Krzywe zwierciadło satyry jako jedna z metod

Wypracowania

Ucz się z

Krzywe zwierciadło satyry jako jedna z metod
naprawy „świata zepsutego” w literaturze XVIII w.

Komentarz

W tym poleceniu słowa „satyra” nie należy traktować wyłącznie jako nazwy gatunku
literackiego. W szerszym znaczeniu oznacza ono wszelkie tendencje prześmiewcze i sa-
tyryczne. A że twórcy oświecenia nade wszystko pragnęli „bawiąc, uczyć”, temat należy
do takich, które trzeba koniecznie powtórzyć przed pracą klasową z tej epoki. Polecenie
pozornie łatwe – bez trudu można wyszukać dobre przykłady. Cała trudność w powiąza-
niu ich ze sobą, w ciekawym uporządkowaniu. Aby uatrakcyjnić pracę, możesz nadać jej
tytuł czy wprowadzić motto.

Jak zacząć?

Przykład

I śmiech niekiedy może być nauką,
Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa.

(Ignacy Krasicki Monachomachia)

Ważnym zadaniem literatury jest dążenie do naprawiania świata, walka z ludzkimi
wadami i błędami. Pisarze wybierają różne metody: pokazują godne naśladowania
wzorce osobowe, zawierają w swoich dziełach mądre pouczenia czy konkretne propo-
zycje zmian. Oświeceniowi twórcy uznali, że nauki będą dużo skuteczniejsze, jeśli połą-
czy się je z zabawą. Dlatego jako główną metodę naprawy „świata zepsutego” wybrali
krzywe zwierciadło satyry. Deformując obraz świata, wyolbrzymiając jego wady, wywo-
ływali śmiech i jednocześnie refleksję czytelnika.

Co w rozwinięciu?

W jaki sposób satyra może pomagać w naprawie „świata zepsutego”?

•

Satyra odsłania prawdę o świecie, uświadamia czytelnikom różnego rodzaju nie-
prawidłowości w bardzo wyrazisty sposób.

Drwina zawarta w Katechizmie o tajemnicach rządu polskiego… Jezierskiego wyolbrzy-
mia wady polskiego ustroju, podobnie jak Monachomachia w wyrazisty sposób pokazuje
zepsucie duchowieństwa. Pozbawienie ich złośliwości zmniejszyłoby siłę krytyki.

•

Przez ośmieszenie negatywnych postaw satyra podpowiada, jak powinno się postę-
pować.

Niekoniecznie musi temu towarzyszyć pozytywny wzorzec osobowy! Polscy pisarze włą-
czali się w naprawianie kraju, ośmieszając postawy szlachty sarmackiej i kosmopolitów.
Dobrymi przykładami są Powrót posła Niemcewicza i satyry Krasickiego (Pijaństwo,
Żona modna).

Jakie metody najczęściej stosują autorzy satyrycy, by pokazywać świat w krzy-

Jakie metody najczęściej stosują autorzy satyrycy, by pokazywać świat w krzy-
wym zwierciadle?

wym zwierciadle?

•

Przerysowanie postaci – wyolbrzymienie ich cech daje bohaterów karykaturalnych,
a przez to śmiesznych. Tak tworzy swoich bohaterów negatywnych Niemcewicz w Po-
wrocie posła. Inny dobry przykład: Monachomachia.

•

Zagęszczenie zaskakujących, niezwykłych sytuacji – stąd zabawność Kandyda czy
Podróży Guliwera. Obydwa te utwory jak w soczewce skupiają najpoważniejsze wady
realnego świata.

•

Złośliwość, ironia – często widoczna w komentarzach dotyczących przedstawianych
zjawisk. Świetny przykład inteligentnej drwiny to satyra Do króla – odwrócony pa-
negiryk, ośmieszający tak naprawdę szlachtę sarmacką.

Na czym polega
skuteczność tej metody
naprawy świata?

•

Satyra działa skuteczniej niż po-
ważna krytyka. Ludzie bardziej
boją się ośmieszenia, bo to od-
biera im poczucie ważności
i pewność siebie. Stąd np. gwał-
towne protesty duchowieństwa
po ukazaniu się Monachoma-
chii czy Sarmatów po premierze
Powrotu posła.

•

Satyra szybciej trafia do czytel-
nika, bo jest atrakcyjniejsza
i uczy niejako mimochodem.
Bezpośrednie moralizowanie
często spotyka się z niechęcią
odbiorcy, któremu nie zależy na
zmianie postawy.

Wypracowania

Ucz się z

Jak zakończyć?

Przykład

Pisarze oświecenia pragnęli bawić i uczyć jednocześnie, dlatego jako metodę walki
wybrali ośmieszanie, przedstawianie świata w krzywym zwierciadle. Mieli rację! Ich
utwory skutecznie walczyły z ludzkimi wadami w XVIII w. i równie skutecznie walczą
ze słabostkami ludzi współczesnych. Śmiech, satyra są ponadczasowe – stąd może cią-
gła popularność dzieł oświeceniowych twórców.