PODSTAWOWE

POJĘCIA

OCHRONY

ŚRODOWISKA

1. ŚRODOWISKO – POJĘCIE

I KLASYFIKACJA

2. PROCES I PRZEDMIOT

UŻYTKOWANIA

ŚRODOWISKA

3. KONSEKWENCJE

UŻYTKOWANIA

ŚRODOWISKA

4. OCHRONA ŚRODOWISKA
5. NAUKOWE PODSTAWY

OCHRONY ŚRODOWISKA

6. CECHY WSPÓŁCZESNEGO

PODEJŚCIA DO

OCHRONY ŚRODOWISKA

Środowisko – pojęcie

i klasyfikacja

• ŚRODOWISKO - wszystko, co znajduje się w

otoczeniu jakiegoś obiektu żywego lub
nieożywionego i co z tym obiektem jest we
wzajemnych oddziaływaniach.

•

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE - ogół elementów
przyrodniczych, w szczególności powierzchnia
ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze
atmosferyczne, świat roślinny i zwierzęcy, a
także krajobraz, znajdujących się zarówno w
stanie naturalnym, jak też przekształconych w
wyniku działalności człowieka.

Środowisko – pojęcie

i klasyfikacja

ŚRODOWISKO (TOTAL ENVIRONMENT)

Środowisko

społeczne

Środowisko

kulturowe

Środowisko (geograficzne)

Środowisko

przyrodnicze

Proces i przedmiot

użytkowania środowiska

• EKOSYSTEM -

fragment przyrody

stanowiący funkcjonalną całość, w
której zachodzi wymiana między
jej częścią żywą – biocenozą, a
nieożywioną – biotopem

.

•

PRZYRODA – ziemia, woda i
powietrze wraz z żyjącymi na nich i
w nich organizmami.

Proces i przedmiot

użytkowania środowiska

•

UŻYTKOWANIE ŚRODOWISKA - proces
bezpośredniego i pośredniego wykorzystywania
jego elementów przez człowieka. Składowe:

–

wykorzystanie elementów środowiska w
biologicznych procesach człowieka,

–

wykorzystanie środowiska jako miejsca
aktywności życiowej, wypoczynku i regeneracji
sił, elementu rozwoju nauki, kultury oświaty,

–

wykorzystanie powierzchni i przestrzeni oraz
zasobów naturalnych w działalności gospodarczej

–

emitowanie odpadów i zanieczyszczeń celem ich
asymilacji przez przyrodę.

Proces i przedmiot

użytkowania środowiska

ZASOBY PRZYRODY:

1) Składniki i energie przyrody, które

mogą być przy danym poziomie techniki

wykorzystane (realnie lub potencjalnie)

w procesach produkcji i konsumpcji dla

zaspokojenia materialnych i

kulturowych potrzeb społeczności

ludzkiej.

2) Elementy materialne, siły i walory

środowiska, decydujące o jakości życia

człowieka.

Proces i przedmiot

użytkowania środowiska

USŁUGI (FUNKCJE) ŚRODOWISKA:

1) Warunki i procesy, dzięki którym

naturalne ekosystemy i gatunki
podtrzymują życie ludzkie.

2) Role, które przyroda pełni

(bezpośrednio i pośrednio) względem
cywilizacji ludzkiej.

Proces i przedmiot

użytkowania środowiska

•

KAPITAŁ NATURY – zasoby biofizyczne i walory środowiska
niezbędne do funkcjonowania ludzkiej gospodarki oraz
relacje między tymi systemami i procesami, które
podtrzymują funkcjonowanie biosfery

•

POTENCJAŁ ŚRODOWISKA – suma przyrodniczych
możliwości zaspokajania potrzeb społeczeństwa oraz
zdolność ekosystemów do ponoszenia antropogenicznych
obciążeń. Potencjały cząstkowe: samoregulacyjno-
odpornościowy, zasobowo-użytkowy, percepcyjno-
behawioralny

•

POJEMNOŚĆ ŚRODOWISKA – wielkość poszczególnych
zaburzeń, jakie mogą zostać zaabsorbowane przez
środowisko bez znaczących zmian strukturalnych i
funkcjonalnych

Konsekwencje

użytkowania środowiska

•

ANTROPOPRESJA - całość oddziaływań człowieka na
środowisko przyrodnicze związanych z jego
użytkowaniem

•

Czynniki antropopresji - pojedyncze czynności
człowieka, które powodują w miarę jednorodne skutki
w środowisku:

–

mechaniczne - bezpośrednie zmiany biotopu,

–

organizacyjne - bezpośrednie zmiany struktury
biocenozy,

–

fizyczne oraz chemiczne - pośredni wpływ na
parametry biotopu lub biocenozy.

•

Formy antropopresji - zespoły czynników antropopresji

związanych z jednym typem działalności człowieka.

Konsekwencje

użytkowania środowiska

•

SKAŻENIE ŚRODOWISKA – suma zanieczyszczeń
środowiska substancjami toksycznymi lub
promieniotwórczymi.

•

OBCIĄŻENIE ŚRODOWISKA – suma wszelkich
oddziaływań w danym miejscu i czasie.

•

DEGRADACJA ŚRODOWISKA – zaburzenia w
strukturze i funkcjonowaniu środowiska wyrażające
się pogorszeniem stanu środowiska i spadkiem jego
potencjału.

•

STAN ŚRODOWISKA – określona cechami ilościowymi
i jakościowymi sytuacja danego środowiska
pozwalająca ocenić stopień wykorzystania (i zmian)
pojemności i potencjału środowiska.

Użytkowanie

Ochrona

Antropopresja

Obciążenie

Degradacja

Funkcje

Zasoby

ŚRODOWISKO

Konsekwencje

użytkowania

środowiska

Ochrona środowiska

•

OCHRONA ŚRODOWISKA - zespół idei, środków i
działań zmierzających do utrzymania środowiska
w stanie zapewniającym optymalne warunki
bytowania człowieka i gwarantującym ciągłość
najważniejszych procesów w biosferze, jako
podstawy działalności człowieka.

•

OCHRONA PRZYRODY - zespół idei, środków i
działań zmierzających do zachowania lub
odtworzenia obiektów przyrody w postaci
pierwotnej lub mało zmienionej we wszystkich
formach różnorodności, łącznie z warunkami i
procesami decydującymi o jej trwałości.

Ochrona środowiska

•

OCHRONA ŚRODOWISKA (sensu largo) – podjęcie lub
zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub
przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega
w szczególności na:

–

racjonalnym kształtowaniu środowiska i
gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju,

–

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

–

przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu
właściwego.

•

KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA – świadome oddziaływanie
na środowisko, w celu nadania mu cech korzystnych dla
człowieka, zwiększenia potencjału i pojemności
środowiska.

Warunki ochrony środowiska:

• posiadanie wiedzy o strukturze i

funkcjonowaniu środowiska i jej

związkach z cywilizacją

• posiadanie umiejętności wykorzystania

tej wiedzy dla „nieszkodliwych” metod

korzystania ze środowiska

• istnienie możliwości realizacji

przedsięwzięć ochronnych

Naukowe podstawy

ochrony środowiska

Sposoby analizy problemów
ochrony środowiska:

• monodyscyplinarne
• multidyscyplinarne
• interdyscyplinarne

Nauki mające wkład w ochronę środowiska:

• przyrodnicze

• techniczne

• społeczne

• prawne

• humanistyczne

•

NAUKOWE PODSTAWY OCHRONY
ŚRODOWISKA - badania i zasób wiedzy o
strukturze i funkcjonowaniu środowiska,
jego relacjach z systemami społeczno-
gospodarczymi, jego zachowaniu wobec
działań człowieka, konsekwencji dla
człowieka oraz kształtowaniu stosunku
człowieka do niego.

1) systemowe - skupia się na interakcjach i zależnościach

między różnymi elementami środowiska oraz między
nimi a cywilizacją

2) interdyscyplinarne - przejście ze skupiania się na

jednym aspekcie do badania szerokiego ich zakresu

3) globalne - kryzys ekologiczny jest zjawiskiem globalnym

i poza tym wymiarem nie da się go zrozumieć i
rozwiązać

4) długookresowe – rozwiązanie problemów ekologicznych

wymaga uwzględniania w procesach decyzyjnych i
działaniach zjawisk dziejących się w długich skalach
czasowych

Cechy współczesnego

podejścia do kwestii

ekologicznych

ZAGADNIENIA
ŚRODOWISKOWE SĄ
PRZEDE WSZYSTKIM
KWESTIAMI
SPOŁECZNYMI!

Ze względu na to, że problemy ekologiczne to problemy
społeczne, należy brać pod uwagę w ich poznawaniu i
rozwiązywaniu:

•

antropogeniczne przyczyny degradacji środowiska

•

społeczne skutki zmian środowiskowych

•

interpretacje kwestii ekologicznych zależne od świadomości
indywidualnej i grupowej

•

wierzenia i normy zaangażowanych stron

•

społecznie określone warunki działań indywidualnych i
zbiorowych, mających wpływ na środowisko i warunki życia

•

społecznie określoną rolę naukowców w społeczeństwie

•

kwestie, co jest akceptowane jako prawda i godna zaufania
wiedza

•

role osób i grup w procesach zmiany społecznej

•

odzwierciedlenie debat i krytycznych poglądów w mass
mediach