Filozofia
opracowanie zagadnień na egzamin
rok akademicki 2007/08
prowadzący: prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski
Filozofia
opracowanie zagadnień na egzamin
rok akademicki 2007/08
prowadzący: prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski
Kolejna grupowa akcja i udało nam się zrobić całkiem spoko opracowanie:)
Jeśli znajdziecie jakieś błędy lub macie uwagi to piszcie na
Błędów swoją drogą kilka może być, więc poprawmy je jak najszybciej.
pozdrawiam
Paweł Janowski
autorzy:
pytania otwarte
Kasia Sobczyńska
Marta Wyrozumialska
pytania zamknięte:
Ola Matyla (
A
) pyt. 1-5, 7-15, 17, 20-30
Natalia Miśko (
B
) pyt. 1-4, 6-8, 10-13, 15, 17-19, 21, 23-30
Agata Szawiel (
C
) pyt. 1, 3-13, 16
Wojciech Gruźliński (
D
) pyt. 8-10
Paulina Nadzieja (
E
) pyt. 23
Marta Wnuk (
F
) pyt. 28, 29
Karolina Malinowska (
G
) pyt. 4, 13
skład
Paweł Janowski
opracowanie pochodzi z:
wersja z dnia: 28.01.2008
2 / 29
Pytania zamknięte
A. Pytania zamknięte jednokrotnego wyboru. Za poprawną odpowiedź można uzyskać 1
punkt. Arkusz egzaminacyjny będzie zawierał 10 takich pytań.
1. Za pierwszego filozofa uważa się:
o Sokratesa
o
Talesa z Miletu
o Pitagorasa
2. Platon był:
o uczniem Arystotelesa i nauczycielem Sokratesa
o
uczniem Sokratesa i nauczycielem Arystotelesa
o uczniem Sokratesa i Arystotelesa
3. Arystoteles żył:
o w starożytności, ale po narodzeniu Chrystusa
o w średniowieczu
o
w starożytności, przed narodzeniem Chrystusa
4. Plotyn żył:
o
w starożytności, ale po narodzeniu Chrystusa
o w średniowieczu
o w tym samym stuleciu, co Platon
5. Plotyn żył:
o przed Arystotelesem, ale po Platonie
o przed Platonem, ale po Arystotelesie
o
po Arystotelesie i Platonie
6. Kartezjusz żył w:
o XV i XVI wieku
o
XVI i XVII wieku
o XVII i XVIII wieku
7. George Berkeley żył w:
o XVI i XVII wieku
o XVIII i XIX wieku
o
XVII i XVIII wieku
8. Immanuel Kant żył:
o
po Kartezjuszu
o przed Kartezjuszem
o współcześnie z Kartezjuszem
9. Immanuel Kant żył:
o w XVII i XVIII wieku
o
w XVIII i XIX wieku
o w XVI i XVII wieku
3 / 29
10. Hegel żył:
o w XVII i XVIII wieku
o
w XVIII i XIX wieku
o w XIX i XX wieku
11. Epistemologia jest tym samym, co:
o
teoria poznania
o psychologia poznania
o logika wiedzy
12. Zagadnienie istoty prawdy jest zagadnieniem:
o metafizycznym
o
epistemologicznym
o etycznym
13. Zdanie „Złodziej-kieszonkowiec nie uważa drobnej kradzieży za zło” jest wypowiedzią z zakresu:
o etyki normatywnej
o
teorii moralności
o epistemologii
14. Tales z Miletu twierdził, że zasadą (archė) wszystkiego jest:
o bezkres
o
woda
o ogień
15. Anaksymander twierdził, że zasadą (arche) wszystkiego jest:
o
bezkres
o woda
o ogień
16. Hilozoizm to pogląd, zgodnie z którym:
o wszystkie ciała fizyczne składają się z materii i formy
o wszystkie ciała fizyczne są upsychicznione
o
wszystkie ciała fizyczne są ożywione
17. Pogląd, zgodnie z którym zjawiska nie są prawdziwym bytem, natomiast prawdziwy byt jest poznawalny tylko
rozumowo, głosił:
o Arystoteles
o Anaksymenes
o
Parmenides
18. Za twórcę atomizmu uważa się:
o
Demokryta z Abdery
o Sokratesa
o Anaksagorasa
19. W opinii Platona trzy wartości naczelne to:
o Sprawiedliwość, Pewność i Piękno
o
Prawda, Dobro i Piękno
o Prawda, Sprawiedliwość i Harmonia
4 / 29
20. Uniwersalia są:
o powszechnie uznawanymi poglądami
o
przedmiotami ogólnymi
o znaczeniami nazw jednostkowych
21. W opinii Platona idee to:
o znaczenia nazw ogólnych, istniejące w umyśle
o
przedmioty ogólne, istniejące rzeczywiście, idealnie i samoistnie
o przedmioty ogólne, istniejące rzeczywiście, realnie i niesamoistnie
22. Pogląd, zgodnie z którym poznawanie polega na przypominaniu sobie tego, co przed życiem wiedzieliśmy lepiej,
jest zasadniczym składnikiem:
o irracjonalizmu
o mistycyzmu
o
teorii anamnezy, wysuniętej przez Platona
23. Własności konstytutywne przedmiotu to takie, które:
o
decydują o tym, że przedmiot jest tym, czym jest
o przedmiot może, ale nie musi posiadać
o są tym samym, co własności przypadłościowe tego przedmiotu
24. Mówiąc, ze dany polityk jest prawdziwym politykiem, używamy pojęcia prawdy w jego sensie:
o epistemologicznym
o
metafizycznym
o klasycznym
25. Załóżmy, że rozumiemy pojęcie prawdy w sensie klasycznym. Wówczas wypowiedź: Zdanie „Euzebiusz uwielbia
Eulalię” jest prawdziwe. znaczy tyle, co:
o
Zdanie „Euzebiusz uwielbia Eulalię” jest zgodne z rzeczywistością
o Zdanie „Euzebiusz uwielbia Eulalię” jest zgodne z całokształtem naszej wiedzy
o Zdanie „Euzebiusz uwielbia Eulalię” jest pewne
26. Które z poniższych zdań nie jest prawdziwe:
o prawda rozumiana w sensie klasycznym nie zależy od okoliczności
o
klasyczna definicja prawdy dostarcza nam kryterium prawdy
o gdy prawdę rozumiemy w sensie klasycznym, z dwóch zdań sprzecznych tylko
jedno jest prawdziwe
27. Gdy prawdę pojmiemy w sensie koherencyjnym, to wówczas:
o
jest możliwe, że jedno i to samo zdanie jest zarazem prawdziwe i fałszywe
o prawdziwość zdania polega na jego zgodności z opiniami wszystkich kompetent-
nych, bezinteresownych i normalnych
o wyrażenie „jest prawdziwe” nie jest orzecznikiem
28. Sformułowanie „Niczego nie ma w umyśle, co by wpierw nie znajdowało się w zmysłach” z pewnością zyska
akceptację:
o natywisty
o
sensualisty
o empirysty metodologicznego
29. Racjonalizm genetyczny jest poglądem, zgodnie z którym:
o racjonalność ludzkiego myślenia jest zdeterminowana genetycznie
o
istnieją pojęcia i przekonania wrodzone
o wszystkie pojęcia i przekonania są wrodzone
5 / 29
30. Empirysta genetyczny:
o dopuści istnienie wiedzy apriorycznej
o
wyklucza istnienie wiedzy apriorycznej
o nie wypowiada się na ten temat
31. Skrajny apriorysta:
o
uzna całą wiedzę uzyskaną w oparciu o doświadczenie zmysłowe za bezwarto
ściową
o dopuszcza, że w pewnych sytuacjach możemy uzyskać wiedzę o świecie dzięki
doświadczeniu, ale nie sądzi, że zawsze jest to możliwe
o uważa, że świat jest niepoznawalny
32. Skrajny empirysta metodologiczny:
o
wymaga, aby nawet twierdzenia matematyki były uzasadniane w oparciu o
doświadczenie
o wymaga, aby twierdzenia naukowe były uzasadniane w oparciu o doświadczenie,
ale czyni wyjątek dla twierdzeń matematyki
o wymaga, aby twierdzenia naukowe były uzasadniane w oparciu o doświadczenie,
ale czyni wyjątek dla twierdzeń logiki
33. Czy hipoteza nie będąca zdaniem ściśle ogólnym może być:
o
najpierw skonfirmowana, a potem zweryfikowana
o najpierw sfalsyfikowana, a potem skonfirmowana
o najpierw sfalsyfikowana, a potem zweryfikowana
34. Czy hipoteza będąca zdaniem ściśle ogólnym może być:
o
najpierw skonfirmowana, a następnie sfalsyfikowana
o najpierw skonfirmowana, a następnie zweryfikowana
o najpierw zweryfikowana, a potem sfalsyfikowana
35. Asymetria między weryfikacją a falsyfikacją zdań ściśle ogólnych odnoszących się do świata polega na tym, że:
o zdania te mogą zostać zweryfikowane empirycznie, ale nie mogą zostać sfalsyfi-
kowane empirycznie
o
zdania te mogą zostać sfalsyfikowane empirycznie, ale nie mogą one zostać
zwe
ryfikowane empirycznie
o falsyfikacja empiryczna tych zdań jest zawsze łatwiejsza od ich empirycznej wery-
fikacji
36. Hipotetysta nie żąda, aby:
o
wysuwać hipotezy wyłącznie w oparciu o zgromadzone uprzednio dane empirycz
ne
o poddawać hipotezy surowym testom, prowadzonym w sposób nastawiony na ich
obalenie
o konfrontować nowo wysunięte hipotezy z istniejącymi teoriami
37. Które z poniższych zdań jest fałszywe:
o aby zinterpretować wyniki obserwacji dostarczane przez przyrządy, musimy dys-
ponować jakąś teorią
o wyrażając wyniki obserwacji w zdaniach, musimy użyć jakiegoś języka, który ze
swojej strony może jednak wpływać na sposób interpretowania tych wyników
o
nie jest tak, że założona teoria i użyty język przesądzają o treści obserwacji
38. Umiarkowany aprioryzm:
o dopuszcza istnienie wartościowych przekonań nie mających swojego źródła w do-
świadczeniu, jednakże twierdzi, że przekonania te nie dotyczą świata zewnętrzne-
go
o nie dopuszcza istnienia wartościowych przekonań opartych na doświadczeniu
o
dopuszcza istnienie wartościowych przekonań uzasadnionych niezależnie od do-
świadczenia, nie dotyczących czy to znaczenia słów, czy też obiek
tów matematycznych
6 / 29
39. Tzw. teoria iluminacji została wysunięta przez:
o Plotyna
o
Św. Augustyna
o Św. Tomasza
40. Sławne stwierdzenie Kartezjusza Cogito, ergo sum:
o wyrażało przekonanie Kartezjusza, ze tylko człowiek myślący zasługuje na miano
Człowieka
o
było w opinii Kartezjusza jedyną prawdą, w którą nie można racjonalnie wątpić
o wyrażało przekonanie Kartezjusza, że poznawanie jest tym samym, co istnienie
41. Przypuśćmy, że stosując kartezjańską procedurę wątpienia metodycznego, znajdujemy argument świadczący
przeciwko zdaniu p. Jaki wniosek wyciągnąłby w tej sytuacji Kartezjusz:
o
zdanie p jest fałszywe
o należy uznać zaprzeczenie zdania p
o należy zawiesić sąd co do wartości logicznej zdania p
42. Epistemologiczny idealizm immanentny to pogląd, zgodnie z którym:
o ważne są tylko wartości wewnętrzne
o
podmiot w aktach poznawczych nie może wykroczyć poza sferę przeżyć i tym sa
mym
cokolwiek podmiot
poznaje, ma tylko status przeżycia
o ideały istnieją tylko w umyśle
43. Intencjonalność aktu poznawczego polega na tym, że:
o
jest on nakierowany na przedmiot, który to przedmiot jest reprezentowany przez
treści tego aktu
o jest on podejmowany w jakiejś intencji
o dokonujemy go w celu uzyskania potrzebnych nam informacji
44. Twierdząc, że wśród naszych przekonań dotyczących świata znajdują się również zdania prawdziwe w sensie
klasycznym, stajemy tym samym na stanowisku:
o epistemologicznego idealizmu transcendentalnego
o
epistemologicznego realizmu transcendentalnego
o empiryzmu metodologicznego
45. W świetle epistemologicznego idealizmu transcendentalnego w wersji Immanuela Kanta ta kartka ma status:
o rzeczy samej w sobie
o
konstrukcji umysłu zgodnej z doświadczeniem
o iluzji
46. W świetle epistemologicznego idealizmu transcendentalnego w wersji Immanuela Kanta przestrzenność i
czasowość to:
o idealne struktury, istniejące równie rzeczywiście, jak rzeczy same w sobie
o
schematy, zgodnie z którymi zmysły organizują płynące do nich dane
o schematy, zgodnie z którymi umysł organizuje dane płynące od zmysłów
47. Imperatyw kategoryczny jest to:
o nakaz wewnętrzny, któremu nie potrafimy się oprzeć
o
sformułowana przez Immanuela Kanta (meta)zasada etyczna, nakazująca, aby po-
stępować zgodnie z takimi zasadami, co do których moglibyśmy jednocześnie
chcieć, aby stały się one prawem powszechnym
o sformułowana przez Immanuela Kanta zasada etyczna, nakazująca, aby postępo-
wać zawsze tak, jak nam dyktuje sumienie
7 / 29
48. Realizm naukowy to pogląd, zgodnie z którym:
o
desygnatami terminów naukowych są rzeczywiście istniejące obiekty, natomiast
twierdzenia naukowe, na ogół, są co najmniej częściowo zgodne z rzeczywistością
o wszystkie obserwowane cechy przedmiotów są ich rzeczywistymi cechami
o celem nauki nie jest Prawda, lecz zgodność z doświadczeniem
49. Formułując tzw. argument z sukcesu nauki, pokazujemy, iż:
o nie można być antyrealistą naukowym i jednocześnie uznawać sukces nauki
o
najlepszym wyjaśnieniem sukcesu nauki jest przyjęcie tezy realizmu naukowego
o sukces nauki nie byłby możliwy, gdyby teza realizmu naukowego nie była słuszna
50. W świetle tzw. realizmu wewnętrznego:
o twierdzenia, w których występują wyłącznie terminy teoretyczne, nie podlegają
ocenie prawdziwościowej, lecz są jedynie narzędziami, za pomocą których wy-
prowadzamy przewidywania i porządkujemy znane fakty empiryczne
o zgodność z doświadczeniem, a nie prawda, jest celem działalności naukowej
o
prawda zależy od układu pojęciowego, jednakże sam układ pojęciowy nie przesądza, co
jest prawdą w jego
obrębie
51. W świetle idealizmu subiektywnego w wersji Berkeleya:
o ta kartka jest powoływana do istnienia przez to, że na nią patrzę, i przestanie ist-
nieć w momencie, w którym przestanę na nią patrzeć
o
istnienie tej kartki polega na tym, że jest ona postrzegana
o istnienie tej kartki polega na tym, ze jest ona postrzegana przeze mnie i przez in-
nych ludzi
52. W świetle filozofii Hegla:
o
Duch jest syntezą Idei Logicznej i Przyrody
o Przyroda jest syntezą Idei Logicznej i Ducha
o Idea Logiczna jest syntezą Przyrody i Ducha
53. Które z poniższych zdań nie jest zgodne z filozoficznymi poglądami Arystotelesa:
o
Forma jest tym samym, co kształt.
o Materia pierwsza jest to pozbawiony wszelkich konkretnych własności substrat,
który trwa w każdym ciele fizycznym, ale nigdy i nigdzie nie występuje poza cia-
łami fizycznymi.
o Zmiany mogą być albo naturalne, albo wymuszone
54. W filozofii Arystotelesa tzw. przyczyna celowa jest:
o
wcześniejsza od skutku
o równoczesna ze skutkiem
o późniejsza od skutku
55. W opinii Arystotelesa ruchy naturalne ciał nieożywionych odbywają się:
o na skutek działania siły
o
samoczynnie, po usunięciu przeszkody, która uniemożliwia zajęcie miejsca natu
ralnego
o na skutek działania poruszyciela
56. Które z poniższych zdań nie znalazłoby uznania Arystotelesa:
o Świat dzieli się na świat podksiężycowy i świat nadksiężycowy; wszystkie obiekty
w świecie nadksiężycowym są zbudowane z eteru.
o Obiekty zbudowane z eteru poruszają się ruchem kołowym. Ich ruch samoczynnie
nie ustaje, albowiem dla ciała poruszającego się ruchem kołowym miejsce, w któ-
rym kończy ono ruch, jest miejscem, z którego wyrusza.
o
Gwiazdy są to odległe słońca.
8 / 29
57. Ptolemeusz nadał dojrzałą formę:
o systemowi heliocentrycznemu, za którego twórcę uważa się Arystracha z Samos
o
systemowi geocentrycznemu, za którego twórcę uważa się Eudoksosa z Knidos
o systemowi geocentrycznemu, za którego twórcę uważa się Arystotelesa
58. W modelu Ptolemeusza epicykl jest to:
o
okrąg, po którym porusza się planeta, którego środek porusza się po deferencie
o okrąg, po którym porusza się Ziemia wokół Słońca
o okrąg, po którym porusza się środek deferentu
59. W modelu geocentrycznym Ziemia:
o znajduje się w geometrycznym środku świata i obraca się wokół własnej osi
o
znajduje się w geometrycznym środku świata i jest nieruchoma
o jest płaska
60. Teoria heliocentryczna została po raz pierwszy wysunięta:
o
w starożytności
o u schyłku średniowiecza
o czasach nowożytnych
61. Pogląd, zgodnie z którym świat jest nieskończony, a gwiazdy to odległe słońca, był głoszony przez:
o Kopernika
o
Giordano Bruno
o Ptolemeusza
62. Galileusz żył:
o w XIV i XV wieku
o w XV i XVI wieku
o
w XVI i XVII wieku
63. Idea fizycznej jednorodności świata jest charakterystyczna dla nauki:
o starożytnej
o średniowiecznej
o
nowożytnej
64. Geometria analityczna została odkryta w:
o starożytności
o średniowieczu
o
XVII wieku
65. Który z poniższych uczonych nie był odkrywcą rachunku różniczkowego i całkowego:
o Newton
o
Kartezjusz
o Leibniz
66. Pogląd Kartezjusza na przyrodę można określić mianem:
o panteizmu
o panpsychizmu
o
mechanicyzmu
9 / 29
67. Model heliocentryczny Kopernika miał przekonywujące uzasadnienie fizyczne w świetle:
o fizyki Arystotelesa
o
mechaniki newtonowskiej
o prac Keplera
68. Izaak Newton żył:
o w tym samym czasie, co Kopernik
o przed Kopernikiem
o
po Koperniku
69. Mechanika klasyczna (newtonowska) została odkryta w:
o
XVII wieku
o XIX wieku
o XVI wieku
70. Nieuniknionym następstwem akceptacji mechanicyzmu oraz przekonania, że mechanika klasyczna ma charakter
uniwersalny, jest:
o
determinizm jednoznaczny
o indeterminizm
o determinizm statystyczny
71. Pogląd, zgodnie z którym wszystkie zjawiska podlegają prawom, jednakowe przyczyny w jednakowych warunkach
wywołują jednakowe skutki, jednakże istnieją zjawiska nie mające przyczyn jest szczególnym przypadkiem:
o determinizmu statystycznego
o
indeterminizmu
o finalizmu
72. Pogląd, zgodnie z którym nie przyczyny sprawcze i prawa, lecz cele wyznaczają przebieg zjawisk oraz porządek
panujący w świecie określamy mianem:
o
finalizmu
o finalizmu religijnego
o mechanicyzmu
73. Charles Darwin opublikował swoje podstawowe dzieło „O powstawaniu gatunków...”:
o w XVIII wieku
o
w XIX wieku
o w XX wieku
74. Biolog-ewolucjonista, mówiąc o celowości panującej w przyrodzie ożywionej:
o stwierdza tym samym, że świecie oprócz przyczyn sprawczych działają również
przyczyny celowe
o przyznaje, że przebieg ewolucji jest realizacją planu Stwórcy
o
nie musi akceptować żadnego z powyższych twierdzeń
75. Materializm:
o jest zawsze mechanicyzmem
o
w pewnych swoich postaciach dopuszcza nieredukowalność zjawisk psychicznych
do zjawisk biologicznych, chemicznych czy fizycznych
o jest tym samym, co monizm w ontologii
76. Pogląd, zgodnie z którym w zasadzie nie ma różnicy miedzy tym, co mentalne, a tym, co fizjologiczne/fizyczne,
nosi nazwę:
o materializmu dialektycznego
o
materializmu wulgarnego
o eliminatywizmu
77. Dualista uznający, iż zjawiska fizyczne mogą być przyczynami zjawisk mentalnych, a zjawiska mentalne mogą być
przyczynami zjawisk fizycznych zachodzących w ciele, a ponadto zjawiska mentalne mogą być przyczynami zjawisk
mentalnych zasługuje na miano:
o okazjonalisty
o
interakcjonisty
o epifenomenalisty
10 / 29
78. Współczesny epifenomenalista, szukając podstaw/przyczyn zjawisk mentalnych, znajduje je:
o na poziomie chemicznym
o na poziomie fizjologicznym
o
na poziomie neuronalnym
79. Paralelizm psychofizyczny:
o dopuszcza związki przyczynowe między zjawiskami mentalnymi a zjawiskami fi-
zycznymi zachodzącymi w ciele
o twierdzi, że przyczynowość ma jedynie charakter fizyczny, a nie mentalny
o
wyklucza istnienie związków przyczynowych między zjawiskami mentalnymi a
zjawiskami fizycznymi zachodzącymi w ciele
80. Fizykalizm w filozofii umysłu to stanowisko, zgodnie z którym:
o
zjawiska mentalne są identyczne ze stanami mózgu
o aby uzyskać wiedze o jakichkolwiek zjawiskach mentalnych, musimy odwołać się
do fizyki
o to, co mentalne, jest realizowane przez to, co fizyczne, ale nie jest tożsame z tym,
co fizyczne
81. Szczególnym przypadkiem fizykalizmu w filozofii umysłu jest tzw. teoria identyczności typów. Głosi ona, iż:
o zjawiska mentalne są nadbudowane na stanach mózgu, ale nie są z nimi tożsame
o
wszystkie zjawiska mentalne danego typu są stanami mózgu tego samego typu
o na ogół zjawiska mentalne danego typu są stanami mózgu tego samego typu, ale
istnieją wyjątki od tej zasady
82. Jeśli jest tak, że własności mentalne superweniują na własnościach fizycznych, to:
o
gdy mózgi różnych ludzi są w takich samych stanach, to ludzie ci mają takie same
doznania/ myśli, ale niekoniecznie jest tak, że gdy różni ludzie mają takie same
doznania/ myśli, to ich mózgi są w takich samych stanach
o gdy różni ludzie mają takie same doznania/ myśli, to ich mózgi są w takich sa-
mych stanach, ale gdy ich mózgi są w takich samych stanach, to niekoniecznie ma-
ja oni takie same doznania/myśli
o nie zachodzi żadne z powyższych
83. Pogląd, zgodnie z którym zjawiska mentalne nie są redukowalne do procesów fizycznych zachodzących w mózgu/
ciele, lecz są one własnościami wyższego rzędu, przejawiającymi się na podłożu neuronalnym, nosi nazwę:
o monizmu anomalnego
o
emergentyzmu
o behawioryzmu
84. Tzw. metafora komputerowa w filozofii umysłu polega na tym, iż
o mózg jest uważany za wyrafinowany komputer białkowy
o mózg, podobnie jak komputer, jest maszyną obliczeniową
o
umysł ujmuje się na wzór programu (software), którego hardware stanowi mózg
85. Funkcjonalizm maszynowy w filozofii umysłu jest to pogląd, zgodnie z którym:
o stany mentalne to stany funkcjonalne „maszyny obliczeniowej”, jaką jest mózg,
jednakże stany te nie mogą mieć swoich realizacji w innych „maszynach oblicze-
niowych”
o
stany mentalne to stany funkcjonalne „maszyny obliczeniowej”, jaką jest mózg;
stany te – rozumiane jako stany funkcjonalne - mogą w zasadzie mieć swoje reali-
zacje również w innych „maszynach obliczeniowych”
o komputer, który potrafiłby imitować wszystkie funkcje ludzkiego umysłu, byłby
istotą posiadającą świadomość
11 / 29
Pytania otwarte
B. Pytania otwarte. Za poprawną odpowiedź można uzyskać 3 punkty lub 4 punkty, w za-
leżności od rodzaju pytania. Arkusz egzaminacyjny będzie zawierał trzy pytania tego typu;
dwa o maksymalnej punktacji 4 oraz jedno o maksymalnej punktacji 3.
1. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach zasadnicze stanowiska w tzw. sporze o uniwersalia.
A:
●
za treść sporu o uniwersalia możemy uznać pytanie „JAK rzeczy istnieją- jeśli istnieją?”
●
uniwersalia nazywa się też powszechnikami
●
wśród sposobów istnienia wyróżnia się: istnienie rzeczywiste vs. Istnienie tylko pomyślane,
istnienie realne ( tj. w czasie i przestrzeni) vs. Istnienie idealne ( ani w czasie ani w przestrzeni),
istnienie samoistne vs. Istnienie niesamoistne
●
główne stanowiska w sporze o uniwersalia:
●
skrajny realizm pojęciowy: uniwersalia istnieją rzeczywiście i samoistnie
●
umiarkowany realizm pojęciowy: uniwersalia istnieją rzeczywiście, ale niesamoistnie; -> mają
byt ufundowany w przedmiotach jednostkowych
●
konceptualizm: uniwersalia istnieją w sposób tylko pomyślany, zatem niesamoistnie; -> są
znaczeniami nazw ogólnych
●
nominalizm: istnieją tylko przedmioty jednostkowe; -> nie istnieją nawet pojęcia ogólne, lecz
jedynie nazwy ogólne; -> nazwy ogólne nie mają wyraźnie określonej treści
B:
Spór o uniwersalia to spór oto w jaki sposób one istnieją jeśli w ogóle istnieją. Uniwersalisto to samo co przedmioty
ogóle; wyróżniamy 4 główne stanowiska :
Skrajny realizm pojęciowy: uniwersalia istnieją rzeczywiście i samoistnie znaczy to, że oprócz
konkretnych rzeczy np. koni istnieje rzeczywiście i samoistnie odrębny byt- koń w ogóle. Poznajemy nie
tylko przez zmysły, ale i przez pojęcia tzn. mają byt ufundowany w przedmiotach jednostkowych.
Umiarkowany realizm pojęciowy: uniwersalia istnieją rzeczywiście, ale niesamoistnie
Konceptualizm: uniwersalia istnieją w sposób tylko pomyślany, a zatem niesamoistnie – są znaczeniami
nazw ogólnych.
Nominalizm: istnieją tylko przedmioty jednostkowe – nie istnieją nawet pojęcia ogólne, lecz jedynie
nazwy ogólne, które nie mają wyraźnie określonej treści.
C:
Zasadnicze stanowiska w sporze o uniwersalia:
Skrajny realizm pojęciowy- uniwersalia istnieją rzeczywiście i samoistnie
Umiarkowany realizm pojęciowy- uniwersalia istnieją rzeczywiście, ale niesamoistnie, mają byt ufundowany w
przedmiotach jednostkowych
Konceptualizm- uniwersalia istnieją tylko w sposób pomyślany, a zatem niesamoistnie, są to znaczenia nazw
ogólnych
Nominalizm- istnieją tylko przedmioty jednostkowe, nie istnieją nawet pojęcia ogólne, lecz jedynie nazwy
ogólne; nazwy ogólne nie mają wyraźnie określonej treści
2. Dlaczego Platon uważał, że poza światem zmiennych rzeczy istnieje również świat niezmiennych idei?
A:
●
wg Platona idee są pozaczasowe, pozaprzestrzenne i niezmienne, są wzorcami rzeczy i są od nich
doskonalsze, rzeczy są niedoskonałymi kopiami idei.
●
Rzeczy które znamy dzięki doświadczeniu są złożone i zmienne
●
Wg Platona idee są niezmienne bo takie są pojęcia; są niezniszczalne i wieczne ponieważ są
niezmienne; świat idei ma hierarchiczną budowę, ponieważ są pojęcia o różnym stopniu ogólności
●
Idee istnieją a rzeczy tylko się stają
Rzeczy są niedoskonałymi kopiami pojęć ogólnych, idei. Rzeczy znane nam z doświadczenia są złożone i zmienne, a
więc niedoskonałe.
Odwiecznie istnieją: idee, materia (jako bezjakościowy substrat) i Demiurg. Demiurg ukształtował świat z materii,
biorąc idee za wzór,
12 / 29
a że materia jest niedoskonała, kopie idei tez musza być nieoskonałe.
B:
Uniwersalia w koncepcji Platona noszą nazwę idei. Idee istnieją rzeczywiście (a więc nie w sposób tylko pomyślany!) i
samoistnie. Idee są pozaczasowe, pozaprzestrzenne niezmienne. Idee są wzorcami rzeczy. Są doskonalsze od rzeczy;
rzeczy są niedoskonałymi kopiami idei.
Idee są niezmienne – ponieważ takie są pojęcia
Idee są niezniszczalne i wieczne –ponieważ są niezmienne
Świat idei ma hierarchiczną budowę – ponieważ mamy pojęcia o różnym stopniu ogólności
Gdy przyjmiemy (za Platonem), że „istnieć” to tyle, co „być niezmiennym”, możemy powiedzieć, że idee istnieją,
natomiast rzeczy tylko się stają. „Idee są prawdziwym bytem”.
3. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach, czym różnią się poglądy Platona i Arystotelesa w sprawie istoty i sposoby
istnienia uniwersaliów.
A:
A) PLATON :
●
przedstawiciel skrajnego realizmu pojęciowego
●
uniwersalia noszą nazwę idei, które istnieją rzeczywiście i samoistnie
●
pojęcia odnoszą się do jakichś przedmiotów; własnością pojęć ogólnych jest jedność i stałość
(niezmienność)
●
przedmioty, których pojęcia dotyczą muszą mieć te same własności, co pojęcia
●
poza rzeczami znanymi z doświadczenia istnieją również jakieś byty niezmienne- idee- i to one są
przedmiotami pojęć ogólnych
B) ARYSTOTELES:
●
przedstawiciel umiarkowanego realizmu pojęciowego
●
uniwersalia są utożsamiane z istotami gatunkowymi przedmiotów jednostkowych ( „koń w ogóle”
to zespół tych własności koni, które decydują, że są one końmi i, jako takie, są wspólne wszystkim
koniom)
●
uniwersalia istnieją rzeczywiście ale niesamoistnie; rzeczywiście, bo są zespołami cech
przedmiotów jednostkowych; niesamoistnie, bo w przedmiotach jednostkowych mają swój
„fundament bytowy”
●
elementy treści pojęcia (ogólnego) są tożsame z własnościami tworzącymi istotę gatunkową;
pojęcie ujmuje istotę gatunkową
B:
PLATON: Co jest tą rzeczywistością, którą poznajemy przez pojęcia?
Poznajemy nie tylko przez zmysły, ale i przez pojęcia.
Pojęcia odnoszą się do jakichś przedmiotów.
Własnością pojęć ogólnych jest jedność i stałość niezmienność).
Przedmioty, których dotyczą pojęcia, muszą mieć te same własności, co pojęcia.
Rzeczy, które znamy dzięki doświadczeniu, są złożone i zmienne.
Wniosek 1: Rzeczy znane z doświadczenia nie są przedmiotami pojęć ogólnych.
Wniosek 2: Poza rzeczami znanymi z doświadczenia istnieją również jakieś byty niezmienne – nazwijmy je ideami
– i to one właśnie są przedmiotami pojęć (ogólnych).
ARYSTOTELES: uniwersalia są utożsamiane z istotami gatunkowymi przedmiotów jednostkowych. A
zatem – przykładowo - „koń w ogóle” to zespół tych własności koni, które decydują, że są one końmi
właśnie i, jako takie, są wspólne wszystkim koniom:
uniwersalia istnieją rzeczywiście, ale niesamoistnie. Istnieją rzeczywiście, bo są zespołami cech
przedmiotów jednostkowych. Istnieją niesamoistnie, bo w przedmiotach jednostkowych mają
swój „fundament bytowy”.
Elementy treści pojęcia („ogólnego”) są tożsame z własnościami tworzącymi istotę gatunkową;
pojęcie ujmuje istotę gatunkową.
C:
Platon i Arystoteles w sporze o uniwersalia:
17. Platon:
Skrajny realista pojęciowy
Uniwersalia w jego koncepcji noszą nazwę idei
Idee istnieją rzeczywiście i samoistnie, są pozaczasowe, pozaprzestrzenne i niezmienne, są wzorcami
rzeczy, istnieją poza umysłem i poza przedmiotami fizycznymi
18. Arystoteles:
Umiarkowany realista pojęciowy
13 / 29
Uniwersalia utożsamiane są z istotami gatunkowymi przedmiotów jednostkowych
Uniwersalia istnieją rzeczywiście, bo są zespołami cech przedmiotów jednostkowych, ale
niesamoistnie, bo w przedmiotach jednostkowych mają swój „fundament bytowy”
Pojęcie ujmuje istotę gatunkową
4. Przedstaw mechanizm powstawania tzw. paradoksu kłamcy.
A:
Zdanie w ramce jest fałszywe.
Zdanie „Zdanie w ramce jest fałszywe” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie w ramce jest fałszywe. –
podstawienie formuły T
Zdanie w ramce jest fałszywe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie „Zdanie w ramce jest fałszywe” nie jest prawdziwe –
prosta obserwacja
A zatem: Zdanie „Zdanie w ramce jest fałszywe” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie „Zdanie w ramce
jest fałszywe” nie jest prawdziwe.
OTRZYMUJEMY SPRZECZNOŚĆ !
-
paradoks kłamcy jest jedną z tzw. antynomii semantycznych. Korzystamy z podstawiania formuły T, będącego
konsekwencją klasycznej teorii prawdy.
-
paradoks powstaje głównie z tego powodu, że rozważamy zdania „samoodnośne” tj. takie, które orzekają
swoją wartość logiczną. Gdy rozróżnimy język przedmiotowy i metajęzyk, oraz założymy, że sensowne zdania
o wartościach logicznych zdań języka przedmiotowego muszą być sformułowane w metajęzyku tego języka,
paradoks kłamcy zostanie zablokowany.
B:
Paradoks kłamcy powstaje ponieważ rozważamy zdania „ samoodnośne” tj. takie, które orzekają swoją wartość
logiczną ( np. „Zdanie w ramce jest fałszywe”). Gdy rozróżnimy jezyk przedmiotowy i metajęzyk, oraz założymy, że
sensowne zdania o wartościach logicznych zdań języka przedmiotowego muszą być sformuowane w metajęzyku tego
języka, paradoks kłamcy zostanie zablokowany.
C:
Mechanizm powstawania tzw. „paradoksu kłamcy”:
•
Powstaje głównie z tego powodu, że rozważamy zdania „samo odnośne”, tj. takie, które orzekają swoją
wartość logiczną (np. „Zdanie w ramce jest fałszywe”)
•
Gdy rozróżnimy język przedmiotowy i metajęzyk, oraz założymy, że sensowne zdania o wartościach
logicznych zdań języka przedmiotowego muszą być sformułowane w metajęzyku tego języka, paradoks
kłamcy zostanie „zablokowany”
G:
Paradoks kłamcy- powodem powstawania paradosku kłamcy jest samozwrotność zdania, tzn orzekanie o samym sobie.
Przykład: „To zdanie jest fałszywe." Paradoks kłamcy związany jest z pojęciami takimi jak język przedmiotowy i
metajęzyk. W metajęzyku mówimy o języku przedmiotowym. O zdaniach języka przedmiotowego mówimy, że są
prawdziwe lub fałszywe, odnoszą się do rzeczywistości pozajęzykowej. Jest to przykładowo język stopnia n. Metajęzyk
odnoszący się do tego języka będzie posiadał stopień n+1, itp. Zmieszanie ze sobą poziomów językowych powoduje
paradoks kłamcy. Rozróżnienie stopni powoduje, że wyżej wymienione zdanie staje się niepoprawne, jednakże
uniwersalność języka potocznego dopuszcza takie konstrukcje, przez co powoduje paradoksy tego typu. Mechanizm
ten oraz rozwiązanie paradoksu kłamcy zostało opracowane przez Alfreda Tarskiego.
5. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach, dlaczego sceptycy uważali, że o żadnym zdaniu nie możemy rozstrzygnąć,
czy jest ono prawdziwe.
A:
●
aby wiedzieć, że zdanie Z jest prawdziwe, musimy odwołać się do jakiegoś wiarygodnego
kryterium prawdy, o którym wiemy, że jest ono wiarygodne
●
kryterium prawdy K jest wiarygodne tylko wtedy, gdy wiemy, że zdanie „Kryterium K jest
wiarygodne” jest prawdziwe
●
aby wiedzieć, że kryterium K jest wiarygodne potrzebujemy kolejnego wiarygodnego kryterium
prawdy, o którym również musimy wiedzieć, że jest wiarygodne ... i tak w nieskończoność
C:
Sceptycy o tym, że zdania nie są prawdziwe:
a) Aby wiedzieć, że zdanie Z jest prawdziwe, musimy odwołać się do jakiegoś wiarygodnego kryterium prawdy, o
14 / 29
którym wiemy, że jest ono prawdziwe
b) Wiemy, że kryterium prawdy K jest wiarygodne tylko wtedy, gdy wiemy, że zdanie „Kryterium K jest
wiarygodne” jest prawdziwe
c)
Przypuśćmy, że odwołujemy się do jakiegoś kryterium prawdy K
1
. Nie możemy jednak wiedzieć, że jest
wiarygodne, ponieważ:
Aby wiedzieć, że kryterium K
1
jest wiarygodne, musimy wiedzieć, że zdanie „K
1
jest wiarygodne” jest
prawdziwe
W tym celu musimy odwołać się do jakiegoś wiarygodnego kryterium prawdy, o którym wiemy, że
jest ono wiarygodne
Nie możemy więc skorzystać z kryterium K
1,
więc potrzebujemy nowego kryterium K
2
, o którym
musimy wiedzieć, że jest wiarygodne
Całą procedurę musimy powtórzyć od nowa i tak w nieskończoność
6. Sformułuj tzw. klasyczną definicję wiedzy.
Definicja: x wie, że A wtedy i tylko wtedy, gdy:
1. zdanie "A" jest prawdziwe oraz
2. x jest przekonany, że A, a ponadto
3. x ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że A.
"prawdziwe" znaczy tutaj najczęściej (ale nie zawsze) "prawdziwe w sensie klasycznym". Wówczas warunek 1 jest
równoważny warunkowi:
1'. jest tak, że A
Platon i niektórzy inni filozofowie zastąpiliby warunek 3 warunkiem:
3'. jest niepowątpiewalne [pewne], że A
Formułując powyższą definicję, nie dążymy do tego, aby oddać,
co potocznie rozumiemy pod pojęciem wiedzy. Cel jest inny:
chodzi o przesądzenie, co zasługuje na miano Wiedzy, że.
B:
Definicja: x wie, że A wtedy i tylko wtedy, gdy:
1.
zdanie „A” jest prawdziwe oraz
2.
x jest przekonany, że A, a ponadto
3.
x ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że A.
® ”prawdziwe” znaczy tutaj najczęściej (ale nie zawsze) „prawdziwe w sensie klasycznym”. Wówczas warunek
1 jest równoważny warunkowi:
1’. jest tak, że A
® Platon i niektórzy inni filozofowie zastąpiliby warunek 3 warunkiem:
3’. jest niepowątpiewalne [pewne], że A
Formułując powyższą definicję, nie dążymy do tego, aby oddać, co potocznie rozumiemy pod pojęciem wiedzy. Cel jest
inny: chodzi o przesądzenie, co zasługuje na miano Wiedzy, że.
C:
Klasyczna definicja wiedzy- zdanie Z jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie Z stwierdza, że jest tak a tak, i
rzeczywiście jest tak a tak (wg Kazimierza Ajdukiewicza); definicja ta nie dostarcza nam kryterium prawdy
7. Jakie fakty ma wyjaśniać hipoteza istnienia tzw. uniwersalnej gramatyki, wysunięta przez Chomskiego?
A:
●
język jest używany w sposób innowacyjny: jesteśmy w stanie wypowiadać i rozumieć wypowiedzi,
z którymi nigdy wcześniej się nie spotkaliśmy,
●
gramatyki języków- takie, jak opisuje je współczesne językoznawstwo- są dalece bardziej złożone,
niż gramatyki „szkolne”
●
-dziecko uczące się języka uzyskuje z otoczenia stosunkowo mało informacji: w każdym razie na
tyle mało, że trudno na serio mówić, że uczenie się języka przebiega przez „powtarzanie i
analogie”, lub też poprzez stosowanie reguł wyabstrahowanych z dotychczas znanych wypowiedzi
●
dziecko potrafi opanować każdy język, niezależnie od tego, kim są jego biologiczni rodzice.
●
Uniwersalna gramatyka- jest wrodzona i wbudowana w sam proces uczenia się języka, w procesie
tym gramatyka uniwersalna przekształca się w gramatykę danego języka;
15 / 29
B:
język jest używany w sposób innowacyjny: jesteśmy w stanie wypowiadać i rozumieć wypowiedzi, z
którymi nigdy wcześniej się nie spotkaliśmy,
gramatyki języków – takie, jak opisuje je współczesne językoznawstwo – są dalece bardziej złożone,
niż gramatyki „szkolne”,
dziecko uczące się języka uzyskuje z otoczenia stosunkowo mało informacji: w każdym razie na tyle
mało, że trudno na serio mówić, że uczenie się języka przebiega przez „powtarzanie i analogie”, lub też
poprzez stosowanie reguł wyabstrahowanych z dotychczas znanych wypowiedzi,
dziecko potrafi opanować każdy język, niezależnie od tego, kim są jego biologiczni rodzice.
C:
Fakty, które wyjaśnia hipoteza uniwersalnej gramatyki Noama Chomskiego:
a) Język jest używany w sposób innowacyjny- jesteśmy w stanie wypowiadać i rozumieć wypowiedzi, z którymi
nigdy wcześniej się nie spotkaliśmy
b) Gramatyki języków są bardziej złożone niż gramatyki „szkolne”
c)
Dziecko, które dopiero uczy się języka, otrzymuje ze środowiska stosunkowo mało informacji, jednak jest w
stanie nauczyć się języka
d) Dziecko jest w stanie nauczyć się każdego języka, bez względu na to, kim są jego biologiczni rodzice
8. Przedstaw ogólny schemat sprawdzania empirycznego hipotez naukowych.
A:
●
postawienie pytania „ czy H”, gdzie H jest sprawdzaną hipotezą
●
wyprowadzenie z H i ewentualnie założeń dodatkowych, pewnych następstw (konsekwencji)
obserwacyjnych
●
uznanie lub odrzucenie tych następstw na podstawie ich konfrontacji z doświadczeniem
●
wnioskowanie prowadzące od uznania, resp. odrzucenia owych następstw do uznania, resp.
odrzucenia sprawdzanej hipotezy H
B:
Postawienie pytania „Czy H?”, gdzie H jest sprawdzaną hipotezą.
Wyprowadzenie z H i ewentualnie założeń dodatkowych pewnych następstw (konsekwencji)
obserwacyjnych.
Uznanie lub odrzucenie tych następstw na podstawie ich konfrontacji z doświadczeniem.
Wnioskowanie prowadzące od uznania, resp. odrzucenia owych następstw do uznania, resp. odrzucenia
sprawdzanej hipotezy H.
Uwaga: schemat dotyczy hipotez, które same nie są zdaniami obserwacyjnymi.
C:
Sprawdzanie empiryczne hipotez naukowych:
a) Postawienie pytania „Czy H?”, gdzie H jest hipotezą
b) Wyprowadzenie z H i ewentualnie założeń dodatkowych pewnych następstw obserwacyjnych
c)
Uznanie lub odrzucenie tych następstw na podstawie ich konfrontacji z doświadczeniem
d) Wnioskowanie prowadzące od uznania, resp. Odrzucenia owych następstw do uznania, resp. odrzucenia
sprawdzanej hipotezy H
Czy ktoś wie, co znaczy tajemnicze resp.?
D:
-
Postawienie pytania „Czy H?”, gdzie H jest sprawdzaną hipotezą.
-
Wyprowadzenie z H i ewentualnie założeń dodatkowych pewnych następstw (konsekwencji) obserwacyjnych.
-
Uznanie lub odrzucenie tych następstw na podstawie ich konfrontacji z doświadczeniem.
-
Wnioskowanie prowadzące od uznania, resp. odrzucenia owych następstw do uznania, resp. odrzucenia
sprawdzanej hipotezy H.
9. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach główne różnice między indukcjonizmem a hipotetyzmem.
A:
indukcjonizm wychodzi od obserwacji ( uogólnianie indukcyjne),dopiero później stawianie
ostrożnej hipotezy ( wnioskowanie dedukcyjne); hipotetyzm od postawienia hipotezy
(śmiałej hipotezy- zakazującej zachodzenia możliwie wielu zjawisk i w związku z tym w
wysokim stopniu narażona na ryzyko falsyfikacji), potem następuje konfrontacja hipotezy
z istniejącymi teoriami (wnioskowanie dedukcyjne)
zarówno w indukcjonizmie jak i w hipotetyzmie kolejnym krokiem są (nowe)
16 / 29
przewidywania i wyjaśnienia; różnica polega na tym że w indukcjonizmie przeprowadza
się sprawdzanie empiryczny z dążeniem do uzyskania potwierdzenia, a w hipotetyzmie
przeprowadza się surowe testy empiryczne z dążeniem do uzyskania obalenia
hipotetyzm- hipoteza przejdzie testy z wynikiem pozytywnym, następuje TYMCZASOWA
akceptacja hipotezy, a później kolejne przewidywania i wyjaśnienia; indukcjonizm-
potwierdzenie przwidywań (wnioskowanie indukcyjne) i od razu akceptacja hipotezy
hipotetyzm- negatywny wynik testu, falsyfikacja hipotezy, powstanie nowej hipotezy;
indukcjonizm- obalenie przewidywań, odrzucenie hipotezy
C:
Różnice pomiędzy indukcjonizmem a hipotetyzmem:
•
Indukcjonizm:
hipoteza jest stawiana na podstawie przeprowadzonych obserwacji
hipoteza ostrożna
przewidywania, które należy sprawdzić empirycznie
gdy przewidywania zostaną potwierdzone, następuje akceptacja hipotezy
gdy przewidywania zostaną obalone, następuje odrzucenie hipotezy
•
Hipotetyzm:
Brak doświadczenia, obserwacji, danych; mogą być, ale nie muszą
„Śmiała” hipoteza
Konfrontacja hipotezy z istniejącymi teoriami
(Nowe)przewidywania i wyjaśnienia
Możliwe surowe testy empiryczne
Gdy hipoteza przejdzie testy z wynikiem pozytywnym, następuje tymczasowa akceptacja hipotezy, a
następnie kolejne przewidywania i wyjaśnienia
Gdy uzyskamy negatywy wynik testu, następuje falsyfikacja hipotezy i powstaje nowa hipoteza
D:
INDUKCJONIZM
1. Obserwacje
(uogólnianie indukcyjne)
2. Hipoteza (ostrożna)
(wnioskowanie dedukcyjne)
3. (Nowe) przewidywania
(sprawdzanie empiryczne (z dążeniem do uzyskania potwierdzenia) )
4. Potwierdzenie przewidywań --- lub --- Obalenie przewidywań
wnioskowanie
indukcyjne
5. Akceptacja hipotezy
--- lub --- Odrzucenie hipotezy
HIPOTETYZM
1. Hipoteza (śmiała: „zakazująca” zachodzenia możliwie wielu zjawisk i w związku z tym w
wysokim stopniu narażona na ryzyko falsyfikacji)
2. Konfrontacja hipotezy z istniejącymi teoriami
17 / 29
wnioskowanie dedukcyjne
wnioskowanie dedukcyjne
3. (Nowe) przewidywania i wyjaśnienia
4. Hipoteza przeszła testy
Negatywny wynik testu
z wynikiem pozytywnym
5. Tymczasowa akceptacja hipotezy
Falsyfikacja hipotezy
6. Kolejne przewidywania i wyjaśnienia
Nowa hipoteza
10. Co to znaczy, że jakiś rezultat poznawczy jest intersubiektywnie komunikowalny oraz że jest on intersubiektywnie
sprawdzalny?
A:
●
rezultat jest intersubiektywnie (międzypodmiotowo) komunikowalny wtedy i tylko wtedy gdy da się
on zakomunikować w słowach rozumianych dosłownie, tj. bez przenośni, porównań i innych
półśrodków przekazywania myśli; jego treść da się zakomunikować innym za pomocą zwyczajnych
środków językowych
●
rezultat poznawczy jest intersubiektywnie sprawdzalny wtedy i tylko wtedy gdy o jego trafności
względem wiarygodności może się przekonać każdy, kto znajdzie się w odpowiednich warunkach
zewnętrznych; każdy kto podejrzewa, że rezultat ten jest nietrafny czy niewiarygodny, może to
sprawdzić, odwołując się do jakiejś dostępnej wszystkim metody
B:
„intersubiektywnie” znaczy „międzypodmiotowo”:
rezultat poznawczy jest intersubiektywnie komunikowalny Ûdf da się on zakomunikować w słowach
rozumianych dosłownie, tj. bez przenośni, porównań i innych półśrodków przekazywania myśli
- jego treść da się zakomunikować innym za pomocą zwyczajnych środków językowych
rezultat poznawczy jest intersubiektywnie sprawdzalny Ûdf o jego trafności wzgl. wiarygodności może
się przekonać każdy, kto znajdzie się w odpowiednich warunkach zewnętrznych.
–
każdy, kto podejrzewa, że rezultat ten jest nietrafny czy niewiarygodny, może to sprawdzić,
odwołując się do jakiejś dostępnej wszystkim metody
C:
Rezultat poznawczy:
a) Jest intersubiektywnie komunikowalny, tzn. że da się on zakomunikować w słowach zrozumiałych dosłownie,
tzn. m.in. bez przenośni i porównań; jego treść da się przekazać innym za pomocą zwyczajnych środków
językowych
b) Jest intersubiektywnie sprawdzalny, tzn. że o jego trafności (względnie wiarygodności) może się przekonać
każdy, kto znajdzie się w odpowiednich warunkach zewnętrznych; każdy, kto podejrzewa, że rezultat ten jest
nietrafny czy niewiarygodny, może to sprawdzić, odwołując się do jakiejś dostępnej wszystkim metody
D:
„intersubiektywnie” znaczy „międzypodmiotowo”
rezultat poznawczy jest intersubiektywnie komunikowalny
Û da się on zakomunikować w słowach rozumianych dosłownie, tj. bez
przenośni, porównań i innych półśrodków przekazywania myśli.
18 / 29
możliwie surowe testy empiryczne (z dążeniem do
uzyskania obalenia)
- jego treść da się zakomunikować innym za pomocą zwyczajnych środków językowych
rezultat poznawczy jest intersubiektywnie sprawdzalny
Û o jego trafności wzgl. wiarygodności może się przekonać każdy, kto znajdzie
się w odpowiednich warunkach zewnętrznych.
- każdy, kto podejrzewa, że rezultat ten jest nietrafny czy niewiarygodny, może to sprawdzić, odwołując się do
jakiejś dostępnej wszystkim metody
11. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach 2 wybrane sposoby rozumienia terminu „intuicja” w tradycji filozoficznej
A:
a) intuicja rozumiana jako poznanie od razu, w jednym rzucie, całego przedmiotu- w odróżnieniu od
poznania częściowego i stopniowo uzupełnianego; przeciwstawienie poznania intuicyjnego poznaniu
dyskursywnemu i poznaniu symbolicznemu; przeciwstawienia zachodzą z uwagi na sposób prezentacji- w
poznaniu intuicyjnym jest on całościowy- oraz z uwagi na bezpośredniość prezentacji- w poznaniu
intuicyjnym jest on bezpośredni
●
intuicję określa się jako rodzaj naoczności – przy rozszerzonym, a nie ograniczonym do wzroku,
rozumieniu tego pojęcia
●
za źródło pewności intuicji uważana jest oczywistość
●
nieomylność intuicji; akt prosty : ujmujący swój przedmiot od razu, nie rozwijający się w czasie
( ujęcie intuicyjne jest aktem prostym), zasada równoległości aktu i jego przedmiotu ( przedmioty
ujmowane w akcie intuicji są proste), założenie że błąd może pochodzić tylko z analizy lub syntezy
czegoś złożonego ( intuicja jest nieomylna)
b) pojęcie intuicji wg Bergsona
●
przeciwstawia intuicję- intelektowi- broniąc tezy, że to właśnie intuicja lepiej zaznajamia nas z
rzeczywistością; intuicja wg Bergsona jest czymś innym niż intuicja opisana powyżej
●
intuicja nie czyni tego, co intelekt
●
intuicja jest bezpośrednią znajomością rzeczy i wydarzeń, nie ma tych ograniczeń co intelekt
●
dzięki intuicji możemy poznać to, co w rzeczach czy wydarzeniach swoiste, jednostkowe i
niepowtarzalne
●
wiedza intuicyjna ma się tak do wiedzy uzyskanej dzięki doświadczeniu jak osobista znajomość
miast czy człowieka do ich znajomości pośredniej, ze słyszenia lub opisu
●
intuicja jest wiarygodna, jest „uświadomionym instynktem”
●
jednak rezultaty uzyskane dzięki intuicji nie muszą być- i nie zawsze są- intersubiektywnie
komunikowalne i sprawdzalne
B:
Po pierwsze, intuicja była rozumiana jako poznanie od razu, w jednym rzucie, całego przedmiotu – w
odróżnieniu od poznania częściowego i stopniowo uzupełnianego.
–
Mamy tu przeciwstawienie poznania intuicyjnego poznaniu dyskursywnemu i poznaniu
symbolicznemu.
–
Przeciwstawienia te zachodzą z uwagi na sposób prezentacji – w poznaniu intuicyjnym jest
on całościowy – oraz z uwagi na bezpośredniość resp. pośredniość prezentacji – w poznaniu
intuicyjnym jest on bezpośredni.
–
często określa się jako rodzaj naoczności – przy rozszerzonym, a nie ograniczonym do
wzroku, rozumie-niu tego pojęcia.
–
za źródło pewności intuicjiA uważana jest oczywistość – termin ten znów ma związek z
widzeniem, ale rozumiany jest szerzej.
Tak rozumiana intuicja będzie dalej oznaczana jako intuicjaA.
Henri Bergson (1859-1941) przeciwstawił intuicję – intelektowi, broniąc tezy, że to właśnie intuicja
lepiej zaznajamia nas z rzeczywistością. Intuicja w sensie Bergsona jest czymś innym niż intuicjaA;
nazwijmy ją intuicjąB. IntuicjaB nie czyni tego, co intelekt.
Intuicja:
IntuicjaB jest bezpośrednią znajomością rzeczy i wydarzeń; nie ma ona tych ograniczeń, co
intelekt.
Dzięki intuicjiB możemy poznać to, co w rzeczach czy wydarzeniach swoiste, jednostkowe i
niepowtarzalne.
Wiedza intuicyjnaB ma się tak do wiedzy uzyskanej dzięki doświadczeniu i/lub
rozumowaniu, jak osobista znajomość miasta czy człowieka do ich znajomości pośredniej,
ze słyszenia lub opisu.
IntuicjaB jest wiarygodna, albowiem jest ona „uświadomionym instynktem”.
Jednakże rezultaty poznawcze, które uzyskujemy dzięki intuicjiB, nie muszą być – i nie
zawsze są – intersubiektywnie komunikowalne i intersubiektywnie sprawdzalne.
19 / 29
C:
Intuicja:
●
W ujęciu filozoficznym- poznanie od razu, w jednym rzucie, całego przedmiotu; całościowy oraz bezpośredni
sposób prezentacji; źródłem pewności intuicji jest oczywistość; co jest ujmowalne intuicyjnie?:
●
Proste jakościowo wrażenia
●
Najprostsze obiekty, prawdy ogólne
●
Uniwersalia, pierwsze zasady Arystotelesa
●
wg Bergsona:
●
Przeciwstawiona intelektowi
●
Najlepiej zaznajamia nas z rzeczywistością
●
Jest wiarygodna, ponieważ jest „uświadomionym instynktem”
●
Jest bezpośrednią znajomością rzeczy i wydarzeń
●
Dzięki niej możemy poznawać to, co w rzeczach i wydarzeniach swoiste, jednostkowe i niepowtarzalne
12. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach zasadnicze różnice między mistycyzmem Plotyna a mistycyzmem
chrześcijańskim.
A:
wg Plotyna przed suszą ludzką stoją zawsze dwie drogi: w dół ( ku materii) i wzwyż (ku
Absolutowi); droga wzwyż rozpoczyna się od odwrócenia się od przyjemności
zmysłowych, przy jednoczesnym praktykowaniu tzw. cnót obywatelskich ; w mistycyzmie
chrześcijańskim dla poznania mistycznego potrzebna jest łaska boża, aby jej doznać
potrzebna jest pokora i miłość ( są cztery stopnie miłości i dwanaście stopni pokory),
szczyt pokory jest pierwszym stopniem poznania- poznajemy wówczas własną marność
( vanitas)
kolejny etap wg Plotyna to zwrócenie się ku myśleniu dyskursywnemu, które zostaje
następnie uzupełnione poznaniem intuicyjnym; drugim etapem poznania w mistycyzmie
chrześcijańskim jest współczujące zrozumienie marności bliźnich
Plotyn: etap najwyższy to bezpośredni kontakt z Absolutem, poprzez zjednoczenie duszy
z nim. Jest to możliwe bo dusza jest emanacją Absolutu. Taki bezpośredni kontakt nie jest
czymś co trwa, lecz czym, co się (tylko) zdarza; chrześcijański mistycyzm: na trzecim
stopniu poznania cierpiąc na marnością własną i bliźnich oczyszczamy swoją duszę i
czynimy ją zdolną do „oglądania” rzeczy boskich, dopiero wtedy poznanie mistyczne staje
się możliwe; w akcie mistycznym nie następuje zjednoczenie duszy z Bogiem- ta zawsze
pozostaje bytem odrębnym
B:
MISTYCYZM PLOTYNA
MISTYCYZM CHRZEŚCIJAŃSKI
Sposób poznania
prawdy
Poprzez obcowanie z Absolutem – byt
doskonalszy od idei ( jest tylko jeden,
ale nie jest to osoba)
Poprzez obcowanie z Bogiem -> poznając idee i związki między
nimi poznajemy jakąś cząstkę Boga
Co umożliwia
poznanie prawdy?/
Na jakiej zasadzie
się opiera?
Z Absolutu w procesie emancji
wyłaniają się pozostałe postacie bytu.
Poznanie możliwe dzięki iluminacji (aby jej doświadczyć należy
praktykowac cnoty chrześcijańskie i ćw.duchowe,a także potrzeba
łaski Bożej) – Bóg oświeca nasz umysł, „ wzmacniając” jego
przyrodzone zdoloności
Dusza – jej dążenia?
Przed duszą ludzką zawsze 2 drogi
wyboru:
W dół tj. ku materii
Wzwyż tj. ku Absolutowi
Dusza ludzka dąży do obcowanie z Bogiem już za życia
20 / 29
Sposób osiągnięcia
celu
Aby obcować z Absolutem
należy(kolejne etapy):
Odwrócić się od przyjemności
zmysłowych, przy
jednoczesnym praktykowaniu
cnót obywatelskich
Zwrócić się ku mysleniu
dyskursywnemu
Zastąpienie myślenie
dyskursywnego przez poznanie
intuicyjne
Bezpośredni kontakt z
Absolutem
Aby obcować z Bogiem należy ( kolejne etapy):
dla poznania mistycznego potrzebna jest łaska boża,
aby jej doznać, potrzebna jest pokora i miłość,
są cztery stopnie miłości i dwanaście stopni pokory,
szczyt pokory jest pierwszym stopniem poznania –
poznajemy wówczas własną marność (vanitas),
w drugim stopniu poznania poprzez zrozumienie
własnej marności uzyskujemy współczujące
zrozumienie marności bliźnich,
na trzecim stopniu poznania cierpiąc nad marnością
własną oraz bliźnich oczyszczamy swoją duszę i
czynimy ją zdolną do „oglądania” rzeczy boskich,
dopiero teraz poznanie mistyczne staje się możliwe.
C:
Mistycyzm Plotyna:
a) Wartościowe rezultaty poznawcze można uzyskać poprzez bezpośredni kontakt z Istotą Najwyższą (Bytem
Najwyższym)
b) Obecność Absolutu- bytu doskonalszego od idei, z którego wyłaniają się pozostałe postacie bytu
c)
Dusza ludzka składa się z dwóch składników- wyższego (niezależnego od ciała) i niższego (odpowiada za
procesy zachodzące w ciele)
d) Dusza ludzka może wybrać jedną z dwóch dróg- w górę (praktykowanie cnót obywatelskich, odwrócenie się
od przyjemności zmysłowych, droga ku Absolutowi) lub w dół( zwrócenie się w stronę świata materialnego)
e) Najwyższy etap to bezpośredni kontakt z Absolutem
Mistycyzm chrześcijański (wg św. Augustyna):
a) Zwolennik egzemplaryzmu- w umyśle Bożym istnieją idealne wzorce rzeczy realnych, wzorce te to idee
platońskie
b) Poznając idee i związki między nimi, poznajemy „jakąś cząstkę” Boga
c)
Iluminacja- Bóg oświeca nasz umysł „wzmacniając” jego zdolności
d) Poznanie przez iluminację jest poznaniem intuicyjnym, dochodzi do niego bez udziału rozumowania
e) Aby doświadczyć iluminacji należy się do tego przygotować- praktykować cnoty chrześcijańskie i ćwiczenia
duchowe; jeśli to nie wystarcza, potrzebna jest jeszcze łaska
13. Dlaczego Kartezjusz uważał, że stwierdzenie „jestem, istnieję” (Cogito, ergo sum) jest pewne, w przeciwieństwie
do wszystkich przekonań, które żywił wcześniej? W odpowiedzi użyj maksymalnie 10 zdań.
A:
●
Kartezjusz uważał, że hipotetycznie uznajemy za fałszywe każde przekonanie, co do którego
można sobie wyobrazić „najlżejszą nawet wątpliwość”; celem postępowanie jest znalezienie zdań
czy zdania, których nawet hipotetycznie nie możemy uznać za fałszywe. Przyjmuje się, że takie
zdania są prawdziwe i pewne, stanowią fundament.
●
Kartezjusz zaczął się zastanawiać, czy istnieje rzecz co do której nie można mieć już
najmniejszych wątpliwości; stwierdzenie: jestem, istnieje jest prawdziwe ilekroć je wypowiadamy
lub „pojmujemy w duchu”; sami jesteśmy tymi co wątpią, rozumieją, pojmują, twierdzą, przeczą,
chcą, nie chcą, wyobrażają sobie, czują
B:
Metoda jakiej używał Kartezjusz do udowadniania swoich pojęć zwie się sceptycyzmem metodologicznym. Zgodnie z
zasadami jej postępowania hipotetycznie uznał za fałszywe każde przekonanie, co do którego, mógł sobie wyobrazić
„najlżejszą nawet wątpliwość”. Takiej wątpliwości nie mógł znaleźć co do stwierdzenia „jestem, istnieję”, ponieważ
ilekroć wypowiadał te słowa bądź wyobrażał sobie różne rzeczy tylekroć znajdywał potwierdzenie dla owego
stwierdzenia. Bo, choć treść wyobrażeń i myśli, odczuć może być fałszywa to jest to dowód, że my w jakiś sposób
myślimy i istniejemy. Jesteśmy pewni, że to są NASZE odczucia wiec istniejemy.
(więcej patrz wykład 10)
C:
Kartezjusz i Cogito, ergo sum:
a) Kartezjusz zaprzeczył, że człowiek ma zmysły i ciało
b) Stwierdził, że na świecie nie istnieje żadne niebo, ziemia, dusze ani ciała
c)
Te stwierdzenia prowadziłyby do wniosku, że sam Kartezjusz nie istnieje, jednak nie może to być prawdą,
ponieważ myśli i ma własne przekonania, dlatego też stwierdzenie „Jestem, istnieję” musi być prawdziwe
G:
Kartezjusz w „Medytacjach o filozofii pierwszej" postanawia stworzyć wiedzę jasną i pewną. W tym celu poddaje w
21 / 29
wątpliwość wszelkie swoje dotychczasowe przekonania, rozpoczyna od poznania zmysłowego, które jawi mu się jako
niepewne w związku z tym, iż wprowadza nas ono bardzo często w błąd. Myli się zarówno co do rzeczy odległych, jak i
co do kwestii snu i jawy- nie ma żadnej podstawy do pewnego określenia czy teraz śpimy czy też nie. Kartezjusz
zauważa jednak, że rzeczy takie jak prawdy matematyczne wydają się być nie do obalenia. Wprowadza, więc hipotezę
ducha zwodziciela- anty- Boga, który może być na tyle potężny, by zwodzić człowieka we wszystkim. Czy jednak
powyższe rozważania mają oznaczać, iż wątpić można we wszystko? Kartezjusz zauważa, że cokolwiek by nie
powiedzieć, jeśli coś go zwodzi, to bez wątpienia musi istnieć podmiot zwodzony. Zauważa, że jeśli zaczyna wątpić,
oznacza to, że myśli, a jeśli myśli to ewidentnie jest. Myślenia nie da się oddzielić od istnienia człowieka. Jest to
funkcja przypisana duchowi, bez której on nie istnieje.
14. Immanuel Kant był przekonany, ze pewne fakty możemy najlepiej wyjaśnić, stając na stanowisku
epistemologicznego idealizmu transcendentalnego. Jakie to fakty?
A:
●
Kant odróżnia sądy a priori ( uzyskane niezależnie od doświadczenia) oraz sądy posteriori
( uzyskane na podstawie doświadczenia)
●
Sądy syntetyczne a priori, np. twierdzenia geometrii (Euklidesowej), twierdzenia fizyki
( Newtonowskiej)
●
Mimo że te przykładowe twierdzenia są sądami a priori, to doświadczenie nigdy im nie zaprzecza,
przeciwnie, zawsze je potwierdza; aby wyjaśnić ten dziwny fakt, Kant przyjmuje tezę
epistemologicznego idealizmu transcendentalnego
15. Dlaczego Immanuel Kant uważał, że świat zewnętrzny nie jest poznawalny? Odpowiedź zawrzyj w maksymalnie 10
zdaniach.
A:
●
poznawalność- możliwość uzyskania rezultatów poznawczych reprezentujących te przedmioty
takimi, jakimi one są ( dokładnie lub co najmniej w przybliżeniu)
●
wg Kanta, w efekcie całego procesu reprezentacje poznawcze wytwarzane przez zmysły/ umysł nie
są nawet podobne do rzeczy samych w sobie
●
w szczególności rzeczy same w sobie nie są ani przestrzenne, ani czasowe- przestrzenność i
czasowość to schematy, zgodnie z którymi zmysły organizują płynące do nich dane
●
może zachodzić zgodność obrazów wytwarzanych przez umysł z danymi dostarczanymi przez
doświadczenie.
B:
Stanowisko Kanta nazywamy idealizmem transcendentalnym, jest to pogląd, zgodnie, z którym przedmioty
transcendentne („zewnętrzne wobec podmiot”) są niepoznawalne. Kant wyraźnie odróżnia świat zjawisk („fenomenów”,
„konstrukcji umysłu”) od świata rzeczy samych w sobie („noumenów”) – te drugie w jego opinii są niepoznawalne gdyż
rzeczy same w sobie nie są ani przestrzenne ani czasowe. Nasz umysł tego nie ogarnąłby tego dlatego narzuca na
świat zewnętrzny taki schemat. Cały świat przyrody jest jedynie korelatem indywidualnej świadomości człowieka.
16. Czy stając na stanowisku realizmu naukowego, opowiadamy się tym samym po stronie realizmu
epistemologicznego? Proszę uzasadnić odpowiedź.
C:
Realizm naukowy a realizm epistemologiczny:
1.
Stając po stronie realizmu naukowego opowiadamy się jednocześnie po stronie realizmu epistemologicznego
2.
Realizm epistemologiczny- przedmiotem poznania jest nie tylko zawartość umysłu, ale również niezależny od
umysłu czy świadomości, rzeczywiście istniejący świat zewnętrzny
3.
Realizm naukowy- terminy naukowe mają odniesienia przedmiotowe, natomiast twierdzenia naukowe są na
ogół, przynajmniej w przybliżeniu, prawdziwe
4.
W realizmie naukowym prawda rozumiana jest w sensie epistemologicznym jako (co najmniej częściowa)
zgodność twierdzeń z rzeczywistością
5.
Teorie naukowe dostarczają nam prawdziwych opisów/charakterystyk przedmiotów istniejących obiektywnie
22 / 29
17. Na czym polega relatywizm poznawczy? W odpowiedzi użyj maksymalnie 12 zdań.
A:
a.
charakteryzuje się trzema cechami :
b.
konstruktywny charakter poznania: świat poznawczo dostępny nie jest bezpośrednio daną
rzeczywistością, ale konstrukcją aktywnego poznawczo przedmiotu, dysponującego pewnym układem
poznawczym
c.
wielość układów poznawczych: istnieje wiele układów poznawczych, albowiem są one determinowane
nie tylko przez biologiczne cechy gatunku i jednostki, ale również przez wpływ szeroko pojętych
uwarunkowań kulturowych oraz przez aktywność jednostki; żaden z tych układów nie jest
uprzywilejowany gwarantując adekwatne poznanie rzeczywistości
d.
niewspółmierność układów poznawczych: mentalne reprezentacje świata konstytuowane w ramach
różnych układów mogą okazać się zasadniczo nieporównywalne; nie istnieją absolutne kryteria oceny
uzyskiwanych rezultatów poznawczych ; istnienie nieredukowalnych do siebie, dostępnych w
poznaniu „światach”, których nie sposób uznać za fragmenty jednej rzeczywistości.
B:
RELATYWIZM POZNAWCZY
głosi, że świat który jest dostępny poznawczo, nie jest bezpośrednio daną rzeczywistością, ale konstrukcją
podmiotu, który ten świat zgłębia za pomocą swojego układu poznawczego.Mentalna reprezentacja świata
jest wiec zawsze zależna od danego układu poznawczego.
Układy poznawcze są determinowane przez biologiczne cechy gatunku i jednostki oraz przez wpływ szeroko
pojętych uwarunkowań kulturowych i przez aktywność jednostki. Żaden z układów nie gwarantuje
adekwatnego poznania rzeczywistości. Układy poznawcze są do siebie niewspółmierne
Relatywizm poznawczy scharakteryzujemy tu jako stanowisko wyznaczone przez łączną akceptację trzech tez:
1.
(konstruktywny charakter poznania) Świat poznawczo dostępny nie jest bezpośrednio daną rzeczywistością,
ale konstrukcją aktywnego poznawczo podmiotu, dysponującego pewnym układem poznawczym. Tworzona
mentalna reprezentacja świata jest zawsze zależna od danego układu poznawczego.
2.
(wielość układów poznawczych) Istnieje wiele układów poznawczych, albowiem są one determinowane nie
tylko przez biologiczne cechy gatunku i jednostki, ale również przez wpływ szeroko pojętych uwarunkowań
kulturowych oraz przez aktywność jednostki. Żaden z tych układów nie jest uprzywilejowany, gwarantując
adekwatne poznanie rzeczywistości
3.
(niewspółmierność układów poznawczych) Mentalne reprezentacje świata konstytuowane w ramach różnych
układów poznawczych mogą się okazać zasadniczo nieporównywalne: nie istnieje algorytm, który pozwalałby
porównywać rezultaty poznawcze osiągane w obrębie różnych układów poznawczych. Nie istnieją też
„absolutne” kryteria oceny uzyskiwanych rezultatów poznawczych. Możemy więc mówić o nieredukowalnych
do siebie, dostępnych w poznaniu „światach”, których nie sposób uznać za fragmenty jednej rzeczywistości.
18. Sformułuj zasadę sprzeczności i zasadę wyłączonego środka.
●
Zasada wyłączonego środka: zdanie jest albo prawdziwe, albo fałszywe.
○
Nie ma zdań "więcej" czy "mniej" prawdziwych: "częściowa prawda" to fałsz w sensie klasycznym.
○
Jeśli zdanie jest prawdziwe, to jego negacja jest fałszem. Jeśli zdanie jest fałszywe, to jego negacja jest
prawdą.
●
Zasada sprzeczności: zdanie nie może być jednocześnie prawdziwe i fałszywe.
B:
Zasada sprzeczności: Nieprawda, że jakiś przedmiot zarazem istnieje i nie istnieje.
„Żaden przedmiot nie może jakiejś cechy zarazem posiadać i jej nie posiadać.”
Zasada wyłączonego środka: Każdy przedmiot istnieje lub nie istnieje.
„Każdy przedmiot dowolną cechę posiada lub jej nie posiada.”
19. Na jakie zarzuty trzeba odpowiedzieć, broniąc tezy idealizmu subiektywnego?
B:
Każdy idealista subiektywny musi się zmierzyć z następującymi problemami:
1.
Dlaczego w świecie przedmiotów fizycznych obserwujemy ciągłość i stałość, chociaż nasze
postrzeganie nie jest ani ciągłe, ani stałe?
23 / 29
2.
Dlaczego, przynajmniej na ogół, nie mamy wpływu na treść naszych postrzeżeń?
Rozwiązanie podane przez Berkeleya jest następujące: istnienie przedmiotów fizycznych polega na tym, że są one
postrzegane przez Boga.
Różnica między przedmiotem fizycznym a fikcyjnym jest taka, że przedmiot fizyczny jest (nieustannie) postrze-gany
przez Boga i (czasami) przez człowieka, natomiast istnienie przedmiotu fikcyjnego polega na tym, że jest on
„postrzegany” tylko przez człowieka.
20. Proszę wybrać dowolny przedmiot fizyczny i opisać go w kategoriach filozofii Arystotelesa.
A:
Należy wyróżniać następujące cechy:
e.
ciepło albo zimno, suchość albo wilgotność ( ciepły i suchy ogień, wilgotna i zimna woda itd.)
f.
ruchy naturalne ( ogień wnosi się w powietrzu ku górze, kropla deszczu opada w dół); dzieje się tak
dlatego, że każdy z elementów ma w świecie swoje miejsce naturalne i ciało, w którym dany element
przeważa, dąży do zajęcia tego miejsca; miejscem naturalnym dla ciał ciężkich ( zbudowanych z
ziemi lub wody) jest środek Ziemi, powietrze dąży do miejsca możliwie odległego od środka świata;
ruchy te odbywają się po liniach prostych, w górę lub w dół
21. Czym, w świetle fizyki Arystotelesa, różnią się tzw. świat podksiężycowy i tzw. świat nadksiężycowy?
A:
g.
świat nadksiężycowy – planety, Słońce i gwiazdy- jest zbudowany z piątego elementu nazywanego
eterem
h.
ciała w świecie podksiężycowym powstają i giną, obiekty w świecie nadksiężycowym- zbudowane z
eteru- są niezmienne i niezniszczalne
i.
niezmienny jest też ruch planet, Słońca i gwiazd- poruszają się względem nieruchomego środka
świata ruchem kołowym
B:
podział świata na świat podksiężycowy i świat nadksiężycowy – w którym to podziale Arystoteles nawiązuje do innych
myślicieli.
•To, co istnieje w świecie nadksiężycowym – a więc m.in. planety, Słońce i gwiazdy – jest zbudowane w
piątego elementu, zwanego eterem.
O ile ciała występujące w świecie podksiężycowym powstają i giną, obiekty w świecie nadksiężycowym –
zbudowane z eteru – są niezmienne i niezniszczalne.
Niezmienny jest też ruch planet, Słońca i gwiazd – poruszają się one względem nieruchomego środka Świata
ruchem kołowym
•Ściśle rzecz biorąc, środek świata okrążają ruchem kołowym zbudowane z eteru sfery, w których znajdują
się planety, Słońce i gwiazdy.
22. Przedstaw w co najwyżej 10 punktach zasadnicze cechy odróżniające naukę nowożytną od nauki starożytnej i
średniowiecznej.
A:
j.
geocentryczny model świata w starożytności i średniowieczu ( Ziemia w centrum) i heliocentryczny w
nowożytności ( Słońce w centrum)
k.
w starożytności i średniowieczu : wszechświat skończony, ograniczony, w nowożytności :
wszechświat nieskończony
l.
w starożytności i średniowieczu: podział na świat podksiężycowy- zmienny i nadksiężycowy –
niezmienny; w nowożytności : obserwacja nieba przez lunetę, eksplozje gwiazd, zmienność świata
nadksiężycowego
m. starożytność, średniowiecze: przypisywanie gwiazdom życia i inteligencji; nowożytność: zaprzeczenie
n.
zmiany w metodologii, w nowożytności zaczęto wyrażać prawa natury językiem matematyki, ważny
jest pomiar i mierzalność
o.
w nowożytności dominuje pojęcie „praw natury”, zdarzenia są opisywane jako coś co dzieje się
zgodnie z tymi prawami; w średniowieczu opis i wyjaśnianie zdarzeń odwołuje się do kategorii
sympatii, antypatii i dążeń właściwych ciałom fizycznym, nieożywionym i ożywionym.
24 / 29
23. Co to jest tzw. zasada antropiczna?
A:
p.
zwrócenie uwagi na to, że wartości liczbowe podstawowych stałych fizycznych ( stała grawitacji, stała
Plancka, prędkość światła itd.) są takie, że stosunkowo niewielka zmiana którejkolwiek z nich
spowodowałaby, iż powstanie życia byłoby niemożliwe
q.
zasada sugeruje, że żyjemy w harmonijnym Wszechświecie, który pozwala na istnienie życia takiego,
jakie znamy
r.
zasada antropiczna ma wiele wersji : słaba zasada antropiczna: obserwowane wartości
podstawowych stałych fizycznych nie są przypadkowe, albowiem są one ograniczone wymaganiem,
by istniały miejsca, w których możemy wyewaluować życie oparte na węglu i by Wszechświat był
wystarczająco stary, by do tego doszło; silna zasada antropiczna: wszechświat musi posiadać
właściwości pozwalające na rozwinięcie się życia na pewnym etapie swojej historii
B:
Zasada antropiczna, wysunięta przez przyrodników w latach 70-tych XX wieku. Zwolennicy tej zasady zwracają
uwagę na to, że wartości liczbowe podstawowych stałych fizycznych (takich jak stała grawitacji, stała Plancka,
prędkość światła, stała Hubble’a i inne) są takie, że stosunkowo niewielka zmiana którejkolwiek z nich spowodowałaby,
iż powstanie życia nie byłoby możliwe (szczegóły argumentacji oparte są na symulacjach prowadzonych w oparciu o
teorie fizyczne). Samoistne powstanie takiego układu wartości jest niezmiernie mało prawdopodobne. Zwolennicy
zasady antropicznej sugerują, że żyjemy w harmonijnym Wszechświecie. Wszechświat harmonijny to taki, który
pozwala na istnienie życia takiego, jakie znamy. Wszechświat, który obserwujemy, musi być odpowiedni dla rozwoju
inteligentnego życia, inaczej nie moglibyśmy tu być i obserwować go.
Zasada antropiczna ma wiele wersji. Oto dwie z nich:
Słaba zasada antropiczna: obserwowane wartości podstawowych stałych fizycznych nie są przypadkowe, albowiem
są one ograniczone wymaganiem, by istniały miejsca, w których może wyewoluować życie oparte na węglu i by
Wszechświat był wystarczająco stary, by do tego doszło.
Silna zasada antropiczna: wszechświat musi posiadać właściwości pozwalające na rozwinięcie się życia na pewnym
etapie swojej historii.
E:
ZASADA ANTROPICZNA - wysunięta przez przyrodników w latach 70-tych XX wieku.
Zwolennicy tej zasady zwracają uwagę na to, że wartości liczbowe podstawowych stałych fizycznych (takich jak stała
grawitacji, stała Plancka, prędkość światła, stała Hubble’a i inne) są takie, że stosunkowo niewielka zmiana
którejkolwiek z nich spowodowałaby, iż powstanie życia nie byłoby możliwe (szczegóły argumentacji oparte są na
symulacjach prowadzonych w oparciu o teorie fizyczne).
Samoistne powstanie takiego układu wartości jest niezmiernie mało prawdopodobne.
Zwolennicy zasady antropicznej sugerują, że żyjemy w harmonijnym Wszechświecie. Wszechświat harmonijny to taki,
który pozwala na istnienie życia takiego, jakie znamy. Wszechświat, który obserwujemy, musi być odpowiedni dla
rozwoju inteligentnego życia, inaczej nie moglibyśmy tu być i obserwować go.
Zasada antropiczna ma wiele wersji. Oto dwie z nich:
Słaba zasada antropiczna: obserwowane wartości podstawowych stałych fizycznych nie są przypadkowe, albowiem
są one ograniczone wymaganiem, by istniały miejsca, w których może wyewoluować życie oparte na węglu i by
Wszechświat był wystarczająco stary, by do tego doszło.
Silna zasada antropiczna: wszechświat musi posiadać właściwości pozwalające na rozwinięcie się życia na pewnym
etapie swojej historii.
24. Podaj trzy (dowolnie wybrane) definicje pojęcia materii zaproponowane przez filozofów nowożytnych
A:
i. Gottfried Wilhelm Leibniz: świat składa się z monad; przedmioty ożywione i nieożywione są
zbiorami monad; monady są nierozciągłe, upsychicznione w różnym stopniu; monada
postrzega monadę jako ciało materialne, chociaż żadna z nich materialna nie jest; jako
niematerialne monady nie oddziałują przyczynowo na siebie, losy monad rozwijają się
niezależnie, ale równolegle czasowo i zgodnie, każda monada jest substancją
ii. David Hume- monizm immanentny- ani dusze ani ciała fizyczne nie są substancjami, lecz są
one układami pewnych neutralnych elementów, które bądź są aktualnie treściami
świadomości, bądź mogłyby się nimi stać
iii. materializm- samoistnie istnieją tylko byty materialne, natomiast zjawiska psychiczne są
niesamoistne względem materii; pod wpływem Newtona za cechę definicyjną materialności
25 / 29
zaczęto uważać posiadanie masy; wg Holbacha materią w ogólności jest to, co pobudza w
jakikolwiek sposób nasze zmysły.
B:
6.
To, co nie wchodzi w skład formy danego ciała fizycznego, jest jego materią.
Pojęcie materii danego ciała fizycznego należy odróżniać od tzw. materii pierwszej.
Materia pierwsza to pozbawiony wszelkich konkre-tnych jakości substrat, który trwa w każdym ciele
fizycznym, ale nigdy i nigdzie nie występuje poza ciałami fizycznymi.
Ponadto Arystoteles operuje trzecim, relatywnym pojęciem materii: dane ciało fizyczne może być
materią dla innego ciała. Szczególnym przypadkiem jest tu rozumienie materii jako materiału, z
którego zrobiona jest rzecz (przykłady: brąz jest materią posągu, drewno jest materią drewnianej
rzeźby).
7.
Kartezjusz:
materią jest ogół ciał, których atrybutem jest rozciągłość (zajmowanie miejsca w przestrzeni). Tak
rozumiana ma-teria jest czymś bardziej uchwytnym, niż „materia pierwsza” (meta) fizyki
arystotelesowskiej.
8.
Paula-Henri d’Holbacha (1723-1789): - definicji epistemologicznej:
Materią> w ogólności jest dla nas wszystko to, co pobudza w jakikolwiek sposób nasze zmysły.”
9.
Lenin:
Materią jest filozoficzną kategorią, służącą do ozna-czania obiektywnej rzeczywistości, która dana
jest człowiekowi we wrażeniach, którą nasze wrażenia kopiują, fotografują, odzwierciedlają, a która
istnieje niezależnie od nich.”
25. W jaki sposób można określić pojęcie materii tak, aby – w świetle przyjętej definicji – wszystkie obiekty badane
przez nauki przyrodnicze zasługiwały na miano „materii”?
A:
s.
należy zdefiniować byt fizyczny jako byt, którego atrybutami są : zmienność, trwanie w czasie,
rozciągłość w przestrzeni, podleganie prawom
t.
następnie należy zdefiniować materię jako ogół istniejących obiektywnie bytów fizycznych, które są
poznawalne zmysłowo ( bezpośrednio lub pośrednio)
B:
Pojęcie materii należy do filozofii, a nie do nauk szczegółowych. Pragnąc tak określić materię, aby materialne (w
świetle przyjętej definicji) były wszystkie obiekty badane przez nauki przyrodnicze, można – przykładowo - postąpić
następująco:
1.
Definiujemy byt fizyczny jako byt, którego atrybutami są:
•
zmienność,
•
trwanie w czasie,
•
rozciągłość w przestrzeni,
•
podleganie prawom.
2.
Następnie definiujemy materię jako ogół istniejących obiektywnie bytów fizycznych, które są
poznawalne zmysłowo (bezpośrednio lub pośrednio).
Zauważmy, że w skład tak rozumianej materii wchodzą: przedmioty makroskopowe (w tym organizmy), cząstki
elementarne, pola (grawitacyjne, elektromagnetyczne i sił jądrowych), a także tzw. antycząstki (antymateria) – i inne
obiekty fizykalne, w tym takie, których jeszcze nie pozna-liśmy.
26. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach poglądy Kartezjusza na stosunek duszy do ciała.
A:
u.
procesy zachodzące w ciele mogą wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w duszy, a
zjawiska zachodzące w duszy na kierunek tego co zachodzi w ciele
v.
świat składa się z dwóch niezależnych dziedzin, mentalnej oraz materialnej, możliwe jest istnieje
jednej przy nieobecności drugiej
w. dusza jest samoistnie istniejącym podłożem zjawisk psychicznych
x.
zjawiska mentalne mogą być przyczynami zjawisk fizycznych, zjawiska fizyczne mogą być
przyczynami zjawisk mentalnych, zjawiska mentalne mogą być przyczynami zjawisk mentalnych
B:
•
Dusza jest więc samoistnie istniejącym podłożem zjawisk psychicznych („myślenia” w sensie Kartezjusza).
•
Mówiąc językiem nieco bardziej współczesnym, dualizm Kartezjański przedstawia świat jako składający się z
dwóch niezależnych dziedzin, mentalnej oraz materialnej („fizycznej”), przy czym możliwe jest istnienie jednej
26 / 29
przy nieobecności drugiej.
•
Jednocześnie Kartezjusz uważa, że możliwe jest oddziaływanie wzajemne ciała (ludzkiego) i duszy. Ponieważ
jednak trudno jest zrozumieć, jak coś, co jest materialne (a więc rozciągłe przestrzennie) może wchodzić w
reakcje z czymś, co nie jest materialne (dusza nie jest rozciągła przestrzennie!), Kartezjusz wypowiada się
kompromisowo: procesy zachodzące w ciele mogą wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w duszy, a
zjawiska zachodzące w duszy – na zmianę kierunku tego, co zachodzi w ciele. Taki pogląd to słaba postać
interakcjonizmu w kwestii stosunku zjawisk psychicznych (mentalnych) do zjawisk fizycznych.
•
Zagadnienie stosunku zjawisk psychicznych do zjawisk fizycznych nosi nazwę problemu psychofizycznego.
27. Co to jest epifenomenalizm i jakie przyjmuje on formy?
A:
y.
pogląd zgodnie z którym zjawiska fizjologiczne (zachodzące w ciele) są przyczynami zjawisk
mentalnych, jednakże zjawiska mentalne nie są przyczynami zjawisk fizjologicznych, a ponadto
zjawiska mentalne nie są przyczynami zjawisk mentalnych
z.
epifenomenalizm może łączyć się z dualizmem, ale nie musi; generalna idea jest taka, że zjawiska
mentalne mają charakter ubocznych produktów zjawisk ze swej natury fizycznych ( epifenomenalizm
związany z dualizmem)
aa. epifenomenalizm nie związany z dualizmem- zjawiska mentalne, jakkolwiek wchodzą w związki
przyczynowe, to siłę sprawczą mają na mocy swoich cech fizycznych, nie mentalnych
B:
tradycyjny epifenomenalizm to pogląd, zgodnie z którym zjawiska fizjologiczne (zachodzące w ciele) są przyczynami
zjawisk mentalnych, jednakże zjawiska mentalne nie są przyczynami zjawisk fizjologicznych, a ponadto zjawiska
mentalne nie są przyczynami zjawisk mentalnych. To, że mówi się tu o zjawiskach fizjologicznych, jest związane z
czasem powstania tego stanowiska. Współczesny epifenomenalista, szukając podstawy /przyczyn zjawisk mentalnych,
mówi raczej o procesach (fizycznych) zachodzących na poziomie neuronalnym.
•
Epifenomenalizm może się łączyć z dualizmem, aczkolwiek nie musi. Generalna idea jest zawsze taka sama:
zjawiska mentalne mają charakter ubocznych produktów zjawisk ze swej natury fizycznych. W perspektywie
dualistycznej znaczy to, że zjawiska mentalne są jedynie skutkami, a nie przyczynami zjawisk fizycznych i -
jako takie – nie są nawet przyczynami (innych) zjawisk mentalnych.
•
Natomiast w świetle epifenomenalizmu nie związanego z dualizmem zjawiska mentalne, jakkolwiek wchodzą
w związki przyczynowe, to siłę sprawczą mają na mocy swoich cech fizycznych, a nie mentalnych.
•
Dotykamy tutaj subtelnej (a także zawikłanej!) kwestii przyczynowości mentalnej. Można twierdzić, że
zjawiska mentalne („zachodzące w duszy”, jak chcą skrajni dualiści, czy też jakoś związane ze zjawiskami w
istocie fizycznymi zachodzącymi w ciele, jak twierdzą przeciwnicy skrajnego dualizmu) mogą wchodzić w
związki przyczynowe zarówno ze zjawiskami mentalnymi, jak i ze zjawiskami fizycznymi. Przeczy temu
eliminatywizm, który wyklucza (w ogóle lub tylko w opisie naukowym) przyczynowanie mentalne, twierdząc,
że przyczynowość ma jedynie charakter fizyczny.
28.Co to jest fizykalizm w filozofii umysłu i jakie są jego główne formy?
A:
●
zjawiska mentalne są identyczne ze stanami mózgu; zdarzenia, własności, procesy mentalne
można całkowicie wyjaśnić w terminach zdarzeń fizycznych, zachodzących przede wszystkim w
mózgu; wypowiedzi o zjawiskach mentalnych i o stanach mózgu są różnymi sposobami odnoszenia
się do tego samego przedmiotu
●
formy : teoria identyczności typów ( fizykalizm typiczny, materializm stanu centralnego, teoria
stanu mózgu)- wszystkie zjawiska mentalne danego typu są stanami mózgu tego samego typu;
teoria identyczności egzemplarzy – dopuszcza ona, że nie wszystkie zjawiska mentalne danego
typu muszą być stanami mózgu tego samego typu; poszczególne „egzemplarze” zjawiska
mentalnego danego typu nie muszą być stanami mózgu tego samego typu.
B:
FIZYKALIZM: Zjawiska mentalne są identyczne ze stanami mózgu. Zdarzenia,
własności i procesy mentalne można całkowicie wyjaśnić w terminach zdarzeń fizycznych, zachodzących przede
wszystkim w mózgu. Wypowiedzi o zjawiskach mentalnych i wypowiedzi o stanach mózgu są różnymi sposobami
odnoszenia się do tego samego przedmiotu.
Fizykalizm przyjmował różne postaci. W szczególności, były to:
o
Teoria identyczności typów (inaczej: fizykalizm typiczny, materializm stanu centralnego, teoria
stanu mózgu). Zasadnicza teza szczegółowa: wszystkie zjawiska mentalne danego typu są stanami
mózgu tego samego typu.
o
Teoria identyczności egzemplarzy. W przeciwieństwie do teorii identyczności typów, dopuszcza ona,
27 / 29
że nie wszystkie zjawiska mentalne danego typu muszą być stanami mózgu tego samego typu:
poszczególne „egzemplarze” zjawiska mentalnego danego typu nie muszą być stanami mózgu
dokładnie tego samego typu.
o
Teorię identyczności egzemplarzy uzupełniano czasami o stwierdzenie, iż procesy mentalne
superweniują (≈ „są nadbudowane”) na stanach mózgu. Idea jest następująca: jeśli mózgi dwojga
ludzi są dokładnie w takich samych stanach, mają oni takie same doznania/ myśli, ale – z drugiej
strony – jeśli dwoje ludzi ma takie same doznania/ myśli, nie znaczy to, że ich mózgi znajdują się w
takich samych stanach.
F:
Fizykalizm – jedna z propozycji rozwiązania problemu umysłu i ciała (mind-body problem), zakładająca, że:
•
Zjawiska mentalne są identyczne ze stanami mózgu.
•
Zdarzenia, własności i procesy mentalne można całkowicie wyjaśnić w terminach zdarzeń fizycznych, zachodzących
przede wszystkim w mózgu.
•
Wypowiedzi o zjawiskach mentalnych i wypowiedzi o stanach mózgu są różnymi sposobami odnoszenia się do tego
samego przedmiotu.
Główne formy:
Teoria identyczności typów (inaczej: fizykalizm typiczny, materializm stanu centralnego, teoria stanu mózgu)
– wszystkie zjawiska mentalne danego typu są stanami mózgu tego samego typu.
Teoria identyczności egzemplarzy – w przeciwieństwie do teorii identyczności typów, dopuszcza ona, że nie
wszystkie zjawiska mentalne danego typu muszą być stanami mózgu tego samego typu: poszczególne
„egzemplarze” zjawiska mentalnego danego typu nie muszą być stanami mózgu dokładnie tego samego typu.
Teorię identyczności egzemplarzy uzupełniano czasami o stwierdzenie, iż procesy mentalne
superweniują
(≈ „są
nadbudowane”) na stanach mózgu, oznacza to, że jeśli mózgi dwojga ludzi są dokładnie w takich samych stanach,
mają oni takie same doznania/ myśli, ale – z drugiej strony – jeśli dwoje ludzi ma takie same doznania/ myśli, nie
znaczy to, że ich mózgi znajdują się w takich samych stanach. (w prezentacji nr 17 jest jeszcze definicja tzw. mocnej
superweniencji)
29. Przedstaw główne zarzuty kierowane pod adresem fizykalizmu w filozofii umysłu.
A:
●
nie dostarcza zadowalających rozwiązań pewnych problemów
●
nie wiadomo, jak w kategoriach fizykalistycznych opisać zjawisko świadomości, a zwłaszcza ten jej
aspekt, który można by nazwać „ pierwszoosobowością” czy subiektywnością
●
niezmiernie trudne jest fizykalistyczne wyjaśnienie fenomenu intencjonalności zjawisk
psychicznych
●
istnieją często subiektywne aspekty doznań, tzw. qualia (smak cukru, zapach kawy) których opis i/
lub wyjaśnianie w terminach fizykalnych wydaje się niemożliwe
●
fizykalizm nie wyjaśnia, w jaki sposób stany mentalne wyłaniają się ze stanów fizycznych mózgu,
mówi jedynie, że stany mentalne są ostatecznie także stanami fizycznymi
B:
Fizykalizmowi zarzuca się zwykle, że nie dostarcza on zadowalających rozwiązań pewnych problemów. Mówiąc
najogólniej:
●
nie wiadomo, jak w kategoriach fizykalistycznych opisać zjawisko świadomości, a zwłaszcza ten jej aspekt,
który można by nazwać „pierwszoosobowością” czy subiektywnością;
●
niezmiernie trudne – o ile nie niemożliwe – jest fizykalistyczne wyjaśnienie fenomenu intencjonalności zjawisk
psychicznych;
●
istnieją czysto subiektywne aspekty doznań, tzw. qualia (np. smak cukru, zapach kawy, ból skaleczonego
palca), których opis i/lub wyjaśnienie w terminach fizykalnych wydają się niemożliwe;
●
i wreszcie – powiadają niektórzy - fizykalizm nie wyjaśnia, w jaki sposób stany mentalne wyłaniają się ze
stanów fizycznych mózgu, mówi jedynie, że stany mentalne są ostatecznie także stanami fizycznym.
F:
Fizykalizm nie dostarcza zadowalających rozwiązań pewnych problemów:
nie wiadomo, jak w kategoriach fizykalistycznych opisać zjawisko świadomości, a zwłaszcza ten jej aspekt, który
można by nazwać „pierwszoosobowością” czy subiektywnością;
niezmiernie trudne – o ile nie niemożliwe – jest fizykalistyczne wyjaśnienie fenomenu intencjonalności zjawisk
psychicznych;
28 / 29
istnieją czysto subiektywne aspekty doznań, tzw. qualia (np. smak cukru, zapach kawy, ból skaleczonego palca),
których opis i/lub wyjaśnienie w terminach fizykalnych wydają się niemożliwe;
i wreszcie – powiadają niektórzy - fizykalizm nie wyjaśnia, w jaki sposób stany mentalne wyłaniają się ze stanów
fizycznych mózgu, mówi jedynie, że stany mentalne są ostatecznie także stanami fizycznym.
30. Jakie problemy szczegółowe wchodzą w skład kompleksu zagadnień określanego zbiorczym mianem zagadnienia
umysłu i ciała (ang. mind-body problem)?
A:
●
czym jest umysł
●
jakie związki łączą umysł i zjawiska mentalne z mózgiem i ciałem- tym co fizyczne
●
czy to , co mentalne może wpływać przyczynowo na to, co fizyczne- a także na to co mentalne
●
czym jest świadomość? Czy jest ona redukowalna do tego, co fizyczne? Czy czysto fizyczny system
może być świadomy
●
czy możemy w pełni wyjaśnić to, co subiektywne, odwołując się do wiedzy o budowie mózgu i
procesach w nim zachodzących?
B:
–
Czym jest umysł?
–
Jakie związki łączą umysł i zjawiska mentalne z mózgiem i ciałem – tym, co fizyczne?
–
Czy to, co mentalne, może wpływać przyczynowo na to, co fizyczne – a także na to, co mentalne?
–
Czym jest świadomość? Czy jest ona redukowalna do tego, co fizyczne? Czy czysto fizyczny system
może być świadomy?
–
Czy możemy w pełni wyjaśnić to, co subiektywne, odwołując się do wiedzy o budowie mózgu i
procesach w nim zachodzących?
–
Itd.
29 / 29