Prawo rzymskie :
1)Prawo rzeczowe
a)definicja prawa rzeczowego :
• prawo rzeczowe z podmiotowego punktu widzenia - uprawnienie człowieka do rzeczy
• prawo rzeczowe z przedmiotowego punktu widzenia - dział prawa zajmujący się
bezpośrednim stosunkiem człowieka do rzeczy
b)pojęcie rzeczy :
• res (rzecz) - sfera samoistnych przedmiotów zmysłowych ,będących dla człowieka
dostępne , mogące być przez niego wykorzystane gospodarczo i mające wartość
majątkową
c)podział rzeczy :
• res mancipi i res nec mancipi :
o
res mancipi - rzeczy nad którymi władztwo mogło być przenoszone
początkowo tylko w drodze czynności prawnej zwanej uchwyconiem ręką
(mancipatio) lub publicznego odstąpienia przed pretorem (in iure cessio) :
nieruchomości italskie
niewolnicy
zwierzęta pociągowe i juczne
służebności gruntowe wiejskie
o
res nec mancipi - rzeczy nad którymi władztwo mogło być przeniesione bez
mancipatio
• res mobliles i res immobiles :
o
rzeczy ruchome (res mobiles) - rzeczy ,które mogą być przenoszone bez
zmiany ich istoty
o
rzeczy nieruchome (res immobiles) - grunty i wszystko to ,co zostało z nimi na
trwałe związane
• rzeczy materialne i niematerialne :
o
rzeczy materialne (res corporales) - rzeczy ,które można dotknąć
o
rzeczy niematerialne (res incorporales) - rzeczy ,których nie można dotknąć
(zobowiązanie , spadek ,użytkowanie)
• rzeczy pojedyńcze ,złożone i zbiorowe :
o
rzeczy pojedyńcze - te ,które stanowiły jednorodną ,naturalność całość (belka ,
cegła)
o
rzeczy złożone - te ,które składały się ze złączonych ze sobą rzeczy
pojedyńczych i stanowiły pewną całość (dom ,okręt)
o
rzeczy zbiorowe - rzeczy oznaczone wspólną nazwą ,w których poszczególne
rzezcy zachowywały swe indywidualne istnienie i stanowiły odrębne
przedmioty prawa (biblioteka)
• rzeczy indywidualnie oznaczone i gatunkowo oznaczone :
o
rzeczy indywidualnie oznaczone - określone według cech indywidualnych
(niewolnik Stichus) - rzeczy będące niezamienne
o
rzeczy gatunkowo oznaczone - określone za pomocą liczby ,wagi i miary (te
rzeczy są zamienne)
• res in patrimonio i res extra patrimonium :
o
res in patrimonio - rzeczy znajdujące się w majątku osób prywtnych
o
res extra patrimonium - rzeczy ze swojej natury wyjęte z majątku osób i z
normalnego obrotu prawnego :
wyjęte z majątku według "prawa boskiego" :
• rzeczy poświęcone kultowi religijnemu (świątynie)
• rzeczy poświęcone kultowi zmarłych (cmentarze)
• rzeczy oddane pod opiekę bogów (mury miasta Rzymu ,znaki
graniczne)
wyjęte z majątku według "prawa ludzkiego" :
• rzeczy służące publicznemu pożytkowi (powietrze ,woda)
• rzeczy należące do państwa rzymskiego lub innych osób
prawnych i przeznaczone do użytku publicznego (ulice ,drogi)
• rzeczy podzielne i niepodzielne :
o
rzeczy niepodzielne - rzeczy ,których nie można podzielić na części fizyczne
bez uszczerbku dla ich istoty i wartości (niewolnicy ,zwierzęta)
o
rzeczy podzielne - rzeczy ,które można podzielić na części fizyczne bez
uszczerbku dla ich istoty i wartości
• rzeczy główne i podrzędne :
o
rzeczy podrzędne - samoistne przedmioty zmysłowe związane gospodarczo z
inną rzeczą
o
rzeczy główne - rzeczy odgrywające rolę nadrzędną w stosunku do innych
rzeczy (zamek i klucz do niego)
• pożytki - płody naturalne ,pobierane w drodze normalnej eksploatacji gospodarczej
rzeczy przynoszących pożytki (pożytki połączone z rzeczą macierzystą były jej
częścią składową ,osobnymi rzeczami stawały się dopiero z chwilą odłączenia)
d)postacie bezpośrednego stosunku człowieka do rzeczy :
• faktyczne władanie nad rzeczą :
o
dzierżenie - fizyczne władanie rzeczą (corpus)
o
posiadanie - fizyczne władanie rzeczą (corpus) i wola wykonywania tego
władztwa dla siebie (animus)
e)faktyczne władztwo nad rzeczą :
• rodzaje posiadania :
o
posiadanie interdyktalne ,cywilne i naturalne :
posiadanie interdyktalne - posiadanie składające się z corpus i animus ,
chonione przez interdykty pretorskie
posiadanie cywilne - posiadanie składające się z corpus i animus ,
oparte na tytule prawnym (kupno ,darowizna) i prowadzące do nabycia
własności przez zasiedzenie
posiadanie naturalne - dzierżenie (tylko corpus)
o
posiadanie zgodne i niezgodne z tytułem prawnym :
posiadanie zgodne z tytułem prawnym - nabyte w sposób legalny
posiadanie niezgodne z tytułem prawnym - nabyte w sposób nielegalny
o
posiadanie w dobrej i złej wierze :
posiadanie w dobrej wierze (bonae fidei) - posiadanie w
przeświadczeniu ,że jest to zgodne z tytułem prawnym
posiadanie w złej wierze (malae fidei) - posiadanie w przeświadczeniu ,
że nie jest to zgodne z tytułem prawnym
o
posiadanie wadliwe i niewadliwe :
posiadanie wadliwe - posiadanie uzyskane przy użyciu siły albo
potajemnie ,albo przez niewywiązanie się z obowiązku prekarzysty
posiadanie niewadliwe - posiadanie nabyte w odwrotny sposób niż
posiadanie wadliwe
• nabycie posiadania :
o
dla nabycia posiadania niezbędne jest ,aby zaczęły istnieć corpus i animus
o
sposoby nabycia posiadania :
nabycie posiadania rzeczy ruchomej - konieczne było rzeczywiste
zawładnięcie nią ,uchwycenie jej bądź uzyskanie fizycznej kontroli nad
nią
nabycie posiadania rzeczy nieruchomej - konieczne było wkroczenie
na grunt i dokonanie tam czynności świadzczącej o uzyskaniu
fizycznego władztwa (np. oboranie gruntu)
nabycie posiadania przez uzyskanie corpus bez wsółdziałania
poprzedniego posiadacza (jednoczesne nabycie animus i corpus) -
równoznaczne z wyrażeniem woli wykonywania nabytego władztwa
fizycznego dla siebie
nabycie posiadania przez uzyskanie corpus przy współdziałaniu
poprzedniego posiadacza (nabycie corpus ,o nabyciu animus
decydoweł charater czyności prawnej) :
• na rzeczy ruchomej - wystarczało wniesienie rzeczy do domu
osoby mającej nabyć corpus
• na rzeczy nieruchomej - wystarczało wkroczenie w obecności
poprzedniego posiadacza na grunt
nabycie posiadania osobiście - jednoczesne nabycie corpus i animus ;
animus można było nabyć tylko osobiście ,ale istniały od tego wyjątki :
• nabycie animus przez ojca rodziny za pośrednictwem osób
wolnych ,podległych jego władzy oraz niewolników
• nabycie animus za pośrednictwem zarządców majątku ,
opiekunów ,kuratorów i przedstawicieli ciał zbiorów
nabycie posiadania za pośrednictwem innej osoby - można było nabyć
tylko corpus
nabycie posiadanie przez samo nabycie animus ,bez zmiany corpus :
• constitutum possessorium - posiadacz przez zmianę
obiektywnego charakteru posiadania tracił animus i wskutek
tego stawał się dzierżycielem ,a inna osba przez nabycie animus
stawała się posiadaczem (np. właściciel posiadacz ,który
sprzedał swój dom z zastrzeżeniem ,że będzie w nim nadal
mieszkał jako lokator)
• brevi manu traditio - dotychczasowy dzierżyciel przez zmianę
obiektywnego charakteru posiadania nabywał animus i stawał
się posiadaczem (np. depozytariusz ,który nabył od deponenta
rzecz daną mu przez tego ostatniego na przechowanie)
o
możliwości nabycia posiadania :
corpore alieno
animo suo
corpore et animo alieno
• utrata posiadania :
o
utrata posiadała następowała ,gdy chodziaż jeden z elementów posiadania
przestał istnieć (ale przyjęto zasadę ,że przejściowa utrata corpus nie pociąga
za sobą utraty posiadania)
o
utrata animus następowała przez ustanier woli sprawowania fizycznego
władztwa nad rzeczą dla siebie ,połączone najczęściej najczęściej z utratą
corpus
o
posiadanie gasło z chwilą śmierci posiadacza ,utracenia przez niego stanu
człowieka wolnego ,gdy rzecz będąca w czyimś posiadaniu została wyłączona
z obrotu lub uległa zniszczeniu
• ochrona posiadania - ochrona posesoryjna :
o
przysługuje właścicielowi rzeczy ,posiadaczowi w dobrej i złej wierze ,
niektórym dzierżycielom :wierzycielowi zastawnemu ,prekarzyście ,
depozytariuszowi ,emfiteucie i superficjuszowi
o
środki ochrony posesoryjnej - interdykty pretorskie - miały na celu :
utrzymanie istniejącego posiadania :
• interdictum uti possidetis - chronił niewadliwe posiadanie
nieruchomości istniejące w chwili wydania interdyktu ;
skierowany był do obu stron ;zabraniał naruszania istniejącego
stanu faktycznego
• interdictum utrubi - chronił niewadliwe posiadanie ruchomości
,istniejące przez dłuższy okres ostatniego roku przed wydaniem
interdyktu ;skierowany do obu stron
przywrócenie utraconego posiadania :
• unde vi - służył niewadliwemu posiadaczowi do odzyskania
posiadania ,z którego został wyzuty przy użyciu siły ;działał
przez rok od wyzucia ,jeśli nastąpiło ono przy użyciu broni był
bezterminowy
• de clandestina possessione - dotyczył przywrócenia posiadania
,którego ktoś został pozbawiony w sposób potajemny
• de precario - służył do odzyskania posiadania w wypadku
niedopełnienia przez prekarzystę obowiazku zwrotu otrzymanej
przezeń rzeczy
o
w prawie justyniańskim posiadanie było chronione w drodze sądowej za
pomocą actiones extraordinariae w postępowaniu sumarycznym (w skróconym
procesie kognicyjnym)
f)prawne władztwo nad rzeczą :
• prawo własności - pełne prawne władztwo nad rzeczą :
o
własność i jej rodzaje :
okres republiki - władztwo nad rzeczą uznane przez prawo cywilne
(proprietas)
okres prawa klasycznego :
• własność kwirylna - chroniona przez prawo cywilne
przysługująca tylko obywatelom rzymskim
• własność bonitarna - chroniona przez prawo pretorskie
(chroniła interesy osób ,które nabyły do swego majątku prawa
bez zachowania formalności prawa cywilnego ;pretor
umożliwiał takim osonom wykonywania pełnego władztwa nad
rzeczą przez okres niezbędny do uzyskania własności
kwirytarnej na podstawie posiadania ,czyli przez zasiedzenie)
• własność cudzoziemców mającycj ius commercii była
chroniona przez pretora za pomocą actiones utiles
• grunty prowincjonalne stanowiły własność państwa i osobom
prywatnym przysługiwało tylko posiadanie i użytkowanie (byli
chronieni za pomocą actiones utiles)
konstytucje Antoniana z 212 - zniesienie różnicy własności peregrynów
i własności obywateli rzymskich
o
współwłasność - jeżeli prawa własności przypadały kilku osobom :
rodzaje współwłasności :
• współwłasność przypadkowa - powstawała niezależnie od woli
współwłaścicieli (stosunki z niby kontraktu)
• współwłasność przez odpowiednie oświadczenie woli (stosunki
z kontraktu)
z chwilią powstania współwłasności następował jej podział na części
idealne
współwłaściciel mógł doprowadzić do likiwdacji współwłasności za
pomocą odpowiedniej skargi działowej
o
nabycie własności :
sposoby nabycia ze względu na stosowane prawo :
• nabycie własności według prawa cywilnego
• nabycie własności według ius gentium
• nabycie własności na podstawie prawa naturalnego
sposoby nabycia własności ze względu na jej pochodzenie :
• pochodne - nabycie własności od poprzedniego właściciela :
o
z porozumieniem z poprzednim właścicielem :
czynność prawna uchwycania ręką (mancipatio)
- uroczysta czynność kupna za gotówkę ,w
obecności obu stron i 5 świadków oraz osoby
trzymającej wagę ,na której odważano spiż
będący miernikiem wartości ;rzecz nabywana lub
jej symbol musiała znajdować się na miejscu ;
była sposobem nabycia własności kwirytalnej ;
ewikcja -jeśli jakaś osoba występowała przeciw
nabywcy jako prawy właściciel ze skargą o
wydanie rzeczy ,nabywca powinien był
powiadomić o tym natychmiast sprzedającego ,a
ten powinien był wstąpić proces i bronić rzeczy
dla nabywcy ;jeżeli sprzedawca przegrał proces
albo nie wstąpił w niego ,kupujący mógł się
domagać od niego dwukrotności ceny wartości
rzeczy
odstąpienie przed pretorem - sposób nabycia
własności kwirylnej za pomocą pozornego
procesu windykacyjnego ;mógł być stosowany
tylko przez obywateli rzymskich mających
zdolność procesową ;pozbywający i nabywca
udawali się do pretora miejskiego i tam nabywca
wypowiadał uroczystą formułkę legisakcyjnego
procesu o władztwo nad rzeczą ,pozbywający nie
wygłaszał formułki zaprzeczenia wskutek czego
przegrywał proces ,a pretor przyznawał rzecz
powodowi
wręczenie rzeczy (traditio) - nieformalny sposób
nabycia własności kwirytalnej na res nec
mancipi na podstawie ius gentium ,polegającym
na wręczeniu rzeczy i połączonym ze zgodną
wolą przeniesienia własności ,uzasadnioną celem
uznanym przez prawo
o
bez porozumienia z poprzednim właścicielem :
przydział przez pańśtwo działek gruntu na
ziemiech zdobytych
sprzedaż łupów wojennych przez państwo w
drodze licytacji
przysądzenie w procesach działowych
zapis windykacyjny
• pierwotne - nabycie własności rzeczy nie mającej poprzedniego
właściciela lub niezależnie od praw poprzedniego właściciela :
o
zawłaszczenie - nabycie własności przez zawładniecie
rzeczą nie mającą właściciela (dzikie zwierzęta)
o
znalezienie skarbu - tak jak zawłaszczenie ,z tym że
jeżeli skarb został znaleziony na cudzej nieruchomości
znalazca musiał oddać połowę skarbu właścicielowi
gruntu
o
przyłączenie - różne przypadki nabycia własności rzeczy
poprzez przyłączenie jej do rzeczy głównej w ten
sposób, że wchodzi ona w skład rzecz głównej :
przyłączenie nieruchomośi do nieruchomości
przyłączenie ruchomości do ruchomości - jeżeli
przyłączenie nie było trwałe uważano ,że
następowało jedynie czasowe zawieszenie praw
poprzedniego właściciela (przysługiwała mu
skarga windykacyjna)
przyłączenie ruchomości do nieruchomości
połączenie rzeczy równorzędnych - jeżeli
wskutek takiego połączenia nastąpiło połączenie
się substancji rzeczy następowała
współwłasność, jeżeli nie następowało
połączenie substancji rzeczy stan prawny zależał
od właścicieli (współwłasność lub rozdzielenie
rzeczy i własności)
o
przerobienie - wytworzenie nowej rzeczy z cudzego
surowca :
jeżeli dana rzecz nie da się przywrócić do
poprzedniego stanu jej własność przyznawano
właścicielowi surowca
jeżeli dana rzecz da się przywrócić do
poprzedniego stanu jej własność przyznawano
przetwórcy ,który zobowiązany był zapłacić za
surowiec
o
nabycie owoców - następowało dla właściciela rzeczy
macierzystej ,posiadacza w dobrej wierze i dzierżawcy
wieczystego z chwilą odłączenia owoców od tej rzeczy
o
zasiedzenie - nabycie własności wskutek
nieprzerwanego posiadania rzeczy przez określony czas,
w warunkach wymaganych przez prawo :
ustawa XII tablic :
• nabycie władztwa nad rzeczą na
podstawie używania jej przez określony
czas jeżeli nie została uzyskana przy
użyciu siły lub ukradziona (ruchomości -
1 rok ,nieruchomości - 2 lata)
• grunty prowincjonalne - jeżeli aktualny
posiadacz uzyskał posiadanie w sposób
uznany przez prawo i wykonywał je
przez 10 lat przeciwko niemu
następowało przedawnienie skarg
prawo klasyczne - do nabycia własności przez
zasiedzenie rzecz musi nadawać się do
zasiedzenia ,być posiadana nieprzerwalnie przez
określony czas ,przyczyna nabycia posiadania
musi być uznana przez prawo i posiadanie musi
być nabyte w dobrej wierze
prawo justyniańskie :
• zasiedzenie zwyczajne - zasiedzenie
ruchomości po 3 latach ,a nieruchomości
po 10 latach ;przy współdziałaniu
poprzedniego właściciela
• zasiedzenie nadzwyczajne - zasiedzenie
następowało po 30 latach zasiedzenia w
dobrej wierze nawet bez słusznego tytułu
o
utrata własności - następowała przez porzucenie rzeczy w wyraźnym zamiarze
wyzbycia się własności ,zniszczenie rzeczy ,wyłączenie jej z obrotu i przez
przeniesienie własności
o
ochrona własności :
skarga wydobywcza (windykacyjna) - o zwrot rzeczy ,przysługiwała
właścicielowi kwirytalnemu ,który utracił posiadanie rzeczy ;pozwany
nie miał obowiązku wdawania się w spór ,ale jeśli tego nie uczynił
musiał wydać rzecz rzecz powodowi ;przeprowadzenie dowodu
należało do powoda ;w procesie legisakcyjnym pozwany jeżeli przegrał
musiał zapłacić odszkodowanie powodowi ,ale uzyskiwał własność ad
rzeczą ,zaś w procesie kognicyjnym sędzia nakazywał mu zwrot rzeczy
powodowi
skarga negatoryjna - przysługiwała właścicielowi kwirytarnemu dla
ochrony własności przed naruszeniem jej ;powód domagał się
stwierdzenia ,że do jego rzeczy pozwanemu nie przysługuje żadne
prawo oraz by pozwany dał poręczenie ,że nie będzie zakłucał
wykonywania prawa własności ;skarga obejmowała roszczenie o zwrot
korzyści
skarga publicjańska - skarga przysługująca właścicielowi bonitarnemu
lub posiadaczowi w dobrej wierze ,którzy utracili posiadanie rzeczy ;w
formułce skargi zawarta była fikcja - pretor polecał sędziemu ,by
traktował powoda tak ,jak gdyby ten nabył już kwirytalną własność
przez zasiedzenie ;dla właściciela skarga publicjańska była skuteczna
wobec wszystkich ,dla posiadacza w dobrej wierze przeciwko
posiadaczom znajdującym się w gorszej sytuacji prawnej ;skargą
publicjańską posługiwali się także właściciele kwirytarni gdyż była
wygodniejsza w użyciu
• prawa na rzeczy cudzej :
o
służebności - ustanowione na cudzej rzeczy w interesie określonego gruntu lub
określonej osoby prawa rzeczowe ,polegające na tym ,że właściciel rzeczy ,na
której te prawa zostały ustanowione ,musiał albo znosić wykonywanie
ograniczonego władztwa nad nią przez osobę uprawnioną albo powstrzymać
się od pewnych czynności wchodzących w skład pełnego prawnego władztwa
nad rzeczą (nie może istnieć służebność na słuzebności) :
rodzaje służebności :
• gruntowe -miały charakter wieczysty ,sprowadzały się do
stosunku między dwoma gruntami :gruntem służebnym i
panującym ,takim że grunt służebny miał przynosić gruntowi
panującemu pewną stałą korzyść gospodarczą :
o
wiejskie :
prawo przechodu
prawo przepędzania bydła
prawo drogi
prawo przeprowadzania wodociągu
prawo czerpania wody
o
miejskie :
prawo oparcia budynku o ścianę sąsiada
prawo wpuszczenia belki w ścianę sąsiednią
prawo zabronienia wnoszenia budynku
sąsiedniego ponad pewną wysokość
• osobiste :
o
prawa cywilnego :
użytkowanie - najwyżej dożywatnie prawo
używania cudzej rzeczy i pobierania z niej
owoców bez naruszenia substancji rzeczy
używanie - najwyżej dożywotnie prawo
używania cudzej rzeczy bez naruszania jej
substancji
o
prawa pretorskiego :
habitatio - najwyżej dożywotnie prawo do
mieszkania w cudzym domu
operae servorum et animalium - najwyżej
dożywotnie prawo do korzystania z pracy
cudzych niewolników lub zwierząt
powstawanie służebności :
• bezposrednie ustaqnowienie ich na własnej rzeczy
• zastrzeżenie ich na rzeczach zbywalnych
sposoby ustanowienia służebności :
• według prawa cywilnego - czynność prawna uchwycenia ręką ,
odstąpienie przed pretorem ,przysądzenie ,zapis windykacyjny ,
nabycie z mocy prawa ,zasiedzenie
• według prawa pretorskiego - przez porozumienie stron ,
umocnione ustanowieniem kary umownej
• wedłuh prawa justyniana - przez przysądzenie ,przez zapis
windykacyjny ,z mocy prawa ,przez zasiedzanie ,przez
dopuszczenie do wykonywania służebności
wygaśnięcie służebności - z chwilą śmierci lub capitis deminutio
uprawnionego (jeżeli służebność osobista) ,gdy rzecz na której
przysługiwały uległa zniszczeniu lub zasadniczej przemianie ,gdy
uprawnienie do służebności i własność znalazły się w jednym ręku ,z
chwilą spełnienia warunku lub nadejścia terminu ,przez
niewykonywanie ich przez uprawnionego ,przez zrzeczenie się
służebności przez osobę uprawnioną
ochrona służebności :
• vindicatio servitutis - powodem jest osoba ,której przysługuje
służebność ,zaś pozwanym ten ,kto zaprzecza istnieniu
służebności lub uniemożliwia jej wykonanie ;powód domaga się
sądowego stwierdzenia ,że przysługuje mu służebność i żąda ,
aby pozwany dał poręczenie ,że w przyszłości nie bęzie
zakłócał wykonywania służebności
• interdykty pretorskie
o
zastaw umowny (hypotheca) - prawo na rzeczy dłużnika ,na podstawie którego
wierzyciel , w wypadku nieuiszczenia długu przez dłużnika ,mógł domagać się
wprowadzenia w posiadanie tej rzeczy ,a następnie sprzedać ją w celu
zaspokojenia swej wierzytelności :
kształtowanie się zastawu :
• stare prawo rzymskie - wierzytelność zabezipeczano przez
przeniesienie własności jakiejś rzeczy dłużnika za pomocą
mancipatio na wierzyciela z powierniczym zastrzeżeniem ,że
ten przeniesie własność tej rzeczy na dłużnika ,gdy otrzyma
swoją należność
• zastaw ręczny (pignus) - zastaw ,w którym wierzyciel
uzyskiwał dzierżenie ruchomości zastawionej ,a jednocześnie
zawierał porozumienie co do ewentualnego jej sprzdania przez
wierzyciela na pokrycie długu
ochrona zastawu umownego :
• interdykt salwiniański - skarga dla wierzyciela ,skuteczna
wobec wszystkich
powstanie zastawu umownego - początkowo powstawał na podstawie
pactum dołączonego do kontraktu dzierżawy ,później na podstawie
pactum dołączanego do jakiegokolwiek kontraktu głównego ,mógł
powstał z mocy ustawy lub na podstawie testamentu
egzekucja - zastaw umowny był niepodzielny ,wierzyciel po
wprowadzeniu w posiadanie rzeczy obciążonej hipoteką dokonywał jej
sprzedaży ,a z pozyskanych środków zaspokajał swój dług (reszte
pieniędzy musiał przekać właścicielow ,bądź kolejnym wierzycielom)
umowa antychryzy - umowa mówiąca o tym ,że owoce z rzeczy
zastawionej przypadały wierzycielowi na poczet odsetek
wygaśnięcie umowy zastawnej - gdy zabezpieczona przez nią
wierzytelność przestała istnieć ,gdy przedmiot zastawu uległ
całkowitemu zniszczeniu ,gdy wierzyciel dokonał sprzedaży rzeczy
zastawnej albo zrzekł się prawa zastawu lub stał się właścicielem
rzeczy zastawionej ,jeżeli wierzyciel przez określony czas wierzyciel
nie wniósł skargi przeciw posiadaczowi hipoteki przy zachowaniu
innych warunków zasiedzenia
o
dzierżawa wieczysta - dziedziczne i pozbywalne prawo do użytkowania
cudzego gruntu z obowiązkiem jego uprawy tak ,by nie ulegał on pogorszeniu ,
łacenia stałego czynszu rocznego w naturze lub pieniądzach i ponoszenia
wszystkich ciężarów publicznych :
wykształcieła się w wyniku stopienia emfiteuzy i ius in agro vectigali :
• emfiteuza - kontrakt długoterminowy lub dziedzicznej
dzierżawy gruntów cesarskich z obowiązkiem ich uprawy i
płacenia rocznego czynszu
• ius in agro vectigali - dzierżawa gruntów państwowych lub
miejskich , trwająca dopóki był uiszczony przez dzierżawcę lub
jego spadkobierców czynsz roczny
powstawała w drodze umowy lub testamentu
ochrona - emfiteuta był chroniony za pomocą interdyktów
posesoryjnych i przysługiwały mu wszystkie skargi służace do ochrony
własności
emfiteuta mógł sprzedać swoje prawo ,ale był zobowiązany
zawiadomić właściciela gruntu który miał prawo do pierwokupu i miał
obowiązek z w razie sprzedaży praw oddać 2 % ceny włascicielowi
gruntu
wygaśnięcie emfiteuzy - gasła wskutek odebrania gruntu przez
właściciela ,gdy emfiteuta przez 3 lata nie płacił czynszu lub podatków;
gdy emfiteuta pogarszał grunt lub naruszył przepis o sprzedaży
emfiteuzy ,wskutek zniszczenia gruntu ,wykonywania prawa
pierwokupu ,zerzeczenia się emfiteuzy oraz połączenia emfiteuzy i
własności w jednym ręku
o
prawo powierzchni (superficies) - dziedziczne i pozbywalne prawo do
używania budynku wniesionego na cudzym gruncie ,z obowiązkiem uiszczania
stałej rocznej opłaty (solarium) :
powstawała na podstawie umowy
superficjusz mógł swobodnie dysponować swoim prawem ,
przysługiwało mu powództwo rzeczowe
gasła w wypadku nieuiszczania opłaty przez czas określony w umowie,
przez porzucenie budynku oraz przez połączenie własności gruntu i
superficies w jednym ręku
2)Prawo zobowiązaniowe :
a)definicja zobowiązania :
• zobowiązanie według Instytucji Justyniana - zobowiązanie jest węzłem prawnym ,
przez który związani jesteśmy koniecznością świadczenia jakiejś rzeczy zgodnie z
prawami naszego państwa :
o
element długu - zobowiązanie do uiszczenia świadczenia
o
element odpowiedzialności - obowiązek wykonania świadczenia
• zobowiązanie naturalne - zobowiązanie przy którym dłużnik był dłużny ,ale nie był
odpowiedzialny
• zobowiązanie w prawie rzymskim - stosunek prawny między dwiema osobami ,
wierzycielem i dłużnikiem ,z których pierwszy miał prawo domagać się od drugiego
pewnego świadczenia mającego wartość majątkową ;stosunek ten był chroniony przez
prawo cywilne lub prawo pretorskie (z wyjątkiem zobowiązań naturalnych)
• rodzaje świadczeń :
o
dare - świadczenie polegające na przeniesieniu własności rzeczy czy też
ustanowieniu prawa na rzeczy cudzej
o
facere - świadczenie polegające na wykonaniu pewnych czynności
o
non facere - świadczenie polegające na powstrzymaniu się od pewnych
czynności
o
praestare - świadczenie polegające na uiszczeniu odszkodowania w
określonych wypadkach
b)geneza i źródła zobowiązań :
• zobowiązania powstają (wg Gaiusa) :
o
z kontraktu - umowy wyposażonej w zaskarżalność przez rzymskie prawo
cywilne
o
z deliktu - przestępstwa prawa prywatnego ,z którego wynika obowiązek
zapłacenia grzywny
o
z różnych innych rodzajów przyczyn
• zobowiązają powstają (wg Instytucji Justyniańskich) :
o
z kontraktu
o
z deliktu
o
z quasi kontraktu - ze stanów faktycznych ,z których wynikają takie same
skutki ,jak z zawarcia kontraktu
o
z quasi deliktu - ze stanów faktycznych ,z których wynikają takie same skutki,
jak z popełnienia deliktu
c)podmiot zobowiązań :
• zobowiązanie było stosunkiem prawnym między wierzycielem ,a dłużnikiem
• zobowiązania podzielne (w przypadku długów podzielnych) dzieliły się z mocy
prawa na poszczególnych wierzycieli lub dłużników
• zobowiązanie solidarne :
o
rodzaje :
• solidarność czynna - jeżeli każdemu wierzycielowi przysługiwało całe
świadczenie
• solidarność bierna - jeżeli każdy z dłużników odpowiadał za całość
długu
o
powstanie zobowiązań solidarnych :
• zgodnego oświadczenia woli w przepisanej formie pytania i
odpowiedzi (stypulacji)
• nieformalnego ,zgodnego oświadczenia woli stron przy kontraktach
dobrej wiary i kontrakcie pożyczki
• rozporządzenia ostatniej woli
• przez wspólne popełnienie deliktu lub quasi - deliktu ,jeżeli
poszkodowany wniósł skargę o odszkodowanie
• jeżeli było kilku dłużników zobowiązanych do świadczenia rzeczy
niepodzielnej (tylko solidarność bierna)
o
koniec zobowiązań solidarnych :
• z chwilą całkowitego uiszczenia świadczenia przez jednego z dłużnikó
solidarnych
• w przypadku przejęcia świadczenia przez jednego z wierzycieli
solidarnych
• w przypadku okoliczności ,które według prawa cywilnego powodują
umorzenie zobowiązania
• sposoby przejścia wierzytelności na inną osobę :
o
nowacja - umorzenie dotychczasowej wierzytelności i stworzenie nowej na
rzecz innej osoby
o
wierzyciel mógł ustanowić zastępce procesowego i polecić mu ściągnięcie
długu na własny rachunek
o
osoba kupująca spadek od spadkobiercy ,kupująca wierzytelność lub
otrzymująca wierzytelność w posagu albo spadku miała prawo ściągania
wierzytelności spadkowych w swoim imieniu za pomocą actiones utiles
d)przedmiot zobowiązania :
• przedmiotem zobowiązania była rzecz :
o
oznaczona indywidualnie - w przypadku przypadkowej utraty przez dłużnika
rzeczy indywidualnie oznaczonej dłużnik stawał się wolny od świadczenia
o
oznaczona gatunkowo - możliwość powstania obowiązku wykonania także
ubocznego świadczenia tzw.odsetek - wynikających albo z przepisów ustawy
albo z umowy (zakaz anatocyzmu - zakaz pobierania odsetek od odsetek)
• zobowiązania :
o
podzielne - przedmiotem zobowiązania było podzielne - mogło być spełniane
częściami bez zmiany istoty i wartości
o
niepodzielne - zobowiązania przy których świadczenie polegało na dare rzeczy
niepodzielnej oraz tych przy których świadczenie polegało na facere
o
alternatywne - przedmiotem było kilka świadczeń ,a dłużnik uwalniał się od
zobowiązania wykonując jedno z nich
o
upoważnienie przemienne - przedmiotem zobowiązania było jedno
świadczenie ,ale dłużnik był upoważniony do ewentualnego zastąpienia go
innnym świadczeniem
e)wykonanie zobowiązania :
• wykonanie zobowiązania następowało przez wykonanie przyrzeczonego świadczenia ,
ale za zgodą wierzyciela dłużnik miał możliwość uwolnić się od świadczenia
wykonując zamiast przyrzeczonego świadczenia inne
• miejsce wykonania świadczenia :
o
miejsce wykonania świadczenia (gatunkowo oznaczonego) było dowolne
chyba ,że było podane w umowie
o
wierzyciele mogli za pomocą ochrony pretorskiej uzyskiwać od dłużników
pieniądze niż to podaje umowa
o
wierzyciel nie może ściągać świadczenia w innym miejscu niż przewiduje
umowa (dłużnik miał skargę plus petitio loco)
• termin wykonania świadczenia :
o
był oznaczony w umowie lub wynikał z okolicznościtowarzyszących
o
wierzyciel nie mógł domagać się wcześniejszego niż w terminie wykonania
świadczenia
o
przedterminowe wykonanie świadczenia było możliwe tylko w przypadku
jeżeli termin nie był ustanowiony dla obustronnej korzyści
o
zwłaka (zobowiązania bez terminu polegające na facere)
• jeżeli dłużnik ze swej winy we właściwym czasie nie wykonał
świadczenia dopuszczał się zwłoki - od momentu popadnięcia w
zwłokę dłużnik odpowiadał nawet za przypadkową utratę przedmiotu
świadczenia ,musiał świadczyć odsetki i owoce na czas zwłoki ,w
• jeżeli wierzyciel w terminie nie przyjął świadczenia bez uzasadnionego
powodu - dłużnik odpowiadał tyko za rozmyślne działanie na szkodę
wierzyciela i mógł złożyć przedmiot świadczenia do depozytu ,
wierzyciel musiał wynagrodzić dłużnikowi szkody powstałe w związku
z nieprzyjęciem świadczenia
f)niewykonanie i nienależyte wykonanie zobowiązania :
• odpowiedzialność dłużnika - obowiązek wynagrodzenia wierzycielowi szkody ;
podstawą odpowiedzialności była wina dłużnika albo nałożona przez prawo
odpowiedzialność bez względu na winę :
o
odpowiedzialność ze względu na winę :
definicja :
• w znaczeniu szerszym (dolus) - rozmyślne działanie lub
zaniechanie mające na celu naruszenie czyichś interesów
• w znaczeniu węższym (omnis culpa) - niedbalstwo ,polegające
na tym ,że ktoś, mimo iż powinien to uczynić ,nie przewiduje
skutków swego działania lub zaniechania ,powodujących
powstanie szkody
odpowiedzialność za winę :
• w starym prawie rzymskim zawsze odpowiadało się za dolus
• w prawie poklasycznym wykształtowała się zasada korzyści ,
według której strona odnosząca korzyść ze zobowiązania
odpowiadała za dolus i omnis culpa ,zaś strona nie mająca
korzyści tylko za dolus
• prawo justyniańskie przyjęło zasadę korzyści z wyjątkami :
o
dłużnik nie odpowiada za przypadek - zdarzenie nie
pozostające w związku przyczynowym ze świadomą
działalnością ludzką ,ani za zdarzenie będące wynikim
działalności siły wyższej
o
odpowiedzialność bez względu na winę - miała miejsce w wypadku nałożenia
przez prawo lub wzięcia na siebie obowiązku szczególnego strzeżenia rzeczy ;
miała charakter obiektywny i obejmowała także prypadki ;w przypadku
uszczerbku na majątku wierzyciela dłużnik musiał zapłacić odszkodowanie
(nie wyższe od podwójnej wartości zobowiązania) :
umowne - ustalone w kontrakcie
ustawowe - ustalone przez ustawę
sądowe - ustalone przez sędziego
g)umocnienie zobowiązań :
• osoby trzecie mogły wziąć na siebie odpowiedzialność za spełnienie świadczenia
(intercessio) - poręka ,przyrzeczenie nieformalne zapłaty czyjegoś długu ,zlecenie
kredytowe ,nieformalne przyrzeczenie bankiera ,że spłaci dlug swojego klienta
• na wypadek nieuiszczenia świadczenia przez dłużnika wierzyciel otrzymywał
możliwość zaspokojenia pretensji w drodze sprzedaży rzeczy dłużnika - powiernicze
przeniesienie własności należącej do dłużnika na wierzyciela ,zastaw ręczny ,zastaw
umowny
• dłużnik mógł zabezpieczyć wykonanie zobowiązania przez ustanowienie kary
umownej ,przez przysięgę ,danie zadatku mającego charakter kary umownej oraz
przez nieformalne przyrzeczenie uiszczenia istniejącego już własnego długu
h)umowy w prawie rzymskim :
• umowa - zgodne oświadczenie woli dwóch stron zmierzające do wywołania skutków
prawnych
o
oświadczeniem woli - zewnętrzny objaw woli dokonania czynności prawnej :
według prawa cywilnego :
• świadoma niezgodność oświadczenia woli - nie wywołuje
skutku prawnego , ale jeżeli czynność symulowana służy do
ukrycia innej czynności prawnej ,ta ostatnia jest ważna
• nieświadoma niezgodność oświadczenia woli - błąd ,czyli
mylne przekonanie o stanie rzeczy
o
błąd co stanu prawnego nie wpływu na ważność
czynności prawnej (mogli się na niego powoływać
starcy ,kobiety ,żołnierze i wieśniacy)
o
bład co do stanu faktycznego - powodował nieważność
czynności prawnej :
błąd co do identyczności przedmiotu ,którego
dotyczyło oświadczenie woli
błąd co do rodzaju czynności prawnej
błąd co do identyczności strony
według prawa pretorskiego :
• nakłanianie do złożenia oświadczenia woli przez wywołanie
obawy za pomocą groźby albo przez świadome podstępne
działanie są przestępstwami prywatnymi ,a
zastraszony/oszukany może ubiegać się o ochronę procesową
o
postanowiena dodatkowe - załączniki umów :
termin - zdarzenie przyszłe i pewne ,od którego strony uzależniają
nastąpienie lub ustanie skutków czynnosći prawnej
warunek - zdarzenie przyszłe i niepewne ,od którego strony uzależniają
nastąpienie lub ustanie skutków czynnosći prawnej
polecenie - to obowiązek nałożony na osobę ,która otrzymaje
przysporzenie majątkowe pod tytułem darmowym
• rodzaje kontraktów - umów ,których zaskarżalność była oparta na elementach
formalnych :
o
ze względu na zaskarżalność umów :
kontrakty realne - umowy zakarżalne na podstawie wręczenia rzeczy
umowy werbalne - zaskarżalne na podstawie wypowiedzenia
określonyc słów
kontrakty literalne - umowy zaskarżalne na podstawie użycia
określonej formy pisemnej
kontrakty konsensualne - umowy ,które można zaskarżyć na podstawie
zgodego porozumienia stron
kontrakty nienazwane - podstawą zaskarżalności było wykonanie
świadczenia przez jedną ze stron
o
ze względu na naturę stosunku obligatoryjnego :
kontrakty jednostronne - tylko jedna ze stron jest wierzycielem ,a druga
tylko dłużnikiem
kontrakty dwustronne - każda ze stron jest zarówno wierzycielem ,jak i
dłużnikiem :
• kontrakty dwustronny doskonałe - jeżeli swustronność wyrosła
z natury kontraktu
• kontrakt dwustronne niedoskonałe - jeżeli kontrakt jest z natury
jednostronny ,ale w pewnych okolicznościach może stać się
dwustronnym
o
podział na kontrakty ścisłego prawa i dobrej wiary :
kontrakty ścisłego prawa - na ich podstawie można się było domagać
jedynie tego ,co zostało przyrzeczone (pożyczka ,kontrakty werbalne ,
literalne)
kontrakty dobrej wiary - na ich podstawie można się było domagać
wszystkiego czego wymagała dobra wiara w obrocie (kontrakty
konsensualne ,realne oprócz pożyczki)
o
kontrakty kazualne i abstrakcyjne :
kontrakty kazualne - przyczyna prawna (cel prawny) jest zawarta w
samym kontrakcie i decyduje o jego ważności lub nieważności
kontrakty abstrakcyjne - kontrakt jest oderwany od przyczyny prawnej i
jego skutki prawne nie są od niej zależne
• nieformalne porozumienia :
o
pacta nuda - umowy nie mające właściwego im elementu formalnego ,
powodującego zaskarżalność ,nie miały ochrony sądowej
o
pacta vestita - nieformalne porozumienia przybrane w szatę zakarżalności albo
na podstawie opini znawców prawa ,albo przez edykt pretorski ,albo przez
konstytucje z czasów dominatu
i)zobowiązania z umów zaskarżalnych :
• kontrakty realne :
o
pożyczka (mutuum) :
kontrakt jednostronny ,ścisłego prawa polegający na przeniesieniu
przez jedną ze stron ,zwaną wierzycielem ,własności określonej ilości
rzeczy zamiennych na drugą stronę ,zwaną dłużnikiem ,która
zobowiązywała się zwrócić takie same rzeczy ,w takiej samej ilości i
jakości ,w wyraźnie lub dorozunianie określonym terminie albo na
wezwanie wierzyciela
w celu zobowiązania dłużnika do płacenia odsetek trzeba było z nim
zawrzeć osobny kontrakt
wierzycielowi przysługiwała skarga conditio certae pecunia (w
przypadku pieniędzy) i conditio cartae rei (w przypadku rzeczy
zamiennych)
w przypadku użyczania pożyczek pieniężnych :
• syn będący pod władzą ojca rodziny nie mógł udzielać
pożyczek
• pożyczka morska - w celu zakupu towaru z importu ,opłacenia
załogi ,naprawy okrętu ,dłużnik był zobowiązany oddać
pożyczkę pod warunkiem szcześliwego przybycia okrętu do
portu przeznaczenia
o
kontrakt powiernictwa (fiducia) :
kontrakt dwustronny ,dobrej wiary ,na podstawie którego jedna ze stron
przenosiła na drugą ,za pomocą czynności prawnej uchwycenia ręką
lub odstąpienia przed pretorem ,własność jakiejś rzeczy ,druga zaś
zobowiązywała się przenieść własność tak samo z powrotem na
zbywającego w pewnych określonych okolicznościach
stosowano je przy :nabywaniu władztwa nad żoną ,przy adopcji ,
uwolnieniu spod władzy ojcowskiej
umowa powiernicza była chroniona :
• pozbywca - za pomocą skargi in factum (prawo pretorskie) i
skargi actio fiduciae directa (prawo cywilne)
• nabywca - za pomocą skargi actio fiduciae contraria (prawo
cywilne) w przypadku poniesienia nakładów na rzecz i
ewentualnego pokrycia szkody powsałej z winy pozbycy
o
zastaw ręczny (pignus) - z fiducji :
kontrakt dwustronny niedoskonały ,dobrej wiary ,na podstawie którego
dłużnik (zastawca) dawał wierzycielowi (zastanikowi) jakąś rzecz
indywidualnie oznaczoną jako zabezpieczenie długu ,z obowiązkiem
jej zwrotu w razie uiszczenia długu
zastawnik wyjątkowo korzystał z ochrony posesoryjnej (actia
pigneratica contraria - zwrot wydatków na rzecz zastawioną i
ewentualne wynagrodzenie szkód)
zastawca przysługiwała actio pigneratica directa o zwrot rzeczy albo
odszkodowanie
o
przechowanie (depositum) - z fiducji :
kontrakt dwustronny niedoskonały ,dobrej wiary ,który polegał na
wręczeniu przez osobę zwaną deponentem drugiej osobie ,zwanej
depozytariuszem ,pewnej rzeczy ruchomej ,indywidualnie oznaczonej ,
do bezpłatnego przechowania ,z obowiązkiem jej zwrotu na każde
żądanie deponenta
depozytariusz był dzierżycielem rzeczy ,dopuszczał się :
• kradzieży używania - jeśli używał rzeczy oddanej mu na
przechowanie
• kradzieży rzeczy - jeśli przywłaszczył sobie rzecz deponenta
deponetowi przysługiwała skarga actio in factum (prawo pretorskie)
lub actio depositi (prawo cywilne)
depozytariuszowi przysługiwała actio in factum (prawo pretorskie) lub
actio depositi contraria (prawo cywilne) jeżeli poczynił nakłady na
rzecz przechowywanej rzeczy albo poniósł szkodę z winy deponenta
rodzaje depozytu :
• depozyt sekwestrowy - gy procesujące się o rzecz strony
oddawały ją na przechowanie osobie trzeciej na czas trwania
procesu z obowiazkiem wydania jej zwycięskiej stronie
• dopozyt konieczny - oddanie rzeczy w depozyt z konieczności ,
w sytuacjach wymienionych w edykcie pretorskim (pożar) ;
pretor udzielał deponentowi powództwa o podwójną wartość
zdeponowanej rzeczy przeciwko depozytariuszowi ,który
rzeczy nie zwrócił
• depozyt nieprawidłowy - gdy chodziło o rzeczy oznaczone
gatunkowo ,depozytariusz stawał się właścicielem
zdeponowanej rzeczy i był zobowiązany zwrócić rzecz w takiej
samej ilości i jakości
o
użyczenie (commodatum) - z fiducji :
kontrakt dwustronny niedoskonały ,dobrej wiary ,na podstawie którego
jedna osoba ,zwana komodantem , oddawała drugiej ,zwanej
komodatariuszem ,jakąś rzecz niezużywalną do bezpłatnego używania ,
z obowiązkiem jej zwrotu w oznaczonym czasie lub wynikającym z
celu użyczenia
komodatariusz był dzierżycielem rzeczy :
• futum usus - jeżeli używał rzeczy niezgodnie z kontraktem
• furtum rei - jeżeli przywłaszcył sobie rzecz
komodantowi przysługiwała skarga actio commodati directa
komodatariuszowi w wypadku poczynienia nakładów
przewyższających koszty jej konserwacji przysługiwała actio
commodati contraria
precarium (stan faktyczny) - bezpłatne oddanie drugiej osobie , na jej
prośbę ,jakiejś rzeczy lub prawa do używania odwołalnego w każdej
chwili
• kontrakty werbalne :
o
stypulacja :
kontrakt jednostronny ,ścisłego prawa ,powstający przez zapytani
wierzyciela i odpowiedź dłużnika w ściśle określonych słowach
stypulacja była chroniona :
• jeżeli dotyczyła sumy pieniędzy lub ściśle kreślonej rzeczy -
legis actio sacramento in personam
• w postępowaniu formułkowym - actio certae pecuniae
• stypulacja incerta (dotycząca jakiegoś działania) - actio ex
stipulatu
za pomocy stypulacji można było :
• nadać nieformalnej umowie zaskarżalność
• nowacja - umarzanie istniejących zobowiązań i zastępowanie
ich nowymi
• stypulacja karna - tworzenie solidarności czynnej lub biernej do
ustanowienia poręki ,kary umownej
• stypulacja procentowa - obowiązek płacenia odsetek
o
przyrzeczenie posagu - kontrakt jednostronny ,ścisłego prawa ,służący do
ustanowienia posagu przez krewnego wstępnego kobiety wychodzącej za mąż
albo przez nią samą lub jej dłużnika na jej polecenie ;dochodził do skutku
przez złożenie odpowiedniego oświadczenia słownego
o
przysięga wyzwoleńca - kontrakt jednostronny ,ścislego prawa ,dotyczył
wykonywania przez niego pewnych prac na rzecz patrona (jedyny przypadek
kontraktu dochodzącego do skutku za pomocą przysięgi)
• kontrakty literalne :
o
expensillatio - kontrakt jednostronny ,abstrakcyjny ,ścisłego prawa ,
zaskarżalny na podstawie dokonanego za zgodą dłużnika wpisu dłużnej sumy
w księdze dochodów i wydatków wierzyciela
o
chirographum - skrypt dłużny sporządzony przez dłużnika w jednym
egzemplarzu ,który otrzymawał wierzyciel
o
syngrapha - skrypt dłużny sporządzony w dwóch egzemplarzach ,podpisanych
przez obie strony i przeznaczonych dla każdej z nich
• kontrakty konsensualne :
o
kontrakt kupna - sprzedaży :
kontrakt dwustronny doskonały ,dobrej wiary ,na podstawie którego
jedna ze stron ,zwana sprzedawcą ,zobowiązuje się zapewnić drugiej ,
zwanej kupującym ,spokojne i trwałe posiadanie pewnej rzeczy ,
zwanej towarem ,kupujący zaś zobowiązuje się przenieść na sprzedacę
własność pewnej sumy pieniędzy ,zwanej ceną
porozumienie stron co do towaru i ceny :
• towar - każda rzecz nie wyłączona z obrotu
• cena - mogła być swobodnie ustalana przez strony ,musiała być
wyraźnie i na serio oznaczona w pieniądzach
sprzedawca - od chwili zawarcia był obowiązany przechowywać towar
dla kupującego ,wydać mu towar ,zapewnić spokojne i trwałe jego
posiadanie oraz był odpowiedzialny za wady i braki towaru ,ponosił
odpowiedzialność z tytułu ewikcji - sądowego odebrania towaru
kupującemu przez osobę trzecią na podstawie prawa własności lub
ograniczonego prawa rzeczowego ,istniejącego przed wydaniem
towaru; dochodził swoich roszczeń za pomocą actio empti
kupujący - obowiązany był przenieść własność ceny towaru na
sprzedawcę w momencie wydania towaru ;dochodził swoich roszczeń
za pomocą actio venditi
o
kontrakt najmu :
kontrakt dwustronny doskonały ,dobrej wiary ,na podstawie którego
jedna ze stron zobowiązywała się dać drugiej jakąś rzecz indywidualnie
oznaczoną do używania lub świadczyć pewne usługi ,lub wykonywać
pewne dzieło ,druga zaś zobowiązywała się zapłacić za to
wynagrodzenie pieniężne
porozumienie stron co do rzeczy ,usług lub dzieła oraz co do
wynagrodzenia pieniężnego za ich najem
rodzaje kontraktu najmu :
• kontraktu najmu rzeczy :
o
przedmiotem kontraktu były rzeczy materialne i
niematerialne z wyjątkiem rzeczy zużywalnych i
służebności gruntowych
o
wynagrodzenie musiało być dostatecznie ściśle i na serio
określone i wyrażone w pieniądzu
o
obowiązkiem najemcy było płacenie czynszu ustalonego
w kontrakcie , mógł dochodzić swoich roszczeń za
pomocą actio conducti
o
wynajmujący dochodził swoich roszczeń za pomocą
actio locati
o
ulegał rozwiązaniu po terminie wyznaczonym przez
umowę ,na podstawie porozumienia stron ,jeżeli
najemca nie płacił czynszu przez 2 lata albo pogarszał
rzecz lub jeżeli wynajmujący nie wydał rzeczy do
używania lub nie nadawała się ona do używania
• kontrakt najmu usług :
o
przedmiotem były najprostsze prace nie wymagające
doświadczenia albo kwalifikacji
• kontrakt najmu dzieła :
o
przedmiotem był wynik pewnej pracy ,nie zaś sama
praca
rodyjskie prawo o zrzucie morskim - szkoda powstała wskutek
konieczności wyrzucenia za burtę części przewożonych statkiem
towarów obciążała proporcjonalnie właścicieli uratowanych towarów i
statku
o
zlecenie :
kontrakt dwustronny ,niedoskonały ,dobrej wiary ,na podstawie którego
jedna osoba ,zleceniodawca zlecał drugiej zleceniobiorcy bezpłatne
wykonanie jakiejś czynności
porozumienie stron co do wykonania jakiejś czynności w interesie i na
koszt zleceniodawcy
czynności zlecone musiały mieć wartość majątkową ,nie mogły być
sprzeczne z prawem i dobrymi obyczajami ani wykonane po śmierci
zceceniodawcy
rodzaje kontraktu zlecenia :
• zlecenie prowadzenia procesu
• zlecena kredytowe - zlecenie wypłacenia pożyczki osobie
trzeciej
zleceniodawca obowiązany był do odnioru wykonanego zlecenia i
przejęcia zobowiązań zaciągniętych w związku z jego wykonaniem
oraz do zwrócenia wszystkich kosztów poniesionych przez
zleceniobiorcę w dobrej wierze i pokrycia szkód i strat pozostających w
związku przyczynowym z wykonaniem zlecenia
zleceniodawca mógł dochodzić swych roszczeń za pomocą actio
mandati directa ,zleceniobiorcy przysługiwało actio mandati contraria
kontrakt zlecenia uległ rozwiązaniu przez śmierć jednej ze stron ,
wykonanie zlecenia ,upływ terminu ,na jaki został zawarty ,odwołanie
ze strony zleceniodawcy we właściwym czasie ,zrzeczenie się przez
zleceniobiorcę we właściwym czasie oraz na podstawie porozumienia
stron
o
kontrakt spółki :
kontrakt dwustronny doskonały ,dobrej wiary ,na podstawie którego
dwie lub więcej osób zobowiązywały się do wniesienia udziałów o
wartości pienieżnej dla wspólnego osiągnięcia dozwolonego celu
porozumienie stron co do zawiązania spółki ,wniesienie udziałów o
wartośći pieniężnej ,prawna dopuszczalność i godziwość celu ,wspólny
interes zawiązujących spółkę oraz wzajemne ich zaufanie
spółka nie miała osobowości prawnej
dla dochodzenia roszczeń z kontraktu wspólnikom przysługiwało actio
pro socio
kontrakt spółki ulegał rozwiązaniu za zgodą wszystkich wspólników
lub przez wypowiedzenie ze strony jednego z nich w odpowiednim
czasie ,przez śmierć lub capitis deminutio wspólnika ,przez upływ
czasu ,na który został zawarty ,przez osiągnięcie celu spólki lub jeśli
stał się on niemożliwy do osiągnięcia wskutek utraty wspólnego
majątku
• kontrakty nienazwane (umowy nie należące do żadnej z grup kontraktów stają się
zaskarżalne na podstawie wypełnienia świadczenia przez jedną ze stron) :
o
rodzaje kontraktów nienazwanych :
przeniesienie własności za przeniesienie własności
przeniesienie własności za wykonanie jakiejś czynności
wykonanie pewnej czynności za przeniesienie własności
wykonanie pewnej czynności za wykonanie innej czynności
o
umowy nienazwane były zaskarżalne za pomocą actio praescriptis verbis o
wykonanie wzajemnego świadczenia ;pozostawała również możliwość
domagania się zwrotu wykonanego świadczenia od strony ,która nie wykonała
świadczenia wzajemnego
• pacta vestita (umowy wyposażone w zaskarżalność bez względu na nieistnienie
podstawy zaskarżalności uznanej przez prawo cywilne) :
o
pacta adiecta - umowy dodatkowe do kontraktów głównych dobrej wiary
o
pacta praetoria - nieformalna umowa w sprawie zapłecenia już istniejącego
własnego lub cudzego długu
o
receptum arbitri - umowa z sędzią polubownym co do rozstrzygnięcia przez
niego sporu ,do wykonania której pretor zmuszał sędziego za pomocą grzywny
bądź zajęcia rzeczy
o
receptum cauponum - umowy zawierane z właścicielami oberży ,statków i
stajni co do tego ,że wniesione tam rzeczy ich klientów pozostaną nietknięte
o
receptum argentarii - umowa z bankierem co do zapłaty długu klienta
o
pactum de iureiurando - umowa stron co do zakończenia sporu za pomocą
przysięgi
o
pacta legitima - nieformalna umowa w sprawie doarowizny
o
pacta dotis - nieformalna umowa w sprawie posagu
j)zobowiązania jak gdyby z kontraktu (stany faktyczne powodujące powstanie zobowiązania
tak ,jak gyby został zawarty kontrakt) :
• objęcie opieki
• objęcie spadku
• powstanie przypadkowej współwłasności
• prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia - miało miejsce ,gdy ktoś świadomie ,nie
będąc tego zobowiązany ,prowadził cudze sprawy z zamiarem zobowiązania osoby ,
której sprawami się zajął
• niesłuszne wzbogacenie - uzyskanie korzyści majątkowych z majątku innej osoby bez
wystarczającej podstawy prawnej
k)zobowiązania z deliktu :
• definicja deliktu :
o
czyny naruszające interesy osób prywatnych uznane za niedozwolone przez
prawo cywilne lub pretorskie
o
popełnienie deliktu powodowało powstanie zobowiązania do zapłacenia
grzywny pokrzywdzonemu
o
pokrzywdzonemu przysługiwały skargi :
penalne
reipersekutoryjne
o charakterzez mieszanym
• delikty prawa cywilnego :
o
zniewaga :
różne wypadki rozmyślnego bezprawnego naruszenia osobowości
człowieka wolnego
w przypadku uszkodenia ciała poszkodowanemu przysługiwało prawo
odwetu lub odszkodowanie;prawo pretorskie wprowadziło jednolitą
skargę dla pokrzywdzonych (actio iniuriarum aestimatoria)
o
kradzież :
świadome i bezprawne zabranie cudzej rzeczy ruchomej albo
świadmome posługiwanie się nią w celu osiągnięcia korzyści
materialnej
kradzież jawna - gdy złodziej jest schwytany na gorącym uczynku lub
z rzeczą kradzioną w ręku ;w tym przypadku mógł zostać przez
pokrzywdzonego zabity ,wychłostany ,poddany pod władzę
pokrzywdzonego ,zmuszony do zapłacenia grzywny
kradzież niejawna - poszkodowany dochodził od złodzieja swych praw
za pomocą legis actio sacramento (grzywny)
o
rabunek :
kradzież dokonana przy użyciu przemocy
poszkodowanemu przysługiwała skarga penalna actio vi bonorum
raptorum o grzywnę w wysokości poczwórnej wartości zrabowanych
rzeczy ,udzielaną w ciągu roku od chwili obrabowania ,mógł również
skorzystać z conditio furtiva i skargi windykacyjnej
o
bezprawne wyrządzenie szkody :
przewidywała ona dla sprawcy karę grzywny w określonej wysokości
• delikty prawa pretorskiego :
o
podstęp :
świadome wprowadzanie w błąd drugiej osoby w celu jej oszukania
oszukani posiadali actio de dolo (o zapłacenie grzyny w wysokości
wartości szkody) ,mogli posłużyć się zarzutem procesowym lub prośbą
o przywrócenie stanu faktycznego
o
przymus psychiczny :
zmuszenie drugiej osoby przez wywoływanie u niej bojaźni poważną ,
bezprawną groźbą do dokonania niekorzystnej dla niej czynności
prawnej
poszkodowany mógł domagać się grzyny w wysokości poczwórnej
wartości poniesionej szkody w ciągu roku od dokonia czynności pod
przymusem psychicznym ,po roku zaś - tylko w wysokości poniesionej
szkody ,mógł posłużyć się zarzutem procesowym lub prośbą o
przywrócenie stanu faktycznego
o
działanie na szkodę wierzycieli :
celowe umniejszanie przez niewypłacalnego dłużnika majątku ,który
miał posłużyć do zaspokojenia roszczeń wierzycieli
poszkodowanemu przysługiwało interdictum fraudatorium do
anulowania zbycia własności , mogli posłużyć się zarzutem
procesowym lub prośbą o przywrócenie stanu faktycznego oraz
posłużyć się skargą actio Pauliana o unieważnie czynności
dokonanych na szkodę wierzycieli
o
gorszenie niewolnika :
takie oddziaływanie na psychikę niewolnika ,które powodowało
umniejszenie jego przydatności ,a przez to wartości
poszkodowanemu przysługiwała actio servi corrupti o zapłacenie
grzywny w wysokości podwójnej wartości poniesionej szkody
l)odpowiedzialność za delikty popełnine przez osoby alieni iuris i za szkody wyrządzone przez
zwierzęta :
• za delikty osób alieni iuris popełnione poza obrębem domu ponosił odpowiedzialność
pater familias ;miał on do wyboru zapłacić grzywnę lub wydać sprawcę deliktu
poszkodowanemu :
o
poszkodawanemu przysługiwały skargi noksalne (takie za pomocą których
mógł domagać się wydania sprawcy lub zapłacenia grzywny)
o
actio do pauperie - stosowana w wypadkach wyrządzenia szkody przez
zwierzę
m)zobowiązania jak gdyby z deliktu :
• stany faktyczne nie będące deliktami ,lecz pociągające za sobą obowiązek zapłacenia
grzywny
• rodzaje zobowiązań jak gdyby z deliktu :
o
prowadzenie przez sędziego procesu w sposób niewłaściwy i wyrządzenie
przez to szkody stronie procesowej
o
wyrzucenie lub wylanie czegoś z budynku na ulicę i wyrządzenie przez to
szkody ,zranienie lub spowodowanie śmierci przechodnia
o
umieszczenie lub zawieszenie na budynku przylegającym do drogi publicznej
czegoś co zagrażało upadkiem na nią
o
wyrządzenie szkody przez personel okrętu ,oberży lub stajni albo przez osoby
tam zamieszkujące
n)umorzenie zobowiązań :
• przyczyny umorzenia zobowiązań :
o
z mocy prawa cywilnego :
powodowały całkowite i ostateczne zgaśnięcie stosunku obligacyjnego
między wierzycielem i dłużnikiem oraz były skuteczne względem osób
trzecich
sposoby umorzenia zobowiązania :
• wykonanie zobowiązania (formalnego umorzenia zobowiązania
przez dokonanie czynności będącej odwrotnością tej ,w wyniku
której powstało zobowiązanie)
• nowacja
• confusio - połączenie wierzytelności i długo w jednym ręku
• concursus causarum lucrativorum - otrzymanie przez
wierzyciela rzeczy indywidualnie oznaczonej ,należącej mu się
nieodpłatnie ,z innego tytułu również nieodpłatnie
o
z mocy prawa pretorskego :
powodowały to ,że zobowiązanie stawało się bezskuteczne ,gdyż w
razie wystąpienia przez wierzyciela z powództwem ulegało ono
odparciu za pomocą zarzutu procesowego przysługującego
dłużnikowi;zarzut procesowy przysługiwał tylko głónemu dłużnikowi ,
umorzenie postępowania zobowiązania z mocy prawa pretorskiego ni
miało charakteru ostatecznego i strony mogły przywócić skuteczność
zobowiązania
sposoby umorzenia zobowiązania :
• nieformalne porozumienie stron co do tego ,że wierzyciel nie
będzie domagał się od dłużnika wykonania świadczenia w
ogóle lub w ciągu określonego czasu
• potrącenie - przeciwstawienie ze strony dłużnika