Technik_pszczelarz_321[04].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inŜ. BoŜena Stępień

mgr inŜ. Mirosław Worobik

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inŜ. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[04].O1.01,

„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony środowiska”, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady ochrony środowiska

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Bezpieczeństwo i higieny pracy w pasiece

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który Ci przekazujemy powinien wzbogacić Twoją wiedzę oraz ukształtować

umiejętności przestrzegania norm bhp podczas nauki oraz przyszłej pracy zawodowej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas nauki tej jednostki
modułowej,

−

materiał nauczania – podstawowe informacje niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

pytania sprawdzające – odpowiadając na nie sam sprawdzisz siebie czy moŜesz
przystąpić do wykonywania ćwiczeń,

−

wiczenia pomogą Ci utrwalić wiedzę oraz ukształtować umiejętności,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań . Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe dobrze pracowałeś podczas lekcji i Ŝe nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą,

−

sprawdzian postępów – upewni Cię, czy zrozumiałeś poszczególne partie materiału
nauczania,
Z rozdziałem Pytania sprawdzające moŜesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  ochrony  przeciwpoŜarowej.
Wykonując  ćwiczenia  przedstawione  w  poradniku  lub  zaproponowane  przez  nauczyciela,
będziesz  poznawał  przepisy  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  ochrony
przeciwpoŜarowej.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów.

W tym celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

−

wpisz TAK jeśli umiesz odpowiedzieć na pytania ,

−

wpisz NIE jeśli nie rozumiesz lub nie znasz odpowiedzi.
Odpowiedzi NIE wskazują braki w Twojej wiedzy, informują Cię równieŜ, jakich

zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to takŜe powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości

i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuŜy się zadaniami

testowymi.

W rozdziale 5 poradnika jest zamieszczony przykładowy test, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreśl poprawne rozwiązana do
poszczególnych zadań.

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].O1

Podstawy zawodu

321[04].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

321[04].O1.02

Charakteryzowanie produkcji roślinnej i zwierzęcej

321[04].O1.03

Charakteryzowanie maszyn i urządzeń do produkcji

roślinnej, zwierzęcej i pasiecznej

321[04].O1.05

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

321[04].O1.06

Stosowanie technik kierowania

ciągnikiem rolniczym i wykonywanie

czynności kontrolno-obsługowych

321[04].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować układ jednostek SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki i chemii,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

posługiwać się kalkulatorem,

−

interpretować związki wyraŜone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

przestrzegać przepisów bhp, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska,

−

oceniać własne moŜliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące praw i obowiązków pracownika,
pracodawcy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagroŜenia zdrowia i Ŝycia,

−

zastosować zasady postępowania w przypadku poŜądlenia przez pszczoły,

−

zastosować odpowiednie zabezpieczenia terenu gospodarstwa rolnego i pasieczyska,

−

podjąć działania w przypadku zagroŜenia poŜarowego, zgodnie z instrukcją
przeciwpoŜarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze,

−

zastosować zasady eksploatacji maszyn i urządzeń rolniczych, pasiecznych,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługi urządzeń elektrycznych i urządzeń
pod ciśnieniem,

−

zastosować zabezpieczenia urządzeń napędowych,

−

dobrać i zastosować środki ochrony indywidualnej do określonych prac,

−

przewidzieć i zapobiec zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia związanym z wykonywana pracą,

−

przewidzieć i zapobiec zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia osób postronnych,

−

określić wymagania higieniczno-sanitarne w gospodarstwie,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

określić zasady właściwego obchodzenia się ze zwierzętami,

−

zastosować zasady postępowania z pszczołami,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa zdrowotnego
Ŝ

ywności, podczas produkcji, transportu oraz magazynowania środków i wyrobów

ywnościowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy

Podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:

−

pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy,

−

pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki.
Pracodawca przede wszystkim jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawać
polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonywanie tych
poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy,

−

zapewnić środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜy roboczej i ochronnej,

−

do stosowania skróconego czasu pracy i dodatkowych urlopów w stosunku do
zatrudnionych przy pracach szkodliwych lub uciąŜliwych dla zdrowia,

−

zapewniać badania lekarskie wstępne i okresowe mające na celu względy profilaktyczne
i właściwy dobór ludzi do poszczególnych prac,

−

zapewnić stosowanie środków przeciwdziałających powstawaniu chorób zawodowych,

−

prowadzić ewidencję wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zgłaszać ich do
odpowiednich władz,

−

prowadzić szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

planować i realizować poprawę warunków pracy,

−

udzielać pomocy pracownikom w wynalazczości z zakresu bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy

zatrudnieni przez róŜnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagroŜeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników.
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany,

w określonym terminie od dnia rozpoczęcia działalności, zawiadomić na piśmie właściwego
inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników, a takŜe złoŜyć pisemną
informację o środkach i procedurach przyjętych do spełnienia wymagań wynikających
z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczących danej dziedziny działalności.

Pracodawca jest takŜe obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do

rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

Obowiązki i uprawnienia pracownika w dziedzinie bhp

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu Pracy pracownik jest obowiązany wykonywać

pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy,
jeŜeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umowy o pracę.

Zgodnie z Kodeksem Pracy przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika.

Pracownik jest przede wszystkim obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełoŜonych,

−

dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielone środki ochrony
indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie robocze, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się badaniom wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

zawiadomić niezwłocznie przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne
osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia o groŜącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawowe obowiązki pracownika wynikające ze stosunku pracy

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie, przestrzegać

dyscypliny pracy oraz stosować się do poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy.

W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

przestrzegać ustalonego w zakładzie czasu pracy i wykorzystywać go w sposób jak
najbardziej efektywny,

−

dąŜyć do uzyskiwania w pracy jak najlepszych wyników i przejawiać w tym celu
odpowiednią inicjatywę,

−

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

−

przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpoŜarowych,

−

dbać o dobro zakładu pracy, chronić mienie zakładu i uŜywać je zgodnie
z przeznaczeniem,

−

przestrzegać tajemnicy państwowej i słuŜbowej,

−

przestrzegać zasad współŜycia społecznego.
W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika, albo gdy wykonywana
przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo
powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełoŜonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku, gdy
jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagroŜenie dla innych osób.

RozróŜniamy następujące rodzaje nadzoru nad warunkami pracy:

−

nadzór państwowy,

−

nadzór społeczny (związkowy),

−

nadzór administracyjny.
Podstawowe organy nadzoru państwowego nad warunkami pracy:

−

Państwowa Inspekcja Pracy,

−

Państwowa Inspekcja Sanitarna,

−

Urząd Górniczy,

−

Urząd Dozoru Technicznego,

−

StraŜ PoŜarna,

−

Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,

−

Inne (Urząd Morski, Nadzór Budowlany).
Przepisy o bezpieczeństwie i higienie pracy stanowią obszerny dział ustawodawstwa

pracy. Jest to dziedzina, w której prawo w największym stopniu wkracza w samą
problematykę techniczną i organizacyjna procesu pracy.

NajwaŜniejsze miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmują ustawy, które są aktami

nadrzędnymi, wyposaŜonymi w moc zwierzchnią w stosunku do innych aktów prawnych.
Jeśli chodzi o zagadnienia ochrony pracy to aktem takim jest Kodeks pracy.

Kodeks pracy wraz z aktami wykonawczymi stanowi usystematyzowany, całościowy

zbiór przepisów normujących podstawowe instytucje prawa pracy, a w tym obowiązki
pracodawcy i pracownika, ochronę pracy kobiet, zatrudnianie młodocianych, bezpieczeństwo
i higienę pracy, odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

Rodzaje odpowiedzialności za naruszanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:

−

odpowiedzialność porządkową (regulaminową),

−

odpowiedzialność wykroczeniowa,

−

odpowiedzialność karna,

−

odpowiedzialność cywilna.
W ramach poszczególnych rodzajów odpowiedzialności odpowiada się przed:

−

pracodawcą,

−

inspektorem pracy lub kolegium d/s wykroczeń,

−

sądem.
Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi odpowiedzialność:

−

pracodawca,

−

kierownicy komórek organizacyjnych (kierownicy wydziałów, mistrzowie i brygadziści),

−

kaŜdy na swoim stanowisku pracy w zakresie swoich obowiązków.
Za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stosuje się:

−

karę upomnienia,

−

karę nagany,

−

karę pienięŜną.
Istotne znaczenie dla zachowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ma

szkolenie z zakresu bhp. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania
nie posiada on znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa bhp oraz potrzebnych
umiejętności.

KaŜdy nowo zatrudniony pracownik przed dopuszczeniem do pracy powinien być

przeszkolony przez pracodawcę wstępnie (instruktaŜ ogólny i instruktaŜ stanowiskowy)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Szkolenie  wstępne  powinno  zawierać  elementy
ogólne dotyczące warunków pracy oraz szczegółowe zapoznanie z przepisami i zasadami bhp
obowiązującymi  na  określonym  stanowisku  pracy,  na  którym  został  zatrudniony  pracownik.
Na  okoliczność  przeszkolenia  wstępnego  pracodawca  powinien  przechowywać  w  aktach
dokument potwierdzający zapoznanie się przez pracownika z przepisami i zasadami bhp.

Pracodawca obowiązany jest poddawać pracownika szkoleniom okresowym w zakresie

bhp. Celem szkolenia okresowego jest zapoznanie pracownika z nowościami z dziedziny
ochrony pracy oraz utrwalenie wiedzy juŜ nabytej. Zakres i częstotliwość szkoleń jest
uzaleŜniona od charakteru pełnionej funkcji i związanej z tym odpowiedzialności.

Pracodawca jest obowiązany systematycznie przeprowadzać badania i pomiary

czynników szkodliwych dla zdrowia oraz stosować środki zapobiegające chorobom
zawodowym i innym schorzeniom związanym z warunkami środowiska pracy.

Za chorobę zawodowa uwaŜa się chorobę spowodowaną wykonywaniem zatrudnienia,

jeŜeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących
w środowisku pracy i zamieszczoną w urzędowym wykazie chorób zawodowych.

Pracownik powinien być informowany przez pracodawcę o zagroŜeniach dla zdrowia

związanych z wykonywana pracą o tzw. ryzyku zawodowym.

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo (moŜliwość) wystąpienia niepoŜądanych

zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagroŜeń zdrowotnych,
występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy musi zawierać w sobie ocenę stopnia

naraŜenia na czynniki:

−

szkodliwe (np. hałas),

−

niebezpieczne (np. ruchome elementy),

−

uciąŜliwe (np. wydatek energetyczny).
Ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy przeprowadza się, aby:

1) zapewnić organizacje pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników

przed zagroŜeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia i uciąŜliwości,

2) zapewnić likwidacje zagroŜeń dla zdrowia i Ŝycia pracowników głównie przez

stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich
zagroŜeń,

3) stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie

rodki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagroŜeń nas zdrowie

i bezpieczeństwo pracowników,

4) zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju

i poziomu zagroŜeń.
Podmiotem oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy jest pracownik zatrudniony

na konkretnym stanowisku pracy, w konkretnych warunkach środowiska pracy. To do jego
osoby muszą zawsze zostać odniesione wyniki oceny ryzyka zawodowego.

Określenie niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie pracy.
Przez niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy rozumiemy – czynnik,

którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub moŜe prowadzić do urazu.

Przez szkodliwy czynnik występujący w procesie pracy rozumiemy – czynnik, którego

oddziaływanie na pracującego prowadzi lub moŜe prowadzić do schorzenia.

W zaleŜności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy moŜe

stać się niebezpieczny.

Występujące w procesie pracy czynniki niebezpieczne i szkodliwe dzieli się na grupy:

−

czynniki fizyczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychofizyczne.
Podział fizycznych, niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie

pracy:

−

poruszające się maszyny i mechanizmy,

−

ruchome elementy urządzeń technicznych,

−

przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,

−

naruszenie konstrukcji,

−

obrywanie się brył skalnych ze stropu, ociosu i tąpnięcia,

−

powierzchnie, na których jest moŜliwy upadek pracujących,

−

ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość wyrobów, urządzeń
i narzędzi,

−

temperatura powierzchni wyposaŜenia technicznego i materiałów,

−

połoŜenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,

−

niewaŜkość,

−

ciśnienie,

−

hałas,

−

wibracja,

−

infradźwięki,

−

ultradźwięki,

−

temperatura powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

ruch powietrza,

−

jonizacja powietrza,

−

oświetlenie,

−

promieniowanie jonizujące,

−

promieniowanie laserowe,

−

promieniowanie nadfioletowe,

−

promieniowanie podczerwone

−

pole elektromagnetyczne,

−

pole elektrostatyczne,

−

elektryczność statyczna,

−

napięcie w obwodzie elektrycznym,

−

pył przemysłowy,

−

aerozole stałe i ciekłe.
Podział chemicznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących

w procesie pracy:
a) w zaleŜności od rodzaju działania na organizm człowieka:

−

toksyczne,

−

draŜniące,

−

uczulające,

−

rakotwórcze,

−

mutagenne,

−

upośledzające funkcje rozrodcze,

b) w zaleŜności od sposobów wchłaniania:

−

przez drogi oddechowe,

−

przez skórę i błony śluzowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez przewód pokarmowy.

Podział biologicznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących

w procesie pracy:

Biologiczne czynniki obejmują organizmy Ŝywe oraz wytwarzane przez nie substancje:

−

mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie
substancje (toksyny, alergeny),

−

mikroorganizmy (rośliny, zwierzęta).
Podział psychofizycznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących

w procesie pracy:
a) obciąŜenia fizyczne:

−

statyczne,

−

dynamiczne,

b) obciąŜenie nerwowo-psychiczne:

−

obciąŜenie umysłu,

−

niedociąŜenie lub przeciąŜenie percepcyjne,

−

obciąŜenie emocjonalne.

NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (NDS) – wartość średnia waŜona stęŜenia, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego
wymiaru czasu pracy, (określonego w Kodeksie pracy) przez okres jego aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń.

NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie chwilowe (NDSCh) wartość średnia stęŜenia, która nie

powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeŜeli występuje
w środowisku pracy nie dłuŜej niŜ 15 minut i nie częściej niŜ 2 razy w czasie zmiany
roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niŜ 1 godz.

NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie pułapowe (NDSP) – wartość stęŜenia, które ze względu

na zagroŜenie zdrowia lub Ŝycia pracownika nie moŜe być w środowisku pracy przekroczone
w Ŝadnym momencie.

Obowiązki pracodawcy, u których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia

Pracodawcy obowiązani są do badania stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych

z częstotliwością i w zakresie niezbędnym do ustalenia stopnia naraŜenia pracowników oraz
ewidencjonowania wyników tych badań.

W razie stwierdzenia przekroczenia najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń i natęŜeń

czynników szkodliwych dla zdrowia zakłady pracy obowiązane są do:

−

wprowadzenia środków technicznych, zmian technologicznych i organizacyjnych
wpływających na ograniczenie stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych dla zdrowia co
najmniej do poziomu określonego w obowiązujących przepisach,

−

podejmowania  przedsięwzięć  zmierzających  do  ograniczenia  naraŜenia  pracowników  na
szkodliwe  dla  zdrowia  czynniki  przez  zastosowanie  odpowiednich  środków  ochrony
indywidualnej oraz zastosowanie wzmoŜonej opieki lekarskiej osób naraŜonych.
Wpływ  niebezpiecznych  i  szkodliwych  czynników  w  procesie  pracy  moŜna  ograniczyć

poprzez:
1. odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania,
2. osłonięcie strefy zagroŜenia poprzez:

−

hermetyzację procesów produkcyjnych,

−

właściwe rozwiązanie budynków produkcyjnych,

−

stosowanie szczelnych rurociągów i armatury do transportowania substancji
chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach pracy i na
stanowiskach pracy (osłony, ekrany, obudowy, izolacje, wentylacje, klimatyzacje),

3. zastosowanie ochron osobistych właściwych przy wykonywaniu określonych prac.

Rodzaje wentylacji stosowane w pomieszczeniach pracy

−

wentylacja naturalna, polegająca na wykorzystaniu róŜnicy cięŜaru właściwego powietrza
znajdującego się wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń,

−

wentylacja mechaniczna, polegająca na instalowaniu wentylatorów w celu wywołania
ruchu powietrza.
Wentylację w zaleŜności od wymagań procesu produkcyjnego odbywającego się

w danym pomieszczeniu dzielimy na:

−

wentylację ogólną, niezbędną do utrzymania stanu powietrza w dopuszczalnych
granicach wilgotności, temperatury i zanieczyszczeń w cały pomieszczeniu,

−

wentylacje miejscowa, niezbędną do usuwania wydzielających się pyłów, par i gazów
bezpośrednio z miejsc ich powstawania.
Wentylację dzielimy na:

−

nawiewną, polegającą na tym, Ŝe powietrze wprowadzane jest z zewnątrz mechanicznie,
a odprowadzane w sposób naturalny przez specjalne otwory wentylacyjne,

−

wywiewną, polegającą na tym Ŝe powietrze dopływa do pomieszczenia przez specjalne
nawiewne otwory wentylacyjne, a odprowadzane jest za pomocą wentylatorów
mechanicznych,

−

nawiewno-wywiewną,

polegającą

tym,

zarówno

doprowadzanie

jak

i odprowadzanie powietrza odbywa się za pomocą urządzeń mechanicznych.
Wskazane jest, aby wentylacja mechaniczna była stosowana w następujących

pomieszczeniach: spawalniach, stolarniach, malarniach, czyszczalniach, magazynach
substancji, chemicznych, akumulatorowniach, warsztatach mechanicznych, kuźniach, salach
teatralnych, kinowych i innych.

Wentylacja mechaniczna moŜe być stosowana zarówno do ogólnego przewietrzania

pomieszczeń jak i do miejscowego usuwania zanieczyszczonego powietrza.

Temperatura w pomieszczeniach biurowych nie powinna być niŜsza niŜ 18°C.

Profilaktyczne badania lekarskie

KaŜdy kandydat do pracy podlega badaniom lekarskim wstępnym. Umowa o pracę moŜe

być zawarta tylko z tym kandydatem, który przedłoŜy zaświadczenie lekarskie stwierdzające
brak przeciwwskazań do zatrudnienia na określonym stanowisku pracy.

Zaświadczenie to powinno być przechowywane przez pracodawcę w aktach pracownika.

Ponadto pracodawca ma obowiązek na własny koszt poddawać pracownika okresowym
ewentualnie kontrolnym badaniom lekarskim.

Badaniom kontrolnym podlegają pracownicy po dłuŜszej niezdolności do pracy

z powodu choroby (powyŜej 30 dni).

W przypadku braku wyŜej wymienionych badań lekarskich pracodawca nie powinien

dopuścić pracownika do wykonywania zawodu.

Środki ochrony indywidualnej pracowników

Do środków ochrony indywidualnej zalicza się odzieŜ ochronną, ochrony kończyn

dolnych, ochrony kończyn górnych. Ochrony głowy, oczu i twarzy, słuchu, układu
oddechowego, sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości, środki izolujące cały organizm.
Są to środki stosowane, w celu zabezpieczenia pracownika przed działaniem,
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

OdzieŜ robocza

Jest to odzieŜ przeznaczona do uŜytku podczas wykonywania pracy, dostosowana do

wykonywania czynności i do wymagać technologicznych i higienicznych procesu
produkcyjnego. OdzieŜ ta powinna ułatwiać pracownikowi wykonywanie pracy oraz
zabezpieczać go przez zabrudzeniem, powinna teŜ spełniać wymagania określone w Polskich
Normach.

Środki ochrony indywidualnej przydzielane przez pracodawcę

rodki ochrony indywidualnej, które uzyskały wymagany certyfikat na znak

bezpieczeństwa i zostały oznaczone tym znakiem lub posiadają deklarację zgodności
z obowiązującymi normami.

Do obowiązków pracodawcy w zakresie zaopatrywania pracowników w środki ochrony

indywidualnej oraz odzieŜ roboczą i obuwie naleŜy:

1) przydzielać bezpłatne środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ roboczą i obuwie

pracownikom,

2) zapewnić konserwacje, odkaŜenie, naprawę oraz pranie środków ochrony indywidualnej,

obuwia roboczego i odzieŜy,

3) ustalać tabele norm przydziału niezbędnych środków ochrony indywidualnej oraz

odzieŜy i obuwia roboczego dla uprawnionych stanowisk pracy,

4) zapewnić szkolenie pracowników w zakresie zasad posługiwania się środkami ochrony

indywidualnej, ich uŜytkowania i konserwacji,

5) nie dopuszczać do pracy pracowników bez środków ochrony indywidualnej wymaganych

na określonym stanowisku pracy.
Pracodawca w uzgodnieni z zakładowymi organizacjami związkowymi i innymi

przedstawicielami  pracowników  moŜe  ustalić  stanowiska,  na  których  moŜe  być  uŜywana
przez  pracowników  za  ich  zgodą,  własna  odzieŜ  i  obuwie  robocze,  spełniające  wymagania
bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy to jednak stanowisk, na których są wykonywane
prace  związane  z  bezpośrednią  obsługą  maszyn  i  innych  urządzeń  technicznych  lub  prace
powodujące  intensywne  brudzenie  odzieŜy  oraz  skaŜenie  odzieŜy  i  obuwia  środkami
chemicznymi, promieniotwórczymi oraz materiałami biologicznie zakaźnymi.

W przypadku uŜywania przez pracownika własnej odzieŜy i obuwia roboczego – zakład

pracy wypłaca mu ekwiwalent pienięŜny w wysokości obliczonej na podstawie tabeli norm
przydziału odzieŜy.

W tabelach norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia

roboczego określa się:
1) zestawy niezbędnych przedmiotów do zachowania bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy na określonych stanowiskach,

2) przewidywane okresy uŜywalności przedmiotów w celu ustalenia planowanych potrzeb

ilościowych zakładów pracy; okresy uŜywalności powinny być liczone od daty wydania
ich pracownikowi.
Tabele norm przydziału ochron indywidualnych i odzieŜy roboczej ustala pracodawca

w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi lub innymi przedstawicielami
pracowników i zamieszcza je w regulaminie pracy.

Obowiązki pracownika w okresie uŜytkowania środków ochrony indywidualnej

i odzieŜy roboczej.

Pracownik powinien dbać o wydane mu środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ

roboczą.

W przypadku utraty lub zniszczenia z winy pracownika tych przedmiotów, jest on

zobowiązany uiścić kwotę równą nie zamortyzowanej części wartości utraconych lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zniszczonych środków ochrony indywidualnej, odzieŜy i obuwia roboczego. Kwotę tę
pracodawca moŜe obniŜyć, jeŜeli uzasadniają to okoliczności zniszczenia.

Ograniczanie zagroŜeń
ZagroŜenie poraŜeniami elektrycznymi

Do poraŜenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi bądź z powodu ich złego stanu technicznego.
Samo poraŜenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie ciało w wyniku
bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia elektrycznego.

Przepływ prądu (zwanego prądem poraŜenia) przez tkanki organizmu wywołuje w nich

niekorzystne zmiany o charakterze fizycznym, chemicznym i biologicznym.

Rozmiary tych zmian zaleŜą od:

−

napięcia i natęŜenia prądu poraŜenia,

−

czasu trwania poraŜenia,

−

rogi przepływu prądu przez organizm.

Fizyczne oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm powoduje przedewszystkim:

−

skurcze mięśni sprawiające, Ŝe człowiek poraŜony nie moŜe samodzielnie (albo z trudem
mu się to udaje) odłączyć się od źródła prądu,

−

mechaniczne uszkodzenia mięśni i kości (złamania).
Skutki chemiczne i biologiczne polegają na zaburzaniu pracy układu nerwowego,

prowadzącym do utraty przytomności, zakłócania funkcji układu oddechowego
i krwionośnego lub wręcz śmierci poszkodowanego.

ZagroŜenie hałasem

Spośród wymienionych szkodliwych czynników fizycznych najczęściej w zakładach

pracy występuje nadmierny hałas Jego dopuszczalny poziom określają odpowiednie normy,
według których hałasem jest kaŜdy niepoŜądany dźwięk o dowolnym charakterze
akustycznym.

Walka z hałasem polega przede wszystkim na:

−

eliminowaniu lub ograniczaniu jego źródeł,

−

ograniczaniu jego rozprzestrzeniania się,

−

stosowaniu osobistej ochrony słuchu,

−

skracaniu czasu przebywania w jego bezpośrednim zasięgu.
ZagroŜenie wibracjami.
Według polskiej normy rozróŜnia się w środowisku pracy drgania mechaniczne, czyli

wibracje o oddziaływaniu ogólnym i miejscowym. Pierwsze z nich przenoszone są na ciało
pracującego człowieka z podłoŜa, a drugie – z wibrujących narzędzi (za pośrednictwem rąk).

Ochrona przed działaniem wibracji polega:

−

przy drganiach ogólnych – na stosowaniu materiałów i osłon tłumiących z gumy, korka
lub tworzyw sztucznych oraz dodatkowych tłumików mechanicznych o rozmaitym
działaniu i konstrukcji,

−

przy drganiach miejscowych – na stosowaniu rękawic przeciwwstrząsowych,

−

przestrzeganiu zasady ograniczonego napięcia mięśni przy uŜywaniu narzędzi ręcznych
stanowiących źródło drgań.

ZagroŜenia chemiczne

Toksyczne substancje chemiczne mogą przenikać do organizmu przez drogi oddechowe,

skórę i błony śluzowe oraz przez układ pokarmowy. W zakładach pracy występują one
w postaci par, mgieł, gazów, dymów lub pyłów. Ich intensywna emisja towarzyszy między

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

innymi takim procesom technologicznym, jak spawanie (tlenek azotu, tlenek węgla, związki
metali) i nakładanie powłok lakierniczych (węglowodory, estry i sole kwasów organicznych
alkohole ketony, toluen, ksylen).

Ochrona przed ich oddziaływaniem polega na stosowaniu:

−

rodków technicznych zmniejszających emisję,

−

instalacji odsysających i filtrujących wyemitowane substancje,

−

przepisów regulujących uŜytkowanie i przechowywanie substancji technicznych,

−

rodków profilaktycznych neutralizujących substancje toksyczne w organizmie,

−

profilaktycznych badań lekarskich,

−

skróconego czasu pracy na stanowiskach szczególnie zagroŜonych.
Grupy wypadków:

−

wypadki przy pracy,

−

wypadki zrównane z wypadkiem przy pracy,

−

wypadki przy pracy w okresie ubezpieczenia wypadkowego,

−

wypadki w szczególnych okolicznościach,

−

wypadki w drodze do pracy lub z pracy,

−

inne wypadki.
Za wypadek przy pracy uwaŜa się nagłe zdarzenie spowodowane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełoŜonego,

2) podczas lub w związku wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedziba

pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
KaŜdy pracodawca obowiązany jest prowadzić rejestr wypadków. Rejestr ten powinien

zawierać:  imię  i  nazwisko  poszkodowanego,  miejsce  i  datę  wypadku,  informacje  dotyczące
skutków  wypadków  dla  poszkodowanego,  datę  sporządzenia  protokołu  powypadkowego,
stwierdzenie  czy  wypadek  jest  wypadkiem  przy  pracy,  krótki  opis  okoliczności  wypadku,
datę przekazania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Powinien równieŜ prowadzić rejestr podejrzeń oraz stwierdzonych chorób zakaźnych

i ich skutków.

W związku z zaistniałym wypadkiem przy pracy pracodawca powinien zapewnić:

−

pierwszą pomoc pracownikowi, który uległ wypadkowi,

−

zabezpieczenie miejsca wypadku przy pracy,

−

zbadanie okoliczności i przyczyn wypadku,

−

prawidłowe i terminowe sporządzanie dokumentacji powypadkowej.
Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o zaistniałym wypadku zespół powypadkowy

powołany przez pracodawcę obowiązany jest przystąpić do ustalania okoliczności i przyczyn,
a w szczególności:

−

przesłuchać poszkodowanego, jeŜeli stan jego zdrowia na to pozwala,

−

dokonać oględzin miejsca wypadku oraz zbadać warunki wykonywania pracy oraz inne
okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,

−

przesłuchać świadków,

−

zasięgnąć opinii lekarza i innych specjalistów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe pojęcia z zakresu ratownictwa medycznego

Znajomość terminów przyjętych na określanie róŜnych okoliczności i stanów

towarzyszących nieszczęśliwym wypadkom bardzo ułatwia szybką i precyzyjną pomoc osób
i słuŜb uczestniczących w akcji ratunkowej.

Wypadek – nieprzewidziane, nagłe, niepomyślne zdarzenie, wywołane przyczyną

fizyczną lub chemiczną zewnętrzną względem poszkodowanego.

Nagłe zachorowanie – niespodziewana zmiana stanu zdrowia połączona z ograniczeniem

sprawności organizmu, utratą przytomności, zaburzeniami pracy układu krąŜenia lub układu
oddechowego.

Uraz – fizyczne lub biologiczne uszkodzenie organizmu na skutek intensywnego

oddziaływania czynników zewnętrznych.

Ciało obce – przedmiot tkwiący w tkankach lub przewodach (oddechowym, słuchowym,

pokarmowym) ciała poszkodowanego.

Wstrząs – bezpośredni, groźny dla Ŝycia stan organizmu poszkodowanego objawiający

się: spadkiem ciśnienia tętniczego, przyspieszeniem tętna i oddechu, a wynikający
z niedokrwienia tych organów, jak: mózg, płuca, nerki i serce.

Reanimacja – zespół czynności ratunkowych (sztucznego oddychania i zewnętrznego

masaŜu serca) wykonywanych dla przywrócenia krąŜenia i oddychania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

JeŜeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krąŜenie i oddychanie,

tamowania  krwotoku  lub  ochrony  uszkodzonego  kręgosłupa  –  pierwszej  pomocy  powinny
udzielać  tylko  osoby  przeszkolone  w  tym  zakresie.  W  zaleŜności  od  sytuacji,  ilości  rannych
oraz charakteru obraŜeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół  reanimacyjny,  straŜ  poŜarną,  pogotowie  energetyczne  lub  gazowe.  Czynności
reanimacyjne  naleŜy  kontynuować  aŜ  do  czasu  przybycia  wezwanej  ekipy  pogotowia
ratunkowego.

Ogólne zasady postępowania przy udzielaniu pierwszej pomocy w nagłych przypadkach

W nagłych przypadkach pierwsza pomoc winna być udzielana przez najbliŜszych

współpracowników  lub  przez  osoby,  które  pierwsze  znajdą  się  na  miejscu  wypadku.  Od  ich
opanowania,  wiedzy,  umiejętności  oraz  energii-  przejawiającej  się  w  zdecydowanych,
celowych  działaniach-  zaleŜy  Ŝycie  lub  zdrowie  ofiary  wypadku.  Gdy  na  miejscu  zdarzenia
jest  kilka  osób,  kierownictwo  akcji  ratunkowej  winna  objąć  osoba,  która  posiada  znajomość
zasad  udzielania  pierwszej  pomocy  i  wyróŜnia  się  opanowaniem,  spostrzegawczością  oraz
umiejętnością  szybkiego  podejmowania  optymalnych  decyzji.  Po  szybkim  rozeznaniu
zaistniałej sytuacji naleŜy przystąpić do jej opanowania przez:

−

podział zadań pomiędzy obecnych przy wypadku (wezwanie pogotowia ratunkowego lub
lekarza, zawiadomienie prokuratury, zatrzymanie ruchu ulicznego, zastosowanie rygorów
wobec otoczenia i gapiów przeszkadzających w prowadzeniu akcji ratunkowej,
zorganizowanie transportu, itp.),

−

usunięcie poszkodowanego z miejsca wypadku, jeŜeli pozostawienie go grozi dalszym
niebezpieczeństwom,

−

przerwanie działanie czynnika, który spowodował wypadek i w dalszym ciągu stwarza
niebezpieczeństwo (np. wyłączenie dopływu prądu elektrycznego),

−

sprowadzenie leków z apteczki, która powinna być na terenie zakładu, stałe sprawdzana
i uzupełniana,

−

delikatne i rozwaŜne obejrzenie poszkodowanego w celu stwierdzenia czy oddycha, czy
nie ma krwotoku, czy jest przytomny i czy z jego ust nie wydziela się jakiś
charakterystyczny zapach, który mógłby naprowadzić fachowy personel zespołu pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

doraźnej na ewentualną przyczynę, np. zatrucia; w razie stwierdzenia krwotoku podjęcie
działań zmierzających do jego opanowania.
W przypadku zapalenia się na poszkodowanym odzieŜy, gdy jego pierwszą odruchową

reakcją jest ucieczka nasilająca płomień, naleŜy go przewrócić na ziemię, owinąć płachtą lub
kocem i toczyć po ziemi w celu usunięcia spod płachty powietrza podtrzymującego palenie.
Osobie palącej nie wolno pozwolić na stanie, gdyŜ grozi to wetchnięciem ognia, dymu
i rozgrzanego powietrza.

Gdy stwierdzi się zaburzenia oddychania spowodowane obecnością ciała obecnego

w jamie  ustnej  lub  górnych  drogowych  oddechowych  (np.  śluz  zmieszany  z  krwią,  ziemią,
resztki pokarmowe, złamane zęby lub protezy)naleŜy je usunąć i udroŜnić oddychanie. NaleŜy
pamiętać, Ŝe w razie stwierdzenia zatrucia substancjami chemicznymi naleŜy pozostałe resztki
i  opakowani  zabezpieczyć  do  przeprowadzenia  analiz,  podobnie  w  wypadku  wymiotów  po
zatruciu  doustnym  naleŜy  zabezpieczyć  wymiociny  dla  przeprowadzenia  niezbędnych  badań
rozpoznawczych.

O ile zatrucie nastąpiło w zamkniętym pomieszczeniu, naleŜy poszkodowanego moŜliwie

najszybciej  wynieść  na  otwartą  przestrzeń  lub  do  pomieszczenia  dobrze  przewietrzonego.
W wypadku  zanieczyszczenia  odzieŜy  substancjami  trującymi  naleŜy  odzieŜ  zdjąć  przez
rozcięcie,  bowiem  ocieranie  się  odzieŜy  o  skórę  moŜe  powodować  jej  przekrwienie
o zwiększenie wchłaniania lub dodatkowe podraŜnienia uszkodzonych powłok.

Zabiegi ratownicze naleŜy przeprowadzić aŜ do chwili przybycia fachowej pomocy

lekarskiej.

Bardzo waŜną czynnością jest transport chorego lub rannego. Obejmuje on dwa okresy:

1) wyniesienie poszkodowanego z miejsca zagroŜenia,
2) przewiezienie do właściwej placówki słuŜby zdrowia.

Sposób przenoszenia lub przewoŜenia powinien być taki, aby nie wywołać dodatkowych

obraŜeń  i  pogorszenia  stanu  zdrowia  chorego.  Szczególnie  naleŜy  unikać  gwałtownych
wstrząsów.  Chorych  z  urazem  kręgosłupa  nie  wolno  ruszać  z  miejsca  wypadku  do  czasu
przybycia  fachowej  pomocy.  JeŜeli  jednak  zagraŜa  im  w  tym  miejscu  niebezpieczeństwo,
moŜna  ich  przenieść  jedynie  w  pozycji  wyprostowanej,  najlepiej  na  twardych  noszach,
szerokiej  desce  lub  wyjętych  zawiasach  z  drzwi.  Do  transportu  poszkodowanego  do  szpitala
słuŜyć  mogą  samochody  osobowe,  dostawcze,  cięŜarowe  a  czasem  i  pojazdy  konne.
Najwygodniejsze  są  karetki  sanitarne.  Nie  zawsze  jest  to  jednak  moŜliwe  i  obowiązkiem
ratownika jest wybranie najbardziej korzystnego, z dostępnych środków transportu.

Natychmiastowy i bardzo szybki przewóz chorego kaŜdym środkiem lokomocji powinien

nastąpić tylko przy:

−

cięŜkich obraŜeniach wewnętrznych z objawami krwotoku wewnętrznego,

−

zgniecenia klatki piersiowej wywołujących znaczne duszności,

−

mechanicznych przeszkodach w drogach oddechowych (np.: przedostanie się ciała
obcego do tchawicy),

−

zatruciach substancjami Ŝrącymi,

−

ugryzieniu przez Ŝmije,

−

oparzeniach i ranach oczu,

−

obfitych krwotokach tętniczych, których ratownik nie jest w stanie całkowicie opanować.
Prócz koniecznych zabiegów, wynikających z kaŜdego, konkretnego przypadku ratownik

musi przygotować samego chorego do transportu i polecić odpowiednie przygotowanie
pojazdu.

Do najczęstszych wypadków według danych statystycznych naleŜą: skaleczenia,

stłuczenia, złamania, zwichnięcia, oparzenia ciała i oczu, zaprószenia oczu, poraŜenia prądem
elektrycznym, zatrucia, odmroŜenia. Bardzo częstym zaburzeniem sprawności organizmu
niezaleŜnie od stanowiska pracy jest omdlenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Raną nazywamy przerwanie ciągłości tkanek. Pierwsza pomoc przy opatrywaniu

zranionego polega na:
a) zatrzymaniu krwotoku lub krwawienia,
b) zabezpieczenie rany przed zakaŜeniem.

Udzielenie pierwszej pomocy ogranicza się w wielu przypadkach do załoŜenia jałowego

opatrunku z gazy i zabandaŜowania.

JeŜeli rana jest zanieczyszczona, naleŜy spłukać ją obficie roztworem wody utlenionej.

Skórę wokół rany powinno odkazić się środkiem dezynfekcyjnym (np.: jodyna, sterinol,
roztwór gencjany), uwaŜając aby nie dostał się do rany.

Na rany głowy z uszkodzeniem kości czaszki opatrunek zakłada się luźno bez ucisku.

Przy głębokich ranach klatki piersiowej, gdy uszkodzone są płuca i wydostaje się powietrze,
na opatrunek jałowy zakłada się opatrunek uszczelniający (płat folii uszczelniony po brzegach
plastrem).

Przy otwartych ranach brzucha nakłada się jałowy opatrunek, następnie naleŜy ranę

obłoŜyć grubą warstwą gazy i lekko zabandaŜować. Nie wolno wprowadzić trzewi do jamy
brzusznej.

Chorego naleŜy ułoŜyć na plecach lub boku z nogami lekko zgiętymi w stawach

biodrowych i kolanach oraz wezwać natychmiast lekarza.

Przy ranach nie wolno:

−

przemywać powierzchni ran wodą,

−

usuwać z ran ciał obcych, skrzepów krwi, odłamków kostnych,

−

dotykać palcami powierzchni ran,

−

stosować opatrunków osobistych w uszkodzonym opakowaniu,

−

przy ranach drąŜących do jamy brzusznej podawać do picia jakichkolwiek płynów.
Przy zranieniu niewielkich naczyń krwionośnych, gdy upływ krwi jest niewielki,

mówimy  o  krwawieniu.  Zranienie  duŜych  naczyń  daje  gwałtowny,  duŜy  ubytek  krwi  i  to
nazywamy  krwotokiem.  JeŜeli  krew  wypływa  na  zewnątrz  ciał  mówimy  o  krwotoku
zewnętrznym,  a  przy  przedostaniu  się  krwi  do  jam  ciała  (brzusznej,  opłucnej,  czaszki)
o krwotoku wewnętrznym.

RozróŜniamy poza tym krwotoki tętnicze i Ŝylne, miąŜszowe i mieszane, w zaleŜności od

uszkodzonego naczynia krwionośnego.

Do tamowania krwotoku przystępujemy szybko, lecz spokojnie, gdyŜ niepokój i panika

udzielają się rannemu i otoczeniu, co utrudnia wykonywanie zabiegów ratowniczych.

Zatrzymanie krwotoku następuje poprzez:

−

ucisk palcami krwawiącego naczynia,

−

załoŜenie opatrunku uciskowego,

−

w wyjątkowych wypadkach złoŜenie opaski uciskowej.
Krwotok zewnętrzny moŜe być Ŝylny lub tętniczy. Krew wypływająca z Ŝyły jest ciemna

i wypływa nieprzerwanym strumieniem.

Krew wypływająca z tętnic jest koloru Ŝywo czerwonego i tryska rytmicznie w takt tętna.
Przy krwotoku z nosa chorego naleŜy:

−

połoŜyć chorego z głową uniesioną wyŜej niŜ tułów.

−

do nosa włoŜyć tamponik z gazy lub waty zwilŜonej 3% wodą utlenioną,

−

na nos i okolicę karku połoŜyć zimny okład, często go zmieniając.
Przy stłuczeniach dochodzi do uszkodzenia tkanek i powstania sińca. Pierwsza pomoc

polega  na  przyłoŜeniu  zimnych  okładów.  Gazę,  watę  lub  inny  czysty  materiał  moczymy
w wodzie o temperaturze pokojowej albo w płynie Burowa (1 tabletka altacetu na 1 szklankę
wody)  i  po  wyciśnięciu  przykładamy  na  miejsce  stłuczone  i  umocowujemy  bandaŜem  lub
chustą  trójkątną.  Przy  rozległych  i  silnych  stłuczeniach  moŜna  choremu  podać  środki
przeciwbólowe. (1–2 tabletek pabialginy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Złamanie to przerwanie ciągłości kości wskutek urazu.
Złamania dzielimy na zamknięte, kiedy uszkodzeniu ulega kość, a przy przesuwaniu się

odłamków kostnych mogą ulec przyległe tkanki, ale nie ulega uszkodzeniu skóra oraz
otwarte, przy których oprócz przerywania ciągłości kości występują uszkodzenia skóry
i mięśni.

Objawy złamania to:

−

ból w miejscu urazu oraz objawy ogólnego wstrząsu,

−

zniekształcenie okolicy złamania,

−

zupełne lub częściowe wyeliminowanie czynności kończyny.
Wszelkie czynności związane z udzielaniem pierwszej pomocy trzeba wykonywać

delikatnie, unikając ruchów złamaną częścią.

Zarówno przy złamaniach otwartych jak i zamkniętych, podstawową czynnością jest

unieruchomienie złamanej kończyny i podanie poszkodowanemu środków przeciwbólowych.
W razie złamania kości czaszki powinno się ostroŜnie chorego ułoŜyć, zapewniając
maksymalny spokój przy transporcie.

PoniewaŜ przy urazie czaszki dochodzi często do wymiotów, głowę chorego naleŜy

przechylić na bok.

W razie złamania kręgosłupa konieczne jest ułoŜenie chorego na twardym, równym

podłoŜu i szybko[przewieźć do szpitala. Przy złamaniu Ŝeber nakłada się na bolesną okolicę
szeroką warstwę przylepca- od mostka kręgosłupa, co ograniczy ruchomość oddechową.
Zamiast przylepca moŜna ciasno obandaŜować klatkę piersiową z podłoŜeniem utwardzającej
podściółki.

Przy złamaniach otwartych konieczne jest zabezpieczenie rany jałowym opatrunkiem.
Prawidłowe

unieruchomienie

złamanej

kończyny

chroni

przed

dodatkowym

uszkodzeniem  mięśni,  naczyń  krwionośnych  i  nerwów.  Wpływa  równieŜ  na  zmniejszenie
bólu.  Unieruchomienie  jest  prawidłowe,  jeŜeli  obejmuje  dwa  sąsiadujące  ze  złamaniem
stawy. Np. przy złamaniu kości przedramienia: staw nadgarstkowy i staw łokciowy, zaś przy
złamaniu  kości  podudzia:  staw  kolanowy  i  staw  skokowy.  Unieruchamiać  moŜna  w  róŜny
sposób.

W zasadzie przy złamaniach kończyn naleŜy uŜywać specjalnych szyn drucianych, tzw.

szyn Kramera.

Zwichnięcie jest to przemieszczenie powierzchni stawowych kości w obrębie jednego

stawu wskutek działania urazu mechanicznego, upadku na ziemię, itp. Objawami zwichnięcia
są:

−

przejmujący ból w stawie,

−

zniekształcenie okolicy zwichniętego stawu,

−

niemoŜność poruszania kończyną,
Pierwsza pomoc polega na przyłoŜeniu zimnego okładu na zwichnięty staw, a następnie

unieruchomienie go za pomocą szyny i opaski, najlepiej trójkątnej chusty oraz
odtransportowanie chorego do lekarza.

Nie wolno podejmować próby nastawienia zwichnięcia.
Oparzeniem nazywamy uszkodzenie tkanek mięsnych miękkich, głównie skóry i błon

luzowych, a przy oparzeniach głębszych takŜe tkanki podskórnej i mięśni, które powstaje na

skutek działania energii cieplnej, chemicznej, elektrycznej i energii promieniowania.

W zaleŜności od objawów wyróŜnia się trzy stopnie oparzeń:

−

pierwszy stopień charakteryzuje się silnym, piekącym bólem i zaczerwienieniem skóry,

−

drugi stopień charakteryzuje się tym, ze oprócz bólu i zaczerwienienia skóry, występują
pęcherze wypełnione przeźroczystym płynem tzw. płynem surowiczym,

−

trzeci stopień powoduje, Ŝe skóra i tkanka podskórna ulegają martwicy; tworzą się
białawe lub zwęglone strupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

We wszystkich przypadkach rozległych oparzeń i przy oparzeniach trzeciego stopnia

występują z reguły objawy wstrząsu.

Udzielając pierwszej pomocy przy oparzeniach naleŜy spełnić trzy zadania:

1)  zabezpieczyć powierzchnię oparzoną przed zakaŜeniem,
2)  zmniejszyć występujący ból,
3)  zapewnić poszkodowanemu moŜliwie szybko opiekę lekarską.

Przy oparzeniach pierwszego i drugiego stopnia stosujemy w zasadzie suchy opatrunek

jałowy  i  podajemy  doustnie  środki  przeciwbólowe.  MoŜna  jednak  przy  oparzeniach
pierwszego  stopnia  miejsca  oparzone  polewać  zimną  czystą  wodą  przez  kilkanaście  minut.
Podobnie  postępujemy  przy  oparzeniach  środkami  chemicznymi  rozpuszczalnym  w  wodzie.
Poszkodowanych  z  oparzeniami  drugiego  i  trzeciego  stopnia  naleŜy  szybko  odesłać  do
lekarza.

OdmroŜenie jest uszkodzeniem ciała spowodowanym działaniem niskiej temperatury.

RozróŜnia się trzy stopnie odmroŜenia ciała.

Przy pierwszym stopniu początkowo występuje palenie i kłucie, a następnie zblednięcie

miejsca odmroŜonego i zanik czucia. W tym czasie naleŜy moŜliwie najszybciej ostroŜnie
ogrzać odmroŜone miejsca przy pomocy kąpieli (poczynając od chłodnych do coraz
cieplejszych) lub delikatnego rozcierania suchą i czystą ręką.

Przy drugim stopniu miejsca odmroŜone są ciemno czerwone lub sine. Wytwarzają się

pęcherze  wypełnione  przezroczystym  lub  lekko  podbarwionym  krwią  płynem.  Miejsc  tych
nie  wolno  moczyć  ani  rozcierać,  nie  wolno  takŜe  usuwać  pęcherzy.  Chorego  po  ogrzaniu
naleŜy przewieźć do lekarza.

Przy trzecim stopniu odmroŜenia skóra jest obumarła, o zabarwieniu czerwono-sinym lub

fioletowym. Pęcherze oddzielają się, powyŜej miejsca odmroŜenia występuje ból. Chorego
naleŜy ogrzać, pokryć odmroŜenia jałowym opatrunkiem i odwieźć do szpitala.

Przy wszystkich stopniach odmroŜenia podajemy ciepłe płyny do picia, a przy drugim

i trzecim stopniu środki przeciwbólowe.

Urazy oka powodowane są najczęściej przez ciała obce lub teŜ w wyniku oparzeń

cieplnych i chemicznych.

Przy zranieniu gałki ocznej naleŜy natychmiast nałoŜyć na oko wyjałowiony opatrunek.

Wskazane jest równieŜ zakrycie opatrunkiem oka zdrowego. Następnie trzeba jak najszybciej
poszkodowanego przetransportować do lekarza.

W przypadku pryśnięcia w oko kwasu, ługu lub innej substancji Ŝrącej naleŜy:

−

rozerwać zaciśnięte powieki (kciukiem i placem wskazującym),

−

na oba oczy nałoŜyć opatrunek ochronny,

−

chorego natychmiast przekazać do lekarza specjalisty.

Postępowanie przy usuwaniu ciał obcych tkwiących pod powieką górną lub dolną

Ciało obce tkwiące pod górną powieką usuwamy po odwróceniu powieki, za pomocą

wilgotnej waty nawiniętej na szklaną pałeczkę, a w braku tego zwilŜonym roŜkiem czystej
chusteczki.

JeŜeli obce ciało tkwi pod dolną powieką poleca się poszkodowanemu patrzeć ku górze,

a samemu ujmuje się rzęsy dolnej powieki lewą ręka i odciąga do dołu. Ciało obce moŜna
usunąć spod powieki takŜe przemywając oko strumieniem wody, rumianku lub roztworem
kwasu bornego.

Postępowanie w przypadkach poraŜenia prądem elektrycznym

Podstawowym zadaniem jest odłączenie raŜonego od działania prądu, w większości

przypadków jest to moŜliwe przez wyłączenie dopływu prądu wyłącznikami lub o prostu
przez wykręcenie bezpieczników (pamiętać naleŜy jednak o bezpieczeństwie poraŜonego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jeŜeli  znajduje  się  na  wysokości).  Czasem  dostęp  do  wyłączników  jest  utrudniony,
a  sprowadzenie  odpowiedniej  osoby  wymagałoby  zbyt  długiego  czasu.  W  takim  przypadku
naleŜy  raŜonego  odciągnąć  spod  napięcia.  JeŜeli  nie  dysponuje  się  sprzętem  specjalnym
naleŜy  zabezpieczyć  w  inny  sposób:  na  ręce  nałoŜyć  suche  rękawice  lub  owinąć  suchymi
ręcznikami,  odzieŜą,  stanąć  na  desce  bez  gwoździ  i  przy  pomocy  kawałka  drewna  (Ŝerdzi)
usunąć  raŜonego  spod  działania  prądu.  Po  odciągnięciu  poraŜonego  spod  napięcia  naleŜy
szybko ocenić jego stan i przystąpić natychmiast do wykonywania czynności ratowniczych.

JeŜeli poszkodowany jest w stanie omdlenia, ale oddycha- rozluźniamy odzieŜ

utrudniającą  oddychanie,  udostępniamy  dopływ  świeŜego  powietrza.  JeŜeli  raniony  nie
oddycha  natychmiast  przystępujemy  do  reanimacji.  Sztuczne  oddychanie  i  masaŜ  serca
stosujemy  do  momentu  powrotu  oddechu,  a  jeŜeli  oddech  samoistnie  nie  wraca  –  do  chwili
przybycia lekarza.

JeŜeli chory odzyskał przytomność, naleŜy go wygodnie ułoŜyć, ciepło okryć, podać

ciepłe napoje i odtransportować do szpitala.

Postępowanie przy zatruciach chemicznych

rodki chemiczne mogą działać w róŜny sposób na organizm człowieka. Istotne

znaczenie ma sposób przenikania (droga wchłaniania) trucizn.

WyróŜniamy trzy główne drogi wchłaniania trucizn:

−

przez drogi oddechowe,

−

przez przewód pokarmowy,

−

przez skórę.
Szybkie i właściwe udzielenie pierwszej pomocy decyduje bardzo często o losie chorego,

tzn. o jego zdrowiu lub Ŝyciu. Udzielając pierwszej pomocy przy zatruciach naleŜy pamiętać
o następujących podstawowych zasadach:
1)  dąŜyć do jak najszybszego usunięcia trucizny z organizmu,
2)  stosować takie metody, które nie zaszkodzą choremu,
3)  zapewnić choremu jak najszybszą pomoc lekarską,
4)  w  miarę  moŜliwości  zabezpieczyć  resztki  trucizny  lub  udzielić  informacji  lekarzowi

o rodzaju substancji trującej i okolicznościach zatrucia.
Przy zatruciach droga oddechową:

−

usuwamy chorego z miejsca zatrucia wynosząc go na świeŜe powietrze lub do
przewietrzonego pomieszczenia,

−

rozluźniamy odzieŜ,

−

zdejmujemy odzieŜ jeŜeli jest zanieczyszczona środkami trującymi,

−

zapewniamy poszkodowanemu bezwzględny spokój,

−

okrywamy chorego, nawet w porze letniej, kocami lub odzieŜą,

−

przy utracie przytomności sprawdzamy droŜność jamy ustnej lub nosa,

−

stosujemy sztuczne oddychanie, jeŜeli nastąpiło osłabienie lub zatrzymanie oddechu,
a nie ma do tego przeciwwskazań,

−

w przypadku wystąpienia drgawek chronimy chorego przed dodatkowymi urazami:
między zębami wkładamy owiniętą gazą lub chustką trzonek łyŜki lub inny przedmiot,
aby uniemoŜliwić przegryzanie języka.
Przy zatruciach drogą pokarmową:

−

usuwamy truciznę z Ŝołądka przez wywołanie wymiotów,

−

układamy chorego w taki sposób aby głowę miał ułoŜoną niŜej niŜ tułów, a twarz
zwrócona na bok i do dołu,

−

po ustąpieniu wymiotów podajemy ogólne odtrutki,

−

pierwsze wymiociny zbieramy i przekazujemy lekarzowi, co moŜe ułatwić dalsze
leczenie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przekazujemy chorego pod opiekę lekarską.
Przy zatruciach powstających przez skaŜenie skóry:

−

rozbieramy zatrutego,

−

zmywamy skórę strumieniem wody o temperaturze pokojowej,

−

jeŜeli substancja chemiczna miała właściwości Ŝrące, miejsca oparzone po spłukaniu
zakrywamy jałową gazą,

−

przekazujemy chorego pod opiekę lekarską.

Sztuczne oddychanie

Sztuczne oddychanie stosuje się w przypadkach, w których oddychanie zatrzymało się na

skutek  przerwania  dopływu  powietrza  albo  z  powodu  zaburzeń  ośrodków  regulacji
oddychania  odróŜnia  się  oddychanie  zaburzone  (niepełne),  dające  zmniejszoną  wentylacje
płuc.  Niedostateczne  usuwanie  dwutlenku  węgla  z  organizmu  stanowi  zagroŜenie  dla  Ŝycia,
poniewaŜ  powoduje  poraŜenie  ośrodka  oddechowego;  dopiero  na  drugim  miejscu  jest
wymieniany niedobór tlenu.

Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania naleŜy sprawdzić droŜność dróg

oddechowych, która moŜe być niepełna lub przerwana – np. przez resztki pokarmowe, śluz
zmieszany z krwią, skrzepy krwi, ziemię, połamane protezy lub zęby, itp.

Nie wolno podejmować sztucznego oddychania przed usunięciem ciał obcych z dróg

oddechowych, gdyŜ moŜna pogorszyć stan chorego przez wtłoczenie ich głębiej do tchawicy
i  drzewa  oskrzelowego.  Nie  spełnia  równieŜ  oczekiwań  podawanie  tlenu,  gdy  brak  jest
ruchów  oddechowych,  poniewaŜ  nie  polepsza  to  usuwania  dwutlenku  węgla  ani  nie  natlenia
chorego  (bez  wentylacji  płuc  tlen  nie  dociera  do  pęcherzyków  płucnych).  Podawanie  tlenu
uspakaja  jedynie  ratującego,  który  mniema,  Ŝe  postępuje  prawidłowo,  podczas  gdy
praktycznie ratowany nie uzyskuje pomocy i stan jego zdrowia się pogarsza.

Wspomaganie oddychania jest trudniejsze w wykonaniu, poniewaŜ wymaga

skoordynowania ruchów wspomagających z rytmem oddechowym chorego. Oddychanie
sztuczne (kontrolowane) naleŜy wykonywać rytmicznie z częstotliwością 14 do 18 na minutę.

Najłatwiejszą i praktycznie najskuteczniejszą metodą sztucznej wentylacji jest metoda

„usta-usta” polegająca na wdmuchiwaniu powietrza ratującego do płuc ratowanego. Przy tej
metodzie postępowanie jest następujące:

−

chorego układa się na plecach, na twardym podłoŜu; naleŜy sprawdzić droŜność dróg
oddechowych,

−

klęka się za głową chorego, bardziej z lewej strony,

−

głowę chorego naleŜy odchylić mocno do tyłu podtrzymując Ŝuchwę,

−

wciąga się powietrze (wdech ratującego powinien być nieco głębszy, niŜ normalnie)
i obejmuje szczelnie własnymi ustami usta chorego,

−

wdmuchuje się powietrze dość silnie do ust chorego,

−

w trakcie wdmuchiwania powietrza, palcami wolnej ręki naleŜy zacisnąć nos; zapobiega
to przedostawaniu się powietrza na zewnątrz,

−

po wdmuchnięciu powietrza naleŜy odjąć usta od ust chorego, sztuczne oddychanie
wolno przerwać dopiero wtedy gdy chory zacznie samoistnie regularnie oddychać lub po
przybyciu lekarza.
Odmianą metody „usta-usta” jest „usta-nos”; dająca jednak mniejsze nadciśnienie

powietrza w gardle dzięki oporom w przewodach nosowych ratowanego.

Inne sposoby sztucznego oddychania polegają na wywoływaniu oddechów przez

uciskanie klatki piersiowej, na przesuwaniu się przepony pod wpływem nacisku trzewi, itp.
ś

adna z nich nie zapewnia jednak wentylacji wystarczającej dla Ŝycia. Z tego powodu jedynie

metoda „usta-usta” nadają się do szerokiego rozpowszechnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postępowanie w przypadku zatrzymania pracy serca

Gdy ustali się zatrzymanie akcji serca (które jest zawsze bezpośrednią przyczyną śmierci)

naleŜy  bezzwłocznie  przystąpić  do  pośredniego  masaŜu  serca  i  wentylacji  płuc  metodą
sztucznego odpychania. Śmierć poprzedzona jest okresem umierania, który trwa róŜnie długo,
od kilkunastu sekund do całych dni. WyróŜnia się w nim dwa okresy: okres zaniku czynności,
przy  końcu,  którego  ustaje  czynność  układu  krąŜenia  i  oddychania  (co  daje  podstawy  do
klinicznego  rozpoznania  zgonu)  oraz  występujący  po  nim,  trwający  ok.3  minuty  tzw.  okres
ś

mierci klinicznej, w którym objawy śmierci nie zostały jeszcze ostatecznie utrwalone

i  w  odpowiednich  warunkach  mogą  być  odwrócone  przy  pomocy  metod  oŜywiania
(reanimacji).  Pobudzanie  serca  do  pracy  jest  celowe  w  wypadkach,  gdy  jego  zatrzymanie
spowodowane  zostało  gwałtownymi  bodźcami  uszkadzającymi-  jak  np.  raŜenie  piorunem,
zwał  mięśnia  sercowego  albo  nagle  powstałymi  zaburzeniami  ustrojowymi  dającymi  się
odwrócić lub usunąć (np. krwotok).

Dla wykonania pośredniego masaŜu serca ratowanego naleŜy umieścić na twardym

podłoŜu, nisko, tak aby moŜliwie było uciskanie klatki piersiowej rękami, co powoduje
uciskanie serce pomiędzy mostkiem a kręgosłupem. Jedną dłoń układa się w 1/3 dolnej jego
części, drugą rękę kładzie się na krzyŜ na pierwszej. Tak ułoŜonymi rękami, przy kończynach
wyprostowanych w stawach łokciowych, wykonuje się krótkie energiczne pchnięcia
wywołujące obniŜenie poziomu mostka o 3,4–4 cm, w rytmie 70–80 pchnięć na minutę.

Równocześnie drugi ratownik powinien stosować sztuczne oddychanie (gdy nie ma

drugiego  ratownika  to  po  kaŜdych  8  pchnięciach  rękami  ten  sam  ratownik  powinien
wykonywać  dwa  wdmuchnięcia  do  płuc  ratowanego).  Dla  sprawdzenia  skuteczności  masaŜu
powinno  się  sprawdzić  czy  pod  wpływem  pchnięć  rękami  wyczuwa  się  tętno  na  obwodzie
(w duŜych tętnicach).

Omdlenia

Omdlenie jest spowodowane przemijającym niedokrwieniem mózgu, które powoduje

utratę  przytomności.  MoŜe  wystąpić  u  ozdrowieńców,  w  stanie  głodu,  w  zmęczeniu,  pod
wpływem  strachu  i  bólu.  Omdlałego  naleŜy  wygodnie  ułoŜyć,  zapewnić  dostęp  świeŜego
powietrza,  rozluźnić  krepujące  części.  Omdlenie  występuje  najczęściej  w  pozycji  stojącej
i bywa zazwyczaj poprzedzone odczuciem osłabienia, poceniem się, zblednięciem.

Przy padaniu omdlały moŜe doznać obraŜeń cielesnych (od znajdujących się obok

przedmiotów  oraz  gwałtownego  zetknięcia  z  podłoŜem),  które  naleŜy  zabezpieczyć
ewentualnie  opatrunkiem.  Zazwyczaj  w  pozycji  leŜącej  omdlały  szybko  odzyskuje
przytomność,  nie  powinien  jednak  natychmiast  wstawać,  poniewaŜ  omdlenie  moŜe  być
jednym z objawów powaŜniejszego schorzenia.

Osobie nieprzytomnej nie wolno podawać Ŝadnych płynów do picia, gdyŜ moŜe się

zachłysnąć.

Udar cieplny i słoneczny

Udar cieplny spowodowany jest przegrzaniem ustroju przy zwiększonym wytwarzaniu

ciepła  wewnątrz  organizmu  i  utrudnionym  jego  oddychaniu,  lub  przy  nadmiernym  dopływie
ciepła  z  zewnątrz,  bądź  działaniu  promieni  podczerwonych.  Początkowo  występuje
osłabienie,  poty,  bóle  i  zawroty  głowy,  mdłości,  silne  pragnienie.  W  miarę  upływu  czasu
objawy  nasilają  się.  Występuje  niepokój,  wymioty,  zamroczenie  świadomości,  drgawki,
nierówny oddech i tętno. Wysychanie skóry, znaczne podwyŜszona ciepłota ciała.

O ile w porę nie udzieli się właściwej pomocy następuje śmierć na skutek poraŜenia

ośrodka oddechowego i niewydolności krąŜenia. Udar słoneczny powoduje pod wpływem
nadmiernego nasłonecznienia- szczególnie głowy i karku. W ogólnym obrazie podobny jest
do udaru cieplnego, dodatkowo występują zmiany w oponach mózgowych ze skłonnością do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obrzęku  mózgu.  Ratując  chorych  naleŜy  starać  się  szybko  usunąć  szkodliwe  działanie
poparzenia  organizmu.  W  tym  celu  naleŜy  ich  umieszczać  w  miejscu  chłodnym,
zaciemnionym  i  przewiewnym,  rozebrać  (lub  porozcinać  ubranie),  na  głowę  przykładać
wilgotne  chłodne  okłady  lub  lód,  a  całe  ciało  zawijać  w  wilgotne  prześcieradła  lub  nacierać
lodem  aŜ  do  uzyskania  spadku  ciepłoty  do  ok.  38ºC.  Do  picia  (tylko  chorym  przytomnym)
podaje się chłodne napoje. Przy zaburzeniach oddychania naleŜy zastosować wspomaganie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co oznacza termin BHP?
2.  Jakie są obowiązki pracodawcy w dziedzinie BHP?
3.  Jakie są obowiązki pracownika w dziedzinie BHP?
4.  Co to jest ryzyko zawodowe i jak je ograniczamy?
5.  Rodzaje nadzoru nad warunkami pracy?
6.  Jakie znasz organy nadzoru nad warunkami pracy?
7.  Jakie znasz niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy?
8.  Co to są profilaktyczne badania lekarskie?
9.  Jakie znasz rodzaje wypadków?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonywanie sztucznego oddychania na fantomie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić prace koleŜanki /kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleŜankami/kolegami.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

Zakładanie opatrunków osłaniających oraz unieruchamiających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zebrać potrzebne materiały i przybory do ćwiczenia,
2)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy,
3)  zebrać informacje na temat bandaŜowania rany ręki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  zaplanuj kolejność opatrywania rany,
5)  uzgodnić z nauczycielem poprawność zaplanowanych czynności,
6)  wykonać zadanie opatrywania ręki,
7)  przeanalizować ćwiczenie, co zostało prawidłowo wykonane, a co naleŜy zmienić,
8)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcje opatrywania ran,

−

apteczka z pełnym wyposaŜeniem.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?

2) posłuŜyć się Kodeksem pracy?

3) wymienić obowiązki pracownika?

4) wymienić rodzaje odpowiedzialności za naruszanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy?

5) postąpić w przypadku złamania i zwichnięcia?

wymienić środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ roboczą
i obuwie przysługujące na twoim stanowisku pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.2.1. Materiał nauczania

Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna

lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, Ŝar lub iskry, występuje
niebezpieczeństwo poŜaru

ZagroŜenie ogniowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−

jest duŜe nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samo nagrzewania się materiałów,

−

uŜywane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją moŜliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposaŜenia od elementów oświetlenia
(Ŝarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostroŜności w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z regułami chemicznymi. PoniewaŜ spalanie jest

reakcją chemiczną, aby zachodziło spalanie musi być odpowiednie stęŜenie składników
w mieszance palnej. Spalanie moŜe zachodzić przy spełnieniu czterech warunków:

−

obecności paliwa,

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Ochrona przeciwpoŜarowa polega głównie na zapobieganiu poŜarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych. Ochrona przeciwpoŜarowa to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia przed poŜarem.

Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpoŜarowej ustalają przepisy ustawy

o ochronie przeciwpoŜarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych
w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
przepisy techniczno-budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne
ś

rodków zabezpieczenia przeciwpoŜarowego, a takŜe inne przepisy szczególne. Dla ochrony

zdrowia i Ŝycia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpoŜarowe budynków.

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie

czynności, które mogą spowodować poŜar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1) uŜywanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:

−

w strefie zagroŜenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych poŜarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub uŜytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) garaŜowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeŜeli nie opróŜniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

3) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej  niŜ  5  m  od  obiektu,  przyległego  do  niego  składowiska  lub  placu  składowego
z  materiałami  palnymi,  przy  czym  jest  dopuszczalne  wykonywanie  tych  czynności  na
dachach  o  konstrukcji  i  pokryciu  niepalnym  w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeŜeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

4) wysypywanie gorącego popiołu i ŜuŜla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umoŜliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

5) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niŜ 0,5 m od

urządzeń

i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury
przekraczającej 100°C.
Grupy poŜarów:

A poŜary ciał stałych (drewno, papier, węgiel, tworzywa),
B poŜary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek wysokiej temperatury

(benzyna, nafta, oraz jej pochodne, alkohole, aceton, parafina, pak, lakiery),

C poŜary gazów (metan, butan, acetylen, propan),
D poŜary metali (magnez, sód, potas, elektron, lit),
E

poŜary grupy A-D występujące w zasięgu urządzeń elektrycznych znajdujących się pod
napięciem.
Do gaszenia kaŜdego z nich naleŜy uŜywać odpowiednich środków gaśniczych:

−

do grupy A – woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla,

−

do grupy B – piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon,

−

do grupy C – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon,

−

do grupy D – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.
NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe przy uŜyciu gaśnic (Ŝadnego typu) nie moŜna gasić płonących

na ludziach ubrań ze względy na bardzo niską temperaturę środka gaśniczego (naleŜy to robić
przy uŜyciu koca gaśniczego), obowiązuje równieŜ całkowity zakaz gaszenia wodą lub
gaśnicami pianowymi urządzeń pod napięciem (grozi to poraŜeniem prądem), metali oraz
karbidu. Przy uŜyciu wody nie naleŜy gasić równieŜ tłuszczy, paliw oraz olejów.

Ciała stałe palą się ogniem powierzchniowym. Ogień zwęgla stopniowo części stałe,

które  kruszeją  i  odpadają,  odsłaniając  dalsze  części  materiału.  Palą  się  one  płomieniem,
poniewaŜ pod wpływem ciepła wydzielają gazy palne. Ciecze palne palą się równieŜ ogniem
powierzchniowym.  Zewnętrzna  warstwa  cieczy,  nagrzewając  się,  paruje  i  spala  się
intensywnie,  co  powoduje  coraz  silniejsze  nagrzewanie  i  parowanie  dalszych  warstw cieczy.
Gazy  palne  spalają  się  intensywnie  w  całej  objętości.  Są  bardzo  niebezpieczne  szczególnie
wtedy,  gdy  przed  spalaniem  wymieszają  się  w  pomieszczeniu  w  odpowiedniej  proporcji
z powietrzem (tlenem) i zostaną pod – palone.

W tym momencie następuje wybuch, który moŜe dokonać powaŜnych zniszczeń

w budynku, a nawet jego okolicach.

Środki gaśnicze

rodki gaśnicze stosuje się zaleŜnie od rodzaju poŜaru, tzn. Ŝe nie kaŜdy środek jest

przydatny do gaszenia kaŜdego poŜaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
moŜna go podsycić, spowodować większe straty, odnieść cięŜkie obraŜenia.
Jednym ze środków gaśniczych jest:
1) Woda oraz wodne roztwory środków zwilŜających.

Te ostatnie charakteryzują się większymi zdolnościami penetracyjnymi materiałów
o szczególnie rozwiniętej powierzchni, np. słomy, siana, pyłu drzewnego lub węglowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Woda  jest  całkowicie  niepalna,  pobiera  z  palącego  się  ciała  ogromne  ilości  ciepła,
oziębiając  palące  się  ciało  do  temperatury  uniemoŜliwiającej  dalsze  palenie  się.
W zetknięciu  się  z  ogniem  zamienia  się  w  parę  wodną,  która  wypiera  z  ogniska  poŜaru
powietrze  (tlen),  hamując  proces  palenia  się.  Ponadto  woda  stosowana  pod  ciśnieniem
mechanicznie  zbija  płomienie.  W  określonych  przypadkach  uŜycie  wody  jest  nie
wskazane, poniewaŜ zetknięcie się z nią np. sodu, potasu, karbidu powoduje wydzielanie
się  z  nich  gazów  palnych,  a  wapna  palonego  –  wzrost  jego  temperatury,  co  równieŜ
przyczynia  się  do  rozszerzenia  poŜaru.  Woda  nie  moŜna  gasić  płynów  łatwo  palnych
lŜejszych  od  wody,  poniewaŜ  opada  ona  na  dno,  powodując  przelanie  lub  rozbryzgi
palącej  się  substancji.  Wodą  nie  wolno  gasić instalacji elektrycznych pod napięciem, bo
woda przewodzi prąd, który moŜe porazić ludzi obsługujących prądownicę. Niewskazane
jest  stosowanie  wody  do  gaszenia  ciał  palących  się  w  postaci  Ŝaru  o  wysokiej
temperaturze,  poniewaŜ  jej  uŜycie  powoduje  rozrzut  ogniska  poŜaru  i  wytwarza  silnie
wybuchową  mieszaninę  (gaz  piorunujący).  RównieŜ  niekorzystne  jest  oziębianie  wodą
nagrzanych  maszyn  lub  Ŝelaznych  konstrukcji,  które  mogą  ulec  deformacji,  powodując
m.in. zawalenie się stropów.

2) Piasek.

Właściwości piasku polegają na odcinaniu dostępu powietrza od ogniska poŜaru,
zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz zapobieganiu rozpryskom.
Nadaje się on głównie do gaszenia niewielkich zarzewi ognia małych bomb zapalających.
Nie naleŜy stosować go do gaszenia płynów łatwopalnych w zbiornikach, maszyn
aparatury precyzyjnej.

3) Piana gaśnicza.

Pianę  wytwarza  się  mechanicznie  przez  zmieszanie  wody  ze  środkiem  pianotwórczym
i powietrzem  albo  w  wyniku  rekcji  chemicznej  przebiegającej  pomiędzy  wodnymi
roztworami środków zasadowych z kwasami. Właściwości gaśnicze polegają na działaniu
tłumiącym  i  izolującym  palące  się  ciało  od  powietrza  oraz  działaniu  chłodzącym,
poniewaŜ piana zawiera dość duŜy procent wody.

4) Dwutlenek węgla.

Właściwości  gaśnicze  tego  środka  polegają  na  oziębianiu  palącego  się  ciała
i odizolowaniu go od powietrza. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów
poŜaru,  szczególnie  cieczy  palnych  (farb,  lakierów,  rozpuszczalników)  i  gazów,
poniewaŜ nie zwilŜa gaszonych materiałów.
Dwutlenek  węgla  nie  przewodzi  prądu  elektrycznego,  moŜe  więc  być  uŜyty  do  gaszenia
instalacji  elektrycznych  pod  napięciem.  Nie  powoduje  on  Ŝadnych  zniszczeń  materiału
palnego.

5) Proszki gaśnicze.

Są  to  drobno  zmielone  niepalne  sole  nieorganiczne.  Nadają  się  do  gaszenia  materiałów
palących  się  w  wysokiej  temperaturze  płynów  łatwo  palnych,  substancji  gazowych
i metali  lekkich.  MoŜna  je  stosować  do  gaszenia  instalacji  elektrycznych  pod  napięciem
(kabli,  muf,  tablic  rozdzielczych)  i  poŜarów  w  archiwach,  bibliotekach,  muzeach,
poniewaŜ nie powodują zniszczeń.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Istnieje róŜnorodny sprzęt gaśniczy zwany podręcznym, który jest prosty w budowie

i łatwy w obsłudze. Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się: gaśnice, koce gaśnicze,
tłumiące, beczki z wodą, wiadra, skrzynie z piaskiem, łopaty, kilofy, siekiery, bosaki,
drabiny.

Do gaszenia poŜarów wykorzystuje się zewnętrzne hydranty i krany czerpalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do gaszenia silników spalinowych i elektrycznych, płynów łatwo palnych w małych

naczyniach, poŜarów małych przedmiotów lub powierzchni słuŜą koce gaśnicze.

Koce gaśnicze są to niewielkie płachty (około 2 m²) wykonane z tkaniny niepalnej, np.

z  włókna  szklanego.  Ich  działanie  gaśnicze  polega  na  odcięciu  dopływu  powietrza  do
palącego  się  przedmiotu.  Koc  narzuca się na małe źródło ognia (o powierzchni nie większej
niŜ  1  m²),  tłumiąc  ogień.  Koc  gaśniczy  w  futerale  wiesza  się  na  ścianie  wewnętrznej
pomieszczenia (korytarza) w widocznym miejscu. MoŜe on być uŜywany wielokrotnie.

Do gaszenia (tłumienia) iskier i Ŝagwi przenoszonych przez wiatr na obejścia i dachy

słuŜą  tłumice.  Są  to  płaskie  miotły  wiklinowe,  obszyte  wsiąkliwą  tkaniną  i  osadzone  na
długich  drąŜkach.  Tłumice  zamacza  się  w  wiadrach  z  woda  i  uderza  nimi  w  miejsca,  gdzie
spadły iskry lub, z których wydobywa się płomień.

Pomocniczą rolę w gaszeniu poŜaru odgrywają bosaki, topory, siekiery, kilofy, łomy,

łopaty, szufle. Zalicza się je do tzw. sprzętu burzącego. SłuŜy on do utorowania dostępu do
ognisk poŜaru, usuwania elementów konstrukcyjnych i surowców łatwo palnych,
odgruzowania, itp. Jego zastosowanie i sposoby posługiwania się nim są powszechnie znane.

Podręczny sprzęt gaśniczy to narzędzia i urządzenia przenośne, słuŜące do gaszenia

i tłumienia poŜarów w zarodku. Na klatkach schodowych wielu większych budynków są
zainstalowane na rurach wodociągowych zawory umoŜliwiające pobór wody w wypadku
poŜaru. W szalkach, którymi są obudowane, znajdują się węŜe poŜarnicze i prądownicę.

Są to hydranty wewnętrzne. W razie poŜaru, tam gdzie moŜna stosować wódę jako

rodek gaśniczy, naleŜy po otworzeniu szafki uchwycić prądownicę, rozwinąć odcinek węza,

odkręcić  zawór  i  skierować  strumień  wody  na  ognisko  poŜaru.  Podobna  role  mogą  odegrać
krany  czerpalne  przeznaczone  do  celów  gospodarczych  i  sanitarnych.  Niezbędne  jest  jednak
wcześniejsze  przygotowanie  odpowiedniej  nakrętki  z  gwintem,  nasadzenie  na  jej  drugim
końcu  węŜa  o  długości  10–15  m  zakończonego  prądowniczką.  WąŜ  ten  powinien  wisieć  na
wieszaku  obok  kranu.  pobliŜu  większych  budynków  i  w  zakładach  pracy  znajdują  się
hydranty  zewnętrzne  zapewniające  w  razie  poŜaru  pobór  wody  przez  jednostki  straŜy
poŜarnej.

Gaśnice słuŜą do gaszenia poŜarów w pierwszej fazie ich rozwoju.
Napełnione są substancjami gaśniczymi, które po uruchomieniu gaśnicy są wyrzucane

pod ciśnieniem w postaci strumienia. W zaleŜności od środków gaśniczych, które zawierają
dzielimy je na: pianowe, śniegowe i proszkowe

W Polskich Normach zawarte są miedzy innymi następujące określenia:
Gaśnica – urządzenie zawierające środek gaśniczy, który na skutek działania ciśnienia

wewnętrznego moŜe być wyrzucony i skierowany na poŜar. Ciśnienie wewnętrzne moŜe być
ciśnieniem zakumulowanym (występującym stale) lub uzyskiwanym w wyniku uwolnienia
gazu pomocniczego.

Gaśnica przenośna – gaśnica przenoszona i uruchomiona ręcznie; masa gaśnicy

przenośnej,  gotowej  do  uŜycia  nie  powinna  przekroczyć  20  kg.  Warto  tutaj  wspomnieć
o postanowieniu  przejściowym,  które  do  dnia  31  grudnia  1995  roku  dopuszczało  na  terenie
naszego  kraju  stosowanie  gaśnic  śniegowych  CO

o masie całkowitej 23 kg, co wiązało się

z okresem  przechodzenia  od  gaśnic  śniegowych  GS-6X  do  GS-5X  (czyli  na  zastępowaniu
gaśnic  śniegowych  koloru  srebrnego  z  zaworem  pokrętnym  gaśnicami  śniegowymi  koloru
czerwonego z zaworem szybkootwieralnym).

Gaśnica przewoźna – gaśnica skonstruowana tak, aby mogła być transportowana

i obsługiwana ręcznie, o masie całkowitej większej niŜ 20 kg Gaśnica przewoźna zwykle
montowana jest na kołach.

rodek gaśniczy – substancja zawarta w gaśnicy, powodująca gaszenie poŜaru.

Czas działania gaśnicy – czas, w którym przy całkowicie otwartych zaworach środek

gaśniczy wypływa z gaśnicy w sposób ciągły i z właściwą skutecznością gaśniczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wymogi dotyczące czasu działania gaśnic [opracowanie własne]

Wielkość napełnienia [kg] lub [dm

Czas działania minimum [s]

do 3

powyŜej 3 do 6

powyŜej 6 do 10

powyŜej 10

NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe czas działania gaśnic stosowanych najczęściej, czyli tych

o masie środka gaśniczego do 6 kg, jest bardzo krótki i zgodnie z wymogami PN waha się od
6 do 9 sekund. Jednak mimo krótkiego czasu działania gaśnic, kaŜda gaśnica posiadająca atest
gwarantuje skuteczność działania gaśniczego dla odpowiednich poŜarów testowych. Polskie
Normy wyróŜniają w zaleŜności od zawartego w gaśnicy środka gaśniczego następujące typy
gaśnic:

−

gaśnice wodne z dodatkami,

−

gaśnice pianowe,

−

gaśnice proszkowe,

−

gaśnice śniegowe CO

−

gaśnice wodne.
Kolor zbiornika ze środkiem gaśniczym powinien być czerwony, a na jego powierzchni

powinny  znajdować  się  pola  opisowe  przylegające  do  siebie,  umiejscowione  na  etykiecie
z obramowaniem  lub  wykonane  w  postaci  nadruku.  Pola  opisowe  powinny  być  tak
umiejscowione,  aby  moŜna  było  je  odczytać  takŜe  wtedy,  gdy  gaśnica  znajduje  się  na
wieszaku. W polach opisowych powinny znajdować się następujące informacje:

Pole opisowe 1:

−

wyraz „Gaśnica”,

−

typ i wielkość znamionową napełnienia gaśnicy,

−

dane dotyczące skuteczności gaśniczej.
Pole opisowe 2:

−

instrukcje obsługi w postaci jednego lub kilku rysunków,

−

piktogramy grup poŜarów, do gaszenia których przeznaczona jest gaśnica.
Pole opisowe 3:

−

ostrzeŜenia  dotyczące  zagroŜeń  związanych  z  toksycznością  i  gaszeniem  przedmiotów
będących pod napięciem elektrycznym,
Pole opisowe 4:

−

informacja, Ŝe gaśnica po kaŜdym uruchomieniu powinna być napełniona,

−

informacja, Ŝe gaśnica powinna być regularnie kontrolowana (moŜna podać czasookres
kontroli),

−

informacja  o  zastosowanym  środku  gaśniczym,  a  w  szczególności  informacje
o  zastosowanych  dodatkach  i  ich  zawartości  procentowej  w  gaśnicach  ze  środkiem
gaśniczym na bazie wody,

−

informacja o czynniku napędowym (jeŜeli jest zastosowany),

−

numer lub znak certyfikatu krajowego,

−

oznaczenie gaśnicy stosowane przez producenta,

−

temperatury graniczne,

−

jeŜeli jest wymagana, to takŜe informacja o odporności na zamarzanie.
Pole opisowe 5:

−

nazwa i adres odpowiedzialnego za gaśnicę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Widok przykładowej etykiety opisującej gaśnicę [opracowanie własne]

W dowolnym miejscu na gaśnicy naleŜy nanieść jej rok produkcji. Polskie Normy

dopuszczają umieszczenie pola opisowego 4 w innym miejscu niŜ pola opisowe 1, 2, 3 i 5,
nawet w taki sposób, aby było niewidoczne podczas zawieszenia gaśnicy na wieszaki.

Charakterystyka gaśnic

Gaśnica pianowa jest to zbiornik cylindryczny. W którym znajduje się wodny roztwór

rodka pianotwórczego oraz zbiornik z gazem napędowym zaopatrzony w zbijak, węŜyk

zakończony  prądownicę  zamykaną.  Po  dostarczeniu  gaśnicy  w  pobliŜe  poŜaru  zrywamy
plombę  zabezpieczającą,  wciskamy  zbijak  (gaz  napędzający  wypełnia  zbiornik  gaśnicy,
kierujemy  strumień  piany  w  ognisko  poŜaru.  Działanie  gaśnicy  moŜna  w  kaŜdej  chwili
przerwać  przez  zwolnienie  dźwigni  prądownicy.  Ze  względu  na  swoją  budowę  syfonową
gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
Gaśnica pianowa słuŜy dogaszenie cieczy palnych, z mniejszą skutecznością ciał stałych, np.:
tkanin, drewna. (AiB)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Gaśnica pianowa [opracowanie własne]

Gaśnica proszkowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dźwignię uruchamiającą

zawór  lub  zbijak  uruchamiający  dodatkowa  butle  z  gazem-wyrzutnikiem  (gazem
napędowym).  Środek  gaśniczy  (proszek)  wyrzucany  jest  przez  dyszę  lub  węŜyk  zakończony
prądownicą  przy  pomocy  gazu  obojętnego  (azot  lub  dwutlenek  węgla).  Po  dostarczeniu
gaśnicy  w  miejsce  poŜaru  zrywamy  plombę  i  zawleczkę  blokującą,  uruchamiamy  dźwignie
lub zbijak i kierujemy strumień proszku w ognisko poŜaru. Działanie gaśnicy moŜna w kaŜdej
chwili  przerwać  przez  zwolnienie  dźwigni  uruchamiającej  lub  dźwigni  prądownicy.  Ze
względu  na  swoją  budowę  syfonową  gaśnica  prawidłowo  pracuje  tylko  w  pozycji  pionowej.
Gaśnica proszkowa słuŜy w zaleŜności od typu (BC,ABC, inne) do gaszenie rozlanych cieczy
palnych,  urządzeń  i  maszyn  elektrycznych  pod  napięciem,  silników  spalinowych  i  pojazdów
mechanicznych,  ciał  stałych,  np.:  tkaniny,  drewno.  Ze  względu  na  moŜliwość  gaszenia
urządzeń  elektrycznych  pod  napięciem,  dysza  powinna  być  wykonana  z  materiałów  nie
przewodzących  prądu.  Skuteczna  w  gaszeniu,  ale  w  procesie  gaszenia  moŜe  powstać  HCl,
bardzo szkodliwy dla urządzeń i kabli elektrycznych.

Rys. 3. Gaśnice proszkowe

Gaśnica śniegowa (CO

) jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór i węŜyk

zakończony  dyszą  wylotową  lub  –  w  gaśnicach  mniejszych  –  króćcem  obrotowym  z  dyszą.
Wewnątrz  gaśnicy  znajduje  się  skroplony  dwutlenek  węgla,  który  po  uruchomieniu  pod
własnym  ciśnieniem  wydostaje  się  na  zewnątrz  oziębiając  się  do  temperatury  ok.  -80°C.  Po
dostarczeniu  gaśnicy  w  pobliŜe  poŜaru  zrywamy  plombę  zabezpieczającą  uruchamiamy
zawór  i  kierujemy  strumień  dwutlenku

węgla na ognisko poŜaru. Działanie gaśnicze moŜna

w kaŜdej chwili przerwać zamykając zawór. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe:

−

w czasie działania gaśnic trzymać ją tylko za uchwyty,

−

nie wolno uŜywać tych gaśnic do gaszenia ludzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnica bardzo szybko się oziębia, aby więc nie odmrozić rak, naleŜy trzymać gaśnicę

z dyszą tylko za uchwyty. Dyszę kieruje się na ogień skośnie w dół. Gaśnica głośno szumi,
wytwarza biały obłok, a wytracony z niego dwutlenek węgla przybiera postać śniegu.

Ze względu na swoją budowę gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
Gaśnica śniegowa słuŜy dogaszenia Ŝywności, lekarstw, sprzętu precyzyjnego oraz

urządzeń  elektrycznych,  niskiego  i  wysokiego  napięcia  oraz-  z  mniejszą  skutecznością-  ciał
stałych,  np.  tkaniny,  drewno,(B,  C  i  E).  Ze  względu  na  moŜliwość  gaszenia  urządzeń
elektrycznych pod napięciem, dysza powinna być wykonana z materiałów nie przewodzących
prądu.  Po  ugaszeniu,  konsekwencje  uŜycia  tej  gaśnicy  są  mniejsze  niŜ  w  przypadku  gaśnicy
proszkowej.  ZagroŜeniem  dla  urządzeń  (i  ludzi)  moŜe  być  niska  temperatura  CO

u wylotu

gaśnicy.

Rys. 4. Gaśnica śniegowa [opracowanie własne]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie wyróŜniamy grupy poŜarów i ich najczęstsze przyczyny?
2.  Co to jest środek gaśniczy?
3.  Jakie wyróŜniamy środki gaśnicze?
4.  Co to jest podręczny sprzęt gaśniczy?
5.  Jakie są zadania podręcznego sprzętu gaśniczego?
6.  Wymień rodzaje gaśnic?
7.  Jakich poŜarów nie wolno gasić wodą, a które naleŜy?
8.  Co naleŜy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?
9.  Dlaczego  nie  naleŜy  otwierać  okien  w  przypadku  podejrzenia  lub  powstania  poŜaru

w pomieszczeniu zamkniętym?

10. Czy znasz numer telefonu do straŜy poŜarnej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych do rodzaju gaszonego poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpoŜarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  zidentyfikować rodzaj poŜaru,
3)  zanotować moŜliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4)  krótko je scharakteryzować,
5)  zaprezentować wyniki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

instrukcje przeciwpoŜarowe,

−

instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

sprzęt i środki gaśnicze.

Ćwiczenie 2

Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia poŜarów grupy A.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonej grupy poŜarów,
2)  omówić sposób uŜycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3)  zwrócić  uwagę  na  najczęściej  popełniane  błędy  przy  stosowaniu  wyŜej  wymienionych

rodków.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróŜnić grupy poŜarów?

2) zidentyfikować sprzęt i środki gaśnicze?

3) wymienić najczęstsze przyczyny poŜarów?

4) scharakteryzować środki gaśnicze?

5) zareagować w przypadku poŜaru?

6) zastosować podręczny sprzęt gaśniczy?

7) rozpoznawać oznaczenia dróg ewakuacyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady ochrony środowiska

4.3.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest stałym elementem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

rodowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Najczęściej,  zgodnie  z  ustawą  Prawo  ochrony  środowiska, przyjmuje się, Ŝe środowisko jest
to  ogół  elementów  przyrodniczych,  w  szczególności  powierzchnia  ziemi,  łącznie  z  glebą,
kopaliny,  wody,  powietrze,  świat  roślinny  i  zwierzęcy,  a  takŜe  krajobraz,  znajdujących  się
zarówno  w  stanie  naturalnym,  jak  teŜ  przekształconych  w  wyniku  działalności  człowieka.
Często równieŜ jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i  kultury,  a  według  niektórych  koncepcji  moŜna  zaliczyć  przynajmniej  część  środowiska
pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciąŜliwości dla

rodowiska, jego zagroŜenia i zanieczyszczenia. UciąŜliwościami dla środowiska są zjawiska

fizyczne lub stany utrudniające Ŝycie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciąŜliwości szkodliwe dla

rodowiska, jeŜeli występują w natęŜeniu utrudniającym Ŝycie takŜe, gdy są dokuczliwe

w stopniu powodującym zagroŜenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.

Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciąŜliwości obciąŜa jednostki organizacyjne

i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciąŜliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji  stałych,  ciekłych  lub  gazowych  albo  energii  w  takich  ilościach  lub  w  takim
składzie,  Ŝe  moŜe  to  ujemnie  wpłynąć  na  zdrowie  człowieka,  klimat,  przyrodę  Ŝywą,  glebę,
wodę  lub  spowodować  inne  zmiany  w  środowisku,  w  tym  równieŜ  kulturowym.  Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub  dopuszczalnych  wskaźników  emisji  zanieczyszczeń.  Do  najgroźniejszych  rodzajów
zanieczyszczeń  naleŜą  dwutlenek  węgla  (CO

), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb), ropa naftowa, i inne pestycydy,

promieniowanie  elektromagnetyczne  niejonizujące  i  jonizujące.  Niekiedy  uŜywa  się  zwrotu
zanieczyszczenie  środowiska  hałasem.  Przedsiębiorstwo  korzystające  ze  środowiska  jest
obowiązane zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1)  odpowiednią organizację pracy,
2)  powierzanie  funkcji  związanych  z  zapewnieniem  ochrony  środowiska  osobom

posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

3) zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąŜe się z kwestiami ochrony

rodowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie

przygotowanie zawodowe w tym zakresie,

4) podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku

wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a takŜe podejmowania właściwych środków w celu wyeliminowania takich przypadków
w przyszłości,

5) pracownicy są obowiązani postępować w sposób zapewniający ochronę środowiska.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. RównieŜ człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym Ŝyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
moŜemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenia środowiska

wynikające,  np.  z  działalności  gospodarki.  MoŜemy  jednak,  zmieniając  własne  zachowania,
wytworzyć  w sobie  nawyki  takiego  postępowania,  które  przyczyni  się  do  ograniczenia
zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania,
Pierwszym,  najbardziej  oczywistym  krokiem  w  tym  kierunku  jest  ograniczenie  ilości
odpadów oraz ich segregacja. Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umoŜliwia często ich
ponowne  wykorzystanie,  czyli  recykling.  Dotyczy  to,  na  przykład  szkła,  wyrobów
metalowych  (puszek),  makulatury.  Starajmy  się  segregować  śmieci,  zamiast  –  co  się  często
niewymagające  od  nas  ani  dodatkowych  nakładów  finansowych,  ani  dodatkowego  czasu.
Zdarza  –  wyrzucać  je  w  jednym  worku  do  wspólnego  kontenera.  Na  osiedlach
mieszkaniowych  są  często  rozstawione  specjalne,  osobne  pojemniki  na  szkło,  plastik,  metal
i papier.  Nie  powinniśmy  więc  wrzucać  śmieci  do  jednego  worka,  lecz  podzielić  je,
a następnie wrzucić do odpowiednich pojemników. UmoŜliwi to ich ponowne przetworzenie
i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze nie naleŜy z nich

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład waŜne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze światłą dziennego. MoŜemy to robić chociaŜby poprzez odpowiednie ustawienie biurka (na
przykład  przy  oknie).  Następny  etap  to  odpowiednie  oświetlenie  miejsca  pracy  (kiedy
odrabiamy  lekcje  wystarczy  włączona  lampka  na  biurku).  Są  teŜ  inne  proste  sposoby
oszczędzania  energii  elektrycznej,  np.:  jeśli  wychodzimy  z  pomieszczenia  zgaśmy  światło,
wyłączmy  telewizor  czy  urządzenia,  których  w  danej  chwili  nie  uŜywamy.  Oszczędność
energii  elektrycznej  moŜe  teŜ  wynikać  z  odpowiedniego  wykorzystania  energii  cieplnej
w niektórych  domach  i  mieszkaniach  jest  przełącznik  regulacji  ogrzewania  i  warto  o  tym
pamiętać. Jednak przede wszystkim, podczas sezonu grzewczego waŜne jest, by drzwi i okna
były szczelne.

Trzeba wspomnieć równieŜ o odpadach elektrycznych i elektronicznych. Odpady

zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich
uŜytkowania, dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony
ś

rodowiska odzysku sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zuŜytego sprzętu

wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne naleŜą do produktów, które po zuŜyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z  materiałów  wysoko  przetworzonych,  zawierają  substancje  szkodliwe  takie  jak  ołów,  kadm
i  rtęć.  Gospodarka  odpadowymi  akumulatorami  i  bateriami  jest  szczególnie  trudna  ze
względu  na  fakt  występowania  ich  jako  róŜnorodnych  źródeł  prądu  w  bardzo  szerokim
asortymencie  urządzeń,  uŜywanych w bardzo wielu dziedzinach Ŝycia. NaleŜy pamiętać, aby
nie  wyrzucać  baterii  do  odpadów  komunalnych,  a  wyrzucać  je  do  specjalnych  pojemników.
Baterie  poddane  procesom  odzysku  stanowią  znaczne  zasoby  ochraniające  naturalne  złoŜa
surowcowe.

Bardzo waŜnym aspektem ochrony środowiska jest ochrona przed polami

elektromagnetycznymi występującymi przy pracy urządzeń elektrycznych. Ochrona ta polega
na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

−

utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniŜej dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy
nie są one dotrzymane.
Oceny poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje

się w ramach państwowego monitoringu środowiska – okresowe badania kontrolne tych
poziomów prowadzi wojewoda, a zakres badań określa, w drodze rozporządzenia, minister
właściwy do spraw środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
2. W jaki sposób przedsiębiorstwo moŜe zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony

rodowiska?

3.  Jak moŜna oszczędzać energię elektryczną?
4.  Jak naleŜy postępować ze zuŜytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
5.  Kto dokonuje oceny poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracowanie instrukcji gospodarowania odpadami i opakowaniami dla gospodarstwa

pasiecznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować rodzaje odpadów i opakowań powstających w procesach produkcyjnych

gospodarstwa pasiecznego,

2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji

odpadów i opakowań,

3)  pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4)  opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5)  scharakteryzować opracowaną instrukcję.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka gospodarstwa pasiecznego (zawierająca charakter
produkcji, proces technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego,
powstające odpady, opakowania).

Ćwiczenie 2

Opracowanie instrukcji prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej dla gospodarstwa

pasiecznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  określić zapotrzebowanie gospodarstwa pasiecznego na wodę,
2)  określić rodzaje ścieków powstających w gospodarstwie pasiecznym,
3)  wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące gospodarki wodno-ściekowej,
4)  opisać w tabeli zapotrzebowanie na wodę w zaleŜności od rodzaju,
5)  opisać w tabeli powstające ścieki i zaproponować metody ich oczyszczania,
6)  krótko scharakteryzować opracowaną instrukcję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka gospodarstwa pasiecznego (zawierająca charakter
produkcji, proces technologiczny, wielkość zatrudnienia, materiały potrzebne do procesu
produkcyjnego, powstające ścieki i ich ilość, wielkość zapotrzebowania na wodę).

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?

2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?

3) opisać zasady gospodarki opakowaniami?

4) scharakteryzować budowę wysypiska śmieci?

5) wskazać zagroŜenia wynikające z niewłaściwej gospodarki wodno-

ciekowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Bezpieczeństwo i higieny pracy w pasiece

4.4.1. Materiał nauczania

Pszczoły instynktownie bronią dostępu do gniazda i zgromadzonych w nim zapasów.

Broniąc  –  Ŝądlą.  Są  pewne  sytuacje  i  czynniki,  które  wpływają  na  rozdraŜnienie  pszczół
stanowiąc powaŜne niebezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt. Takie sytuacje moŜe spowodować
sam  pszczelarz,  lub  czynniki  od  pszczelarza  niezaleŜne.  Czynnikami,  które  spowodować
moŜe sam pszczelarz są:

−

nerwowe ruchy pszczelarza, odpędzanie się od pszczół, gniecenie i przyciskanie pszczół,

−

potrącenie lub wywrócenie ula,

−

stawanie na drodze masowego lotu,

−

ostre zapachy (pot, perfumy, rozcieńczalnik do farb, benzyna),

−

nieodpowiedni ubiór,

−

zapach jadu rozgniecionych pszczół lub pszczół Ŝądlących.
Do czynników niezaleŜnych od pszczelarza naleŜą:

−

gwałtowne urwanie się wziątku,

−

przerwa w nektarowaniu gryki,

−

nadciągająca burza,

−

silny wiatr i chłód,

−

rabunek w pasiece,

−

zapach środków chemicznych po opryskach roślin.
Za poŜądlenia, zarówno zawinione jak i niezawinione przez pszczelarza odpowiada

właściciel pasieki. Dlatego, przewidujący pszczelarz, ubezpiecza swoich pracowników od
następstw nieszczęśliwych wypadków a siebie od odpowiedzialności cywilnej.

Przepisy dotyczące ustawiania pasiek

Nie naleŜy ustawiać pasieki tuŜ przy drodze lub przy granicy z sąsiadem. Odległość ta

powinna wynosić nie mniej niŜ 10 m. Pasieka od strony drogi czy granicy powinna być
odgrodzona płotem lub Ŝywopłotem wysokości 2–3 m, zmuszającym pszczoły do wyŜszego
przelotu.

Odległość pasieki od większych skupisk ludzi (szkoły, zakładu pracy) powinna wynosić

przynajmniej 50 m. Pasieka powinna być ogrodzona tak, by na jej teren nie mogły dostać się
zwierzęta gospodarskie.

Osoby uczulone na jad pszczeli i chore na serce równieŜ nie powinny przebywać na

terenie pasieki, a w apteczce pszczelarza powinny znajdować się leki nasercowe
i antyuczuleniowe.

Pasące się w pobliŜu pasieki, lecz poza jej obrębem, zwierzęta gospodarcze nie powinny

być przywiązywane do palików ani teŜ pętane, gdyŜ w przypadku podraŜnienia pszczół, mogą
być śmiertelnie poŜądlone, dotyczy to szczególnie koni, których pot działa draŜniąco na
pszczoły.

Zabezpieczenie przed chorobami grzybiczymi

W pasiece z chorób grzybiczych występują – grzybica otorbielakowa (wapienna)

i grzybica kropidlakowa (kamienna) zwana teŜ pleśniawką.

Z tych dwóch chorób grzybiczych niebezpieczną dla pszczelarza jest grzybica

kropidlakowa wywołana przez kropidlaka Ŝółtego (Aspergillus flavus), powodująca zapalne
schorzenia błon śluzowych nosa, a takŜe stany zapalne gardła i płuc oraz oczu i uszu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracując przy ulu, w którym stwierdzono ten rodzaj grzybicy, naleŜy uŜywać respiratora

na drogi oddechowe i szczelne okulary na oczy. Nie mając respiratora, naleŜy zabezpieczyć
usta i nos zwilŜoną opaską (najlepiej 3–4 warstwy gazy).

Przepisy przeciwpoŜarowe i BHP

W pasiece naleŜy przestrzegać ogólnie obowiązujących przepisów przeciwpoŜarowych.

Obowiązują one pszczelarza zarówno na stanowisku stałym jak i wędrownym.

Pszczelarz często musi posługiwać się ogniem otwartym (lampa lutownicza, palnik

gazowy),  uŜywa  podkurzacza  z  Ŝarzącym  się  próchnem,  czy  teŜ  korzysta  z  drewna  pod
rozpalonym  parnikiem.  MoŜliwości  zaprószenia  ognia  są  więc  duŜe,  a  na  stanowisku
wędrownym, zwłaszcza w lesie, szczególnie niebezpieczne.

Dlatego w kaŜdej pasiece powinien znajdować się sprzęt przeciwpoŜarowy:

−

pojemnik z wodą,

−

wiadro,

−

szpadel i łopata (piasek i ew. ziemię mamy na miejscu),

−

bosak,

−

tłumica.
Oprócz tego podstawowego sprzętu, w pracowni powinna znajdować się gaśnica

(pianowa, a jeszcze lepiej śniegowa).NaleŜy pamiętać, by nie zostawiać rozpalonego
podkurzacza na daszku ula. Po skończonej pracy Ŝarzący się podkurzacz opróŜniamy do
kamionkowego naczynia umieszczonego na pasieczysku.

Przy obsłudze sprzętu mechanicznego o napędzie elektrycznym musimy pamiętać o jego

zerowaniu lub uziemieniu.

Obracające się części skrawające piły mechanicznej lub strugarki, z którymi często do

czynienia ma pszczelarz, muszą mieć odpowiednio zamocowane osłony części roboczych.

Przenośny, drobny sprzęt elektryczny jak wiertarki lub elektryczny napęd miodarki,

muszą być okresowo sprawdzane na przebicie (zwarcie w uzwojeniu).

Bezpieczeństwo pracy w czasie transportu pasieki

Do transportu nadają się ule w dobrym stanie technicznym. Ule z załoŜonymi

nadstawkami powinny być spięte ze sobą. Załadunek naleŜy robić spokojnie bez wstrząsów
i uderzeń. Do transportu najlepiej nadaje się pojazd, który łatwo porusza się po drogach
gruntowych i bezdroŜach.

Kierowca uczulony na jad pszczeli nie moŜe prowadzić pojazdu, poniewaŜ nawet

przypadkowe uŜądlenie skomplikuje transport.

Nie wolno przewozić na platformie przyczepy załadowanej ulami ludzi zatrudnionych

przy ładowaniu.

Zestaw transportowy – muszą odpowiadać przepisom ruchu drogowego (oświetlenie,

hamulec, kierunkowskazy, trzeźwość kierowcy).

Nie naleŜy ładować na przyczepie więcej niŜ dwóch warstw uli, gdyŜ jazda po polnych

drogach,  naleŜy  do  utrudnionych  i  naraŜonych  na  duŜe  przechyły.  PodwyŜszenie  środka
cięŜkości  dodatkową  trzecią  warstwą  uli  moŜe  spowodować  przesunięcie  ładunku
i wywrócenie. Takie przypadki zdarzały się juŜ w przeszłości. Przyczepa, po załadowaniu uli,
powinna  być  dobrze  spięta  i  zabezpieczona  przed  przypadkowym  otwarciem  się  burt. Górna
warstwa  uli  i  burty  powinny  być  przewiązane  sznurami.  PrzewoŜony  ładunek  naleŜy
sprawdzić po przejechaniu 2-3 km, by poprawić zauwaŜone niesprawności.

Jadący za transportem pszczół pszczelarz powinien mieć ze sobą podkurzacz gotowy do

rozpalenia, dobry rozpylacz (najlepszy 1 litrowy), zwilŜone gazety lub skrawki mikrogumy,
którymi łatwo moŜna uszczelnić szpary w ulach i miejsce wydostawania się pszczół z uli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

BHP przy stosowaniu środków chemicznych

Pszczelarz spotyka się ze środkami chemicznymi stosując je przy dezynfekcji uli

i sprzętu oraz przy leczeniu pszczół. Kontakt ze środkami chemicznymi jest równieŜ moŜliwy
dzięki

zabiegom

chemicznym

wykonywanym

przez

innych

np.

zabiegach

agrotechnicznych.

Do odkaŜania stosuje się metody fizyczne i chemiczne. Ze środków fizycznych

wykorzystuje się: opalanie lub gotowanie.

Opalanie ma miejsce przy dezynfekcji uli i sprzętu drewnianego. Przy tej czynności

naleŜy przestrzegać przepisów przeciwpoŜarowych.

OdkaŜanie przez gotowanie stosujemy przy drobnym sprzęcie metalowym jak dłuta, noŜe.

Odsklepiacze jak równieŜ przy drobnym sprzęcie drewnianym (klateczki dla matek, itp.).

Przy gotowaniu naleŜy zwracać uwagę na moŜliwość oparzenia rąk. Najczęściej

dokonujemy dezynfekcji środkami chemicznymi wykorzystując:

−

ług  sodowy  (soda  Ŝrąca)-  2%  roztwór  słuŜy  do  odkaŜania  uli,  nadstawek,  ramek
i drobnego  sprzętu  pasiecznego.  Działa  Ŝrąco  na  metale;  w  posługiwaniu  się  ługiem
naleŜy  chronić  ręce,  oczy  i  odzieŜ  ze  względu  na  jego  Ŝrące  działanie.  NaleŜy,  więc
stosować gumowe rękawice, buty i fartuch oraz okulary ochronne,

−

wapno chlorowane oraz 20% mleko wapienne stosujemy do odkaŜania pasieczyska.
NaleŜy zachować ostroŜność, chronić ręce i oczy przy zalewaniu wapna palonego wodą,

−

spirytus skaŜony – stosujemy przy odkaŜaniu rąk i drobnego sprzętu metalowego,

−

kwas  octowy  lodowaty  –  stosowany  przy  zwalczaniu  sporowca  (nosemy).  Kwas
stosujemy  do  przecierania  ścian  i  dennic  uli,  a  pary  kwasu  do  odkaŜania  plastrów.  Przy
stosowaniu  tego  środka  naleŜy  zachować  ostroŜność,  gdyŜ  działa  draŜniąco  na  błony
ś

luzowe nosa i drogi oddechowe oraz spojówki oczu. Parzy i draŜni skórę rąk.

Do dezynfekcji sprzętu i rąk słuŜą jeszcze inne środki chemiczne, jednak małe ich

stęŜenie nie powoduje zagroŜenia dla pszczelarza (lizol, chinozol, formalina, itp.).

Chemiczne środki ochrony roślin

Chemiczne środki ochrony roślin (chwasto, grzybo, owadobójcze) powodują róŜny

stopień zagroŜenia dla pszczół i innych owadów. ZaleŜy to od klasy toksyczności, ilości
ś

rodka, z jakim zetknęła się lub spoŜyła pszczoła oraz od okresu prewencji (czas od oprysku

lub opylenia do zaniku szkodliwego działania na pszczoły).

rodki I i II klasy toksyczności, powodują masowe wymieranie pszczół- zbieraczek.

rodki III i IV klasy – mniej trujące dla zbieraczek, przyniesione do ula z pyłkiem

i nektarem, powodują zamieranie pszczół i czerwiu w ulu. Najczęściej zatrucia zdarzają się w
kwietniu przy zwalczaniu słodyszka rzepakowego oraz w lipcu przy zwalczaniu stonki
ziemniaczanej.

Zalecenia Ministerstwa Rolnictwa określają warunki bezpiecznego stosowania środków

chemicznych  ochrony  roślin  (takŜe  zarządzenia  wojewodów  i  Wojewódzkich  Stacji
Kwarantanny  i  Ochrony  Roślin).  Zalecenia  te  zobowiązują  do  powiadomienia  administracji
terenowej  o  miejscu  i  terminie  wykonania  zabiegu  na  trzy  dni  przed  ich  rozpoczęciem.
Zabrania  się  opylania  i  opryskiwania  środkami  trującymi  dla  pszczół  roślin  kwitnących
wydzielających  nektar.  JeŜeli  zachodzi  konieczność  wykonania  takich  zabiegów,  naleŜy  na
trzy dni przed zabiegiem powiadomić właścicieli pasiek w celu zabezpieczenia pszczół przed
zatruciem.

Nie wolno stosować środków owadobójczych w kwitnących sadach.
Uprawy rzepaku, rzepiku, gorczycy a takŜe koniczynę; nasienną i lucernę moŜna

opryskiwać  insektycydami  nie  później  niŜ  na  tydzień  przed  zakwitnięciem  tych  roślin.
Zabiegi  na  plantacjach  buraków  i  ziemniaków  mogą  być  wykonywane  dopiero  po  ich
odchwaszczeniu (o ile zabiegi te zagraŜają pobliskiej pasiece).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pobliŜu pasiek i nektarodajnych roślin kwitnących, zabiegi opryskiwania powinny być

zastępowane niskim opryskiem i prowadzone wczesnym rankiem lub w godzinach
wieczornych. Godziny wieczorne są w tym przypadku najodpowiedniejsze, ze względu na
cichnący wiatr, ustanie lotu pszczół i 6-godzinną prewencję w przypadku większości środków
III i IV klasy toksyczności.

Higiena pracy pasiecznej. Higiena osobista pszczelarza

Dbałość o higienę prac pasiecznych jest waŜna z trzech powodów:

−

łatwość przenoszenia chorób z rodziny na rodzinę poprzez ręce (przenoszenie ramek)
i poprzez uŜywany do prac pasiecznych sprzęt,

−

moŜliwość zakaŜenia chorobami odzwierzęcymi (grzybica),

−

stykania  się  z  miodem,  który  jest  produktem  spoŜywczym  i  w  obrocie  nim  obowiązują
szczegółowe  akty  sanitarne  i  normatywne  (higiena  sprzętu,  pomieszczeń,  odzieŜy
ochronnej,  przechowywania,  konfekcjonowania,  badania  na  nosicielstwo  zatrudnionych
przy środkach spoŜywczych, itp.).
Z tych to powodów dbałość o czystość i higienę osobistą oraz przestrzeganie higieny prac

pszczelarskich nabierają szczegółowego znaczenia.

OdzieŜ ochronna – fartuchy, kombinezony, siatki ochronne powinny być czyste i często

prane. Drobny sprzęt pasieczny, słuŜący do przeglądu uli, często dezynfekowany, ręce myte
po kaŜdej podejrzanej rodzinie i dezynfekowane poprzez przetarcie denaturatem.

Higiena i czystość pomieszczeń nie wymagają uzasadnienia, tak samo jak wszystkie

czynności związane z odbiorem, przechowywaniem i transportem miodu.

WdraŜanie systemu HACCP (Analiza ZagroŜeń i Krytycznych Punktów Kontroli)

obowiązuje w Polsce od 1 maja 2004 roku.

Głównym zadaniem systemu jest zapobieganie powstawaniu zagroŜeń podczas produkcji

ywności od momentu projektowania zakładu, poprzez dobór surowców, metod produkcji,

maszyn  i  urządzeń,  przeprowadzenia  procesu  produkcyjnego,  magazynowania  aŜ  do
dystrybucji sporządzonych potraw. KaŜdy z wymienionych etapów jest objęty kontrolą, która
ma  rozpoznawać  i  eliminować  moŜliwe  do  wystąpienia  zagroŜenia,  wprowadzać  działania
naprawcze  oraz  ustalać  działania  sprawdzające.  Postępowanie  w  ramach  systemu  HACCP
musi być zapisane w odpowiednich dokumentach.

System HACCP jest stosowany równolegle z innymi systemami (GMP- Dobra Praktyka

Produkcyjna, GHP – Dobra Praktyka Higieniczna), które obejmują całokształt zagadnień,
związanych z otrzymaniem Ŝywności najwyŜszej jakości, bezpiecznej dla konsumenta.

Systemy te obejmują następujące zagadnienia:

1.  Odpowiednie zlokalizowanie budynków i wykończenie wnętrz pomieszczeń.
2.  Odpowiedni układ funkcjonalny pomieszczeń.
3.  Właściwe  zaprojektowanie  dróg  technologicznych  z  oddzieleniem  dróg  brudnych  od

czystych.

4.  Odpowiednio dobrany sprzęt i urządzenia, łatwe do mycia i dezynfekcji.
5.  Dobór odpowiednich mebli technologicznych.
6.  Zapewnienie  odpowiedniej  ilości  i  jakości  wody  oraz  innych  mediów,  niezbędnych  do

prawidłowego przeprowadzenia procesów technologicznych.

7. Dobrze zaprojektowane procesy technologiczne, razem z odpowiednimi instrukcjami

postępowania.

8. Stosowanie kontroli przebiegu procesów produkcyjnych za pomocą odpowiedniej

aparatury kontrolno-pomiarowej.

9. Właściwy sposób mycia i dezynfekcji pomieszczeń, maszyn, urządzeń i sprzętu.
10. Określenie wymagań jakościowych dla surowców, opakowań, środków, transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Zapewnienie odpowiednich warunków magazynowania surowców, półproduktów

i gotowych potraw.

12. Zapewnienie odpowiedniego transportu wewnętrznego.
13. Dobrze

przeszkolony

personel,

posiadający

aktualne

wiadectwa

zdrowia

i przestrzegający wymagań w zakresie higieny produkcji.
Ze względu na moŜliwość urazów i skaleczeń w pasiece powinna znajdować się

podręczna apteczka wyposaŜona w podstawowy zestaw leków i opatrunków.

WyposaŜenie apteczki:

−

opatrunki gazowe,

−

gaza,

−

bandaŜe zwykłe (róŜnej szerokości),

−

bandaŜe elastyczne (róŜnej szerokości),

−

jodyna,

−

wata,

−

woda utleniona,

−

amoniak (do przecierania miejsc po uŜądleniu),

−

rivanol (stłuczenia i okłady na miejsca opuchnięte),

−

krople nasercowe,

−

kropie Ŝołądkowe,

−

spirytus,

−

wapń.

Po uŜądleniu w przypadkach wystąpienia objawów uczuleniowych, naleŜy natychmiast

podać dwie tabletki wapnia. Środek ten obowiązkowo musi znajdować się w kaŜdej apteczce
pszczelarza.

NaleŜy pamiętać, Ŝe Ŝądło zsuwa się paznokciem lub krawędzią dłutka, a nie chwytając

za woreczek jadowy. Chwycenie za zbiorniczek powoduje wyciśnięcie wszystkiego jadu
w miejsce uŜądlenia.

Zasady postępowania w przypadku poŜądlenia przez pszczoły

UŜądlenie to rana zadana przez owady, które maja Ŝądła, są to pszczoły, osy, szerszenie

oraz trzmiele, naleŜące do owadów błonkoskrzydłych. Najmniej groźne są pszczoły,
poniewaŜ ich Ŝądła są bronią jednorazową. Po wbiciu w skórę Ŝądło więźnie, i gdy pszczoła
próbuje uciec, zostaje ono wyrwane z jej odwłoku wraz z pęcherzykiem jadowym.

Przyczyną wszystkich komplikacji po uŜądleniu jest jad, który ma charakter toksyczny.

Jad  owadów  zawiera  peptydy,  enzymy  i  aminy  biogenne.  Wśród  aktywnych  biologicznie
peptydów  najwaŜniejsze  znaczenie  maja  melityna.  W  jadzie  pszczelim  występuje  7  innych
peptydów, w tym adolpina, sekapina, tercjapina. z enzymów największe znaczenie wykazują
Hialuronidaza  i  Fosfolipaza.  WaŜnymi  składnikami  jadu  owadów  są  aminy  biogenne
(histamina).

W jadzie występują równieŜ biopierwiastki. Jad pszczeli nie zawiera, natomiast kwasu

mrówkowego. Jad posiada właściwości bakteriobójcze, antybiotyczne i alergiczne.

Działanie jadu moŜna podzielić na trzy zespoły:

−

zapalne (miejscowe),

−

nerwowe (ogólne),

−

poraŜeniowe.
Takie niebezpieczne oddziaływanie jadu na organizm ludzki i zwierzęcy moŜna

wykorzystać w celach leczniczych niektórych jednostek chorobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reakcja organizmu ludzkiego na jad owadów

Alergia na jad owadów występuje u duŜej ilości ludzi. Reakcja organizmu ludzkiego na

uŜądlenie spowodowana przez wprowadzenie jadu pod skórę, wywołuje reakcje miejscową
i ogólną. Stopień tej reakcji zaleŜy od ilości wprowadzonego jadu oraz od indywidualnej
wraŜliwości organizmu człowieka.

Reakcja miejscowa charakteryzuje się zazwyczaj lokalnym bólem, pieczeniem,

przekrwieniem, podwyŜszeniem temperatury i obrzękiem tkanki. Ogólna reakcja moŜe
objawiać się złym samopoczuciem, dreszczami, bólem głowy, zaburzeniami ze strony układu
pokarmowego. UwaŜa się, Ŝe dopiero uŜądlenie około 500 pszczół jest zagroŜeniem dla Ŝycia
człowieka.

U osób szczególnie wraŜliwych na działanie apitoksyny moŜe po uŜądleniu pojawić się

dodatkowo  silny  obrzęk  tkanek,  swędzenie,  wykwity  skórne,  bóle  i  kołatanie  serca,
przyspieszenie  tętna,  bóle  stawów  i  okolicy  lędźwiowej,  dreszcze  i  drgawki.  W  skrajnych
przypadkach  nadwraŜliwość  na  jad  pszczeli,  a  nawet  pojedyncze  uŜądlenie  moŜe  wywołać
w krótkim czasie głęboki wstrząs anafilaktyczny i zejście śmiertelne.

Za działanie miejscowe jadu odpowiadają zarówno enzymy, aminy biogenne jak

i peptydy. Hialuronidaza jest enzymem rozkładającym substancję międzykomórkową,
utrzymującą spójność tkanek. Na skutek jego działania zwiększa się przenikanie jadu do
tkanek, otaczających miejsce uŜądlenia. Ponadto, enzym ten wzmaga przepuszczalność ścian
naczyń włosowatych, co prowadzi do wysięku i obrzęku w miejscu działania jadu.

Fosfolipaza prowadzi do powstania w organizmie substancji trującej, która przenikając

w głąb tkanek nasila proces zapalny zapoczątkowany przez hialuronidazę i inne składniki
jadu. Substancje e odznaczają się właściwościami alergennymi. Aminy biogenne działają
przede wszystkim na układ naczyniowy o mięśnie gładkie.

Postępowanie w przypadku uŜądlenia

Starą i bardzo dobrą metodą jest zapobiegać, a dopiero potem leczyć.
Zapobieganie uŜądleniom:

−

unikać miejsc, w których ilość owadów (pszczół, os) jest duŜa, np. łąk, pastwisk, pól
zwłaszcza w okresie kwitnienia,

−

pszczoły nie znoszą zapachu potu, zwłaszcza końskiego, a takŜe zapachu czosnku o woni
kwasu mrówkowego,

−

jasne kolory nie denerwują pszczół, natomiast kolor czarny, rudy wywołują agresje
u owadów,

−

pszczoły nie znoszą kosmatych rzeczy, dlatego bardzo często atakują wełniane swetry,
włosy na głowie,

−

w domu naleŜy zwracać uwagę, aby naczynia z pokarmami były przykryte, poniewaŜ
słodkie produkty przyciągają owady,

−

zachować się spokojnie, jeśli w pobliŜu lata owad i nie wykonywać nagłych ruchów.
UŜądlenie to reakcja obronna. Owad bardziej się boi nas, niŜ my jego,

−

perfumy, lakiery do włosów, mydła, które mają intensywny zapach przyciągają owady,

−

osoba uczulona na jad owadów powinna mieć z sobą zestaw leków pierwszej pomoc.

Doraźna pomoc po uŜądleniu

−

Usunąć Ŝądło tak, aby nie wycisnąć zawartości worka z jadem, który znajduje się na jego
końcu.  Najlepiej  przy  pomocy  pęsety  chwycić  Ŝądło,  poniŜej  woreczka  z  jadem
i  okręŜnym  ruchem  wyciągnąć  je  ze  skóry.  Nie  naleŜy  robić  tego  palcami,  gdyŜ
w przypadku  uŜądlenia  przez  pszczołę,  zaciśnięcie  pęcherzyka  jadowego  spowoduje
wyciśnięcie większej ilości jadu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

PrzyłoŜyć okład z lodu w miejsce uŜądlenia, środkami domowymi zmniejszając reakcję
na uŜądlenia są ocet, plaster cebuli, rabarbar, mydło i płynny salamiak.

−

W przypadku złego samopoczucia naleŜy chorego wygodnie ułoŜyć i skontaktować się
z lekarzem. Środkami farmakologicznymi, które stosujemy po uŜądleniu są preparaty
wapniowe, hydrokortizonowe, zastrzyki z adrenaliny, maść i tabletki antyhistaminowe.

−

Bardzo waŜną sprawą jest zapewnienie poŜądlonej osobie komfortu psychicznego
Szczególnie jest to waŜnem, jeśli poszkodowane są małe dzieci.
Najbardziej naraŜone na uŜądlenia osoby, które mają alergię na jad owadów. Istnieje

skala odczynu alergicznego po uŜądleniu owadów (wg. H.L Muellera :
I.

obrzęk miejscowy większy niŜ 10 cm, który utrzymuje się dłuŜej niŜ 24 godziny,

II. pokrzywka, świąd, złe samopoczucie, lęk,
III. uczucie ucisku w klatce piersiowej, nudności biegunka, zawroty głowy, kolkowe bóle

brzucha,

IV. duszność, świszczący oddech,
V. spadek ciśnienia krwi, omdlenie, utrata przytomności, zasinienie skóry.

Przy wystąpieniu objawów drugiego stopnia naleŜy niezwłocznie skontaktować się

z  lekarzem.  Objawy  trzeciego  stopnia  mogą  świadczyć  o  zagroŜeniu  Ŝycia  osoby  uŜądlonej,
dlatego natychmiastowy kontakt z lekarzem jest bezwzględnie konieczny. Jedynym sposobem
przyczynowego  leczenia  alergii  na  jad  owadów  jest  immunoterapia.  Polega  ona  na
stopniowym  podawaniu  niewielkich  ilości  substancji  wywołujących  uczulenie  w  coraz
większych  stęŜeniach.  Najczęściej  leczenie  polega  na  wstrzyknięciach  podskórnych.  Terapia
na ma na celu zwiększenie tolerancji organizmu chorego na podawane alergeny, a tym samym
zmniejszenie  nasilenia  objawów  lub  całkowitego  ich  ustąpienia.  Cykl  leczenie  trwa  zwykle
kilka lat.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega higiena pracy pasiecznej?
2.  Jak naleŜy postępować z chemicznymi środkami ochrony roślin?
3.  Kto ponosi odpowiedzialność za poŜądlenie zwierząt?
4.  W jakiej minimalnej odległości powinna być ustawiona pasieka od granicy z sąsiadem?
5.  Co powinno być na wyposaŜeniu apteczki pasiecznej?
6.  Co naleŜy zrobić, gdy pszczoły ulegną zaparzeniu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z przekazaną przez nauczyciela tabelą „Rodzaje prac”, przy których

wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,

2) zapoznać się z tabelą „Rodzaje środków ochrony indywidualnej” i dobierz środki

ochrony osobistej dla pszczelarza,

3)  przeanalizować zasady stosowania środków ochrony indywidualnej,
4)  wybrać informacje dotyczące środków ochrony indywidualnej dla pszczelarza,
5)  sporządzić wykaz środków ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabele z załącznika do obwieszczenia Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej.

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Analiza czynników zagroŜeń występujących w gospodarstwie pasiecznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3)  zapoznać się z rodzajem zagroŜeń w gospodarstwie pasiecznym (instrukcje, regulaminy),
4)  zgłosić swoje propozycje podczas trwania giełdy pomysłów,
5)  zaprezentować pracę (lider grupy).

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcje dotyczące wysiłku i zmęczenia,

−

arkusz szarego papieru, mazaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować środki ochrony indywidualne pszczelarza?

2) określić jakie środki ochrony osobistej ma dostarczyć pracodawca

nieodpłatnie pracownikowi?

3) dobrać środki ochrony osobistej do określonego rodzaju pracy?

4) wyszukać akty prawne określające wymogi BHP produktów

ywnościowych?

5) wyposaŜyć apteczkę pasieczną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  pytań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi

a)  wszyscy pracownicy.
b)  pracodawca.
c)  osoby kierujące pracownikami.
d)  Państwowa Inspekcja Pracy.

2. Szkolenia pracowników w zakresie bhp odbywają się na koszt

a)  pracownika.
b)  są bezpłatne.
c)  pracodawcy.
d)  Państwowej Inspekcji Pracy.

3. W związku z zagroŜeniami występującymi na stanowisku pracy, pracodawca jest

zobowiązany informować pracowników
a)  o ryzyku zawodowym oraz zasadach ochrony przed zagroŜeniami.
b)  o trudnościach występujących w związku z pracą.
c)  o potrzebie zapoznania się z chorobami związanymi z wykonywaną pracą.
d)  o ochronie przeciwpoŜarowej w zakładzie pracy.

4. Zakazujące znaki bezpieczeństwa mają kształt i dominujący kolor

a)  kształt koła i dominujący kolor czerwony.
b)  kształt prostokąta i dominujący kolor Ŝółty.
c)  kształt trójkąta i dominujący kolor niebieski.
d)  róŜne kształty i róŜne kolory.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Ochrona przeciwpoŜarowa ma za cel

a)  ułatwienie gaszenia poŜaru przez straŜaków.
b)  ochronę Ŝycia, zdrowia, mienia lub środowiska przed poŜarem.
c)  informowanie pracowników o moŜliwościach powstania poŜaru.
d)  zabezpieczenie zakładu pracy przed poŜarem.

6. Proces palenia moŜe nastąpić

a)  gdy występują równocześnie trzy czynniki: materiał palny, tlen oraz źródło ciepła.
b)  prze wysokiej temperaturze.
c)  przy niewłaściwym magazynowaniu materiałów budowlanych.
d)  przy materiałach łatwopalnych.

7. Hydranty słuŜą do

a)  do poboru wody w celach gaśniczych.
b)  do dostarczania wody dla pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy.
c)  do utrzymywania czystości.
d)  do magazynowania wody potrzebnej w zakładzie pracy.

8. Gaśnice proszkowe do gaszenia gazów (np.: acetylen, metan, wodór, propan) mają

oznaczenie
a)  nie mają oznaczenia.
b)  A.
c)  B.
d)  C.

9. Temperatura w pomieszczeniach biurowych oraz salach lekcyjnych powinna wynosić

a)  14º C.
b)  18º C.
c)  25º C.
d)  nie ma znaczenia.

10. Urządzenie ochronne stosować na stanowisku pracy podczas wydzielania się gazy

trujących to
a)  wentylację mechaniczną z odpowiednio szczelną obudową.
b)  klimatyzację.
c)  nawiewy powietrza z wentylacji miejscowej.
d)  obudowę urządzeń wydzielających gazy.

11. KaŜde urządzenie elektryczne posiada tabliczkę

a)  znamionową.
b)  informacyjną.
c)  izolacyjną.
d)  zabezpieczającą uruchomienie.

12. Wypadek pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę i w zakładzie pracy

naleŜy rozpatrywać jako
a)  wypadek w szczególnych okolicznościach.
b)  wypadek przy pracy.
c)  wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy.
d)  wypadek w drodze do pracy i z pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Czy pracodawca moŜe dopuścić pracownika do pracy na stanowisku wymagającym

stosowania środków ochrony indywidualnej – bez zaopatrzenia go w odpowiednie środki
ochrony
a)  nie.
b)  tak.
c)  wyjątkowo, na krótki okres.
d)  po uzgodnieniu z pracownikiem.

14. Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładach pracy ustalany

i aktualizowany jest przez
a)  pracownika wykonującego prace niebezpieczne.
b)  pracodawcę.
c)  Komisję Zakładową d/s BHP.
d)  osobę nadzorującą prace niebezpieczne.

15. Umowa o pracę moŜe być zawarta tylko z tym kandydatem na pracownika, który

przedłoŜy  zaświadczenie  lekarskie  o  braku  przeciwwskazań  do  pracy  na  danym
stanowisku. Są to profilaktyczne badania lekarskie
a)  okresowe.
b)  kontrolne.
c)  wstępne.
d)  kliniczne.

16. ZauwaŜone objawy zaparzenia rodzin pszczelich podczas przewozu rodzin pszczelich

likwidujemy
a)  wtryskując do uli wodę.
b)  zatrzymując się w cieniu.
c)  rozładowując i otwierają wyloty.
d)  uspakajanie pszczół poprzez podkurzanie.

17. Przy oparzeniu pierwszego stopnia naleŜy miejsce oparzenia

a)  posmarować kremem.
b)  zabandaŜować.
c)  polewać strumieniem czystej wody i zabezpieczyć wyjałowionym opatrunkiem.
d)  polewać wodą utlenioną.

18. W przypadku otwartego złamania kończyny dolnej z równoczesnym krwawieniem naleŜy

a) dokonać zatrzymania krwawienia.
b) załoŜyć

sterylny

opatrunek,

zabandaŜować,

unieruchomić

złamaną

kość

w istniejącym połoŜeniu.

c) polewać strumieniem czystej wody do przybycia pomocy lekarskiej.
d) w takim stanie przewieźć do szpitala.

19. OdzieŜ ochronną stosuje się w celu

a)  ochrony przed brudnymi robotami.
b)  zabezpieczenia pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska.
c)  osłonięcia własnego ubrania.
d)  ujednolicenia wyglądu pracowników w zakładzie pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska zawartego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo i higiena pracy z bieŜącą aktualizacją. Wyd. VIII. „Tarbonus”,

Tarnobrzeg 2002 (akt. 2003)

2. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1997
3. Bieś B., Mazur Z.: Pierwsza pomoc przedlekarska. Wyd. IV. „Tarbonus”, Tarnobrzeg

2002

4. Bornus L.: ABC mistrza ogrodnika-pszczelarstwo. Wydawnictwo Spółdzielcze,

Warszawa 1982

5. Bornus L.: Zakładamy pasiekę. Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1986.
6. Goniewicz M., Nowak A., Smutek Z.: Przysposobienie obronne. Podręcznik dla LO, LP

i Technikum. OPERON, Gdynia 2004

7.  Kodeks pracy
8.  Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. WSiP, Warszawa 1996
9.  Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagraŜających Ŝyciu. PCK, Warszawa

2000

10. Tomaszewska B., „Higiena w pasiece”. PWRiL Warszawa 1987