O

O

s

s

n

n

o

o

w

w

a

a

 

 

w

w

y

y

s

s

o

o

k

k

o

o

ś

ś

c

c

i

i

o

o

w

w

a

a

 

 

w

w

 

 

P

P

o

o

l

l

s

s

c

c

e

e

 

 

 

; 

poligony niwelacyjne – od 300 do 400 km 

; 

linie niwelacyjne – ok. 50 km długości 

; 

odcinki niwelacyjne – od 0,5 km do 2 km 

 

; 

punkty wiekowe – w Polsce 16 punktów 

; 

mareografy 

 

 

 
 

N

N

i

i

w

w

e

e

l

l

a

a

t

t

o

o

r

r

 

 

p

p

r

r

e

e

c

c

y

y

z

z

y

y

j

j

n

n

y

y

 

 

 

Historia 

Jean Picard – 1674 
libela rurkowa – Thevenot 

wychyłowe niwelatory precyzyjne 
płytka płaskorównoległa  

 

Znaki szczególne 

 

; 

powiększenie lunety C > 40 

× 

; 

poziomowanie osi celowej ze średnim błędem 
przypadkowym 

ε ≤ 0,2 ″ 

; 

system odczytowy umożliwiający odczyt z błędem 
średnim m

0

 

≤ 0,05 mm 

; 

specjalna siatka kresek umożliwiająca bisekcyjne i 
koincydencyjne celowanie na kreskę podziału łaty 

; 

mikrometr sprzężony z płytką płaskorównoległą 

 

Rodzaje niwelatorów 

 

9 

libelowe – wyposażone w śrubę elewacyjną (Ni 004), 

9 

samopoziomujące (automatyczne) – wyposażone w 
kompensator (Ni 002, Ni 007), 

9 

kodowe (cyfrowe) – automatyczny system odczytowy 

wraz z rejestracją i wstępną obróbką danych (Wild 
NA3003, Trimble DiNi12), 

 

™ 

o zakresie 5 mm (Zeiss, MOM) 

™ 

o zakresie 10 mm (Wild, Opton) 

M

M

i

i

k

k

r

r

o

o

m

m

e

e

t

t

r

r

 

 

o

o

p

p

t

t

y

y

c

c

z

z

n

n

y

y

 

 

 

Pomysł H. Wilda wykorzystujący zjawisko równoległego 
przesunięcia promienia świetlnego przy przejściu przez 
płytkę  płaskorównoległą. Umożliwia to zmianę wysokości 

osi celowej bez pochylania instrumentu. 

 

 

 

Sposób celowania na kreskę podziału łaty 

 

 

 

bisekcyjny                                  koincydencyjny 

Z

Z

e

e

s

s

p

p

ó

ó

ł

ł

 

 

n

n

i

i

w

w

e

e

l

l

a

a

c

c

y

y

j

j

n

n

y

y

 

 

 

zespół pomiarowy 
 

; 

obserwator 

; 

sekretarz 

; 

4-5 pomiarowych 

 
sprzęt pomiarowy 
 

; 

niwelator precyzyjny 

; 

statyw (sztywne nogi) 

; 

para trzymetrowych łat precyzyjnych (wraz z 
podpórkami) wyposażonych w libele pudełkową o 
przewadze 20’ 

; 

komplet klinów stalowych (o różnej długości) 

; 

parasol 

; 

przymiar do mierzenia długości celowych 
(sznurek lub ruletka) 

; 

młot i nakładki do wbijania klinów 

; 

ostrogi nakładane na stopkę łat 

; 

żabki ze sferycznym trzpieniem (masywne) 

; 

termometry do pomiaru temperatury taśm 
inwarowych 

; 

przyrządy pisarskie i sprzęt obliczeniowy 

 

P

P

o

o

m

m

i

i

a

a

r

r

 

 

n

n

i

i

w

w

e

e

l

l

a

a

t

t

o

o

r

r

e

e

m

m

 

 

p

p

r

r

e

e

c

c

y

y

z

z

y

y

j

j

n

n

y

y

m

m

 

 

 
; 

przed rozpoczęciem pomiaru sprzęt powinien być poddany 
aklimatyzacji; 

; 

warunki atmosferyczne – temp. od 0

°C do 25°C, wiatr do  

6 m/s. Ze względu na refrakcję nie zaleca się prowadzenia 
pomiarów niwelacyjnych przy dużym nasłonecznieniu; 

; 

pomiary niwelacyjne powinny być wykonywane 0,5 h po 
wschodzie i 0,5 h przed zachodem Słońca; 

; 

w wyjątkowo trudnych warunkach (miasta, mosty) dopuszcza 
się pomiar fragmentów linii w nocy; 

; 

statyw instrumentu ustawia się w twardym gruncie (nigdy nie 
na asfalcie); 

; 

łaty niwelacyjne ustawia się na stalowych klinach (gdy nie 
jest to możliwe stosuje się żabki); 

; 

kliny wbija się  w zwarte podłoże (nie w asfalt) na około 5 
minut przed rozpoczęciem pomiaru na stanowisku; 

; 

długość klinów dobiera się stosownie do rodzaju podłoża; 

; 

pionowanie  łaty wykonujemy starannie (z dokładnością do 
0,2 wartości przewagi libeli); 

; 

w czasie trzymania  łaty na klinie niedopuszczalne jest 
opieranie się na podpórkach ani pozostawianie jej podpartej i 
opuszczanie stanowiska; 

; 

pomiar odcinka niwelacji precyzyjnej polega na 
określeniu przewyższenia między dwoma sąsiednimi 
reperami; 

; 

jako punkty pośrednie pomiędzy tymi reperami służą 
trzpienie klinów (żabek) na których ustawia się łaty; 

; 

pomiar przewyższenia pomiędzy dwoma sąsiednimi 
klinami (żabkami) stanowi jedno stanowisko;  

; 

jeśli stopka łaty nie spełnia wymaganych kryteriów 
dokładnościowych należy stosować ostrogi 

; 

przed ustawieniem łaty na reperze każdorazowo zdejmujemy 
z niej ostrogę; 

; 

każdy odcinek mierzy się dwukrotnie: tam i z powrotem (w 
kierunku głównym i powrotnym); 

; 

na każdym odcinku powinna być parzysta ilość stanowisk, 
tzn. ta sama łata zaczyna pomiar na reperze początkowym i ta 
sama łata kończy na reperze końcowym; 

; 

łata „w przód” to łata w znajdująca się w przodzie względem 
obserwatora zwróconego w kierunku zgodnym z kierunkiem 
pomiaru, zaś łata „wstecz” to łata będąca w tyle; 

; 

na następnym, sąsiednim stanowisku łatę „w przód” jedynie 
obraca się w kierunku instrumentu i traktuje się jako łatę 
„wstecz”, łata będąca na poprzednim stanowisku łatą „wstecz” 
jest przenoszona i ustawia się ją na wbitym klinie jako łatę „w 
przód”; 

; 

godne polecenia jest zachowanie dużej ostrożności przy 
przenoszeniu łat; 

; 

długość celowej, tj. odległość od instrumentu od łaty 
powinna być zawarta w granicach od 5 do 35 metrów; 

; 

długości celowych odmierza się odpowiednim przymiarem 
tak, by zachować ich równość w granicach 

± 0,5 m; 

; 

linia celowa powinna przebiegać 1,5 m nad powierzchnią 
terenu (w trudniejszych warunkach, przy większych 
przewyższeniach minimum 0,5 m); 

; 

w niwelatorach wyposażonych w kompensator należy 
sprawdzać jego działanie; 

; 

obserwator powinien rozplanować sobie pracę w ten sposób 
aby pomiar odcinka w każdym kierunku prowadzić bez 
przerw; 

C

C

z

z

y

y

n

n

n

n

o

o

ś

ś

c

c

i

i

 

 

n

n

a

a

 

 

s

s

t

t

a

a

n

n

o

o

w

w

i

i

s

s

k

k

u

u

 

 

 
Pomiar odcinka niwelacji  
 

; 

rozmierzenie długości celowych i nabicie klinów; 

; 

dokładne wbicie nóg statywu; 

; 

poziomowanie za pomocą libeli pudełkowej (dodatkowo w 
instrumentach libelowych dochodzi libela elewacyjna); 

; 

na stanowisku obowiązuje określona kolejność obserwacji łat i 
ich odczytów: 

Sposób pierwszy: 

t

1

 – odczyt wstecz, podział młodszy 

p

1

 – odczyt w przód, podział młodszy 

p

2

 – odczyt w przód, podział starszy 

t

2

 – odczyt wstecz, podział starszy 

Sposób drugi: 

t

1

 – odczyt wstecz, podział młodszy 

t

2

 – odczyt wstecz, podział starszy 

p

2

 – odczyt w przód, podział starszy 

p

1

 – odczyt w przód, podział młodszy 

uwaga na przechodzenie  

to zapewnia możliwość dwukrotnego wyznaczenia 
przewyższenia, na obu podziałach łat; 

; 

za pomocą pokrętła mikrometru optycznego ustawiamy obraz 
najbliższej kreski podziału  łaty w osi symetrii klina siatki 
kresek (uwaga na martwy ruch !!!!); 

; 

z podziału łaty odczytuje się trzy (cztery) cyfry odczytu; 

; 

z mikrometru optycznego odczytuje się trzy ostatnie cyfry 
odczytu; 

; 

wyniki obserwacji, jak i inne dane dotyczące pomiaru, zapisuje 
się w odpowiednich rubrykach dziennika niwelacji precyzyjnej 
długopisem lub atramentem; 

; 

w czasie trwania pomiaru należy w dzienniku niwelacji w 
rubryce „UWAGI” wpisywać dane dotyczące stanu pogody 
oraz informacji dotyczących zespołu pomiarowego i 
używanych instrumentów. Należy wymienić numery punktów, 
numer odcinka i określenie kierunku pomiarów. 

; 

po pomiarze na jednym stanowisku sekretarz sprawdza 
poprawność obserwacji dokonując następujących obliczeń: 

h

1

 = t

1

 – p

1

 

h

2

 = t

2

 – p

2

 

różnica n między dwoma wyznaczeniami przewyższenia na 
stanowisku nie powinna być większa niż: 
 

Długość celowej 

≤ 20 m 

> 20 m 

N dla I klasy 

N dla II klasy 

0,16 mm 
0,18 mm 

0,20 mm 
0,24 mm 

 

w przypadku uzyskania większej odchyłki niezamknięcia 
stanowiska powtarzamy całe stanowisko (cztery odczyty) 
przekreślając w dzienniku wyniki poprzedniego pomiaru; 

; 

przy kontroli zamknięcia stanowiska można wykorzystać 
kontrolną wartość, tzw. stałą łaty;