Microsoft Word - 4_Piotr_Mikula

ZNZE WSIiZ 2/2008 (7), ISSN 1689-9229, s. 76-105

Piotr Mikuła

Bilans przemian społecznych i gospodarczych w Polsce
w latach 1989-2006

Polska przez blisko pi

ęć

dziesi

t lat rz

dów komunistycznych nie

była pa

stwem suwerennym, samodzielnie decyduj

cym o swojej

przyszło

ci. Przez to jej poziom gospodarczy nie stał na takim po-

ziomie jak u innych pa

stw europejskich. Na szcz

ęś

cie w chwili

odzyskania suwerenno

ci w 1989 roku otworzyły si

przed naszym

krajem zupełnie nowe perspektywy rozwoju, które wcze

niej pozo-

stawały jedynie w sferze marze

Obalenie ustroju komunistycznego w Polsce było momentem

przełomowym w naszej historii. To wydarzenie dało Polsce mo

li-

ść

realizowania własnych zało

w polityce gospodarczej, spo-

łecznej i zagranicznej. Od samego pocz

tku głównym celem wolnej

Polski była integracja z Europ

Zachodni

. Po kilkunastu latach

odwa

nych i znacz

cych reform, 1 maja 2004 roku znale

my si

w Unii Europejskiej.

1. Program stabilizacji polskiej gospodarki

Szalej

ca w 1989 roku inflacja, która latem tego roku powi

szała si

o 20-40% miesi

cznie, wyniosła w perspektywie całego

roku 640%

. Deficyt bud

etowy w III kwartale dochodził do 10%

PKB, dotacje dla przedsi

biorstw zabierały za

ponad 1/3

. Po-

wszechne były braki towarów, długie kolejki, złoty niemal całkowi-

cie utracił mo

liwo

ci transakcyjne. Istniała du

a ró

nica mi

dzy

oficjalnym a czarnorynkowym kursem dolara USA, który stawał si

bardzo cz

sto

rodkiem płatniczym w tym czasie. Pod koniec 1989

roku oficjalny kurs wahał si

pomi

dzy 5 a 7 tysi

cy zł za 1 USD. W

tej sytuacji niezb

dne były dogł

bne reformy, polegaj

ce na zmianie

ustroju. Przed pierwszym niekomunistycznym od pi

ęć

dziesi

ciu lat

dem, pod wodz

Tadeusza Mazowieckiego i wicepremierem

Leszkiem Balcerowiczem odpowiedzialnym za gospodark

i finanse,

stało trudne zadanie. Konieczne było działanie w imi

zasady mó-

cej,

e prawdziwa wolno

ść

musi si

opiera

o gospodark

ryn-

kow

, własno

ść

prywatn

oraz pieni

dz, który jest w stanie zapewni

prawidłowe funkcjonowanie rynku

Pod koniec grudnia 1989 roku został uchwalony przez Sejm ze-

staw ustaw stanowi

cych „Rz

dowy Program Stabilizacji Gospodar-

czej”. Był to zbiór wytycznych potrzebnych do przeprowadzenia

zmian, których zasadniczym celem było szybkie zapewnienie rów-

nowagi gospodarczej. Zacz

to realizowa

rygorystyczn

polityk

bud

etow

, zaostrzona została polityka pieni

ęż

na. Program wprowa-

dzał ponadto liberalizacj

handlu zagranicznego, prywatyzacj

przedsi

biorstw i wspieranie sektora prywatnego. Zwi

kszona zosta-

ła samodzielno

ść

przedsi

biorstw pa

stwowych. Zapocz

tkowano

W. Wilczy

ński, Polski przełom ustrojowy 1989-2005. Ekonomia epoki transformacji,

Wydawnictwo Wy

ższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 2005, s. 91.

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja gospodarcza w Polsce, Wyd. Naukowe

PWN, Warszawa 2006, s. 184.

proces demonopolizacji gospodarki poprzez powołanie do

ycia

Urz

du Antymonopolowego. Otwarta została Giełda Papierów War-

ciowych w Warszawie. W 1992 roku wprowadzony został poda-

tek od dochodów osobistych ludno

ci, w 1993 roku natomiast zacz

funkcjonowa

podatek VAT

Dzi

ki prowadzonym w marcu i kwietniu negocjacjom z Mi

dzynarodowym Funduszem Walutowym podpisano porozumienie

dotycz

ce programu „Extended Fund Facility”. Zgodnie z nim, Klub

Paryski zdecydował si

anulowa

50% polskiego długu zaci

gni

te-

go u rz

dów pa

stw zachodnich. Oprócz tego, w my

l polityki stabi-

lizacyjnej, w sierpniu 1991 roku podwy

szono cła wwozowe, nato-

miast w pa

dzierniku zmieniono zasady ustalania kursu walutowego.

Główna cz

ęść

działa

stabilizacyjnych została zrealizowana w

pierwszym półroczu 1990 roku. Zako

czyły si

one natomiast jesie-

1991 roku, gdy widoczne ju

były symptomy wychodzenia z

recesji

. W niedługim czasie półki sklepowe zapełniły si

od dawna

nie widzianymi w Polsce towarami. Dzi

ki opanowaniu szalej

cej

hiperinflacji, znikn

ła istniej

ca wcze

niej gro

ba całkowitego roz-

chwiania si

systemu gospodarczego. Złoty stał si

w ko

cu stabiln

walut

, dzi

ki temu zacz

ł zast

powa

dolar w transakcjach. Ponadto

wzrosła konkurencja pomi

dzy przedsi

biorstwami, wzrósł eksport

towarów do krajów zachodnich.

W roku 1991 zanotowano spadek produktu krajowego brutto i

produkcji przemysłowej w stosunku do roku poprzedniego. Salda

głównych bilansów gospodarki były ujemne. Pomimo przystawania

W. Wilczy

ński, Polski..., dz. cyt., s. 92.

R. Milewski, Podstawy Ekonomii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 73-74.

na postulaty zwi

zków zawodowych odno

nie wzrostu płac i

wiad-

cze

socjalnych, powszechne było społeczne niezadowolenie wyni-

kaj

ce z braku wzrostu stopy

yciowej. W 1991 roku urzeczywist-

niało si

powszechne spustoszenie w umysłach, które spowodowało

u Polaków kilkadziesi

t lat komunizmu. Wszechobecne były posta-

wy roszczeniowe a nie twórcze i pomocnicze. Jednak pomimo odno-

towanego w statystykach spadku płac realnych, stopa

yciowa w tym

roku nie uległa pogorszeniu. Realna sprzeda

w handlu wzrosła w

1991 roku o 9% w stosunku do roku poprzedniego i powi

kszała si

w latach kolejnych. Ta dziwna sprzeczno

ść

była spowodowana

szybkim rozwojem sektora prywatnego, przede wszystkim małych i

rednich przedsi

biorstw. Rosn

cy udział tego sektora w tworzeniu

produktu krajowego brutto niwelował w znacznym stopniu coraz

gorsz

sytuacj

sektora pa

stwowego

W czasie istnienia gospodarki socjalistycznej ludzie nie odczu-

wali bezrobocia, poniewa

nawet zupełnie zb

dni pracownicy do-

stawali w przedsi

biorstwach etat. Z powodu recesji i ostrych reguł

ekonomii, b

cych wynikiem programu stabilizacyjnego, na

wiatło

dzienne wyszło, ukryte do tej pory bezrobocie. Pod koniec 1990 roku

liczba zarejestrowanych bezrobotnych przekraczała 1 milion osób.

W 1991 roku było ju

2 miliony 300 tysi

cy bezrobotnych, oznacza-

ło to bezrobocie na poziomie 12,3%. Bezrobocie nie było równo-

mierne, było ró

ne w poszczególnych zawodach, regionach kraju i

zale

ało od wieku

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja..., dz. cyt., s. 191-193.

W. Wilczy

ński, Polski..., dz. cyt., s. 104.

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja..., dz. cyt, s. 195.

Spadek dochodów i oszcz

dno

ci pieni

ęż

nych ludno

ci był du-

y. Płace realne obni

yły si

o niemal

e 30%, konsumpcja finanso-

wana z własnych dochodów spadła w poszczególnych gospodar-

stwach domowych od 20% do 30%. Ta krótkotrwała zapa

ść

nie

przeło

yła si

na równowa

ny spadek ogólnego poziomu konsump-

cji. Na jej poziom wpływ miały

wiadczenia socjalne, które prak-

tycznie nie zmniejszyły si

, ponadto ludzie radzili sobie poprzez

samozaopatrzenie oraz zdobywanie towarów poza normalnym obie-

giem gospodarczym. Odt

d zacz

ł si

trwaj

cy przez kolejne pi

tna-

stolecie proces ró

nicowania dochodów poszczególnych grup spo-

łeczno-ekonomicznych ludno

ci. Dzi

ki transformacji zró

nicowanie

dochodów zacz

ło nareszcie zale

od wykształcenia. Im wykształ-

cenie było wy

sze, tym atrakcyjniejsze były zarobki

Wymienione wy

ej ujemne skutki programu stabilizacyjnego

były naturaln

reakcj

gospodarki na zachodz

ce przecie

w dobr

stron

zmiany. Program działaj

cy niespełna dwa lata, spowodował,

e zaledwie po kilku miesi

cach transformacja gospodarki stała si

nieodwracalnym procesem. Gospodarka w szybkim tempie za-

czynała przypomina

rynkow

, nast

piło wewn

trzne jej zró

nico-

wanie. Dzi

ki tym wszystkim przemianom Polska zyskała szacunek i

zaufanie w oczach

wiata.

2. Procesy prywatyzacyjne

W odró

nieniu od reform przeprowadzanych w czasie funkcjo-

nowania gospodarki socjalistycznej, transformacji gospodarczej

towarzyszyły gł

bokie przekształcenia własno

ciowe. Ewolucja

Tam

że, s. 194-195.

struktury własno

ciowej gospodarki opierała si

na dwóch równole-

głych procesach. Pierwszy polegał na powstawaniu zupełnie no-

wych, prywatnych przedsi

biorstw, okre

lany jest mianem prywaty-

zacji oddolnej. Drugi opierał si

na prywatyzowaniu istniej

cych ju

przedsi

biorstw pa

stwowych. Ten sposób to tak zwana prywatyza-

cja odgórna.

Powi

kszanie si

sektora prywatnego spowodowało szybki

wzrost jego znaczenia w gospodarce, sukcesywnie przejmował pra-

cowników sektora pa

stwowego. Pod koniec 1988 roku udział sekto-

ra prywatnego w tworzeniu PKB wyniósł 28%. W kolejnych latach

jego udział istotnie wzrastał. Warto zapami

e miało to miejsce

dzy innymi dzi

ki statystycznemu przesuni

ciu spółdzielni do

sektora prywatnego. W 1990 udział ten wynosił ju

ponad 32%. W

latach 1990-1994 utworzonych zostało około 57 tysi

cy prywatnych

przedsi

biorstw zatrudniaj

cych minimum 5 pracowników, stanowi-

ło to w przybli

eniu 830 tysi

cy nowych miejsc pracy. Na rynku

zostało około 25 tysi

cy z nich. Pod koniec 1994 roku funkcjonowa-

ło w Polsce około 1 milion 900 tysi

cy firm zatrudniaj

cych do 5

pracowników. Według danych Głównego Urz

du Statystycznego,

prac

znalazło tam 3 miliony osób

Z bada

ekspertów wynika,

e firmy które powstały w 1991 ro-

ku i pó

niej, o wiele lepiej radziły sobie na rynku. Ich wła

ciciele w

kszym stopniu opanowali reguły rz

ce wolnym rynkiem.

kszo

ść

nowych przedsi

biorców pracowała wcze

niej na Zacho-

dzie, dzi

ki temu poznali funkcjonowanie ukształtowanej ju

gospo-

darki rynkowej. Osoby te lepiej rozumiały mechanizmy powstaj

ce-

go w Polsce wolnego rynku, ni

wła

ciciele firm utworzonych wcze-

niej. Dzi

ki temu uzyskali przewag

konkurencyjn

nad przedsi

biorcami działaj

cymi w okresie komunizmu

Na wiosn

1990 roku rozpocz

to proces tak zwanej małej pry-

watyzacji. Proces ten opierał si

na bardzo szybkich zmianach wła-

sno

ciowych w latach 1990-1991, obejmuj

cych uspołeczniony

handel detaliczny oraz w mniejszym stopniu transport i budownic-

two. Istot

tego procesu było przejmowanie od gmin, niewielkich

przedsi

biorstw przez pracowników. Po zmianie prawa o samorz

dzie terytorialnym w 1990 roku, nast

pił proces masowego przeka-

zywania w dzier

i sprzedawania wła

cicielom prywatnym nie-

ruchomo

ci, głównie sklepów nale

żą

cych do miast i gmin. W ci

1990 i 1991 roku w dzier

oddano około 33 tysi

ce 800 nieru-

chomo

ci komunalnych, natomiast 1 tysi

c obiektów zostało sprze-

danych. Kontrakty dzier

awcze zawierane były głównie z dotych-

czasowymi pracownikami prywatyzowanych firm. W odró

nieniu od

kszo

ci bran

, sektor prywatnego handlu zanotował wzrost za-

trudnienia ju

na pocz

tku transformacji. W 1991 roku liczba pracu-

cych tam wzrosła o 26,1%, natomiast pracuj

cych w handlu pa

stwowym zmniejszyła si

o 31,5% w stosunku do roku 1990

Po okresie tworzenia du

ej ilo

ci przedsi

biorstw w latach 1989-

1992, przyszło trwaj

ce dwa lata zmniejszenie tempa. Jednak ju

1995 roku znowu wzrastała liczba powstaj

cych przedsi

biorstw. W

rekordowym 1996 roku otworzono ponad 41 tysi

cy nowych firm

Tam

że, s. 222-224.

J. Winiecki, Rola nowego sektora prywatnego w procesie transformacji polskiej

gospodarki, Towarzystwo Ekonomistów Polskich, Warszawa 2001, s. 10.

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja..., dz. cyt., s. 228.

zatrudniaj

cych minimum 5 osób. W latach 1993-1998 rekordowo

wzrosła liczba firm zajmuj

cych si

rednictwem finansowym –

ponad jedenastokrotnie, a tak

e agencji zajmuj

cych si

obsług

nieruchomo

ci i prowadzeniem interesów – ponad dwukrotnie. W

okresie od 1991 do 1997 roku powstało (i utrzymało si

na rynku do

1997 roku) 75 tysi

cy nowych firm prywatnych z polskim kapitałem,

prac

znalazło tam 2 miliony 50 tysi

cy osób. Informacje o wielko-

ci sektora prywatnego mog

niepełne z uwagi na znaczny roz-

wój w tamtym czasie tak zwanej szarej strefy. Wiele osób nie reje-

strowało swojej działalno

ci lub te

nie wykazywało rzeczywistego

zatrudnienia i dochodów. Według szacunków z lat 1994-1997, w

takich wła

nie warunkach pracowało od 800 tysi

cy do 1 miliona

osób, wliczaj

c tysi

ce obcokrajowców

od pa

dziernika 1989 roku zdania co do kształtu polskiej

prywatyzacji były podzielone. Istniał spór mi

dzy stron

dow

popieraj

prywatyzacje ekwiwalentn

, a zwi

zkami zawodowymi

proponuj

cymi uwłaszczenie załóg pracowniczych przedsi

biorstw

stwowych. W lipcu 1990 roku Sejm przyj

ł projekt rz

dowy

proponuj

cy sprzeda

a odrzucaj

cy prywatyzacj

pracownicz

Pojawił si

jednak pomysł na tak zwany leasing pracowniczy, czyli

odpłatne przej

cie prywatyzowanych zakładów przez załog

, z mo

liwo

spłacania wykupu z bie

żą

cych dochodów. W ci

gu trzech

pierwszych lat ta metoda obj

ła 75% prywatyzacji bezpo

redniej,

natomiast w dziesi

ciu pierwszych lat wyniosła 2/3. W pierwszej

J. Kali

ński, Gospodarka Polski w procesie transformacji ustrojowej (1989-2002),

[w:] E. Czarny (red.), Gospodarka polska na przełomie wieków. Od A do Z, [z:]
http://www.nbp.pl/publikacje/gospodarka_az/gospodarka_az.pdf, z dnia 16.04.07, s.
22.

połowie lat dziewi

ęć

dziesi

tych, spółki pracownicze dawały sobie

znakomicie rad

na rynku. W drugiej połowie lat dziewi

ęć

dziesi

tych wyniki spółek pracowniczych nie były ju

tak rewelacyjne,

miały wyniki ni

sze ni

przedsi

biorstwa prywatyzowane kapitało-

wo. Spowodowane było to głównie brakiem kapitału i niech

inwestowania w rozwój zakładów

W 2000 roku rozpocz

ło si

zjawisko okre

lane mianem wtórnej

prywatyzacji spółek pracowniczych. Z powodu słabych wyników

finansowych, potrzebni byli nowi inwestorzy z zasobnymi portfela-

mi. Cz

sto takim inwestorem była grupa mened

erów wy

szego

szczebla owej spółki, ł

cznie z byłym dyrektorem przedsi

biorstwa

stwowego. Takie inwestycje polegały na odkupywaniu akcji od

zwykłych pracowników. Ta droga prywatyzacji nie była korzystna

dla bud

etu pa

stwa, poniewa

tracił cz

ęść

liwych wpływów,

zyskiwali natomiast pracownicy, którzy odsprzedawali swoje udziały

po latach, sporo na tym zarabiaj

Dzi

ki wszechstronnemu podej

ciu do kwestii przekształce

własno

ciowych, programy prywatyzacji były elastyczne i dostoso-

wane do wymaga

poszczególnych gał

zi gospodarki i pojedyn-

czych przedsi

biorstw. W ka

dym projekcie prywatyzacyjnym brano

pod uwag

sytuacj

ekonomiczno-finansow

podlegaj

cego prze-

kształceniom własno

ciowym przedsi

biorstwa pa

stwowego. Dzi

ki temu, prywatyzacja odgórna przyczyniła si

do restrukturyzacji

sprywatyzowanych przedsi

biorstw. Wszechstronno

ść

, elastyczno

ść

i indywidualizm polskiej prywatyzacji spowodowały,

e sprywaty-

zowane przedsi

biorstwa pa

stwowe szybko reagowały na sygnały

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja..., dz. cyt., s. 232-235.

rynkowe i stawały si

konkurencyjne. Z powodu ograniczenia zakre-

su działalno

ci i zmiany jej kierunku, przedsi

biorstwa pa

stwowe

sto pozbywały si

maszyn i urz

dze

. Korzystały z tego firmy

prywatne nabywaj

ce te aktywa, w ich r

kach były efektywniej eks-

ploatowane. Zdaniem wielu specjalistów, zjawisko to w du

ym stop-

niu wyja

nia szybki rozwój sektora prywatnego w Polsce po 1989

roku. Z uwagi na to,

e wi

kszo

ść

inicjatyw prywatyzacyjnych wy-

chodziła wła

nie od przedsi

biorstw pa

stwowych, mo

na wysnu

wniosek, i

pracownicy akceptowali zmiany formy własno

ci. Czyn-

nik ten w znacznym stopniu pozwolił ograniczy

konflikt społeczny,

u którego podstaw le

ały przekształcenia własno

ciowe w naszym

kraju

Oprócz blasków, widoczne były równie

cienie programu pry-

watyzacji. Z powodu nadmiernego upolitycznienia, prywatyzacja nie

odbywała si

tak szybko, jak mogłaby. Opó

nienia te odbijały si

niekorzystnie na tempie przemian własno

ciowych i skuteczno

polityki prywatyzacyjnej. Jako przykład mo

e posłu

fakt,

pomimo zatwierdzenia w 1991 projektu dotycz

cego programu po-

wszechnej prywatyzacji, ustaw

o Narodowych Funduszach Inwe-

stycyjnych uchwalono dopiero wiosn

1993 roku, za

sam program

NFI zacz

ł rzeczywi

cie funkcjonowa

dopiero w lipcu 1995 roku.

Niech

ęć

lub te

brak kompetencji kolejnych rz

dów do obj

cia pry-

watyzacj

sektorów i gał

zi gospodarki sprawiaj

cych najwi

ksze

problemy, przede wszystkim górnictwa, hutnictwa, sektora paliwo-

wego, energetycznego, zbrojeniowego i transportu obci

ąż

ały tylko

R. Rapacki, Przekształcenia własno

ściowe w Polsce w latach 1990-2003: próba

bilansu, [w:] E. Czarny (red.), Gospodarka..., dz. cyt., s. 51-52.

bud

et pa

stwa. Opó

nienia prywatyzacji spowodowały tylko spa-

dek warto

ci tych przedsi

biorstw i wzrost kosztów ich restruktury-

zacji

Z zało

dowych wynikało,

e głównym nurtem prywatyza-

cji przedsi

biorstw pa

stwowych miała by

metoda kapitałowa, w

praktyce ust

piła ona jednak miejsca

cie

ce bezpo

redniej i likwi-

dacyjnej. Mimo dobrych wyników, spółki pracownicze zacz

ły od-

czuwa

braki kapitału i dostatecznych

rodków na rozwój. Docho-

dziły do tego konflikty mi

dzy celami krótkookresowymi a długo-

okresowymi, zwykle koncentrowano si

na tych pierwszych. Znacz-

ne przywileje dla pracowników prywatyzowanych firm pa

stwo-

wych wynikaj

ce z obowi

zuj

cego ustawodawstwa były tworzone

w duchu sprawiedliwo

ci społecznej a nie troski o ekonomi

. Stano-

wiło to istotn

barier

przed wzrostem efektywno

ci i kształtowa-

niem si

prawidłowych wzorców ładu korporacyjnego w tych przed-

biorstwach. Po przej

ciu władzy przez koalicj

SLD-UP, proces

prywatyzacji został znacznie zahamowany. Zapewne wpływ miała

na to niech

ęć

lewicowych polityków do własno

ci prywatnej. Poło-

ono nacisk na ratowanie nierentownych przedsi

biorstw pa

stwo-

wych, zamiast pomocy prywatnym przedsi

biorstwom. Ostudziło to

nieco zapał do rozwoju prywatnej przedsi

biorczo

3. Wpływ procesu transformacji na polskie rolnictwo

Mimo,

e przez okres socjalizmu rolnictwo polskie było w

kszo

ci prywatne, znacznie odczuło przemiany systemowe.

Tam

że, s. 53-55.

Tam

że, s. 55-56.

Transformacja tego sektora rozpocz

ła si

1 sierpnia 1989 roku,

wtedy to rz

d Mieczysława Rakowskiego zniósł wi

kszo

ść

urz

do-

wych cen

ywno

ci. Zlikwidowało to trwaj

osiem lat reglamen-

towan

sprzeda

sa i jego przetworów. Ponadto zniesiono do-

tychczasowe ograniczenia dotycz

ce skupu i obrotu produktami

rolnymi, mimo to pozostawiono minimalne ceny skupu

ywca, zbó

i mleka. Od 1990 roku w miejsce dotychczasowych instrumentów

kontroli importu produktów rolnych wprowadzono mechanizm opar-

ty o rynkowy kurs walutowy i now

jednolit

taryf

celn

. Cła na

produkty rolne ustalono na 5-25%, po kilku miesi

cach obliczono,

rednia wyniosła 13,2%. Na pocz

tku transformacji Polska nie chro-

niła si

odpowiednio przed nadmiernym napływem produktów rol-

nych. W zwi

zku z mał

skuteczno

mechanizmu kursowego,

podniesiono stawki celne. Po trzech latach ich

rednia wyniosła

ponad 25%. W mi

dzyczasie stosowano w latach 1992-1996 podatek

importowy, a w latach 1994-1995 opłaty wyrównawcze. 1 lipca 1995

roku w zwi

zku z nowelizacj

prawa celnego dostosowywanego do

zasad GATT

jedynym sposobem ochrony własnego rynku stały si

opłaty celne

Urynkowienie cen jesieni

1989 roku okazało si

bardzo ko-

rzystne dla rolników, w szybkim tempie rosły ich dochody. Sielanka

na wsi nie trwała jednak długo, poniewa

w przyszłym roku, w

wyniku liberalizacji cen zacz

ły dro

rodki produkcji i koszty

kredytów. Ceny

rodków produkcji wzrosły dwu i półkrotnie wi

cej

od cen produktów rolnych. Trudno

ci ze sprzeda

żą

produktów rol-

General Agreement Tarrifs and Trade, Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i

Handlu

nych wiosn

1990 roku wywołały powszechne niezadowolenie na

wsi. Jednak w rzeczywisto

ci lata 1990-1991 nie były a

tak tragicz-

ne dla rolnictwa jak twierdzi cz

ęść

komentatorów. W 1990 roku

pojawiła si

nadwy

ka w handlu z zagranic

, natomiast dane GUS

dotycz

ce spisu rolnego z czerwca tego roku pokazały zadowalaj

rezultaty, przede wszystkim w hodowli. Oficjalne statystyki mówi

ce o spadku dochodów rolników mog

nieco kłamliwe, gdy

tym czasie pr

ęż

nie rozwijała si

sprzeda

bazarowa, której owe sta-

tystki nie uwzgl

dniały

Rolnictwo nie było w stanie zbytnio wpływa

na przemiany

ustrojowe, poniewa

gospodarstwa chłopskie przyj

ły za swój cel

przetrwanie a ich produkcja wzrastała nieznacznie. W latach 1990-

2003

redni wzrost produkcji 0,2% rocznie, przy spadku produkcji w

latach 1992, 1994 i 2000 wywołanym susz

. Krajowi producenci

byli finansowani dzi

ki krajowemu i zagranicznemu popytowi na ich

dobra i usługi. Rolnictwo chłopskie wspomogło jednak proces prze-

mian ustrojowych. Przede wszystkim, gospodarstwa chłopskie

przyjmowały do pracy zwolnionych z fabryk robotników

Reformy okazały si

zabójcze dla PGR-ów. Diametralne

zmniejszenie dotacji bud

etowych dla pa

stwowych gospodarstw

rolnych, pojawienie si

bariery popytu oraz brak oddolnych inicja-

tyw do reform, spowodowały krach finansowy tego sektora. Pod

koniec 1991 roku 2/3 PGR-ów było niewypłacalne, a ich strata fi-

nansowa wyniosła w tym roku ł

cznie około 600 milionów USD. W

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja..., dz. cyt., s. 318-319.

Tam

że, s. 319-321.

S. Małecki-Tepicht, Rolnictwo polskie w latach 1950-2002 – dziedzictwo i perspek-

tywy, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s. 19-21.

połowie lat dziewi

ęć

dziesi

tych na obszarach byłych PGR-ów zacz

ły powstawa

wielkoobszarowe gospodarstwa rolne. W 1996 roku

funkcjonowało ponad 32 tysi

ce gospodarstw o powierzchni prze-

kraczaj

cej 30 ha, natomiast w 2002 roku istniało ich ju

około 51

tysi

Istot

transformacji w rolnictwie były zmiany instytucjonalne.

Chodziło o to, aby pa

stwo wycofało si

z bezpo

redniego interwe-

niowania w rynek, a zaj

ły si

tym powołane specjalnie do tego celu

agendy, posiadaj

ce pewn

autonomi

. Powstały ponadto prywatne

instytucje bior

ce na siebie obowi

zek wykonywania istotnych za-

regulacyjnych. Na pocz

tku lat dziewi

ęć

dziesi

tych powstały

trzy agencje pa

stwowe, odgrywaj

ce niebagateln

rol

w rozwoju

polskiego rolnictwa. Te instytucje to Agencja Własno

ci Rolnej

Skarbu Pa

stwa, Agencja Rynku Rolnego oraz Agencja Restruktury-

zacji i Modernizacji Rolnictwa.

4. Rozwój handlu zagranicznego

Transformacja spowodowała otworzenie gospodarki polskiej na

wiat. W tym samym momencie przestał obowi

zywa

stwowy

monopol na handel zagraniczny. Nowe ustawodawstwo pozwoliło na

zwi

kszony przepływ obcego kapitału i funkcjonowanie zagranicz-

nych przedsi

biorstw na terenie naszego kraju. Koncesjonowanie

importu i eksportu pozostało wył

cznie dla specyficznych towarów,

takich jak materiały łatwopalne, promieniotwórcze i bro

. W wyniku

decentralizacji wymiany towarowej z zagranic

spadła rola du

ych

M. Bałtowski, M. Miszewski, Transformacja..., dz. cyt. s. .321-322.

centrali pa

stwowych, które do tej pory miały wył

czno

ść

na tak

działalno

ść

Handel z zagranic

znacznie si

rozwin

ł. Statystyki pokazuj

e eksport liczony w dolarach ameryka

skich wzrósł w latach 1990-

2004 pi

ciokrotnie, natomiast import wzrósł w tym czasie ponad

dziesi

ciokrotnie. Eksport w przeliczeniu na jednego mieszka

wzrósł niemal czterokrotnie, import za

niemal siedmiokrotnie. Za-

uwa

alny był wzrost w wymianie handlowej z krajami EWG (pó

niej UE)

. Nasz eksport do nich wzrósł a latach 1990-2004 dziewi

ciokrotnie, import wzrósł natomiast czternastokrotnie. Wzmo

onemu

handlowi z EWG (UE) towarzyszyło ograniczenie kontaktów han-

dlowych z krajami byłego bloku wschodniego. Obserwowana była

coraz mocniejsza integracja gospodarki polskiej z zachodnimi part-

nerami. Od pocz

tku lat dziewi

ęć

dziesi

tych najwa

niejszym partne-

rem handlowym był nasz zachodni s

siad, Niemcy. Ich udział w

polskim eksporcie podskoczył z 25,1% w 1990 roku do 30,0% w

roku 2003, w imporcie za

z 20,1% do 24,2%. Na dalszych miej-

scach uplasowały si

inne kraje Unii Europejskiej: Francja, Holan-

dia, Wielka Brytania i Włochy

Dane liczbowe dotycz

ce polskiego handlu zagranicznego, w

porównaniu do innych krajów Europy

rodkowej i Wschodniej,

pokazuj

wyj

tkowo nisk

efektywno

ść

eksportow

naszego kraju.

E. Chilimoniuk, E. Czarny, Otwieranie gospodarki polskiej w okresie transformacji

systemowej, [w:] E. Czarny (red.), Gospodarka..., dz. cyt., s. 156.

EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza) powstała na mocy Traktatu Rzymskie-

go w 1958 r. Na mocy Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht z 1993 r. EWG
zast

ąpiona została Wspólnotą Europejską. Dane sprzed 1993 r. dotyczące krajów

Wspólnoty przypisywane s

ą EWG, późniejsze natomiast UE.

E. Chilimoniuk, E. Czarny, Otwieranie..., dz. cyt., s. 157.

Niski poziom eksportu z Polski spowodowany był głównie niedosta-

teczn

konkurencyjno

polskich produktów. Ponadto znacz

rol

w naszym eksporcie odgrywały produkty słabo przetworzone,

wyj

tkowo wra

liwe na zmiany koniunktury. Istotnym ogranicze-

niem były bariery tworzone przez partnerów handlowych, głównie

Uni

Europejsk

, którzy nie dopuszczali naszych produktów na

swoje rynki. Najwa

niejsz

przyczyn

takiego stanu rzeczy było

jednak uzale

nienie wi

kszo

ci gał

zi gospodarki od importu dóbr

ywanych w procesie produkcji

15 lutego 1991 roku została podpisana w Wyszehradzie na W

grzech pomi

dzy prezydentami Czechosłowacji i Polski oraz premie-

rem W

gier „Deklaracja o współpracy w d

ąż

eniu do integracji euro-

pejskiej”. Przywódcy Trójk

ta zobowi

zali si

dzy innymi do

współpracy z instytucjami europejskimi, sprzyjania swobodzie kon-

taktów mi

dzy obywatelami, instytucjami i organizacjami społecz-

nymi oraz współpracy w dziedzinie ekologii. Bardzo istotne było

zobowi

zanie do rozwijania handlu i wszelkich form współpracy

gospodarczej, aby wspiera

wolny przepływ kapitału i siły roboczej.

W momencie podziału Czechosłowacji na Republik

Czesk

oraz

Republik

Słowack

, 1 stycznia 1993 roku Trójk

t stał si

Grup

Wyszechradzk

21 grudnia 1992 roku Czechy, Polska, Słowacja i W

gry podpi-

sały w Krakowie

rodkowoeuropejsk

Umow

o Wolnym Handlu –

Świerkocki, Integracja środkowoeuropejska, [w:] A. Marszałek (red.), Integracja

europejska, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s. 432.

CEFTA

. Weszła ona w

ycie 1 marca 1993 roku, 1 stycznia 1996

roku przyst

piła Słowenia, 1 lipca 1997 roku – Rumunia a 1 stycznia

1999 roku – Bułgaria. Strony umowy zobligowały si

do współpracy

gospodarczej poprzez stymulowanie ich rozwoju gospodarczego,

trosk

o uczciw

konkurencj

we wzajemnych handlu i wpływ na

rozwój handlu

wiatowego

Warunki przyst

pienia Polski do Unii Europejskiej zostały okre-

lone w Traktacie z Maastricht z 1992 roku. Nasz kraj musiał spełni

szereg wymogów fiskalnych, monetarnych oraz odnosz

cych si

rynkowego charakteru gospodarki i umiej

tno

ci konkurowania w

ramach w ramach ugrupowania. Ponadto Polska miała za zadanie

dostosowa

do dorobku prawnego Unii, posiada

sprawnie funk-

cjonuj

ce instytucje b

ce gwarancj

demokracji, a tak

e podziela

cele polityczne i gospodarcze Wspólnoty. 31 marca 1998 roku ofi-

cjalnie rozpocz

ły si

negocjacje Polski o członkostwo w Unii Euro-

pejskiej. 1 maja 2004 roku Polska stała si

nowym członkiem tego

ugrupowania

5. System warto

ci współczesnych Polaków

Przeobra

enia struktury społecznej zajmuj

na ogół kilkadziesi

lat lub nawet stulecia. Dlatego wyj

tkow

jest przemiana jaka zaszła

u Polaków w ci

gu ostatnich kilkunastu lat. W gruncie rzeczy, tak

Central European Free Trade Agreement

Świerkocki, Integracja..., dz. cyt., s. 434-436.

E. Chilimoniuk, E. Czarny, Otwieranie..., dz. cyt., s. 170.

szybkie i gł

bokie przeobra

enia nie s

niczym nowym dla społe-

cze

stwa polskiego.

Na system warto

ci Polaków silny wpływ wywieraj

wzorce za-

chodniego kr

gu cywilizacyjnego. Polacy wystawieni na oddziały-

wanie obcych wzorów cz

sto nie

wiadomie przyjmuj

je, z czasem

uznaj

c za rdzennie polskie. Współczesne społecze

stwo polskie jest

bardzo podatne na wpływ kultury popularnej, przede wszystkim

rodków masowego przekazu. Kultura masowa bardzo silnie wpływa

na przemiany społecznej

wiadomo

Istotn

kwesti

jest obyczajowo

ść

mał

sko-rodzinna współ-

czesnych Polaków. W ci

gu ostatnich kilkunastu lat

cieraj

dwie

przeciwstawne tendencje. Z jednej strony widoczna jest liberalizacja

na wzór Europy Zachodniej, z drugiej natomiast trwa silny tradycjo-

nalizm, cz

sto powi

zany z wierzeniami religijnymi. Liberalizm

obyczajowy widoczny jest głównie w sferze erotyki, która przestaje

poł

czona wył

cznie z mał

stwem i prokreacj

. Wspólne

mieszkanie bez

lubu i seks przedmał

ski staj

norm

. Wci

ąż

trwałe s

stereotypy odno

nie podziału domowych obowi

zków oraz

roli m

ęż

czyzny w zapewnieniu swojej rodzinie dobrobytu. W młod-

szym pokoleniu sytuacja przedstawia si

inaczej, poniewa

ęż

czy

ni akceptuj

prac

i karier

zawodow

kobiet. Jednak trudno jest

im odnale

źć

w sytuacji, kiedy partnerka zarabia wi

cej

M. Ziółkowski, Zmiany systemu warto

ści, [w:] J. Wasilewski (red.), Współczesne

społecze

ństwo polskie. Dynamika zmian, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa 2006, s.

151-156.

B. Łaciak, Obyczajowo

ść polska czasu transformacji, Wyd. Trio, Warszawa 2005,

s. 137-138.

Problemem budz

cym emocje jest godzenie kariery zawodowej

z macierzy

stwem. W okresie transformacji wydaje si

on by

bar-

dziej dyskusyjny ni

wcze

niej. W latach dziewi

ęć

dziesi

tych poja-

wiły si

problemy na rynku pracy, obok bezrobocia były to wi

ksze

wymagania stawiane przez pracodawc

odno

nie dyspozycyjno

ci i

czasu pracy. Coraz cz

ęś

ciej kobiety odkładaj

decyzj

o macierzy

stwie. Z danych statystycznych wynika,

e przyrost naturalny niepo-

koj

co maleje. W 1990 roku na 1000 mieszka

ców na

wiat przyszło

14,4 dzieci, natomiast w 2001 roku było to zaledwie 9,5

6. Porównanie przemian społecznych na terenach miast i wsi

Polskie miasta w ci

gu kilkunastu lat nowego ustroju przeszły

swoist

metamorfoz

. Najwi

ksze zmiany zaszły w du

ych aglome-

racjach, jednak równie

rednich i małych miastach wida

zmiany. Poprawiono stan infrastruktury, zacz

to zwraca

uwag

walory estetyczne. Oprócz tego zachodz

widoczne przekształcenia

społeczne terenów miejskich.

W dniu 31 grudnia 2003 roku,

yło w Polsce 38 milionów 191

tysi

cy osób. W latach 1990-2003 przybyło w naszym kraju 398

tysi

cy mieszka

ców, z czego 148 tysi

cy na obszarach wiejskich.

Był to pierwszy okres w historii Polski, kiedy to zahamowana zosta-

ła dynamika wzrostu ludno

ci. Wła

ciwie nie nast

pił

aden wzrost

Tam

że, 69-73.

ludno

ci, w miastach odnotowano spadek tempa o –0,03%, na wsi

wyst

pił wzrost o 0,05%

Spadkowi liczebno

ci mieszka

ców miast towarzyszy zjawisko

suburbanizacji. Widoczny jest proces migracji z centrum na peryfe-

rie. Bogatsi buduj

rezydencje w miejscowo

ciach podmiejskich

kupuj

domy na osiedlach zamkni

tych. Na przykładzie War-

szawy wida

e w granicach miasta spada odsetek ludno

ci z wy

szym wykształceniem, ro

nie natomiast na peryferiach metropolii,

głównie w gminach s

siaduj

cych z Warszaw

. Takie zjawisko wi-

doczne jest w Poznaniu i Trójmie

cie

e polskie miasta, dzi

ki inwestycjom zagranicznym zmieniaj

swój charakter. Budowane s

wysokie biurowce i hotele mi

dzyna-

rodowych sieci. Przekształcenia struktury zawodowej wymuszaj

zmian

struktury społecznej i przestrzennej miasta. Proces transfor-

macji w Polsce powoduje,

e metropolie znacznie wyprzedzaj

rozwoju województwa, do których nale

żą

. Ro

nie tak

e przepa

ść

dzy miastami i obszarami otaczaj

cymi je. Inwestycje zagranicz-

ne nadaj

miastom kosmopolityczny i zamerykanizowany charakter.

W tych o

rodkach widoczne s

ogromne kontrasty pomi

dzy nowo-

czesn

zabudow

biurow

i mieszkaln

oraz luksusowymi centrami

handlowymi z jednej strony a ogromnymi blokowiskami i zaniedba-

przestrzeni

publiczn

z drugiej

S. Małecki-Tepicht, Rolnictwo polskie w latach 1950-2002 – dziedzictwo i perspek-

tywy, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s. 9.

B. Jałowiecki Przemiany miast i społeczno

ści wiejskich, [w:] J. Wasilewski (red.),

Współczesne..., dz. cyt., s. 178-179.

Tam

że, s. 186-187.

Socjalizm wyeliminował klasy wy

sze i

rednie, dlatego w cza-

sie przywracania po 1989 roku wła

ciwego porz

dku politycznego,

gospodarczego i społecznego, w strukturze społecznej panowała

pró

nia klasowa. Ambitne jednostki, nierzadko wspierane układami

z poprzedniego systemu zajmowały wysokie pozycje w biznesie i

układzie politycznym. Od 1989 roku działa w naszym kraju proces

materialnego rozwarstwiania społecze

stwa. Z obserwacji socjolo-

gów wynika,

e klasa wy

sza została ju

w pełni uformowana. Klasa

ta izoluje si

od reszty społecze

stwa, granice tej klasy s

łatwe do

zakre

lenia w odró

nieniu od wci

ąż

formuj

cych si

klas

rednich.

Jej liczebno

ść

to około 30 tysi

cy osób, czyli około 1% płac

cych

podatek od dochodów

Odradzaj

ca si

klasa

rednia jest zró

nicowana wewn

trznie.

Ta cz

ęść

klasy

redniej, która osi

ga wysokie dochody, ale nie po-

siada wielkiego maj

tku, przekształca si

w klas

metropolitaln

charakteryzuj

specyficznym stylem

ycia. Wła

ciwe dla tego

stylu s

pracoholizm, d

ąż

ść

do kariery, niezobowi

zuj

ce zwi

zki

seksualne, odkładanie zało

enia rodziny, luksusowa konsumpcja,

identyfikacje kosmopolityczne. Cz

ęść

klasy metropolitalnej za-

mieszkuje tak zwane apartamentowce, czyli bardzo luksusowe, po-

siadaj

ce prywatn

policj

, ogrodzone budynki

Na dalszym planie społeczno

ci miejskiej uplasowały si

war-

stwy po

rednie, przede wszystkim robotnicy, pracownicy usług oraz

J. Siewierski Pozycja Polski w Unii:gospodarka,ludno

ść,struktura społeczna, jakość

administracji [w:] J. Polakowska-Kujawa (red.), Współczesna Europa w procesie
zmian, Difin, Warszawa 2006, s. 389-392.

B. Jałowiecki Przemiany..., dz. cyt., s. 188-190.

pracownicy biurowi. Ludzie ci posiadaj

najwy

ej wykształcenie

rednie, sporadycznie wy

sze. Mieszkaj

na wielkich blokowiskach,

niekiedy w domach o niskim standardzie. Cechuje ich silniejsze

zakorzenienie lokalne oraz mocniejsza identyfikacja narodowa.

Nieco inaczej ma si

sytuacja na wsi. Segment wiejski społe-

cze

stwa ró

ni si

znacznie od segmentu miejskiego. Jako cało

ść

staje si

obszarem problemowym i zmarginalizowanym, który wy-

maga szeregu reform i przemian strukturalnych. W

ród mieszka

ców wsi du

y udział stanowi

osoby posiadaj

ce wykształcenie

podstawowe, natomiast o wiele mniej jest posiadaj

cych wykształ-

cenie

rednie, nie wspominaj

c ju

o wy

szym. Przez to Polska wie

wci

ąż

sytuuje si

poni

ej poziomu, który jest przyj

ty dla społe-

cze

stw rozwini

tych. Taka dysproporcja pomi

dzy miastem a wsi

maj

ca swoje odbicie przede wszystkim w poziomie dochodów i

wykształcenia, mo

e zagrozi

wła

ciwemu rozwojowi kraju oraz

demokratycznemu funkcjonowaniu pa

stwa i społecze

stwa

Oprócz rolników, obszary wiejskie zasiedlaj

osoby nie zwi

za-

ne z produkcj

ywno

ci, które prowadz

tam działalno

ść

gospodar-

, edukacyjn

i artystyczn

. Obszary wiejskie zaczynaj

pełni

funkcje ekologiczne polegaj

ce na dbało

ci o stan przyrody oraz

funkcje rekreacyjne słu

żą

ce aktywno

ci wypoczynkowej i regenera-

cji zdrowia. Do tego dochodz

funkcje społeczno-kulturowe, polega-

ce na ochronie kultury lokalnej, rzemiosła i tradycyjnego krajobra-

zu wiejskiego. Ponadto wie

coraz cz

ęś

ciej staje si

atrakcyjn

prze-

http://www.sprawynauki.edu.pl/?section=article&art_id=2282, z dnia 07.05.07

strzeni

mieszkaln

. Ludzie znu

eni wielkim miastem przeprowa-

dzaj

tutaj w poszukiwaniu odpoczynku i kontaktu z przyrod

7. Negatywny wpływ transformacji na społecze

stwo

Obok szeregu pozytywnych aspektów przemian w naszym kraju

po 1989 roku, widoczne s

negatywne skutki transformacji. Przez

długi czas wiele osób nie potrafiło odnale

źć

w nowej rzeczywi-

sto

ci. W sonda

u przeprowadzonym w styczniu 2004 roku 42%

respondentów stwierdziło,

e zmiana ustroju przyniosła wi

cej szkód

korzy

ci, 20% odnalazło w niej wi

cej korzy

ci ni

szkód, 25%

stwierdziło,

e przyniosła ona tyle szkód co korzy

ci. Te oceny sta-

nowi

odzwierciedlenie ró

norodno

ci pogl

dów na kwesti

spo-

łecznych kosztów transformacji

Proces przyczynił si

do zró

nicowania maj

tkowego i docho-

dowego. Zró

nicowanie to doprowadziło do procesu gettyzacji ob-

szarów bogatych i biednych. Szczególnie niepokoj

ca wydaje si

sytuacja młodzie

y pochodz

cej z rodzin dotkni

tych bezrobo-

ciem i wielodzietnych. Skal

problemu najdobitniej obrazuje ponad

1 milion darmowych obiadów wydawanych ka

dego dnia uczniom.

Młodzi ludzie wywodz

cy si

z tych

rodowisk, nie potrafi

c znale

źć

pracy, ulegaj

marginalizacji i staj

zagro

eniem dla społecze

stwa

H. Podedworna Przemiany zbiorowo

ści wiejskich [w:] J. Wasilewski (red.), Współ-

czesne..., dz. cyt., s. 227-228.

A. M. Rajkiewicz, Społeczne koszty transformacji, [w:] E. Czarny (red.), Gospodar-

ka..., dz. cyt., s. 298.

Tam

że, s. 309.

8. Postawy Polaków wobec integracji z Uni

Europejsk

Nastawienie Polaków wobec Unii Europejskiej ulegało zmia-

nom na przestrzeni lat. Najwi

ksz

sympati

darzyli

my t

organiza-

w 1989 roku, gdy była dla nas absolutnie nieosi

galna. Z bada

przez Pentor wynika,

e w tym czasie wi

kszymi euroentuzjastami

od nas byli tylko Alba

czycy. Trwaj

cy wiele lat okres dostosowaw-

czy, przede wszystkim skomplikowane negocjacje przedakcesyjne

znacznie ostudziły pocz

tkowy entuzjazm. Mimo to wi

kszo

ść

Pola-

ków była za integracj

, oczekuj

c od Zachodu ładu, post

pu i dostat-

niego

ycia

W unijnym referendum 7 i 8 czerwca 2003 roku uczestniczyło

58,85% uprawnionych do głosowania Polaków. Za przyst

pieniem

naszego kraju do Unii Europejskiej było 77,45% głosuj

cych. Mimo

znakomitego wyniku, nastroje Polaków pogarszały si

wraz ze zbli-

aniem si

daty akcesji. Mimo, i

kszo

ść

osób popierała wci

ąż

wej

cie do Unii, to jednak rosła liczba zwolenników tezy,

e Polska

na członkostwie wi

cej straci ni

zyska

Na sukces referendum zło

yła si

ęż

ka praca i zaanga

owanie

wielu osób i instytucji. Polacy potwierdzili swoje przywi

zanie do

Europy, pokonuj

c wiele oporów i l

ków, nierzadko zast

puj

c wła-

sny interes dobrem ogółu. Trzeba mie

nadziej

e ta niepowtarzal-

na szansa na lepsze jutro nie zostanie zaprzepaszczona.

http://www.pentor.pl/20449.xml, z dnia 27.05.07

http://www.pentor.pl/17572.xml, z dnia 27.05.07

100

9. Dwa lata naszej obecno

ci w Unii Europejskiej

Pierwsze miesi

ce po akcesji Polski do Unii Europejskiej udo-

wodniły,

e nasz kraj przyst

pił do niej odpowiednio przygotowany.

Wst

pienie do Unii Europejskiej umocniło korzystne tendencje ma-

kroekonomiczne i strukturalne na rynku pracy, w wymianie handlo-

wej oraz w rolnictwie. Nie sprawdziła si

kszo

ść

obaw dotycz

cych ujemnych skutków akcesji. Polacy ocenili wej

cie naszego

kraju do Unii Europejskiej jako najwi

kszy sukces III Rzeczypospo-

litej.

Od momentu przyst

pienia no Unii Europejskiej znacznie o

wił si

polski eksport. Badani przedsi

biorcy pozytywnie ocenili

nowe przepisy dotycz

ce eksportu. Dzi

ki uproszczonym procedu-

rom , przede wszystkim zmniejszonej biurokracji, handel zagranicz-

ny stał si

łatwiejszy. W 2004 roku polski eksport osi

ł poziom

81 miliardów 600 milionów USD i okazał si

o 20 miliardów 600

milionów USD wy

szy ni

w roku 2003. Eksportowali

my wi

cej

zwierz

t i produktów pochodzenia zwierz

cego, gotowych artyku-

łów spo

ywczych, mebli, wyrobów włókienniczych, wyrobów

przemysłu chemicznego oraz produktów mineralnych

. Eksport w

roku 2005 wyniósł 89 miliardów 300 milionów USD i wzrósł w

stosunku do 2004 roku o 21,1%

. W 2006 roku eksport wyniósł a

http://www.egospodarka.pl/11875,Akcesja-korzystna-dla-eksportu,1,39,1.html, z

dnia 09.06.07

http://www.egospodarka.pl/13257,Handel-zagraniczny-w-roku-2005,1,39,1.html, z

dnia 09.06.07

101

109 miliardów 100 milionów USD i był wi

kszy w porównaniu do

2005 roku o 22,1%

W tym samym czasie, eksportuj

cy do wi

kszo

ci pa

stw byłe-

go ZSRR zacz

li odczuwa

wyra

ne utrudnienia, które zostały spo-

wodowane zmianami w polskim prawie oraz nowymi przepisami

wprowadzonymi w krajach s

siaduj

cych z Polsk

. Firmy te odczuły

y spadek obrotów. W niektórych przedsi

biorstwach obroty

zmniejszyły si

o 20-40%

Wraz z przyst

pieniem naszego kraju do Unii Europejskiej, pol-

scy rolnicy stali si

beneficjentami Wspólnej Polityki Rolnej Unii

Europejskiej. Przed akcesj

niewiele wiedzieli oni na jej temat, dla-

tego prawdopodobnie stanowili jedyn

grup

społeczno-zawodow

niech

integracji. W krótkim czasie okazało si

e to wła

nie

mieszka

cy wsi najwi

cej skorzystali na wej

ciu Polski do Unii

Europejskiej.

Do kosztów zwi

zanych z akcesj

nale

y zaliczy

wzrost cen

paliwa i innych

rodków produkcji, wzrost cen

ywno

ci oraz nie-

dne inwestycje we własne gospodarstwa, aby mogły stara

rodki z programów pomocowych. Mimo wszystko, koszty te były

wyrównywane wieloma korzy

ciami zwi

zanymi z akcesj

. Prawdo-

podobnie gdyby nie

wiadomo

ść

zbli

cej si

akcesji, rolnicy nie

http://www.egospodarka.pl/20537,Handel-zagraniczny-I-XII-2006,1,39,1.html, z

dnia 10.06.07

P.T. Kwiatkowski, Małe przedsi

ębiorstwa w pierwszych miesiącach po wejściu

Polski do Unii Europejskiej [w:] E. Skotnicka-Illasiewicz (red.), Pierwszy rok człon-
kostwa Polski w Unii Europejskiej w ocenie społecznej : praca zbiorowa, UKIE,
Warszawa 2005, s. 88.

102

zmodernizowaliby swoich gospodarstw na takim poziomie, jak miało

to miejsce

Po przyst

pieniu Polski do Unii Europejskiej zauwa

stały rozwój obszarów wiejskich. Zmiany na korzy

ść

to przede

wszystkim poprawa infrastruktury zwi

kszaj

cej jako

ść

ycia.

Oprócz tego unowocze

niane s

rodki produkcji rolnej, głównie

przez mechanizacj

gospodarstw i unowocze

nianie budynków go-

spodarczych. Niektórzy zauwa

yli popraw

wygody i estetyki

mieszka

oraz wzrost poziomu higieny

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej otwiera przed nami

liwo

ść

migracji zarobkowej. Od 1 maja 2004 roku Polacy maj

nieograniczony dost

p do rynków pracy nowych pa

stw członkow-

skich z wyj

tkiem Malty. Spo

ród starych pa

stw Wspólnoty, tylko

Wielka Brytania, Szwecja i Irlandia otworzyły dla nas w tym samym

czasie swoje rynki pracy. Natomiast 1 maja 2006 roku Hiszpania,

Portugalia, Finlandia i Grecja zrezygnowały z ogranicze

, 21 lipca

2006 roku tak

decyzj

podj

ł rz

d włoski. Pozostałe kraje zastoso-

wały wynikaj

ce z Traktatu o Przyst

pieniu do UE, okresy przej-

ciowe ograniczaj

ce mo

liwo

ść

podj

cia pracy przez obywateli

nowo przyj

tych krajów

R. Traczyk, Proces integracji z Uni

ą Europejską – szanse, zagrożenia, bariery.

Zmiany opinii, nastrojów i postaw rolników w 2004 r. [w:] E. Skotnicka-Illasiewicz
(red.), Pierwszy..., dz. cyt., s. 61-62.

Tam

że, s. 68.

B. Kłos, Migracje zarobkowe Polaków do krajów Unii Europejskiej, [z:]

http://parl.sejm.gov.pl/WydBAS.
nsf/0/120F6C4A9C3AC835C125724400301DD1/$file/infos_002%5B1%5D.pdf, z
dnia 09.06.07, s. 1.

103

Według Urz

du Komitetu Integracji Europejskiej, w ci

pierwszego roku w pa

stwach, które postanowiły znie

ść

wszelkie

ograniczenia w zatrudnieniu, nie doszło do

adnych perturbacji na

rynkach pracy, poza tym nie potwierdziły si

obawy przed masowym

odpływem z naszego kraju wysoko wykwalifikowanych fachowców.

Skala emigracji nie była jednak mo

liwa do jednoznacznego osza-

cowania. Według ekspertów w ci

gu dwóch lat mogło wyjecha

200 tysi

cy do nawet 2 milionów Polaków

Po dwóch latach członkostwa, niepokoj

cym jednak zjawiskiem

stała si

liczba osób dobrze wykształconych i przedsi

biorczych,

które zdecydowały si

na wyjazd z kraju. Według Konfederacji Pra-

codawców Polskich, zbyt du

a migracja mo

e ujemnie wpłyn

ąć

prace szeregu instytucji i przedsi

biorstw. Mo

liwe jest ponadto

obni

enie długoterminowego tempa wzrostu PKB oraz obni

enia

potencjalnego PKB

Do ko

ca 2006 roku Komisja Europejska zrefundowała Polsce

24%

rodków z funduszy strukturalnych przewidzianych na lata

2004-2006. Ten wynik uplasował nas na 5 miejscu w

ród dziesi

tki

krajów, które weszły do Unii Europejskiej w 2004 roku. Dla porów-

nania, na koniec 2005 roku Komisja Europejska zrefundowała zale-

dwie 3% alokacji, przez co zajmowali

my jedno z ostatnich spo

ród

nowych pa

stw członkowskich

R. Hykawy, Polska w Unii Europejskiej – do

świadczenia pierwszego roku członko-

stwa, UKIE, Warszawa 2005, s. 28-31.

http://www.kpp.org.pl/index.html?action=sai&ida=3679, z dnia 09.06.07

http://www.nowebiuro.pl/Informacje/Polska;rozliczyla;niemal;co;piate;euro;na;lata;20
04;2006,artykul-915- 26.html, z dnia 07.06.07

104

Fundusze Strukturalne dla naszego kraju w okresie 2004-2006

wyniosły ponad 8 miliardów 275 milionów Euro. Kwot

podzie-

lono na trzy cz

ęś

ci: na rok 2004 – 1 miliard 900 milionów Euro, na

rok 2005 – 2 miliardy 700 milionów Euro, na rok 2006 – 3 miliardy

500 milionów Euro

Niestety z badania przeprowadzonego dla Urz

du Komitetu In-

tegracji Europejskiej w 2004 roku wynika,

e wiedza Polaków na

temat funduszy unijnych była znikoma. Tylko 17% ankietowanych

zdawało sobie spraw

z powszechno

ci dost

pu do unijnych pieni

dzy

. Natomiast w wywiadzie udzielonym dla czasopisma „Fundu-

sze Europejskie” w lipcu 2006 roku, dr Richard Mbewe stwierdził,

e wiedza Polaków na temat funduszy unijnych jest ju

znaczna.

Podkre

lił jednak przy tym,

e nadal nie potrafimy zabiega

o pie-

dze z unijnej kasy

Polscy biznesmeni, mimo wiedzy o mo

liwo

ci uzyskania fun-

duszy, nie znali jeszcze procedur formalnych oraz brakowało im

odpowiednich umiej

tno

ci w staraniu si

o unijne pieni

dze.

Oprócz tego, swego rodzaju barier

psychologiczn

było dla nich

przekonanie,

e starania o unijne

rodki mog

nie uda

. W

ro-

dowiskach, gdzie nikt nie otrzymał dotacji, dominował sceptycyzm,

http://www.egospodarka.pl/17847,Wykorzystanie-srodkow-unijnych-w-

Polsce,1,11,1.html, z dnia 09.06.07

E. Skotnica-Illasiewicz, Nadzieje i rozczarowania po pierwszym roku członkostwa

Polski w Unii Europejskiej [w:] E. Skotnicka-Illasiewicz (red.), Pierwszy..., dz. cyt., s.
32-34.

G. Stech,

Rozmowa z dr Richardem Mbewe z Wy

ższej Szkoły Zarządzania w Gdań-

sku, komentatorem ekonomicznym wprogramie TVP1 „Plus minus”, „Fundusze
Europejskie”, 3/2006, s. 8.

105

lecz tam gdzie pojawiali si

pierwsi beneficjenci, rosło zaintereso-

wanie i mobilizacja do składania wniosków

d, za po

rednictwem ró

nych kanałów komunikacyjnych,

powinien prowadzi

aktywniejsz

polityk

informowania Polaków

na temat mo

liwo

ci pozyskania przez nich

rodków unijnych i mo

liwo

ci, jakie daje nasze członkostwo w Unii Europejskiej. Dzi

temu mo

liwe b

dzie jak najlepsze wykorzystanie

rodków przewi-

dzianych dla Polski na lata 2007-2013 i podniesienie aktywnego

członkostwa Polski i Polaków w Unii Europejskiej.

P.T. Kwiatkowski, Małe..., dz. cyt., s. 93-94.