Blacharz_721[01]_Z1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Trasowanie przestrzenne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Gięcie i prostowanie blach

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Gięcie i prostowanie prętów i płaskowników

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zwijanie spręŜyn

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Rodzaje giętarek i ich zastosowanie

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zapotrzebowanie na materiał do wykonania elementów lub przedmiotów

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Kontrola jakości wykonania

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony

środowiska

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

43
48

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o sposobach wykonywania

elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem maszyn i urządzeń, materiałach
stosowanych do ich wykonywania, a takŜe ułatwi Ci wykonywanie elementów i przedmiotów
z blachy z zastosowaniem maszyn i urządzeń.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania (rozdział 4), który umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów; obejmuje on równieŜ ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń; przed
ć

wiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania;

po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów; wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, Ŝe opanowałeś
materiał albo nie,

−

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki;
zamieszczona została takŜe karta odpowiedzi,

−

wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umoŜliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka

modułowa:

Wykonywanie

elementów

przedmiotów

blachy

z zastosowaniem maszyn i urządzeń, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów
modułu 721[01].Z1 „Technologia robót blacharskich” i jest oznaczona na zamieszczonym
schemacie na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

721[01].Z1.01

Posługiwanie się podstawowymi

pojęciami z zakresu blacharstwa

721[01].Z1

Technologia robót blacharskich

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].Z1.02

Wykonywanie elementów i przedmiotów

z blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych

721[01].Z1.05

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy metodami

obróbki plastycznej i cieplnej

721[01].Z1.03

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem maszyn

i urządzeń

721[01].Z1.04

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem operacji

mechanicznej obróbki skrawaniem

721[01].Z1.06

Wykonywanie nierozłącznych połączeń blach

721[01].Z1.08

Wykonywanie konserwacji i naprawy

elementów i konstrukcji z blachy

721[01].Z1.07

Wykonywanie montaŜu i demontaŜu elementów

i zespołów blacharskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe materiały blacharskie

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa,

−

wykonywać szkice podstawowymi technikami rysunkowymi,

−

dobierać materiały narzędzia i sprzęt do prac blacharskich,

−

stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

wykonywać wyroby z blachy,

−

planować proces wyrobów z blachy,

−

rozróŜniać rodzaje maszyn,

−

odczytywać i interpretować rysunki wyrobów z blachy,

−

organizować stanowiska składowania i magazynowania,

−

dobierać sposób i środki transportu do rodzaju materiału,

−

posługiwać się dokumentacją warsztatową,

−

dobierać dokumentację techniczno-warsztatową do realizacji zadań,

−

wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,

−

dobierać i zastosować odzieŜ ochronną oraz środki ochrony osobistej, w zaleŜności
od prowadzonych prac blacharskich,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać
zagroŜeniom,

−

oceniać własne moŜliwości w działaniach indywidualnych i zespołowych,

−

stosować zasady współpracy w grupie,

−

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować proces gięcia blachy,

–

rozróŜnić rodzaje giętarek,

–

zaplanować wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy za pomocą gięcia,

–

określić operacje towarzyszące gięciu,

–

dobrać narzędzia ręczne i mechaniczne, przyrządy pomiarowe, maszyny i urządzenia do
gięcia blachy,

–

wskazać elementy i wyjaśnić działanie urządzeń i maszyn do gięcia,

–

zorganizować stanowisko do pracy na giętarce,

–

wykonać gięcie blachy narzędziami mechanicznymi oraz elektronarzędziami,

–

wykonać wybrane operacje obróbki plastycznej: gięcie i prostowanie płaskowników,
gięcie i prostowanie blach, zwijanie spręŜyn,

–

sporządzić zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub przedmiotu,

–

ocenić jakość i prawidłowość prac wykonanych za pomocą gięcia,

–

dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej z uŜyciem giętarki
mechanicznej,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób działania przyrządu przedstawionego na rysunku numer 3 polega na trasowaniu

linii  na  rurze  o  średnicy  D  rysikiem  1,  który  moŜna  przesuwać  w  kierunku  B  na  odległość
zaleŜną  od  średnicy  d  połączonej  rury,  podczas  obracania  się  do  dokoła  osi  A.  Przyrząd
mocuje  się  na  rurze  o  średnicy  D  za  pomocą  podstawki  2.  Podstawka  ta  jest  połączona
z przyrządem  przegubem  3,  dzięki  czemu  oś  A  moŜna  ustawić  nie  tylko  w  połoŜeniu
prostopadłym  do  osi  podłuŜnej  G  rury,  lecz  takŜe  ukośnie  względem  niej.  śądane  połoŜenie
osi A uzyskuje się za pomocą zacisku.

W trasowaniu przestrzennym wyróŜnić moŜna trzy podstawowe czynności:

–

wybór powierzchni (bazy) traserskiej,

–

ustawienie przedmiotu na płycie traserskiej,

–

trasowanie.

Przystępując do trasowania sprawdza się stan przedmiotu, czy nie posiada pęknięć, wad

powierzchni oraz czy wymiary zgadzają się z danymi w dokumentacji technicznej. Przedmiot
naleŜy oczyścić z rdzy, tłuszczu, zabrudzeń itp., a następnie powlec farbą traserską, aby
naniesione linie były bardziej widoczne.

Istnieją trzy metody trasowania przestrzennego.

Za pomocą obrotu przedmiotu obrabianego.

Przedmiot ustawia się na płycie traserskiej. Znacznik słupkowy ustawia się obok

i ustawia wysokość rysika zgodnie z dokumentacją. Linie poziome i pionowe uzyskuje się
poprzez obrót przedmiotu. W ten sposób uzyskuje się planowaną siatkę przestrzenną.
Za pomocą kątownika.

Trasowanie linii poziomych odbywa się identycznie jak w metodzie obrotu przedmiotu,

natomiast linie pionowe nanoszone są za pomocą rysika wzdłuŜ ramienia przykładanego
kątownika.
Za pomocą skrzynek traserskich.

Ma zastosowanie do przedmiotów cięŜkich o powierzchniach krzywoliniowych. Polega

na ustawieniu, co najmniej jednej skrzynki traserskiej z zamocowanym rysikiem i nanoszeniu
linii według dokumentacji.

W trasowaniu przestrzennym stosuje się równieŜ wzorniki przykładane bezpośrednio do

przedmiotu. Istotnym elementem znacznie ułatwiającym obrót elementu jest podstawka
magnetyczna, natomiast do ustawiania przedmiotów walcowych (krzywoliniowych) słuŜy
pryzma.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega trasowanie przestrzenne?
2.  Jakie elementy podlegają zakresowi trasowania przestrzennego?
3.  Do czego słuŜą znaczniki słupkowe?
4.  Jakie znasz metody trasowania przestrzennego?
5.  Jakie trzy podstawowe czynności rozróŜnia się podczas trasowania przestrzennego?
6.  Do czego słuŜą wzorniki?
7.  Jaką funkcję przy trasowaniu przestrzennym spełnia pryzma?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz metodę trasowania w zaleŜności od rodzaju (wielkości i kształtu) przedmiotu.

Zadanie wykonaj w formie opisowej. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze zgromadzonymi na stanowisku przedmiotami,
2)  ustalić oraz zapisać rodzaj przedmiotu i metodę trasowania,
3)  zapisz ustalenia na kartce,
4)  sporządzić  notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem trafności dobrania metody trasowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przedmioty do trasowania (walec z blachy, sześcian, przedmiot o kształtach
krzywoliniowych itp.),

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania przestrzennego.

Ćwiczenie 2

Wykonaj dowolną metodą trasowania linii obróbki na udostępnionym przedmiocie

według załączonej dokumentacji technicznej. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją techniczną,
4)  ustalić metodę trasowania,
5)  ustawić przedmiot na płycie traserskiej,
6)  trasować linie zgodnie z dokumentacją i przyjętą metodą,
7)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9)  zaprezentować efekt swojej pracy,

10) dokonać oceny ćwiczenia pod względem dokładności trasowania linii.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przedmiot do trasowania (walec z blachy, sześcian, przedmiot o kształtach
krzywoliniowych itp.),

–

dokumentacja techniczna (rysunek techniczny prezentujący zakres obróbki przedmiotu),

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

płyta traserska,

–

znaczniki słupkowe,

–

pryzma,

–

kątownik,

–

przymiar liniowy,

–

rysik,

–

literatura rozdziału 6 dotycząca trasowania przestrzennego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) scharakteryzować sposoby trasowania przestrzennego?

2) określić zastosowanie poszczególnych narządzi traserskich?

3) wymienić podstawowe narzędzia słuŜące do trasowania

przestrzennego?

4) dobrać rodzaj przedmiotu do metody trasowania?

5) wymienić podstawowe czynności podczas trasowania

przestrzennego?

6) wykonać trasowanie na wskazanym przedmiocie wg dokumentacji

technicznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Gięcie i prostowanie blach

4.2.1. Materiał nauczania

Jedną z podstawowych czynności w pracach blacharskich mającą na celu nadanie

przedmiotom  poŜądanego  kształtu  jest  gięcie  blach.  Operacji  gięcia  często  towarzyszy
działanie  przeciwne  – prostowanie. Gięcie i prostowanie blach moŜna wykonywać na zimno
lub na gorąco. Gięcie na gorąco wykonuje się wówczas, gdy mamy do czynienia z blachami
o większych  grubościach.  Blachy  o  duŜych  grubościach  po  podgrzaniu  wykazują  większą
plastyczność  a  co  za  tym  idzie  i  podatność  zarówno  na  gięcie  jak  i  prostowanie.  Gięcie
i prostowanie blach moŜna wykonać ręcznie lub mechanicznie.

Proces gięcia wiąŜe się z odkształceniem materiału zginanego. Z jednej strony materiał

zostaje rozciągnięty (strona zewnętrzna), z drugiej zaś ściskany. Podczas rozciągania materiał
wydłuŜa się i jest naraŜony na pęknięcie. Jedyną częścią blachy, która nie ulega rozciąganiu
ani ściskaniu jest warstwa środkowa, która leŜy na linii obojętnej.

Rys. 4. Gięcie materiału [2, s. 127]

WaŜnym elementem procesu gięcia jest ustalenie wymiaru wyjściowego, aby po zgięciu

otrzymać produkt odpowiadający wymiarom podanym na rysunku. W tym celu naleŜy
określić długość odcinków prostych i zaokrągleń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed rozpoczęciem procesu gięcia naleŜy ustalić, czy mamy do czynienia z blachą

miękką,  wyŜarzoną,  która  gnie  się  bardzo  dobrze,  czy  moŜe  z  blachą  wyklepaną  lub
utwardzoną,  która  pęka  podczas  gięcia.  Przy  gięciu  blach  pod  kątem  ostrym  i  przy  małych
promieniach  gięcia  zwraca  się  uwagę  na  kierunek  układu  włókien  w  blasze,  powstałych
podczas  jej  walcowania.  W  takim  przypadku  linia  gięcia  nie  powinna  być  zgodna
z kierunkiem  walcowania,  gdyŜ  moŜe  to  spowodować  pękanie  blachy  na  krawędzi  gięcia.
Przy gięciu w dwóch kierunkach włókna powinny przebiegać ukośnie.

Rys. 5. Gięcie blachy: a) gięcie niewłaściwe wzdłuŜ włókna, b) gięcie prawidłowe prostopadłe do włókien,

c) gięcie w dwóch prostopadłych kierunkach ukośnie do włókien [2, s. 130].

Podczas ręcznego gięcia blach naleŜy unikać uŜywania młotków stalowych ślusarskich.

KaŜde uderzenie takiego młotka utwardza blachę i pozostawia wgniecenia. Zamiast młotków
metalowych naleŜy uŜywać drewnianych lub gumowych.

Narzędzia do ręcznego gięcia i prostowania blach to:

–

młotki blacharskie

–

równiaki – do prostowania i wygładzania fałd,

–

klepaki – do wgłębiania blachy,

–

gładziki – do wygładzania przedmiotów blaszanych o kształtach wklęsłych,

–

klepadła blacharskie – słuŜą jako podkładki do klepania, wygładzania, prostowania itp.
czynności,

–

kowadełka blacharskie – słuŜą do prostowania, zaginania oraz zawijania brzegów blachy,

–

zaginadła – słuŜą do ręcznego zaginania blachy przy uŜyciu młotka.

Ręczne gięcie blach

Gięcia blach moŜna dokonać przy pomocy imadła. NaleŜy jednak pamiętać by szczęki

imadła  zaopatrzyć  w  nakładki  w  celu  zabezpieczenia  blachy  przed  ewentualnym
porysowaniem. Prawidłowe gięcie polega na uderzeniu młotkiem drewnianym lub ślusarskim
przez  klocek  z  twardego  drewna  w  miejscu  gięcia.  Cienkie  blachy  moŜna  równieŜ giąć przy
uŜyciu zaginadła blacharskiego prostego lub na desce, której krawędź obita jest kątownikiem,
a  takŜe  za  pomocą  kleszczy  blacharskich  i  tępego  rysika  zamoczonego  w  oliwie
przesuwanego po wytrasowanej rysie na miękkim podkładzie z tektury.

Maszynowe gięcie blachy

Do maszynowego gięcia blachy stosuje się krawędziarki i prasy. Maszynowe gięcie

blachy moŜe odbywać się po linii prostej, ale pod róŜnymi kątami. Przy uŜyciu krawędziarki
przelotowej moŜna giąć blachę w dowolnym miejscu zaś do zaginania krawędzi blachy
stosuje się krawędziarki nieprzelotowe.

Podstawowymi elementami prasy są: nieruchomy korpus i ruchomy suwak. Suwak

wykonuje ruch w górę i dół, przy czym w czasie ruchu w dół wywierany jest nacisk na
tłoczony przedmiot. WyróŜniamy prasy: ręczne, mechaniczne, hydrauliczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prostowanie blach

Prostowanie blach jest operacją dość trudną i wymagającej duŜej wprawy. Pierwszą

czynnością podczas prostowania blach jest ustalenie miejsca nierówności blachy i ułoŜenie jej
na  płycie  do  prostowania,  wypukłością  do  góry.  Drugą,  obrysowanie  kredą  lub  ołówkiem
odkształconego  miejsca,  następną  uderzanie  młotkiem  wokół  nierówności  rozpoczynając  od
brzegów  blachy  –  uderzenia  silne.  Kolejną  uderzanie  młotkiem  w  kierunku  środka
wypukłości  –  uderzenia  coraz  słabsze.  Po  wykonaniu  takich  czynności  blacha  zostaje
wstępnie wyprostowana a następnie przekręca się ją na odwrotną stronę i ponownie wykonuje
czynności  podane  powyŜej,  aŜ  do  całkowitego  wyprostowania  blachy.  Prostowania  blach
moŜna równieŜ wykonać za pomocą urządzeń mechanicznych, wykonuje się to na prasach lub
przy pomocy walców.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu wykonuje się proces gięcia blach?
2.  Kiedy wykonuje się gięcie blach na gorąco?
3.  Kiedy wykonuje się gięcie blach na zimno?
4.  Która część blachy podczas gięcia ulega rozciąganiu?
5.  Która część blachy podczas gięcia ulega ściskaniu?
6.  W jaki sposób moŜna dokonać gięcia blach cienkich?
7.  Jakimi narzędziami moŜna dokonać gięcia blach?
8.  Jakimi narzędziami prostuje się blachy?
9.  Jak nazywamy maszyny słuŜące do gięcia blach?

10. Jak odbywa się maszynowe gięcie blach?
11. W jaki sposób ręcznie prostuje się blachy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj wieszak z blachy stalowej płaskiej ocynkowanej grubości 0,5 mm zgodnie

z dokumentacją. Plan zapisz w zeszycie. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.
Zaprezentuj i oceń efekt swojej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją
4)  wytrasować kształt wieszaka wg załączonej dokumentacji,
5)  wyciąć wytrasowany zarys wieszaka,
6)  wykonać operację gięcia wieszaka,
7)  dokonać ewentualnych korekt,
8)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

10) zaprezentować efekt swojej pracy,
11) dokonać oceny ćwiczenia pod względem estetyki wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blacha stalowa płaska ocynkowana gr. 0,5 mm,

–

rysik,

–

liniał,

–

noŜyce ręczne bo blachy,

–

noŜyce gilotynowe,

–

krawędziarka,

–

młotek drewniany,

–

dokumentacja do zadania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia i prostowania blach.

Ćwiczenie 2

Wykonaj ozdobę w postaci sześcianu z blachy stalowej płaskiej ocynkowanej o grubości

0,5 mm, wg załączonej dokumentacji, którą dostaniesz od nauczyciela. Sporządź notatkę
po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją,
4)  wytrasować sześcian,
5)  wyciąć sześcian,
6)  ukształtować sześcian,
7)  połączyć elementy ze sobą zgodnie z dokumentacją,
8)  sporządzić  notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

10) zaprezentować efekt swojej pracy,
11) dokonać oceny ćwiczenia pod względem dokładności wykonania ozdoby.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blacha stalowa ocynkowana o grubości 0,5 mm,

–

rysik,

–

liniał,

–

noŜyce ręczne do blachy,

–

noŜyce gilotynowe,

–

krawędziarka,

–

młotek drewniany,

–

dwuróg blacharski,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia i prostowania blach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) omówić w jakim celu wykonuje się proces gięcia blach?

2) określić kiedy wykonuje się gięcie blach na gorąco?

3) peryfrazować kiedy wykonuje się gięcie blach na zimno?

4) wskazać, która część blachy podczas gięcia ulega rozciąganiu?

5) stwierdzić, która część blachy podczas gięcia ulega ściskaniu?

6) omówić, w jaki sposób moŜna dokonać gięcia blach cienkich?

7) określić, jakimi narzędziami moŜna dokonać gięcia blach?

8) wymienić maszyny słuŜące do gięcia blach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Gięcie i prostowanie prętów i płaskowników

4.3.1. Materiał nauczania

Przed rozpoczęciem gięcia naleŜy ustalić (po sposobie walcowania) czy płaskownik był

walcowany na gorąco czy na zimno. Jest to bardzo waŜne, poniewaŜ płaskowniki walcowane
na  zimno  naleŜy  giąć  prostopadle  do  kierunku  walcowania.  Gięcie  płaskowników
walcowanych  na  zimno  równoległe  do  kierunku  walcowania  spowoduje  powstanie  rys
i pęknięć. Płaskowniki moŜna giąć zarówno ręcznie jak i mechanicznie.

Najprostszym sposobem gięcia płaskowników oraz prętów jest zamocowanie elementu

w imadle i wygięciu go przy pomocy uderzeń młotka, rysunek numer 6. NaleŜy uwaŜać, aby
w trakcie wyginania płaskownika, nie uszkodzić jego krawędzi.

Rys. 6. Gięcie płaskownika: a) zetownik, b) gięcie ramienia m, c) gięcie ramienia n, d) skobel, e) przyginanie

ramienia h, f) zaginanie ramienia k na klocku A, g) odginanie ramienia h i k za pomocą klocka B [1, s. 77].

Pręty oraz płaskowniki bardzo wygodnie wygina się przy pomocy ręcznego narzędzia

składającego się z dwóch dźwigni i trzech ograniczników, rysunek numer 7. Aby wygiąć
element naleŜy umieścić pręt lub płaskownik w urządzeniu, i obracać ruchomą dźwignią o kąt
nieco większy od Ŝądanego. Zwiększenie minimalnie kąta gięcia związane jest z tym, Ŝe gięty
metal spręŜynuje.

Gięcie prętów i płaskowników moŜna takŜe wykonywać przy pomocy pras.

Prostowanie prętów i płaskowników moŜe się odbywać maszynowo lub ręcznie. Krótkie

odcinki  prętów  lub  płaskowników  prostuje  się  ręcznie  na  płytach  stalowych  lub  kowadle.
DłuŜsze  odcinki  prętów  prostowane  są  na  prostownicy  krąŜkowej.  Prostownica  krąŜkowa
to maszyna  składająca  się  z  dwóch  rzędów  krąŜków,  miedzy  którymi  przepuszczany  jest
prostowany pręt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co naleŜy ustalić przed rozpoczęciem gięcia płaskownika?
2.  Jakimi sposobami moŜna giąć płaskowniki i pręty?
3.  Za pomocą, jakich maszyn dokonuje się operacji gięcia?
4.  Przy pomocy, jakich narzędzi gnie się pręty i płaskowniki ręcznie?
5.  Jakie elementy moŜna prostować ręcznie?
6.  Na czym prostuje się ręcznie pręty i płaskowniki?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wygnij z płaskownika 3x30 mm element zgodnie z dokumentacją, którą dostaniesz od

nauczyciela. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją,
4)  uciąć płaskownik na Ŝądany wymiar,
5)  ukształtować element zgodnie z dokumentacją,
6)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8)  zaprezentować efekt swojej pracy,
9)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości wykonania elementu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

płaskownik,

–

imadło,

–

klocki dystansowe do imadła,

–

młotek ślusarski,

–

piłka do ciecia metali,

–

przymiar metrowy,

–

kątownik,

–

dokumentacja wykonywanego elementu,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia płaskowników.

Ćwiczenie 2

Sporządź wykaz potrzebnych narzędzi do operacji prostowania płaskownika. Zaprezentuj

i oceń efekty swojej pracy. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić wykaz niezbędnych narzędzi do operacji prostowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
3)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
4)  zaprezentować efekt swojej pracy,
5)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego doboru narzędzi.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca prostowania płaskowników.

Ćwiczenie 3

Wykonaj operację prostowania płaskownika 2x30 mm przy uŜyciu narzędzi ręcznych.

Zaprezentuj i oceń efekty swojej pracy. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  wyprostować płaskownik,
4)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości wykonania prostowania płaskownika.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

płaskownik,

–

kowadło,

–

młotek ślusarski,

–

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca prostowania płaskowników.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) omówić proces gięcia płaskowników i prętów?

2) dobrać narzędzia do gięcia płaskowników i prętów?

3) wykonać operację gięcia płaskowników i prętów?

4) wykonać prostowanie płaskowników i prętów?

5) dobrać narzędzia do prostowania płaskowników i prętów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zwijanie spręŜyn

4.4.1. Materiał nauczania

SpręŜyna powstaje poprzez nawinięcie drutu na trzpień o okrągłym przekroju. Trzpień

naleŜy dobrać w taki sposób, aby jego średnica była o 1/5 mniejsza od docelowej średnicy
spręŜyny; podyktowane to jest właściwościami spręŜystymi drutu.

Ilość drutu potrzebną do zwinięcia spręŜyny obliczymy korzystając z następującego

wzoru:

;

∗

w którym:
L – długość drutu niezbędna do zwinięcia spręŜyny,
D

– średnia średnica spręŜyny,

n – liczba zwojów spręŜyny.

rednica średnia spręŜyny oznacza średnicę wewnętrzną powiększoną o połowę grubości

drutu, lub średnicę zewnętrzną pomniejszoną o połowę grubości drutu.

SpręŜyny moŜna zwijać ręcznie w imadłach, na wiertarkach i na tokarkach. Poszczególne

metody zwijania spręŜyn pokazuje rysunek 9.

Rys. 9. Zwijanie spręŜyn: a) ręczne zwijanie spręŜyny pracującej na ściskanie, b) ręczne zwijanie w imadle

spręŜyny pracującej na rozciąganie, c) zwijanie spręŜyny na tokarce, d) zwijanie spręŜyny na wiertarce
[2, s. 134].

Końce spręŜyn rozciąganych kształtuje się w pierścień lub półpierścień. W przypadku

spręŜyn ściskanych końce podgrzewa się, łączy z poprzednim zwojem i szlifuje. Podczas
zwijania ręcznego, drut podaje się z ręki, naleŜy więc zabezpieczyć dłoń rękawicą skórzaną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub brezentową. Podczas zwijania spręŜyn na wiertarce lub tokarce naleŜy przestrzegać
przepisów bhp dotyczących pracy na tych maszynach.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Z jakiego materiału powstaje spręŜyna?
2.  Jak dobieramy średnicą trzpienia przy zwijaniu spręŜyn?
3.  Jaki wzór opisuje długość drutu potrzebnego do zwinięcia spręŜyny?
4.  Jak określamy średnicę średnią spręŜyny?
5.  Jakimi metodami moŜna zwijać spręŜyny?
6.  W jaki sposób kształtujemy końce spręŜyn rozciąganych?
7.  O czym naleŜy pamiętać podczas ręcznego zwijania spręŜyn?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ustal ilość drutu ø 3 mm potrzebną do zwinięcia spręŜyny o średnicy wewnętrznej

20 mm i ilości zwojów 30

Specyfikację określająca ilość zwojów, średnicę spręŜyny

i średnicę drutu otrzymasz od nauczyciela. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze specyfikacją określająca ilość zwojów, średnicę spręŜyny i średnicę

drutu,

2)  obliczyć ze wzoru długość drutu,
3)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
4)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
5)  zaprezentować efekt swojej pracy,
6)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości zwinięcia spręŜyny.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

lista danych w postaci tabeli określającej średnicę spręŜyny, grubość drutu i liczbę
zwojów,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zwijania spręŜyn.

Ćwiczenie 2

Wykonaj zwinięcie spręŜyny sposobem ręcznym wg załączonej dokumentacji, którą

dostaniesz od nauczyciela. Zapisz plan w zeszycie Sporządź notatkę po zakończeniu
ć

wiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  zapoznać się z dokumentacją,
4)  ustalić ilość drutu do zwinięcia spręŜyny,
5)  dobrać trzpień o odpowiedniej średnicy,
6)  zamocować drut na trzpieniu,
7)  umieścić trzpień w imadle,
8)  zwinąć spręŜynę,
9)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
11)  zaprezentować efekt swojej pracy,
12)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości zwinięcia spręŜyny.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

trzpień,

–

drut na spręŜynę,

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

lista danych w postaci tabeli określającej średnicę spręŜyny, grubość drutu i liczbę
zwojów,

–

szczypce płaskie uniwersalne (kombinerki),

–

rękawice ochronne

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zwijania spręŜyn.

Ćwiczenie 3

Wykonaj zwinięcie spręŜyny za pomocą wiertarki wg załączonej dokumentacji, którą

dostarczy ci nauczyciel. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  ustalić ilość drutu do zwinięcia spręŜyny,
4)  dobrać trzpień o odpowiedniej średnicy,
5)  zamocować drut na trzpieniu,
6)  umieścić trzpień w uchwycie wiertarki,
7)  zwinąć spręŜynę,
8)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
10)  zaprezentować efekt swojej pracy,
11)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości zwinięcia spręŜyny.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

trzpień (zakładany do wiertarki),

–

drut na spręŜynę,

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

lista danych w postaci tabeli określającej średnicę spręŜyny, grubość drutu i liczbę
zwojów,

–

szczypce płaskie uniwersalne (kombinerki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wiertarka,

–

rękawice ochronne,

–

klocek drewniany z otworem (prowadnica drutu),

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zwijania spręŜyn.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) scharakteryzować sposoby zwijania spręŜyn?

2) określić długość drutu potrzebnego do zwinięcia średnicy?

3) dobrać średnicę trzpienia do średnicy zwijanej spręŜyny?

4) określić średnicę średnią spręŜyny?

5) zwinąć spręŜynę o określonej średnicy i długości sposobem

ręcznym?

6) zwinąć spręŜynę o określonej średnicy i długości za pomocą

wiertarki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rodzaje giętarek i ich zastosowanie

4.5.1. Materiał nauczania

Maszyny stosowane do zaginania to krawędziarki i zaginarki. Krawędziarki ze względów

konstrukcyjnych  moŜna  podzielić  na  nieprzelotowe  i  przelotowe.  Wszystkie  krawędziarki
oraz  zaginarki  muszą  być  ustawione  w  poziomie.  Nie  wypoziomowanie  moŜe  doprowadzić
do  uszkodzenia  w  czasie  eksploatacji.  Przy  pomocy  krawędziarek  moŜna  zaginać  blachy
i płaskowniki  o  gr.  do  2  mm.  Wymiary  zaginanych  elementów  są  ograniczone  wymiarami
krawędziarki.

Krawędziarki nieprzelotowe, to zazwyczaj małe maszyny. SłuŜą najczęściej do

wykonywania zagięć w celu wykonywania połączeń na zakład. Szerokość zaginania jest
bardzo ograniczona i wynosi 5–15 mm.

Najczęściej stosowaną maszyną do zaginania jest krawędziarka przelotowa. Krawędziarki

przelotowe  posiadają  niezaleŜnie  od  producenta  pewne  stałe  elementy  odpowiadające  za
proces gięcia, są to: dolna belka, górna belka, belka gnąca ruchoma. Belka dolna jest na stałe
zamocowana  do  krawędziarki  stanowiącej  podstawę  maszyny.  Górna  belka  jest  elementem
ruchomym.  Podniesienie  belki  górnej  umoŜliwia  włoŜenie  miedzy  belkę  dolną  a  górną
elementu  przeznaczonego  do  gięcia.  Przez  opuszczenie  belki  górnej  następuje  zamocowanie
giętego  materiału.  Krawędź  górnej  belki  wyznacza  krawędź  gięcia.  Belka  gnąca  ruchoma
poruszana  jest  ręcznie  równolegle  do  belki  dolnej  i  górnej.  Ruch  belki  gnącej  powoduje
zagięcie  giętego  elementu.  Belka  górna  i  ruchoma,  oraz  belka  gnąca  posiadają  wymienne
listwy,  które  umoŜliwiają  wykonywanie  zagięć  o  róŜnych  promieniach  i  kątach.
Krawędziarkę  przelotową  przedstawiono  na  rysunku  numer  10.  Etapy  gięcia  pokazano  na
rysunku  numer  11.  Pierwszy  etap  pokazuje  element  zamocowany  i  przygotowany  do  gięcia,
drugi etap pokazuje operację gięcia.

Rys. 10. Krawędziarka przelotowa [2, s. 130].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Etapy gięcia na krawędziarce [3, s. 37].

Zaginarka to rodzaj prasy hydraulicznej. Górna część to ruchoma belka połączona

z dwoma  cylindrami.  Do  belki  za  pomocą  śrub  mocowany  jest  stempel  gnący.  W  dolnej
części  na  podłuŜnym  stole  w  korycie  jest  umieszczona  matryca  posiadająca  wyŜłobienia
o róŜnych kształtach. PołoŜenie koryta razem z matrycą, moŜna regulować względem stempla
za  pomocą  dwóch  śrub  regulacyjnych.  Stemple  i  matryce  są  elementami  wymiennymi,
istniejezatem  moŜliwość  dobrania  właściwych  narzędzi  do  danej  operacji.  Przy  pomocy
zaginarek  moŜna  kształtować  kształtowniki  zimnogięte.  Zaginarka  jest  bardziej
wszechstronnym  urządzeniem  od  krawędziarki.  Posiada  większe  moŜliwości  kształtowania
blachy.  Na  rysunku  12  pokazano  przykładowe  stemple  i  matryce  wykorzystywane
w zaginarkach.

Rys. 12. Przykładowe prace wykonywane zaginarką przy pomocy wymiennych listew [4, s. 157]

Do kaŜdej maszyny dołączona jest przez producenta dokumentacja techniczno-ruchowa

zwana  w  skrócie  DTR.  W  dokumentacji  tej  opisane  jest dokładnie zastosowanie urządzenia,
sposób  jego  eksploatacji,  oraz  wszelkie  niezbędne  informacje,  które  naleŜy  posiadać,  aby
właściwie eksploatować krawędziarkę czy zaginarkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz rodzaje maszyn do gięcia?
2.  Jakie moŜna wyróŜnić rodzaje krawędziarek?
3.  Z jakich najwaŜniejszych części składa się krawędziarka?
4.  Jakiej grubości elementy moŜna giąć na krawędziarce?
5.  Które elementy zaginarki są wymienne?
6.  Które elementy w zaginarce moŜna regulować?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj próbnego gięcia blachy stalowej o gr. 0,5 mm pod kątem 45

na krawędziarce

przelotowej. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  sporządzić wykaz maszyn i narzędzi,
4)  ułoŜyć blachę we właściwym miejscu w krawędziarce,
5)  opuścić belkę górną,
6)  dokonać gięcia,
7)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9)  zaprezentować efekt swojej pracy,
10)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem sposobu posługiwania się krawędziarką.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blacha stalowa o gr. 0,5 mm,

–

krawędziarka,

–

notatnik,

–

DTR krawędziarki,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzaju krawędziarek.

Ćwiczenie 2

Dokonaj wymiany listew znajdujących się w belkach górnej i gnącej, krawędziarki

przelotowej

Dokumentację techniczno ruchową krawędziarki dostaniesz od nauczyciela.

Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją techniczno ruchową giętarki,
4)  dokonać wymiany listew,
5)  sporządzić  notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem sposobu wymiany listew krawędziarki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

krawędziarka przelotowa,

–

listwy,

–

zestaw kluczy płaskich i nasadowych,

–

notatnik,

–

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa krawędziarki,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rodzaju giętarek.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) omówić rodzaje maszyn do gięcia?

2) omówić zastosowanie poszczególnych maszyn?

3) dokonać ustawienia oraz czynności związanych z eksploatacja

maszyn do gięcia?

4) posługiwać się DTR podczas obsługi giętarek

5) wymienić róŜnice pomiędzy krawędziarką i zaginarką

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementów lub

przedmiotów

4.6.1. Materiał nauczania

Główny materiał w blacharstwie stanowią róŜnego rodzaju blachy. Dlatego teŜ, mówiąc

o zapotrzebowaniu na materiał będziemy mieć na myśli właśnie blachę.

Ilość materiału niezbędna do wykonania danego wyrobu wynika z kształtu jego

rozwinięcia.

Ustalając rozwinięcie wyrobu naleŜy uwzględnić wszystkie naddatki na połączenia,

podgięcia,  przeŜłobienia  i  zawinięcia.  Trasując  wyrób  składający  się  z  oddzielnych
elementów  naleŜy  zawsze  robić  to  w  taki  sposób,  aby  zajmowały  one  moŜliwie  najmniej
miejsca  na  arkuszu.  Pozwoli  to  na  znaczną  oszczędność  blachy  poprzez  zminimalizowanie
bezuŜytecznych  odpadów.  Prawidłowe  oraz  błędne  rozmieszczenie  poszczególnych
elementów na arkuszu przedstawia rysunek numer 13.

Rys. 13. Przykład prawidłowego i błędnego usytuowania wyrobu w obszarze arkusza.

Znając wymiary gabarytowe rozwinięcia moŜemy łatwo ustalić niezbędne, minimalne

wymiary arkusza blachy, lub (gdy elementów jest więcej) ile danych elementów zmieści się
na jednym arkuszu.

Sytuacja nieco się komplikuje w przypadku, gdy element będzie poddawany operacji

gięcia. Miejsce gięcia blachy ulega odkształceniu w postaci wycinka powierzchni walcowej
o wewnętrznym promieniu gięcia r. Sytuację tę przedstawia rysunek nr 14.
Długość rozwinięcia elementu obliczyć naleŜy ze wzoru:

gdzie:
n – skrót, wielkość wynikająca z faktu, Ŝe długość łuku jest mniejsza od zewnętrznych
wymiarów naroŜnika.
A i B – wymiary zewnętrzne elementu

n = 2(r+s) – l

l = (r+0,5s)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w powyŜszych wzorach:
l – długość łuku gięcia,
r – wewnętrzny promień gięcia
s- grubość giętej blachy

Rys. 14. NaroŜnik gięty pod katem prostym.

W przypadku wykonywania operacji usztywnienia obrzeŜy (np. naczynia) drutem, naleŜy

obliczyć długość usztywnionego obwodu. Podobnie wylicza się długość płaskownika. Śruby,
nity, gwoździe itp. wylicza się w sztukach lub kilogramach na wyrób z podaniem rodzaju
(średnicy, materiału, długości).

Ustalenia ilość materiału potrzebnego do wykonania naprawy wyrobów blaszanych

wykonuje się na podstawie norm zuŜycia. Norma zuŜycia materiałów jest to ilość materiałów
niezbędna do wykonania danego elementu zgodnie z ustalonymi wymaganiami technicznymi.
Normy  zuŜycia  podaje  się  w  odpowiednich  jednostkach,  jak  w  metrach  kwadratowych,
sztukach,  kilogramach  Na  przykład  blachę  obmierza  się  w  kilogramach  lub  metrach
kwadratowych  z  podaniem  jej  rodzaju  i  grubości.  Bardzo  pomocne  przy  obliczaniu
zapotrzebowania  na  materiały  są  katalogi  nakładów  rzeczowych,  w  skrócie  KNR.  Zawierają
one  informacje  dotyczące  sposobu  wykonania  oraz  ilości  i  rodzajów  materiałów,  jakie
są potrzebne do wykonania danego wyrobu.

Zamawiając ilość materiału naleŜy zwiększyć jego ilość o wielkość odpadu. Odpady

i ubytki powstają między innymi w czasie transportowania, przechowywania, procesów
technologicznych.

Jednym z nowszych sposobów określenia zapotrzebowania materiałowego jest obliczenie

przy uŜyciu programów komputerowych. Tabela numer 1

przedstawia stronę z jednego

z programów ułatwiających obliczanie nie tylko zapotrzebowania, ale i wartości danych
materiałów, robocizny i sprzętu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Ustalenie zapotrzebowania materiałowego.

RozróŜniamy następujące metody norm zuŜycia materiałów:

–

statystyczną,

–

doświadczalno-produkcyjną,

–

analityczno-obliczeniową,

–

doświadczalno-laboratoryjną.

Metoda statystyczna polega na obliczeniu potrzebnej ilości materiałów na podstawie

danych o ich rzeczywistym zuŜyciu przy takich samych robotach w przeszłości.

Metoda doświadczalno-produkcyjna polega na rejestrowaniu dokładnie odmierzonych

ilości materiałów wydanych na potrzeby produkcji oraz zmierzeniu po zakończeniu pracy
liczby wykonanych jednostek produkcji i ilości pozostałych materiałów.

Metoda analityczno-obliczeniowa polega na obliczeniu ilości wbudowywanych

materiałów na podstawie rysunków elementów.

Podczas stosowania metody doświadczalno-laboratoryjnej określa się właściwości

materiałów, kontroluje prawidłowość technologii, dokładnie mierzy ilość zuŜytych
materiałów oraz określa ubytki i straty.

W zakładach pracy, gdzie wykonuje się produkcję seryjną, proces technologiczny

dokumentowany  jest  odpowiednimi  kartami  technologicznymi.  Zapotrzebowanie  na  materiał
określa  karta-kwit  pobrania  materiału,  która  dotyczy  przede  wszystkim  blach.  Na  karcie
pobrania materiału widnieją takie informacje, jak:

−

rodzaj i wymiary materiału,

−

nazwa wyrobu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

norma zuŜycia materiału na jedną sztukę wyrobu,

−

ilość sztuk wyrobu do wykonania,

−

miejsce pobrania materiału (przewaŜnie magazyn).

Zapotrzebowanie na materiał ustalić moŜna równieŜ na podstawie karty rozkroju. Główną

jej częścią jest rysunek przedstawiający usytuowanie wycinanych elementów na arkuszu
blachy. Karta rozkroju podaje:

−

wymiary arkusza blachy,

−

ilość sztuk przypadającą na jeden arkusz,

−

sposób ułoŜenia wycinanych elementów względem arkusza,

−

ilość odpadu wykorzystywanego do dalszej produkcji.

Przykładową kartę rozkroju pokazano na rysunku numer 15.

Rys. 15. Karta rozkroju. [1, s. 303]

4.6.2. Pytania sprawdzające.

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Z czego wynika ilość blachy niezbędna do wykonania wyrobu?
2.  Co naleŜy uwzględnić ustalając rozwinięcia wyrobu?
3.  Jak naleŜy umieszczać trasowane wyroby na arkuszu?
4.  Co oznacza wielkość skrótu przy zaginaniu elementów z blach?
5.  Jak podaje się zapotrzebowanie na nity?
6.  Jakie dokumenty opisują proces technologiczny przy produkcji seryjnej?
7.  Jakie informacje zawiera karta-kwit pobrania materiału?
8.  Jakie informacje podaje karta rozkroju?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Obliczyć minimalną, wystarczającą wielkość arkusza blachy do wycięcia elementu

przedstawionego na rysunku, który dostaniesz od nauczyciela. Sporządź notatkę
po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiającym rozwinięcie wyrobu),
4)  obliczyć gabaryty arkusza blachy (dodając 10 mm marginesy z kaŜdej strony wyrobu),
5)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
7)  zaprezentować efekt swojej pracy,
8)  dokonać  oceny  ćwiczenia  pod  względem  prawidłowego  obliczenia  wielkości  arkusza

blachy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałowego.

Ćwiczenie 2

Sporządź kartę rozkroju dla wyrobu przedstawionego na rysunku, który dostaniesz

od nauczyciela. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiającym rozwinięcie wyrobu),
4)  ustalić rodzaj materiału (blachy),
5)  ustalić ułoŜenie elementów na arkuszu,
6)  wypełnić kartę rozkroju,
7)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
9)  zaprezentować efekt swojej pracy,

10) dokonać oceny ćwiczenia pod względem jakości wykonania karty rozkroju.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

czysty blankiet karty rozkroju,

–

przybory do kreślenia,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałowego.

Ćwiczenie 3

Na udostępnionym arkuszu blachy stalowej czarnej rozplanuj ułoŜenie wyrobu

do wycięcia tak, aby zmieściło się jak najwięcej elementów. Sporządź notatkę
po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  pobrać arkusz blachy z miejsca składowania,
4)  zapoznać się z rysunkiem technicznym przedstawiającym rozwinięcie rysunku,
5)  ustalić ułoŜenie elementów na arkuszu,
6)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8)  zaprezentować efekt swojej pracy,
9)  dokonać oceny ćwiczenia pod względem prawidłowego rozmieszczenia elementów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

notatnik,

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiający rozwinięcie wyrobu),

–

rysik,

–

liniał,

–

kątownik,

–

miara,

–

cyrkiel traserski,

–

arkusz blachy stalowej czarnej lub ocynkowanej (wymiary arkusza powinny pozwolić
na wytrasowanie kilku elementów przedstawionych w dokumentacji),

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zapotrzebowania materiałowego.

4.6.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) określić z czego wynika ilość blachy potrzebnej do wykonania

danego wyrobu?

2) obliczyć długość rozwinięcia giętego wyrobu z blachy?

3) sporządzić kartę rozkroju?

4) rozplanować ułoŜenie elementów do wycięcia na arkuszu?

5) wyszczególnić, jakie dane zawiera karta-kwit pobrania materiału?

6) wyszczególnić, jakie dane zawiera karta rozkroju pobrania

materiału?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Kontrola jakości wykonania

4.7.1. Materiał nauczania

Kontrola jakości wykonywanych elementów ma na celu:

–

stały nadzór nad prawidłowością wykonania

–

zapewnienie zgodności wykonywanych elementów z dokumentacją.

W czasie wykonywania poszczególnych operacji kształtowania elementów, mogą

powstać odstępstwa od wymiarów przedstawionych w dokumentacji. Niezgodność
wykonywanych elementów z dokumentacją moŜe powstać na skutek:
–

błędów ludzkich,

–

usterek maszyn bądź ich wyeksploatowania.

Wszystkie zauwaŜone odstępstwa od dokumentacji powstałe w czasie produkcji, jeśli

przekraczają  dopuszczalne  granice  tolerancji  naleŜy  natychmiast  usunąć.  Jeśli  przekroczono
granice  tolerancji  na  skutek  usterki  maszyny,  naleŜy  przerwać  produkcję.  Po  przerwaniu
produkcji  bezzwłocznie  naleŜy  usunąć  usterkę  maszyny.  Szybka  naprawa  maszyny  ma  na
celu wznowienie produkcji.

Kontroli jakości wykonanych elementów, dokonuje się na podstawie kart instrukcyjnych

dla kontroli jakości. Przykładową kartę do kontroli jakości przedstawiono na rysunku numer
16. Karty takie zawierają:

–  rysunek warsztatowy elementu przeznaczonego do kontroli,
–  wykaz sprawdzeń wymiarów,
–  wykaz potrzebnych przyrządów pomiarowych.

Rys. 16. Karta instrukcyjna dla kontroli jakości [1, s. 299]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprawdzenie zgodności z dokumentacją polega na porównaniu wykonanych robót

z dokumentacją  rysunkową  i  opisową  oraz  stwierdzeniu  ich  zgodności  na  podstawie
oględzin  i  pomiarów.  Wszelkie  badania  wykonanych  prac  przeprowadza  się  porównując
stan  faktyczny  z  warunkami  technicznymi.  JeŜeli  badania  dadzą  wynik  zadowalający,
to wyrób  zostają  przyjęte.  Roboty  uznane  za  wykonane  niezgodnie  z  warunkami
technicznymi  nie  mogą  być  przyjęte  i  muszą  być  ponownie  poprawione  i  przedstawione
do ponownego  odbioru.  Sprawdzenie  kształtu  wyrobu  polega  z  reguły  na  pomiarze  kątów,
długości  krawędzi,  wielkości  średnicy  oraz  na  określeniu  chropowatości  powierzchni.
Dokładność pomiaru powinna być jak największa.

W celu dokonania pomiaru naleŜy posługiwać się odpowiednimi narzędziami. Do

pomiarów  mniej  dokładnych  uŜywa  się  przymiaru  kreskowego  z  podziałką  milimetrową.
Mierzenie  polega  na  przyłoŜeniu  przymiaru  do  krawędzi  mierzonego  przedmiotu  w  taki
sposób,  aby  zero  podziałki  pokrywało  się  z  początkiem  krawędzi  przedmiotu,  a  następnie
odczytuje  się  liczbę  odpowiadającą  krańcowej  krawędzi  przedmiotu.  W  celu  określenia  np.
grubości  blachy  musimy  posłuŜyć  się  suwmiarką.  Pomiaru  suwmiarką  dokonuje  się
w następujący  sposób:  pomiędzy  rozsunięte  szczęki  suwmiarki  wkłada  się  mierzony
przedmiot  i  dosuwa  się  suwak  do  zetknięcia  szczęk  z  krawędzią  przedmiotu.  Następnie
dokonuje  się  odczytu.  Suwmiarką  moŜemy  równieŜ  dokonać  pomiaru  średnicy  i  głębokości
otworów.  Do  pomiarów  głębokości  słuŜy  wysuwka  głębokościomierza,  wysuwka  z  korpusu
prowadnicy.  Aby  dokonać  pomiaru  średnicy  otworu  umieszcza  się  szczęki  suwmiarki  do
pomiarów  wewnętrznych  wewnątrz  otworu  i  dokonuje  odczytu.  Dokładność  pomiaru
suwmiarką  wynosi  od  0,02  mm  do  0,1  mm,  jednakŜe  niekiedy  uŜywa  się  suwmiarek
o większej  dokładności  pomiaru  (0,05  mm  i  0,02  mm).  Jednym  z  prostszych  czynności
sprawdzających  jakość  robót  naprawczych  jest  sprawdzenie  kąta  prostego  danego  elementu.
Czynność taką wykonuje się przy uŜyciu kątownika, bądź poprzez sprawdzenie przekątnych.
Określenie  zaś  innego  kąta  niŜ 90° moŜna dokonać kątomierzem. W pracach warsztatowych
uŜywa  się  zazwyczaj  kątomierzy  zwykłych  i  uniwersalnych.  Kątomierz  zwykły  ma  wartość
podziałki  wynoszącą  1°.  Mierzenia  kąta  dokonuje  się  poprzez  przystawienie  kątomierza  do
mierzonego kata ustawieniu rozwartości ramion tak, aby krawędzie pomiarowe przylegały do
powierzchni  tworzących  kąt  mierzony;  między  ramionami  a  przedmiotem  nie  powinno  być
prześwitów.  Kątomierz  uniwersalny  słuŜy  do  pomiarów  kątów  z  dokładnością  do  10  lub  15
minut.  Składa  się  z  dwóch  współśrodkowo  osadzonych  podzielni.  W  celu  określenia
mierzonego kąta odczytuje się na podziałce głównej stopnie, a na podziałce noniusza minuty.

Sprawdzenia płaskości powierzchni dokonuje się za pomocą liniałów kontrolnych.

Najbardziej  pospolity  to  liniał  krawędziowy  ze  skosem  dwustronnym.  Jeden  koniec  takiego
liniału  jest  ścięty  pod  kątem  45°,  co  umoŜliwia  sprawdzenie  prostoliniowości  powierzchni
schodzących  się  pod  kątem  ostrym.  W  celu  sprawdzenia  prostoliniowości,  na  przedmiocie
umieszcza się liniał i obserwuje pod światło szczelinę między liniałem a przedmiotem. Nie naleŜy
przesuwać liniału z jednego miejsca na drugie, poniewaŜ wtedy krawędź szybko się zuŜywa.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co ma na celu kontrola jakości?
2.  Jakie czynniki mogą mieć wpływ na nieprawidłowe wykonanie elementu?
3.  Na podstawie, jakich dokumentu wykonuje się kontrolę jakości wykonanego elementu?
4.  Co zawierają karty instrukcyjne dla kontroli jakości?
5.  Kiedy wykonywany element naleŜy poprawić?
6.  Jakim narzędziem dokonuje się pomiaru grubości blachy?
7.  W jaki sposób dokonuje się pomiaru płaskości danego elementu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie karty kontroli jakości danego wyrobu, którą dostaniesz od nauczyciela,

dobierz potrzebne narzędzia pomiarowe w celu sprawdzenia poprawności wykonania. Zapisz
plan w notatniku. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  wybrać potrzebne narzędzia pomiarowe,
4)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać samooceny pracy pod względem prawidłowego dobrania narzędzi.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

karty kontroli jakości,

–

narzędzia pomiarowe,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca kontroli jakości wykonania,

–

notatnik.

Ćwiczenie 2

Na podstawie karty instrukcyjnej kontroli jakości, dokonaj kontroli wskazanego

elementu. Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  zapoznać się z kartą kontroli,
4)  przygotować narzędzia do wykonania ćwiczenia,
5)  dokonać kontroli jakości elementu,
6)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
8)  zaprezentować efekt swojej pracy,
9)  dokonać samooceny pracy pod względem kontroli jakości elementu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

element do skontrolowania,

–

narzędzia pomiarowe,

–

karta instrukcyjna kontroli jakości,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca kontroli jakości wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) posługiwać się kartą instrukcyjną kontroli jakości?

2) określić na podstawie karty kontroli jakości, czy dany element jest

prawidłowo wykonany?

3) określić jakie informacje powinny być zawarte w karcie dla

kontroli jakości?

4) ustalić jakim narzędziem dokonuje się pomiaru grubości blachy?

5) omówić sposób pomiaru płaskości blachy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy ochrony

przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska

4.8.1. Materiał nauczania

Zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności blacharze wykonują prace produkcyjne,

remontowo-modernizacyjne  oraz  prototypowe  w  zakresie  obróbki  i  kształtu  elementów
z blachy  i  profili  kształtowych  na  potrzeby  ogólne  przemysłu  i  budownictwa,  a  takŜe
lotnictwa,  wyposaŜenie  statków,  przemysłu  samochodowego,  renowacji  zabytków  oraz
codziennego  uŜytku.  Większość  prac  wykonywanych  jest  w  warsztatach.  Wobec  tego
wymagania ogólne dla pomieszczeń, stanowiska pracy i pracownika są następujące:
–

pomieszczenia pracy, w których znajdują się stanowiska pracy blacharze, powinno
spełniać warunki:

–

wysokość – minimum 3,0 m,

–

rozmieszczenie stołów i innych urządzeń, maszyn, szaf – takie, aby przejścia między
nimi wynosiły:

–

75 cm – w przypadku jednego pracownika (w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się
50 cm),

–

100 cm – w przypadku konieczności jednoczesnego poruszania się osób w przeciwnych
kierunkach,

–

drogi transportowe- w warsztacie powinny być:
b = a + 30 cm – dla ruchu pieszego jednokierunkowego,
b = 2a + 60 cm – dla ruchu pieszego dwukierunkowego,
gdzie a – szerokość ładunku niesionego przez pracownika,

b – szerokość drogi transportowej,

–

podłoga – równa , nieśliska, niepyląca bez progów pomiędzy pomieszczeniami.

Prawidłowa organizacja stanowiska roboczego blacharza powinna zapewniać bezpieczne

i  łatwe  wykonywanie  pracy  w  wyniku  stosowania  odpowiedniej  ochrony  przed  czynnikami
niebezpiecznymi  (urazami),  szkodliwymi  i  uciąŜliwymi  (hałas,  wibracje,  duŜe  i  zbędne
obciąŜenie  pracownika).  Na  kaŜdego  z  pracowników  jednocześnie  zatrudnionych
w pomieszczeniach  stałej  pracy  powinno  przypadać  13  m

wolnej objętości pomieszczenia

oraz co najmniej 2 m

wolnej powierzchni podłogi.

Stół warsztatowy powinien spełniać poniŜsze wymagania:

–

wysokość 80–90 cm,

–

mieć mocną konstrukcję,

–

blat odporny na uderzenia.

Narzędzia blacharskie powinny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym.

Bezpieczeństwo pracy blacharza w duŜej mierze zaleŜy od jakości narzędzi. Wszelkiego

typu sprzęt pomocniczy powinien być równieŜ utrzymywany w dobrym stanie technicznym.

Zabrania się uŜywania narzędzi i sprzętu uszkodzonego.

Podczas pracy na stole powinny znajdować się tylko te narzędzia, które są niezbędne do

wykonania pracy. JeŜeli jest to moŜliwe, powinny być one poukładane na stole w zasięgu ręki
blacharza.

Roboty blacharskie stwarzają moŜliwość skaleczenia blachą. Z tego teŜ względu zaleca

się, aby pracownik podczas przenoszenia, układania czy cięcia lub kształtowani blachy
uŜywał rękawic ochronnych. Blacharze powinni być zaopatrzeni w podręczną apteczkę ze
ś

rodkami dezynfekującymi i opatrunkowymi.

W miejscu pracy nie wolno gromadzić zbędnych materiałów łatwo palnych. Powinny być

one składowane w miejscu przeznaczonym do tego celu.

Największe niebezpieczeństwo podczas prac blacharskich stwarzają maszyny blacharskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczególnie  niebezpieczne  są  te  napędzane  mechanicznie.  Pracownik  przed  przystąpieniem
do  pracy  na  maszynie  powinien  zapoznać  się  z  instrukcją  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy
dotyczącej  danej  maszyny.  Pracę  powinien  wykonywać  ściśle  wg  instrukcji  obsługi  danej
maszyny, stosować prawidłowo działające urządzenia zabezpieczające.

Elementy napędowe wszystkich typów maszyn blacharskich, powinny być zabezpieczone

za  pomocą  osłon.  Korpusy  maszyn  o  napędzie  elektrycznym  powinny  być  uziemione,  aby
zapobiec  poraŜeniu  prądem  elektrycznym  obsługującego  pracownika.  Maszyny  stacjonarne
powinny  być  na  stałe  umocowane  do  fundamentów,  aby  uniemoŜliwić  ich  przesuwanie  lub
przewrócenie się.

KaŜda maszyna posiada urządzenia sterownicze. Wierzch urządzeń sterowniczych

(przycisków) powinien być lekko wklęsły lub o rowkowanej powierzchni przycisku co
obrazuje rysunek 17

Rys. 17. Przekroje prawidłowych przycisków [5, s. 367]

Człowiek podczas pracy ulega zmęczeniu. Obliczenie całkowitego obciąŜenia pracą

człowieka  wymaga  zastosowania  odpowiedniego  sposobu  postępowania.  Oceny  obciąŜenia
statycznego  dokonuje  się  na  podstawie  określenia  pozycji  ciała  przy  wykonywaniu  danej
czynności.  Do  oceny  bierze  się  najbardziej  niekorzystną  pozycję  pod  warunkiem,  Ŝe  czas
trwania  tej  czynności  wynosi  w  sumie  nie  mniej  niŜ  3  godziny  na  zmianę.  Ocenę  stopnia
obciąŜenia statycznego przedstawia tabela numer 2.

Uwzględniając stopień uciąŜliwości wynikający z wysiłku statycznego, naleŜy zwrócić

uwagę  na  udział  w  procesie  pracy  sytuacji  związanych  z  dłuŜszym  podtrzymywaniem
cięŜarów,  przesuwaniem  większych  cięŜarów  itp.  JeŜeli  powyŜsze  elementy  powtarzają  się
systematycznie,  to  kategorię  oceny  ustaloną  na  podstawie  pozycji  ciała  naleŜy  zwiększyć
o jeden stopień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Ocena stopnia obciąŜenia statycznego.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka powinna być minimalna wysokość pomieszczenia, w których znajdują się stanowiska

pracy blacharza?

2. Jaka powinna być minimalna szerokość przejścia pomiędzy stołami warsztatowymi

w przypadku pracy jednego pracownika?

3. Ile wynosi szerokość drogi transportowej w warsztatach dla ruchu pieszego

jednokierunkowego?

4. Jakie wymogi musi spełniać podłoga w pomieszczeniach blacharskich?
5. Ile wynosi powierzchnia wolnej przestrzeni podłogi na jednego pracownika

w pomieszczeniu stałej pracy?

6.  Jaką wysokość powinien mieć stół warsztatowy?
7.  Kiedy wolno pracownikowi pracować uszkodzonymi narzędziami?
8.  Czy podczas przenoszenia blach pracownik musi mieć rękawice ochronne?
9.  Czy moŜna dopuścić pracownika do obsługi maszyny bez zaznajomienia go z przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy?

10. W jakim celu stosuje się osłony ma elementy ruchome maszyn?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej z uŜyciem giętarki

mechanicznej.

Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  sporządzić  notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać  oceny  ćwiczenia  pod  względem  prawidłowego  doboru  środków  ochrony

indywidualnej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rodki ochrony indywidualnej,

–

giętarka mechaniczna,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bhp podczas robót blacharskich.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej z uŜyciem giętarki

ręcznej.

Sporządź notatkę po zakończeniu ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy

i ergonomii,

2)  zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3)  dobrać środki ochrony indywidualnej,
4)  sporządzić  notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5)  sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,
6)  zaprezentować efekt swojej pracy,
7)  dokonać  oceny  ćwiczenia  pod  względem  prawidłowego  doboru  środków  ochrony

indywidualnej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rodki ochrony indywidualnej,

–

giętarka ręczna,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca przepisów bhp podczas robót blacharskich.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

Tak

Nie

1) określić minimalną wysokość w pomieszczeniach, w których

znajduje się stanowisko pracy blacharza?

2) określić minimalną szerokość przejść pomiędzy stołami

warsztatowymi?

3) określić wymogi jakie musi spełniać podłoga w pomieszczeniach

blacharskich?

4) określić wysokość stołu warsztatowego?

5) omówić, jakie środki ochronne powinien posiadać pracownik

podczas transportu ręcznego blachy?

6) omówić, w jakim celu przed dopuszczeniem do obsługi maszyny

pracownik musi zostać zapoznany z przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy?

7) omówić, w jakim celu stosuje się osłony ma elementy ruchome

maszyn?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5.  Za kaŜdą poprawną odpowiedź moŜesz uzyska 1 punkt.
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla kaŜdego zadania podane

są cztery moŜliwe odpowiedzi: A, B, C, D. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna;
wybierz ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. JeŜeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uwaŜasz
za poprawną.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

11. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. SpręŜynę zwija się z

a)  drutu.
b)  płaskownika.
c)  płaskownika o grubości min. 1 mm.
d)  drutu o średnicy maksymalnie 3 mm.

2. Wielkość arkusza blachy przeznaczonej do wykonania jednego egzemplarza wyrobu

wynika z
a)  rodzaju blachy.
b)  sposobu wycinania.
c)  ilości egzemplarzy wyrobu.
d)  wielkości rozwinięcia wyrobu.

3. Dlaczego trzpień powinien być mniejszy od średnicy spręŜyny?

a)  Aby spręŜyna lepiej działała.
b)  Z powodu własności plastycznych drutu.
c)  Z powodu właściwości spręŜystych drutu.
d)  Aby spręŜyna nie ulegała nadmiernemu rozciągnięciu.

4. Która część blachy podczas gięcia ulega rozciąganiu?

a)  Część środkowa.
b)  Strona zewnętrzna.
c)  Strona wewnętrzna.
d)  Strona zewnętrzna i wewnętrzna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Trasowanie przestrzenne wykonujemy na przedmiotach

a)  płaskich.
b)  bryłowych.
c)  zanieczyszczonych.
d)  finalnie wykończonych.

6. Znacznik słupkowy słuŜy do

a)  kreślenia okręgów.
b)  nanoszenia linii prostych.
c)  odnoszenia kątów prostych.
d)  podtrzymywania przedmiotu trasowanego.

7. Pierwszą czynnością podczas trasowania jest

a)  trasowanie okręgu.
b)  czyszczenie materiału.
c)  trasowanie linii prostych.
d)  obieranie bazy traserskiej.

8. Gięcie płaskowników walcowanych na zimno naleŜy wykonywać

a)  dowolnie.
b)  zawsze na krawędziarkach.
c)  równolegle do kierunku walcowania.
d)  prostopadle od kierunku walcowania.

9. Przyjęcie nieprawidłowego kierunku gięcia płaskowników walcowanych na zimno

spowoduje
a)  złamanie płaskownika.
b)  powstanie rys na powierzchni .
c)  powstanie pęknięć na powierzchni.
d)  powstanie rys i pęknięć na powierzchni.

10. Na rysunku przedstawiono urządzenie do

a)  gięcia blachy.
b)  gięcia płaskowników.
c)  prostowania płaskowników.
d)  gięcia płaskowników i prętów.

11. Przy pomocy krawędziarek moŜna giąć blachę o grubości do

a)  1 mm.
b)  2 mm.
c)  3 mm.
d)  4 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Stempel i matryca są elementami składowymi

a)  zaginarki.
b)  krawędziarki.
c)  krawędziarki przelotowej.
d)  krawędziarki nieprzelotowej.

13. W krawędziarce przelotowej krawędź gięcia wyznacza

a)  stempel.
b)  krawędź belki dolnej.
c)  krawędź belki górnej.
d)  krawędź belki posiadającej moŜliwość obrotu.

14. Maszyna do gięcia blach to

a.  walcarka.
b.  zawijarka.
c.  walcownica.
d.  krawedziarka.

15. Gięcie blach moŜna wykonywać

a)  tylko na zimno.
b)  tylko na gorąco.
c)  na zimno lub na gorąco.
d)  na zimno ale tylko blachy o duŜych przekrojach.

16. Jakiej długości drutu potrzeba do zwinięcia spręŜyny o średnicy 20mm z 8 zwojów?

a)  456,6 mm.
b)  499,8 mm.
c)  502,6 mm.
d)  513,1 mm.

17. Trzpień powinien być mniejszy od średnicy spręŜyny o

a)  1/2.
b)  1/3.
c)  1/4.
d)  1/5.

18. Minimalna szerokość przejścia pomiędzy stołami warsztatowymi w przypadku pracy

jednego pracownika powinna wynosić
a)  50 cm.
b)  55 cm.
c)  65 cm.
d)  75 cm.

19. Wielkość skrótu zaleŜy od

a)  grubości blachy.
b)  promienia gięcia.
c)  długości elementu.
d)  promienia gięcia i grubości blachy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachy z zastosowaniem maszyn
i urządzeń

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

ODPOWIEDŹ

Punkty

Razem