plik

§ 4. Prawa polityczne

- konstytucyjny katalog praw politycznych ulec może rozszerzeniu ze względu na wejście w życie
Karty Praw Podstawowych UE. (art. 41, ust. 1,2)

Artykuł 41

Prawo do dobrej administracji

1. Każdy ma prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia jego sprawy w rozsądnym terminie
przez instytucje, organy i agencje Unii.

2. Prawo to obejmuje:

- prawo każdej osoby do osobistego przedstawienia sprawy, zanim zostanie podjęty indywidualny
środek mogący negatywnie wpłynąć na jej sytuację;

- prawo każdej osoby dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych
interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej;

- obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

I. Wolność zgromadzeń

1. Podstawy konstytucyjne wolności zgromadzeń

- wolność o charakterze przede wszystkim politycznym
- uzupełnienie dla działalności sformalizowanych stowarzyszeń (partii, organizacji wyznaniowych)
- art. 57 ("każdy") - ograniczenia - art. 37 ust. 1,2

Art. 57.

Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.
Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.

Art. 37.

1. Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw

zapewnionych w Konstytucji.

2. Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa.

- zakres przedmiotowy - wąskie znaczenie - zebrania mające za swój przedmiot zagadnienia
polityczne (poza zakresem spotkania prywatne, tutaj art. 47 - ochrona życia prywatnego)
- wolność zgromadzeń - 2 aspekty - organizowanie (aspekt czynny) i uczestniczenie (aspekt bierny)
-ochrona jedynie dla zgromadzeń o charakterze pokojowym
- granice korzystania - art. 31 ust. 3

Art. 31.

3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie
dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia
i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą
naruszać istoty wolności i praw.

- ograniczanie wolności w przypadku stanu klęski żywiołowej nie jest dozwolone (art. 233 ust. 3)
- dla ochrony wolności zgromadzeń mogą być wykorzystane wszelkie środki prawne gwarantowane
przez konstytucję (art. 77-81)

2. Regulacja ustawowa wolności zgromadzeń. Prawo o zgromadzeniach

- kilka aktów, najważniejszy - ustawa - prawo o zgromadzeniach, inne (np. zgromadzenia na
drogach pubicznych czy zgromadzenia organizowane przez Kościoły i związki wyznaniowe)
regulowane w innych ustawach, np. ustawa o stosunku państwa do Koscioła katolickiego w RP czy
ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym
- definicja zgromadzenia: "zgrupowanie to co najmniej 15 osób, zwołane w celu wspólnych
obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska" - nie wchodzą w to np. imprezy sportowe
- wyłączenie spod regulacji ustawy zgromadzeń - organizowanych przez organy państwa lub
samorządu terytorialnego i odbywanych w ramach działalności Kościoła Katolickiego, innych
Kościołów i związków wyznaniowych.
- dwie kategorie zgromadzeń, wyróżnienie "zgromadzenia publicznego" - odrębny reżim prawny.
zgromadzenie publiczne to zgromadzenie zorganizowane na otwartej przestrzeni, dostępnej dla
nieokreślonych imiennie osób
- zgromadzenia organizowane muszą być przez osoby mające pełną zdolność do czynności
prawnych, osoby prawne, inne organizacje i grupy osób.
- ograniczenia:

a) ograniczenia związane z problemem organizowania zgromadzeń:

- art. 6 ust 1 PrZgrom - organizowanie zgromadzenia publicznego wymaga uprzedniego

zawiadomienia organu gminy właściwego z uwagi na miejsce zgromadzenia (a contrario

odnośnie zgromadzeń (zgrupowań)). Ustawodawca jednak dał możliwość określenia przez

organ gminy miejsc, w których zorganizowanie zgromadzeń publicznych nie wymaga

zawiadomienia

- przesłanki zakazania przez organ gminy (art. 8 PrZgrom) (ma on obowiązek): gdy cel

sprzeciwia się ustawie o zgromadzeniach lub naruszają przepisy ustaw karnych oraz gdy

odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych

rozmiarach

- organizator może wnieść odwołanie od decyzji organu gminy - organem odwoławczym

wojewoda, następnie możliwe jest skierowanie skargi do sądu administracyjnego - art. 5

PrZgrom

- ramy organizacyjne: przewodniczący, który otwiera, kieruje przebiegiem i zamyka, może

zażądać opuszczenia zgromadzenia przez osoby które naruszają przepisy ustawy - PrZgrom

lub uniemożliwiają lub usiłują udaremnić zgromadzenie, a gdy uczestnicy nie

podporządkują się przewodniczącemu lub gdy przebieg sprzeciwia się ustawie PrZgrom, ma

on prawo rozwiązać zgromadzenie.

b) ograniczenia związane z przebiegiem zgromadzenia

- odnoszą się do wszystkich zgromadzeń.

- zakaz udziału osób posiadających broń, materiały wybuchowe i inne niebezpieczne

narzędzia

- dopuszczane jest delegowanie przez organ gminy swoich przedstawicieli na zgromadzenie,

mają oni obowiązek okazania przewodniczącemu zgromadzenia swojego upoważnienia

c) prawo do rozwiązywania zgromadzenia

- przedstawiciel gminy może podjąć decyzję o rozwiązaniu zgromadzenia odnośnie

identycznych przesłanek co zakaz odbycia zgromadzenia publicznego. (tym razem jednak

nie ma obowiązku a jedynie możliwość, jest to ostateczność, po 3 ostrzeżeniach

uczestników, a przewodniczący musi wzbraniać się rozwiązać zgromadzenie).

Organizatorowi jak i uczestnikom przysługuje odwołanie do wojewody, skarga do sądu

administracyjnego

- organ gminy na wniosek organizatora zapewnia w miarę potrzeb i możliwości ochronę

policyjną

- przeszkodzenie lub usiłowanie przeszkodzenia w organizowaniu niezakazanego

zgromadzenia zagrożone jest karą aresztu do 14 dni, ograniczenia wolności lub grzywny.

II. Wolność zrzeszania

- swoboda tworzenia przez obywateli różnego rodzaju organizacji, funkcjonujących dla realizacji
wytyczonych przez nich celów

Art. 58.

1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.

2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą.

O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.

3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz

formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich
programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także
tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje
utajnienie struktur lub członkostwa.

- odrębne regulacje - partie polityczne (art. 11), związki zawodowe i organizacje społeczno-
zawodowe rolników (art. 12 i 59), stowarzyszeń (art. 12), oraz organizacji pracodawców (art. 59)

1. Partie polityczne

- organizacje, których celem jest sprawowanie władzy publicznej
- w świetle norm konstytucyjnych oraz ustawy o partiach politycznych partia polityczna to:

a) organizacja społeczna oparta na zasadzie członkostwa indywidualnego (osób fizycznych)

b) organizacja występująca pod określoną nazwą, która powinna odróżniać się wyraźnie od

nazw innych partii (podobny wymóg obejmuje skrót nazwy partii i jej symbol graficzny)

c) organizacja opierająca swe działanie na dobrowolnej przynależności członków (zakaz

zmuszania obywateli do wstępowania lub występowania z partii)

d) opierająca swe działanie na równości wszystkich członków (zakaz tworzenia w ramach

partii zamkniętych grup członkowskich, zróżnicowanych co do praw i obowiązków)

e) organizacja stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym oraz wywierająca

metodami demokratycznymi wpływ na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie

władzy publicznej.

- tworzenie partii odbywa się w trybie rejestracyjnym - grupa co najmniej 3 obywateli polskich
(założyciele partii) którzy ukończyli 18 rok życia i posiadają pełną zdolność do czynności
prawnych, przedkłada w organie rejestracyjnym (Sąd Okręgowy w Warszawie) zgłoszenie
powstania partii wraz z dodatkowymi dokumentami (statut i wykaz osób popierających zgłoszenie)
- zgłoszenie zawiera: nazwę partii i jej skrót, adres siedziby partii oraz imiona, nazwiska i adresy
osób wchodzacych w skład organów uprawnionych przez statut do reprezentowania partii
- dodatkowo załącza się także wykaz osób deklarujących się jako zwolennicy partii (1000 obywateli
którzy ukończyli 18 rok życia i mają pełną zdolność do czynności prawnych - ich własnoręczne
podpisy; członek partii nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych; m.in. sędziowie,

prokuratorowie, żołnierze zawodowi, urzędnicy Służby Cywilnej itd nie mogą należeć do partii
politycznych) oraz demokratyczność jej celów, struktur i zasad działania (co potwierdzać ma
załączony status)
- Sąd Okręgowy w Warszawie dokonuje kontroli zgłoszenia z punktu widzenia jego zgodności z
ustawą i Konstytucją. W przypadku stwierdzenia, iż zgłoszenie zostało dokonane z naruszeniem
tych przepisów, sąd wzywa zgłaszających do usunięcia stwierdzonych wad w terminie i w zakresie
przez sąd określonym. W przypadku nieusunięcia wad organ wydaje postanowienie o odmowie
wpisu do ewidencji
- kontroli podlega także statut i program partii. Wątpliwości odnośnie zgodności z konstytucją
stanowią podstawę skierowania przez Sąd Okręgowy w Warszawie wniosku do TK w sprawie
zbadania zgodności celów partii z konstytucją. Gdy TK przychyli się do wątpliwości i wyda
orzeczenie o sprzeczności celów partii z Konstytucją, Sąd Okręgowy obligatoryjnie odmawia
dokonania wpisu partii do ewidencji.
- dokonanie rejestracji nie jest koniecznym warunkiem istnienia partii, lecz ustawodawca
przewiduje instrumenty nakłaniające do rejestracji, np. prawa dla partii m.in do dotacji z budżetu
państwa czy prawna ochrona nazwy
- ustawa nakłada obowiązek kształtowania struktur zgodnie z zasadami demokracji - zapewnienie
jawności struktur, powołanie organów partii w drodze wyborów i podejmowanie uchwał
większością głosów. Ustawodawca nakazuje również uchwalenie statutu przez zgromadzenie
członków partii (lub delegatów), jako dokumentu konstytuującego, oraz zawarcie w nim m.in.
sposobu nabywania i utraty członkostwa, określenie praw i obowiązków członków, tryb wyboru
organów partii.
- zakaz wykonywania przez partie zadań zastrzeżonych dla władzy publicznej oraz zastępowania
organów w wykonywaniu zadań.
- partie nie mogą posiadać jednostek organizacyjnych w zakładach pracy
- wynika z tego także zakaz działalności partii w siłach zbrojnych, policji i innych formacjach
zmilitaryzowanych
- organy władzy publicznej zobowiązane są do równego traktowania partii
- w kwestii nadzoru nad partiami zasadniczą rolę spełnia TK
- zagadnieniem decydującym w praktyce o egzystencji partii są odpowiednie źródła finansowania:

a) wewnątrzorganizacyjne (m.in. składki członkowskie i dochody z działalności

gospodarczej spółek, fundacji i spółdzielni powołanych przez partię)

b) zewnętrzne przez osoby fizyczne i podmioty prawne (dotacje, darowizny, zbiórki

publiczne, zapisy itp.)

c) z budżetu państwa

- kontrowersje odnośnie opcji c)
- opcja b) może sprzyjać korupcji
- ustawa o partiach politycznych przewiduje następujące źródła finansowania (art. 24 ust.1):

Art. 24

1. Majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z
dochodów z majątku oraz z określonych ustawami dotacji i subwencji.

- opcja a) jest limitowana umiarkowaną wysokością składek oraz zakazem prowadzenia
działalności gospodarczej (art. 24 ust. 3 ustawy)
- opcja b) jest limitowana przez możliwość wspomagania jedynie przez osoby fizyczne, dodatkowo
muszą one zamieszkiwać na terenie RP (z wyjątkiem obywateli polskich mieszkających za granicą)
i być obywatelami polskimi. Dodatkowo ustalono górny pułap wpłat ze strony tych osób (art. 25
ust. 4 ustawy)
- opcja c) - subwencje - warunek podstawowy - uczestnictwo w wyborach do Sejmu, czy to w
formie samodzielnego komitetu czy też koalicji. Prawo do subwencji (na okres kadencji Sejmu)

uzyskuje partia która samodzielnie w wyborach otrzymała co najmniej 3% ważnie oddanych
głosów lub partia uczestnicząca jako uczestnik koalicji, gdy uzyskała ona co najmniej 6% ważnie
oddanych głosów.
- subwencja przysługuje na działalność statutową, wypłacana jest od 1 stycznia roku po wyborach i
trwa do końca roku odbycia kolejnych wyborów. Wysokość zależy od m.in. liczby głosów
uzyskanych w wyborach do sejmu przez listy partii
- obowiązek jawności finansowej partii (art. 11 ust. 2 Konstytucji, art. 23a ustawy o partiach
politycznych). Do 31 marca każdego roku kalendarzowego partia zobowiązana jest przedłożyć
PKW sprawozdanie o źródłach pozyskiwania środków finansowych, w tym o kredytach
bankowych i warunkach ich pozyskania oraz o wydatkach poniesionych ze środków Funduszu
Wyborczego w poprzednim roku kalendarzowym. Sprawozdanie to podlega kontroli ze strony
PKW. Gdy partia nie przedłoży sprawozdania, PKW występuje z wnioskiem do Sądu Okręgowego
w Warszawie o wykreślenie partii z ewidencji, jeśli zaś nastąpi odrzucenie sprawozdania, traci ona
prawo do otrzymywania subwencji przez kolejne 3 lata.

2. Stowarzyszenia

- w myśl ustawy stowarzyszenie jest zrzeszeniem dobrowolnym, samorządnym, trwałym, o
celach niezarobkowych. Każde stowarzyszenie musi charakteryzować się powyższymi cechami.
- dobrowolność stowarzyszenia - zakaz zmuszania kogokolwiek do przystąpienia do
stowarzyszenia, pozostawania w nim i występowania z niego. Zakaz opierania działalności
stowarzyszenia na bezwzględnym posłuszeństwie
- samorządność stowarzyszenia - konieczność takiego ukształtowania struktur, by każdy z członków
miał wpływ na jego działanie (podlega to pewnym ograniczeniom, np. wymaga aby najwyższą
władzą stowarzyszenia zarejestrowanego było walne zebranie członków oraz zobowiązuje ten typ
stowarzyszeń do posiadania zarządu i organu kontroli wewnętrznej)
- trwałość stowarzyszenia - stowarzyszenia nie mogą być zrzeszeniami założonymi w celu realizacji
jakiegoś jednorazowego zadania, jak np. komitety wyborcze, które prawo wyłącza wyraźnie z
pojęcia stowarzyszenia. W pewnym uproszczeniu jest to stabilność struktur i długofalowość działań
- nie ma zakazu działalności gospodarczej, zyski z niej muszą być przeznaczone na cele statutowe.
- stowarzyszenie mogą zakładać obywatele polscy którzy ukończyli 18 lat, mają pełną zdolność do
czynności prawnych i nie są pozbawieni praw publicznych. Cudzoziemcy mogą zakładać
stowarzyszenia, o ile mają stałe miejsce zamieszkania na terenie Polski. Cudzoziemcy
niemieszkąjący stale w Polsce mogą jedynie przystępować do stowarzyszeń, o ile statuty
przewidują taką możliwość.
- ustawy o stowarzyszeniach nie stosuje się do organizacji społecznych działających na podstawie
odrębnych ustaw (np. PCK) i umów międzynarodowych, Kościołów i innych związków
wyznaniowych oraz ich osób prawnych, organizacji religijnych działających na podstawie
odrębnych ustaw, komitetów wyborczych, różnych form samorządu i partii politycznych. Katalog
może być rozszerzony przez inne ustawy.
- ze względu na sposób zakładania stowarzyszeń dzieli się je na:

a) zwykłe

b) rejestrowane

- różnią się one strukturą, statusem prawnym i stopniem podporządkowania nadzorowi organów
państwowych.
- Stowarzyszenia chcące uzyskać rejestrację powinny być zakładane przez co najmniej 15 osób.
Uchwalają one statut i tworzą komitet założycielski. Gdy statut spełnia wymogi ustawowe (także
wymienione wcześniej), zostaje wpisany do KRSu. Od momentu uprawomocnienia się
postanowienia o zarejestrowaniu stowarzyszenie nabywa osobowość prawną, może prowadzić
działalność gospodarczą, tworzyć związki stowarzyszeń.
- Nadzór nad stowarzyszeniami pełni właściwy miejscowo starosta, a w przypadku stowarzyszenia
jednostek samorządu terytorialnego - właściwy miejscowo wojewoda. Posiadają oni przede

wszystkim uprawnienia kontrolne

Art. 25. Organ nadzorujący ma prawo:
  1) żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia, w wyznaczonym terminie, odpisów uchwał
walnego zebrania członków (zebrania delegatów),
  2) (skreślony),
  3) żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień.

Art. 26. W razie niezastosowania się stowarzyszenia do wymagań określonych w art. 25, sąd na
wniosek organu nadzorującego może nałożyć grzywnę w wysokości jednorazowo nie wyższej niż
5.000 zł. Od grzywny można zwolnić, jeżeli po jej wymierzeniu stowarzyszenie niezwłocznie
zastosuje się do wymagań organu nadzorującego. Stowarzyszenie, w terminie 7 dni, może
wystąpić do sądu o zwolnienie od grzywny.

Art. 28. W razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza
postanowienia statutu w sprawach, o których mowa w art. 10 ust. 1 i 2, organ nadzorujący, w
zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może wystąpić o ich usunięcie w
określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia, wystąpić do sądu o
zastosowanie środka określonego w art. 29.

Art. 29. 1.Sąd, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może:
  1) udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia,
  2) uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia,
  3) rozwiązać stowarzyszenie, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie
prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z
prawem lub statutem.
2. Sąd rozpoznając wniosek, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, może na wniosek lub z własnej
inicjatywy wydać zarządzenie tymczasowe o zawieszeniu w czynnościach zarządu stowarzyszenia,
wyznaczając przedstawiciela do prowadzenia bieżących spraw stowarzyszenia.
3. Rozpoznając wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia, sąd może zobowiązać władze
stowarzyszenia do usunięcia nieprawidłowości w określonym terminie i zawiesić postępowanie. W
razie bezskutecznego upływu terminu, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej
inicjatywy, podejmie zawieszone postępowanie.

- od tych rozstrzygnięć przysługują środki odwoławcze
- prócz stowarzyszeń rejestrowych można zakładać stowarzyszenia zwykłe. Mogą je założyć
minimum 3 osoby. Uchwalają one regulamin stowarzyszenia i zawiadamiają organ nadzorujący o
jego powstaniu. W regulaminie należy podać nazwę, cel, środki działania stowarzyszenia oraz
siedzibę i osobę reprezentującą. Jeśli zdaniem organu regulamin jest niezgodny z prawem lub
założyciele nie spełniają ustawowych wymagań, organ może zwrócić się w ciągu 30 dni do sądu
rejestrowego o wydanie zakazu tworzenia stowarzyszenia.
- stowarzyszenia zwykłe nie posiadają osobowości prawnej, nie mogą zakładać organizacji
terenowych, łączyć się w związki, zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej,
przyjmować darowizn, spadków, otrzymywać dotacji i korzystać z ofiarności publicznej.

3. Związki zawodowe i organizacje pracodawców

Art. 12.

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych,
organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych
dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

Art. 59.

1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-

zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w

szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów
zbiorowych pracy i innych porozumień.

3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i

innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne
ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych
kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców

oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom
ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy
międzynarodowe.

- związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do
reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych
- jest niezależny od pracodawców, organów administracji państwowej i samorządowej oraz innych
organizacji
- prawo zakładania i wstępowania do związków mają pracownicy bez względu na podstawę
stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osoby wykonujące pracę na
podstawie umowy agencyjnej, renciści i emeryci oraz bezrobotni.
- niektóre grupy nie mają prawa należenia do związków zawodowych (np. sędziowie)
- ustawa zawiera szereg praw i gwarancji dla związków (np. silniejsza ochrona stosunku pracy
pracowników sprawujących określone funkcje w związkach)
- związki reprezentują wszystkich pracowników i to każdy ze związków działających na terenie
tego samego zakładu pracy. Natomiast odnośnie praw i interesów indywidualnych, związki
reprezentują interesy swoich członków. Indywidualne reprezentowanie pracownika możliwe jest
jedynie na jego wniosek.
- ustawa przewiduje szereg uprawnień dla związków zawodowych dla reprezentacji praw i
interesów zbiorowych - np. opiniowanie aktów normatywnych, występowanie z wnioskiem o
wydanie aktu normatywnego (sui generis inicjatywa ustawodawcza), prowadzenie rokowań i
zawieranie aktów zbiorowych
- w sytuacjach indywidualnych przewidzianych przez kodeks pracy zajmują stanowisko (np.
wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę)
- pluralizm tworzenia związków - wystarczy uchwała 10 osób uprawnionych do jego tworzenia.
Muszą one opracować statu związku określający m.in. jego strukturę, prawa i obowiązki członków,
sposób reprezentowania związku na zewnątrz
- związek podlega rejestracji w KRS. Wykreślenie jest możliwe jedynie w enumeratywnie
wymienionych przez ustawę przypadkach np. spadku członków poniżej 10 utrzymującą się przez
ponad 3 miesiące.
- nadzór nad działalnością związków sprawuje sąd rejestrowy, w oparciu o kryterium legalności. W
przypadku naruszenia prawa, może on na wniosek Ministra Sprawiedliwości wykreślić związek z
rejestru - oznacza to jego likwidację
- nie ocenia się celowości czy przydatności związku
- można tworzyć federacje związków zawodowych jak i związki o charakterze ogólnopolskim
- pracodawcy także mogą tworzyć związki - ustawa o organizacjach pracodawców (nie podlegają
prawie o stowarzyszeniach).
- podstawowym ich zadaniem jest ochrona praw i reprezentowanie interesów pracodawców wobec
związków zawodowych, organów władzy i administracji rzadowej oraz organów samorządu

terytorialnego.
- ustawa zakazuje działania na rzecz ograniczania praw związków zawodowych i prób ich kontroli
- w rozumieniu ustawy o komisji trójstronnej mają one charakter reprezentatywny ( zrzeszają
pracodawców zatrudniających łącznie nie więcej niż 300 000 pracowników, mają zasięg
ogólnokrajowy, działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj
działalności określony jest w więcej niż połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności)
- posiadają prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie praw i interesów
pracodawców
- mają prawo opiniowania dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej oraz projektów jej
aktów prawnych dotyczących zadań związków pracodawców
- mogą uczestniczyć w prowadzeniu rokowań zbiorowych i zawieraniu układów zbiorowych
- uprawnienia związku pracodawców są określone również w odrębnych przepisach
- na ich podstawie przedstawiciele organizacji pracodawców wraz z przedstawicielami rzadu i
związków zawodowych tworzą komisję trójstronną na forum której uczestniczą w
przygotowywaniu rozstrzygnięć o charakterze gospodarczym
- tryb rejestracji, likwidacji i nadzoru jest podobny do trybu dla związków zawodowych
- związki pracodawców mogą tworzyć federacje i konfederacje i przystępować do
międzynarodowych organizacji pracodawców
- patrz wyżej - art. 59 ust. 1;2 Konstytucji

III. Prawo do informacji i wolność informowania
- element państwa demokratycznego, kontrola władz publicznych i wywieranie wpływu na politykę
państwa
- jawność działania instytucji publicznych (transparentność)
- poręczenie podobnego prawa w Karcie Praw Podstawowych UE

Art. 61.

1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej

oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie
informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych
osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy
publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na

posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych
wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na

określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych
oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego
państwa.

4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu

do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

- Konstytucja proklamuje to prawo jako obywatelskie, jednak traktuje się w ustawie zwykłej jako
prawo każdego, prawo człowieka.
- od osoby żądającej informacji od władz publicznych nie wolno żądać wykazania interesu
prawnego lub faktycznego a dostęp powinien być bezpłatny (art. 2 ust. 1; art.7 ust. 2 DInfPubU)
- zakres - informacje dotyczące działalności "organów władzy publicznej" oraz "osób pełniących
funkcje publiczne" - tylko działalność oficjalna (chyba, że zgoda) i ochrona prywatności w
stosunku do polityków jest zawężona (osoby publiczne)
- dalej - informacje odnośnie działalności "organów samorządu gospodarczego i zawodowego a
także inne osoby oraz jednostki organizacyjne" w sprawie "wykonywania zadań władzy publicznej i

gospodarowanie mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa"
- analogiczny obowiązek na niektóre związki zawodowe, organizacje pracodawców oraz wszystkie
partie polityczne. Każda informacja o sprawach publicznych musi być udostępniona
- kolejne - art. 61 ust. 2 Konstytucji. - Sejm, Senat, Rady Gmin i powiatów, sejmiki województw
- pochodną tego uprawnienia jest obowiązek sporządzania protokołów, stenogramów czy
materiałów audiowizualnych i upublicznianie ich
- prawo rejestracji dźwięku i obrazu z posiedzeń, nie dotyczy to spraw z wyłączeniem jawności
- prawa te nie są nieograniczone, mogą być ograniczone np. ze względu na ochronę wolności i praw
innych osób, ochronę danych osobowych jak i interes gospodarczy państwa (tajemnica
gospodarcza, tajemnica państwowa i służbowa, skarbowa, statystyczna)
- dwie zasadnicze formy udostępniania informacji:

a) "Biuletyn Informacji Publicznej" - publikowany również w internecie

b) udzielanie informacji na wniosek - tutaj jeśli trzeba wykonać pewne wykazy - opłata

- Polska Agencja Prasowa (PAP) - przekazywanie i uzyskiwanie informacji z kraju i zagranicy oraz
prezentowanie stanowisk naczelnych organów państwa w ważnych sprawach publicznych

Art. 74.

1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne

współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu

środowiska.

- najważniejszą gwarancją realizacji prawa do informacji jest prawo zwrócenia się do sądu o
nakazanie udzielenia informacji publicznych. W zależności od podstawy odmowy dostępu do
informacji, osobie służy prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub
powództwa do właściwego miejscowo sądu rejonowego
- wolność informowania (innych) - działalność różnego rodzaju profesjonalnych agencji prasowych
jest pod ochroną konstytucyjną z uwagi na rolę "pośrednika informacyjnego" między obywatelem a
organami władzy publicznej

IV. Prawo petycji

Art. 63.

Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej
osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w
związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb
rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.

- subsydiarny (uzupełniający) środek dla obrony zagrożonych lub naruszonych uprawnień
- jest też to instrument kontroli i inspiracji działań władzy publicznej
- Karta Praw Podstawowych UE również gwarantuje takie prawo
- aspekt wolnościowy - nie można ukarać kogoś za składanie petycji (jeśli jest ona zgodna z
prawem)
- ciężkie do rozróżnienia pojęcie petycji, skargi, wniosku
- można składać na rzecz osób trzecich (za ich zgodą) - chyba że ktoś jest rzecznikiem interesu
publicznego
- petycje mogą być kierowane do wszystkich organów wykonujących zadania publiczne, także nie
należących do struktury aparatu państwowego
- KPA konkretyzuje:

Art. 225. § 1. Nikt nie może być narażony na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia

skargi lub wniosku albo z powodu dostarczenia materiału do publikacji o znamionach skargi lub
wniosku, jeżeli działał w granicach prawem dozwolonych.
Art. 237. § 3. O sposobie załatwienia skargi zawiadamia się skarżącego.
Art. 244. § 2. O sposobie załatwienia wniosku zawiadamia się równocześnie wnioskodawcę.

§ 5. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

- pojęcie nieostre, jest dużo kontrowersji (np. prawo do pracy, jak dochodzić tego prawa itp.)
- prawa ekonomiczne - uprawnienia jednostki zapewniajace udział w życiu gospodarczym państwa
- prawa socjalne - uprawnienia pozwalające na uzyskanie środków utrzymania i zapewnienia
podstawowych materialnych potrzeb bytowych
- prawa kulturalne - człowiek może uczestniczyć w życiu kulturalnym, posiadać dostęp do dóbr
kultury i realizować podstawowe potrzeby duchowe
- kolejny problem - bezpośrednia stosowalność Konstytucji (art. 8 ust. 2)
- rozwiązanie - możliwość dochodzenia praw jedynie w zakresie określonym przez ustawy
- warunki dochodzenia praw: 1) uchwalenie ustaw konkretyzujących te prawa (co nie jest
obligatoryjne dla ustawodawcy) 2) określenie w tych ustawach uprawnień przysługujących
jednostce
- można wyróżnić dwie grupy takich praw, których nie można dochodzić wyłącznie w oparciu o
konstytucję:

a) forma uprawnień jednostki, znaczna grupa tych przepisów ma już ustawowe rozwinięcie:

art. 65 ust. 4,5; art. 66 ust. 1,2 Konstytucji - reguluje to np. Kodeks pracy

b) forma konstytucjonalizacji wytycznych polityki władz publicznych

art. 74 ust. 4; 75; 76 Konstytucji,

- prawa których można dochodzić w oparciu jedynie o konstytucję to np. prawo własności, prawo
do pracy, wolność kształcenia i badań naukowych oraz prawo do ochrony zdrowia
- prawo własności - jako uprawnienie jednostki jak i składnik ustroju gospodarczego, ochrona
własności dla wszystkich równo, jednocześnie nie jest nieograniczona. Ograniczenie tego prawa
istnieje pod warunkami:

a) ustawowa forma wprowadzenia ograniczeń oraz określenie takiego zakresu ograniczenia

własności, które nie będzie naruszało istoty prawa własności

- radykalne działanie - wywłaszczenie:

Art. 21.

1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.

2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele

publiczne i za słusznym odszkodowaniem.

- własność wartością:

Art. 20.

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę
ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

- prawo do pracy - nie może być rozumiane w sensie dosłownym. Jest to prawo wolnościowe
obejmujące wolność wyboru zawodu, wolność jego wykonywania oraz wyboru miejsca pracy.
Jednocześnie Konstytucja formułuje pewne zakazy chroniące przed wyzyskiem pracy, np. zakaz
zatrudnienia dzieci do lat 16.
- zakaz pracy przymusowej, znany prawodawstwu międzynarodowemu, w Konstytucji nie ma
odzwierciedlenia. Ustrojodawca dopuszcza obowiązek pracy, warunkiem wprowadzenia tego

obowiązku może być jedynie ustawa (ar. 65 ust. 2)
- pełny zakres prawa pracy (np. prawo do właściwego wynagrodzenia, do odpowiednich warunków
pracy czy prawo do urlopu) znajduje swe źródło głównie w ustawodawstwie pracy. Prawo do pracy
jest również ściśle powiązane z wolnością zrzeszania się w związki zawodowe czy prawo do strajku
- prawo do ochrony zdrowia - bez względu na obywatelstwo (jak i prawo do pracy) (art. 68 ust. 1),
jednak jedynie obywatele mają równy dostęp do świadczeń publicznych opieki zdrowotnej,
niezależnie od ich sytuacji materialnej. Istnieje też prawo do szczególnej opieki zdrowotnej,
(uprawnienie szczegółowe mieszczące się w ramach prawa do ochrony zdrowia) adresowane do
dzieci, kobiet ciężarnych, osób niepełnosprawnych i osób w podeszłym wieku.
- prawo do nauki - przyznane każdej jednostce. Jednak prawo do nauki oparte na powszechności i
równości dostępu do wykształcenia władze publiczne zapewniają wyłącznie obywatelom polskim.
- obejmuje ono bezpłatną naukę w szkołach publicznych (w szkołach wyższych są możliwe
odpłatne świadczenia niektórych usług)
- obywatele i instytucje mają prawo zakładać niepubliczne szkoły podstawowe, średnie i wyższe
- swoboda działalności naukowej i prowadzenia badań
- autonomia szkół wyższych, ma być określona w ustawie
- katalog praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych nie odbiega od standardów większości
państw europejskich. Prawdopodobnie będzie ulegał rozwinięciu w drodze ustawodawstwa
zwykłego.

§ 6. Zasada równości

I. Godność

Art. 30.

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i
obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz
publicznych.

Art. 32.

1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez

władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym

z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 33.

1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym,

politycznym, społecznym i gospodarczym.

2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i

awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do
zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz
uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

- normy wymienione tutaj zakładają jednakowe traktowanie z góry nieokreślonej liczby adresatów
w podobnych sytuacjach.

II. Równość formalna
- równość w prawie może być rozumiana w znaczeniu materialnym jak i formalnym - takie samo
traktowanie przez prawo wszystkich adresatów norm, wszyscy mają takie same prawa i obowiązki.
Jednak tak rozumiana zasada nie uwzględnia złożoności charakteru stosunków prawnych oraz tego
że normy często są adresowane do pewnych tylko grup obywateli a także tego, że faktyczna
sytuacja podmiotów prawa jest często bardzo zróżnicowana i takie samo traktowanie naruszałoby

zasady sprawiedliwości.

III. Równość materialna
- tak należy rozumieć równość zawartą w Konstytucji
- zasady równości w znaczeniu materialnym sformułował TK
- wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym
stopniu, mają być traktowane równo
- oznacza to także akceptację różnego traktowania adresatów
- znajdujących się w tej samej lub podobnej sytuacji faktycznej prawo ma traktować tak samo lub
podobnie, a znajdujących się w odmiennej sytuacji faktycznej prawo ma traktować odmiennie
- ważne są kryteria, które rozróżniają adresatów lub takie, na podstawie których takie
zróżnicowanie jest zakazane (np. wiek, płeć, kolor skóry - niezależne, kryteria sztywne)
- różnicowanie ze względu na wiek jest najczęściej zakazane, odstępstwo - wiek emerytalny,
kontrowersje
- zasada sprawiedliwości, powiązanie równości i sprawiedliwości bywa kontrowersyjne
- odstępstwo od zasady równości jest możliwe wyjątkowo w sytuacji gdy osoby znajdują się w
takiej samej sytucaji ale wymaga tego wzgląd na inną zasadę konstytucyjną a ograniczenie
równości jest dokonywane zgodnie z zasadą proporcjonalności (przydatności, konieczności,
proporcjonalności sensu stricto)

IV. Zakaz dyskryminacji

Art. 32.

1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez

władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub

gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

- zdaniem TK: zakaz dyskryminacji to niedopuszczalność wprowadzania jakichkolwiek
ograniczeń takiego samego traktowania obywateli
- kobieta i mężczyzna mają takie same prawa (art. 33)
- zrzeszanie się w partie polityczne odbywa się na zasadach równości obywatel (art. 11 ust. 1)
- Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione (art. 25 ust. 1)
- równy dostęp do dóbr kultury (art. 6)
- wybory do Sejmu są równe (art. 96 ust. 2)
- dostęp do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60)
- wyż. wymienione - równość w znaczeniu materialnym
- zasada równego traktowania przez władze publiczne dotyczy sposobu stosowania prawa,
adresowana jest do organów, które wydają rozstrzygnięcia w jednostkowych sprawach
- konflikt między równością a zasadą wolności jednostki - możliwość szczegółowych regulacji
ograniczających wolność jednostki

§ 7. Konstytucyjne obowiązki jednostki

- obiekcje odnośnie zamieszczana w Konstytucji obowiązków
- adresatem jest każdy, bez względu na obywatelstwo
- szanowanie wolności i praw innych (art. 31 ust. 2 zd. 1)
- przestrzeganie prawa (art. 83)
- ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków (art. 84)
- dbałość o stan środowiska (art. 86)
- istnieją też konstytucyjne obowiązki obywatelskie - obywatele polscy mają obowiązek:

- wierności Rzeczypospolitej i troski o dobro wspólne (art. 82)
- obowiązek obrony ojczyzny (art. 85)
- poza obowiązkiem przestrzegania praw innych wszystkie pozostałe przepisy nakładające
powinności na jednostkę czy obywatela nie nadają się do bezpośredniego stosowania i wymagają
konkretyzacji w ustawach zwykłych

§ 8. Konstytucyjne gwarancje praw jednostki

I. Skarga konstytucyjna
- wywodzi się z zasady nadrzędności konstytucji nad innymi aktami
- szczególny instrument ochrony praw konstytucyjnych
- realizuje funkcję podmiotową i przedmiotową
- funkcja podmiotowa - ochrona praw konstytucyjnych konkretnej osoby poprzez danie jej
możliwości uruchomienia procedury kontroli konstytucyjności aktów władzy publicznej
- funkcja przedmiotowa - w procesie kontroli konstytucyjności wskazanych aktów chodzi nie tylko
o ochronę pojedyńczej osoby, ale również o usunięcie z systemu prawa aktów niekonstytucyjnych.
W Europie występują modele realizujące z reguły obie podane funkcje, jednak są one odmienne i
ciężko wskazać jakąś na której Polska się wzorowała

Art. 79.

1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach

określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności
z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

- skarga konstytucyjna to charakteryzujący się szczególnymi cechami środek prawny służący
podmiotowi praw konstytucyjnych do ich ochrony poprzez wszczęcie postępowania przed TK w
przypadku naruszenia tych praw przez akt normatywny wydany przez organ władzy publicznej
- podmiotem uprawnionym jest adresat danego prawa konstytucyjnego
- w najszerszym zakresie mogą korzystać ze skargi obywatele polscy, którzy są adresatami
wszystkich praw konstytucyjnych. W nieco węższym zakresie ze skargi mogą korzystać także
bezpaństwowcy lub cudzoziemcy, którzy mogą skarżyć naruszenia praw do nich adresowanych.
- Podmiotem występującym ze skargą może być nie tylko osoba fizyczna ale również prawna, do
której adresowane są określone prawa konstytucyjne (np. stowarzyszenie czy partia polityczna)
- jest wykluczone składanie skarg konstytucyjnych przez osoby prawne prawa publicznego (np.
gminy - TK uznał za niedopuszczalne)
- dla ustalenia podmiotowego zakresu skargi decyduje stwierdzenie kto jest adresatem przepisu, a
nie charakter podmiotu składającego skargę. Wyjątkiem jest sytuacja gdy osoba jest adresatem ale
nie ma na mocy konstytucji prawa do składania skargi konstytucyjnej (art. 79 ust. 2)
- przedmiotem skargi może być tylko akt normatywny którego norma naruszyła konstytucyjne
prawo jednostki, nie zaś akt który zawiera rozstrzygnięcie o charakterze konkretno-indywidualnym
- kontrowersje, czy akty prawa wewnętrznego mogą być zaskarżane, podobnie odnośnie aktów
niewymienionych jako źródła prawa w Konstytucji. Konstytucja nie rozstrzyga tego jednoznacznie,
TK się nie wypowiedział.
- a contrario należy wnosić że nie można wnieść skargi na zaniechanie, brak wydania aktu
normatywnego który np. miał coś konkretyzować (odesłanie w Konstytucji), jednak TK uznaje że w
razie dokonania regulacji częściowej o niepełnym charakterze możliwe jest zakwestionowanie
zakresu takiej regulacji (np. oprzeć się można wtedy na zasadzie równości)

- wyroki takie nie zmieniają nic w systemie prawa, tak więc teoretycznie można wydać znów taki
sam wyrok przez inny sąd, jednak wyroki TK z reguły stosowane są jako źródła prawa, tak więc
jest to mało prawdopodobne
- przedmiotem skargi nie może być także błędna wykładnia prawa , jednak jeżeli jakiś akr ma
ustaloną wykładnię przez SN czy NSA, to należy przyjąć, że wynikają z niego normy prawne o
treści ustalonej przez sąd w myśl tejże wykładni. W takim przypadku TK dopuszcza skargę,
uznając, że zarzut skierowany jest de facto przeciw brzmieniu aktu normatywnego a nie sposobowi
jego zastosowania
- zasada subsydiarności - najpierw organy rozstrzygające, przede wszystkim sądy, w toku
stosowania prawa usunęły wszystkie wątpliwości natury konstytucyjnej, a dopiero gdy jest to
niemożliwe lub gdy w praktyce stosowania prawa utrwaliła się niekonstytucyjna wykładnia i
zapada orzeczenie na podstawie przepisu niezgodnego z konstytucją - można skorzystać ze skargi
konstytucyjnej. Zasada subsydiarności jest cechą charakterystyczną skargi konstytucyjnej we
wszystkich krajach, w których instytucja ta występuje
- musi być wyczerpana droga prawna:

a) w postępowaniu administracyjnym należy złożyć skargę do wojewódzkiego sądu

administracyjnego a następnie skargi kasacyjnej do NSA. Dopiero po wydaniu orzeczenia przez
NSA można wystąpić ze skargą konstytucyjną

b) w postępowaniu karnym i cywilnym należy przyjąć iż wyrok sądu II instancji jest

orzeczeniem prawomocnie kończącym postępowanie w sprawie. Kasacja i skarga kasacyjna są
nadzwyczajnymi środkami odwoławczymi i dlatego wcześniejsze ich złożenie nie jest konieczne
- należy w skardze wskazać dokładnie jakie prawa skarżącego zostały naruszone. Nie można jej
wnieść w imieniu osób trzecich. Skarga nie może też dotyczyć takich naruszeń Konstytucji, które
nie naruszają praw skarżącego
- niedopuszczalna jest skarga na ewentualne przyszłe tzw. potencjalne naruszenie praw ani na
naruszenie praw, które już ustało
- w skardze należy wskazać, które przepisy aktu normatywnego naruszają prawa skarżącego.
Kwestia ta jest istotna, gdyż TK jest związany granicami skargi i może badać konstytucyjność tych
przepisów, które w skardze zostały zakwestionowane. Bez określenia przedmiotu postępowania nie
jest możliwe jego prowadzenie i skarga zostanie odrzucona bez merytorycznego rozpoznania
- sporządzanie skarg konstytucyjnych objęte jest przymusem adwokacko-radcowskim, co oznacza,
iż w imieniu skarżącego skargę może sporządzić tylko adwokat lub radca prawny, chyba, że
skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
- skarga musi być złożona w terminie trzech miesięcy od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia
opartego na przepisie, który skarżący uważa za niekonstytucyjny. Spełnienie wszystkich
powyższych warunków jest wstępnie badane przez jednego sędziego TK, który w razie braku
choćby jednego z nich najpierw wzywa o uzupełnienie, a w razie nieuzupełnienia wydaje
postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej
- TK może wydać postanowienie o tymczasowym zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania
orzeczenia w sprawie której dotyczy skarga, jeżeli wykonanie orzeczenia spowodowałoby skutki
nieodwracalne wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym jego
ważny interes lub ważny interes publiczny
- postępowanie kończy się wyrokiem, w którym TK stwierdza, iż kwestionowany akt normatywny
jest zgodny z konstytucją, lub też że jest niezgodny. Może TK wydać także tzw. wyrok
interpretacyjny, w którym stwierdza, iż przepis jest zgodny z konstytucją, pod warunkiem że będzie
rozumiany w taki a taki sposób. Taki wyrok może też wykluczyć jeden z możliwych sposobów
wykładni zaskarżonego przepisu.
- Nie można w przyszłości występować ze skargą w której zarzuca się niekonstytucyjność tego
samego przepisu z takich samych powodów. Dopuszczalne jest natomiast skarżenie tego samego
przepisu w oparciu o inne zarzuty, co wynika z badania tylko w granicach skargi. Gdy TK stwierdza
niekonstytucyjność całego przepisu jest on uchylany, tak więc skarżenie go znów jest zbędne
- wyrok stanowi podstawę do wznowienia postępowania w indywidualnej sprawie i wydania

nowego rozstrzygnięcia. Musi to zainicjować sam skarżący, nie następuje to z mocy prawa.
- kontrowersje odnośnie odroczenia wejścia wyroku w życie, czy wtedy można od razu skarżyć czy
nie. TK stwierdził że co do zasady nie, natomiast nie dotyczy to sytuacji osoby składającej skargę.
Rozwiązanie to jest dyskusyjne
- w Polsce przedmiotem skarg są tylko akty normatywne, co w porównaniu z innymi systemami w
innych krajach jest rozwiązaniem wyjątkowym
- Niemcy - też orzeczenie sądu, decyzję administracyjną, nawet na bezczynność organu. Hiszpania
czy Czechy - także rozstrzygnięcia indywidualnej

II. Prawo do sądu
- w Małej Konstytucji i Konstytucji z 1952 nie było prawa do sądu, jednak TK wyinterpretował ją z
zasad państwa prawnego i zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości

Art. 77.

1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne

z prawem działanie organu władzy publicznej.

2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub

praw.

Art. 78.

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji.
Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

Art. 45.

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej

zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo

państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny
ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

- znaczenie ma cały rozdział VII konstytucji oraz zasada państwa prawnego
- prawo do sądu jest też wyrażone w Konwencji w sprawie Ochrony Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności oraz Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, jako
że są one ratyfikowane to muszą być z nimi zgodne zarówno ustawy zwykłe jak i orzeczenia sądów
- Prawo do sądu to prawo jednostki do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jej sprawy
przez sąd. Prawo inicjowania postępowania w razie naruszenia chronionych praw jednostki.
- Z prawa do sądu i zasady państwa prawnego wynika domniemanie kompetencji sądów. W ramach
tej kompetencji art. 177 stwarza domniemanie kompetencji na rzecz sądów powszechnych
- prawo do sądu właściwego - sprawy cywilne do sądu rejonowego a nie administracyjnego
- sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy - sprawiedliwość proceduralna. Przyjmuje się że w skład prawa
do sądu wchodzi prawo do uzyskania od sądu niezbędnych informacji o możliwościach jakie
stronie przysługują, jakie możliwości przysługują stronie przeciwnej, prawo do zajęcia stanowiska
co do kwestii rozpatrywanych w danej chwili przez sąd, prawo do rozpatrzenia przez sąd żądań
strony zgłaszanych w trakcie postępowania. Ta ostatnia kwestia dotyczy przede wszystkim
zgłaszania przez strony postępowania wniosków dowodowych
- gwarancja rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki (Konstytucja)
- gwarancja prawidłowego stosowania przez sąd prawa
- Konstytucyjnym warunkiem prawa do sądu jest nakaz publicznego i dwuinstancyjnego
rozpatrywania spraw oraz nakaz rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie. W zakresie prawa do
sądu mieści się również prawo do skutecznego wyegzekwowania sądowych orzeczeń.
- prawo do sądu wymaga zachowania przez sąd szczególnych cech - zagwarantowanie

niezawisłości sędziów, bezstronności, niezależności od innych rodzajów władzy. Służy temu szereg
instytucji jak immunitet, instytucja wyłączenia sędziego czy nadzór judykacyjny jako jedyna forma
kontroli orzecznictwa. Gwarancje te muszą mieć charakter ustawowy
- sądy wyjątkowe lub tryb doraźny tylko na czas wojny
- prawo do sądu interpretował już TK i należy się spodziewać dalszej konkretyzacji (np. wyłączenie
asesorów - prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających
sprawy

III. Wystąpienie do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie naruszonych praw
- skierowanie sprawy do RPO powoduje obowiązek podjęcia przez niego działań o ile stwierdzi on
naruszenie praw lub wolności przez organ władzy publicznej i konieczność podjęcia ich ochrony
(nie może interweniować gdy naruszenie jest czynnikiem działania innych podmiotów, np. osób
fizycznych, jednak może domagać się wszczęcia postępowania przez inne organy) (art. 80)
- więcej w rozdziale o RPO

IV. Odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez działanie organów władzy publicznej
- w odróżnieniu od innych środków ochrony praw i wolności o charakterze proceduralnym, ten ma
charakter materialnoprawny (art. 77 ust. 1 Konstytucji)
- prawo to przewiduje też Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i PodstawowychWolności oraz
prawo wspólnotowe
- regulacja z art. 77 ma rangę konstytucyjną, dotyczy wszystkich działań organów władzy
publicznej i nie jest oparta na zasadzie winy funkcjonariusza.
- prawo do wynagrodzenia szkody powstaje w sytuacji gdy spełnione są następujące przesłanki:

a) działanie organu władzy publicznej (lub zaniechanie działania)

b) działanie to jest niezgodne z prawem

c) powstała szkoda

d) istnieje związek przyczynowy między szkodą a działaniem organu

- odnosi się to do zdarzeń prawnych powstałych po wejściu w życie Konstytucji (TK i SN)
- szczegółowe regulacje prawne w tym zakresie w prawie cywilnym, karnym, administracyjnym,
podatkowym (np. 417 KC) (wcześniej istniał spór w doktrynie czy art. 77 sam jest wystarczającą
podstawą prawną do roszczeń)