Przemiany azotu:
Żywa masa biosfery zawiera ok.
13 x 10
9
ton azotu
(związki organiczne).
Na pow. 1 ha znajduje się
8
10
ton azotu
.
W atmosferze nad pow. 1 ha znajduje się
80 tys. ton azotu
(forma pierwiastkowa).
Azot wyst. w przyrodzie w:
•
formie pierwiastka (N
2
),
•
związków organicznych:
białko, mocznik, kwasy nukleinowe, zasady organiczne, kwas
hipurowy
•
związków mineralnych:
azotany i sole amonowe
Przemiany związków zawierających azot dokonują się w procesach:
proteolizy
amonifikacji
nitryfikacji
denitryfikacji
wiązania azotu atmosferycznego.
Proteoliza i amonifikacja
są procesami rozkładu białek.
Proteoliza
przeprowadzana jest przy udziale
enzymów proteolitycznych (proteinazy, często enzymy
indukowane, egzoenzymy, hydrolazy powodujące rozpad połączeń CO-NH.
Powstają
peptony, polipeptydy, peptydy i aminokwasy
.
Proteinazy są często enzymami indukowanymi.
Drobnoustroje proteolityczne –
liczne
bakterie, grzyby i promieniowce.
Typowe drobnoustroje proteolityczne to te, które rozkładają białko w nadmiarze:
Pseudomonas
i
Bacillus
.
Amonifikacja
to odszczepienie z aminokwasu grupy aminowej (NH
2
) (
dezaminacja
). Powstaje
amoniak
(NH
3
), pobierany następnie przez rośliny.
Amonifikatory
żywią się azotem z aminokwasów powstałych w procesie
proteolizy
.
Podstawowe drogi dezaminacji aminokwasów przedstawiono na przykładzie alaniny:
Dezaminacja hydrolityczna:
CH
3
CH(NH
2
)COOH + H
2
O = CH
3
CH(OH)COOH + NH
3
(alanina + woda = kwas mlekowy + amoniak)
Dezaminacja hydrolityczna połączona z dekarboksylacją:
CH
3
CH(NH
2
)COOH + H
2
O = CH
3
CH
2
OH + NH
3
+ CO
2
(alanina + woda = alkohol etylowy + amoniak + dwutlenek węgla)
Dezaminacja przez utlenianie:
CH
3
CH(NH
2
)COOH + 0,5 O
2
= CH
3
COCOOH + NH
3
(alanina + tlen = kwas pirogronowy + amoniak)
Dezaminacja przez utlenianie połączona z dekarboksylacją:
CH
3
CH(NH
2
)COOH + O
2
= CH
3
COOH + NH
3
+ CO
2
(alanina + tlen = kwas octowy + amoniak + dwutlenek węgla)
Dezaminacja reduktywna (redukcja aminokwasu):
CH
3
CH(NH
2
)COOH + H
2
= CH
3
CH
2
COOH + NH
3
(alanina + wodór = kwas propionowy + amoniak)
Dezaminacja reduktywna połączona z dekarboksylacją:
CH
3
CH(NH
2
)COOH + H
2
= CH
3
CH
3
+ NH
3
+ CO
2
(alanina + wodór = etan + amoniak + dwutlenek węgla)
Procesy oksydoredukcyjne połączone z dezaminacją i dekarboksylacją:
3 CH
3
CH(NH
2
)COOH + 2 H
2
O = 2 CH
3
CH
2
COOH + CH
3
COOH + 3 NH
3
+ CO
2
(alanina + woda = kwas propionowy + kwas octowy + amoniak + dwutlenek węgla)
Dezaminacja desaturatywna:
CH
3
CH(NH
2
)COOH = CH
2
++
+ CH
3
COO
-
+ NH
3
(alanina = rodnik metanowy + anion kwasu octowego + amoniak)
Amonifikację przeprowadzają:
•
bakterie tlenowe:
Bacillus
subtilis, B. mycoides (silny amonifikator), B. megatherium,
Pseudomonas
fluorescens, P. aeruginosa,
Serratia marcescens,
Halobacterium salinarium (halofilny = sololubny)
•
bakterie beztlenowe:
Clostridium
sporogenes, C. putrificum
•
względne beztlenowce:
Escherichia coli
,
Enterobacter
aerogenes,
Proteus vulgaris (najsilniejszy amonifikator).
Intensywny rozkład
mocznika
przeprowadzają:
Urobacillus
pasteuri, U. freudenreichii, U. hesmogenes, U. jakschii, U.
bejerinckii,
Sarcina
ureae,
Micrococcus
ureae, M. aureus,
Sporosarcina ureae,
Bacillus pasteuri.
Gatunkiem chitynolitycznym jest
Beneckea chitinovora.
Na ogół obserwuje się współpracę i następstwo drobnoustrojów różnych grup.
Amoniak
może być uwalniany z
mocznika
( = produkt rozkładu kwasów
nukleinowych w moczu) lub nawóz:
CO(NH
2
)
2
+ H
2
O = 2 NH
3
+ CO
2
(mocznik + woda = amoniak dwutlenek węgla)
Cyjanamid wapnia
jest składnikiem
azotniaku
(nawóz obecnie nie stosowany). Obecnie stosowany do
obróbki stali (cyjanowanie):
CaCN
2
+ 2 H
2
O = H
2
CN
2
+ Ca(OH)
2
(cyjanamid wapnia + woda = sól diazoniowa + wodorotlenek wapnia)
H
2
CN
2
+ H
2
O = CO(NH
2
)
2
+ H
2
O = 2 NH
3
+ CO
2
(sól diazoniowa + woda = mocznik + woda = amoniak + dwutlenek węgla)
Amoniak
może być uwalniany z
chityny
:
C
18
H
30
N
2
O
12
+ 4 H
2
O = 2 C
6
H
11
O
5
NH
2
+ 3 CH
3
COOH
(chityna + woda = glukozamina + kwas octowy)
C
6
H
11
O
5
NH
2
+ H
2
O = C
6
H
12
O
6
+ NH
3
(glukozamina + woda = glukoza + amoniak)
Amoniak
może być uwalniany z kwasów nukleinowych rozkładanych stopniowo na polinukleotydy,
nukleotydy, zasady purynowe i pirymidynowe, rybozę (lub dezoksyrybozę) i kwas fosforowy,
amoniak
, wodę i dwutlenek węgla.
W warunkach tlenowych (
butwienie
) powstają:
amoniak, ketokwasy, oksokwasy, lotne kwasy tłuszczowe
oraz proste związki powstające w wyniku
pełnej mineralizacji: CO
2
, H
2
O, H
2
S, NH
3
.
W warunkach beztlenowych (
gnicie
) okresowo powstają:
aminokwasy, fenole, aminy
, które ulegają dalszemu rozkładowi dopiero po zmianie warunków na
tlenowe.
Unieruchomienie azotu
(zbiałczanie azotanów, immobilizacja).
Komórki bakterii zawierają ok.
1,8 % azotu
.
Podobną ilość azotu muszą pobrać.
Intensywność pobierania zależy od ilości azotu w glebie.
Najlepiej dostosowaną do potrzeb mikroorganizmów i roślin jest substancja zawierająca
1,8 % azotu
.
Stosunek C : N wynosi wówczas
20 - 30 (średnio 25).
Jeżeli jest go dużo, np.
w słomie roślin motylkowatych
(stosunek
C : N jest mniejszy od 20
), to część
azotu pozostaje niewykorzystana przez mikroorganizmy i jest wykorzystany przez rośliny.
Jeżeli jest go dużo, np. w słomie zbóż (stosunek
C : N powyżej 30
), nie zapewnia drobnoustrojom
wystarczającej ilości azotu.
Są zmuszone do
pobierania azotu z mineralnej formy azotanów
powodując jego
niedostępność dla
roślin (unieruchomienie azotu).
Gwałtowne
zbiałczanie azotanów
wywołuje
braki azotu w glebie
. W okresie wegetacji, zbiałczanie
jest
zdecydowanie niekorzystne dla roślin
i wywołuje
spadek plonu
. Zapobiegamy przez stosowanie
dodatkowych dawek mineralnych nawozów azotowych.
Zbiałczanie może być
korzystne jesienią
, gdy przejście mineralnego azotu azotanowego w azot
zawarty w substancji białkowej
zabezpiecza go przed wymywaniem z gleby
.
Nitryfikacja
– utlenianie amoniaku poprzez azotany III do azotanów V
. Przeprowadzana przez
glebowe chemolitotrofy
, asymilujące CO
2
kosztem energii chemicznej uzyskiwanej w trakcie
utleniania połączeń azotu.
Proces nitryfikacji poznano
w XVII w
. Dopiero w XIX w. zaczęto badać go dokładniej.
Bakterie nitryfikacyjne zostały odkryte i wyosobnione przez
S. Winogradskiego
, dzięki zastosowaniu
pożywek mineralnych.
Bakterie nitryfikacyjne należą do dwóch grup:
1.
Grupa Nitroso
– przeprowadza
pierwszy etap nitryfikacji
. Wykorzystuje
amoniak
, który
utleniany jest do
azotanów III. Sole amonowe są utleniane do kwasu azotowego III, który
neutralizowany przez zasady znajdujące się w środowisku naturalnym, przekształca się w
azotany III.
NH
4
+
+ 1,5 O
2
= NO
2
-
+ H
2
O + 2 H
+
+ 267,2 kJ
Grupa Nitroso:
•
Nitrosomonas
pałeczki (
N. europea, N. javanensis, N. monocella
),
•
Ntrosococcus
ziarniaki (
N. nitrosus i N. oceanus
),
•
Nitrosospira
spiralnie skręconych pałeczek (
N. antarctica, N. briensis, N. coccoides, N.
javanensis
),
•
Nitrosolobus
sześcianki.
•
Bezwzględne tlenowce, odporne na wysuszenie,
•
optimum wzrostu przy pH = 7, wrażliwe na kwaśny odczyn środowiska,
•
Obecność substancji organicznej (zwłaszcza glukozy lub peptonu) hamuje wzrost i
oddychanie bakterii Nitroso.
Grupa Nitro
– przeprowadza
drugi etap nitryfikacji
,
wykorzystuje powstałe azotany III lub utlenia je
do kwasu azotowego V, który neutralizowany przez zasady znajdujące się w środowisku naturalnym
tworzy azotany V.
NO
2
+ 0,5 O
2
= NO
3
-
+ 73,3 kJ
Grupa Nitro:
•
Nitrobacter (N. winogradski, N. agilis, N. sarcinoides)
•
Nitrospira
•
Nitrococcus
.
Występują w glebie w niezbyt dużych ilościach i roną umiarkowanie szybko. Odkryte zostały przez S.
Winogradskiego pracującego w 1872 r. ze swoją córką.
Proces nitryfikacji może przebiegać przez wiele związków pośrednich:
NH
4
OH – 2 H =NH
2
OH
(wodorotlenek amonu – wodór =hydroksyloamina)
NH
2
OH – 2 H = NOH
(hydroksyloamina – wodór = nitroksyl)
NOH + H
2
O = NH(OH)
2
(nitroksyl + woda = dihydroksyamoniak)
NH(OH)
2
– 2 H = HNO
2
(dihydroksyamoniak – wodór = kwas azotowy III)
Produkty metabolizmu bakterii
Nitroso
są substratami dla bakterii
Nitro
. Obserwuje się zawsze
ich
łączne występowanie
.
Oba etapy nitryfikacji są
mało wydajne pod względem energetycznym
.
Aby związać
1 drobinę węgla z CO
2
, bakterie
Nitroso utleniają 35,4 cząsteczek azotu amonowego
.
NH
4
+
+ 1,5 O
2
= NO
2
-
+ H
2
O + 2 H
+
+ 267,2 kJ
Stosunek utlenianego azotu do pobranego węgla jest stały i wynosi N : C = 35,4 : 1.
Aby związać
1 drobinę węgla z CO
2
, bakterie
Nitro utleniają 135 cząsteczek azotu azotanowego
.
NO
2
+ 0,5 O
2
= NO
3
-
+ 73, 3 kJ
Stosunek utlenianego azotu do pobranego węgla jest stały i wynosi
N : C = 135 : 1.
Grupa bakterii
Nitro
, musi pracować o wiele energiczniej, niż grupa
Nitroso
. Jest to
zjawisko
korzystne
. Grupa
Nitro bowiem likwiduje ewentualnie gromadzące się w glebie azotany III.
Związki te, jako
niedotlenione, są silnie trujące dla roślin, człowieka
i większości innych
drobnoustrojów.
Tylko bakterie
z grupy Nitro są stosunkowo odporne na wysokie stężenia azotanów III.
Azotany III
- są to substancje chemiczne, stosowane do
preparowania i konserwowania bekonu i
innych wędlin
, by nadać im atrakcyjny czerwony kolor i zapobiec zakażeniu mięsa jadem kiełbasianym
i toksynami z pleśni.
Najczęściej stosowane są:
E – 249 i E – 250 = azotan III sodu i azotan III potasu
Funkcjonują jako
subst. antybakteryjne
. Są używane do produkcji charakterystycznych smaków,
tekstur i różowego koloru traktowanego mięsa (
bekon, kiełbasa poddana fermentacji, hot-dogi,
salami, peklowana wołowina, szynka, wędzone lub zakonserwowane mięso, ryby i drób, konserwy
).
Są toksyczne
, gdyż reagując z białkami tworzą:
nitrozaminy – substancje rakotwórcze, powstają podczas peklowania w podwyższonej temp.
Do ludzkiego organizmu azotany III dostają się dziś głównie z wodą i z pożywieniem:
warzywami, nowalijkami (sałata, rzodkiewka, płatki zbożowe, ziemniaki, ale przede wszystkim z
mięsem).
Obecność azotanów III w wodzie oraz w warzywach może być skutkiem stosowania nawozów
azotowych.
Należy unikać podgrzewania potraw zestawionych z sera i wędliny peklowanej, np. szynki.
Nie ma obecnie możliwości zrezygnowania z azotanów III (zwiększa ryzyko powstawania
nowotworów) w przemyśle mięsnym, gdyż nie ma lepszego środka, który gwarantowałby
odpowiednią jakość wędlin (który chroniłby przed jadem kiełbasianym, mogącym być przyczyną
śmierci) – uważają eksperci, zajmujący się technologią żywności.
Nitryfikacja
jest ważnym i
korzystnym procesem
.
Udostępnia bowiem roślinom dodatkowy pokarm azotowy.
Forma amonowa jest korzystniejsza dla
mikroorg.,
a
azotanowa
dla
roślin.
Azotany są niewykorzystywane przez większość mikroorg. z uwagi na brak
reduktazy azotanowej
rozkładającej te związki.
Znaczenie nitryfikacji wzrasta
w przypadku nawożenia roślin
amoniakiem lub mocznikiem
, z którego,
w wyniku hydrolizy, uwalniają się duże ilości
amoniaku
.
Procesom nitryfikacyjnym sprzyjają:
•
umiejętne zabiegi agrotechniczne
•
wapnowanie gleb kwaśnych
•
utrzymywanie gleb w dobrej kondycji
•
unikanie przesuszenia gleby (nitryfikatory są szczególnie czułe na brak wilgoci w glebie).
Do zakłóceń nitryfikacji dochodzi szybko
, pod wpływem
czynników naturalnych
lub
antropogenicznych
(wywołanych działalnością człowieka), np.:
o
brakiem powietrza w glebie
o
zmniejszoną zawartością azotu utlenionego.
Poziom nitryfikacji uważany jest za jeden z najbardziej czułych wskaźników zanieszczyszczenia gleby
subst. toksycznymi, np. pestycydami.
Denitryfikacja
Jest to przeprowadzana w warunkach beztlenowych, redukcja
azotanów V
:
•
do
azotanów III
lub
amoniaku (denitryfikacja niecałkowita),
•
do
azotu cząsteczkowego (denitryfikacja całkowita).
Denitryfikacja niecałkowita jest procesem odwrotnym do nitryfikacji.
Denitryfikacja całkowita jest procesem odwrotnym od wiązania azotu atmosferycznego.
Są dwie wersje denitryfikacji:
1.
Denitryfikacja asymilacyjna
– przebiega
w komórkach
poprzedzając wbudowanie azotu do
aminokwasów. W tym celu azot azotanowy, o wartościowości 5
+
, zostaje zredukowany do
formy amonowej, o wartościowości 3
-
.
2.
Denitryfikacja dysymilacyjna
– przebiega
w glebie
. Polega na wykorzystaniu przez bakterie
beztlenowe azotanów jako akceptora elektronów w procesie oddychania azotanowego, w
wyniku czego azotany zostają zredukowane do N
2
O, H
2
O, lub N
2
.
Chemizm denitryfikacji:
HNO
3
+ H
2
= HNO
2
+ H
2
O
(kwas azotowy III + wodór = kwas azotowy III + woda)
HNO
2
+ H
2
= HNO + H
2
O
(kwas azotowy III + wodór = nitroksyl + woda)
2 HNO + 2 H
2
= 2 NH
2
OH + H
2
= NH
3
+ H
2
O
(nitroksyl + wodór = hydroksyloamina + wodór = amoniak + woda)
2 HNO – H
2
O = N
2
O
(nitroksyl – woda = podtlenek azotu)
N
2
O + H
2
= N
2
+ H
2
O
(podtlenek azotu + wodór = azot cząsteczkowy + woda)
Bakterie denitryfikacyjne:
1. Chemoorganotrofy:
Pseudomonas
calcis,
P. denitrificans
, P. stutzeri, P. aeruginosa, P. fralucida,
Achromobacter liquefaciens, A. fischeri,
Escherichia coli,
Enterobacter
aerogenes,
Propionibacterium acidopropionici, P. pentosaceum,
Paracoccus denitrificans, P. halodenitrificans (sololubny),
Alcaligenes
odorans,
Clostridium
perfringens,
Corynebacterium nephridi.
2. Chemolitotrofy:
•
Thiobacillus denitrificans
– utlenia związki siarki w warunkach beztlenowych i
równocześnie redukuje azotany
•
Micrococcus denitrificans.
Wiązanie azotu atmosferycznego
Najprostszą formą azotu jest
azot cząsteczkowy
. jego zasoby są
olbrzymie (70% powietrza).
Jest on
niedostępny dla większości organizmów
.
Zdolność do
wiązania azotu atmosferycznego mają dość liczne bakterie
. Proces ten umożliwia
pobieranie azotu z powietrza i włączanie go do związków organicznych.
Wyróżniamy:
1.
Asymilatory współżyjące z roślinami
, uczestniczące w
symbiotycznym wiązaniu azotu
.
2.
Asymilatory wolno żyjące
, uczestniczące w
niesymbiotycznym wiązaniu azotu
.
Symbiotyczne wiązanie azotu
Realizowane przez bakterie z rodzajów
Rhizobium i Bradyrhizobium.
Współżyją one z roślinami motylkowymi. Każdy gat. rośliny współżyje z odrębnym gat. bakterii.
Rhizobium leguminosarum ma 3 biotypy:
1.
Rh. leguminosarum bs. vicia – współżyje z grochem (Pisum), soczewicą (Lens), wyką (Vicia),
groszkiem (Lathyrus)
2.
Rh. leguminosarum bs. phaseoli – współżyje z fasolą (Phaseolus)
3.
Rh. leguminosarum bs. trifolii – współżyje z koniczyną (Trifolium)
Rhizobium meliloti współżyje z lucerną (Medicago) i nostrzykiem (Melilotus).
Rhizobium loti współżyje z komonicą (Lotus).
W rodzaju Bradyrhizobium występuje;
1. B. japonicum współżyjący z soją (Glycine)
2. B. sp. współżyjący z łubinem (Lupinus).
1.
Bakterie wiążące azot atmosferyczny
żyją w glebie.
2.
Gromadzą się w
ryzosferze roślin motylkowatych (R/S około 1000).
3.
Stąd
wnikają do korzeni.
4.
Roślina
wydziela
tryptofan, który
jest przekształcany przez bakterie,
do kwasu
indolilooctowego (=heteroauksyna, subst. wzrostowa).
5.
Pod wpływem
heteroauksyny
dochodzi do
deformacji korzeni.
6.
Skręcanie i pękanie włośników
umożliwia
wtargnięcie bakterii do wnętrza.
7.
Bakterie silnie
kolonizują
warstwy korowe korzenia.
8.
Następuje pobudzenie rozwoju komórek diploidalnych (ich podział i różnicowanie) i
powstanie brodawek korzeniowych.
9.
Bakterie przekształcają się
w bakteroidy
(o kształcie
gruszkowatym lub X, Y i T
). Są
10 – 12 –
krotnie
większe od komórek wegetatywnych i
są pozbawione zdolności rozmnażania
. Lokują
się w brodawkach. W 1 komórce brodawki może ich być
500 000
. Jedna brodawka zbudowana
jest z
10 000 – 40 000 komórek
, każda brodawka zawiera
5 – 20 mld bakteroidów
.
10.
Bakteroidy
wiążą azot atmosferyczny
.
11.
W brodawkach wytwarzana jest
leg – hemoglobina o czerwonym zabarwieniu
. Jej obecność
jest dowodem skutecznie przebiegającego procesu wiązania azotu atmosferycznego.
12.
Po ustaniu wiązania azotu
leg- hemoglobina ulega rozkładowi, dając zielone zabarwienie
brodawek.
Enzymy aktywne to:
nitrogenaza. Hydrogenaza
aktywuje wodór.
13. Dochodzi do połączenia
azotu z tlenem i azotu z wodorem
.
14. Końcowym produktem połączenia jest
amoniak
, z którego tworzą się
aminokwasy.
15. Aminokwasy wykorzystywane są prze roślinę i bakteroidy.
Na wnikanie bakterii
do korzeni roślin motylkowatych wpływają:
•
pH gleby,
•
temp.,
•
obecność azotu mineralnego
(nadmiar działa hamująco)
•
stan odżywienia roślin.
Tworzenie się brodawek
stymulowane jest
dobrym naświetleniem (zapewnia roślinie wysoki poziom
fotosyntezy) oraz odpowiednią zawartością azotu i fosforu w glebie
.
Mechanizm wiązania azotu atmosferycznego polega na jego
wiązaniu redukcyjnym
:
N
2
+ H
2
= 2 NH + H
2
= 2 NH
2
+ H
2
= 2 NH
3
(azot + wodór = dimid + wodór = hydrazyna + wodór = amoniak)
NH
3
+ CO(CH
2
)
2
(COOH)
2
+ H
2
= CH(NH
2
)(CH
2
)
2
(COOH)
2
+ H
2
O
(amoniak + kwas α-ketoglutarowy + wodór = kwas glutaminowy + woda)
Tu powinny być 2 brakujące slajdy……….
Niesymbiotyczne wiązanie azotu
Odbywa się przy udziale mikroorganizmów niesymbiotycznych, żyjące w glebie (najczęściej
beztlenowe) bakterie z rodzaju
Clostridium
, tlenowe bakterie z rodzajów
Azotobacter, Azomonas,
Bacillus, Beijerinckia, Derxia, Achromobacter
, względnie beztlenowe
Arthrobacter, Pseudomonas,
Aerobacter, Flavobacterium,
beztlenowe bakterie siarkowe i zielone.
Clostridium
występują w glebach podmokłych i przewiewnych, lokuje sięw mikroniszach (do
100 000
komórek w 1 g gleby).
Mają niewielkie wymagania pokarmowe i są
bardzo tolerancyjne w stosunku
do odczynu podłoża
. Tworzą przetrwalniki.
Azotobacter
wyst. w ok.
50% polskich gleb
. Czynnikiem ograniczającym jest
kwaśny odczyn gleby
oraz
obecność azotu
. Wytwarza cysty. Wzrost populacji
Azotobacter
w glebie jest
wynikiem pracy całego
zespołu drobnoustrojów glebowych, które wytwarzają
„swoisty” dla niego klimat. Azotobacter
wiąże
5 – 20 mg N na 1 g zużytego cukru.
Dosyć powszechnym zjawiskiem jest wiązanie azotu atmosferycznego przez sinice z rodzaju
Nostoc i
Anabena.
Na całej kuli ziemskiej, średnio rocznie dochodzi do wiązania 10 kg azotu atmosferycznego na 1 ha. W
tym:
bakterie niesymbiotyczne – 3 kg,
bakterie brodawkowe – 2,5 – 5 kg,
sinice wiążą 2 – 4 kg,
porosty ok. 1 kg.