Usługi logistyczne
KADŁUBEK Marta
1
USŁUGI LOGISTYCZNE
W zdecydowanej większości rozwijających się i rozwiniętych krajów świata następuje
silny wzrost znaczenia logistyki i usług logistycznych. Artykuł przedstawia podstawy
teoretyczne dotyczące pojęcia usług logistycznych, procesu ich świadczenia oraz wybranych
determinant ich rozwoju w Polsce.
LOGISTIC SERVICES
In most developing and developed countries there is a strong increase of logistics and
logistics services importnance. The article presents the theoretical basis for the concept
of logistics services, the process of their providing and selected determinants of their
development in Poland.
1. WSTĘP
Wraz z rozwojem logistyki jako dziedziny naukowej, nastąpił szybki rozwój logistyki
w rozumieniu praktycznym, takŜe w obszarze świadczenia szeroko pojętych usług
logistycznych [15]. Pojawienie się na rynku podmiotów świadczących wyspecjalizowane
usługi logistyczne miało swoje początki w zmieniających się warunkach otoczenia
rynkowego przedsiębiorstw, a co za tym idzie w zmianach w organizacji
i funkcjonowaniu przedsiębiorstw produkcyjnych i handlowych [13]. Zmiany te
dotyczyły przede wszystkim: globalizacji, wzmocnienia presji czasu, zwiększenia
znaczenia konsumenta, rozbudowy kanałów dystrybucji, rozwoju nowoczesnych
technologii informatycznych i transportowych, a takŜe połoŜenie silnego nacisku na
ochronę zasobów środowiska (ekologię). W XXI wieku szczególnego znaczenia nabiera
zarządzanie logistyczne usługami, ze względu na fakt, iŜ wzrasta ich rola i znaczenie
w gospodarce [7]. Od kiedy gospodarki przeszły na orientację marketingową z rynku
sprzedawcy na rynek nabywcy, liczy się nie tylko sam produkt, jego jakość i cena, ale
równieŜ sposób dostawy i obsługa logistyczna [9]. Pomimo często pojawiających się
stwierdzeń, Ŝe „studia nad sektorem usług logistycznych mają słabe podstawy
teoretyczne, a większość publikacji w podręcznikach i opracowaniach naukowych nie ma
podstaw teoretycznych” [9], to jednak celowe i konieczne jest zdefiniowanie pojęcia
usługi logistycznej.
1
Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania, Instytut Logistyki i Zarządzania Międzynarodowego,
e-mail: kadlubek@zim.pcz.pl
Marta KADŁUBEK
1518
2. POJĘCIE USŁUGI
Na wstępie warto dowiedzieć się, czym jest w ogóle usługa oraz poznać jej
podstawowe cechy, bo przecieŜ usługi są filarem gospodarek rozwiniętych, a w Polsce
udział usług w PKB osiągnął juŜ 60%. Zdaniem W. Rydzykowskiego „usługi definiuje
się jako odrębną działalność dostarczającą określonych korzyści nabywcom,
niekoniecznie związanych ze sprzedaŜą produktów lub innych usług. Do wytwarzania
usług mogą (ale nie muszą) być wykorzystywane dobra materialne, jednak bez
moŜliwości zmiany ich właściciela (zamiany własności)” [14]. Nieco inna definicja
mówi, Ŝe „usługi są nie mającą charakteru materialnego działalnością dostarczającą
określone korzyści, ale takŜe czynnością zawierającą element niematerialny,
oddziałujący bezpośrednio na klienta, przedmiot, nieruchomość znajdującą się w jego
posiadaniu” [16]. Usługi odznaczają się szczególnymi cechami, z których najwaŜniejsze
przedstawia poniŜsza Tabela 1.
Tab. 1. Cechy usług
Cechy usług
Charakterystyka
niematerialność
nie moŜna ich zobaczyć, nie mają cech fizycznych
nierozdzielność usługi z
osobą wykonawcy
bezpośredni kontakt świadczącego usługę z jej nabywcą
nierozdzielność procesów
wytwarzania i konsumpcji
zbieŜność miejsca i czasu wykonywania usługi z
miejscem i czasem jej konsumowania
róŜnorodność
odmienność w zaleŜności od miejsca, czasu wytwarzania,
umiejętności i indywidualnych predyspozycji
usługodawcy
nietrwałość
brak moŜliwości istnienia usługi poza miejscem jej
wytwarzania
niemoŜność nabycia prawa
własności
jedynie nabywca ma dostęp do danej czynności
usługowej
Ź
ródło: opracowanie własne na podstawie: [14].
Jak wynika z powyŜszej Tabeli 1 usługa znacznie róŜni się swoją istotą
od wyrobu materialnego. Nieco inne są teŜ etapy jej powstawania i świadczenia, a do
nich zaliczyć moŜna:
„badanie rynku i potrzeb z zakresu moŜliwych do zaoferowania usług,
sformułowanie ogólnej oferty usług,
projektowanie procesów wykonania konkretnej zamówionej usługi,
USŁUGI LOGISTYCZNE
1519
realizacja procesu wykonania usługi,
kontrola wykonania usługi i spełnienia wymagań,
ocena wykonania usługi przez wykonawcę oraz według opinii klienta,
analiza uwag dotyczących wykonania usługi i wprowadzenia korekt
do oferty oraz procesu projektowania usługi” [8].
W przypadku usług nie mamy więc do czynienia z typowym procesem
ich produkcji, tak jak to ma miejsce w przypadku wyrobów materialnych. Jednak
wymienione etapy świadczenia usług moŜna porównać do etapów produkcji wyrobów,
gdyŜ w obydwu procesach występują etapy takie jak: badanie rynku, formułowanie
oferty, projektowanie, realizacja czy kontrola, choć etapy te przebiegają inaczej.
3. POJĘCIE USŁUGI LOGISTYCZNEJ
W
przypadku
usług
logistycznych
ich
ś
wiadczenie
jest
nierozerwalne
z działalnością logistyczną. „W literaturze przedmiotu występuje szereg definicji
określających pojmowanie usług w ujęciu logistycznym, które zasadniczo róŜnią
się między sobą stopniem uszczegółowienia” [8]. Jedna z najbardziej popularnych
definicji została zaproponowana przez E. Gołembską, która mówi, Ŝe usługa logistyczna
„to produkt logistyczny stanowiący zbiór Ŝyczeń i oczekiwań klienta” [6]. Definicja
ta krótka, acz treściwa, wydaje się jednak zbyt ogólna, dlatego autorka uszczegóławia
ją zauwaŜając, Ŝe usługa logistyczna jest świadczona za pomocą zarządzania
logistycznego, które jest procesem planowania i wykonania usługi, z uwzględnieniem
analizy potrzeb, moŜliwości i sposobów świadczenia tej usługi, w całym łańcuchu
dostaw, od producenta do konsumenta [6]. MoŜna więc w skrócie przedstawić usługę
logistyczną jako zbiór logistycznych Ŝyczeń i oczekiwań klienta realizowanych za
pomocą zarządzania logistycznego.
Bardziej uściślona jest definicja zaproponowana przez M. Ciesielskiego: „usługi
logistyczne to zarobkowo wykonywane usługi spedycji, transportu, magazynowania,
a takŜe usługi pokrewne i wspomagające proces przepływu dóbr między ogniwami
łańcucha dostaw” [4]. Autor więc skupia się bardziej na rodzajach usług logistycznych,
które jak podkreśla, są świadczone odpłatnie, zarobkowo. Nie ma tutaj Ŝadnego
odwołania do samej właściwości usługi, tak jak w ujęciu E. Gołembskiej odwołującej się
do zbioru oczekiwań i Ŝyczeń klienta. Jednak M. Ciesielski w swojej definicji zauwaŜa
bardzo waŜną właściwość usługi logistycznej, mianowicie jej zarobkowy charakter. Obie
przytoczone definicje są więc zupełnie róŜne.
Jeszcze dokładniej definiuje usługę logistyczną W. Rydzykowski: „usługa logistyczna
w szerokim ujęciu obok czynności transportowo-spedycyjnych obejmuje usługi
terminalowe, począwszy od cross-dockingu, przez magazynowanie, po kompletację
(w tym pobieranie i pakowanie) oraz czynności uszlachetniające: metkowanie,
polonizację, re-packing, foliowanie, drobne naprawy, tworzenie zestawów promocyjnych
(zwanych czasami co-packingiem) i inne” [13]. Zaprezentowana definicja skupia się na
wymienieniu poszczególnych rodzajów czynności wchodzących w skład usług
logistycznych. Autor uwydatnia w niej, Ŝe usługi logistyczne to nie tyko transport
i spedycja, ale takŜe wiele innych. Definicja owa jest zdecydowanie bliŜsza tej
zaproponowanej przez M. Ciesielskiego, jest jakby jej rozbudowaną wersją, jednak nie
zwraca uwagi na charakter zarobkowy usług logistycznych. CięŜko jest natomiast znaleźć
Marta KADŁUBEK
1520
jakiekolwiek punkty wspólne definicji E. Gołembskiej i W. Rydzykowskiego. Pierwsza
autorka skupia się na wadze klienta w procesie świadczenia usługi od producenta do
odbiorcy, natomiast W. Rydzykowski poprzestaje właściwie na wymienieniu całej palety
róŜnych usług wchodzących w skład szeroko pojętej usługi logistycznej. Ostatecznie
jednak E. Gołembska uwzględniając coraz większą popularność kompleksowych usług
logistycznych proponuje drugą definicję usługi logistycznej, która jest juŜ bardziej
zbliŜona do definicji W. Rydzykowskiego, a brzmi „usługa logistyczna to połączenie
usług transportowych, spedycyjnych, magazynowych, łącznie z obsługą prawną,
finansową
i
celną,
przewoŜonych
i
magazynowanych
towarów,
produktów
logistycznych” [7]. Autorka wymienia więc jakie elementy wchodzą w skład szerzej
pojętej usługi logistycznej i ta definicja wydaje się być odpowiednią, jeśli uwzględnia się
współczesne podejście do tego zagadnienia.
4. PROCES ŚWIADCZENIA USŁUGI LOGISTYCZNEJ
Wiadomo juŜ czym jest usługa logistyczna, warto teraz przedstawić jak przebiega
proces świadczenia usługi logistycznej. „Grupując szczegółowe przedsięwzięcia
związane z realizacją usługi logistycznej, moŜemy w tym zakresie zdefiniować cztery
zasadnicze fazy, to jest: fazę przygotowawczo-organizacyjną, fazę realizacji, fazę
kontroli oraz fazę pokontrolną” [8]. Bardzo waŜne jest to, Ŝe we wszystkich
wymienionych fazach istnieją silne interakcje pomiędzy usługodawcą i usługobiorcą, a
cały proces odbywa się w stale zmieniających się warunkach rynkowych gospodarki
narodowej. Procesy i zjawiska występujące w poszczególnych fazach świadczenia usługi
są ze sobą ściśle powiązane. Powiązania te przedstawia poniŜszy Rysunek 1.
USŁUGI LOGISTYCZNE
1521
Rys. 1. Etapy świadczenia usług logistycznych
Ź
ródło: opracowanie własne na podstawie: [8].
Z powyŜszego Rysunku 1 wynika, Ŝe na poziomie kaŜdej z faz występują działania po
stronie usługodawców i usługobiorców. Działania usługodawców koncentrują się na
dostarczeniu jak najlepszej usługi, natomiast usługobiorcy otrzymują ową usługę
i poddają ją ocenie. Jednak wielokrotny pomiar poziomu świadczenia usługi zarówno
przed, jak i po jej wykonaniu, jest utrudniony. „Wynika to między innymi z konieczności
precyzyjnego zdefiniowania szczegółowych wymagań dotyczących określonej usługi na
etapie przygotowawczo-organizacyjnym oraz dokonanie wyboru właściwego podmiotu,
gwarantującego odpowiedni poziom ich realizacji” [8]. Najlepszy pomiar poziomu usługi
logistycznej powinien bowiem odbywać się w trakcie jej świadczenia, ale jest to często
utrudnione ze względu na specyficzny charakter tych usług.
Pojęciem nierozerwalnie związanym z usługą logistyczną jest logistyczna obsługa
klienta. Usługi bowiem mają na celu właśnie obsługę klienta w zakresie zadań
logistycznych. Sama obsługa logistyczna klienta to „umiejętność lub zdolność
Marta KADŁUBEK
1522
zaspokajania wymagań i oczekiwań klientów, głównie co do czasu i miejsca
zamawianych dostaw, przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych form aktywności
logistycznej, w tym transportu, magazynowania, zarządzania zapasami, informacją
i opakowaniami” [3]. MoŜna stwierdzić, Ŝe logistyczna obsługa klienta jest niejako
zbiorem poszczególnych usług z zakresu logistyki.
5. WYBRANE DETERMINANTY ROZWOJU USŁUG LOGISTYCZNYCH
W POLSCE
W zdecydowanej większości rozwijających się i rozwiniętych krajów świata
następuje silny wzrost znaczenia logistyki i jej wpływu na gospodarki tych państw.
„Jednak w Polsce, jak i w innych krajach postkomunistycznych Europy Środkowej
i Wschodniej, proces ten jest szczególnie wyraźny. Determinuje on w znacznym
stopniu współczesne przemiany w funkcjonowaniu transportu. Ponadto poprzez
pojawienie się rynku usług logistycznych wytworzyła się nowa, i na dodatek całkiem
niemała, sfera działalności” [10]. Ta nowa sfera działalności generuje coraz większe
dochody dla przedsiębiorstw, jak równieŜ dla pracowników, a pośrednio wpływa
równieŜ na wzrost gospodarczy kraju. Procesy rozwoju logistyki w Polsce przebiegają
zdecydowanie szybciej, niŜ miały miejsce w rozwiniętych krajach Europy. „Etapy
pośrednie, które w zachodniej Europie wypracowywano przez wiele lat, w Polsce
uległy wyraźnemu skróceniu. W znacznym stopniu przyczyniły się do tego zagraniczne
inwestycje. Pojawienie się przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym oraz otwarcie
polskiej gospodarki na konkurencję przedsiębiorstw zagranicznych wymusiło
konieczność dorównania w rodzimych firmach zachodnim standardom logistycznym”
[2]. Pomimo, Ŝe w Polsce nadal sporą część przewozów towarów poszczególne
przedsiębiorstwa organizują jeszcze we własnym zakresie, to „rynek usług
logistycznych wciąŜ znajduje się w fazie dynamicznego rozwoju. Wzrasta liczba
klientów, którzy zlecają wykonanie firmom logistycznym coraz więcej zadań” [12].
Rozwój tego rynku determinuje napływ nowych inwestycji z zakresu usług
logistycznych i innych powiązanych z nimi.
Oczywiście rozwój usług logistycznych, z róŜnych względów, nie jest równomierny
na terenie całego naszego kraju. Centra magazynowe i dystrybucyjne lokalizowane są
przede wszystkim w miejscach o najkorzystniejszym połoŜeniu, a mianowicie: duŜej
dostępności dobrej jakości dróg; bliskości duŜych aglomeracji miejskich czy
moŜliwości wykorzystywania róŜnych gałęzi przemysłu. Wystarczy spojrzeć na mapę
Polski, wskazującą na ilość dróg utwardzonych przypadających na mieszkańca
poszczególnych województw, by zauwaŜyć, Ŝe najwięcej takich dróg znajduje się
w centralnej i południowej Polsce (Rysunek 2).
USŁUGI LOGISTYCZNE
1523
Rys. 2. Drogi publiczne o twardej nawierzchni przypadające na 100 km
2
Ź
ródło: [1].
Taki stan rzeczy moŜe być jedną z determinant rozwoju usług logistycznych,
bowiem transport drogowy jest zwykle nierozerwalną częścią szeroko pojętej logistyki.
Warto jednak zauwaŜyć, Ŝe sama liczba dróg przypadających na 100 km
2
nie jest
obiektywnym wyznacznikiem co do jakości infrastruktury drogowej, a daje jedynie
pewien pogląd na dostępność dróg w danym regionie kraju. Jak juŜ wspomniano,
abstrahując od jakości, najwięcej dróg publicznych znajduje się w centralnej
i południowej Polsce [13].
Podobnie wygląda sytuacja, jeśli chodzi o liczbę mieszkańców. Większość ludności
Polski mieszka w województwach centralnych i południowych (mazowieckim,
łódzkim, śląskim, małopolskim i dolnośląskim). W związku z tym moŜna
przewidywać, Ŝe usługi logistyczne najlepiej rozwiną się właśnie na tym obszarze.
DuŜa liczba ludności bowiem oznacza duŜe zapotrzebowanie na dobra i usługi, a to jest
ś
wietne podłoŜe do rozwoju obsługi logistycznej. Do potwierdzenia tej zaleŜności,
wystarczy chociaŜby przeanalizować rozkład istniejących w Polsce powierzchni
magazynowych, które przedstawia Rysunek 3.
Marta KADŁUBEK
1524
Rys. 3. Rozmieszczenie powierzchni magazynowych w Polsce
Ź
ródło: [5].
Jak wynika z Rysunku 3 aŜ 93% całej powierzchni magazynowej kraju skupia się
w zaznaczonym obszarze obejmującym region między 5 duŜymi miastami polskimi,
mianowicie: Warszawą, Łodzią, Poznaniem, Katowicami i Wrocławiem. Obszar ten
pokrywa się w duŜej części z regionami o stosunkowo dobrze rozwiniętej
infrastrukturze drogowej, jak i koncentracji duŜej liczby ludności. Na rozwój usług
magazynowych na zaznaczonym obszarze moŜe mieć równieŜ wpływ duŜa liczba firm
potrzebujących obsługi logistycznej, jak równieŜ bliskość waŜnych partnerów
gospodarczych Polski, takich jak: Niemcy, Czechy, Słowacja, a pośrednio równieŜ
i łatwy dostęp do innych krajów.
6. WNIOSKI
Podsumowując, moŜna stwierdzić, Ŝe usługi logistyczne są jakby odpowiedzią rynku
na zgłaszane zapotrzebowanie w zakresie realizacji pewnych zadań z zakresu szeroko
rozumianej logistyki. Usług logistyczne stanowią szereg partykularnych usług blisko
związanych z działalnością logistyczną przedsiębiorstw i instytucji. Do najwaŜniejszych
USŁUGI LOGISTYCZNE
1525
usług logistycznych zaliczyć moŜna: transport, spedycję oraz magazynowanie; jednakŜe
lista kompletu usług z zakresu logistyki jest bardzo obszerna.
7. BIBLIOGRAFIA
[1]
Adach E.: Transport – wyniki działalności 2009 r., Wyd. GUS, Warszawa 2010.
[2]
Archutowska J., śbikowska E.: Rozwój Rynku usług logistycznych w Polsce, Wyd.
Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2001.
[3]
Baraniewska A., Rodawski B., Skowrońska A.: Logistyka – ćwiczenia, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2005.
[4]
Ciesielski M.: Rynek usług logistycznych, Wyd. Difin, Warszawa 2005.
[5]
Foltyński M.: Centra logistyczno- dystrybucyjne, a rozwój regionalny w Polsce,
Materiały konferencyjne, Wyd. ILiM, Poznań 2010.
[6]
Gołembska E.: Kompendium wiedzy o logistyce, Wyd. PWN, Warszawa 2007.
[7]
Gołembska E.: Podstawy logistyki, Wyd. WyŜszej Szkoły Kupieckiej, Łódź 2006.
[8]
Jałowiec T., Nowak I.: Jakość w outsourcingu usług logistycznych, „Logistyka” 2010,
Nr 3.
[9]
Jeszka A. M.: Sektor usług logistycznych w praktyce, Wyd. Difin, Warszawa 2009.
[10]
Kopeć K.: Funkcjonowanie usług logistycznych w Polsce, Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu w Chmielnickim na Ukrainie, Wyd. Uniwersytet Chmielnickij,
Chmielnickij 2007, Nr. 3 (23).
[11]
Nowicka-Skowron M., Smolnik M.: Role of Transport Services in International
Trade, Prace Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Seria Seminaria i
Konf., nr 7, Częstochowa 2002.
[12]
Rydzkowski W.: Logistyczne uwarunkowania procesu integracji Polski z Unią
Europejską, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego, Wyd. UG, Gdańsk 2003.
[13]
Rydzkowski W.: Usługi logistyczne, [W:] D. Kisperska – Moroń, S. KrzyŜaniak:
Logistyka, Wyd. Biblioteka Logistyka, Poznań 2009.
[14]
Rydzkowski W.: Usługi logistyczne, Wyd. Biblioteka Logistyka, Poznań 2004.
[15]
Skowron-Grabowska B.: Business Tendencies in Services Within Supply Chain,
Advanced Logistic Systems. Theory and Practice, Vol.2, Miscolc 2008.
[16]
Wyród – Wróbel J., Weisiok G.: Przyszłość usług internetowych, „Logistyka” 2010,
Nr 4.