Po 3 latach od rozpoczĊcia realizacji PROW przewiduje siĊ weryfikacjĊ dziaáalnoĞci
LGD pod wzglĊdem realizacji LSR oraz potencjaáu organizacyjno-administracyjnego i
drugi nabór wniosków LGD. JeĪeli dziaáania realizowane przez LGD nie byáyby zgodne
z LSR lub zaplanowane w ramach strategii cele i dziaáania nie zostaáyby osiągniĊte,
wówczas niewykorzystane przez LGD Ğrodki finansowe mogáyby zostaü przesuniĊte
na rzecz LGD wybranych w drugim naborze. Ponadto, na podstawie wyników
przeprowadzonej oceny, LGD bĊdą mogáy ubiegaü siĊ do Instytucji Zarządzającej o
delegowanie im okreĞlonych funkcji wdroĪeniowych.

Planowana liczba Lokalnych Grup Dziaáania
Liczba Lokalnych Grup Dziaáania bĊdzie siĊ zwiĊkszaü w miarĊ wdraĪania osi 4
Leader. MoĪna szacowaü, iĪ liczba Lokalnych Grup Dziaáania bĊdzie wynosiáa pod
koniec okresu programowania w latach 2007-2013 co najmniej 200 LGD.

Planowany procentowy udziaá obszarów wiejskich objĊtych zakresem
dziaáania Lokalnych Strategii Rozwoju
ZaangaĪowanie w realizacjĊ osi 4 Leader bĊdzie siĊ zwiĊkszaü w miarĊ jej wdraĪania.
Szacuje siĊ, iĪ pod koniec realizacji PROW podejĞciem Leader bĊdzie objĊte ok. 50%
obszarów wiejskich speániających kryteria okreĞlone dla tego podejĞcia.

Zasady wyboru projektów przez Lokalne Grupy Dziaáania oraz zakres
pomocy
LGD na podstawie umowy na realizacjĊ Lokalnej Strategii Rozwoju m.in.:

1) rozpowszechnia zaáoĪenia zatwierdzonej LSR;

106

2) upowszechnia informacje o warunkach i zasadach udzielania pomocy na

realizacjĊ projektów przedkáadanych przez wnioskodawców, kryteriach
wyboru projektów oraz sposobie naboru wniosków o pomoc;

3) ogáasza i prowadzi nabór wniosków o pomoc z obszaru dziaáania LGD.

Wnioski o pomoc, kwalifikujące siĊ do udzielenia pomocy w ramach osi 4 Leader,
mogą dotyczyü tylko dziaáaĔ i projektów zgodnych z LSR, przyjĊtą przez LGD i
zatwierdzoną przez Samorząd Województwa. Wnioski te mogą dotyczyü:

1) projektów kwalifikujących siĊ do udzielenia pomocy w ramach dziaáaĔ osi 3

JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej –
w tym przypadku projekty muszą speániaü kryteria wyboru okreĞlone w
PROW lub kryteria dodatkowe okreĞlone w LSR przyjĊtej przez LGD;

2) projektów przyczyniających siĊ do poprawy jakoĞci Īycia lub zróĪnicowania

dziaáalnoĞci gospodarczej na obszarze dziaáania LGD, które nie kwalifikują
siĊ do wsparcia w ramach dziaáaĔ osi 3 JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich
i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej, dla których wielkoĞci pomocy nie
przekracza 25 tys. zá.

Zasady finansowania LGD
Zaliczka ze Ğrodków krajowych, w wysokoĞci 20% Ğrodków okreĞlonych w Rocznym
Planie Finansowym (RPF), moĪe byü udzielona kaĪdego roku realizacji PROW LGD,
która ustanowi odpowiednie zabezpieczenie zaliczki. Kolejny wniosek o zaliczkĊ moĪe
byü záoĪony przez LGD po rozliczeniu minimum 70% poprzedniej zaliczki.
LGD skáada wniosek o páatnoĞü w Samorządzie Województwa, z którym podpisaáa
umowĊ na realizacjĊ Lokalnej Strategii Rozwoju - po kaĪdym etapie lub roku
realizacji Rocznego Planu Finansowego (RPF), który jest zgodny z Lokalną Strategią
Rozwoju. W dniu skáadania przez LGD ostatniego wniosku o páatnoĞü w ramach
Rocznego Planu Finansowego musi byü rozliczona zaliczka przyznana na jego
realizacjĊ tego RPF.

Typ pomocy
Tak jak okreĞlono dla dziaáaĔ osi 3. Natomiast dla projektów przyczyniających siĊ do
realizacji celów osi 3, ale niekwalifikujących siĊ do wsparcia w ramach dziaáaĔ osi 3
okreĞlonych w PROW 2007-2013, tak jak okreĞlono w rozporządzeniu wykonawczym
dla osi Leader.

Kryteria demarkacyjne z finansowaniem z funduszy strukturalnych
Tak jak okreĞlono dla dziaáaĔ osi 3.
Dla projektów przyczyniających siĊ do realizacji celów osi 3, ale niekwalifikujących siĊ
do wsparcia w ramach dziaáaĔ osi 3 okreĞlonych w PROW 2007-2013 i programów

107

przewidzianych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO),
kryterium demarkacyjnym bĊdzie zakres pomocy oraz rodzaj beneficjenta.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba Lokalnych Grup Dziaáania - w podziale na: województwa i

zestawienie dziaáaĔ realizowanych przez poszczególne LGD;

2) caákowita powierzchnia obszaru objĊta dziaáalnoĞcią Lokalnych Grup

Dziaáania - w podziale na: LGD i województwa [km

];

3) liczba projektów realizowanych przez podmioty ubiegające siĊ o

finansowanie poprzez LGD i realizujących cele osi 3 JakoĞü Īycia na
obszarach wiejskich i róĪnicowanie gospodarki wiejskiej - w podziale na:
LGD i województwa.

4) caákowita liczba ludnoĞci Īyjąca na obszarach objĊtych dziaáalnoĞcią

Lokalnych Grup Dziaáania - w podziale na LGD i województwa;

5) liczba projektów w ramach osi 3 JakoĞü Īycia na obszarach wiejskich i

róĪnicowanie gospodarki wiejskiej realizowanych przez Lokalne Grupy
Dziaáania - w podziale na: LGD i województwa.

108

Nazwa dziaáania

Wspóápraca miĊdzyregionalna i miĊdzynarodowa.

Kod dziaáania
4.2.
Podstawa prawna
Art. 65 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).
Opis dziaáania
Pomocą objĊte są projekty dotyczące wspóápracy miĊdzyregionalnej i
miĊdzynarodowej, które kwalifikują siĊ w ramach przedáoĪonych przez LGD i
zatwierdzonych przez Samorząd Województwa Rocznych Planów Finansowych (RPF).
JeĪeli w Rocznym Planie Finansowym zawarty zostaá projekt wspóápracy nie
uwzglĊdniony wczeĞniej w LSR, wówczas Samorząd Województwa, zatwierdzając
Roczny Plan Finansowy, informuje o takim projekcie wspóápracy Instytucje
Zarządzającą. Instytucje Zarządzającą prowadzi bazĊ danych projektów dotyczących
wspóápracy i przesyáa informacje nt. zatwierdzonych do realizacji miĊdzynarodowych
projektów wspóápracy do Komisji Europejskiej.
Zasady, czas i kryteria wyboru projektów wspóápracy miĊdzyregionalnej i
miĊdzynarodowej
Projekty wspóápracy są realizowane i rozliczane przez LGD zgodnie z zatwierdzonym
przez Samorząd Województwa Rocznym Planem Finansowym.
Projekt wspóápracy realizowany przez LGD nie moĪe polegaü jednie na wymianie
doĞwiadczeĔ, ale musi równieĪ zakáadaü realizacjĊ wspólnych dziaáaĔ przez
partnerów biorących udziaá w tym projekcie i opieraü siĊ o lokalne zasoby.
Przynajmniej jeden spoĞród partnerów biorących udziaá w projekcie wspóápracy musi
byü Lokalną Grupą Dziaáania wybraną w ramach realizacji zaáoĪeĔ osi 4 Leader. Tylko
koszty związane z uczestnictwem tego partnera w projekcie są kosztem
kwalifikowalnym i mogą byü pokryte ze Ğrodków tej osi.
Koszty związane z planowaniem i przygotowaniem projektu wspóápracy, tj. koszty
organizacji spotkania partnerów w celu poszukiwania partnerów, zapoznania siĊ i
ustalenia warunków projektu wspóápracy są uznawane za koszt kwalifikowalny i
powinny stanowiü integralną czĊĞü projektu wspóápracy

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba projektów wspóápracy realizowanych w poszczególnych LGD

w ramach osi 4 Leader - w podziale na: LGD i na województwa;

2) liczba LGD, które realizują projekty wspóápracy.

109

Nazwa dziaáania

Nabywanie umiejĊtnoĞci, aktywizacja i koszty bieĪące lokalnych grup dziaáania.

Kod dziaáania
4.3.

Podstawa prawna
Art. 63 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFFROW) (Dz. Urz. UE L 277, str. 1
z 21.10.2005).

Cel dziaáania
Dziaáanie ma na celu zapewnienie sprawnej i efektywnej pracy Lokalnych Grup
Dziaáania wybranych w ramach realizacji osi 4 Leader. W ramach dziaáania udzielana
jest pomoc w formie pokrycia kosztów bieĪących LGD, doskonalenia zawodowego
osób biorących udziaá w przygotowywaniu lub wdraĪaniu Lokalnej Strategii Rozwoju
oraz prowadzenia na obszarze dziaáania LGD dziaáaĔ aktywizujących w celu
zaangaĪowanie spoáecznoĞci lokalnej w rozwój obszaru.

Uzasadnienie
Realizacja dziaáania umoĪliwi Lokalnym Grupom Dziaáania sprawne funkcjonowanie,
a poprzez dziaáania aktywizujące prowadzone na danym obszarze przyczyni siĊ do
zaangaĪowania spoáecznoĞci lokalnej w rozwój obszaru.

Udziaá kosztów bieĪących w budĪecie Lokalnej Grupy Dziaáania
Koszty bieĪące Lokalnej Grupy Dziaáania mogą stanowiü maksymalnie 20%
wszystkich przeprowadzonych przez LGD dziaáaĔ.

WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba przeprowadzonych dziaáaĔ przez LGD z zakresu nabywania

umiejĊtnoĞci i aktywizacji;

2) liczba uczestników przeprowadzonych dziaáaĔ przez LGD.

110

Nazwa dziaáania

Pomoc techniczna

Cel dziaáania

1) UmoĪliwienie sprawnego funkcjonowania podmiotów odpowiedzialnych za

zarządzanie, wdraĪanie, kontrolĊ, monitoring i ocenĊ PROW;

2) Zapewnienie warunków efektywnego dziaáania Komitetu Monitorującego i

Komitetu Sterującego oraz ich grup (zespoáów) roboczych;

3) wdroĪenie sprawnego i efektywnego funkcjonowania systemu informacji o

PROW i jego promocji.

Opis dziaáania
W ramach dziaáania realizowane bĊdą nastĊpujące dwa schematy:

Schemat I: Wzmocnienie systemu zarządzania, monitorowania, kontroli i
oceny stopnia realizacji Programu
W celu zapewnienia skutecznej realizacji dziaáaĔ PROW konieczne jest odpowiednie
przygotowanie wszystkich uczestników procesu jego wdraĪania oraz zapewnienie im
optymalnych warunków wykonywania powierzonych zadaĔ. W szczególnoĞci istotnym
jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia dla instytucji odpowiedzialnych za
zarządzanie, wdraĪanie, monitorowanie i ocenĊ oraz kontrolĊ realizacji PROW.

Schemat II: Dziaáania informacyjne i promocyjne
W celu zapewnienia jak najlepszej promocji PROW, pogáĊbienie wiedzy na temat
zasad jego dziaáania oraz moĪliwoĞci i sposobów otrzymania pomocy i bieĪącego
informowania o przebiegu jego realizacji niezbĊdna wydaje siĊ znajomoĞü zagadnieĔ
związanych z PROW wĞród spoáeczeĔstwa, co znacząco wpáynie na korzystny
wizerunek i akceptacjĊ PROW, a takĪe przyczyni siĊ do szybszej i skuteczniejszej
absorpcji Ğrodków finansowych.

Beneficjenci
Pomoc finansowa udzielona zostanie instytucjom bezpoĞrednio zaangaĪowanym w
proces realizacji Programu i realizującym okreĞlone zadania wynikające z Programu.

Instytucja Zarządzająca - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi;
Agencja Páatnicza – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa;
jednostki zaangaĪowane we wdraĪanie PROW:
1) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) lub jednostki

którym delegowano okreĞlone funkcje w zakresie PROW;

2) Ministerstwo Finansów;
3) urzĊdy marszaákowskie lub wojewódzkie Samorządowa Jednostka

Organizacyjna;

111

4) Agencja Rynku Rolnego (ARR);
5) ogólnopolskie organizacje spoáeczno-zawodowe rolników;
6) izby rolnicze;
7) inne jednostki zaangaĪowane we wdraĪanie PROW.

Forma i wysokoĞü pomocy
Pomoc bĊdzie udzielana na zasadzie zwrotu poniesionych kosztów (z moĪliwoĞcią
uzyskania zaliczki). Projekty mogą byü realizowane w kilku etapach.

Poziom wsparcia
Poziom pomocy udzielanej beneficjentowi moĪe wynosiü maksymalnie 100%
wysokoĞci kosztów kwalifikowalnych.

Kryteria dostĊpu i wyboru projektów

kryteria dostĊpu

1) projekt jest zgodny z celami dziaáania;
2) projekt obejmuje koszty zgodne z zakresem kosztów kwalifikowalnych;
3) okres realizacji projektu jest zgodny z okresem realizacji PROW -

przewiduje siĊ moĪliwoĞü skrócenia okresu realizacji z powodu koniecznoĞci
koniecznoĞci rozliczenia Ğrodków Unii Europejskiej.

B – kryteria wyboru

zgodnoĞü z priorytetami okreĞlanymi przez Komitet Sterujący, które mogą

róĪnicowaü projekty na finansowane w I kolejnoĞci oraz w miarĊ
dostĊpnych Ğrodków w oparciu o typ projektu, beneficjenta i zasiĊg
terytorialny projektu;

decyduje kolejnoĞü záoĪenia poprawnego wniosku, o ile priorytety przyjĊte

przez KS nie stanowią inaczej.

ZasiĊg geograficzny
Caáy kraj.
Liczba beneficjentów
Zgodnie z kategoriami beneficjentów wymienionymi w pkt 3.
WskaĨniki monitorowania

WskaĨniki produktu:

1) liczba projektów;
2) koszty projektów;
3) Ğrednia liczba osób zatrudnionych przy realizacji wniosku z pomocy

technicznej w danym roku;

4) kwota wydatków w schemacie I i schemacie II na wynagrodzenia, zakup

sprzĊtu, szkolenia, akcje promocyjne i informacyjne.

113

4. BUDĩET PROW 2007 – 2013
WstĊpne alokacje na dziaáania PROW 2007 – 2013.

Oĝ I (wspóáfinansowanie 75%)

Proponowana wysokoĞü Ğrodków przeznaczona na realizacjĊ

dziaáania [EUR] RAZEM 2007 - 2013

Kod

dziaáania

Nazwa dziaáania

Razem

EFRROW

111

Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych
w rolnictwie i leĞnictwie

50 000 000,00

37 500 000,00

12 500 000,00

112

Uáatwianie startu máodym rolnikom

440 000 000,00

330 000 000,00

110 000 000,00

113

Renty strukturalne

2 187 600 000,00

1 640 700 000,00

546 900 000,00

121

Modernizacja gospodarstw rolnych

1 650 000 000,00

1 237 500 000,00

412 500 000,00

123

ZwiĊkszanie wartoĞci dodanej podstawowej

produkcji rolnej i leĞnej

1 100 000 000,00

825 000 000,00

275 000 000,00

125

Poprawianie i rozwijanie infrastruktury
związanej z rozwojem i dostosowaniem

rolnictwa i leĞnictwa

629 933 333,33

472 450 000,00

157 483 333,33

132

Uczestnictwo rolników w systemach jakoĞci
ĪywnoĞci

120 000 000,00

90 000 000,00

30 000 000,00

133

Dziaáania informacyjne i promocyjne

30 000 000,00

22 500 000,00

7 500 000,00

142

Grupy producentów rolnych

140 000 000,00

105 000 000,00

35 000 000,00

114

Korzystanie z usáug doradczych przez

rolników i posiadaczy lasów

400 000 000,00

300 000 000,00

100 000 000,00

Zobowiązania z okresu 2004-2006 dla

dziaáania "Wspieranie gospodarstw

niskotowarowych"

440 000 000,00

330 000 000,00

110 000 000,00

RAZEM O

Ğ I

7 187 533 333,33

5 390 650 000,00

1 796 883 333,33

Oĝ II (wspóáfinansowanie 80%)

Proponowana wysokoĞü Ğrodków przeznaczona na realizacjĊ

dziaáania [EUR] RAZEM 2007 - 2013

Kod

dziaáania

Nazwa dziaáania

Razem

EFRROW

211,

212

Wspieranie gospodarowania na obszarach
górskich i innych obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania (ONW)

2 448 750 000,00

1 959 000 000,00

489 750 000,00

213

PáatnoĞci dla obszarów Natura 2000 oraz

związanych z wdraĪaniem Ramowej

Dyrektywy Wodnej

550 000 000,00

440 000 000,00

110 000 000,00

214

Program rolnoĞrodowiskowy (páatnoĞci

rolnoĞrodowiskowe)

1 753 750 000,00

1 403 000 000,00

350 750 000,00

221,

223

Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie
gruntów innych niĪ rolne

653 500 000,00

522 800 000,00

130 700 000,00

226

Odtwarzanie potencjaáu produkcji leĞnej

zniszczonego przez katastrofy i wprowadzanie
instrumentów zapobiegawczych

140 000 000,00

112 000 000,00

28 000 000,00

RAZEM O

Ğ II

5 546 000 000,00

4 436 800 000,00

1 109 200 000,00

114

Oĝ III (wspóáfinansowanie 75%)

Proponowana wysokoĞü Ğrodków przeznaczona na realizacjĊ

dziaáania [EUR] RAZEM 2007 - 2013

Kod

dziaáania

Nazwa dziaáania

Razem

EFRROW

311

RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci
nierolniczej

345 580 000,00

259 185 000,00

86 395 000,00

321

Podstawowe usáugi dla gospodarki i ludnoĞci
wiejskiej

1 471 440 320,00

1 103 580 240,00

367 860 080,00

322

Odnowa i rozwój wsi

589 580 000,00

442 185 000,00

147 395 000,00

312

Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstw

1 023 583 888,00

767 687 916,00

255 895 972,00

RAZEM O

Ğ III

3 430 184 208,00

2 572 638 156,00

857 546 052,00

311

realizacja LEADER'em

126 750 000,00

101 400 000,00

25 350 000,00

322

realizacja LEADER'em

234 000 000,00

187 200 000,00

46 800 000,00

312

realizacja LEADER'em

126 750 000,00

101 400 000,00

25 350 000,00

RAZEM w tym oĞ IV

487 500 000,00

390 000 000,00

97 500 000,00

Oĝ IV (wspóáfinansowanie 80%)

Proponowana wysokoĞü Ğrodków przeznaczona na realizacjĊ

dziaáania [EUR] RAZEM 2007 - 2013

Kod

dziaáania

Nazwa dziaáania

Razem

EFRROW

Lokalne Strategie Rozwoju – poprawa jako

Ğci Īycia oraz róĪnicowanie dziaáalnoĞci na obszarach wiejskich w tym:

- wkáad z osi 3

487 500 000,00

390 000 000,00

97 500 000,00

4.1.3

- wkáad z osi 4

151 500 000,00

121 200 000,00

30 300 000,00

4.21

Wspóápraca miĊdzyregionalna i
miĊdzynarodowa

15 000 000,00

12 000 000,00

3 000 000,00

1. Koszty bieĪące lokalnych grup dziaáania

100 000 000,00

80 000 000,00

20 000 000,00

2. Nabywanie umiejĊtnoĞci

3 500 000,00

2 800 000,00

700 000,00

4.3

3. Aktywizacja lokalnych grup dziaáania

30 000 000,00

24 000 000,00

6 000 000,00

RAZEM tylko OĞ IV

300 000 000,00

240 000 000,00

60 000 000,00

RAZEM z kwotami na OĞ III

787 500 000,00

630 000 000,00

157 500 000,00

Proponowana wysokoĞü Ğrodków przeznaczona na realizacjĊ

dziaáania [EUR] RAZEM 2007 - 2013

Kod

dziaáania

Nazwa dziaáania

Razem

EFRROW

Pomoc Techniczna (wspóáfinansowanie 75%)

266 600 000,00

199 950 000,00

66 650 000,00

RAZEM PROW 2007-2013

17 217 817 541,33 13 230 038 156,00

3 987 779 385,33

115

5. SYSTEM ZARZĄDZANIA I KONTROLI

Zarządzanie Programem oraz jego wdroĪenie odbywa siĊ zgodne z rozporządzeniem
Rady (WE) Nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej
polityki rolnej oraz rozporządzeniem Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeĞnia
2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz
Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).
W realizacjĊ Programu bezpoĞrednio zaangaĪowane są nastĊpujące jednostki:
instytucja zarządzająca, agencja páatnicza oraz jednostki wdraĪające, którym
powierzane są zadania związane z realizacją programu.

Instytucja zarządzająca

Instytucją zarządzającą Programem jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Do zadaĔ Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako instytucji zarządzającej naleĪy
zapewnienie efektywnoĞci, skutecznoĞci i prawidáowoĞci zarządzania Programem, a w
szczególnoĞci:

1) zapewnienie, Īe operacje są wybierane do finansowania zgodnie z

kryteriami mającymi zastosowanie do programu rozwoju obszarów
wiejskich;

2) zapewnienie istnienia systemu zapisu i utrzymania, w formie

skomputeryzowanej, informacji statystycznych dotyczących wdraĪania do
celów monitorowania i oceny Programu;

3) monitorowanie Programu;
4) zapewnienie, Īe beneficjenci oraz inne podmioty zaangaĪowane w

realizacjĊ operacji są poinformowani o:

a) swoich obowiązkach wynikających z udzielonej pomocy oraz

prowadzą oddzielny system rachunkowoĞci albo korzystają z
odpowiedniego kodu rachunkowego dla wszystkich transakcji
związanych z operacją;

b) wymogach dotyczących dostarczania danych do instytucji

zarządzającej oraz zapisywania danych wyjĞciowych i dotyczących
rezultatów;

5) zapewnienie przeprowadzania ocen Programu, zgodnie ze Wspólnotowymi

Zasadami Monitorowania i Oceny oraz ich przedkáadanie wáaĞciwym
organom krajowym i Komisji Europejskiej;

6) prowadzenie komitetu monitorującego i przekazywanie temu komitetowi

informacji niezbĊdnych do monitorowania realizacji celów Programu;

7) zapewnienie wypeánienia obowiązków w zakresie dotyczącym

rozpowszechniania informacji na temat krajowego planu strategicznego,
Programu i wkáadu Unii Europejskiej;

116

9) sporządzanie rocznych sprawozdaĔ z postĊpu wdraĪania Programu oraz,

po zatwierdzeniu przez komitet monitorujący, przedkáadanie ich Komisji;

10)zapewnienie bieĪącej oceny realizacji Programu;
11)zapewnienie, Īe agencja páatnicza otrzymuje wszystkie niezbĊdne

informacje, w szczególnoĞci dotyczące stosowanych procedur oraz
wszelkich przeprowadzonych kontroli w odniesieniu do operacji wybranych
do finansowania, przed dokonaniem páatnoĞci;

12)przechowywanie i udostĊpnianie wáaĞciwym organom krajowym i Unii

Europejskiej dokumentów związanych z wykonywaniem jego zadaĔ jako
instytucji zarządzającej.

Agencja páatnicza

RolĊ agencji páatniczej bĊdzie peániü Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa, na podstawie uzyskanej akredytacji.

Do zadaĔ jako agencji páatniczej naleĪy w szczególnoĞci:

1) zapewnienie, aby kwalifikowalnoĞü wniosków, procedura przyznawania

pomocy oraz zgodnoĞü wniosków z zasadami okreĞlonymi w przepisach
Unii Europejskiej, podlegaáy kontroli przed dokonaniem páatnoĞci;

2) dokonywanie páatnoĞci na rzecz beneficjentów ze Ğrodków EFFROW oraz

ich ksiĊgowanie;

3) zapewnienie przeprowadzania przez jednostki wdraĪające kontroli

administracyjnych oraz kontroli na miejscu;

4) przedkáadanie w terminie wymaganych dokumentów w odpowiedniej

formie zgodnie z zasadami okreĞlonymi w przepisaü Unii Europejskiej;

5) gromadzenie i przechowywanie w formie elektronicznej informacji

statystycznych dotyczących realizacji Programu - w zakresie zadaĔ agencji
páatniczej;

6) przygotowywanie planów wydatków, zapotrzebowaĔ na Ğrodki Programu i

monitorowanie ich wykorzystania;

7) przeciwdziaáanie, wykrywanie i informowanie o nieprawidáowoĞciach;
8) poĞwiadczanie, sporządzanie i przekazywanie jednostce koordynującej

deklaracji wydatków;

9) dochodzenie naleĪnoĞci z tytuáu dokonanych páatnoĞci w ramach

Programu;

10)przechowywanie i udostĊpnianie instytucji zarządzającej oraz wáaĞciwym

organom krajowym i Unii Europejskiej dokumentów związanych z
wykonywaniem zadaĔ agencji páatniczej.

Agencja páatnicza moĪe delegowaü przypisane jej zadania zgodnie z art.6
Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie
finansowania wspólnej polityki rolnej.

117

Jednostki wdraĪające

Instytucja Zarządzająca dokonuje wyboru jednostek, którym powierza zadania
dotyczące wdraĪania Programu.

Do zadaĔ jednostki wdraĪającej naleĪy w szczególnoĞci:

1) przyjmowanie i ocena wniosków o pomoc;
2) dokonywanie wyboru operacji do finansowania zgodnie z kryteriami

mającymi zastosowanie do Programu;

3) zawieranie umów lub wydawanie decyzji dotyczących przyznania pomocy

finansowej, z wyáączeniem projektów w zakresie pomocy technicznej,
których beneficjentami są Instytucja Zarządzająca lub Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa;

4) przyjmowanie i ocena wniosków o páatnoĞü;
5) przygotowywanie i przekazywanie agencji páatniczej wszystkich

niezbĊdnych informacji, w szczególnoĞci dotyczących stosowanych
procedur oraz wszelkich przeprowadzonych kontroli w odniesieniu do
operacji wybranych do finansowania, równieĪ przed dokonaniem páatnoĞci;

6) przekazywanie agencji páatniczej sprawozdaĔ z realizacji zadaĔ w zakresie

kontroli administracyjnych i kontroli na miejscu;

7) przekazywanie agencji páatniczej dokumentów niezbĊdnych do dokonania

wypáaty Ğrodków;

8) gromadzenie i przechowywanie, w formie elektronicznej, informacji

statystycznych dotyczących wdraĪania dziaáaĔ w zakresie zadaĔ jednostki
wdraĪającej, do celów monitorowania i oceny Programu;

9) przeprowadzanie kontroli administracyjnych oraz kontroli na miejscu;
10)przeciwdziaáanie, wykrywanie i informowanie o nieprawidáowoĞciach;
11)przechowywanie i udostĊpnianie instytucji zarządzającej oraz wáaĞciwym

organom krajowym i Unii Europejskiej dokumentów związanych z
wykonywaniem zadaĔ instytucji wdraĪającej.

WdraĪanie poszczególnych dziaáaĔ Programu powierzone jest Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), Agencji Rynku Rolnego (ARR) oraz
samorządom województw (SW). MoĪliwy jest takĪe wybór innych jednostek
wdraĪających.
We wdraĪaniu dziaáaĔ RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej, Odnowa
i rozwój wsi oraz Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstw uczestniczą Lokalne Grupy
Dziaáania.

Jednostka koordynująca

118

Zadania jednostki koordynującej, o której mowa w art. 6 ust. 3 rozporządzenia Rady
(WE) nr 1290/2005, peáni jednostka organizacyjna wyáoniona w ramach struktury
Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Do zadaĔ jednostki koordynującej naleĪy w szczególnoĞci:

1) przekazywanie Komisji Europejskiej informacji dotyczących akredytacji

agencji páatniczej oraz jednostki koordynującej;

2) rozpowszechnianie dokumentów Unii Europejskiej oraz związanych z nimi

wytycznych wáaĞciwym jednostkom;

3) gromadzenie informacji zawartych w sprawozdaniach przesyáanych

jednostce koordynującej przez agencjĊ páatniczą;

4) weryfikacja i analiza sprawozdaĔ agencji páatniczej;
5) generowanie sprawozdaĔ syntetycznych i przekazywanie ich do Komisji

Europejskiej zgodnie z zasadami okreĞlonymi w przepisach Unii
Europejskiej.

Jednostka certyfikująca

Certyfikacja i wydawanie deklaracji zamkniĊcia pomocy finansowej ze Ğrodków
EFRROW naleĪy do kompetencji Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej –
organu niezaleĪnego od Instytucji Zarządzającej i Agencji Páatniczej. Generalny
Inspektor Kontroli Skarbowej za poĞrednictwem Departamentu Certyfikacji i
PoĞwiadczeĔ ĝrodków z Unii Europejskiej w Ministerstwie Finansów. Do zadaĔ
jednostki certyfikującej naleĪy:

1) wydawanie deklaracji zamkniĊcia pomocy ze Ğrodków EFRROW;

2) zatwierdzanie rachunków agencji páatniczej w zakresie ich prawdziwoĞci,

kompletnoĞci i dokáadnoĞci, biorąc pod uwagĊ wprowadzony system
zarządzania i kontroli.

Zadania w zakresie certyfikacji i wydawania deklaracji zamkniĊcia pomocy okreĞla
ustawa z dnia 28 wrzeĞnia 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r., Nr 8, poz.
65, z póĨn. zm.).

Audyt

We wszystkich jednostkach zaangaĪowanych w realizacjĊ Programu, naleĪących do
sektora finansów publicznych prowadzony jest audyt wewnĊtrzny. Obowiązek jego
prowadzenia wynika z ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych
(Dz.U. z 2005 r., Nr 249, poz. 2104).

Zgodnie z ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych audytem
wewnĊtrznym jest ogóá dziaáaĔ, pozwalających kierownikowi jednostki uzyskaü
obiektywną i niezaleĪną ocenĊ funkcjonowania jednostki, w szczególnoĞci w zakresie
funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli oraz zgodnoĞci prowadzonej

119

dziaáalnoĞci z obowiązującymi przepisami i procedurami. Audyt wewnĊtrzny ma na
celu usprawnienie funkcjonowania jednostki.

Zadania w zakresie koordynacji kontroli finansowej i audytu wewnĊtrznego wykonuje
Minister Finansów przy pomocy Gáównego Inspektora Audytu WewnĊtrznego.

W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi zostaáa wyodrĊbniona komórka
organizacyjna, która realizuje miĊdzy innymi zadania w zakresie audytu
wewnĊtrznego. Podlega ona bezpoĞrednio Dyrektorowi Generalnemu, który zgodnie z
ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych realizuje zadania związane
z kontrolą finansową i audytem wewnĊtrznym.

Audytorzy wewnĊtrzni kierują siĊ „MiĊdzynarodowymi Standardami Profesjonalnej
Praktyki Audytu WewnĊtrznego”, opracowanymi przez Instytut Audytorów
WewnĊtrznych (The Institute of Internal Auditors) oraz „Standardami audytu
wewnĊtrznego w jednostkach sektora finansów publicznych”, ogáoszonymi przez
Ministra Finansów.

W przypadku powierzenia zadaĔ jednostkom wdraĪającym zobowiązane są one do
umoĪliwienia dokonywania przez agencjĊ páatniczą, instytucjĊ zarządzającą lub inne
uprawnione podmioty krajowe i Unii Europejskiej audytów i kontroli dokumentów lub
audytów i kontroli w miejscu w jednostce wdraĪającej.

NieprawidáowoĞci

Wszystkie jednostki zaangaĪowane w realizacjĊ Programu zobowiązane one są do
przeciwdziaáania, wykrywania nieprawidáowoĞci i informowania wáaĞciwych organów
o ich wystąpieniu.
Organem odpowiedzialnym za informowanie Komisji Europejskiej o powstaáych
nieprawidáowoĞciach jest Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej. Generalny
Inspektor Kontroli Skarbowej wykonuje, zadania w …… zakresie przy pomocy
Departament Kontroli Skarbowej I w Ministerstwie Finansów.

Opis schematu wdraĪania

Jednostki wdraĪające wykonują swoje zadania w szczególnoĞci w zakresie
przyjmowania i rozpatrywania wniosków o pomoc i wniosków o páatnoĞü, zawierania
umów i wydawania decyzji oraz sprawozdawczoĞci na podstawie stosownych umów.

120

Jednostki wdrąĪające dla poszczególnych dziaáaĔ Programu

Dziaáanie Jednostka

wdraĪająca

Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i
leĞnictwie

ARiMR albo inna
jednostka wdraĪająca

Uáatwienie startu máodym rolnikom

ARiMR

Renty strukturalne

ARiMR

Modernizacja gospodarstw rolnych

ARiMR

ZwiĊkszanie wartoĞci dodanej podstawowej produkcji rolnej i
leĞnej

ARiMR

Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem
i dostosowaniem rolnictwa i leĞnictwa

Uczestnictwo rolników w systemach jakoĞci ĪywnoĞci ARiMR

Dziaáania informacyjne i promocyjne

ARR

Grupy producentów rolnych

ARiMR

Korzystanie z usáug doradczych przez rolników i posiadaczy
lasów

ARiMR

Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych
obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania

ARiMR

PáatnoĞci dla obszarów NATURA 2000 oraz związanych z
wdraĪaniem Dyrektywy 2000/60/WE

ARiMR

Program rolnoĞrodowiskowy oraz inwestycje nieprodukcyjne

ARiMR

Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niĪ
rolne

ARiMR

Odtwarzanie potencjaáu produkcji leĞnej zniszczonego przez
katastrofy i wprowadzenie odpowiednich instrumentów
zapobiegawczych

ARiMR

RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej

ARiMR

Podstawowe usáugi dla gospodarki i ludnoĞci wiejskiej

Odnowa i rozwój wsi

Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstw ARiMR

Pomoc techniczna

ARiMR

121

Otrzymywanie i rozpatrywanie wniosków o pomoc

Wnioski o pomoc są przyjmowane i rozpatrywane przez jednostki wdraĪające. Tryb
skáadania wniosków oraz warunki i tryb przyznawania pomocy bĊdą okreĞlaü odrĊbne
przepisy.

Wybór operacji

Wybór operacji nastĊpuje z dniem zawarcia umowy cywilno prawnej pomiĊdzy
jednostką wdraĪającą a beneficjentem lub wydania przez jednostkĊ wdraĪającą
decyzji administracyjnej.

W przypadku beneficjentów dziaáania „Pomoc techniczna”, którymi są Instytucja
Zarządzająca oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wyboru operacji
dokonuje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Wybór wykonawców lub zleceniobiorców

Beneficjenci Programu, w przypadkach okreĞlonych w przepisach o zamówieniach
publicznych, są zobowiązani do wyboru wykonawców lub zleceniobiorców zgodnie z
tymi przepisami.

PáatnoĞci na rzecz beneficjentów

PáatnoĞci na rzecz beneficjentów są dokonywane na podstawie decyzji oraz umów,
albo po záoĪeniu wniosku o páatnoĞü.

W przypadku, gdy beneficjentami dziaáania „Pomocy techniczna” są Instytucja
Zarządzająca lub Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, podstawą do
dokonania páatnoĞci jest umowa zawarta pomiĊdzy beneficjentem a Ministrem
Rolnictwa i Rozwoju Wsi lub decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz wniosek o
páatnoĞü.

Wnioski o páatnoĞü są przyjmowane i rozpatrywane przez jednostki wdraĪające. W
tym przypadku podstawą dokonania páatnoĞci jest pozytywnie rozpatrzony wniosek o
páatnoĞü.

122

6. FINANSOWANIE PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH
Ramy prawne oraz szczegóáowe warunki i zasady stosowane do finansowania z
budĪetu Unii Europejskiej wydatków na wspólną politykĊ rolną, w tym wydatków na
rozwój obszarów wiejskich, w latach 2007 - 2013 zostaáy okreĞlone w rozporządzeniu
Rady (WE) nr 1290/2005.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/2005 jest podstawą do utworzenia Europejskiego
Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, którego Ğrodki bĊdą przeznaczone
na finansowanie PROW ze Ğrodków Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 17 rozporządzenia Rady (WE) Nr 1698/2005 wkáad finansowy Unii
Europejskiej na kaĪdy z trzech celów okreĞlonych w tym rozporządzeniu obejmuje co
najmniej:

1) 10% caákowitego wkáadu EFFROW w program w przypadku osi 1 i 3;

2) 25% caákowitego wkáadu EFFROW w program w przypadku osi 2.

W Rzeczpospolitej Polskiej minimalny wkáad finansowy Unii Europejskiej dla osi 4,
moĪe byü stopniowo wprowadzany w okresie trwania programu w taki sposób, aby
wynosiá co najmniej 2,5 % caákowitego wkáadu EFFROW.

Za wydatkowanie Ğrodków z EFRROW odpowiada agencja páatnicza.

Ogólny schemat finansowania wydatków Unii Europejskiej na PROW obejmie
pojedynczą páatnoĞü wstĊpną, dokonywaną po zatwierdzeniu programu, zwrot
wydatków ponoszonych przez paĔstwo czáonkowskie ze Ğrodków EFRROW (páatnoĞci
poĞrednie, wyliczane wedáug wspóáczynnika wspóáfinansowania dla kaĪdej osi
programu) oraz páatnoĞü koĔcową, dokonywaną po przekazaniu przez paĔstwo
czáonkowskie ostatniego sprawozdania rocznego z realizacji Programu.

123

Przep

áyw Ğrodków pochodzących z EFRROW w ramach PROW 2007-2013

KOMISJA EUROPEJSKA

ZALICZKA

LUB

REFUNDACJA

Rachunek prowadzony dla funduszu dla

Ğrodków z UE

(w euro)

MINISTERSTWO FINANSÓW

TRANSFER NA

PODSTAWIE

ZAPOTRZEBOWANIA

Rachunek Agencji P

áatniczej dla Ğrodków z UE (w PLN)

ARiMR

WYP

àATA NA

PODSTAWIE

ZLECENIA P

àATNOĝCI

BENEFICJENT

Za uruchamianie Ğrodków z EFRROW bĊdzie odpowiedzialny Minister Finansów.
SáuĪby finansowe Komisji Europejskiej bĊdą przekazywaáy na rachunek Ministerstwa
Finansów w Narodowym Banku Polskim (NBP) odpowiednie kwoty w euro na wydatki
dokonywane w kolejnych okresach rozliczeniowych. Przeliczenie z euro na záote
dokonywane bĊdzie przez NBP.

124

Agencja páatnicza bĊdzie otrzymywaáa fundusze wyraĪone w záotych, na podstawie
skáadanych zapotrzebowaĔ.
PáatnoĞci dla beneficjentów, ze Ğrodków EFFROW, dokonywane bĊdą przez agencjĊ
páatniczą w záotych. System przepáywu Ğrodków z Komisji Europejskiej poprzez
Ministerstwo Finansów i agencjĊ páatniczą bĊdzie przejrzysty i opisany w
odpowiednich procedurach. System ten zapewni oddzielenie przepáywu Ğrodków
publicznych Unii Europejskiej i Ğrodków publicznych wspóáfinansowania krajowego do
moĪliwie najniĪszego poziomu (oprócz páatnoĞci dla beneficjentów), z
uwzglĊdnieniem terminu ich przekazywania.

Rola Ministerstwa Finansów w systemie przepáywu Ğrodków z Unii Europejskiej:

1) ponosi odpowiedzialnoĞü finansową oraz odpowiedzialnoĞü za fundusze

wynikające z wkáadu finansowego Unii Europejskiej;

2) obsáuguje rachunek, na którym są gromadzone Ğrodki z EFRROW;
3) potwierdza Komisji Europejskiej przygotowanie deklaracji wydatków na

podstawie wiarygodnych i weryfikowalnych dokumentów, przedkáadanych
przez agencjĊ páatniczą.

Status Ğrodków pomocowych zgodnie z ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach
publicznych, jest nastĊpujący:

1) Ğrodkami publicznymi są Ğrodki pochodzące z budĪetu Unii Europejskiej;

2) rozliczanie ich jest analogiczne jak dotacji z budĪetu paĔstwa;

3) są gromadzone na wyodrĊbnionych rachunkach bankowych, które na

podstawie umów rachunku bankowego bĊdą otwierane w Narodowym
Banku Polskim.

Zgodnie z ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Minister
Finansów sprawuje nadzór finansowy w zakresie Ğrodków pochodzących z budĪetu
Unii Europejskiej.

Program bĊdzie wspóáfinansowany z krajowych Ğrodków publicznych tj.:

1) Ğrodków budĪetu paĔstwa, uruchamianych dla dysponentów budĪetowych

przez Ministra Finansów;

2) Ğrodków jednostek samorządu terytorialnego;
3) innych Ğrodków publicznych.

125

7. OPIS SYSTEMU MONITOROWANIA I OCENY

Monitoring i Ocena Programu
W celu uzyskania danych na temat przebiegu i efektów wdraĪania PROW, bĊdzie on
poddany bieĪącemu monitorowaniu. RealizacjĊ programu bĊdą monitorowaü: Instytucja
Zarządzająca, Komitet Monitorujący, Agencja Páatnicza oraz instytucje zaangaĪowane we
wdroĪenie poszczególnych dziaáaĔ. Monitoring bĊdzie prowadzony na podstawie
zdefiniowanych wskaĨników finansowych oraz wskaĨników produktu, rezultatu i
oddziaáywania.

Monitorowanie realizacji Programu
Informacje bĊdą gromadzone na szczeblu Instytucji WdraĪających oraz Agencji Páatniczej,
na podstawie dokumentów przedáoĪonych przez beneficjentów oraz dokumentów
opracowywanych przez Instytucje WdraĪające i AgencjĊ Páatniczą, jak równieĪ danych
statystycznych. Na podstawie zestawionych danych wymienione instytucje bĊdą
przygotowywaáy informacje zarządcze i sprawozdania okresowe, w tym sprawozdania
roczne z postĊpu realizacji dziaáaĔ. Dane bĊdą przekazywane do Instytucji Zarządzającej w
formie elektronicznej lub pisemnej, zgodnie z ustalonymi zasadami. Na podstawie
sprawozdaĔ otrzymanych od Instytucji WdraĪających i Agencji Páatniczej w Instytucji
Zarządzającej przygotowane zostaną sprawozdania roczne oraz sprawozdanie koĔcowe z
realizacji programu.

WskaĨniki monitorowania
WskaĨniki monitorowania zostaáy zdefiniowane dla PROW, zgodnie z wytycznymi zawartymi
we Wspólnych Ramach Monitorowania i Oceny, przy uwzglĊdnieniu specyfiki
poszczególnych dziaáaĔ realizowanych w ramach Programu. OkreĞlono wskaĨniki bazowe
odnoszące siĊ do stanu wyjĞciowego w zakresie rolnictwa i obszarów wiejskich oraz
Ğrodowiska w Polsce, a takĪe wskaĨniki produktu, rezultatu i oddziaáywaĔ programu.
WskaĨniki sáuĪyü bĊdą mierzeniu postĊpów, efektywnoĞci i skutecznoĞci realizacji programu
w odniesieniu do jego celów. Dane dla celów monitoringu bĊdą gromadzone na poziomie
projektów, dziaáaĔ i osi priorytetowych.
Obligatoryjnie, gdy bĊdzie to moĪliwe, monitorowany bĊdzie udziaá kobiet i mĊĪczyzn w
dziaáaniach Programu.
PowyĪsze dane bĊdą przedstawiane Komitetowi Monitorującemu w celu realizacji jego
zadaĔ.

Sprawozdania roczne z postĊpu prac
Instytucja Zarządzająca, w terminie do 30 czerwca kaĪdego roku, przedstawi Komisji
Europejskiej sprawozdanie roczne dotyczące wdraĪania Programu. Pierwsze sprawozdanie
zostanie przekazane Komisji w 2008 r.
Zgodnie z art. 82 rozporządzenia Rady (WE) Nr 1698/2005 sprawozdania roczne z postĊpu
prac zawierają nastĊpujące elementy:

126

1) wszelkie zmiany warunków ogólnych mające bezpoĞredni wpáyw na

warunki realizacji programu, a takĪe wszelkie zmiany polityk
wspólnotowych i krajowych mające wpáyw na spójnoĞü pomiĊdzy EFRROW
i innymi instrumentami finansowymi;

2) postĊpy programu w odniesieniu do wytyczonych celów, okreĞlone na

podstawie wskaĨników produktów i rezultatów;

3) informacjĊ dotyczącą finansowej realizacji PROW;
4) podsumowanie bieĪącej dziaáalnoĞci w zakresie oceny;
5) dziaáania podjĊte przez InstytucjĊ Zarządzającą oraz Komitet Monitorujący

w celu zapewnienia jakoĞci i skutecznoĞci realizacji programu, w
szczególnoĞci:

a) dziaáania dotyczące monitorowania i oceny;

b) podsumowanie gáównych problemów napotkanych podczas zarządzania

programem oraz wszelkich podjĊtych Ğrodków, równieĪ tych, które zostaáy
podjĊte w odpowiedzi na uwagi poczynione przez KomisjĊ Europejską;

c) wykorzystanie pomocy technicznej;

d) kroki podjĊte w celu zapewnienia upowszechniania programu zgodnie z art.

76 rozporządzenia Rady (WE) Nr 1698/2005;

6) deklaracjĊ dotyczącą zgodnoĞci ze wspólnotowymi politykami w odniesieniu

do wsparcia udzielonego w ramach programu, w tym okreĞlenie
napotkanych problemów oraz dziaáaĔ podjĊtych w celu ich rozwiązania;

7) w odpowiednich przypadkach, ponowne wykorzystanie pomocy odzyskanej

na mocy art. 33 rozporządzenia Rady (WE) Nr 1290/2005.

Monitorowanie realizacji strategii
Monitoringowi poddana bĊdzie realizacja Krajowego Planu Strategicznego. Wynikiem
monitorowania realizacji strategii bĊdą miĊdzy innymi dane dotyczące zmian wartoĞci
wskaĨników bazowych i oddziaáywaĔ okreĞlonych w Krajowym Planie Strategicznym. W
związku z realizacją PROW w rocznych sprawozdaniach z realizacji programu w latach 2010,
2012, 2014 zostanie przedstawiony osobny rozdziaá zawierający zbiorcze sprawozdanie
dotyczące realizacji strategii.

Informatyczny system monitoringu
Zgodnie z art. 75 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/1999 Polska zapewni istnienie
informatycznego systemu zapisu i

utrzymania informacji statystycznych dotyczących

wdraĪania. System ten bĊdzie funkcjonowaá w formie skomputeryzowanej, odpowiedniej do
celów monitorowania i oceny wdroĪenia PROW 2007-2013. Planowane jest zasilanie
systemu danymi statystycznymi pozyskiwanymi z Gáównego UrzĊdu Statystycznego,
uzupeánionymi o dane z Systemu Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych z
Gospodarstw Rolnych (polski FADN) prowadzonych przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i
Gospodarki ĩywnoĞciowej.

127

Dane operacyjne z realizacji Programu bĊdą pozyskiwane z Agencji Páatniczej oraz instytucji
peániących delegowane funkcje wdroĪeniowe.
System bĊdzie umoĪliwiaá wymianĊ danych w formie elektronicznej pomiĊdzy instytucjami
uczestniczącymi we wdraĪaniu PROW przy zastosowaniu zasad bezpieczeĔstwa.

Ocena Programu
Realizacja Programu bĊdzie podlegaáa ocenie bieĪącej i ocenom okresowym:

ex-ante

Ğredniookresowej i

ex-post

. Oceny mają na celu poprawĊ jakoĞci, efektywnoĞci i

skutecznoĞci realizacji programu.
Ocena

ex–ante

- zostaáa przygotowana przez niezaleĪną instytucjĊ oceniającą, wyáonioną na

w drodze postĊpowania o udzielenie zamówienia publicznego. Ocena okreĞla m.in. Ğrednio-
i dáugookresowe potrzeby, cele do osiągniĊcia, oczekiwane wyniki, wnioski wyciągniĊte z
poprzedniego okresu programowania.
W celu ocenienia efektywnoĞci wdraĪania Programu zostanie ustanowiony system bieĪącej
oceny. Ocena bieĪąca bĊdzie organizowana z inicjatywy Instytucji Zarządzającej we
wspóápracy z Komisją Europejską. Ocena bieĪąca bĊdzie organizowana na zasadzie
wieloletniej i obejmie okres 2007-2015. Od 2008 roku Instytucja Zarządzająca bĊdzie
skáadaü co roku Komitetowi Monitorującemu sprawozdanie dotyczące dziaáalnoĞci w zakresie
bieĪącej oceny. Podsumowanie dotyczące oceny bieĪącej zostanie zaáączone do rocznego
sprawozdania dotyczącego wdraĪania Programu.
Ocena Ğredniookresowa - w 2010 roku w miejsce oceny bieĪącej wykonana zostanie
ocena Ğredniookresowa programu obejmująca okres realizacji programu w latach 2007-
2009. Ocena Ğredniookresowa bĊdzie zawieraü rekomendacje dotyczące dziaáaĔ, które
mogáyby wpáynąü na poprawĊ wdraĪania programu. Ocena zostanie dokonana przez
niezaleĪnego oceniającego wyáonionego na drodze postĊpowania o udzielenie zamówienia
publicznego.
Ocena koĔcowa (

ex-post

) - w 2015 roku wykonana zostanie ocena

ex-post

programu.

Ocena koĔcowa okreĞli stopieĔ wykorzystania Ğrodków finansowych, wpáyw spoáeczno-
ekonomiczny PROW, a takĪe wpáyw realizowanego programu na realizacjĊ priorytetów
wspólnotowych okreĞlonych w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty odnoĞnie rozwoju
obszarów wiejskich 2007-2013

. OkreĞli teĪ czynniki, które przyczyniáy siĊ do sukcesu bądĨ

poraĪki realizacji poszczególnych dziaáaĔ i priorytetów.
Ocena koĔcowa pomocy bĊdzie prowadzona zgodnie z art. 84-87 rozporządzenia Rady
(WE) nr 1698/1999.

Komitet Monitorujący
Komitet Monitorujący zostanie powoáany po uprzednich konsultacjach Instytucji
Zarządzającej z partnerami spoáecznymi i gospodarczymi. Komitet bĊdzie dziaáaá zgodnie
z przepisami UE oraz na podstawie programu i zarządzenia o jego powoáaniu oraz
regulaminu.

Decyzja Rady 2006/144/WE (Dz. U. L 55, z 25.02.2006 r.).

128

Do zadaĔ Komitetu Monitorującego naleĪeü bĊdzie w szczególnoĞci:

1) konsultowanie kryteriów wyboru finansowanych przedsiĊwziĊü;
2) dokonywanie okresowego przeglądu postĊpu w osiąganiu okreĞlonych

celów programu na podstawie dokumentów dostarczonych przez InstytucjĊ
Zarządzającą;

3) dokonywanie analizy wyników wdraĪania, w szczególnoĞci osiągania

poszczególnych celów ustalonych dla kaĪdej z osi priorytetowych oraz
bieĪącej oceny;

4) analiza i zatwierdzenie sprawozdania z rocznego postĊpu prac oraz

koĔcowego sprawozdania z postĊpu prac przed ich przesáaniem do Komisji;

5) w uzasadnionych przypadkach moĪe przedstawiü Instytucji Zarządzającej

propozycjĊ dostosowania lub kontroli programu ukierunkowaną na
osiąganie celów Funduszu lub poprawĊ jego zarządzania w tym
zarządzania finansami;

6) analiza i zatwierdzenie propozycji poprawek do decyzji Komisji w sprawie

wkáadu Funduszu.

Szczegóáowe zasady dziaáania Komitetu Monitorującego zostaną okreĞlone przez czáonków
Komitetu w uzgodnieniu z Instytucją Zarządzającą. W skáad Komitetu Monitorującego wejdą
przedstawiciele:

1) Instytucji Zarządzającej;
2) Ministrów, których zakres dziaáania ma związek z realizowanymi

dziaáaniami PROW

3) Samorządu terytorialnego;
4) Terenowej administracji rządowej;
5) Partnerów spoáecznych i gospodarczych, w tym organizacji rolniczych i

związanych z ochroną Ğrodowiska;

6) Agencji Páatniczej (bez prawa gáosu);
7) Komisji Europejskiej (bez prawa gáosu).

Przewodniczącym Komitetu Monitorującego bĊdzie przedstawiciel Instytucji Zarządzającej.
W posiedzeniach Komitetu Monitorującego bĊdą mogli braü udziaá eksperci oraz
przedstawiciele innych instytucji po zaproszeniu ich przez przewodniczącego Komitetu.

129

8. KRAJOWA SIEû OBSZARÓW WIEJSKICH

Podstawą Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich stanowią zapisy rozporządzenia Rady
(WE) 1698/2005. ZasiĊg funkcjonowania sieci obejmuje terytorium caáego kraju.

Celem istnienia Sieci jest prowadzenie dziaáaĔ na rzecz rozwoju obszarów wiejskich,
poprzez wymianĊ i rozpowszechnianie informacji na ich temat wĞród wszystkich
zainteresowanych partnerów, identyfikacjĊ i analizĊ dobrych praktyk, wymianĊ
istotnych dla rozwoju obszarów wiejskich doĞwiadczeĔ oraz transfer „

know-how

” w

tym zakresie. Dodatkowo Sieü moĪe wspóáuczestniczyü w przygotowaniu programów
szkoleĔ dla Lokalnych Grup Dziaáania i stanowiü istotne narzĊdzie pomocy dla
wspóápracy miĊdzyregionalnej i miĊdzynarodowej.

Polska sieü obszarów wiejskich bĊdzie stanowiü element Europejskiej Sieci Obszarów
Wiejskich. BĊdzie przyczyniaü siĊ do wymiany informacji i doĞwiadczeĔ na poziomie
wspólnotowym.

Polska sieü obszarów wiejskich bĊdzie miaáa charakter otwarty. Skupiaü bĊdzie
podmioty, które w przyczyniają siĊ do rozwoju obszarów wiejskich oraz mają w
sposób bezpoĞredni lub poĞredni wpáyw na lepsze wykorzystanie instrumentów
Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. BĊdą to
przede wszystkim samorządy regionalne województw, gmin i powiatów, organizacje
branĪowe, izby rolnicze, instytuty resortowe, organizacje pozarządowe, jednostki
badawczo-rozwojowe, Lokalne Grupy Dziaáania oraz sieci i porozumienia
wymienionych jednostek.

Sieü bĊdzie posiadaü wáasny sekretariat odpowiedzialny m.in. za koordynacjĊ pracy, a
takĪe stworzenie i prowadzenie portalu internetowego Sieci, uáatwianie kontaktu
miĊdzy czáonkami Sieci, organizacjĊ spotkaĔ Sieci, opracowywanie, wydawanie i
rozpowszechnianie materiaáów informacyjnych. Sekretariat Sieci bĊdzie takĪe
odpowiedzialny za rozpowszechnianie informacji dotyczących dostĊpnych
instrumentów i dziaáaĔ dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, podstaw

i interpretacji prawnych, podstawowych danych monitoringowych. ĝrodki na ww.
dziaáania zostaną zapewnione w ramach Pomocy Technicznej.

Dziaáanie Sieci ma sprzyjaü urzeczywistnianiu zasady partnerstwa oraz nowoczesnego
i efektywnego sposobu wymiany informacji oraz przekazywaniu wiedzy.

Prawidáowo funkcjonująca Sieü przyczyni siĊ do zwiĊkszenia wartoĞci dodanej w
ramach wsparcia obszarów wiejskich poprzez synergiĊ z innymi instrumentami oraz
dziĊki wspóápracy zaangaĪowanych podmiotów. Dziaáanie Sieci ma szczególne
znaczenie w Polsce, gdzie ze wzglĊdu na uwarunkowania historyczne koniecznoĞü
przezwyciĊĪania zaszáoĞci poprzez budowanie partnerstwa publiczno-spoáecznego
oraz tworzenie moĪliwoĞci rozwoju inicjatyw spoáecznych jest szczególnie potrzebne.

130

BudĪet Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich planowany jest na poziomie ok. 10 mln
euro. Obejmie on m.in. koszty organizacji oraz funkcjonowania sekretariatu na
poziomie centralnym w ramach wybranej jednostki bądĨ komórki organizacyjnej
MRiRW, funkcjonowanie 16 sekretariatów regionalnych (zatrudnienie pracowników,
koszty funkcjonowania biura, sprzĊt informatyczny oraz software wraz z kosztami
obsáugi) oraz budĪet związany z realizacją zadaĔ w ramach sieci (spotkania,
opracowanie i druk publikacji, delegacje krajowe i zagraniczne).

Rezultaty, które powinny zostaü osiągniĊte w wyniku utworzenia Krajowej Sieci
Obszarów Wiejskich:

Zbudowanie miĊdzysektorowego partnerstwa na rzecz zrównowaĪonego rozwoju
powinno doprowadziü do:

1) innowacyjnego podejĞcia dla rozwiązywania problemów i wyzwaĔ

związanych z wdraĪaniem rozwoju zrównowaĪonego i rozwiązaniem
problemów bezrobocia;

2) powstania róĪnorodnych mechanizmów umoĪliwiających kaĪdemu z

partnerów i sektorów wykorzystanie posiadanych kompetencji i
umiejĊtnoĞci w celu osiągniĊcia wspólnych celów – w sposób bardziej
efektywny i zrównowaĪony, niĪ w przypadku dziaáaĔ podejmowanych przez
poszczególnych partnerów i sektory na wáasną rĊkĊ;

3) dostĊpu do wiĊkszej puli zasobów, poprzez wykorzystanie peánego zakresu

moĪliwoĞci merytorycznych, kadrowych, technicznych i finansowych
kaĪdego z partnerów i sektorów;

4) nowych dynamicznych wewnĊtrznych sieci wspóápracy, które udostĊpnią

kaĪdemu z sektorów sprawniejsze kanaáy angaĪowania spoáeczeĔstwa na
szerszą skalĊ oraz zwiĊkszą moĪliwoĞci oddziaáywania na politykĊ;

5) lepszego zrozumienia wartoĞci i cech charakterystycznych dla

poszczególnych parterów i sektorów, przyczyniając siĊ w ten sposób do
budowania bardziej zintegrowanego i stabilnego spoáeczeĔstwa.