Wykład czternasty
Wyznaczanie CO równania niejednorodnego
Równanie liniowe jednorodne rzędu n o stałych współczynnikach ma postać:
y
(n)
+ p
n−1
y
(n−1)
+ . . . + p
1
y
0
+ p
0
y = 0.
(1)
gdzie p
0
, p
1
, . . . , p
n−1
∈ R.
Poszukujemy rozwiązań równania (1) w postaci funkcji wykładniczej e
rx
, gdzie r jest liczbą
zespoloną. Wstawiając tę funkcję i jej kolejne pochodne do równania (1) otrzymujemy równanie
algebraiczne, zwane równaniem charakterystycznym,
r
n
+ p
n−1
r
n−1
+ . . . + p
1
r + p
0
= 0.
(2)
Dla znalezienia CORN stosujemy metodę przewidywań lub metodę uzmienniania stałych (me-
toda uniwersalna). Wykorzystujemy przy tym twierdzenie:
Twierdzenie. CORN=CORJ+CSRN
Metoda przewidywań
Metodę przewidywań stosujemy, gdy dla wszystkich k = 0, 1, . . . , n−1 funkcje p
k
(x) ≡ p
k
, p
k
∈ R
zaś funkcja f jest postaci f (x) = e
αx
(W
1
(x) · cos βx + W
2
(x) · sin βx), gdzie W
i
(x) , i = 1, 2 są
wielomianami zmiennej x. CSRN przewidujemy w postaci: x
k
· e
αx
(V
1
(x) · cos βx + V
2
(x) · sin βx),
przy czym V
i
(x) , i = 1, 2 są wielomianami zmiennej x i st(V
1
) = st(V
2
) = max( st(W
1
),st(W
2
))
zaś liczba całkowita k 0 jest równa krotności pierwiastka α + jβ w równaniu charakterystycz-
nym (2).
Przykłady.
1. Znaleźć całkę ogólną równania
y
0
− 4y = −32x
2
CORJ jest: y = C · e
4x
. Ponieważ f (x) = 32x
2
, więc CSRN przewidujemy w postaci
y
1
= Ax
2
+ Bx + C.
Wstawiając y
1
i y
0
1
do równania niejednorodnego i przyrównując współczynniki otrzymu-
jemy: A = 8, B = 4, C = 1. Zatem CORN jest równa
y = Ce
4x
+ 8x
2
+ 4x + 1 , C ∈ R
2. Znaleźć całkę ogólną równania
y
0
+ 2y = 9xe
x
CORJ jest tu y = Ce
−2x
. CSRN przewidujemy w postaci y
1
= (Ax + B)e
x
.
Otrzymujemy A = 3, B = −1.
y = Ce
−2x
+ (3x − 1)e
x
, C ∈ R
przedstawia CORN.
1
3. Znaleźć całkę ogólną równania y
00
+ 3y
0
+ 2y = 5 cos x.
Równanie charakterystyczne r
2
+ 3r + 2 = 0 ma pierwiastki r
1
= −1, r
2
= −2. CORJ ma
postać y = C
1
e
−x
+ C
2
e
−2x
, C
1
, C
2
∈ R. CSRN przewidujemy w postaci: y = A cos x +
B sin x. Różniczkując dwa razy i wstawiając do równania otrzymujemy: A =
1
2
, B =
3
2
.
CORN jest określona wzorem
y = C
1
e
−x
+ C
2
e
−2x
+
1
2
cos x +
3
2
sin x , C
1
, C
2
∈ R .
4. Wyznaczyć CORN y
00
+ 3y
0
+ 2y = e
−x
.
Ponieważ α = −1 jest pierwiastkiem równania charakterystycznego, więc CSRN przewi-
dujemy w postaci: y = xAe
−x
. Po obliczeniach otrzymujemy: A = 1. CORN określa wzór
y = C
1
e
−x
+ C
2
e
−2x
+ xe
−x
, C
1
, C
2
∈ R .
5. Znaleźć całkę ogólną równania y
00
+ y = 4x cos x.
Równanie charakterystyczne r
2
+ 1 = 0 ma dwa pierwiastki: r
1
= j, r
2
= −j, a zatem
y = C
1
sin x + C
2
cos x jest CORJ. CSRN przewidujemy w postaci
y
1
= x (A
1
x + B
1
) sin x + x (A
2
x + B
2
) cos x
Po obliczeniu i wstawieniu y
00
1
, y
0
1
, y
1
do równania niejednorodnego otrzymujemy
2A
1
sin x + 2(2A
1
x + B
1
) cos x + 2A
2
cos x − 2(2A
2
x + B
2
) sin x ≡ 4x cos x
Ta równość jest spełniona dla każdego x, gdy A
1
= 1, A
2
= 0, B
1
= 0, B
2
= 1 Zatem:
y
1
= x
2
sin x + x cos x i CORN ma postać
y = C
1
sin x + C
2
cos x + x
2
sin x + x cos x , C
1
, C
2
∈ R .
6. Wyznaczyć CORN y
00
+ y
0
= 2e
x
+ x
2
.
Równanie charakterystyczne r
2
+ r = 0 ma pierwiastki: r
1
= 0, r
2
= −1. CORJ jest równa
y = C
1
·1+C
2
e
−x
, C
1
, C
2
∈ R. CSRN przewidujemy w postaci: y
1
= Ae
x
+x(Bx
2
+Cx+D).
Po obliczeniach otrzymujemy: A = 1, B =
1
3
, C = −1, D = 2. CORN dana jest wzorem
y = C
1
+ C
2
e
−x
+ e
x
+
1
3
x
3
− x
2
+ 2x , C
1
, C
2
∈ R
2
Metoda uzmienniania stałej dla n = 1
Metoda uzmienniania stałej polega na tym, że we wzorze na całkę ogólną równania jednorod-
nego, y(x) = C · exp(−
Z
p(x)dx) , C ∈ R zastępujemy stałą C - nieznaną funkcją C(x) ,
którą dobieramy w ten sposób, aby funkcje postaci C(x) · exp(−
Z
p(x)dx) spełniały równanie
niejednorodne. Zakładając, że taka funkcja C(x) istnieje, otrzymujemy wówczas
C(x) =
Z
f (x) · exp(
Z
p(x)dx)
dx + C
1
, gdzie C
1
∈ R
Wzór
y(x) = C
1
· exp(−
Z
p(x)dx) + exp(−
Z
p(x)dx) ·
Z
f (x) · exp(
Z
p(x)dx)
dx
przedstawia CORN y
0
+ p(x) · y = f (x), przy czym wszystkie całki występujące w tym wzorze
rozumiane są jako dowolne, lecz ustalone funkcje pierwotne.
Metoda uzmienniania stałych dla n 2
Metoda ta polega na zastąpieniu stałych C
1
, C
2
, . . . , C
n
we wzorze na CORJ funkcjami C
1
(x) ,
C
2
(x) , . . . , C
n
(x), których pochodne wyznaczamy z układu równań algebraicznych
C
0
1
(x)y
1
(x)
+
C
0
2
(x)y
2
(x)
+ . . . +
C
0
n
(x)y
n
(x)
= 0
C
0
1
(x)y
0
1
(x)
+
C
0
2
(x)y
0
2
(x)
+ . . . +
C
0
n
(x)y
0
n
(x)
= 0
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . .
. . . . . . . . .
. . .
C
0
1
(x)y
(n−1)
1
(x) + C
0
2
(x)y
(n−1)
2
(x)
+ . . . + C
0
n
(x)y
(n−1)
n
(x) = f (x)
gdzie funkcje y
1
, y
2
, . . . , y
n
stanowią układ podstawowy całek równania równania jednorodnego.
Dla n = 2 ten układ równań ma postać
(
C
0
1
(x)y
1
(x) + C
0
2
(x)y
2
(x) = 0
C
0
1
(x)y
0
1
(x) + C
0
2
(x)y
0
2
(x) = f (x)
skąd obliczamy
C
1
(x) =
Z
0
y
2
(x)
f (x) y
0
2
(x)
W (x)
dx + A , C
2
(x) =
Z
y
1
(x)
0
y
0
1
(x) f (x)
W (x)
dx + B , A, B ∈ R
gdzie W (x) oznacza wrońskian. Wzór
y = Ay
1
(x) + By
2
(x) + y
1
(x) ·
Z
0
y
2
(x)
f (x) y
0
2
(x)
W (x)
dx + y
2
(x) ·
Z
y
1
(x)
0
y
0
1
(x) f (x)
W (x)
dx
określa CORN.
Przykłady.
3
1. Znaleźć całkę ogólną równania
dy
dx
− ctg x · y = sin
3
x
Rozwiązanie. CORJ
y = C sin x , C ∈ R
Dla znalezienia CORN stosujemy metodę uzmiennienia stałej.
Przyjmujemy y = C(x) sin x. Wówczas y
0
= C
0
(x) sin x + C(x) cos x. Wstawiając y oraz y
0
do RN otrzymujemy
C
0
(x) = sin
2
x
, a następnie C(x) =
1
2
x −
1
4
sin 2x + C
1
Stąd CORN: y(x) = C
1
sin x +
1
2
x sin x −
1
2
sin
2
x cos x.
2. Znaleźć CORN: y
00
− 3y
0
+ 2y = sin (e
−x
).
Rozwiązanie. CORJ jest: y = C
1
e
x
+ C
2
e
2x
. CORN wyznaczamy metodą uzmienniania
stałych (metody przewidywań nie można tu zastosować!). Należy więc rozwiązać układ
równań
(
C
0
1
(x)e
x
+
C
0
2
(x)e
2x
= 0
C
0
1
(x)e
x
+ 2C
0
2
(x)e
2x
= sin (e
−x
)
z niewiadomymi funkcjami C
0
1
(x) i C
0
2
(x). Mamy
C
0
1
(x) =
0
e
2x
sin (e
−x
) 2e
2x
e
x
e
2x
e
x
2e
2x
= −e
−x
sin
e
−x
C
0
2
(x) =
e
x
0
e
x
sin (e
−x
)
e
x
e
2x
e
x
2e
2x
= e
−2x
sin
e
−x
,
skąd C
1
(x) = − cos (e
−x
) + A , C
2
(x) = e
−x
cos (e
−x
) − sin (e
−x
) + B, a zatem CORN jest
y = Ae
x
+ Be
2x
− e
2x
sin
e
−x
.
Dodatek
Wyznaczanie układu podstawowego całek dla równania liniowego o
stałych współczynnikach rzędu n 2
1.
Równanie (2) ma n różnych pierwiastków rzeczywistych r
1
, r
2
, . . . , r
n
. Wówczas funkcje
y
1
(x) = e
r
1
x
, y
2
(x) = e
r
2
x
, . . . , y
n
(x) = e
r
n
x
tworzą układ podstawowy całek RJ.
4
2.
Równanie (2) ma n różnych pierwiastków r
1
, r
2
, . . . , r
n
, wśród których znajdują się pier-
wiastki zespolone. Niech np. r
1
= α + jβ , r
2
= α − jβ oraz r
3
, . . . , r
n
∈ R. Wówczas funkcje
y
1
(x) = e
αx
cos βx , y
2
(x) = e
αx
sin βx , y
3
(x) = e
r
3
x
, . . . , y
n
(x) = e
r
n
x
tworzą układ podstawowy całek RJ.
3.
Równanie (2) ma n pierwiastków rzeczywistych r
1
, r
2
, . . . , r
n
, wśród których znajdują się
pierwiastki wielokrotne. Niech np. r
1
= r
2
= . . . = r
k
= r oraz pozostałe r
k+1
, . . . , r
n
są różne
między sobą i różne od r.
Wówczas funkcje e
rx
, xe
rx
, x
2
e
rx
, . . . , x
k−1
e
rx
są rozwiązaniami równania (1). Funkcje
e
rx
, xe
rx
, x
2
e
rx
, . . . , x
k−1
e
rx
, e
r
k+1
x
, . . . , e
r
n
x
tworzą układ podstawowy całek RJ.
4.
Równanie (2) ma n pierwiastków r
1
, r
2
, . . . , r
n
, wśród których są pierwiastki zespolone wie-
lokrotne. Niech np. r
1
= r
2
= . . . = r
k
= α + jβ oraz r
k+1
= r
k+2
= . . . = r
2k
= α − jβ
zaś pozostałe pierwiastki r
2k+1
, . . . , r
n
są rzeczywiste i różne między sobą. Wówczas funkcje
e
αx
cos βx , xe
αx
cos βx , . . . , x
k−1
e
αx
cos βx , e
αx
sin βx , xe
αx
sin βx , . . . , x
k−1
e
αx
sin βx są są roz-
wiązaniami równania (1). Funkcje
e
αx
cos βx , xe
αx
cos βx , . . . , x
k−1
e
αx
cos βx , e
αx
sin βx , xe
αx
sin βx ,
. . . , x
k−1
e
αx
sin βx, e
r
2k+1
x
, . . . , e
r
n
x
tworzą układ podstawowy całek RJ.
5