Jarosław Iwaszkiewicz, Panny z Wilka

Jarosław Iwaszkiewicz, Panny z Wilka

Wojna już dawno minęła. Wiktor Ruben w kieracie codziennej pracy zapomniał

zupełnie o niej i zajmowały go tylko sprawy powszednie, bardzo jednak absorbujące.

Tym bardziej nie myślał o czasach przed wojną, czasach ubogiej młodości, orki,

uniwersytetu, któremu poświęcił tyle czasu, a którego nie mógł skończyć, gdyż z

orbity normalnej wytrąciły go wypadki historyczne. No, a potem to już tak poszło, tak

nim zawinęło, że ani pomyślał o młodości, a tutaj tymczasem zbliżył się czterdziesty

rok życia. Bardzo był przepracowany, ale to tym lepiej, powiadał, nie miał czasu na

żadne rozmyślania, a wiedział przecie z praktyki, że to do niczego nie prowadzi.

Śmierć Jurka naruszyła jednak jego równowagę, nie mógł się z nią oswoić i poczuł

się tak źle, że zwrócił się o poradę do lekarza.

Nie była to porada poważna, oczywiście; nie poszedł do żadnego gabinetu, nie

jeździł specjalnie do Warszawy. Zlazł był właśnie z wózka, którym przyjechał z pola -

było to w początkach lata - doktor wysiadł z samochodu, aby jak zwykle zrobić

cotygodniowe odwiedziny zakładu. Wiktor od trzech lat był zarządzającym małego

folwarczku, zapisanego towarzystwu ociemniałych, i gdzie co roku urządzano kolonię

letnią dla ślepych dzieci. Doktor przyjeżdżał co tydzień i teraz także właśnie przybył.

Wiktor pogadał z nim trochę, a potem powiedział, że się źle czuje. Nie sypiał w nocy,

był bardzo zdenerwowany i nie mógł wcale pracować. I przy tym ciągle myślał o

przyjacielu, który umarł przed dwoma miesiącami na suchoty. Podawał to wszystko

od niechcenia, ale o Jurku spokojnie nie mógł mówić. Był to jedyny dotychczasowy

jego przyjaciel, kleryk, siostrzeniec przełożonej kolonii, zupełnie zwyczajny człowiek,

wierzący, spokojny, dobry. Prawie od dzieciństwa bardzo dużo pracował i musiał

latać po mieście, odziany w jakieś nie wystarczające palto, przeziębiał się w

parszywe warszawskie pogody i na tym tle wywiązały się tuberkuły. Umarł, zresztą,

nie zdając sobie sprawy z niebezpieczeństwa swego stanu, ale jak gdyby od dawna

był na tamtym brzegu, do niczego się nie przywiązywał i jeśli nawet wiedział o tym,

że umiera, już mu niczego nie było żal. Wiktor nie był przy jego śmierci. Jurek umierał

w szpitalu, na wiosnę, Wiktor nie myślał, że to tak prędko nastąpi, trzeba było tyle

zrobić na folwarku, który nazywał się "Stokroć". Zakładali w tym roku pierwsze

inspekta, i to od razu na dwieście okien, nawozu brakowało, nie było gdzie dostać,

szarpano go na wszystkie strony, jeździł aż pod Błonie za tymi sprawami i wróciwszy

zastał wiadomość o śmierci. To mniej więcej opowiadał doktorowi, gdy siedzieli pod

kasztanem, przed domkiem kolonijnym, i czekali, aż dzieci przyjdą ze spaceru.

Doktor zajadał z brązowej miseczki zimne kwaśne mleko, które mu bardzo

smakowało, bo dzień był gorący. Nic nie mówił, tylko potakiwał Wiktorowi i

pomrukiwał nad mlekiem. Potem dopiero, gdy ujrzał w kurzu drogi drepcące szeregi i

trzymające się gromadnie ślepe dzieci, spojrzał Wiktorowi w oczy:

- Wiktorku - powiedział (doktor do wszystkich mówił "ty") - nie ma co gadać, jak

dawno pan tu pracuje?

- Trzy lata.

- Nie ma co gadać. Wyjeżdża pan na trzy tygodnie. Powiem matce przełożonej.

Janek pana zastąpi, a pan wyjedzie. Nie ma pan gdzie rodziny czy znajomych na

wsi? Niech pan wyjeżdża.

Tym sposobem znalazł się w podróży. Dawno już myślał, aby odwiedzić te strony, ale

to były takie westchnienia, jak postanowienia dalekich podróży, które robimy patrząc

na piękne fotografie, wystawione w oknach magazynów. Nie, nie myślał nigdy o

tamtych czasach ani o realizacji tego; nie spotkał nikogo, nikogo od owych wakacyj, i

nie wiedział nic o miejscu, do którego teraz szedł. Oczywiście, wszystko po drodze

było takie samo. Przy stacji tylko, która dawniej gwarzyła samotnie przez drogę z

opuszczonym żydowskim zajazdem, wyrosło teraz z dziesięć domów, gdzie roiły się

kolejowe interesy. Dalej był płot, zamykający skład węgla i drzewa, i dopiero potem,

na prawo, zaczynała się ta szosa, która - ta już oczywiście - nic się nie zmieniła.

Świeżo wówczas wybudowany dwór-willa z czerwonej cegły postarzał się, ogródek

naokoło niego podrósł. Ale dalej przy szosie stały tak olbrzymie białodrzewy, że czas

już nie mógł ich powiększyć, mógł tylko je obalić. Było ich może o parę mniej niż

dawniej i Ruben przypomniał sobie, że w czasie wojny odbywały się tutaj krwawe

walki. Kule siepały pewnie po tych pniach. On nie był tutaj, jego artyleria stała

bardziej na północy, potem brakło pocisków, pamięta odwrót jak dziś. Ale tamte

czasy, kiedy chodził lub jeździł tą szosą "do wujostwa", pamięta lepiej niż zdarzenia

dzisiejszego dnia. Bywał tu rzadko, matka nie lubiła wujenki, ale tym bardziej

pamiętał.

Potem droga szła w dół, był parów i wierzby. Są i dzisiaj. Potem wychodzi się na górę

i jest zagajnik. Wyszedł, ale teraz to już jest las. Ani wspomnienia wojny, ani obozu w

Murmanie, ani ostatnich walk we Francji, ani atak na Kijów i tamten znowu odwrót,

ani wspomnienia lat garnizonowych, ani prac samorządowych - nic, całe życie

upłynione w mrówczych, nikomu niepotrzebnych zajęciach, nie dało Wiktorowi

takiego poczucia minionego czasu, co widok tego lasu na miejscu dawnego

zagajnika. Było to coś tak innego, nieoczekiwanie odmiennego, zamiast srebrnych

małych roślinek i żółtych króliczych dołów między nimi zobaczyć duże czarne drzewa

na tle igliwiem zabitego klepiska. Zatrzymał się przez chwilę i westchnął. Pochylił się

ku dołowi i zobaczył mały czarny słupek, znak graniczny wetknięty w kopiec na rogu.

Ten się nie zmienił, poczerniał może, ale był taki sam. Znaczek ten pamiętał dobrze,

siedzieli wtenczas przy nim, w pamiętnych dniach lipca, kiedy odjeżdżał na wieść o

wojnach. Aż tutaj odprowadziła go Jola. Tutaj siedzieli, zjedli pierwsze jabłka,

papierówki, które mu ona przyniosła na drogę, i poszedł. Konie od razu były

zmobilizowane, nie miano go czym odesłać na stację, zresztą tyle razy przychodził i

odchodził piechotą. Zaczął liczyć. To dziś piętnaście lat. Ani się obejrzał.

Fela, Julcia, Jola. Co się z nimi stało? Mimo woli przyśpieszył kroku, aby stanąć

prędzej na górce, ale zagajnik wyrósł, nie miał już stamtąd tego co przedtem widoku.

O wujostwu wiedział, że są, że mieszkają, że żyją, choć rzadkie, ale miewał o nich

wiadomości. Ale o tamtym domu nic. Rozmijali się jakoś dotąd - a o to w świecie

łatwo. I że też on tak o tym zapomniał, nie napisał, nie zapytał! Znowu zaczął liczyć w

pamięci, co mu szło niesprawnie. Kroki mimo woli się zwalniały. One przecie już

stare, powychodziły pewnie za mąż. Oczywiście, Julcia miała wtedy lat dwadzieścia

czy dwadzieścia jeden. Kazia mało co była młodsza. A Jola? Też musi być teraz po

trzydziestce.

Wyszedł z lasu. Tu zaraz był słup graniczny i figura świętego Nepomucena. Spojrzał

w tamtym kierunku. Ileż to razy, zawsze przecie idąc czy jadąc do wujostwa, zbaczał,

nakładał dwa kilometry, aby zajść do tego dworu. Nazywał się zabawnie - Wilko; tak

się nazywał folwark z dworem, wsi żadnej nie było. Zachodził tam, a nawet jedne

wakacje spędził całkiem jako korepetytor Zosi. To było na rok przed wojną. O! to

Zosia teraz pewnie jest dorosłą panną. Stał i patrzył.

W niedużej kotlince, daleko, ale jak na dłoni, stały dwie wielkie stodoły, na krzyż do

siebie zwrócone. Między nimi wielkie, niepotrzebnie wielkie, zielone podwórze, topole

dwie stare, dalej dwór, dawniej kryty blachą, która stąd błyszczała, teraz czerwoną

dachówką. To ładniej, pomyślał Wiktor i ucieszył się, jak gdyby to kto jego dwór

pokrył nowym dachem. Za dworem gąszcz drzew, to sad, a potem znowu parę sosen

bardzo wysokich, bo na wzgórzu stoją, a dalej lasek i łączka i znowu biała szosa,

tamtędy się idzie do wujostwa, a na przeciwnej stronie kotlinki, na horyzoncie

powinien być las. Ale nie ma, wycięli. Tylko jedno wielkie drzewo stoi, tamtędy teraz

przejdzie, minąwszy drogę do Wilka.

Ale nie wytrzymał, machinalnie prawie, jak dawniej, jak gdyby to było umówione,

skręcił na prawo, w stronę tego domu, o którym nie pamiętał tyle lat, i poszedł raźno,

pogwizdując i machając teczką, w której dźwigał dwie koszule i szczoteczkę do

zębów. Nie uznawał innych kufrów podróżnych. I jakby przechodząc obok swojej

młodości mijał garb zielonej trawy, wznoszący się po prawej stronie wyboistej drogi.

Zaraz na lewo miała być kamionka, gdzie były najlepsze jeżyny, ale nie było jej;

kamienie sprzedali. Potem droga schodziła coraz bardziej i Wiktor domyślił się, że nic

się nie zmieniło tutaj, ani w nim się nie zmieniło; pola były zasiane, uprawione, tak jak

piętnaście lat temu, jak dwieście lat temu może, on znowu z teczką, znowu w

jedynym swoim ubraniu, znowu ledwie rozprostował nerwy po miejskim załataniu. Aż

zdziwił się, że tak wszystko zatarło się w jego pamięci: i Jurek, i Stokroć, i ślepe

dzieci idące, trzymając się za ręce, szeregiem. Latały równie prędko, równie dobrze

jak widzące. Przecie jest jeszcze zupełnie młody, skądże te głupie myśli o starości.

Ile tam lat minęło, to wszystko jedno. On idzie teraz drogą na Wilko i pogwizduje, jest

lato, jest ciepło, czerwiec, koniec czerwca, żniwa za jakie dziesięć dni, może nawet

wcześniej, bo pogoda sprzyja. To zawsze wuj tak mówił: "Pogoda sprzyja."

Zauważył już od dawna, że bardzo często, zwłaszcza wtedy, kiedy był zmęczony lub

przepracowany, równolegle do toku myśli normalnie biegnących drogami skojarzeń,

nagle w zupełnie nie wytłumaczony sposób wynurza się jakiś pejzaż z widzianych

dawno widoków, trzymał się chwilę na powierzchni świadomości, aż go zauważył i

określił, a potem znowu zanurzał się w głębię. Po pewnym czasie wypływał znowu,

ten sam albo częściej inny. I teraz właśnie, kiedy dochodził znajomą drogą do

znajomego ogrodzenia, kiedy słońce świeciło "jak zawsze" i psy ujadały "jak zawsze"

na bydło wracające z pola pogodnymi łąkami, wynurzył mu się przed oczami pejzaż

też dawny, także letni - ale bardzo odmienny. Spalone pole, gorący kurz, z boku pod

gruszą błysk zostawionego kulomiotu i pośrodku grzędy żytniego ścierniska kłębek

szarych i zielonych łachmanów: trup zastrzelonego przed chwilą człowieka.

Zidentyfikował. Tak, to podczas odwrotu kazano im rozstrzelać dezertera czy

szpiega: małego chudego żołnierza, który spokojnie wypalił papierosa przed zgonem.

A potem obraz zapadł się. Znowu była wyboista droga, poznawał prawie pod stopą

nierówności gruntu i ten deseń w małych zaroślach zielonego perzyku, który językami

właził na ścieżkę, nie dbając na stałe przydeptywanie. Potem przyszło ogrodzenie,

czworaki. Nikt go nie zauważył. Przed wieczorem wszyscy są tak zajęci, każdy ma

coś do roboty, bydło, konie, kury i kaczki zabierają się do spania, a ludzie muszą

dopilnować, zamknąć do obory czy kurnika, napoić i nakarmić przed nocą. Okrągłym

łukiem podjazdu Wiktor Ruben wszedł przed ganek, przez ganek przeszedł: w

przedpokoju owionął go zapach tego domu. Było tak, jakby się weszło do bufetu w

stołowym pokoju: pachniało suchą herbatą, metalem - jak z puszki - trochę,

sosnowym drzewem, trochę, ale odrobinę, grzybami. Stanął i machinalnie powiesił na

prawo na haku teczkę, palto i kapelusz. Zobaczył tylko, że meble w przedpokoju były

inne, ale nie myślał nad tym, bo w głębi za przedpokojem słychać było głośne

rozmowy. Dużo kobiet mówiło razem, krzyczały także dzieci. Głosy były tak łudząco

podobne do tych, jakie słychiwał tu dawniej, że przekonany był, iż za chwilę zjawi się

w progu malutka Tunia i zawoła: "Pan Wiktor przyjechał!"

I rzeczywiście, ktoś odsunął krzesło ze śmiechem, wstał i wpadł do przedpokoju.

Wiktor zobaczył w progu młodą i bardzo ładną osobę w jasnej sukni. Stanęła

nieruchomo i popatrzyła na niego pytająco. Wiktor skłonił się tylko i nie wiedział, co

ma powiedzieć. Panna czekała.

- Pan do pana Kaweckiego? - spytała niskim, ciepłym głosem.

- Ja - powiedział Wiktor i uśmiechnął się. Dziewczyna poznała go po tym uśmiechu.

Krzyknęła głośno słowa sakramentalne:

- Jezus Maria! Pan Wiktor przyjechał!

Pociągnęła go za rękę w głąb, do sąsiedniego pokoju, gdzie paliła się już lampa,

mimo że na dworze było jasno. Tam otoczyło go mnóstwo kobiecych ramion, nagich i

ciepłych, ktoś go nawet pocałował. Wołano: "Gdzie mama? gdzie mama? Mamo,

Wiktor przyjechał!" Ale mama, jak zwykle, nie zjawiała się i zresztą nawet nie

wiadomo, czy pamiętała, kto to jest Wiktor. Co innego "panienki", pamiętały go

doskonale, zaraz mu to jedna z nich wyjaśniła. Była to gruba, ciepła, dobrze ubrana

dama, bardzo korpulentna i nawet przez chwilę Wiktora zadziwiło, że mówiła mu "ty".

Podług wszelkich danych musiała to być Julcia, najstarsza; poznał nawet jej niski,

piękny głos, pamiętny potem przez długie lata, ale osoba była czymś zupełnie innym.

Zmieszany, oglądał się po obecnych, poruszenie ogólne powiększały jeszcze dzieci,

chłopczyk i dziewczynka, skaczące dookoła niego, bezmyślnie się cieszące, bo

przecież nie wiedziały, o co chodzi.

Tymczasem Julcia powoli objaśniła:

- Bo trzeba ci wiedzieć, że w Wilku stałeś się legendą. Mówi się zawsze, żeby to

Wiktor był, toby naprawił; żeby Wiktor był, toby to, toby owo... Jeszcze niedawno

mówiłam do Joli, że za czasów Wiktora to by się nie zdarzyło.

Oszołomiony Ruben odzyskiwał dobry humor:

- Wiesz, że zupełnie się tego nie spodziewałem. No, widzicie, tak się tworzy historia,

ja, który byłem przekonany, że moja osoba przeszła przez Wilko jak cień. I dlatego

nie starałem się przypomnieć, myślałem, że nikt tu o mnie nie pamięta.

- Źle myślałeś - powiedziała inna kobieta, tę poznał od razu, była to prześliczna Jola,

najładniejsza z sióstr - za każdym razem, cośmy były u wujostwa, pytałyśmy się o

ciebie.

- Ale wujostwo nic nie wiedzieli - śmiał się Wiktor.

- A my się wszystkie zbieramy na wakacje w Wilku. Razem z dziećmi, z tłomokami.

Często się mijamy, ale dziś jesteśmy wszystkie.

- A gdzie Fela? - zapytał Wiktor.

- Fela, Fela, chodź tu - zawołała Julcia - zobacz, jaka to ogromna dziewucha, no,

chodź, Fela.

Z sąsiedniego pokoju wyszła duża, gruba, brzydka dziewczyna dziesięcioletnia,

podobna, zresztą, w kolorycie do matki i ciotek, i przywitała się z Wiktorem.

- To moja starsza - powiedziała Julcia - a ta mała to moja druga.

- Tak, olbrzymie są już - powiedział z roztargnieniem Wiktor - nie wiedziałem wcale,

że wyszłaś za mąż. Ale ja się pytam o dużą Felę.

- Jak to, nie wiesz? - powiedziała cicho Julcia. - Fela umarła, o, już przeszło dziesięć

lat temu. Na hiszpankę.

Wiktorowi zrobiło się bardzo przykro, nie uprzytamniał sobie na razie nawet, że to

Fela umarła, tylko to, że popełnił niezręczność.

- Zaprowadzę ciebie na jej grób - powiedziała Jola.

Poważna, chuda, najbrzydsza Kazia, zawsze gospodarna, podniosła się i

powiedziała:

- Muszę zajrzeć do kolacji, zostaniesz z nami, prawda? - zwróciła na Wiktora oczy.

Potem wyszła, a za nią poskakał chłopczyk, zapewne jej synek. Panie zasypywały

znowu Wiktora pytaniami. Właściwie dwie tylko: Julcia i Jola. Dwie młodsze, dawne

uczennice, trzymały się na boku i patrzyły zdziwione na przystojnego, zaniedbanego

pana, którego prawie nie pamiętały: był to ów Wiktor z legendy. Gdy siedli do kolacji,

Wiktor spojrzał po obecnych w jasnym świetle lampy. Jeszcze przechodząc z

gabinetu, dokąd go wciągnięto, do stołowego, patrzył uważnie na Julcię. Nie, to

zupełnie kto inny, te ruchy pełne powagi, ten gest godny, jak gdyby zakasywała

rękawy, śmiech wesoły, ale opanowany, ten spokój rozlany w każdym poruszeniu. To

nie była dawna Julcia. Wiktor spojrzał na zebrane kobiety i powiedział:

- No, ale mówcie coś o sobie. Ja przez piętnaście lat...

- Nie licz, nie licz - zawołała wesoło Jola.

- ...przez piętnaście lat nie wiedziałem o was dosłownie nic, coście robiły, gdzieście

były. Kto jest zamężny, a kto nie, żebym nie robił gaf. No?

- Ja zamężna, dzieci dwoje - powiedziała Julcia. - Kazia rozwiedziona, jeden syn;

Jola zamężna, bezdzietna; Zosia zamężna, jeden syn.

- Ojej, już! - powiedział Wiktor i spojrzał na swoją uczennicę. - A łacina?

Zosia zaśmiała się:

- Już ma dwa lata. Nazywa się Henio.

- Tunia, panna do wzięcia - ciągnęła Julcia. - To wszystko.

Wiktor uśmiechnął się i spojrzał na Julcię, potem na Tunię. Może najpodobniejsze

były ze sobą, ale jakże inne. Tunia miała dziś tyle lat zapewne, co Julcia w tamtych

czasach. Była może ładniejsza, mniej hoża, cieńsza w przegubach, delikatniejsza i

miała spłoszone wielkie, szare oczy, podczas gdy Julcia miała niebieskie, ładne, ale

banalne.

- A ty, Wiktorze? - spytała się Jola.

Wiktor znów się uśmiechnął, inaczej. Czy tam warto o nim mówić?

- Teraz pracuję, zarządzam folwarkiem fundacyjnym pod Warszawą, byłem w

wojsku, byłem kapitanem, teraz jestem w stanie spoczynku. No, to wszystko...

I nagle popłynął przed nim, ponad twarzami tych białych kobiet, karawan obrazów,

zdarzeń, mąk, walk i bezcelowych "czynów". Pomyślał o życiu swoim pogmatwanym i

połamanym w samym zaraniu i wstrząsnął się.

- Nie, nie, naprawdę, ja nic ważnego nie robię - powiedział. - Nie warto o mnie

mówić, żyję, jak i wszyscy.

I poczuł: to dopiero jest straszne, że on żyje, jak i wszyscy, wszyscy tak żyją, jak on.

Pamiętał te czasy, kiedy tu bywał. Zawsze mu się wydawało, że życie będzie miał

inne, obfitsze, bogatsze, niezwyklejsze niż wszyscy. Rozmawiał o tym tylko z Kazia.

Z nią mówił bardzo mało zazwyczaj, ale raz na tydzień, raz na dwa tygodnie ucinali

sobie rozmowę naprawdę ważną, która była, jak to nazywali wtedy między sobą,

"etapem". W czym? Nie zastanawiali się wtedy, czy etapem w ich rozwoju

duchowym, czy w rozwoju ich przyjaźni, czy po prostu jakiejś drogi do jutra, nie pytali

o to. Pamięta tylko, że jeden z "etapów" był specjalnie poświęcony jego

możliwościom na przyszłość. To było zaraz po jego maturze i Kazia namawiała go,

aby nie szedł na prawo. Poza tym przestrzegała go, aby nie myślał, że to tak łatwo,

że mu się życie tak ułoży - naiwnie formułowała istotne przestrogi, a jemu wszystko

było mało. "To zabawne - pomyślał - że wówczas nigdy nie myślałem o

niepodległości, a przecie tak było najłatwiej." A jednak ona miała rację. Chciał

popatrzeć na Kazię, spojrzeć jej w oczy, podziękować za te "etapy" - ale ona w tej

chwili wychyliła się poza krzesło, aby przez plecy Joli i Zosi zobaczyć, co się dzieje

na szarym końcu stołu, gdzie jej syn, Antoś, dokuczał którejś kuzynce. Ona już wtedy

nie miała żadnych złudzeń, a jednak przebrnęła przez małżeństwo i rozstanie. Jakże

to było wszystko? Nigdy się o tym nie dowie, o Kazi nigdy nikt nic nie wiedział, była

zamknięta, małomówna, gospodarna. Pamiętał, że znowu go zadziwiła jej

inteligencja, jak gdyby trochę źle umieszczona. Nie mogła z niej zrobić żadnego

użytku, prócz pesymistycznych nastawień na przyszłość. "Ciekawy jestem - pomyślał

Wiktor - co ona myśli o przyszłości Antosia?"

Julcia tymczasem mówiła mu o wujostwu, że wuj się bardzo postarzał, że ciotka

zawsze taka sama. W połowie kolacji, cichutka i potulna, wypłynęła z dalszych

pokojów "mama". Nie znalazła żadnego słowa, aby nim powitać Wiktora, pocałowała

go w głowę i usiadła w cieniu okazałej Julci, która siedziała na pierwszym miejscu.

Nie zmieniło to ani na chwilę toku rozmowy, głośnej, ożywionej i wesołej, a "mama"

zaczęła kolację nie od punktu wyjścia, tylko od chwili, w której przybyła do stołu, to

znaczy od drugiej potrawy.

Jedna rzecz zastanowiła Wiktora, a mianowicie to, że go tutaj tak dobrze pamiętano,

że przez piętnaście lat mówiono o nim w tym ustroniu, podczas gdy on myślał, że -

nieznany i niepotrzebny korepetytor, młody człowiek przyjeżdżający na wakacje w

sąsiedztwo - prześliznął się nie zauważony i niepozorny przez pokoje dworu w Wilku,

zawsze postawionego na szerokiej stopie. Okazało się jednak, że odegrał tutaj

ważną rolę, z której nie zdawał sobie przez tyle lat sprawy. Był za młody, aby odczuć

oczy tych kobiet na niego wówczas zwrócone. Dało mu to dziś do myślenia, ale nie

miał czasu zastanawiać się nad tym, bo musiał odpowiadać na pytania i słuchać, co

mu opowiadają.

Uważnie patrzył na mówiącą Julcię i myślał o tamtych czasach. Jeżeli podczas lat

wojennych, garnizonowych, pracy w samorządach, wreszcie w Stokroci, jeśli

podczas tych trudów szarych i nieznośnych przypomniał sobie był Wilko, to

nieodłącznie z twarzą i postacią, z głosem Julci. Nie tej damy dostojnej, gorącej, miłej

i poważnej, która teraz siedziała na końcu stołu i opowiadała mu jakże inne dzieje

tych samych upłynionych lat niskim, dobrym głosem. Ach, nie, tamta Julcia była

smukła, zgrabna, żywa, nieopanowana i mająca jakieś dziwne porywy. Zabierała go

zawsze konno na spacery, na których nic z nim nie mówiła, grywali w tenisa. Nie było

między nimi żadnego flirtu, żadnego zbliżenia się. Kokietowała go raczej Jola,

młodziutka wówczas, szesnastoletnia i prześliczna panna. Nie rozmawiał z Julcią tak

jak z Kazią, wcale z nią nie rozmawiał, i zdaje mu się, że dzisiejsza właśnie

rozmowa, którą tak zdecydowanie Julcia objęła w swoje posiadanie, jest właśnie

najdłuższą rozmową, jaką dotychczas z sobą prowadzili. I jeszcze jedno myślał

czasami przelotnie Wiktor Ruben. Myślał, że gdy się kiedy z Julcią jeszcze spotkają,

wyjaśnią sobie wszystko. Teraz jednak pojął, że wszystko musi utonąć w przepaści

lat minionych i nigdy już nie będzie wyjaśnione. I gdy teraz patrzył na Julcię mówiącą

prędko i wyraźnie, na jej zimne niebieskie oczy i bardzo prawidłowe rysy pięknej

twarzy, na błyszczące i obfite brylanty na nieco spuchniętych białych palcach,

zrozumiał, że nic tutaj nie było do wyjaśnienia.

Aby to "wszystko" zrozumieć, należy sobie uprzytomnić topografię i zwyczaje dworu

w Wilku. Przede wszystkim panny doroślejąc nabierały manii, że każda musi mieć

osobny pokój. Jeszcze trzy młodsze dławiono w olbrzymim "dziecinnym", położonym

za gabinetem, Jola miała tam swoją toaletę, ale sypiała w małym saloniku za dużym

salonem, na kanapie, a Kazia i Julcia na górce. Górka, czyli pięterko, składała się z

korytarza i czterech jednakowych pokoi. Wiktora umieszczono, gdy przyjechał tu na

stałe, na wakacje trzynastego roku, w gościnnym pokoju za Julcią. Oba pokoje miały

bardzo podobne umeblowanie, zresztą Wiktor często zaglądał do pokoju Julci po

książki, po fotografie, które Julcia wywoływała, i znał doskonale jego rozkład.

Pewnego razu, już pod koniec wakacyj, Wiktor bardzo długo wieczorem, w noc

nawet, był z Jolą na spacerze. Pomiędzy stawami wilkowskimi a Rożkami wujostwa i

tamtejszym sporym jeziorem ciągnęła się zarośnięta tatarakiem i rzęsą struga,

kryjówka kaczek i zimorodków. Jola z Wiktorem postanowili popłynąć małą łódeczką

wilkowską do wujostwa na kolację. Wypłynęli zaraz po podwieczorku, ale przeprawa

była ciężka, czółno trzeba było parę razy przeciągać, rzeczywiście zajechali dopiero

przed kolacją na rożeckie jezioro i mimo przedstawień wujostwa uparli się wracać tą

samą drogą. Co prawda, noc była księżycowa, droga powrotna szła o wiele łatwiej,

ale bądź co bądź przyjechali dosyć późno, kiedy dom cały spał, a psy były

spuszczone z łańcucha. Wiktor rozmarzył się tym koleżeńskim obcowaniem z Jolą,

która mu się najbardziej ze wszystkich sióstr zawsze podobała, i co do niej jednej nie

miał zupełnej pewności, że pozostaje na jego urodę i inteligencję obojętna.

Godzinami pletli głupstwa, dokuczali sobie, dostawał klapsy, walczyli czasami z sobą,

a potem razem jeździli na spacery, jak ten, albo wózkiem do lasu, albo jeszcze gdzie

indziej, do miasteczka; kąpali się razem i jeździli konno, a zawsze ich było słychać z

daleka, tak dużo i głośno, i bez żadnego sensu gadali. Milkli, kiedy się kto do nich

zbliżał, ale tylko dlatego, że się wstydzili bezmyślnej treści tych rozmów. Widywano

ich razem i przyzwyczajono się do tego, nikogo to nie dziwiło, nie uważano tego

jakoś za flirt, tylko za zażyłe koleżeństwo. Wiktor nawet jakiś czas, zaraz po maturze,

korespondował z Jolą, ale potem to im wywietrzało. Tego wieczora, zmęczeni i senni,

wrócili rozmarzeni i pożegnali się w salonie, gdzie jeszcze dla nich stała zimna

herbata, chleb, masło i wędliny. Zjedli to wszystko i Jola poszła spać do swojej

"alkowy", jak nazywała salonik, a Wiktor szedł po schodach do siebie.

W zamyśleniu zupełnie nieświadomie otworzył, zamiast drzwi swoich, drzwi pokoju

Julci. Nieraz się potem zastanawiał, jak to się stało, i nie mógł sobie uprzytomnić. To

tylko jest pewne, że nigdy by na coś podobnego sobie nie pozwolił świadomie.

Wszedł po ciemku i nie zapalając świecy usiadł na pierwszym z brzegu krześle, i

patrząc na okna, przez które widać było niebo niebieskie od niewidocznego księżyca,

zdjął buty i skarpetki - najważniejsze części swojego ubrania, poza tym nie miał na

sobie dużo, lekkie okrycie ciała spoczęło obok krzesła. Podszedł do łóżka i tutaj

spostrzegł pomyłkę swoją, zaśmiał się cicho i sam nie wiedział już, dlaczego począł

ową pomyłkę kontynuować: sam grać przed sobą. Dotknął leżącej dziewczyny, ale

ona się nie ruszyła, siadł przy niej, spała. Wyciągnął się obok niej i poczuł całą

rozkosz jej ciała przez cienkie prześcieradło. Po chwili zrozumiał, że Julcia nie śpi, i

zmartwiał z tego wrażenia. Leżeli tak przy sobie przez długie chwile, nie mówiąc ani

słowa, powściągając oddech. Pomału, nieznacznie, jak wskazówki zegara

wykonywali cały szereg zmian pozycji, aby się przybliżyć ku sobie, objąć, przycisnąć.

Nigdy w życiu Wiktor nie zapomni tego wrażenia, jakiego doznał poczuwszy pod

dłońmi skórę tej dziewczyny. Było to coś tak skończenie pięknego, ciepłego i

materialnego jak kwiat. Nie wie, dlaczego nie powiedzieli nic do siebie. Dlaczego

symulowali nawzajem przed sobą całkowicie nieprawdopodobną komedię snu. To, co

robili, wykluczało wszelką możliwość nieświadomości. Wiktor czuł takie natężenie

wszystkich sił erotycznych w sobie, że ogarniał go jakiś bolesny zachwyt, każde

przesunięcie ręką po ciele Julci przyprawiało go prawie o omdlenie. Że nigdy

przedtem nie odczuwał nic podobnego, to nie dziwota, bo jakiż tam to był ten jego

dotychczasowy mizerny erotyzm, ale nigdy potem się to nie powtórzyło i

wspomnienie tej pierwszej nocy miłosnej, bardzo gorącej i cichej, nosił w sobie przez

całe życie. Nigdy już nic, żaden owoc ani żadne ciało nie miało tego dotyku, tej

sprężystości w ugięciu się, tego atłasu, co młode piersi Julci wtedy w Wilku. Nie spali,

udając sen, do świtu. Wtedy Wiktor zabrał swoje rzeczy i przekradł się do swojego

pokoju. Zasnął wtedy naprawdę jakby snem kamienia i zbudził się dosyć późno.

Julcia wcześnie rano wyjechała z matką do Warszawy, tak że się z nią nie zobaczył,

dopiero na trzeci dzień pod wieczór. Grał w tenisa z Jolą i Kazią na podwórzu, skąd

było widać drogę idącą od stacji. Zobaczył Julcię siedzącą obok swej matki, ubraną w

migdałowy kostium z czerwonym krawatem. (Ukradł jej potem ten czerwony krawat i

długo miał w swoich rzeczach, aż wszystko razem gdzieś się zgubiło.) Obojętnie

zwrócona w stronę kop na polu, nie spojrzała na grających, potem dopiero po

podwieczorku przyszła do nich i grali razem, jak gdyby nic nie było. I nie powiedzieli

do siebie od tego czasu ani słowa. Owszem, rozmawiali o potocznych rzeczach,

jeździli nawet razem na spacery, zachodził do niej po książki, znajdowali się bardzo

często sami w osobnych pokojach, w lesie, na łódce; ale o tym nigdy ani słowa.

Zdarzenie to nastąpiło pod koniec lata i Wiktor niedługo już pozostawał w Wilku.

Jednak dwa razy jeszcze przychodził do Julci i wszystko odbywało się tak samo, w

niemej komedii niemożliwego snu. I zawsze zostawała taka noc we wspomnieniach

Wiktora, jak zetknięcie z czymś nieskończenie pięknym i pachnącym, tak jakby w

tych nocach nie było nic cielesnego, tylko jakieś nabożeństwo. Zwłaszcza trzecia noc

- było to w przeddzień jego wyjazdu - zostawiła mu wspomnienie takiej pogody i

słodyczy, jak letni dzień spędzony nad morzem.

W następnym roku mieszkał u wujostwa, dorywczo tylko przychodził na lekcje z

młodszymi dziewczynkami, późno przyjechał, a już sławetny pierwszy sierpnia

odwołał go do miasta. Ale odważył się tym razem na rzecz szaloną. Raz, po długich

namysłach i wahaniach, przyszedł tu w nocy, wlazł na podmurówkę, stamtąd na

gzyms i wszedł przez okno do pokoju Julci. I tym razem nic mu nie powiedziała, a

noc była taka sama, parna i pachnąca.

Te cztery noce, najpiękniejsze noce jego ciała, przypomniał sobie pomiędzy

pytaniem a pytaniem, jedząc groszek z grzankami i kurczęta, gdy patrzył na rysy

pięknej, otyłej i obcej kobiety, która siedziała niedaleko i mówiła tak dużo, jadła też

dużo, błyskając brylantami pierścieni i władczym tonem rzucając matczyne nakazy

Feli i Kici, które siedziały z Antosiem i bonami na szarym końcu stołu. Dotychczas

zawsze myślał, że się spotkają na starość z Julcią i że się z nią ugadają, wyjaśnią

sobie wszystko, że powie jej, iż nigdy jej nie kochał, a zawdzięcza jej tyle, jak żadnej

kobiecie w swym życiu, że to było takie dziwnie piękne. A przy tym chciał się

dowiedzieć, czym były te noce dla niej, czy także je wspomina.

Ale teraz widział, że wszystko na próżno. Pytania i niedoszłe rozmowy utonęły na

zawsze, nigdy sobie o tym nie powiedzą i jak wtedy udawali, że śpią, tak teraz muszą

udawać, że nie pamiętają.

Zaraz po kolacji zwrócił się do Kazi z prośbą, aby go odesłały końmi do Rożków.

Jakoż, nim jeszcze skończyli pić kawę w gabinecie, z dawnych złoconych filiżanek,

które "mama" ocaliła, zaturkotało przed gankiem i Antoni zajechał. Wiktor pożegnał

się czym prędzej i wszyscy odprowadzili go na ganek. Gwar zrobił się straszny.

Julcią zapraszała go, aby przyjechał jutro na obiad, pozna jej męża, Kaweckiego. Ale

Wiktor odpowiedział, że się wujostwo obrażą.

- Jutro muszę zjeść obiad z wujostwem, przyjdę na podwieczorek, a za to dopiero

pojutrze będę na obiedzie!

Mówił wesoło i wskoczył do powozu jak młodzik, przyjemnie mu było, że go tu

lubiano i pamiętano o nim. Panie też były gwarne i wesołe. Wszystkim ubyło tych lat

piętnaście i każdy był z tego zadowolony.

- Pan się nie ożenił jeszcze, a nam już wszystkie panny za mąż powychodziły -

powiedział sentencjonalnie furman, stary Antoni.

- Nie wszystkie, jest jeszcze panna Tunia - odpowiedział Wiktor.

- E, takie tam dziecko - sarknął Antoni i machnął biczem. Widać dla niego też czas

stanął przed piętnastu laty.

W przeciwieństwie do Wilka Rożki był to domek bardzo skromny i skromnie

prowadzony. Wuj, niegdyś ekonom, dorobił się, ciotka mu pomogła handlując kurami,

folwarczek był malutki, ale rządny i mądrze utrzymany. Dom też niewielki, skromny,

w posiłkach przebijający się własnymi środkami, to znaczy drobiem, ogórkami i

kwaśnym mlekiem. Ale też Wiktor ogromnie lubił tę pracowitą, własnoręczną

skromność.

Tym razem jednak nie siedział długo z wujostwem, tyle tylko, co należało; przyznał

się do tego, że zaszedł do Wilka, ciotka pokiwała głową: "Mój Boże, najlepsze panny

sprzed nosa ci zabrali!" Wuj na nią huknął, głupkowata Kasia, duplikat takiej samej

Walerci sprzed lat piętnastu, zaniosła przed nim lampę do zimnego, dusznego

pokoju. Wiktor został sam.

Chodził tam i z powrotem po tym pokoju, jak u siebie w Stokroci, ale trzeba przyznać,

że nie myślał ani o jednym z tamtejszych kłopotów, ani o jednej sprawie, co go tak

irytowały i tyle mu krwi psuły. Zapadły się one nagle pod ziemię, a Wiktor prowadził

most od dwóch pamiętnych lat młodości, skromnych zresztą w zdarzenia, jakie

przepędził w Wilku i w Rożkach. Słyszał teraz z rozmów swoich inteligentnych

przyjaciół, Jurek mu o tym coś mówił, że się ludzie wiele zajmują ideą czasu, że

piszą książki o przezwyciężaniu czasu. Otóż jemu się wydało, że on także

przezwyciężył, przeskoczył czas i potrafił go zawrócić. Że stoi teraz tam, gdzie był

przed piętnastu laty, i że teraz może wybrać!

Teraz dopiero rozumiał, co było urokiem tamtych dwóch lat i dlaczego tak łatwo mu

się one uplastyczniły. To był nie uświadomiony, młodzieńczy erotyzm, jaki się

rozlewał w powietrzu naokoło sześciu dziewcząt ładnych i przyjemnych. To było to,

co i dla nich miało wówczas znaczenie, i dlatego one tak dobrze o nim pamiętały.

Powtarzały mu najdrobniejsze jego słowa, czyny, jak naprawił dzwonki, jak czyścił

sobie żółte buty kwaśnym mlekiem.

Wszystko, co wtedy się działo, to były nie uświadomione zapowiedzi rzeczy, których

nie zrealizowali. Ale on przerzucił most, zawrócił czas, teraz można zrealizować

wszystko, co się wówczas zapowiadało. Wówczas to było cielęce szczęście, ale

teraz on stał się już dojrzałym mężczyzną, potrafi zrealizować to, co wtedy było

szkicem,

chwiejnym

rysunkiem.

Tak,

oczywiście.

Dotychczas

niewiele

urzeczywistniał, ale to były przyczyny wyższe, warunki. A zresztą, dlatego pewnie

wszystko odkładał, że podświadomie czuł, że wróci tutaj, że będzie znowu na

podwieczorku w Wilku, a to jest przecież takie zupełnie, zupełnie inne niż wszystko,

co było dotychczas.

Julcia, niestety, nie liczy się. Wszystko z nią związane, nieodwołalnie zamknięte,

nawet nie potrafi się z nią rozmówić. Ona - to jest zamknięta książka. Zupełnie inna,

niepodobna, skończona. Jednak te lata nie zawsze dadzą się przeskoczyć. Kazia

nigdy nie miała żadnego znaczenia, ale inne? Jola, Zosia, Tunia. Biedna Fela, byłaby

teraz najładniejsza, ale umarła. Otworzył drzwi do przyległego pokoju, gdzie słyszał

jeszcze głosy wujostwa. Ciotka czesała przed lustrem długie, siwe włosy.

- Kiedy umarła Fela? - zapytał gwałtownie. - Nic o tym nie wiedziałem.

- A bo to jeszcze podczas wojny - powiedziała ciotka. - Zaraz po ślubie Julci.

- A na co?

- Na hiszpankę, mówili. Serce zawsze miała słabe.

- Bój się Boga - taka dziewczyna! - sapnął wuj już spod pierzyny.

- No, to dobranoc wujostwu.

- Dobranoc.

Wiktor wycofał się znowu do swego pokoju. Wreszcie ułożył się w wysokim,

drewnianym, mocno skrzypiącym łóżku. Sen długo nie przychodził, męczył go

zapach świeżo upranych prześcieradeł i słomą napchanych sienników. Wreszcie

zasnął, zbudził się potem i już był dzień. Za oknem gdakały kury, piał kogut, ciocia

dyskutowała o czymś z Kaźmierzową, jednym słowem, nastrój Rożków w całej pełni.

Ubrał się leniwie i włóczył po ogrodzie niewielkim i olbrzymim podwórzu,

napełnionym mnóstwem narzędzi wuja Roberta. Oglądał bezmyślnie siewniki i

rozpylacze, a czekał niecierpliwie obiadu, który na szczęście bywał bardzo wcześnie,

jak to u ludzi zdrowych. Chciało mu się dowiedzieć czegoś ze strony, z boku, o

wilkowskich pannach, jak je nazywano. A ciotka była kroniką całej okolicy. Na pewno

uzupełni mu wiadomości, których skąpił sobie od tych czasów.

Niestety, gdy obiad nastąpił (krupnik i siekane kotlety), niewiele się mógł dowiedzieć.

Wuj nie dał dojść do słowa ciotce i trochę w kółko zapytywał Wiktora, co ten robi, co

robił, o dawno minione dzieje, jak wojsko rosyjskie, Murman, przeprawy do Francji i

odwrót spod Kijowa. Za każdym pytaniem wuja Wiktor patrzył na niego przez chwilę

ze zdziwieniem, potem siłą musiał uprzytamniać sobie swoje minione życie.

- A tak, tak, proszę wujaszka... - mówił i bardzo krótko odpowiadał. Nie mógł

odpędzić tych pytań, ale chciał odpędzić te myśli, więcej, chciał odpędzić te

zdarzenia i nawet raz powiedział:

- Tak, tak, to było okropne, wolałbym o tym nie wiedzieć.

Dotyczyło to najmniej okropnego epizodu jego przeszłego życia, mianowicie, dość

wesołego i niefrasobliwego pobytu w Archangielsku, ale teraz dopiero wydał mu się

ten świat bez kobiet, przez który przebrnął z trudnością, czymś doprawdy okropnym.

Ciotka od razu wyczuła, że Wiktor nie chce mówić o tamtych czasach, a jeszcze

mniej o teraźniejszej swojej pracy, którą wszyscy krewni uważali za wielki upadek

kariery Rubena. Ale wuj nie dawał jej przyjść do słowa. Wreszcie, gdy się już pod

koniec obiadu Wiktor dorwał do pytań, musiał wysłuchać całej genealogii rodziny

Kaweckich, ich pokrewieństw, czym się Kawecki trudnił, jak się teraz doskonale zajął

Wilkiem i jego folwarkami, potem, jak Wilko obecnie prosperowało, ile mieli krów, ile

owiec i ile zasadzili w tym roku buraków. Potem opowiadała mu ciocia, jak się obie

córki Julci rodziły, jedna w Warszawie, druga w Wilku, i ile z tym było kramu.

Ostatecznie mniej go to niecierpliwiło od pytań wuja. Wstał od stołu w dobrym

humorze i powiedział:

- Proszę cioci, ja na podwieczorku nie będę. Obiecałem już, że przyjdę do Wilka.

Ciocia się uśmiechnęła.

- Mój drogi - powiedziała - my tutaj to już nie bardzo nacieszymy się twoim widokiem.

- Cóż robić? - westchnął wuj - młodzi zawsze jednakowi.

- Młodzi? - zaśmiał się Wiktor. - Niestety, wujaszku, już nie młodzi.

Ciotka zamachała rękami:

- Młodszy jesteś, niż dawniej byłeś, a piękniejszy w każdym razie. Właśnie do wuja

mówiłam: kto by to pomyślał dawniej, że z ciebie taki piękny chłopiec wyrośnie. Jak

tu bywałeś, to tylko Kazia i Jola uważały, żeś przystojny, a wszyscy się śmieli z tego.

Chudy byłeś i wysoki jak koń angielski, a teraz przyjemnie popatrzeć. Wilkowskie

panny pewnie pożałują, że na ciebie nie poczekały. Zresztą, teraz zamążpójście to

tylko próba...

Wiktor pogwizdując pobiegł do swego pokoju i zmieniając krawat na ciemniejszy

(jednak nie tylko dwie koszule zawierała jego teczka) przypatrywał się swojej twarzy

w lustrze. Pewnie, że przystojny, tylko zaniedbany, rysa na policzku - muśnięcie kuli.

Kąty czoła zbyt wgłębione w kędzierzawe włosy; gdy się co dzień golił, to zaraz lepiej

wyglądał. Jak gdyby czyściej. Niedawno dowiedział się o tym, że miał ładne oczy.

Powiedział mu to ktoś zupełnie bezstronny, któryś z kolegów. Janek zdaje się. W

ogóle zawsze myślał, że był bardzo brzydki, i to go jeszcze bardziej onieśmielało. W

Wilku przy stole rzadko się odzywał, stronił od ludzi, przychodził nie zauważony i był

do wczoraj przekonany, że nie zasługiwał na żadną uwagę. Chodził czytać do ogrodu

na wzgórek pod sosnami, ale ukrywał się z tym, co czyta, bo panny bardzo szydziły z

jego lektury. Schillerowi zwłaszcza dostało się i Nietzschemu. Co prawda,

Nietzschego sam wówczas niewiele rozumiał. Zachwycał się za to dwiema

książkami, które miały dla niego zasadnicze znaczenie: Science et hypothese

Poincarego oraz Ewolucja twórcza Bergsona. Dlaczego właśnie te książki, a nie

inne? Był to jeden z tych niewiadomych skoków młodości, która wybiera nieokreślone

rzeczy z niewiadomych powodów i powołuje się raz na Nietzschego, odrzucając

Bergsona, to znowuż faworyzuje francuskiego pisarza, nie lubi Nietzschego, nie

może zrozumieć najprostszej myśli Hegla, a studiuje trudności Kanta. Zresztą, to

wszystko ma gdzieś. Nie czytuje ani Kanta, ani Bergsona, nie czytał ich od tamtych

czasów ani razu. Ani w Archangielsku, ani jako podstarosta w Rudkach, ani jako

zarządzający w Stokroci nie miał na to czasu. Zapewne teraz także nie weźmie się

do książek.

Włożył kapelusz, wziął szpicrutę wuja i uderzając nią po udzie wyszedł przed dom.

Dzień był ciepły i jasny. Zapach suszonej trawy, piołunu roztopił się w powietrzu, a

chociaż niebo jaśniało, niebieskie stawy i wszystkie wody, jakie spotykał po drodze,

były białe.

Nie wiedział dlaczego, ale myślał cały czas o Feli i jej przedwczesnej śmierci. Fela

byłaby może ładniejsza od Joli, dorodniejsza, mocniejsza; trzymała się zawsze

prosto i z dziecinną powagą nosiła, jak pełne naczynia, małe, ledwie rozwinięte

piersi. Pamiętał ją jak dzisiaj. Natomiast we wszystkim, co dzisiaj słyszał od ciotki, co

przebijało pomiędzy jej słowami a pytaniami wuja, była pewna niechęć do Joli. Może

nawet nie tyle niechęć, ile jakieś ciche potępienie; o mężu Joli, który zresztą prawie

nigdy do Wilka nie przyjeżdżał, ciotka mówiła z widocznym smutkiem w głosie;

wyliczając gości bywających w Wilku o kilku panach mówiła dosyć niewyraźnie:

"przyjeżdża", "zaprzyjaźnili się". Wiktor określił to dokładnie i dosadnie, przechodząc

ponad stawem ku wyciętemu lasowi i ku szosie; machnął szpicrutą po leszczynie, aż

poleciały liście ciemnozielone, i powiedział: "Puszcza się po prostu." Nie sprawiło mu

to określenie żadnej przykrości, ale też było jak gdyby wykreśleniem Joli z programu.

Szkoda jednak, ładna jest jeszcze bardzo, ale nie mógł określić, do czego odnosi się

to "szkoda".

Obiad w Wilku bywał daleko później niż w Rożkach, dlatego też Wiktor nie

obliczywszy się przyszedł zaraz po sprzątnięciu ze stołu, wszystkie damy porozłaziły

się po swoich osobnych pokojach, a gdy zajrzał do dziecinnego, zobaczył tylko Felę i

Kicię, leżące po obiedzie na płaskich, osobno w tym celu zbudowanych pochyłych

deskach; zachmurzone i brzydkie, nic nie odpowiadały na jego "dzień dobry". Panie

wszystkie były na górze, tamte cztery pokoje służyły teraz Julci z mężem, Kazi z

Antosiem, Zosi z Heniem i Tuni. Jola nie wyprowadzała się ze swojej "alkowy",

całkiem ją zamieniwszy na sypialnię. Na górce pachniało teraz rezedą i wodą

kolońską, świeżą bielizną, prześcieradłami, pudrem, jednym słowem: kobietami.

Zapukał do pokoju Julci, wszedł i zastał ją leżącą na kanapce w różowych szlarkach

całą, bardzo dorodną i piękną. Obok niej na fotelu, z nogami na stołku, siedział jej

mąż Kawecki, przystojny, okazały w jasnym, bardzo porządnym ubraniu. Wiktor

poczuł dla niego od razu całą niechęć zaniedbanego mężczyzny do eleganta, poza

tym Kawecki gadał bez przerwy rzeczy banalne, inteligentne, ale zupełnie oczywiste.

Mówił o wszystkim, co Wiktor i Julcia przyjmowali do wiadomości, co leżało w

założeniu, co wiedzieli i odczuwali. Miał styl zbliżony przy tym do powiedzenia: "Miło

jest w dzień pogodny zrobić wycieczkę na świeżym powietrzu." Wiktor na próżno

starał się go sprowadzić na zagadnienia czysto gospodarskie, którymi sam się

interesował. Miał zamiar dowiedzieć się naprawdę czegoś od doskonałego

gospodarza i skorzystać z tych wiadomości przy prowadzeniu gospodarstwa w

Stokroci. Tak na przykład chodziło mu o kalkulację gospodarstwa mlecznego w

majątku położonym dalej od Warszawy, kwestię "mleko czy masło?", dostawy, taryfy,

koszty transportu do najbliższej stacji. Ale Kawecki niechętnie poruszał te tematy.

Wolał mówić rzeczy oderwane i niepotrzebne, jak to, że niebo jest niebieskie, że

gorąco, że kurz jest latem dokuczliwy, że muchy należy tępić flitem. Wiktor nie

wytrzymał i spytał się o Jolę.

- Jola ma dzisiaj gości - powiedziała Julcia. - Przyjechali z Edwardem (Edward to był

Kawecki) z Warszawy, nie będzie mogła ci towarzyszyć. Jeżeli się chcesz przejść po

podwieczorku, to Zosia może pójść z tobą.

Wiktor wyszedł na korytarz i zastanowił się, jak ma zawołać na Zosię. Pomyślał, że

będzie najlepiej tak, jak dawniej: "Zosiu". Odezwała się tuż obok w jego dawnym

pokoju, wszedł tam i zobaczył znowuż Zosię leżącą na kozetce, sytą i białą,

pomyślał, że i ta też była skłonna do otyłości. Obok niej, w wózeczku przykrytym

gazą, spał jej synek. Zosia mówiła zupełnie głośno.

- Możesz się nie krępować jego obecnością - powiedziała do Wiktora - on swoje dwie

godziny po obiedzie musi odespać, żeby tam armaty waliły. Przed czwartą się nie

obudzi. Prawdziwy mężczyzna!

- A ty musisz go tu pilnować?

Zauważył, że Zosia bez najmniejszego omówienia tej kwestii mówiła mu po imieniu,

jak starsze siostry. Oczywiście tak było najprościej, ale przecie należało to określić

wzajemną umową.

- Nie - nie muszę, zaraz przyjdzie panna Franciszka.

- A czy nie chciałabyś pójść ze mną na podwórze albo do ogrodu?

- Och, to chyba po podwieczorku. Teraz jestem za leniwa, Tunia cię oprowadzi, ona

ma zapał i zdrowie - zaśmiała się pokazując białe, mocne zęby, największą ozdobę

swojej świeżej twarzy. Uśmiech także miała bardzo miły.

Wiktor czuł, że między nimi na zawsze niezapomnianą przegrodą pozostaną ich

dawne lekcje i antypatia, jaka się między nauczycielem a uczennicą wytworzyła z

powodu jej lenistwa, a jego niechęci. Pierwotne urazy tych spotkań pozostawiły stałe

ślady i Wiktor czuł w Zosi, spokojnej kobiecie oddanej trawieniu i macierzyństwu, ową

dziewczynę, która pogardzała nim, robiła mu sceny w gorące, letnie południa, kiedy z

nią przerabiał łacinę, a dziewczynie chciało się jeździć konno. Nazywała go wtedy

ekonomem, jego wuja rządcą i do pasji ją doprowadzała równowaga Wiktora, którego

zwłaszcza tak demokratyczne wymysły nie mogły wyprowadzić - rzecz prosta - ze

spokoju. I teraz szukał w słowach Zosi, w jej wymówkach, że nie może iść na spacer,

w jej pytaniach, których kilka mu zadała, wykazując wielkie wyrobienie towarzyskie i

konwersacyjne, szukał śladów dawnej pogardy. I przyznał, że je znajdował. Łatwość,

z jaką przeszła z nim na "ty", pytania, które jakoś omawiały, omijały kwestię jego

pracy i zarobkowania, które nie mówiły także wszystkiego ani o jej siostrach, ani o jej

mężu, który pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (po jego nazwisku

sądząc Wiktor wiedział, że jest wicekonsulem w Lubece) - wszystko to do pewnego

stopnia było tej pogardy i antypatii leciutkim wyrazem i pokrywką. A przy tym Wiktor

czuł, że mu się ta mała Zosia, wówczas bardzo nieznośna, a która teraz była

najbardziej damą ze wszystkich sióstr, ogromnie podobała. Imponowała mu

spokojem, niefrasobliwością i umiejętnością cieniowania słów. Przy tym rzeczywiście

była ładna i młoda, senna, trochę ociężała i jakby zmęczona swoją cielesnością. Miał

w stosunku do niej coś z uczucia chama, który pragnie zgwałcić swoją panią, toteż

naumyślnie był bardziej ordynarny i obcesowy w słowach, niż miał to we zwyczaju.

Zosia udawała, że tego nie widzi - mimo iż miał iść na podwórze i do ogrodu,

przegadali tak do czwartej, w której to godzinie coś zaszamotało się pod gazową

pokrywką i odezwał się głos Henia, od razu energiczny i wyraźny, nic w sobie ze snu

nie mający. Małego zabrała panna Franciszka, ubrała go w oczach zachwyconej Zosi

i obojętnego na te wdzięki Wiktora, i wreszcie nadeszła godzina podwieczorku.

Podwieczorek ten rozczarował Wiktora. Za dużo było obcych osób i wszyscy byli jak

gdyby skrępowani wczorajszą wesołością. Zresztą, wczoraj był sam z paniami, które

znał dobrze, a teraz zjawiło się mnóstwo ludzi, którzy - jemu nie znani ani jego

znający - nabrali w Wilku przez tych lat kilkanaście zasadniczego znaczenia. Przede

wszystkim Kawecki, tronujący obok Julci i nadający cały ton zebraniu. Widać było, że

ani Kazia, ani Jola nie darzyły go sympatią, a Wiktor domyślał się, że musiały w tym

domu zachodzić skomplikowane zagadnienia materialne, dotyczące podziału

dochodów z Wilka i w ogóle działów, ponieważ właśnie najmłodsza z sióstr była od

roku pełnoletnia i musiała niedawno do tych aktów przystąpić. Mama nie zeszła

wcale na podwieczorek, a Jola bardzo się spóźniła, nadeszła, pomimo dwukrotnego

gęstego brzęku gongu, po pewnym czasie dopiero przez szklane drzwi od ogrodu w

towarzystwie dwu nieznajomych panów, z których jeden był w mundurze wojskowym.

Wiktor rozmawiając z Kaweckim widział, jak przeszła przez werandę bardzo wesoła i

uśmiechnięta. Pamiętał, że Jola miała bardzo krótki wzrok, a teraz spostrzegł, że

wada ta rozwinęła się do tego stopnia, iż Jola idąc przez werandę garbiła się trochę,

patrząc ciągle pod nogi; a że przy tym miała w ręku wysoką trzcinową laseczkę,

nadawało jej to wyrazu nieoczekiwanie starczego. Ale gdy podnosiła głowę, aby

spojrzeć na jednego ze swych towarzyszy, olbrzymi biały kapelusz, który przed

chwilą przykrywał ją jak grzyb, stawał się słoneczną aureolą naokoło roześmianej,

cienkiej, podłużnej twarzy. Jakaż była ładna! W słonecznym świetle jasnego

popołudnia można to było dopiero zobaczyć. W pokoju ruszała się normalnie, bystro,

żwawo, wzruszając cienkimi ramionami, obnażonymi z białej lekkiej sukni. Śmiała się

do wszystkich, do Kaweckiego nawet, z Wiktorem witała się serdecznie i

przedstawiała mu obu eleganckich panów, z których każdy był bardzo ładny i

wypielęgnowany. Zwłaszcza skóra nad sztywnym kołnierzykiem wojskowym oficera

doprowadzała Wiktora do pasji, była niezmiernie biała, podbita tłuszczykiem,

wykarmiona i odżywiona jak na gatunkowym, włoskim wieprzu. Sam rotmistrz był

chudy, zresztą zgrabny, wysoki i miał niezmiernie piękne ręce. Rozmowa przy stole

była ożywiona, zabawna, zdawkowa jednak bardzo i towarzyska. Obecność

nieznajomych panów bardzo zmroziła Wiktora i podwieczorek, na który tak się

cieszył, znudził go ostatecznie. Zwrócił się do Tuni, która, chuda i z rozszerzonymi

oczami, siedziała już prawie między dziećmi.

- Widzę, że tylko Tunia zostaje mi, aby oprowadzić po Wilku i pokazać, co się

zmieniło - powiedział. - Pójdziemy na spacer? Dobrze?

Tunia mruknęła "tak" i pogrążyła swe usta i oczy w białej filiżance z mlekiem. Coś

jeszcze niezmiernie dziecinnego i podlotkowatego było w jej zachowaniu się i Wiktor

bynajmniej nie dziwił się Antoniemu, że nazwał ją "takim dzieckiem".

I rzeczywiście, po podwieczorku ruszyli na spacer. Kawecki z Julcią poszedł na

inspekty, aby jej tam coś pokazać, Kazia miała z Antosiem lekcję, Jola znowu w

cieniu płóciennego kapelusza zajęła leżak na werandzie i otoczyła się "swoimi

panami". Tym razem Zosia dotrzymywała jej towarzystwa.

Wyszli przed ganek i zatrzymali się przez chwilę, patrząc na śliczny widok, jaki się

stąd rozlegał. Zaraz za podjazdem zaczynał się równy, dość wąski kanał i ciągnął się

w alei starych grabów, jak strzała, wyprostowany i przejrzysty, przynajmniej na jaki

kilometr. Na zakończenie tego kanału u wylotu alei stał duży młyn drewniany, a z

młynem zaczynała się wieś parafialna.

- Czy lubisz dużo chodzić? - spytał się Wiktor Tuni.

- A pan? - zapytała się.

- Przede wszystkim nie możesz do mnie mówić "pan". Wszystkie twoje siostry mówią

do mnie po imieniu.

- Na razie to mi będzie trudno - szepnęła zmieszana. - Pan jest o tyle ode mnie

starszy... - tu się jeszcze bardziej zmieszała i poczerwieniała, aż po proste łuki brwi. -

Ojej - zawołała - palnęłam jakieś głupstwo.

- No, nie, to nie jest wcale głupstwo, masz rację, moje dziecko. - Wiktor nadrabiał

miną, choć rzeczywiście powiedzenie Tuni nie sprawiło mu żadnej przyjemności. -

Pamiętam ciebie zupełnie malutką, miałaś zawsze przestraszone oczy... najbardziej

wtedy, gdy wpadłaś zdyszana do salonu i zawołałaś przestraszona: "Ojej, kura mnie

goniła!"

Śmieli się oboje. Obeszli podjazd i poszli wzdłuż kanału, wymijając główną drogę.

- Zawsze chodziłem z Felą w stronę młyna - powiedział Wiktor - a ty pamiętasz

dobrze Felę?

- Pamiętam - powiedziała obojętnie Tunia - ale to już dziesięć lat, jak umarła...

- Wiesz co, chodźmy teraz na cmentarz?

- Dobrze - zgodziła się Tunia - to przecie niedaleko.

Całą drogę, co szli wzdłuż grabów, Wiktor mówił o Feli, wspominał jej różne

powiedzenia, spacery z nią, zabawy. Fela wiecznie siedziała na stawach, w wodzie,

kąpała się całymi godzinami, bo bardzo dobrze pływała. Bawiło ją to ogromnie. Tunia

słuchała obojętnie i uwagi, którymi przerywała opowiadanie Wiktora, świadczyły, że

myśli zupełnie o czym innym. Dotyczyły one urodzajów na polach po obu stronach

alei, połowu raków i ewentualnej hodowli ryb, którą projektował Kawecki. Myśli ich

płynęły tak równolegle, jak gdyby szły dwiema stronami kanału - nie spotykały się, ale

też nie przeszkadzały sobie.

O jednej scenie nie mógł jej opowiedzieć. Było to ostatniego lata, na parę tygodni

przed wybuchem wojny. Wracał kiedyś przed wieczorem z jakiegoś polowania, na

kaczki, zdaje się, bo lubił tak chodzić sobie z fuzją tu i ówdzie, choć niewiele

nastrzelał. Miał zajść do Wilka na kolację i nagle wyszedł z zarośli wierzbowych na

łączkę nad stawem. Pośrodku łąki stała plecami do niego Fela, całkiem naga, i

żółtym grzebieniem rozczesywała niedługi warkocz; zwracając się do siedzącej

naprzeciw niej Joli, ubranej w czerwoną suknię, mówiła coś czy opowiadała. Wiktor

zatrzymał się gwałtownie. Słońce miał za sobą przed samym już zachodem i żółty

blask padał na całą grupę, dokładnie oświetlając białe kształtne ciało Feli i czerwoną

suknię jej siostry. Jola zobaczyła Wiktora i patrzyła na niego bez słowa z

przerażeniem; Fela poszła za jej wzrokiem i, zobaczywszy go, spojrzała na niego

zdziwiona przez ramię: "Dlaczego nie przechodzisz?" - powiedziała spokojnie i bez

popłochu. Ale nagle wrzasnęła gwałtownie, przypadła do ziemi i schowała się

błyskawicznie za Jolę. "Zapomniałam, że zrzuciłam trykoty!" - wołała śmiejąc się

trochę, a jednocześnie bardzo zażenowana. Wiktor zawrócił w wierzbowe zarośla i

czekał tam, aż się Fela ubierze. Zamykał oczy i wciąż widział przed sobą w białym

oświetleniu Felę, czeszącą się i spokojnie zwracającą ku niemu swój profil. Pachniało

wtedy pomiędzy wierzbami goryczą mokrych lasków - i teraz, ilekroć poczuł taki

zapach przechodząc obok kanału, wypływała przed nim ta grupa. Fela ubrała się

wtedy i uciekła naprzód, nie chcąc się spotkać z Wiktorem, a oni wracali z Jolą; czuł

się wtedy bardzo mężczyzną, z fuzją za plecami, przy pięknej Joli, i zabawne

zażenowanie

nieporozumienie

Feli

napełniało

raczej

pogardliwą

wyrozumiałością. Uważał Felę za "małą", coś zaledwie starszego od Zosi, i nigdy nie

patrzył na nią inaczej, jak na dziecko. Teraz czuł, że może się mylił. Nie tylko teraz

scena ta przychodziła mu na pamięć. Wypływała jako typowy jego "pejzaż" - na

Murmanie, kiedy tak bardzo długo nie widzieli ani jednej kobiety. Albo podczas

wyprawy kijowskiej, kiedy spał na łóżku, na którym przed chwilą zakłuto Żyda, i czuł

mdły zapach krwi w powietrzu, ale sen był ważniejszy od wszystkiego, od zbolałych i

poobcieranych nóg, od widoku śmierci i ran, z którym się przecie miał czas przez tyle

lat oswoić; i wtedy właśnie wypływał obraz kąpiących się kobiet, pławiących się w

spokojnym świetle zachodzącego słońca.

Jednak widział, sumując dopiero teraz te rzeczy, że nie zapomniał on tak bardzo o

Wilku; że myślał o nim częściej, niżby się zdawało. Że w każde wolne oko jego

świadomości wpadało zaraz coś z tamtej epoki, obraz którejś z tych kobiet. Spojrzał

na Tunię, szła obok niego wiotka, "kroczyła" raczej jak archanioł obok Tobiasza na

obrazie Giorgiona, stawiając osobno długie nogi. I w całej tej manierze chodzenia, w

lekkim pochyleniu naprzód, w oczach, które prześlizgiwały się po dalszych obiektach

z krótkowzroczną obojętnością, spostrzegł zadatek na starcze chodzenie Joli. "Za lat

piętnaście będzie tak samo chodziła" - pomyślał.

Do cmentarza było niedaleko, za młynem zaraz zaczynała się wieś, a na prawo na

wzgórzu, za pierwszymi domami, leżał cmentarz. Szło się tam zboczem, potem

trochę w dół, gdzie stała krynica z żurawiem, z czterema srebrnymi białodrzewkami,

a potem była brama. Samo pole boże też było zasadzone gęsto drzewami i szczelnie

wypełnione małymi, zacierającymi się wzgórkami, pod którymi odpoczywali ludzie.

Krzyże, powalone i nikłe, gdzieniegdzie tylko sterczały nad nimi. Trzeba było przejść

to mrowie, aby dojść, pod samym już murem okólnym, do grobu rodzinnego państwa

z Wilka. Ale i on już był przepełniony. Felę położono opodal w kącie, przy zbiegu

dwóch murów, ułożonych z polnych kamieni. Nad grobem stał krzyż brzozowy

otoczony sztachetami, ale mogiłka była zaniedbana. Wiktor popatrzył na ten

wzgórek, na którym nie było ani jednego kwiatka, i zrozumiał, że jego pytanie o Felę

nie dlatego było niestosowne, że poruszało świeżo zabliźnioną ranę, ale dlatego, że

budziło rzeczy dawno zapomniane. Tak, z tego, co mówiła mu dziś Tunia, z tego, jak

wyglądał ten grób, wynikało dobitnie, że o Feli nikt już nie pamięta.

- Mama tu często przychodzi? - zapytał się Tuni.

- O, mama teraz prawie się nie rusza. Niedobrze się czuje.

Wiktor stał nad mogiłą i nie wiedział, co teraz ma powiedzieć, co jeszcze ma

pomyśleć. Zapomnieli o jej istnieniu nawet, a któż by dopiero pamiętał jej ciało

oświetlone zachodzącym słońcem. On sam tylko na świecie ma taką tajemnicę, kto

wie, może jadąc tutaj myślał tylko o tym, że spotka się z Felą. Nie, nie myślał o niej,

wie o tym dobrze i wcale nie myślał o Wilku, dopóki nie zrobił pierwszych kroków na

szosie za stacją. Ale ją zastałby tutaj najmniej zmienioną, wtedy była na wstępie, dziś

byłaby na końcu najpiękniejszego łuku na moście życia kobiety, prawie taka sama jak

wtedy na łące schodziłaby ku dojrzałości, spokojnie może by zwróciła głowę w jego

stronę i powiedziała: "Dlaczego nie przechodzisz?" Albo może: "Dlaczego nie

przychodzisz?" Przyszedł, ale za późno, już to wszystko, co mogło na niego czekać,

stało się popiołem. Dziesięć lat - po dziesięciu latach nie ma tam zapewne nic, prócz

kilku kości, ani odrobiny z tych szerokich białych pleców wiotkiej dziewczyny,

zwróconych pod żółte słońce. Westchnął.

Tunia zaśmiała się lekko:

- Wzdychasz jak zakochany.

Spojrzał na nią zdziwiony i osadził go brak delikatności u tej młodej dziewczyny. "Jak

to można" - pomyślał, ale nic nie powiedział. Nad cmentarzem leciały trzy kaczki,

pokazał je Tuni. Tunia nigdy nie strzelała do kaczek, umówili się, że w przyszłym

tygodniu pojadą o kilka kilometrów stąd na ważyckie stawy, gdzie on już zna takie

miejsca. Świetnie się strzela kaczki, akurat w przyszłym tygodniu wypadało Piotra i

Pawła. Wyszli z cmentarza i nawet się nie obejrzeli. Bo i po co? Nie ujrzeliby tam nic,

co by przypominało Felę albo kazało o niej pamiętać. Niech śpi w spokoju.

Ale już nazajutrz przyszedł tu sam rankiem, tak, aby gdzieś pójść, przejść się, i jak

sentymentalna panienka nazrywał po drodze bławatków, aby je położyć na tym

grobie... Śmiał się sam z siebie, ale nie zrobił tego z jakichś specjalnie

sentymentalnych względów, po prostu wstyd mu było, że tak wszyscy o biednej

dziewczynie zapomnieli.

Od obiadu w Wilku wykręcił się, szepnął na ucho Julci: "Przyjdę, kiedy już nie będzie

tych panów od Joli." Ale ona się zaśmiała: "Pojadą ci, będą inni, tutaj zawsze ktoś

jest." Tak, ale on będzie miał parę dni wypoczynku, musi posiedzieć choć z

wujostwem.

Chciał mieć jakiś jeden, dwa dni wolne na zebranie myśli. Obraz, który powstał w

jego głowie pierwszego zaraz wieczora, począł się rysować i mącić. Właściwie nie

potrzebował zbierać myśli, tylko uczucia. Kłębiło się w nim, gotów był potępić

wszystko dotychczasowe, pojąć coś nowego, ale co było tą nowością, nie mógł

określić. I owszem, mógł: była to miłość. Powstawała w nim wbrew wszystkiemu, co

dotychczas o niej myślał: poczynała panować nad jego czynami. Najzabawniejsze

jednak było w tym uczuciu, że było ono niepotrzebne i nigdzie nie skierowane,

zawieszone zupełnie w próżni, po prostu wszystko, co miał dawniej z radości życia, a

co więdło, przygniecione zwaliskami i kamieniami męczącego przebiegu codziennych

zdarzeń, wyrastało jak pokrzywy przybite rumowiskiem, podnosząc się ku górze.

Humor miał doskonały i ciągle w zachwyt wprawiał wuja i ciotkę. Dopiero teraz

spostrzegł, że wuj rzeczywiście bardzo się postarzał, zapominał się, zadawał te same

pytania, jak jakaś osoba z dramatu wciąż chciał przypomnieć Wiktorowi to wszystko,

co ten pogrzebał. Ale Wiktor brał to na wesoło i odpowiadał wujowi, iż nie chce o tym

myśleć. I niemyślenie nie sprawiało żadnego wysiłku.

Z rana poszedł na cmentarz, po obiedzie czytał w ogródku jakieś zapomniane

pamiętniki z początków XIX wieku. Wieczorem gadał z wujostwem do późna, aż oni

sami go do snu zapędzili. Nazajutrz od samego rana pojechał konno na ważyckie

stawy, aby zobaczyć, jak tam wygląda, czy się nic nie zmieniło i kto może pozwolić

na jednokrotne zapolowanie na tamtejszych wodach. Okazało się, że stróż i rybak w

jednej osobie jest ten sam, co dawniej. Ponieważ Piotra i Pawła wypadało w

niedzielę i miał polować sam starosta, Wiktor umówił się z Barem (tak się stróż

nazywał) na wtorek. Mieli przyjechać koło południa, popływać trochę i przed

wieczorem postrzelać, jak zwykle. A o pozwolenie to się sam Bar już miał postarać.

Znaczyło to, że trzeba mu było dać pięć złotych w łapę i strzelać, ile śrutu starczy.

Wrócił, kiedy wujostwo już byli dawno po obiedzie, zostawiono dla niego jedzenie i

ciotka sama mu towarzyszyła przy stole. Jak zwykle rozmawiano o Wilku, ciotka

mówiła, że bardzo jest niedobry Kawecki dla sióstr swojej żony, że się szalenie kłóci

z nimi o wydatki, że Kazię maltretuje, bo ona nie ma męża i musi siedzieć u matki z

dzieckiem, że działy są już przeprowadzone, że majątek należy wspólnie do

Kaweckich i do Rudnickich (to Jola), a że tamte siostry mają być spłacone, że spłat

jeszcze nie rozpoczęto, że Kazia zahipotekowała swój kapitał na części matki,

jednym słowem, wprowadzała go w komplikacje majątkowe "panien z Wilka". Wiktor

słuchał jednym uchem, wypuszczał drugim i medytował, skąd by to dostać

dubeltówkę, nakładając sobie na talerz góry sałaty. Nagle ktoś puknął w okno, Wiktor

ujrzał białą parasolkę, potem biały kapelusz. Oboje skoczyli do drzwi: Jola przyszła.

Wilko i Rożki były najbliższym sąsiedztwem, ale nie panowały tu stosunki

przyjacielskie ani zażyłe. Raczej jedynym łącznikiem pomiędzy dwoma domami był

Wiktor. I owszem, starsze pokolenia odwiedzały się w święta domowe i ogólne, ale

panny już rzadko do Rożków zaglądały. Toteż nadejście Joli było wielkim świętem.

Przyszła prosić "wujostwa" (tak ich zawsze wszystkie panny nazywały) na pewno,

pojutrze, na imieniny mamy. Same imieniny wypadają w poniedziałek, Emilii, ale już

przeniesiono je na niedzielę i razem z Piotrem i Pawłem odprawią. Koniecznie na

obiad, a potem do samego wieczora, i naturalnie Wiktor także. Nie, Wiktor zostanie w

domu, co?

Ciocia czym prędzej poszła do kuchni przygotować podwieczorek. Na pewno zaraz

wystąpi czekolada z pianką jak dla dzieci, a Wiktor i Jola zostali sami w stołowym

pokoju. Zostali w ogóle po raz pierwszy sami, odkąd się znowu spotkali. Jola

rozglądała się po mieszkaniu, tak dawno tutaj nie była, już parę lat, bo przyjeżdża

tylko na parę tygodni do Wilka, na dwa miesiące czasami.

Dwór wujostwa stał na stronie, trochę w dołku i nie dostał się w tak ostre ognie walk,

nie tak bardzo też był zniszczony jak dwór w Wilku, meble pozostały te same, nawet

fortepian, stary grat, brzęczący pod palcami Joli. Jola rozglądała się i mówiła o tym

wszystkim jakoś prędko, nie swoim głosem, i nie patrzyła Wiktorowi w oczy. Wiktor

czuł się panem sytuacji i uśmiechnął się patrząc na jej nerwowe ruchy i na unikanie

jego wzroku. Wreszcie zapytał:

- Jolu, co to za dwaj faceci byli przedwczoraj u was? Zupełnie mi zepsuli cały

podwieczorek i przyjemność twojego towarzystwa. Nie powiedziałaś do mnie ani

słowa.

- Taka tam i przyjemność; zresztą, oni już pojechali.

- Podobno przyjadą inni. Julcia mi mówiła.

- Julcia zawsze dużo gada. A zresztą, dlaczego ci to robi różnicę? Patrzcie go, po

piętnastu latach jest zazdrosny!

- Rzeczywiście - Wiktor roześmiał się. - Dziwny ton przybrała nasza rozmowa. Ty się

tłumaczysz, a ja niepotrzebnie pytam. Nic mnie to przecież nie obchodzi.

- A to szkoda - powiedziała nagle inaczej, prościej Jola i popatrzyła w oczy Wiktorowi.

Nigdy może Wiktor nie odczuł silniej wymowy dwóch źrenic, patrzących prosto w inne

źrenice. Było w nich daleko więcej, niż można wypowiedzieć słowami, na szczęście

było wszystko prócz miłości. Wiktor z kolei odwrócił oczy.

- Szkoda, że cię to nie obchodzi i nigdy nie obchodziło.

- Kochałaś się we mnie?

- A ty we mnie?

- Ja nie... chyba nie, choć bardzo ciebie lubiłem.

- Nie, i ja nie. Nie kochałam się w tobie nigdy i mam nadzieję, że się domyślasz, że

teraz także nie kocham. Ale miałeś w moim życiu inną, ważniejszą rolę. Wiesz, że

nawet wiedziałam przez wujostwo niby niechcący wszystko, co się z tobą działo. Nie,

nie o to chodzi. Miałeś dla mnie wtedy znaczenie szalonego autorytetu. Pomyśl

sobie, jakim byłam wtenczas szczeniakiem. Siedemnastu lat nie miałam, kiedy byłeś

u nas. I zawsze wszystko, co robiłam, stawiałam przed twój domniemany osąd. Nic

się nie domyślałeś, ale ja zawsze zadawałam sobie pytanie: co by Wiktor o tym

powiedział? Czytałam jakieś książki, układałam je tak, abyś zauważył, że ja się

kształcę; ale ty nigdy nie widziałeś; pytałam czasami ciebie o różne poważne rzeczy,

ale najczęściej zbywałeś mnie żartami, oczywiście, byłam taka sobie pannica, ale

najzabawniejsze, że to przetrwało tak długo. Wiesz, że chciałabym, abyś i teraz

czasami pochwalił moje postępowanie. I teraz myślę chwilami, co by na to Wiktor

powiedział... I...

- Jolka? Co?

- No, wiesz - i nagle odwróciła znowu na niego oczy pełne łez, które szklaną płytką

przykryły jej prześliczne źrenice.

- No i wiesz, Wiktor, nie zawsze myślę, że byłbyś ze mnie zadowolony.

- A ty jesteś zadowolona?

- Pytanie. Psiakrew! - zaklęła i wstała z ceratowej kanapki. Przypatrywała się pilnie

jakiemuś portretowi, zawieszonemu na ścianie. Po chwili dodała:

- No, i właśnie po to dzisiaj przyszłam. Żebyś wiedział, że ja wiem, że to nie jest

dobrze... widzisz, jaka składnia... no, jednym słowem, żebyś mnie nie potępiał.

Wiktor uśmiechnął się:

- A czy ty zastanowiłaś się. Jolko, jakie ja mam prawo do sądzenia ciebie czy

kogokolwiek? Czy ty wiesz, jaki ja jestem?

- Ja wiem. Ty jesteś szlachetny człowiek.

- Och, to bardzo niewiele. I bardzo dużo, jak na moje skromne barki. Ty więc wiesz,

jakie miałem życie. Ani jednego punktu w nim nie ma, z którego mógłbym cię sądzić.

Rozumiesz. Gładka pustka.

- A twoja praca w Stokroci?

- Bo nie mam innej.

- A ja wiem. Twoja matka mówiła wujence, poświęcasz się dla ślepych.

- Jola! Jola! - zawołał Wiktor i roześmiał się na dobre, szczerze. Rzeczywiście, to

niewiele. Tyle bajd można opowiadać o okropnym, strasznym życiu, które nie miało w

sobie nic ze szlachetnego materiału.

- Widzisz, ja ciebie nie kocham i nigdy nie kochałam, ale daleko więcej: ja ciebie

szanuję.

- O, Jolka, to dla mnie za mało.

Roześmieli się oboje.

- Och, ty jesteś taki dobry - powiedziała nagle Jola i stanęła pośrodku pokoju. Znowu

oczy jej się zaszkliły. Ale w tej chwili przyszła ciotka z tacą: rzeczywiście, jechała

czekolada z żółtym kremem. Jola była łakoma. Zasiedli więc we trójkę do

podwieczorku. Potem miały przyjechać po nią powozem Tunia i Kazia z dziećmi,

wracając z lasu. Na razie jedli i gadali. Po czekoladzie Jola poprosiła Wiktora, aby ją

oprowadził nie po ogrodzie, ale po podwórzu, po gospodarstwie. U pana Roberta

zawsze takie śliczne rzeczy. A ona tak dawno tego nie widziała.

Poszli więc przez ogromne podwórze usiane narzędziami. Każde stało pod osobnym

daszkiem, niby ule. Takie było dziwactwo wuja Roberta. Obok szeregu wozów,

stojących z dyszlami na baczność, do krowiarni, stajen i kurników; zwłaszcza

prześliczne były kury i świnie, choć koło jednych i drugich śmierdziało potężnie.

Folwarczny wypuścił prześliczną czarną maciorę włoskiej rasy i z drugiej strony

czworo jej prześlicznych, dużych już, prosiąt. Jola była zachwycona, ale wciąż

ciągnęła z Wiktorem przerwaną rozmowę.

- Mój drogi - mówiła - w życiu musi być jakiś autorytet moralny. I im bardziej

niemoralne życie człowiek prowadzi, tym bardziej autorytet ten jest potrzebny.

- Co, zresztą, znaczy niemoralny? Patrz, teraz te w białe łaty.

- Prześliczne. Niemoralny, tak jak ja to rozumiem, da się zastąpić raczej słowem

bezcelowy. Coś takiego - z kąta w kąt, bez żadnego uzasadnienia. To ja nazywam

brakiem moralności.

Przeszli teraz do kur. Za wielkimi kratami z drutu, które stanowiły tylko "przedmurze"

specjalnych, ogrzewanych domków, siedziało mnóstwo białego drobiu, białych kur i

pantarek. W innym domku wspaniałe, wysokie, czerwone kurzyska machały

olbrzymimi nogami.

- Patrz, patrz - mówiła Jola - one biegają jak zwierzęta przedpotopowe.

Oboje nie mieli pojęcia, jak biegały zwierzęta przedpotopowe, ale porównanie to

wydało im się dobre i śmieli się długo. Wreszcie stanęli na środku podwórza i Jola

rysując parasolką na piasku rozmaite desenie mówiła bez przerwy. Ale nie bardzo to

się trzymało kupy. Wiktor coraz bardziej zachowywał rezerwę, spostrzegając w

gadaniu Joli odrobinę histerii, jakiś posmak uczuć niezadowolonej, bezdzietnej,

chorej kobiety. Bał się tego jak ognia, ale Jola naprawdę była taka piękna w swoim

klasycznym białym kapeluszu, który ją przytłaczał, gdy pochylała głowę, i unosił, gdy

ją podnosiła. Wszystko razem wyglądało na daleko idące zwierzenia z jej strony, do

których bynajmniej jej nie zachęcał. Nic go to nie obchodziło i w miarę jak mówiła,

stawała mu się coraz bardziej obca. Wyprostowywał się, odchylał się od niej, i gdy

skończyła, zobaczywszy, że on nic nie mówi, skonfundowana i obca już mu zupełnie,

odeszła ku domowi. Szedł za nią i patrzał, jak nieudolnie i zgrabnie stawiała nogi, jak

przechylona nieco naprzód, a jednak wyprostowana patrzyła uważnie na ścieżkę

krótkowidzącymi oczami. Wszystko, co miało mu ją zbliżyć, odsunęło ją. Bardzo był

zły na nią o to, bo podobała mu się ogromnie, i gdy teraz przypomniał sobie dawne

czasy i te spacery wspólne, a zwłaszcza ten pamiętny spacer łódką do Rożków na

kolację, coraz więcej myślał o tym, że się podkochiwał w Joli. Musi poprosić Kazi,

aby mu pokazała dawne jego listy, jest w nich pewnie coś o tym wszystkim, bo

pamięta, że się Kazi "zwierzał", choć mógł komponować z chęcią imponowania

młodej dziewczynie. Ale ten cały nastrój lata, szczęścia i niefrasobliwych spotkań,

pełnych pomysłów i żartów, był bardzo podobny do miłości.

Jola stanęła na ganku i patrzyła na niego z uśmiechem, wreszcie wyciągnęła do

niego rękę:

- Widzę, że ci popsułam dobry humor - powiedziała - taki jesteś zamyślony.

- Ale gdzie tam - odpowiedział Wiktor - myślę właśnie o tym, jaką chlewnię

zaprowadzić w Stokroci, bo właśnie mam się tym zająć...

Zajechały Kazia i Zosia z dziećmi, ale nawet nie wysiadały z powozu, i tak się już

spóźniły, nie wiadomo, kto Kazię zastąpił w wydaniu kolacji i co z tego będzie.

Edward do tego zły jest od samego rana. Zabrały tylko Jolę i pojechały. Wszyscy

mieszkańcy Rożków obiecali, że przyjadą pojutrze na obiad.

Gdy powóz się już oddalił i znikło echo turkotu, ciotka poczęła przestrzegać Wiktora

przed Jolą. Roześmiał się tylko.

- Zapomina ciocia - powiedział - że już nie mam dwudziestu lat. A cóż to ja do

trzydziestu siedmiu lat życia kobiet nie widziałem, czy co? Cóż ona może mi zrobić.

- No, bo ja bym chciała, abyś się ty z Tunią ożenił - przyznała się ciotka - a ona

wszystko psuje.

- Nic nie popsuje, bo nic nie będzie do psucia - powiedział Wiktor. - Nie, ciociu, niech

ciocia porzuci wszelkie nadzieje. Ja się już w Wilku nie ożenię, chyba z Kazią, ale

ona już za stara.

I rzeczywiście, pomyślał sobie, naprawdę nie ożenię się w Wilku i nigdy bym nie

chciał: jaka może być tego przyczyna?

Wyjaśnił to sobie może dopiero na trzeci dzień, podczas imienin, na które zjechało

się bardzo dużo ludzi z okolicy. Oprócz domowych było przeszło trzydzieści osób,

naprzód był olbrzymi i długi obiad. Wiktor siedział między dwiema nieznajomymi

paniami, które wolały mówić z innymi sąsiadami, naprzeciwko siebie miał rotmistrza

Joli, który znowu powrócił. Jeszcze z nim najwięcej rozmawiał, rotmistrz dowiedział

się, że Wiktor jest kapitanem rezerwy, że ma dwa razy krzyż walecznych, i nabrał do

niego szacunku i przekonania. Jego wojskowe dobre wychowanie wyrażało się w

tym, że nie chciał pić bez Wiktora i zadawał mu co pewien czas pojedyncze pytania,

dotyczące przebiegu jego służby. Cały stół, zresztą, był bardzo ożywiony, w drodze

wyjątku przyjechał mąż Joli, bardzo skromny, korpulentny, znakomity mecenas.

Kawecki był w dobrym humorze, pito zdrowie mamy, której fiołkowa suknia nic nie

zmieniła skromnej miny i potulnej postaci. Wszystko to nieprawdopodobnie znudziło

Wiktora i zaraz po obiedzie, kiedy towarzystwo się porozłaziło po pokojach i

werandach, poszedł na duży spacer do ogrodu, do lasku, nad staw. Chodził

przynajmniej godzinę, ale dosyć bezmyślnie. Jakoś i teraz, i w ogóle w ciągu

ostatnich dni nie bardzo mógł się odnaleźć. Gubił się w sprzecznych tokach myśli,

dużo także miejsca zajmowała mu w głowie Jola i jej wizyta w Rożkach. Natomiast

wszystkie sprawy warszawskie i stokrockie upadły, jak gdyby ich ważność na chwilę

została zawieszona przez jakieś moratorium erotyczne. Wracając obszedł cały dom

dokoła i zajrzał do spiżarni.

Dom w Wilku przecinał z przedpokoju idący ogromny korytarz. Na końcu tego

korytarza był mały ganeczek, potem rodzaj krytego, drewnianego przejścia prowadził

do osobnego, sporego budynku, gdzie się mieściła kuchnia i jej przyległości. Tam się

też mieściła słynna wilkowska spiżarnia. Był to wielki pokój, cały obramiony

dębowymi półkami, ogromny stół stał w pośrodku. Wiktor śmiał się, że zastępowała

ta spiżarnia bibliotekę, której w Wilku wcale nie było. Za stołem znajdowało się

zejście do piwnicy, większej od całego domu. Na półkach stało nieprzebrane

mnóstwo słoi i słoików podług hierarchii dat, każdy z odpowiednim napisem i notatką,

były to konfitury i soki; osobna półka była poświęcona grzybom i marynatom, osobna

wreszcie preparatom Weka, mały zakątek szczególniej ulubiony w swoim czasie

przez Wiktora i Jolę zawierał suche konfitury, gruszki w miodzie, rożenki i tym

podobne przysmaki. W tej chwili, kiedy Wiktor zajrzał do spiżarni, Kazia stała przy

olbrzymim stole, w białym fartuchu, i przygotowywała podwieczorek.

- Chodź, chodź, to mi pomożesz - powiedziała nie odwracając oczu od ogromnych

truskawek, które układała na półmisku, wyłożonym zielonymi liśćmi.

- Co mam robić? - zapytał Wiktor, rad, że mu się nadarza sposobność pogadania z

Kazią i pożytecznego odsunięcia się od nudzących się gości.

- Zjedz sobie truskawek, z tych mniejszych - powiedziała Kazia - i pobaw mnie trochę

przy tym niezabawnym zajęciu.

- Nie mogłaś nic lepszego zaproponować. Znieść nie mogę tego towarzystwa. Nie

rozumiem dlaczego?

- Bo jest bezmyślne - powiedziała Kazia, kładąc największą truskawkę na środek

góry owocowej.

- Jesteś zanadto obcesowa - mówił Wiktor jedząc truskawki - masz za łatwy sąd.

Trudno od wszystkich wymagać, aby byli filozofami. A oni są wszyscy poczciwi i

pracowici.

- Zwłaszcza moje siostry.

- Nie, ale ci wszyscy inni. Tylko ja jakoś inaczej patrzę na rzeczy. Przecie nie jestem

czymś nadzwyczajnym. Ja myślę, że to, przez co ja przechodziłem, oddzieliło mnie

od całego świata.

- Ty zawsze byłeś inny. Od samego początku - i to nie potem dopiero oddzieliłeś się

od innych ludzi, zawsze byłeś oddzielony.

- Pochlebiasz mi, Kaziu.

Kazia odstawiła truskawki i przysunęła sobie wielki klosz szklany, niebieski. Poczęła

na nim układać w deseń suche konfitury, wyjmując je szczypczykami z metalowych

puszek.

- To nie jest wcale żadne pochlebstwo. To nie jest ani zaleta, ani zasługa. Ja nie

mam żadnych zalet ani zasług, a przecie także jestem oddzielona i osobna, i to jest w

moim życiu najważniejsze. Te rzeczy decyduje ktoś poza naszymi plecami - ustawia

na szachownicy, wilki osobno same, a owce gromadnie. Z tą tylko różnicą, że tutaj

owce zjadają wilki, a nie na odwrót.

- Porównanie skomplikowane.

- A bo wczoraj grałam z Antosiem całe popołudnie w wilki i owce, to mi to przyszło do

głowy.

- Ale ja bym coś chciał poradzić na moją osobność. Widzisz, ta moja praca w

Stokroci to nie jest żadna kariera ani nawet zarobek, to chęć pracowania ze

wszystkimi razem. Ale mi to bardzo nie wychodzi.

- Nie lubisz tego?

- Nie.

- A dlaczego porzuciłeś wojsko, tam byłoby ci może lepiej.

- Och, nie. Garnizon, to było okropne. Nie możesz sobie wyobrazić pustki i ubóstwa

życia oficerskiego. Nie, już wolę w Stokroci, to ma jakiś bezpośredni sens i

natychmiastowy rezultat. Dopiero gdy tutaj wróciłem, widzę dokładnie, jak inaczej to

sobie stąd wyobrażałem.

- I myśmy inaczej ciebie widziały wtedy, kiedyśmy szalały za tobą.

- Ach, moja droga, kto tam szalał - westchnął Wiktor i odłożywszy łyżeczkę począł

skubać suche owoce.

- Nie bierz tych ułożonych - skarciła go Kazia - masz pełne puszki.

- Ja tak sobie tylko, nie będę już.

- Szalałyśmy, szalałyśmy, teraz to się dopiero widzi, Jola to może nie tak, bardziej

udawała, wypadało jej, bo gdzieżby ona coś zrobiła nie tak, jak ja. Zawsze mnie

naśladowała od dzieciństwa. A ja szalałam.

- Kochałaś się we mnie, na serio? - Wiktor tak się zdziwił, że zapomniał o konfiturach.

- Och, i bardzo na serio - powiedziała Kazia, zamieniając szczypce na długą ostrą

szpilkę i wyjmując nią z puszki z wielką ostrożnością zielone owoce agrestu. - Przez

długi czas mi to nie mijało. W pierwsze lata wojny myślałam, że wrócisz, no, a potem

poszłam za mąż. Bardzo dobrego i miłego miałam męża, rozstaliśmy się w zgodzie,

on sobie wziął inną.

- Ale teraz się już we mnie nie kochasz? - z niepokojem zapytał Wiktor.

Kazia się uśmiechnęła nie odwracając oczu od szpilki, którą operowała zręcznie i

szybko.

- No, nie niepokój się. Zupełnie o tobie zapomniałam i tak się niezmiernie zdziwiłam,

kiedy zobaczyłam ciebie znowu u nas. Wydajesz mi się taki zupełnie inny.

- Postarzałem się.

- No, oczywiście, zestarzałeś się, ale to nie tylko to. Tak jakoś zgasłeś.

Wiktorowi, mimo że był wypoczęty, znowu wynurzył się ten nieznośny pejzaż z

zabitym żołnierzem, spowiniętym w szare i zielone łachmany. Odłożył korzonek

gruszki, którą ogryzał, i popatrzył uważnie na Kazię. Nie miał potrzeby wyjaśniać

wszystkiego, zresztą, czy mógłby nawet wyjaśnić; zdaje się, że najtrudniej tutaj było

rzucić most przez te piętnaście lat, gdzie go nie zapomniano, jak mówiła Kazia, ale

wciąż jeszcze widziano w heroicznym świetle dwudziestej wiosny życia.

- Wiesz, Kaziu - powiedział po chwili - widziałem kiedyś Felę nagą, stojącą na łące

nad stawem. To jest tak - to, co ty chcesz teraz we mnie zobaczyć - jakbym odkopał

trumnę Feli i dziwił się, że to nie tamta dziewczyna, taka piękna.

Kazia podniosła na niego uważne oczy.

- Ależ ja bym wcale nie chciała widzieć ciebie takiego jak dawniej - powiedziała

szczerym tonem - to by było okropne. To by mi zburzyło całe moje życie, które sobie

jakoś tam ułożyłam. Nie, tylko chciałam cię z mojej strony zapewnić, że nic ci nie

grozi, że kiedyś się w tobie kochałam jak panna, jak podlot prawie, po wariacku, że

śmieszy mnie to teraz, że nic z tego nie zostało i że w ogóle nie wyobrażam już dziś

sobie, że można się tak w kimś kochać. Wydaje mi się to trochę śmieszne, no bo

przyznaj, że każda wielka miłość ma w sobie coś upokarzającego i śmiesznego.

- Upokarzające może - powiedział powoli Wiktor - ale śmieszne?

- Nie czułeś nigdy niestosowności, całej strony ridicule takiego przywiązania?

- Nie, nigdy.

- No, to pewnie nigdy nie kochałeś.

- Nie miałem na to czasu - powiedział wstając gwałtownie.

Podszedł do półki z konfiturami i obracając słoiki w ręku, sprawdzał na nich daty.

Niektóre miały po dwa, trzy lata i więcej.

- Po co się tyle tego robi? - zapytał Kazi.

- Aby się niektóre z tych słoików dostały wybranym.

Rzeczywiście dopiero teraz w trakcie rozmowy z Kazia przyszła Wiktorowi ta myśl do

głowy, że nigdy nie kochał się w nikim jak wariat. Podkochiwał się, miał romanse,

jedna heca zmusiła go do tego, żeby wcześniej wyjść z wojska, niż to zamierzał; gdy

pracował w starostwie w Rudkach, była pani Żakowa, wszystko prawda. Ale jakie to

mizerne wobec tego, co mogło było być. Odwrócił się od konfitur i spojrzał na Kazię;

nic teraz nie robiła, odsunęła od siebie kryształowe wazony ze słodyczami i, oparta

na ręku łokciem na nie politurowanym stole, patrzyła w dal, w te same lata zapewne,

które on teraz przebiegł właśnie myślami. Wydała mu się prawie ładna, miała

rozszerzone duże czarne oczy, poza tym była chuda, włosy spadały jej na uszy

ładnymi lokami. Spostrzegła, że na nią patrzy, uśmiechnęła się i strzepnęła dłonią

kruszyny cukru ze stołu.

- Patrzysz tak na mnie, jakbyś czego żałował - powiedziała.

- O nie, ja niczego nigdy nie żałuję - powiedział Wiktor stanowczo.

Zbliżył się do niej i wziął ją za rękę:

- No, widzisz - powiedział - przepraszam cię bardzo, ale ja naprawdę nic o tym nie

wiedziałem. A choćbym i wiedział, cóż można na takie rzeczy poradzić?

- Pewnie, że nic, toteż ja nie mam do ciebie ani żalu, ani żadnych złych uczuć.

Służący wszedł, spojrzał zdziwiony na Wiktora - nie gościom przecież było miejsce w

spiżarni - i począł zabierać klosze i talerzyki przygotowane przez Kazię do stołowego

pokoju.

- Herbata już gotowa - powiedział do Kazi - zaraz podajemy.

I poszedł sobie. Kazia też chciała iść, ale Wiktor ją zatrzymał.

- Chwileczka jeszcze - powiedział - tutaj tak dobrze w tej spiżarni, niby pod

podszewką ciepłego płaszcza. I miło mi, że odbywamy jeszcze jeden "etap" - dodał -

wspominając dawne czasy.

- No, to chyba już ostatni - uśmiechnęła się Kazia, odpasując fartuch - widzisz, jak

one nas daleko zaprowadziły, te "etapy".

- Na Sybir - gorzko powiedział Wiktor.

I wyszli, goście przespali się już i zaroili pokoje, Kazia poszła do stołowego, Wiktor

przeszedł przez salon i wyszedł na werandę: tu się po większej części odbywały

dawne "etapy" jego z Kazią, nie podejrzewał, jakie nasiona zasiewał wtedy. W ogóle

był przerażony przepaściami swej owoczesnej nieświadomości, ale i teraz widział, że

nie pojmował wielu rzeczy jak inni, że stał się osobniejszy, niż był, że stał się

odludkiem i pracując dla społeczeństwa stanął jakoby na boku, poza nim.

Gdy schodził z werandy do ogrodu, przyszedł mu na myśl nagle Jurek, przyjaciel

jedyny, który go właśnie opuścił, przypomniał sobie rozmowy z nim i zobaczył

wyraźnie, jakie to wszystko było pozażyciowe, teoretyczne i jak zupełnie nie można

było sprawdzić wartości ich postanowień. "Śmierć Jurkowi poplątała wszystkie szyki -

pomyślał - odszedł, zanim się dowiedział, jak to wszystko nic nie znaczy, to, co

człowiek postanawia i dokonywa świadomie, a wszystko ważne i dokonane

niechcący zostaje gdzieś za nami i potem nas ściga albo my je, co gorsza, ścigamy."

Nie! Nie! on jednak ścigać nie myśli: po raz pierwszy od przyjazdu pomyślał o swojej

pracy w Stokroci. Ciężka była, ale wydała mu się portem rzeczy trudnych, wybranych

decyzją i określonych. A to, co otaczało go tutaj wokoło, z radosnych możliwości

przeradzało się nagle w chimery nie popełnionych win.

Wieczorem wracał z wujostwem do domu powozem. Noc była zimna, ciemna, ale

letnia mimo wszystko, to znaczy pełna wewnętrznego, ukrytego przed okiem ludzkim

życia i tylko krążące zapachy, dochodząc do nozdrzy, świadczyły o tym, że się coś

naokoło działo. Wiktor mimo woli począł mówić o Kazi i dowiadywał się od ciotki, jak

tam właściwie z nią było. Kawecki był podobno dla niej nieznośny, powtarzano mu to

już parę razy. Dlaczego siedziała więc tutaj, pracowała nad obcym jej

gospodarstwem? Czyżby nie mogła mu pomóc w Warszawie? W Stokroci?

Otrząsnął się z tych myśli, kiedy przyjechał do domu i znowu został sam w pokoju;

nie spał długo i myślał nie tyle o Kazi, co o sobie. Ale myśli te stały się daleko

wyraźniejsze dopiero nazajutrz, kiedy zmęczony niewyspaniem położył się po

południu, aby się zdrzemnąć na chwilę. Wszystko ucichło oprócz upału i, leżąc

spocony pod osłoną muślinowej siatki, powoli przeprowadzał przez swą świadomość

szereg obrazów, które mu plastycznie uprzytamniały nicość jego przeżyć

dotychczasowych, w stosunku do fali, jakie wywołał, wpadając jak kamień w zastałą

wodę. I po raz pierwszy atmosferę Wilka przyrównał do stojącej wody w stawie, i

wtedy pomyślał także, że nie może być nic wspólnego pomiędzy wodą a kamieniem.

Z drzemki tej zbudził się ociężały i jak gdyby w gorączce. Włóczył się z kąta w kąt po

całych Rożkach, ale do Wilka nie poszedł, chociaż go ciotka namawiała, miał tego

dosyć, sama rozmowa z Kazią mogła na parę dni wytworzyć w jego duszy roztwór

nasycony; tym bardziej, zresztą, nie jechał do "panien z Wilka", że musiał się

wcześnie położyć i o świcie nazajutrz wstać na kaczki na ważyckie stawy.

Polowanie to było pamiętne, nie ze względu jednak na ilość ubitej zwierzyny;

przeciwnie, przyjechali dosyć późno, bo Tunia nie w czas po Wiktora zajechała,

kaczki się pochowały, nie widzieli ani jednej. Malutkim czółnem pożyczonym od

rybaka jechali długo przez szuwary, po wodzie zarośniętej rzęsą, płytkiej, tym

cichszej więc, otoczeni tatarakiem wjeżdżali w małe zatoczki pomiędzy trzcinami,

przekradali się z sykiem i szelestem. Nie było im gorąco, bo od wody szedł świeży

oddech, uspokajający i serdeczny. Wiktor zaniedbał myślenia o sobie i o swoich

sprawach, ani wspominał rzeczy, które minęły i których naprawić nie można już było.

Czuł dzień dzisiejszy i przyjemność mu sprawiała myśl, że jest jeszcze młody, tą

młodością, która ma w sobie tyle równowagi, że jeszcze ma czas zacząć życie na

nowo, że wszystko może się jeszcze odmienić i zmarnowana młodość powrócić

wbrew piosnkom i przysłowiom w odmiennej, konkretniejszej postaci.

Wszystkim tym myślom przyczyną była oczywiście Tunia; ta sama kobieta, co wtedy,

w czasie jego młodości, mijała go w kształcie dziecinnym, nie zauważonym. Za mała

była wówczas, aby jak Zosia obdarzyć go jakimkolwiek uczuciem, i już to samo, że

była owym dzieckiem dawnym, że nie była splamiona żadnym wspomnieniem sprzed

piętnastu lat, czyniło z niej istotę nową, godną uwagi i odmładzającą.

Wiktor poddał się bez żadnego zastanowienia przyjemności obcowania z przemiłą,

zdrową panną, która ani jednym słowem nie poruszyła jego melancholii, nie miała

ona w sobie żadnej zdolności wspomnień ani żalów. Feli po prostu nie pamiętała,

chociaż przypominała bardzo zmarłą siostrę. I jeżeli czasami przychodziło do Wiktora

jakieś echo dawnych czasów, których wówczas tak bardzo nie rozumiał, to w

uśmiechu, rozśmianiu się, odwróceniu lub pochyleniu głowy Tuni, które miało w sobie

tyle z rozmaitych trwań i poruszeń się Feli.

Widząc dzisiaj w Tuni te wszystkie wyrazy i sposoby, które dawniej przed nim

roztaczała Fela, począł rozumieć znaczenie rozmów, które miewał ze zmarłą, sens

spacerów, które z nią odbywał. Czytał to wszystko jako palimpsest, jako wyznanie

zza grobu, jako odnowienie tego, co stracił.

Ale jeżeli zastanawiał się przez chwilę i, odwracając głowę od Tuni, aby przepchnąć

czółno przez tatarak i trzcinę, spostrzegał, co mu z kokieterii, miłości może,

ofiarowywała dawniej Fela, to spoglądając z powrotem na swoją towarzyszkę, widział

znowu jej uśmiech, jej zęby, jej prześliczne oczy i smukły stan, smuklejszy od stanu

Feli.

Dopiero późnym popołudniem zebrali się do domu i Wiktor mógł przez długie godziny

błądzić między szuwarami i szukając niby to kaczek poić się młodym towarzystwem

Tuni.

A ona też była z tego zadowolona: Wiktor widocznie stanął przed nią nie obciążony

żadnym wspomnieniem, dla niej jednej (nareszcie!) był nowym znajomym,

niespodziewanie nowym, może pięknym i ona jedna ze wszystkich osób, jakie tu

spotkał, nie obciążała go żadnymi dostrzeżonymi zmianami. Poczuł się wolnym od

wspomnień - i przez to powróciła mu młodość.

Tak mu się te postacie Tuni i Feli zlały, że nawet wieczorem tegoż dnia, gdy

wyjeżdżał już z Wilka i Tunia stała na progu, odprowadzając swojego całodziennego

towarzysza, wydało mu się nagle, że to Fela wyszła, żeby go pożegnać. I nie czuł w

tym zjawisku strachu śmierci, tylko przeciwnie, radość życia.

Na drugi dzień po polowaniu, z rana, już dosyć wcześnie, był w Wilku. Odszukał

Tunię i poszli razem do sosnowego gaiku: tych kilku wysokich sosen, które stały za

ogrodem na wzgórzu i które tak dobrze widać było z daleka. Siedli znowu na trawie i

rozpoczęła się ta gra, która tak czarowała przez cały dzień wczorajszy Wiktora: w

nocy mu się nawet śniła. Gra żartów i niedomówień, zmysłowej bliskości i

niedostępności, zapachu ciała i lata, źdźbeł trawy, które łechtały dokuczliwie, lub

mrówek, które spacerowały po rękach i nogach, wywołując dreszcz i otrząś. Była to

jednocześnie gra starości i młodości, wspomnień i rzeczywistości, życia i śmierci,

Tuni i Feli.

Tunia miała teraz lat dwadzieścia jeden czy dwadzieścia dwa; ale wyglądała

znacznie młodziej, gdy stawiała równo swoje długie nogi, podobna do anioła z

Giorgiona. Gdy siedziała obok Wiktora na trawie, tak bardzo przypominała

trzepoczącego się ptaka. Nieuchronnie nastąpiło to, co nastąpić musiało; Wiktor

chwycił dziewczynę za oba łokcie i przyciskając do trawnika pocałował mocno w

usta. Tunia porwała się i krzyknęła. Potem zaczęła obrzucać Wiktora wyrazami

niezadowolenia, w końcu jednak roześmiała się serdecznie i pozwoliła się pocałować

po raz drugi, mocniej i dłużej. Pachniała żywicą.

- Nie - powiedziała potem, podnosząc palec do góry. - Więcej ani trochę, nie ma

mowy! - i śmiała się serdecznie.

Wiktora śmiech ten lekko dotknął: Tunia powinna była łaskawiej traktować ten

pocałunek, powinien się był jej wydawać czymś o wiele poważniejszym. W śmiechu

tym tkwiła jak gdyby kpina z niego i jego uczuć. Wrócił do dworu zawiedziony, a

Tunia szła przy nim, ściszona nagle i poważna nad usposobienie. Spostrzegł, jak

spoglądała bez celu na boki swoimi ciemnoszafirowymi oczami spod szeroko

zarysowanych brwi. Zrobiło mu się jej żal i serce mu się ścisnęło myślą, jak bardzo

mógłby pokochać takie wesołe, piękne stworzenie.

Potem był podwieczorek i zdarzenia, które nastąpiły po podwieczorku, skierowały

jego myśli na inne tory. Pojechali wszyscy dwoma powozami do lasu. Ale ponieważ

było za dużo osób (znowu byli goście Joli), zabrakło miejsca i doprzężono do małej

jednokonnej bryczki konia folwarcznego, który oczywiście szedł daleko pomalej od

cugowych. W tamtą stronę jechali tą bryczką Jola z kapitanem. Wiktor siedział w

powozie z Julcią, jej córeczkami i Tunia. Dzieci kręciły się, a Julcią sympatycznym

niskim głosem gadała przez cały spacer. Wiktor patrzył na Tunię, która odwracała się

od rozmowy, od dzieci, i tym samym wzrokiem, który już dziś zauważył, poważnie i

nieoczekiwanie skupionym, patrzyła na pola po bokach drogi. Wiktor patrzył także na

mówiącą Julcię i porównywał powierzchowność obu sióstr. Były zupełnie do siebie

niepodobne. Oczy tylko miały ten sam kolor, ale wyraz inny. Może Julcia dawniej,

gdy była chudsza, podobniejsza była do Tuni, ale dzisiaj różnił je zanadto wiek.

Jedna tylko rzecz w ich urodzie była uderzająco podobna: ich skóra. Ten ciepły,

żółtawy atłas, którego widoczne prawie granulacje stanowiły o wartości drogocennej

materii - jednakowy był prawie na dwóch szyjach, które porównywał Wiktor. Szyje,

ramiona, karki sióstr obciągnięte prawie jednakowo gładko, choć warstwa tłuszczu

Julci o wiele pokaźniejsza. I znowu przypomniały się Wiktorowi - choć o tym już

przestał myśleć - owe noce, kiedy pieszczota takiej skóry utkwiła mu w pamięci.

W lesie Jola zgubiła bransoletkę. Wszyscy jej szukali, co zajęło bardzo dużo czasu.

Wreszcie znalazł ją mały Antoś Kazi i stał się przeto bohaterem całego wieczoru.

Jola zdenerwowana pojechała naprzód powozem i Julcia z Wiktorem zostali sami do

jednokonnego powoziku.

Na polanach było moc kwiatów i Wiktor z bukietu, jaki miała Tunia, zatrzymał dużą

stokrotkę o żółtym, pustym wnętrzu. Prowadził palcami po owym środku i po białych

płatkach postrzępionych i już lekko przywiędłych. Czuł ich drobną ziarnistość,

spoistość i sprężystość cząsteczek, z których się składały przystrzyżone na jeża

słupki i płatki delikatne, jedwabiste. Myślał o tych kwiatach, o Tuni i o Julci, kiedy

wsiedli do małej dryndulki i Julcia zacięła leniwego a spracowanego konia.

Julcia powoziła. Zrobiło się ciemno na dworze, pół nieba zajęła z wolna posuwająca

się chmura. Nie była to nadchodząca burza, zmieniała się tylko pogoda. Miał być

deszcz i niebo przebierało się jak kobieta. Gwiazdy i zorze gasły, chmura się

nasuwała, ale powietrze było równie duszne, jak przez cały dzień. Wiktor czuł się

podniecony.

Bryczuszka w ciemności zjechała na kosogór i przechyliła się gwałtownie. Wiktor,

aby nie wypaść, przytrzymał się jedną ręką poręczy, drugą przycisnął do Julci. Gdy

tylko zostali sami, Julcia przestała mówić i Wiktor poczuł zbliżającą się chmurę, jak

ta, co na niebo wschodziła, otaczała ich ona i spajała ciężarnym milczeniem.

Przesuwał powoli rękę po plecach towarzyszki, doszedł jej karku, potem opuścił się

niżej na ramiona. Wciąż czuł na palcach wspomnienie tamtej skóry sprzed piętnastu

lat, która była czymś piękniejszym od kwiatu. Ale to, co miał pod ręką w tej chwili,

czego przezornie i ostrożnie dotykał w miarę chybotania się bryczki, było czymś

zupełnie różnym i tak banalnym, że się przestraszył. Tyle razy już miał pod ręką taką

skórę, iż teraz zdawało mu się, iż dotyka czegoś bardzo dobrze znanego, prawie tak,

jakby własnego ciała dotykał. Nic z dawnego nieprawdopodobnego dreszczu, nic z

tego milczenia żądzy, która paraliżowała mu język. Julcia była taką samą kobietą, jak

tysiące innych.

Powiedział głośno, wiedząc, że rozdziera tymi słowami niepotrzebnie czas letniej

nocy:

- Czy widzisz drogę, Julciu - bo jeszcze się wywrócimy.

Julcia przez chwilę nie odpowiadała, chociaż drgnęła na głos Wiktora. Wiedziała, że

pytanie to znaczy zupełnie co innego, ale jeszcze nie od razu się mogła zorientować

co. Dla zbadania sytuacji powiedziała po dobrej chwili:

- Nie, nic nie widzę, ale klacz sama do domu nas zawiezie.

- Zawieźć, zawiezie, ale może po drodze wywrócić.

Ręka Wiktora opadła niżej i znowuż ściskała Julcię za kibić. Dziwił się, że jest taka

obszerna, dawniej była wiotka jak Tunia.

- Mimo wszystko jesteście do siebie podobne z Tunią.

Julcia w odpowiedzi mruknęła tylko i nagle Wiktor zrozumiał, że palnął głupstwo, że

Julcia pomyślała sobie zupełnie co innego. Jedynym lekarstwem na popełniony błąd

było jechać teraz na gwałt do końca, ale Wiktor nie mógł się przezwyciężyć. Nie, te

piętnaście lat naprawdę istniały.

I tak już dojechali. Nie dawali spaść na siebie milczeniu, ale słowa i zdania, które

zamieniali między sobą, nie miały naprawdę żadnego znaczenia ani zewnętrznego,

ani wtórnego. Chodziło im tylko o dziurawienie letniego obłoku. Wiktor czynił to z

pewnym żalem, ale jednocześnie czuł, że wspomnienia dawnych czterech nocy

rosną, olbrzymieją, dają mu tęsknotę za latem minionym, choć i to, które teraz

przeżywał, było piękne i pachnące. Julcia mówiła obojętnie i naprawdę może nic to ją

nie obchodziło.

Tylko gdy już dojechali - i w ogólnym gwarze siadali do kolacji, a wszyscy mówili o

zgubieniu bransoletki, o Antosiu, o tym, jak się tyle razy przechodziło koło tego

samego miejsca, gdzie leżał zgubiony klejnocik - gdy siadali do kolacji, Julcia, stojąc

przy swoim pierwszym miejscu i czekając, aż wszyscy się zbiorą, powiedziała ze

śmiechem swoim niskim głosem:

- Nie wiedziałam, że Wiktor boi się jeździć w nocy. Ciągle mnie przestrzegał, że

wywrócę.

- Dobrze, że nas ten bucefał nie ponosił - powiedział na to Wiktor i wszyscy się śmieli

z biednej fornalskiej klaczy.

Parę dni potem nie ruszał się z Rożków i omijał z daleka aleję wiodącą w stronę

Wilka. Damy stamtąd też nie zgłaszały się do wujostwa i dnie mijały zupełnie

bezbarwnie i monotonnie. Wiktor nie myślał o niczym i wypoczywał. Jak był

osłabiony, miał dowód oczywisty - a może to już zbliżająca się czterdziestka

sprawiała - że nabrał teraz w Rożkach zwyczaju spania po południu. Sen ten

popołudniowy, zajmujący najgorętsze godziny dnia, różnił się zasadniczo od snu

nocnego, który mógł nie przychodzić, z chwilą jednak przybycia spadał jak czarna

płachta i dawał kompletne zapomnienie. Gorący i ciężki sen popołudniowy był,

właściwie mówiąc, drzemką tylko, a częstokroć przybierał formy bardziej

intensywnego i bardziej konkretnego myślenia. Mieszały się w nim dopiero co

przeżyte uczucia z marami wspomnień, opromienione chwałą urzeczywistnienia. Sny

i zjawy tych drzemek popołudniowych miały zazwyczaj charakter bardzo erotyczny.

Zamknąwszy wszystkie okiennice, Wiktor układał się w salonie na małej kanapce, z

podkurczonymi nogami. Niewygodna ta pozycja stanowiła jeden z charme'ów tego

obrządku. Leżąc tak z głową przykrytą Jaśkiem, słuchał z równą uwagą stłumionego

brzęczenia much, jak swoich zwolnionych w tempie myśli. Przyjemne ciepło,

rozlewające się w podłuż skręconego ciała, przekształcało się niebawem w

rzeczywisty dotyk i stawało się rozciągniętym tuż przy nim, innym, mocno

przyciśniętym, ciałem. Poza tym stawało się tak, jakby zawiasy wszystkich drzwi,

zwory wszystkich ścian rozluźniły się i nic nie miało granic. Jego ciało stawało się tym

obcym kobiecym ciałem, tuliło się doń i rozłączało. Mimo ścisłego zespolenia

odczuwał przepaść pomiędzy sobą a owym ciałem, o którym nawet nie wiedział, do

kogo należało. Nie umiał go nazwać i drzemka stawała się męką, pragnął wiedzieć

coś o nim i było zawsze nieokreślone. Raz tylko jeden oznaczył je jako ciało zabitego

żołnierza, ale nie sprawiło mu to żadnej przykrości. Przeciwnie, trup ten wydzielał

przyjemne ciepło, które go łechtało erotycznie, zresztą po chwili łachmany jego

opadły, zlały się w jedno z poduszką pod głową, z poduszką na głowie, a on, Wiktor,

znowu stanowił jedno z tym ciałem, które leżało wzdłuż niego, i znowu się oddzielał

od niego nieprzeniknioną przepaścią męczącej osobności, i wszystko razem, męka i

radość, duszność i osobność, stanowiło tylko formy erotycznego podniecenia,

kształty męczącego snu.

Budził się ociężale i powoli przychodził do równowagi ledwie poznając granice

otaczających go przedmiotów i zawartości myśli w głowie. Za to później przez cały

dzień czuł się zupełnie wypoczęty i nieprędko zasypiał z wieczora. Nie przychodziły

mu nigdy na myśl w czasie snu kobiety z Wilka. Gdy się budził jednak, czuł potrzebę

zanurzenia się w ich atmosferę i naprawdę musiał się zmuszać, aby nie chodzić do

Wilka. Tak przyszedł prawie koniec drugiego tygodnia pobytu na urlopie. Wiktor

obojętnie myślał o tym, że za tydzień czy trochę więcej trzeba będzie zbierać manatki

do powrotu. Bawiło go przyglądanie się swojej osobie, jak gdyby komu obcemu. Nie

mógł wykreślić linii swojego życia i czuł w niej luki, których niepodobna było uzupełnić

logicznie. Przecięcie pionowe w momencie wyjazdu jego z Wilka w roku 1914

zmieniało zasadniczo symetrię tej linii. Nawet zabawił się wykreśleniem tego, ale mu

się nie udało, gdyż nie wiedział, jak prowadzić "krzywą życia" po czternastym, a

zwłaszcza po dwudziestym roku: w górę czy w dół. Ostatecznie zrobił taki wykres: do

czternastego roku, potem piętnaście kratek przerwy i znowu ciąg dalszy linii na

poziomie przerwanym i w górę. Ponad piętnastoma kratkami narysował zamkniętą

elipsę; życie inne, skończone.

Rysując te wszystkie linie w bardzo piękny ranek i, trzeba się przyznać, tylko na

piasku, myślał także o Feli. Ona też miała życie w kształcie zamkniętej elipsy, nie

miała tylko nic poza tym. I nagle, gdy tak rysował, zachciało mu się zobaczyć Julcię,

Jolę czy Tunię, i wprost od kreślunku wyruszył znajomą drożyną (wybrał najkrótszą), i

po dwudziestu minutach wchodził na ganek dworu wilkowskiego.

Nie spotkał jednak żadnej z pożądanych kobiet. Czekała na niego jakby naumyślnie

Zosia. Zastał ją w gabinecie czytającą. Siedziała w fotelu i podniosła na niego oczy

zza grubej, wytwornej książki.

- Przecież przyszedłeś - powiedziała Zosia, jak gdyby się ucieszyła, ale zaraz zmyła

ten pozór - siostry o niczym innym nie mówiły przez te dni, tylko dlaczego ciebie nie

widać. Ale żadna nie miała tyle energii, aby pójść lub pojechać do Rożków.

Wiktor usiadł przy niej, machinalnie wyjął jej książkę z ręki i oglądał. Zosia patrzyła

na niego z uśmiechem. Wreszcie powiedziała:

- Obawiam się, że znowu staniesz się bohaterem naszego domu. One tyle o tobie

mówią.

- Nie bój się - z gorzkim, zdawało się, uśmiechem odpowiedział Wiktor. - Nic nie

będzie z mojego bohaterstwa, za tydzień wyjeżdżam i tyle mnie widzieli.

- Ja też - powiedziała Zosia, myśląc widocznie tylko o sobie - mojego męża

przenoszą do Awinionu, muszę mu pomóc w przeprowadzce. - A potem,

przypomniawszy sobie Wiktora, dodała: - Jak to? nie wrócisz już więcej do Wilka?

- W tej chwili myślę, że wrócę - powiedział Wiktor po chwilce zastanowienia. -

Oczywiście, że wrócę, ale obawiam się, że kiedy się dostanę w moje życie

codzienne, znowu o was zapomnę.

- Jesteś uprzejmy - powiedziała Zosia.

- Nie bawimy się tutaj w żadne uprzejmości, jestem po prostu szczery, więcej nic.

Sam sobie ze wstydem to przyznaję, ale mam wrażenie, że praca mnie tak

pochłonie, nagle stanie się taką przytłaczającą rzeczywistością, że tam dla Wilka

miejsca nie będzie.

- Ty się obchodzisz zupełnie bez kobiet?

- Tak!

To "tak" było powiedziane z niezachwianą pewnością siebie, bez żadnego wahania,

aż Zosia zaśmiała się dyskretnie.

- Ty jesteś nadzwyczajny - powiedziała po chwili i wstała. Poprawiła włosy przed

lustrem, a potem odwracając się do Wiktora dodała: - Uprzedzam cię, że tu nie

wszyscy są tego pewni, i mam wrażenie, że jeżeli nie jesteś przedmiotem nadziei, to

w każdym razie pożądań - zaśmiała się znowu. Potem znowu siadła.

- Widzę, że masz minę przerażoną i niepewną - powiedziała - jak dawniej boisz się

decyzji, boisz się wszystkiego, nawet samego siebie.

- Czy myślisz, że te cnoty posiadam od dawna? Czy obserwowałaś mnie i wtedy?

- Byłam głupim i złym dzieckiem - powiedziała Zosia - cieszyło mnie to, że nie

orientowałeś się zupełnie w sytuacji. To było jak w ciuciubabce: stałeś pośrodku

pokoju z zawiązanymi oczyma, a wszystko zmieniało się co chwila naokoło ciebie.

Bawiłam się Jolą, chociaż miałam dopiero dwanaście lat. Ja jednak widziałam więcej

od ciebie.

- Byłaś kobietą.

- Tak, dwunastoletnia kobieta spostrzega więcej od dwudziestoletniego mężczyzny.

Może dlatego nie miałeś nigdy w oczach moich powagi, śmiałam się z ciebie i nie

lubiłam ciebie.

- Mówisz mi same nieprzyjemne rzeczy - powiedział Wiktor z uśmiechem.

- Bo wiem, że cię to nic nie obchodzi - uśmiechnęła się Zosia czarująco. - Ciebie to

naprawdę, rzeczywiście nic nie obchodzi.

Wiktor patrzył przez okno. Był to jeden z tych dni na przełomie lata, kiedy jest bardzo

ciepło, ale niebo jest pokryte, białe i ciepłe obłoki układają się w nieprzerwaną

zasłonę. Drzewa stały z opuszczonymi, jakby zwiędłymi liśćmi, które pokazywały

białawą podszewkę. Kwiaty też jakby zwiędły, dalie i fuksje zwiesiły głowy. Poczuł,

patrząc na niemoc przyrody, że nie przezwycięży ona jesieni, i sam w sobie odczuł

ów brak oporu, który decydował o przełomie lata. Wyszedł na balkon i patrzył na

ogród, i poczuł się jak gdyby innym człowiekiem, nie tym samym, który tu przyszedł

przed kwadransem. Zosia przyszła za nim, czuł do niej wdzięczność za to, iż swoim

mroźnym tonem wywołała ten nastrój przywiędły, a decydujący.

- Wiesz, odmieniłaś mnie kilkoma słowami.

- Wywołałam może to, co dawno leżało uśpione w tobie.

- Nie, nie. Przeciwnie. Lato się we mnie przełamało.

Powiedział te słowa i zszedł po stopniach w dół. Zatrzymał się i czekał, aż Zosia

zejdzie za nim, ale ona zatrzymała się na tarasie, ręce oparła, dłoniami dotykając

balustrady, i patrzyła na niego przenikliwie i z ciekawością.

Odwrócił się i odszedł w głąb ogrodu.

Dzień zamknięty pod namiotem obłoków miał w sobie jakąś słodycz i gorycz, jak

zapach łubinu. Było bardzo cicho i bardzo ciepło, a w powietrzu, mimo jego czystość,

unosił się jakiś trupi zapach. Ziemia była nieruchoma, połysk podłużnego kanału

wydawał się czymś martwym. Powietrze było przejrzyste i fury ze zbożem, jadące na

pagórku za ogrodem, wydawały się jakby przybliżone przez lornetę, każde źdźbło

sterczało nieruchomo i wyraźnie. Turkot niegłośny wolno poruszających się kół

stanowił jedyną, przerywaną muzykę tego popołudnia.

Przeraził się tej godziny. Przeszedł się pod nawisłymi gałązkami leszczyny, potem w

lasku usiadł na darniowej ławie, siedział, czekał, patrzył i nie miał zupełnie poczucia

rzeczywistości. Tylko to przełamane lato bolało go mocno, jak gdyby zranił się w

palec. Z pogmatwanych, nieokreślonych myśli wyłaniało się tylko jedno uczucie:

niemożność żadnego osiągnięcia.

Znał to uczucie w pracy społecznej, w Stokroci nazywał je brakiem doskonałości.

Tymczasem tutaj w to martwe, białe, prześliczne letnie popołudnie ukazało mu się

ono w upiornej postaci. Nie chciał z nim walczyć, a ono ogarniało zupełnie,

odpędzając concreta. Nic nigdy nie dopełnić, nic nigdy naprawdę nie zrobić, nic nigdy

nie posiąść do głębi.

Odnalazła go Jola samotnego, zabłąkanego pomiędzy zakurzonym igliwiem sosen.

Wyrwała go z przejrzystych przestrzeni nierzeczywistości i powróciła do życia bardzo

zwyczajnymi słowami. Gadała wiele i jak za dawnych czasów opowiadała o tym, co

było na obiad, jak zapomniano o mamie i nie poproszono jej do stołu, jakie były lody,

jak mąż Zosi, który po nią przyjechał, robił dyplomatyczne miny, choć jest tylko

wicekonsulem. Śmiała się trochę nienaturalnie i stukała parasolką po pniach sosen.

Nie patrzyła wcale na Wiktora, nie miała na to czasu i odwagi. Wiktor też ją omijał

spojrzeniem i wciąż jeszcze kusiły go białe chmury pomiędzy czarnymi drzewami.

Poszli ku domowi, spotkali Tunię, razem z nią wybrali się na daleki spacer.

Przez cały czas mówiła Jola, Tunia dodawała od czasu do czasu jakiś szczegół do jej

opowiadań, Wiktor zadawał tylko pytania albo potakiwał. Pod wieczór chmury się

przetarły, z jasnych zrobiły się ciemne, i odeszły. Parę niebieskich pasów zostało na

białawym, czystym zachodzie. Ochłodziło się.

Wiktor nie słuchał i myślał o tej chwili ciszy, kiedy był w ogrodzie, wprowadzony w

trans samotności ironicznym spojrzeniem Zosi. Czuł, że atmosfera wokół nich

zgęszcza się i staje się cięższa, ale nie chciał sobie tego tłumaczyć. Wiedział, raz na

zawsze wiedział teraz, że wszystkie rzeczy tak, jak istnieją naprawdę, są

nieosiągalne. Że musi stać sam nad brzegiem białego morza, a morze podejdzie

stopniowo i zabierze go, i nic za nim nie pójdzie.

- Posiąść naprawdę coś, to jest rzecz niemożliwa - powiedział głośno, nie

zastanawiając się, czy powiedzenie to da się zastosować w bieżącym momencie

rozmowy. Ale ton jego głosu, który - nie słowa - nawet Tunię zastanowił, nie zdołał

przerwać toku wymowy Joli i wreszcie Wiktor zrozumiał, iż Jola gada byle co, jak

gdyby chciała zagłuszyć jakieś wewnętrzne brzmienia czy jak gdyby nie chciała

dopuścić Wiktora do słowa.

Po kolacji pojechali konno we dwójkę z Jolą. Po ciepłym dniu spadła chłodna rosa i

liście, które biły po twarzy Wiktora, były zupełnie mokre. Księżyc wstawał późno,

prując chmury, przedzierając w nich dziury. Plamy jego blasku na obłokach podobne

były do plam śniegu leżących na górach. Jola powiedziała to, ale Wiktor milczał.

Potem oboje milczeli i jechali tak, stępa, daleko.

Wiktor czuł nieprzeniknioną samotność człowieka; niemożność pokazania Joli tego,

co się dziś w nim działo: jak wszystko osiągalne, mogące się konkretyzować,

rozpływało się na nic i zostawiało coś w rodzaju zamyślonej mgły. Wyrzekał się

wszystkiego, dzisiejszy dzień brzmiał jak muzyka niektórych wielkich sonat

Beethovena; a czuł, że Jola nie chciała się niczego wyrzec. Właśnie dzisiaj, coraz

cieplejsza i piękniejsza, spokojniejsza, dumna jechała obok niego, dotykając stopą

jego strzemion. - Pamiętasz, jakeśmy tak jeździli dawniej? - powiedziała tylko.

Nie pamiętał. Przypuszczał nawet, że może nigdy nie jeździli we dwójkę konno po

nocy. Letnia noc nie pachniała tak nigdy piołunem, a przy tym nigdy tak nie żegnał

życia czynnego, młodości. Rzeczywiście noc była bardzo piękna i nagle w swej

białości i przepaścistości wydała się Wiktorowi tym samym dniem, który minął, biały.

Między drzewami lasu, obok którego przejeżdżali, widniały zapadliny cienia,

niebieskie przestrzenie, dokąd nie dosięgał blask światła. Cicho było ogromnie i

Wiktor mimo woli pochylił się i pocałował Jolę.

Wrócili późno do domu, wszyscy spali. Wiktor niezdecydowany stanął w przedpokoju,

ale Jola go pociągnęła do salonu, a za salonem do małego buduarku, który jej służył

za sypialny. Jej dzienna gadatliwość przeszła, stawała się milkliwa, Wiktor też nie

bardzo miał ochotę dźwigać ciężar rozmowy, zgasił więc lampę i potoczył się wraz z

Jolą w objęcia tak niebieskiego cienia, jak niebieski był ów cień między drzewami w

lesie. Zaśmiał się cicho w mroku, pomyślawszy, iż tak się kończył ów dzień

rezygnacji. Ale Jola wykazała tyle miłosnej sztuki i fachowego wykształcenia, że

wszystko, co było w jego czynie prymitywnym impulsem, wchłonęła bardzo prędko.

Odszedł z małego ciemnego pokoiku przez okno bardzo szybko, bynajmniej nie

nasycony czynami, których dokonał, i szedł cieniem drzew ogrodowych, i potem już

do samych Rożków, jak gdyby spłoszony. Czuł jednak swój każdy mocny krok na

ziemi, czuł rzeczywistość liści i gałęzi, czuł prawdę zmysłowego nasycenia i

prawdziwy strach konsekwencyj. Postanowił sobie jednak, że wieczór dzisiejszy nie

będzie miał wieczorów podobnych.

I zaraz nazajutrz był od samego rana w Wilku: wbrew wszystkiemu chciał patrzeć na

Jolę i na Tunię, a nade wszystko chciał rozmawiać z Kazia, która była tak spokojna,

zdecydowana, zaaklimatyzowana w tej atmosferze; tutaj gdzie jego pociągało i

odrzucało,

gdzie

mógł

obserwować

najsprzeczniejsze

reakcje

swojego

barbarzyństwa, gdzie jego barometr wskazywał coraz to inne ciśnienia, ta kobieta z

kluczykami, w spiżarni, w kuchni, na werandzie miała olimpijski wyraz niektórych

twarzy Rafaela. Ale Kazia, jak to przed południem, kręciła się ciągle i zostawiała go

samego; siedział na ganku i cała praca domowa, skrzętna i mająca wszelkie pozory

niepotrzebności, przewijała się przed nim jak obraz mrowiska.

Przykro mu było trochę, iż mógł śledzić to krzątanie się z zupełną

bezinteresownością, że w życie tego domu nie wszedł i nie wejdzie nigdy. Za parę

dni wyjeżdża, odsuwa się w swoje własne zajęcia i nawet nie wie, czy nowe

wspomnienia Wilka zakryją mu sprzed oczu tamte dawne. Nawet noc wczorajsza nie

potrafiła go tak olśnić, jak widok Feli po kąpieli, na łące. Skonstatował stępianie się

wrażliwości, jakie przychodzi z wiekiem, pomyślał, że jednak tamtej nocy, u Julci, nic

nie potrafi dorównać. Banalna przygoda wczorajsza jak gdyby zepsuła mu wszystko,

co tu przeżył dawniej; to była już bardzo spóźniona historia.

Dzień był chłodny, drzewa odcinały się ostro na szarym niebie, a podwórze przed

domem pełne było ruchu i odgłosów gospodarskich; widział owo krzątanie się, które

stało w zupełnym przeciwieństwie do kontemplacyjnego zamyślenia, w jakim się

pogrążył.

Wtedy przyszła Jola, jeszcze nie ubrana, w białym stroju porannym, pełnym

zapachów i koronek. Była śliczna i uśmiechnięta, zupełnie swobodna i nawet zaraz

zaczęła mówić Wiktorowi o dniu wczorajszym, jak gdyby się chciała tłumaczyć czy

usprawiedliwiać. Ale Wiktor potraktował od razu jej przeprosiny najbardziej

radykalnym "szkoda gadać", jakie mu zostało z czasów żołnierskich. Zobaczył, iż

delikatna i ładna kobiecina przepłoszyła się, jakby jej naprawdę na Wiktorze zależało,

przykro mu było, że ją tak potraktował. Ale cóż było robić? Naprawdę, szkoda mu

było gadania o rzeczy, do której nie przywiązywał najmniejszej wagi, i bał się, aby

Jola nie powiększała jej do niepożądanych rozmiarów.

Jola zabrała go do jadalni, gdzie jadła drugie śniadanie, składające się z chleba,

masła i długich zielonych ogórków, które zręcznie obierała srebrnym nożykiem i

krajała na blade plasterki. Jadła żwawo i dużo, tak samo jak mówiła. Trochę raziło to

Wiktora, że nie zdradzała najmniejszego zażenowania, że się nawet niespecjalnie

wdzięczyła do niego, lecz okazywała towarzyską uprzejmość i obojętność. Słońce

zjawiało się między chmurami od czasu do czasu i oświetlało porywiście stołowy

pokój, biały jej strój i srebrny nożyk, którym operowała. Mówiła znowu o byle czym,

opowiadała o listach męża, które mają zawsze ton handlowo-urzędowy. Blask jej

oczu i dźwięk jej głosu wydawał mu się fałszywym. Wreszcie Jola, jak gdyby nie

mogła znieść jego milczenia, powiedziała, odkładając nóż i widelec:

- Ja wiem, co ty myślisz, ale już mi jest wszystko jedno...

- Niedawno mówiłaś inaczej...

- Wszystko jedno. Naprawdę. Jestem tak zgryziona wczorajszą realizacją rzeczy,

które powinny były pozostać na zawsze w stadium nieurzeczywistnienia.

- Więc ty nazywasz to urzeczywistnieniem? Do głowy mi nie przyszło. To było na tak

innej płaszczyźnie niż nasz młodzieńczy flirt, że w ogóle tych rzeczy nie można

porównać.

- To prawda. Ale mi pozostało po dawnych czasach takie pragnienie twojej przyjaźni.

Uważam, że teraz to jest niemożliwe.

Wiktor uśmiechnął się:

- Aż tak? Nie, nie, Jolka, uspokój się. Zrozum, że w ogóle przyjaźń pomiędzy nami

jest czymś niemożliwym. Należymy... obracamy się w tak innych "sferach". Nie w tym

znaczeniu, jak to mówiono przed pół wiekiem, ale w znaczeniu astronomicznym.

- Jednym słowem, nie możemy mieć nigdy wspólnej orbity?

- Chyba gdyby nastąpiła jakaś katastrofa wszechświatowa...

- Jesteś okropny.

W tej chwili weszła Julcia wyspana, wyczytana, wyleżana, biała, różowa, też pełna

wstawek i koronek, tyle tylko że pod suknią lekką i białą rysował się staromodny

gorset. Julcia zaczęła się śmiać z Joli, że ile razy kto wejdzie do sali jadalnej, zawsze

ją zastanie przy stole, łakomstwo Joli znane, zresztą, było powszechnie. Ale Julcia,

pośmiawszy się do woli, przesunęła sobie talerz i niby to żartami także zaczęła

zmiatać chleb z masłem i ogórki, wreszcie zadzwoniła na służącą i kazała sobie

podać białego sera.

Wiktor przysłuchiwał się ich przekomarzaniu, potem wstał i chodząc po pokoju

przypatrywał się obu kobietom, ładnym i miłym, jak wiele jadły i dość łapczywie przy

tym. Patrzył, jak długie, białe zęby Julci pogrążały się w matowym twarogu, jak Jola

pochylała się nad stołem, smarując chleb masłem, gdyż jej krótki wzrok zmuszał ją

do tego: przypatrywała się z uwagą swoim czynnościom na stole, co robiło wrażenie,

że usuwa swoje białe czoło spod kontroli Wiktora. Ten zaś uśmiechał się tylko na to.

Oto dwie "jego" kobiety siedziały naprzeciwko we wzorowej zgodzie i żadna z nich

nie myślała na serio o Wiktorze ani o jego miłości.

I przypomniała mu się zimna noc w okopie, kiedy odżywał w nim dotyk ciała Julci.

Teraz ma tę kobietę przed sobą i inną kobietę, o której nie myślał w okopach, ale o

której, wie to teraz dobrze, długo pamiętał. Jej szare oczy, gdy wzniosą się teraz,

przypomną mu bardzo wiele dawnych chwil: ale nie wzniosły się. Obie siedzą

naprzeciwko siebie i zajadają: smacznie, żwawo, treściwie. Nie może, niestety, nic

więcej się dowiedzieć od nich i o nich. Mają mężów, Julcia ma dzieci, Jola ma

kochanków (domyślił się tego od razu, a teraz ponadto po jej "szkole") - siedzą teraz

przed nim i gadają na przemiany o wszystkim, co tylko myśl do głowy przyniesie. Jola

nawet wydaje się wesoła - czasami rzuca na Wiktora wzrok porozumiewawczy, jak

gdyby to ją ogromnie bawiło, że została jego kochanką.

Wiktor przypomina sobie dawne dnie nazajutrz po tym, gdy nocował w pokoju Julci:

ta mieszanina zawstydzenia, skrępowania i bakcyli erotycznych, latających między

nimi, stwarzała atmosferę niezapomnianą. Dzisiaj Jola wydaje mu się bezwstydną w

tym, co mówiła, a jeszcze bardziej w tej chwili, kiedy patrzy na niego ukradkiem,

chowając swój wzrok od Julci. Wiktor mimo woli bierze ciepłą i miękką dłoń Julci do

ręki i podnosi do ust. Obie panie są zdziwione, ale Wiktorowi kontakt tej ręki, zupełna

względem niej obojętność sprawiła jakąś wtórną, inną niż wszystkie, przyjemność.

Podziękował jej tym pocałunkiem za owe dawne, niezapomniane noce i miło mu, że

uczynił to wobec Joli, która zupełnie nie rozumie tego postępku. Patrzy na niego

szeroko otwartymi szarymi oczyma i znowu czuje w twarzy tyle młodości.

- Nie dziw się. Jolka - powiada Wiktor - ja zawsze bardzo kocham Julcię.

Po tych słowach wychodzi, zostawiając obie panie zdziwione jego zachowaniem się.

Jola ma rozpacz w oczach, gdy on się oddala, ale Wiktor myśli, że one zaraz wrócą

do ogórków. Poszedł do spiżarni, Kazi tam nie było. Znalazł ją w gabinecie:

pochylona nad szufladą staroświeckiej, brzydkiej komody wkładała sztuki świeżo

wypranych obrusów i serwet, wyjmując je z dużego kosza. Wiktor patrzył przez

chwilę na tę spokojną robotę, wreszcie powiedział:

- Wiesz, moja droga - ja bym już chciał jechać.

- Nie możesz pójść piechotą? - zapytała spokojnie Kazia.

- Mogę. Ale to daleko, szkoda czasu, ja chcę wracać do Warszawy, do Stokroci.

- Urlop się przecie kończy dopiero za cztery dni.

- Mógłbym urlop nawet przedłużyć, gdybym tylko chciał.

- Naprawdę? - Kazia się ucieszyła, ale potem, pomyślawszy trochę, dodała: - Ale jeśli

myślisz, że ci to zrobi lepiej, jeżeli wyjedziesz, to śpiesz. Po co masz się czymkolwiek

wiązać?

Ale nie pojechał od razu: nie przedłużył sobie urlopu, bo uważał to za niepotrzebne,

jednak wysiedział do ostatniego dnia w Rożkach. Na parę dni przed wyjazdem miał

zasadniczą rozmowę z ciotką, rozmowę, która go zmęczyła i zirytowała. Z trudnością

mógł wytłumaczyć jej, że nie ma zamiaru się żenić, że w ogóle małżeństwo nie leży

w jego charakterze, a tym bardziej że nie ma zamiaru angażować się z którąś z

panien z Wilka, że Wilko i jego atmosfera jest czymś wprost przeciwnym temu

sposobowi życia, które on prowadzi i ma zamiar prowadzić. Na co ciotka zapytała:

- Czy ty rzeczywiście masz zamiar zawsze prowadzić takie życie?

Tyle było w tym pytaniu ironii i niechęci, że to na serio zagniewało Wiktora. Uniósł się

i powiedział ciotce kilka bardzo nieprzyjemnych rzeczy, których zaraz pożałował.

Przeprosił ciotkę, ale mimo to nie mógł się uspokoić i poszedł na bardzo daleki i długi

spacer.

Lubił te strony, było tu faliście, zboże rozkładało się dużymi łanami i stare

wyjeżdżone drogi tworzyły rodzaj wąwozików otoczonych z obu stron bujną trawą,

którą jeszcze w tej porze gęsto przetykały polne kwiaty. Rzeczywiście nie wiedział,

dlaczego się tak zirytował, ale zagniewało go to zestawienie dwóch sposobów życia,

zagniewało samo przypuszczenie ciotki, że chciałby zmienić tryb życia. Wybrał to, co

wybrał, i ani myślał o czym innym, ma swoje ślepe dzieci. Stokroć, zarządzanie

folwarkiem, to, co mu daje głębokie wewnętrzne zadowolenie, a że tam czasem go to

nudzi i myśli, że nie warto, no, to przypuszcza, że każdy ma takie momenty

zniechęcenia, każdemu ostatecznie jest ciężko. "Pannom z Wilka - pomyślał - też

łatwo chyba nie jest. Jola ma takiego męża, mój Boże, poza tym wstydzi się."

Przypomniał sobie spokój, z jakim Julcia zajadała chleb z serem siedząc w stołowym

pokoju, a nagle jakieś rozświetlenia słońca przerywającego chmury ukazywały ją niby

w aureoli, zapalając jej młode jeszcze, złote włosy. Jej niski i przyjemny głos

dźwięczał mu w uszach i także głos Joli, która była prawie nieszczęśliwa tego dnia,

kiedy mu mówiła o przyjaźni, o szacunku, o przyszłości, a po prostu myślała, że jej

Wiktor powie: "Porzuć no tego twojego starego i jedź ze mną do Warszawy", albo

może zwyczajnie czekała, że ją zapyta, czy dzisiaj może przyjść do niej i o której.

Wszystko to nudziło go i nie chciał iść do Wilka. Albo i ta Kazia, która się nagle

ucieszyła, że może on sobie urlop przedłuży. Naumyślnie nie przedłużył.

Ale czy zrobił to naprawdę dla Kazi? Nie, na pewno nie. Trzymał się tego terminu ze

strachu. Może, gdyby teraz nie wyjechał, nie wyjechałby już nigdy. Wsiąknąłby w

Wilko, został z nimi, czując przy sobie to białe ciepło, tę świeżość, to życie zdrowe i

potężne, przepływające przez rozgrzane ciała kobiet.

Wracając zaszedł na cmentarz na grób Feli. Był tak samo zapuszczony, jak przed

paru tygodniami. Sterczał tu tylko jeszcze oskubany zeschły wiecheć bukietu,

złożonego wtedy przez niego. Tak samo był ten murek kamienny. Te same rzadkie,

odarte z liści akacje, ten sam smutek bezdomny rzeczy brzydkich i niepotrzebnych.

Nikt tu nie był od tego czasu, co on tu przychodził, mogiła pięknej dziewczyny zionęła

opuszczeniem, akacja, przez całe lato tracąca liście, zasypała zeschłą trawę

brązowymi talarkami i tak to stało, trwało, było, wszystko chyba tylko po to, aby

zapisać się w jego sercu żałosnymi zgłoskami.

Stał i patrzał. Nad niskim murkiem widziało się niskie i szare chmury, co chwila

rozświecane od dołu, czasami błękitne trójkąty rozwidniały się jak oczy, które się

otwierają nieoczekiwanie do słodkiego bytu.

- Nie, nic mi po tym - powiedział Wiktor.

Nie było w nim najmniejszych wahań. Ani przez myśl mu nie przeszło, aby na

przykład dziś w nocy wstać, przejść pieszo ten mały kawałek drogi, jaki oddziela

Rożki od Wilka, i zapukać do okna małego buduarku, znajdującego się za salonem.

"Nie, nic mi po tym" - powtarza i zawraca z cmentarza, mija drogę do Wilka wzdłuż

kanału i idzie prosto przed siebie w stronę Rożek. Myśli już teraz tylko o swojej pracy,

do której ma wrócić, i tylko jako wtórne pejzaże czy myśli akompaniatorskie zjawiają

mu się obrazy rozstrzelanego żołnierza, Feli stojącej na łące w żółtym promieniu

niskiego słońca czy też czerwony kolor sukni Joli pewnego dawnego popołudnia.

Dopiero kiedy przyszedł do swojego pokoju, wieczorem, dosyć nawet późno - stanął

przy oknie i patrzył na niebo niebieskie i przejrzyste mimo wieczora, przypomniał

sobie, że - to już jutro ma wyjechać, i chwycił go nieopisany, wielki żal. Zdawało mu

się przez chwilę, że wszystko rzeczywiste odbyło się wówczas, piętnaście lat temu, a

on nic o tym nie wiedział. Tyle starań i wysiłków włożył w następne lata życia, tak

wyczerpały go one, i teraz dopiero spostrzega, że były one prochem. Nic mu z nich

nie zostało, nawet wspomnienie owoczesnego szczęścia dzisiaj dopiero sobie

zdobył. Zobaczył jak na dłoni, że, jak się to mówi w mieszczańskich rodzinach,

zmarnował się. Wielki to grzech nie umieć spostrzec własnego szczęścia.

I to także jest nieprawdą, że zmarnowały go lata wojny, że zasypały go gradem

szarych, niwelujących zdarzeń; nie, to on sam przywołał te zdarzenia, chciał, aby one

nad nim zapanowały. Bał się po prostu myśli, że można żyć inaczej, jak przez

piętnaście lat opędzał się od myśli, że można pojechać do Wilka. Nie kochał nigdy

nikogo, ale nie dlatego, że nie było po temu sposobności, tylko dlatego, że tchórzył.

Jakiż ciężki był ów żal, który ogarnął go tego wieczora i długo nie dawał mu zasnąć

na twardym materacu kochanych wujostwa w Rożkach.

Zbudził się wcześnie: był to ostatni dzień jego pobytu tutaj. Przez cały dzień

rozmawiał z wujostwem, drzemał, chodził w stronę kanału i ostatecznie nie poszedł

do Wilka, tylko, zamiast odjechać wieczornym pociągiem, postanowił odłożyć wyjazd

do następnego rana. Wtedy, widząc już, że nic się nie zmieni i nic nie pomoże,

dzielnie spakował drobiazgi do teczki i przyjrzał się sobie w lustrze. Wyjeżdżał

opalony i dobrze wyglądający: poszedł na Wilko i pożegnał się z paniami z daleko

idącym opanowaniem. Julcia mu zarzuciła, że jest zbyt obojętny. Zosia zapytała, czy

znowu się zjawi za lat piętnaście.

Pomyślał sobie: "Nigdy", ale nie powiedział nic, uśmiechnął się tylko i nikt na pewno

nic nie zauważył w tym jego uśmiechu. Kazia mu przyniosła dużą paczkę, starannie

związaną sznurkami, były to zapasy z jej spiżarni, "nowy etap naszej przyjaźni",

powiedziała z jakąś nieprzyjemną ironią; była jak gdyby rozżalona.

Wiktor widział, że Jola wzięła biały płócienny kapelusz, nachylając głowę zeszła z

ganku.

- Ja cię odprowadzę - powiedziała - jak wtedy w dziewięćset czternastym.

- Czy do tego samego miejsca? - spytał Wiktor.

- A ty pamiętasz, dokąd doszliśmy wtedy?

- Idąc zatrzymałem się i przypomniałem sobie dokładnie. Jest tam kopiec graniczny,

ale zagajnik urósł.

Gdy wyszli na drogę, dzień wydał im się jesienny, choć było pełne lato; w

przymgleniu nieba, w ciszy na ziemi drzemały hasła jesieni. Tak jakby lato już

odchodziło, choć było obecne, dojrzałe, pod ręką stojące, pełne zapachu siana i

jagód.

Prawie milcząc - wymieniając tylko te uwagi o dziwnym nastroju dnia - przeszli przez

drogę, szosą aż do zagajnika, który już teraz lasem trzeba by było nazwać, i znaleźli

się w tym samym miejscu, w którym Jola żegnała go w roku dziewięćset czternastym.

Wiktor popatrzył na zegarek i zobaczył, że do pociągu, który go miał zabrać, była

jeszcze przeszło godzina: pośpieszył się, chcąc czym prędzej porzucić te strony.

Przy dawnym kopcu granicznym przysiedli. Jola oparła się o darń wzniesienia i

gryząc trawkę patrzyła w niebo, po którym przesuwały się ogromne, dojrzałe obłoki.

Wiktor, przeciwnie, pochylił się, zgarbił i patrzył w ziemię. Nie widział, zresztą, ani

źdźbeł, na które patrzył, ani drobnych owadów, dokonywających między nimi swojej

męczącej pracy. Przesuwał w pamięci lata, które go dzieliły od tamtej chwili, kiedy

siedział w tym miejscu w towarzystwie tej samej kobiety.

Wszystkie wydały mu się monotonne i do siebie podobne i przestraszyła go ich ilość,

kiedy ją sobie uprzytomnił. Piętnaście razy mógł wrócić w to samo miejsce i nie wrócił

tu ani razu.

- Z jakimi uczuciami porzucasz Wilko? - spytała go po długiej chwili Jola, a Wiktor w

odpowiedzi niechętnie wzruszył ramionami i zwrócił ociężale swą głowę ku niej.

Żałował, że to nie siedzi przy nim Kazia, której by mógł powiedzieć w przybliżeniu to

samo, co myślał. Jej nie mógł powiedzieć nic. Gdyby powiedział, że żałuje tamtych

czasów, gdyby powiedział w ogóle cokolwiek - ona wszystko chciałaby interpretować

jako wyznanie miłosne. A on był naprawdę tak daleko od tego. Wszystko, co czuł

teraz, było jednak tęsknotą za miłością, która mu się przelała jak woda między

palcami - ale nie teraz, tylko kiedyś tam! Trzeba było może kochać - ale to nie

znaczy, że teraz trzeba objąć Jolę i mocno ją pocałować w usta. Toteż Wiktor

milczał.

Gest odwróconej ku Joli głowy wydał mu się już czymś zbyt wielkim, więc znowu ją

opuścił ku trawkom i insektom po nich spacerującym. Potem podniósł dłoń do ust i

nakrył jej wierzchem wargi, jakby się miał wstrzymać od płaczu. Ogarnął go prosty i

jaskrawy żal. Żal za wszystkim, co mija i odpływa. Za wszystkim, co można ujrzeć

dopiero z perspektywy, jak łódź oddalającą się na zakręcie rzeki.

- Smutne rozmyślania - westchnęła raz jeszcze Jola.

- O, bo ty mnie nie rozumiesz - powiedział Wiktor i nagle dodał nerwowo i skwapliwie:

- Widzisz, tak mi tu było dobrze i zrozumiałem... zrozumiałem...

Zatrzymał się nagle i popatrzył na Jolę z przerażeniem.

- Co zrozumiałeś?

Ale Wiktor machnął ręką, jakby pełen zwątpienia, a potem wstał z kopca.

- No - powiedział - bo pociąg sobie pójdzie, a jutro już bym może stąd nie wyjechał.

- Żartujesz - powiedziała Jola poważnie.

- Naturalnie. Cóż ja bym tutaj między wami robił, zabłąkany z innej planety? Do

widzenia - dodał i pocałował ją w rękę.

- I potem... co ja chciałem jeszcze powiedzieć? - dodał - a, tak, nie zaniedbujcie tak

grobu Feli.

Potem odszedł nie oglądając się, zrazu drobnym i niepewnym krokiem. Jola wstała i

rozłożywszy ręce patrzyła, jak odchodził. Wytężała swój krótki wzrok, ale kontury

odchodzącego mężczyzny zaczęły jej się zacierać w oczach. Strzepnęła więc białą

suknię i zawróciła do domu, ale nie, obejrzała się jeszcze.

Krok Wiktora, w miarę jak odchodził, stawał się mocniejszy i pewniejszy. Głowa

wznosiła się do góry, a gdy wchodził na stację, machał już wesoło swoją teczką,

myśląc o tym, co tam Janek w Stokroci przez te trzy tygodnie robił.

Syrakuzy, kwiecień 1932