- 1 -
Liczby zespolone
Próby formalnego rozwiązywania równań kwadratowych o ujemnych wyróżnikach (delta <0)
doprowadziły matematyków w XVI w. do idei liczb zespolonych sprecyzowanych ostatecznie
pod koniec wieku XVIII. Stąd też by rozwiązać równanie kwadratowe o wyróżniku ujemnym
musimy się zapoznać z definicją i działaniami na liczbach zespolonych.
1. Elementarne pojęcie liczby zespolonej.
Liczbą zespoloną nazywamy zbiór liczb rzeczywistych w postaci z = x + iy, gdzie i
2
= -1.
x = Re(z) - część rzeczywista liczby zespolonej
y = Im(z) - część urojona liczby zespolonej
2. Działania na zbiorze liczb zespolonych.
2.1 Suma liczb zespolonych.
z + z' = (x+iy)
± (x'+iy') = x ± x' + i (y±y')
np. (2-i) + (1+3i) = 3+2i
2.2 Iloczyn liczb zespolonych.
(x+iy)(x'+iy')=xx'-yy' + i(xy'+x'y)
np. (1+i)
2
(1-3i)=(1+2i-1)(1-3i)=6+2i
2.3 Dzielenie liczb zespolonych.
Uwaga: aby podzielić dwie liczby zespolone należy pomnożyć je przez liczbę
sprzężoną (
yi
x
z
−
=
) z dzielną
)
(
yi
x
z
+
=
, wykorzystując zatem
=
z
z *
x
2
+ y
2
:
np.
i
i
i
i
i
i
i
i
2
1
2
)
4
2
(
2
)
3
3
1
(
1
1
)
1
)(
3
1
(
)
1
(
)
3
1
(
−
−
=
−
−
=
−
−
−
=
+
−
−
=
+
−
3.
Interpretacja geometryczna liczby zespolonej.
Dla każdej liczby zespolonej istnieje punkt o współrzędnych (x, y). Obrazem liczby
zespolonej jest wektor
zr = [x, y].
Modułem liczby zespolonej nazywamy długość wektora
zr .
2
2
y
x
z
+
=
Argumentem liczby zespolonej nazywamy kąt
ϕ
zawarty między wektorem
z
r
a osią X.
arg z=
ϕ
-
Π
≤
ϕ
≤
Π
Argumentem liczby z nazywamy
θ
=
ϕ
+ 2k
Π
k
∈
<-
∞
, ... , -2, -1, 0, 1, 2, ... ,
∞
>.
Arg z = arg z + 2k
Π
ϕ
cos
=
z
x
ϕ
cos
z
x
=
- 2 -
ϕ
sin
=
z
y
ϕ
sin
z
y
=
)
sin
(cos
sin
cos
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
⋅
+
=
+
=
i
z
z
i
z
z
4.
Potęga, wzory MOIVRE'a.
4.1
Własności modułu i argumentu liczby zespolonej.
2
1
2
1
z
z
z
z
⋅
=
⋅
2
1
2
1
z
z
z
z
=
(
)
2
1
2
1
arg
arg
arg
z
z
z
z
+
=
⋅
2
1
2
1
arg
arg
arg
z
z
z
z
−
=
)
sin
(cos
1
1
α
α
i
r
z
+
=
1
arg z
=
α
1
1
z
r
=
)
sin
(cos
2
2
β
β i
r
z
+
=
2
arg z
=
β
2
2
z
r
=
(
) (
)
[
]
(
)
(
)
(
)
β
α
β
α
β
α
β
α
β
α
β
α
+
+
+
⋅
=
+
+
−
⋅
=
⋅
sin
cos
cos
sin
sin
cos
sin
sin
cos
cos
2
1
2
1
2
1
i
r
r
i
r
r
z
z
( )
( )
(
)
ϕ
ϕ
n
i
n
z
z
n
n
sin
cos
+
=
ϕ
ϕ
ϕ
2
2
sin
cos
2
cos
−
=
ϕ
ϕ
ϕ
cos
sin
2
2
sin
=
5.
Pierwiastek liczby zespolonej.
Założenie:
( )
( )
(
)
Θ
+
Θ
=
n
i
n
z
z
n
n
sin
cos
C
z
n
=
(
)
(
)
[
]
Π
+
+
Π
+
=
k
i
k
C
2
sin
2
cos
ϕ
ϕ
δ
z=?
n
C
z
=
δ
=
n
z
n
z
δ
=
Π
+
=
Θ
k
n
2
ϕ
n
kΠ
+
=
Θ
2
ϕ
k = 0, 1, 2, ... , n-1.
Π
+
+
Π
+
=
n
k
i
n
k
z
z
n
n
2
sin
2
cos
ϕ
ϕ
, dla k=0 pierwiastek główny.
6.
Postać wykładnicza liczby zespolonej (EULER'a).
ϕ
ϕ
sin
cos
i
e
iy
+
=
)
sin
(cos
ϕ
ϕ
i
e
e
e
C
x
iy
x
z
+
=
=
=
+
)
sin
(cos
ϕ
ϕ i
C
C
+
=
R
e
C
x
=
=
ϕ
i
e
C
C
=
Π
≤
≤
2
0
ϕ
- postać wykładnicza liczby zespolonej.
ϕ
ni
n
n
e
C
C
=
- 3 -
np.
Korzystając z postaci wykładniczej obliczyć
( )
( )
3
4
3
3
1
i
i
z
−
+
=
.
Zatem:
i
e
i
4
2
1
Π
=
+
oraz
i
e
i
6
2
3
Π
−
=
−
( )
Π
−
+
Π
−
=
=
=
=
Π
−
Π
−
Π
Π
Π
3
2
sin
3
2
cos
2
1
2
1
8
4
2
2
3
4
3
4
3
3
3
i
e
e
e
e
e
z
i
i
i
i
i
Π
+
Π
−
+
Π
+
Π
−
=
3
2
3
2
sin
3
2
3
2
cos
2
1
3
k
i
k
z
Π
−
+
Π
−
=
=
9
2
sin
9
2
cos
2
1
3
0
i
z
k
Π
+
Π
=
=
9
4
sin
9
4
cos
2
1
3
1
i
z
k
Π
−
+
Π
−
=
=
9
8
sin
9
8
cos
2
1
3
2
i
z
k
Graficzne rozwiązanie zadania.