/HRQDUGD5RĪHN
Edukacja przyrodnicza
w przedszkolu
z elementami ekologii
SZCZECIN 2011
/HRQDUGD5RĪHN
Edukacja przyrodnicza
w przedszkolu
z elementami ekologii
SZCZECIN 2011
Autor
GU/HRQDUGD5RĪHN
Recenzent
prof. zw. dr hab. Krystyna Iwan
3URMHNWRNáDGNL
0LOHQD.R]áRZVND
Redakcja techniczna i korekta
Anna Worach, Justyna Jankowska
¤
:V]HONLH SUDZD ]DVWU]HĪRQH ĩDGQD F]ĊĞü SXEOLNDFML QLH PRĪH E\ü
UHSURGXNRZDQDDQLSU]HND]\ZDQDZĪDGQHMSRVWDFL± HOHNWURQLF]QHMGURJą
IRWRNRSLL QDJUDĔ DQL LQQHM EH] SLVHPQHJR ]H]ZROHQLD ZáDĞFLFLHOL SUDZ
autorskich. Szczecin 2010.
EGZEMPLARZ B
(=3à$71<
Publikacja jest finansowana z projektu
6]DQVD QD SU]\V]áRĞü 6WXGLD
Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
ZVSyáILQDQVRZDQHJR z Unii
Europejskiej
]H ĞURGNyZ (XURSHMVNLHJR )XQGXV]X 6SRáHF]QHJR Z ramach
3URJUDPX2SHUDF\MQHJR.DSLWDá/XG]NL 2007-20133RGG]LDáDQLH
ISBN 978-83-61082-56-9
1DNáDG 100 egz.
Wydawca
6]F]HFLĔVND6]NRáD:\ĪV]D&ROOHJLXP%DOWLFXP
ul. Mieszka I 61C
71-011 Szczecin
Druk
volumina.pl Daniel Krzanowski
ul. Ks. Witolda 7-9
71-063 Szczecin
63,675(ĝ&,
6à2:2:67ĉ31( ................................................................. 5
52='=,$à32'67$:2:(7(50,1<('8.$&-,
PRZYRODNICZEJ I EKOLOGICZNEJ ......... 9
1.1. 3RMĊFLHHGXNDFML........................................................... 10
1.2. 3U]\URGDMDNRĞURGRZLVNRHGXNDF\MQH ........................ 12
1.3. Ekologia i edukacja ekologiczna ................................. 18
1.4. :LHG]DĞZLDGRPRĞüZ\REUDĨQLDNXOWXUDHNRORJLF]QD .
........................................................................ 24
1.5. 6NDĪHQLHLRFKURQDĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR ......... 28
52='=,$à&(/(75(ĝ&,0(72'<=$6$'<
I FORMY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
I PRZYRODNICZEJ W PRZEDSZKOLU.... 33
2.1. Cele edukacji ekologicznej w przedszkolu ................. 34
2.2. Cele edukacji przyrodniczej w przedszkolu ................ 42
2.3. 7UHĞFLSU]\URGQLF]R± ekologiczne w przedszkolu ..... 48
2.4. 0HWRG\DNW\ZL]XMąFHZHGXNDFMLSU]\URGQLF]R±
ekologicznej w przedszkolu ........................................ 58
2.5. Zasady edukacji przyrodniczo - ekologicznej ............. 66
2.6. Formy edukacji przyrodniczo ± ekologicznej
w przedszkolu .............................................................. 71
2.7. Pomoce dydaktyczne w edukacji przyrodniczo ±
ekologicznej ................................................................ 90
BIBLIOGRAFIA ..................................................................... 97
5
S
à2:2:67ĉ31(
Ä3R]ZyOP\ G]LHFLRP GRĞZLDGF]Dü SR RPDFNX Z\GáXĪDü
swoje korzenie, eksperymen
WRZDü L GUąĪ\ü GRZLDG\ZDü VLĊ
i
SRUyZQ\ZDü>«@SR]ZyOP\ Z\UXV]\üZSRGUyĪHRGNU\ZF]H
± czasem trudne ± DOH SR]ZDODMąFH ]QDOHĨü WDNL SRNDUP MDNL
EĊG]LHGODQLFKSRĪ\WHF]Q\´ &HOHVW\Q)UHLQHW
1
.
2GZLHOXODWREVHUZXMHVLĊ± nie tylko w naszym kraju, ale
i
QD ĞZLHFLH ± GHJUDGDFMĊ ĞURGRZLVND QDWXUDOQHJR Z NWyU\P
Ī\MH F]áRZLHN 'HZDVWDFMD SU]\URG\ RVLąJQĊáD REHFQLH
DODUPXMąFH UR]PLDU\ FR SU]\F]\QLáR VLĊ GR SRGMĊFLD szeroko
]DNURMRQ\FK G]LDáDĔ Z FHOX ]DWU]\PDQLD WHJR SURFHVX
1LV]F]HQLH SRZLHWU]D ZRG\ JOHE\ ODVyZ ]DJUDĪD FDáHM
OXG]NRĞFL QLH W\ONR REHFQLH DOH L Z SU]\V]áRĞFL 3RWU]HED
oc
KURQ\ ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR MHVW Z\QLNLHP XĞZLDGR-
mienia szerokiej rzeszy l
XG]L R ]DJURĪHQLDFK MDNLH QLHVLH
F\ZLOL]DFMD RUD] UyĪQH IRUP\ MHM G]LDáDOQRĞFL :REHF
SRZ\ĪV]HJR, RFKURQDSU]\URG\VWDáDVLĊRELHNWHPRGG]LDá\ZDĔ
SU]HGVWDZLFLHOL ZLHOX G\VF\SOLQ QDXNRZ\FK :DĪQą UROĊ
RGJU\ZD ]DSRF]ąWNRZDQD Z SU]HGV]NROX HGXNDFMD SU]\URG-
niczo
± HNRORJLF]QD 7R ZáDĞQLH QD W\P HWDSLH SRSU]H]
b
XG]HQLH ĞZLDGRPRĞFL NV]WDáWRZDQH MHVW X G]LHFND SRF]XFLH
RGSRZLHG]LDOQRĞFL]DVWDQĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR
:SU]HGV]NROXPRĪQD]QDOHĨüZLHOHRND]MLGRUR]EXG]DQLD
ZUDĪOLZRĞFL SU]\URGQLF]HM L HNRORgicznej. Edukacja ta opiera
1
I. Konopnicka,
(GXNDFMDĞURGRZLVNRZDG]LHFLZZLHNXSU]edszkolnym
w opinii nauczycieli, [w:] E. Smak (red.), Nauczyciel w edukacji
przedszkolnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2006,
s. 127.
6
VLĊ QD ]D]QDMDPLDQLX G]LHFL ]H ĞZLDWHP URĞOLQ L ]ZLHU]ąW
a
WDNĪH ] SU]\URGą QLHRĪ\ZLRQą ']LHFNR XF]\ VLĊ GRVWU]HJDü
i
SU]HĪ\ZDü SLĊNQR NUDMREUD]X SU]\URGQLF]HJR, D WDNĪH
REFRZDü ] SU]\URGą .V]WDáWXMH VLĊ X niego szacunek
i wr
DĪOLZRĞü GR SU]\URG\ XF]\ VLĊ UDFMRQDOQHJR NRU]\VWDQLD
z
MHM ]DVREyZ oraz GąĪHQLD GR NRQWDNWX ] F]\VW\P
ĞURGRZLVNLHP
1LQLHMV]\VNU\SWVNLHURZDQ\MHVWGRVWXGHQWyZNLHUXQNyZ
SHGDJRJLF]Q\FK NWyU]\ SU]\JRWRZXMą VLĊ GR SUDF\ ] PDá\PL
G]LHüPL =DZLHUD RQ ]DJadnienia teoretyczne, GRW\F]ąFH
HGXNDFML ĞURGRZLVNRZHM L HNRORJLF]QHM Z SU]HGV]NROX RUD]
SURSR]\FMHPHWRG\F]Q\FKUR]ZLą]DĔ
5HIRUPDRĞZLDW\] roku QLHW\ONRZSURZDG]LáDZLHOH
]PLDQZRUJDQL]DFMLV]NROQLFWZDZ3ROVFHDOHWDNĪH]PLHQLáD
SRGHMĞFLH GR HGukacji, w tym do edukacji przyrodniczej.
3RGNUHĞOLáDZV]F]HJyOQRĞFLLQWHJUDOQRĞüZ\FKRZDQLD]ZLHG]ą
LUR]ZLMDQLHPXPLHMĊWQRĞFLG]LHFLNWyU\FKQLHZROQRRGVLHELH
RGG]LHODü JG\Ī ZLHG]D RSDUWD MHVW QD GRĞZLDGF]HQLX,
a
GRĞZLDGF]HQLHVSU]\MDUR]ZRMRZLXPLHMĊWQRĞFL:V]\VWNLHWH
G]LDáDQLD PXV]ą E\ü ZSLVDQH Z V\VWHP ZDUWRĞFL MDNL
Z\]QDZDQ\MHVWSU]H]GDQHĞURGRZLVNR
']LHFNR SU]HGV]NROQH ÄP\ĞOL´ Z V]F]HJyOQRĞFL RF]DPL
XV]DPL UĊNRPD VHUFHP L ]GRE\ZD SRGVWDZRZH ZLDGRPRĞFL
o
RWDF]DMąFHM MH U]HF]\ZLVWRĞFL REVHUZXMąF RWRF]HQLH SRGF]DV
VZRLFK G]LDáDĔ =GHF\GRZDQD ZLĊNV]RĞü ZLHG]\ QDE\ZD
w
WRNX G]LDáDĔ VSRQWDQLF]Q\FK QLHFHORZ\FK Z SURFHVLH
QLH]DPLHU]RQHJR RNROLF]QRĞFLRZHJR XF]HQLD VLĊ : ZLHNX
SU]HGV]NROQ\P REVHUZXMH VLĊ UyZQLHĪ XF]HQLH FHORZH
7
zamierzone, dz
LĊNL NWyUHPX G]LHFNR SU]\VZDMD RNUHĞORQ\
V\VWHP ZLDGRPRĞFL RG]ZLHUFLHGODMąF\FK ZDĪQH ]ZLą]NL
i
]DOHĪQRĞFLMDNLHMĞG]LHG]LQ\U]HF]\ZLVWRĞFL
=JRGQLH ] SRZ\ĪV]\P, ]DLQWHUHVRZDĔ HNRORJLF]QR ±
SU]\URGQLF]\FKQLHPRĪQDSR]RVWDZLüZ\áąF]QLHSU]\SDGNRZL
Potrzebny jest zamierzony i systematyczny proces kierowany
przez nauczyc
LHOD SRQLHZDĪ G]LHFL UR]ZLMDMą VLĊ Z\áąF]QLH
w wyniku bardzo dobrze
SU]HP\ĞODQHM SUDF\ Z\FKRZDZF]HM
i w
Z\QLNX ĞZLDGRP\FK G]LDáDĔ QDXF]\FLHOD SU]HGV]NROD,
skierowanych na pobudzanie dziecka
GRG]LDáDQLDDWDNĪHQD
NRQWUROĊ DNW\ZQRĞFLG]LHFL
2
.
GU/HRQDUGD5RĪHN
2
A. Budniak,
(GXNDFMD VSRáHF]QR ± przyrodnicza dzieci w wieku
SU]HGV]NROQ\PLPáRGV]\PZLHNXV]NROQ\P,PSXOV.UDNyZ V
9
52='=,$à.
PODSTAWOWE TERMINY EDUKACJI
PRZYRODNICZEJ I EKOLOGICZNEJ
ĝURGRZLVNRMDNRSRMĊFLHSUDZQH, MHVWRJyáHPHOHPHQWyZ
przyrodniczych (
SRZLHU]FKQLD =LHPL ZUD] ] JOHEą NRSDOLny,
ZRG\ SRZLHWU]H ĞZLDW URĞOLQQ\ L ]ZLHU]ĊF\ NUDMREUD]),
]QDMGXMąF\FK VLĊ ]DUyZQR Z VWDQLH QDWXUDOQ\P, jak
i
SU]HNV]WDáFRQ\FK ZZ\QLNXG]LDáDOQRĞFLF]áRZLHND
3
.
']LHFNR MHVW F]ĊĞFLą SU]\URG\ %H] ĞURGRZLVND SU]\URG-
QLF]HJR F]áRZLHN QLH MHVW Z VWDQLH SU]HĪ\ü JG\Ī ZLĊNV]RĞü
swoich potrzeb zaspo
NDMDZNRQWHNĞFLH]QLą1LHPRĪHP\QLH
RGG\FKDü SRZLHWU]HP DOER ]DVWąSLü ZRG\ QDZHW QDMOHSV]\P
VSHF\ILNLHP,QJHUHQFMDZQDWXUDOQHSURFHV\FRUD]F]ĊĞFLHMWDN
EDUG]R ]DNáyFD UyZQRZDJĊ HNRV\VWHPX ĪH ]DJURĪRQH Vą QLe
W\ONR]ZLHU]ĊWDF]\URĞOLQ\, DOHUyZQLHĪVDPF]áRZLHN=DWHP
edukacja ekologiczna, a w
V]F]HJyOQRĞFL HGXNDFMD G]LHFL
i
PáRG]LHĪ\ MHVWSRWU]HEąFKZLOL7RZáDĞQLHoni, za kilka czy
kilkana
ĞFLH ODW EĊGą SRGHMPRZDü GHF\]MH NWyUH ]DZDĪą QD
ĞURGRZLVNX SU]\rodniczym. I sWDQą VLĊ UyZQLHĪ, w procesie
socjalizacji,
Z]RUHPGODZáDVQ\FKG]LHFL
4
.
3
- 6WU]DáNR 7. Mossor ± Pietraszewska (red.), Kompendium wiedzy
o ekologii. PWN, Warszawa 2003, s. 264.
4
R. Kulik,
-DN NV]WDáWRZDü SRVWDZ\ SURHNRORJLF]QH 7UHQLQJ JUXSRZ\
w edukacji proekologicznej
:\GDZQLFWZR1DXNRZHÄĝOąVN´ Katowice
2001, s. 9-11.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
10
1.1. 3RMĊFLH edukacji
Przyroda jest dla dziecka w wieku przedszkolnym
QDMáDWZLHM GRVWĊSQ\P L QLHZ\F]HUSDOQ\P ĨUyGáHP SU]HĪ\ü
ZLHG]\ L EH]SRĞUHGQLFK GRĞZLDGF]HĔ :V]HONLH ]MDwiska
i procesy w przyrodzie
PRJąE\üQLH]DVWąSLRQ\PERGĨFHPGR
wszechstronnego rozwoju dziecka. Naturalne predyspozycje
PDá\FK G]LHFL LFK FLHNDZRĞü ĞZLDWD, odwaga poznawania
wszystkiego co je otacza,
VSU]\MDMą UyZQLHĪ SR]QDZDQLX
przyrody,
QLH W\ONR RĪ\ZLRQHM DOH L QLHRĪ\ZLRQHM :HGáXJ
Einsteina, int
XLFMDRGJU\ZDSRGVWDZRZąIXQNFMĊ we wczesnym
HWDSLHIRUPXáRZDQLDQDXNRZ\FKSUDZLWHRULL
5
.
$E\RNUHĞOLü]QDF]HQLHWHUPLQyZ: edukacja przyrodnicza,
edukacja ekologiczna,
QDOHĪ\ QD ZVWĊSLH ]GHILQLRZDü F]\P
w og
yOHMHVWHGXNDFMD
&]áRZLHNZWUDNFLHVZRMHJRUR]ZRMXSU]HMDZLDRNUHĞORQą
DNW\ZQRĞüDWDNĪHSRGOHJDFHORZ\PLQLHFHORZ\PZSá\ZRP
ĞURGRZLVND, Z NWyU\P Ī\MH -HGQą ] SRGVWDZRZ\FK IRUP
G]LDáDOQRĞFL F]áRZLHND MHVW HGXNDFMD NWyUHM HIHNWHP MHVW
RNUHĞORQ\SR]Lom i chDUDNWHUZLHG]\MDNą]GREĊG]LH
Edukacja (
áDFHGXFDWLR ± wychowanie; educo ± wprowa-
G]Lü Z\FLąJDü SRSURZDG]Lü Z\FKRZDü MHVW SURFHVHP SHU-
manentnego uczenia
VLĊ F]áRZLHND SU]H] FDáH Ī\FLH
6
.
3RMĊFLH
µHGXNDFML¶ REHMPXMH ]HVSyá ZLHORZ\PLDURZ\FK G]LDáDĔ RUD]
SURFHVyZ VáXĪąF\FKZ\FKRZDQLXLNV]WDáFHQLXRVyEF]\JUXS
5
%*.XĨQLHcow, Albert Einstein , PWN Warszawa 1966
6
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku,
WRP , :\GDZQLFWZR ĩ$.
Warszawa 2003, s. 905.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
11
VSRáHF]Q\FK 6SHáQLD RQD GZLH SRGVWDZRZH IXQNFMH -HGQą
z nich jest
XVSRáHF]QLDQLHMHGQRVWNLZGUDĪDQLHMHMGRF]\QLHQLD
]GROQą GRNRQWURORZDQLDHPRFMRQDOQRĞFLZ VSRVyEVSRáHF]QLH
uznawa
Q\ GR VWDZDQLD VLĊ F]áRQNLHP JUXS\ VSRáHF]QHM GR
UR]ZLą]\ZDQLD NRQIOLNWyZ 'UXJD funkcja, Z\]ZDODMąFD,
polega na uwalniani
X RVyE RG GRPLQDFML VSRáHF]QHM
i
ĞURGRZLVNRZHM GR UR]SR]QDZDQLD QLHSUDZRPRFQ\FK
URV]F]HĔ Z ĞURGRZLVNX Ī\FLD F]áRZLHND E\ XPRĪOLZLü im
UR]ZLMDQLHZáDVQHJR sprawstwa RUD]VNLHURZDQLHVLĊNXQRZHM
MDNRĞFLĪ\FLDLLVWQLHQLDOXG]NLHJR(GXNDFMD]MHGQHMVWURQ\MHVW
F]\QQLNLHP WRĪVDPRĞFL MHGQRVWNL ] GUXJLHM ]DĞ warunkiem
WZyUF]HJR UR]ZRMX
7
. Edukacja w
XMĊFLX RJyOQ\P MHVW
G]LDáDQLHP UHDOL]RZDQ\P SU]H] V]HUV]H VSRáHF]HĔVWZR GOD
realizacji potrzeb indywidualnych i
VSRáHF]Q\FK NWyUH Vą
ukierunkowane na budowanie mocnych podst
DZ GOD Ī\FLD
Ponadto skierowana jest na harmonijny i
SUDZG]LZ\ UR]ZyM
F]áRZLHND w celu likwidowania biedy, wykluczeniD VSRáHF]-
nego czy ucisku.
Edukacja przedszkolna (ang. pre-school education) jest
UR]XPLDQD MDNR ÄSR]LRP LQLFMDF\MQ\ QDXF]DQLD L Z\FKRZDQLD
zorganizowanego i zaprojektowanego dla wprowadzenia
PDá\FK G]LHFL GR ĞURGRZLVND V]NROQHJR PDMąF\ VáXĪ\ü
budowie po
PRVWX PLĊG]\ GRPHP, a DWPRVIHUą LQVW\Wucji
V]NROQHM-HVWQLHZLG]LDOQą NODPUąEXGXMąFą SRPRVWSRPLĊG]\
SU]HV]áRĞFLą, DSU]\V]áRĞFLą(GXNDFMDSU]HGV]NROQDUHDOL]XMHWH
VDPH ]DGDQLD FR SR]RVWDáH V]F]HEOH HGXNDFML W\OH ĪH QD
7
(QF\NORSHGLD«, op. cit., s. 905-906.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
12
QLĪV]\PSR]LRPLHNWyU\MHst zro]XPLDá\GODPDá\FKG]LHFL
8
.
: QLQLHMV]\FK UR]ZDĪDQLDFK SU]\MĊáDP ĪH HGXNDFMD WR
ÄRJyá ZSá\ZyZ QD MHGQRVWNL L JUXS\ OXG]NLH VSU]\MDMąFH
WDNLHPX LFK UR]ZRMRZL L Z\NRU]\VWDQLX SRĪąGDQ\FK
PRĪOLZRĞFL DE\ Z PDNV\PDOQ\P VWRSQLX VWDá\ VLĊ
ĞZLDGRP\PL L WZyUF]\PL F]áRQNDPL ZVSyOQRW\ VSRáHF]QHM
QDURGRZHM NXOWXURZHM RUD] DE\ VWDá\ VLĊ ]GROQH GR DNW\ZQHM
VDPRUHDOL]DFMLZáDVQHMWRĪVDPRĞFLGRUR]ZLMDQLDZáDVQHJRMa,
SRSU]H] SRGHMPRZDQLH G]LDáDĔ ponadosobistych, poprzez
XWU]\P\ZDQLH FLąJáRĞFL ZáDVQHJR MD Z WRNX VSHáQLDQLD ]DGDĔ
dalekich.
(GXNDFMD WR SURZDG]HQLH GUXJLHJR F]áRZLHND LMHJR
ZáDVQD DNW\ZQRĞü Z RVLąJDQLX SHáQ\FK L VZRLVW\FK GODĔ
PRĪOLZRĞFL
9
.
(GXNDFMD PRĪH E\ü ĞZLDGRPD L FHORZD DOH
UyZQLHĪ QLHLQWHQFMRQDOQD PRĪH RGE\ZDü VLĊ ] LQWHUZHQFMą
innych ludzi i
UyĪQych instytucji, jak i w wyniku autoedukacji.
1.2. 3U]\URGDMDNRĞURGRZLVNRHGXNDF\MQH
0yZLąF ]D ' *HOOQHURZą L 0 0DFKLHZLF] ± Adamus,
SU]\URGDÄWRGU]HZDLNZLDW\LOLĞFLHLZRGD0RW\OQDGáąNą
ELDáDVWRNURWND3U]\URGDMHVWZRNyáZV]ĊG]LHMąVSRWNDV]«
3WDNUR]ĞSLHZDQ\JUDMąFHĞZLHUV]F]H«3RZLHG]FLHSURV]ĊFR
MHV]F]H"&RMHV]F]H"´
10
.
8
(QF\NORSHGLD«, op. cit., s. 952.
9
: 2NRĔ 6áRZQLN SHGDJRJLF]Q\, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1981, s. 66.
10
(-)UąWF]DNRZLH.ąFLNSU]\URG\ZZ\FKRZDQLXSU]HGV]NROQ\P, WSiP
Warszawa 1991, s. 15.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
13
&KFąF HGXNRZDü G]LHFL SU]H] SU]\URGĊ QLH PRĪQD
RJUDQLF]\ü VLĊ W\ONR L Z\áąF]QLH GR SU]\URG\ RĪ\ZLRQHM
'ODWHJR WH] QLH]EĊGQ\P MHVW Z\MDĞQLHQLH SRMĊü ZFKRG]ąF\FK
w zakres edukacji przyrodniczej.
&]áRZLHN Ī\MH Z ĞURGRZLVNX 2EHMPXMH RQR VZRLP
]DVLĊJLHP ZV]\VWNLH U]HF]\ L ]MDZLVND NWyUH Z\VWĊSXMą ZH
ZV]HFKĞZLHFLH L ]QDMGXMąFH VLĊ ZRNyá NDĪGHJR RUJDQL]PX
W
]ZLą]NX ] W\P ĞURGRZLVNR F]áRZLHND ÄMHVW XNáDGHP
HOHPHQWyZ SU]\URGniczych i wytworzonych przez niego
VWRVXQNyZ VSRáHF]Q\FK L NXOWXURZ\FK 3U]\ F]\P WH RVWDWQLH
ob
HMPXMąWHFKQLNĊQDXNĊLV]WXNĊ´
11
.
3U]\URGD MDNR ĞURGRZLVNR HGXNDF\MQH PD RJURPQH
]QDF]HQLH Z Ī\FLX G]LHFND -HVW RQD ZLHORNLHUXQNRZ\P
a zarazem bardzo silnym
HOHPHQWHP RVRERWZyUF]\P Z onto-
JHQH]LHD]ZáDV]F]DZMHMSRF]ąWNRZ\FKID]DFK
12
.
&]\P MHVW SU]\URGD" 3U]\URGD MHVW WR ĞZLDW RUJDQL]PyZ
ZUD] ] LFK ĞURGRZLVNLHP Ī\FLD : VNáDG SU]\URG\ ZFKRG]ą
RELHNW\ SURFHV\ L UyĪQRURGQH ]MDZLVND SU]\URGQLF]H NWyUH
F]áRZLHN EDGD RSLVXMH ]PLHQLD SRSU]H] XĪ\WNRwanie.
6NáDGQLNDPL SU]\URG\ Vą DWPRVIHUD JOHED ZRGD URĞOLQy,
]ZLHU]ĊWDMH]LRUDU]HNLPRU]DODV\MDNUyZQLHĪ]DFKRG]ąFH
w nich zjawiska i procesy
13
.
11
(-)UąWF]DNRZLH.ąFLN«, s. 12.
12
- )UąWF]DN ĝZLDGRPRĞü HNRORJLF]QD G]LHFL PáRG]LHĪ\ L GRURVá\FK
w aspekcie edukacji szkolnej i nieszkolnej, Wydawnictwo Uczelniane
WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1995, s. 13.
13
Uniwersalna encyklopedia szkolna PWN, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2004, s.383.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
14
Ä3U]\URGD VNáDGD VLĊ ] RUJDQL]PyZ ELRVIHU\ SRZLHWU]D
(atmosfery), wody (hydrosfery) i ziemi (litosfery)
´
14
.
=SRMĊFLHPSU]\URGDZLąĪHVLĊĞFLĞOHSRMĊFLHĞURGRZLVNR
Czym ono jest?
%U]H]LĔVNL GHILQLXMH ĞURGRZLVNR F]áRZLHND
MDNRÄRJyáHOHPHQWyZQDWXUDOQ\FKZPQLHMV]\POXEZLĊNV]\P
stopniu przetworzonych przez cz
áRZLHND VNáDGDMąF\FK VLĊ
w danym miejscu i czasie na biol
RJLF]QH ZDUXQNL Ī\FLD
ludzkiego
´
15
.
1DWRPLDVW HOHPHQW\ ĞURGRZLVND G]LHOą VLĊ QD
naturalne czyl
L SU]\URGQLF]H RUD] VSRáHF]QH Naturalnym
ĞURGRZLVNLHP F]áRZLHND MHVW RJyá HOHPHQWyZ NWyUH SRZVWDá\
samo
G]LHOQLHZQDWXU]HDOHWDNĪHZPQLHMV]\PF]\ZLĊNV]\P
VWRSQLX SU]HNV]WDáFRQH ]RVWDá\ SU]H] JRVSRGDUF]ą G]LDáDOQRĞü
ludzi
1DOHĪąGRQLFKIORUDIDXQD]DVRE\ZRGQHL mineralne,
VNáDGQLNL SRZLHWU]D F]\QQLNL NOLPDW\F]QH L meteorologiczne,
XNV]WDáWRZDQLH WHrenu, D WDNĪH GĨZLĊNL 'R HOHPHQWyZ
ĞURGRZLVND VSRáHF]QHJR ]DOLF]D VLĊ WH HOHPHQW\ ĞURGRZLVND
QDWXUDOQHJRNWyUH]RVWDá\SU]HNV]WDáFRQHSU]H]F]áRZLHNDQS
U]HĨE\ GUHZQLDQH FHORZR XNV]WDáWRZDQD konfiguracja terenu,
S\á\G\P\
16
.
ĝURGRZLVNRSU]\URGQLF]HVNáDGDVLĊ]SU]\URG\RĪ\ZLRQHM,
i
SU]\URG\QLHRĪ\ZLRQHM:VNáDGSU]\URG\RĪ\ZLRQHMZFKRG]ą
GUREQRXVWURMH ]ZLHU]ĊWD URĞOLQ\, DWDNĪHF]áRZLHN3U]\URGD
QLHRĪ\ZLRQD WR ZLHU]FKQLD ZDUVWZD VNRUXS\ ]LHPVNLHM
]ELRUQLNL ZRGQH GROQD F]ĊĞü DWPRVIHU\, a WDNĪH techniczne
14
(-)UąWF]DNRZLH .ąFLN«, op. cit., s. 12.
15
-)UąWF]DNĝZLDGRPRĞüHNRORJLF]QD«, op. cit., s. 13.
16
( - )UąWF]DNRZLH 2FKURQD L NV]WDáWRZDQLH ĞURGRZLVND Z HGXNDFML
dzieci przedszkolnych. Warszawa 1987, s. 7.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
15
Z\WZRU\F]áRZLHND3U]\URGDRĪ\ZLRQDIXQNFMRQXMHZ]ZLą]-
NX]SU]\URGąQLHRĪ\ZLRQą
17
.
ĝURGRZLVNRSU]\URGQLF]H]DWHP]áRĪRQHMHVW]GXĪHMOLF]E\
RELHNWyZ L ]MDZLVN NWyUH ]QDF]QLH UyĪQLą VLĊ RG VLHELH
swoistymi cechami i wzajemnymi relacjami. Dl
DWHJR WHĪ jest
ERJDW\P ĨUyGáHP ERGĨFyZ RGG]LDáXMąF\FK QD ZV]\VWNLH
]P\Vá\F]áRZLHNDD]ZáDV]F]DQDVáXFKZ]URNLSRZRQLHQLH
:REHF SRZ\ĪV]HJR, ĞURGRZLVNR SU]\URGQLF]H MHVW ĞURGNLHP
HGXNDFML Z NDĪGHM ID]LH UR]ZRMX F]áRZLHND ± s]F]HJyOQLH
w
QDMZF]HĞQLHMV]\P RNUHVLH Ī\FLD G]LHFND &]áRZLHN WZRU]ąF
i
SRVáXJXMąFVLĊPRZąF]HUSLHPDWHULDáGRQRZ\FKUR]P\ĞODĔ,
bada otacza
MąF\ JR ĞZLDW SU]\URGQLF]\. ĝURGRZLVNR FHORZR
SU]\JRWRZDQH SU]H] F]áRZLHND PRĪH VWDQRZLü cenne miejsce
GR HGXNDFML NWyUD GDMH PRĪOLZRĞü GRĞZLDdczania, obserwacji
RUD]]DMĊüSUDNW\F]Q\FK2ELHNW\SU]\URGQLF]HPRJąVWDQRZLü
tu miejsca organizowania zabaw i gier. Przyroda jest miejscem
SR]QDZDQLD L ĞURGNLHP NV]WDáFąF\P VSRVWU]HJDQLH XZDJĊ
P\ĞOHQLHV]DFXQek dla SLĊNQDZUDĪOLZRĞüHVWHW\F]Qą, a taNĪH
miejscem eksperymentowania oraz ochr
RQ\LSU]HNV]WDáFDQLD
ĝURGRZLVNRSU]\URGQLF]HZREHFQ\FKF]DVDFK]PLHQLDVLĊ
]QDF]QLHV]\EFLHMMHGQRF]HĞQLHZ\ZLHUDMąF]QDF]ąF\ZSá\ZQD
F]áRZLHND 1LH MHVW RQR MHG\QLH F]\QQLNLHP UR]ZRMX IL]\F]-
nego, biologiczne
JR VSRáHF]QHJR F]\ HNRQRPLF]QHJR DOH
WDNĪH elementem UR]ZRMX RVRELVWHJR F]áRZLHND MDN UyZQLHĪ
ĨUyGáHP]DVSRNRMHQLDMHJRSUDJQLHĔPLáRĞFLLRSLHNXĔF]RĞFL
-HGQ\P]LVWRWQ\FKSUREOHPyZZHZVSyáF]HVQ\PĞZLHFLH
17
(-)UąWF]DNRZLH2FKURQD«, s. 12-13.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
16
MHVW RFKURQD QDWXUDOQHJR ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR &]áR-
ZLHN NWyU\ SRF]ąWNRZR ZVSyáĪ\á ] SU]\URGą w symbiozie,
ZUD] ] UR]ZRMHP F\ZLOL]DFML ]DF]ąá Mą SU]HNV]WDáFDü ZHGáXJ
ZáDVQHJRX]QDQLD-HGQDNWRSU]HNV]WDáFDQLHGRSURZDG]LáRGR
GHZDVWDFML QDWXUDOQHJR ĞURGRZLVND E\WRZDQLD 'ODWHJR WHĪ
niezmiernie
ZDĪQD VWDáD VLĊ RFKURQD SU]\URG\ L SU]\ZUyFHQLH
UyZQRZDJLHNRORJLF]QHM
8PLHMĊWQRĞü ZVSyáĪ\FLD F]áRZLHND ] SU]\URGą QDOHĪ\
]DV]F]HSLDü G]LHFLRP RG QDMZF]HĞQLHMV]\FK ODW AE\ Mą
V]DQRZDá\, PXV]ą Mą ZF]HĞQLHM SR]QDü 3URFHV SR]QDZDQLD
przyrody przez dzieci oraz jej ochrony nie jest procesem
MHGQRUD]RZ\P DOH Z\PDJD GXĪHM ĞZLDGRPRĞFL QDXF]\FLHOL
w
W\P ]DNUHVLH &]áRZLHN, ZJ -DQD 3DZáD ,, SRZLQLHQ E\ü
RSLHNXQHP L VWUyĪHP SU]\URG\ D QLH EH]Z]JOĊGQ\P MHM
eksploatatorem
18
.
ĝZLDW SU]\URG\ MHVW dla dzieci w wieku przedszkolnym
QLH]PLHUQLH LQWHUHVXMąF\P RELHNWHP 6]XPDQ WZLHUG]Lá ĪH
ÄZLDGRPRĞFL ] SU]\URG\ QDMEDUG]LHM RGSRZLDGDMą VSRVRERP
P\ĞOHQLD G]LHFND´ GODWHJR WHĪ REVHUZDFMD MHVW QLHRG]RZQą
IRUPą REFRZDQLD ] SU]\URGą D FLąJá\ ] QLą NRQWakt ±
QDWXUDOQ\PGąĪHQLHm dziecka do rozwoju
19
.
ĝURGRZLVNR SU]\URGQLF]H VNáDGD VLĊ ] ZLHOX RELHNWyZ
i
]MDZLVN NWyUH ]QDF]QLH UyĪQLą VLĊ RG VLHELH VZRLVW\PL
cechami i relacjami. Jest ono
ERJDW\PĨUyGáHPERGĨFyZNWyUH
18
J. Grzesica,
2FKURQD QDWXUDOQHJR ĞURGRZLVND F]áRZLHND ± problem
teologiczno
± moralny, .VLĊJDUQLD ĝZ-DFND.DWRZLFH V
19
06WXG]LĔVND Dzieci przedszNROQHSR]QDMąSU]\URGĊRĪ\ZLRQą, WSiP,
Warszawa 1989, s. 18.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
17
RGG]LDá\ZXMą QD UyĪQH ]P\Vá\ G]LHFND ]ZáDV]F]D QD VáXFK
wzrok i powonienie.
-HĞOLQLHXGDQDPVLĊZ\URELüZG]LHFNX
szacunku dla
SU]\URG\ WR W\ONR GR F]DVX EĊG]LH ERODá MH ÄSRW
Z\UREQLND L JáyG UyZLHĞQLN QLHGROD GUĊF]RQHJR NRQLD czy
]DU]\QDQHMNXU\´1LHEĊG]LHPXEOLVNL pies i ptak, nie UyZQ\
motyl i kwiat, w kamyku i muszelce nie odnajdzie brata
20
.
Jednak celowo zorganizowane lub przygotowane przez
F]áRZLHND ĞURGRZLVNR SU]\URGQLF]H PRĪH VWDQRZLü PLHMVFH
edukacji,
EĊGąFH obieNWHPREVHUZDFMLGRĞZLDGF]HĔRUD] ]DMĊü
praktycznych.
W edukacji, pop
U]H] SU]\URGĊ L ZLHG]Ċ o przyrodzie
PRĪQD NV]WDáWRZDü Z F]áRZLHNX ZLHOH SRVWDZ ZUDĪOLZRĞü
V]DFXQHNUDFMRQDOQHLRV]F]ĊGQHNRU]\VWDQLH]]DVREyZnatury
RUD] GąĪHQLH GR NRQWDNWyZ z otoczeniem ĝURGRZLVNR
SU]\URGQLF]H MHVW EDUG]R ]áRĪRQH, zatem ma wielorakie
]QDF]HQLH GOD F]áRwieka. MRĪQD Z\UyĪQLü ]QDF]HQLH Z\FKR-
wawcze, estetyczne, etyczne, zdrowotne, rekreacyjne czy
gospodarcze. W
]DOHĪQRĞFL RG WHJR ] MDNLPL ZDUWRĞFLDPL
EĊG]LH VLĊ XWRĪVDPLDá Xczestnik edukacji przyrodniczej
i w
MDNLP ]DNUHVLH EĊG]LH SU]\MPRZDá ]D VZRMH ZDUWRĞFL PX
SU]HND]\ZDQHWDNEĊG]LH]DFKRZ\ZDáVLĊZSU]\V]áRĞFLZREHF
przyrody.
ĝZLDW SU]\URG\ MHVW QLH]PLHUQLH WDMHPQLF]\ 1DZHW MHĞOL
P\ĞOLP\ ĪH MHVW RQ Z GXĪHM PLHU]H RGNU\W\ WR Ī\MąF Z QLP
nieustannie
ZFLąĪ odkrywamy go na nowo. W interakcji
z
SLĊNQHP SU]\URG\ G]LHFNR PRĪH XF]\ü VLĊ REVHUZRZDü
20
J. Korczak,
:\EyUpism , t. 3, Warszawa 1958, s. 399.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
18
]ELHUDü SRV]XNLZDü EDGDü GRĞZLDGF]Dü HNVSHU\PHQWRZDü
G]LĊNL F]HPX PRĪH Z SHáQL SR]QDü ĞZLDW FRUD] EDUG]LHM
SU]\ZLą]\ZDü VLĊ GR PLHMVFD, Z NWyU\P Ī\MH L FHQLü
przeogromne bogactwo Ziemi.
Zadania:
1. ZdefiniowaQLH SRMĊü DWPRVIHUD K\GURVIHUD OLWRVIHUD
Fitosfera, zoosfera oraz ukazanie ich cech charakterys-
tycznych.
2. 3U]\JRWRZDQLH SODQV]\ G\GDNW\F]QHM XND]XMąFHM UyĪQH
HOHPHQW\ĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR
3. -DN Z\WáXPDF]\ü G]LHFLRP ZVSyá]DOHĪQRĞü Z ĞZLHFLH
przyrody
" 3URV]Ċ ]QDOHĨü SURVWH SU]\NáDG\ Z\VWĊSRZDQLD
WHMZVSyá]DOHĪQRĞFL
1.3. Ekologia i edukacja ekologiczna
1DMRJyOQLHM PRĪQD SRZLHG]LHü ĪH HNRORJLD gr. oikos ±
GRPĞURGRZLVNRPLHMVFHĪ\FLD oikos logos ± nauka o domu,
F]\OL R ĞURGRZLVNX Ī\FLD WR ÄG]LHG]LQD ELRORJLL EDGDMąFD
Z]DMHPQH VWRVXQNL PLĊG]\ RUJDQL]PDPL, D RWDF]DMąF\P MH
ĞURGRZLVNLHP´
21
1DWRPLDVWQDĞURGRZLVNRNDĪGHJRRUJDQL]PX
VNáDGD VLĊ WR ZV]\VWNR FR Z\ZLHUD QD QLH MDNLĞ ZSá\Z EH]
Z]JOĊGXQDWRF]\MHVWWRSU]\URGDĪ\ZDF]\WHĪ QLHRĪ\ZLRQD
7ZyUFą SRMĊFLD ekologia E\á QLHPLHFNL XF]RQ\ (UQHVW
+DHFNHO NWyU\ Z ODWDFK V]HĞüG]LHVLąW\FK ;; Z XWZRU]\á MH
z
GZyFK JUHFNLFK VáyZ ekios i logos. -HGQDNĪH GOD +DHFNOD
21
*.XW\áRZVNDEkologia w przedszkolu. Program edukacji ekologicznej
]HVFHQDULXV]DPL]DMĊü:\GDZQLFWZRÄ'LGDVNR´:DUV]DZD V
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
19
HNRORJLD E\áD QDXNą ]DMPXMąFą VLĊ ]ZLHU]ĊWDPL NWyUH
RUJDQL]XMąVZRMHVLHGOLVNROXEGomostwo
22
2EHFQLHX]QDMHVLĊ
HNRORJLĊMDNRQDXNĊRJRVSRGDUFHZSU]\URG]LH
23
.
,QQą GHILQLFMĊ HNRORJLL SU]\WDF]D 0LHU]ZLĔVNL PyZLąF:
ÄMHVW WR QDXND EDGDMąFD ]DOHĪQRĞFL PLĊG]\ RUJDQL]PDPL
URĞOLQQ\PL L ]ZLHU]ĊF\PL, D RWDF]DMąF\P MH ĞURGRZLVNLHP´
24
.
Rozumienie
SRMĊFLDHNRORJLLMHVWEDUG]RV]HURNLH1LH]PLHUQLH
FLHNDZą, a zarazem jasno wskazuMąFą QD ZáDVQH FHOH MHVW
QDVWĊSXMąFD GHILQLFMD ÄHNRORJLD R]QDF]D FLHELH L ĞZLDW
w
NWyU\P Ī\MHV] ± SRZLHWU]H NWyU\P RGG\FKDV] Ī\ZQRĞü
NWyUąVSRĪ\ZDV]WZHĞURGRZLVNROXG]NLHWZyMVW\OĪ\FLD´
25
.
Czas,
Z NWyU\P SU]\V]áR QDP Ī\ü FKDUDNWHU\]XMH VLĊ
V]\ENą IDOą ]DJURĪHĔ HNRORJLF]Q\FK FR PD SU]HRJURPQ\
ZSá\Z QD MDNRĞü L ]GURZLH Ī\FLD F]áRZLHND = WHJR Z]JOĊGX
QDOHĪ\]URELüZV]\VWNRDE\Z\NV]WDáFLüXG]LHFLQRZąSRVWDZĊ
intelektualno
± PRUDOQąNWyUDSU]\F]\QLVLĊZSU]\V]áRĞFLGR
Z]LĊFLDRGSRZLHG]LDOQRĞFL]DZáDVQ\ORVMDNLza los kolejnych
SRNROHĔRUD]ZV]\VWNLFKLVWRWĪ\MąF\FKQD=LHPL
&]áRZLHN PXVL E\ü ĞZLDGRP\ NRQLHF]QRĞFL EXGRZDQLD
QRZHMF\ZLOL]DFMLNWyUDEĊG]LHZ sSRVyE]GHF\GRZDQ\RSDUWD
QD HNRUR]ZRMX 8 SRGVWDZ HNRUR]ZRMX OHĪ\ HGXNDFMD
22
6 6NRUXSND + $XGHUVND = àHPSLFND UHG 0Dá\ VáRZQLN MĊ]\ND
polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1969, s. 158.
23
P. Tobera,
.U\]\VĞURGRZLVND± kryzys sSRáHF]HĔVWZDWarszawa 1987,
s. 104.
24
$ 0LHU]ZLĔVNL VáyZ R HNRORJLL L RFKURQLH ĞURGRZLVND
Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1991, s. 5.
25
$0àXSLQD(NRORJLDF]\SHV\PL]PNRĔFD;;ZLHNX, Wydawnictwo
Epoka, Warszawa 1992, s. 4.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
20
HNRORJLF]QD W]Q ÄWDNLH NV]WDáWRZDQLH VWRVXQNyZ SU]\URGQL-
F]\FKLVSRáHF]Q\FKNWyUHWZRU]ąZáDĞFLZHZDUXQNLĪ\FLDGOD
FDáHMOXG]NRĞFL´
26
. W tym znaczeniu edukacja ekologiczna jest
WUZDá\P SURFHVHP Z F]DVLH NWyUHJR F]áRZLHN L V]HURNLH
VSRáHF]HĔVWZR SU]\VZDMDMą VRELH ZLHG]Ċ ZDUWRĞFL QDE\ZDMą
u
PLHMĊWQRĞFL L GRĞZLDGF]HĔ D WDNĪH NV]WDáFą ZROĊ
LQG\ZLGXDOQHJR L ]ELRURZHJR G]LDáDQLD Z FHOX RFKURQ\
ĞURGRZLVND 7DND HGXNDFMD Z\PDJD U]HWHOnej, przyrodniczej
ZLHG]\RUD]QRZHMKLHUDUFKLLZDUWRĞFLZLQWHUDNFMLF]áRZLHN±
przyroda
± ĞURGRZLVNR
27
.
: LQQ\P XMĊFLX, edukacja ekologiczna (ang. environ-
mental education),
RNUHĞODQD ]DPLHQQLH MDNR HGXNDFMD
ĞURGRZLVNRZD, MHVW RJyáHP F]\QQRĞFL L SURFHVyZ
SHGDJRJLF]Q\FKXPRĪOLZLDMąF\FKOXG]LRPRULHQWDFMĊZ otacza-
MąFHM U]HF]\ZLVWRĞFL SU]\URGQLF]HM i ZSá\ZDMąF\FK QD LFK
VWRVXQHN GR RWDF]DMąFHJR ĞURGRZLVND 3RMĊFLH WR ]DF]ĊáR
IXQNFMRQRZDü w 1969 roku oG RJáRV]HQLD Vá\QQHJR UDSRU-
tu
7KDQWD Z NWyU\P ZVND]DQR QD ]DJURĪHQLD GOD Ī\FLD
ludzkieg
R L JURĨEĊ NOĊVNL HNRORJLF]QHM powodowanej
nadmiernym rozwojem cywilizacji
28
.
3U]H]HGXNDFMĊ HNRORJLF]QąUR]XPLHP\WDNĪHÄNV]WDáFHQLH
ZLHG]\ XPLHMĊWQRĞFL WHRUHW\F]Q\FK SUDNW\F]Q\FK D WDNĪH
UR]ZLMDQLHZUDĪOLZRĞFLLHPRFMRQDOQHMFKĊFLG]LDáDQLDQDU]HF]
26
A. Komorowska
±Zielony, 7ZyUF]H G]LDáDQLH SU]\URGQLF]H i matema-
tyczne w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Uniwersytetu
*GDĔVNLHJR*GDĔVNV
27
Ibidem, s. 16-17.
28
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t.
:\GDZQLFWZR ĩ$.:D-
wa 2003, s. 910-911.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
21
RFKURQ\ĞURGRZLVND MHJRNV]WDáWRZDQLD(GXNDFMDHNRORJLF]QD
SRZLQQD VLĊJDü NRU]HQLDPL SURFHVX Z\FKRZDZF]HJR
Pozytywny i odpowiedzialny stosunek do przyrody powinien
VWDü VLĊ WUZDá\P HOHPHQWHP V\VWHPX ZDUWRĞFL NV]WDáWXMąFHJR
PRUDOQRĞü F]áRZLHND´
29
.
(GXNDFMD HNRORJLF]QD MHVW SRWU]HEą
FKZLOL NWyUHM RGELRUFDPL Vą QLH W\ONR OXG]LH GRURĞOL, ale
UyZQLHĪG]LHFL7RZáDĞQLHRQHZQLHGDOHNLHMSU]\V]áRĞFLEĊGą
SRGHMPRZDá\ GHF\]MH NWyU\FK NRQVHNZHQFMH EĊGą PLDá\
EH]SRĞUHGQLH RGQLHVLHQLH GR ĞUodowiska przyrodniczego.
W 1999 roku w
3ROVFH ZGURĪRQD ]RVWDáD UHIRUPD RĞZLDW\
NWyUD]ZUyFLáDV]F]HJyOQąXZDJĊQDHGXNDFMĊĞURGRZLVNRZąQD
ZV]\VWNLFK SR]LRPDFK NV]WDáFHQLD Z W\P UyZQLHĪ w przed-
szkolu.
(GXNDFMD ĞURGRZLVNRZD VNLHURZDQD MHVW QLH W\Oko na
XNV]WDáWRZDQLHVSyMQHJRV\VWHPXZLHG]\, DOHUyZQLHĪSHZQ\FK
ZDUWRĞFLNWyU\PLG]LHFNREĊG]LHVLĊNLHURZDáRZ SyĨQLHMV]\P,
GRURVá\PĪ\FLX
: HGXNDFML HNRORJLF]QHM PRĪQD Z\RGUĊEQLü WU]\ SRGVWD-
wowe nurty. Jednym z nich jest nurt konserwatywny
NWyU\
o
SLHUD VLĊ Z V]F]HJyOQRĞFL QD QDXFH R =LHPL L ]DNáDGD
przekazywanie szerokiej i rzetelnej wiedzy o przyrodzie, nie
ELRUąF SRG XZDJĊ NRQWHNVWX VSRáHF]QHJR L JRVSRGDUF]HJR
3U]\URGD Z W\P XMĊFLX MHVW UR]XPLDQD MDNR ĞURGHN VáXĪąF\
zaspokajaniu potrzeb biologic
]Q\FK L NXOWXURZ\FK F]áRZLHND,
DZFHOXMHMRFKURQ\QDOHĪ\]PRG\ILNRZDüSUDZRLZ\NV]WDáFLü
PRUDOQ\VWRVXQHNF]áRZLHNDGRSU]\URG\
Drugim nurtem jest nurt radykalny
NWyU\ ]DNáDGD
29
-)UąWF]ak, ĝZLDGRPRĞü..., op. cit., s. 144.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
22
EH]SRĞUHGQL NRQWDNW ] SU]\URGą NRV]WHP JUXQWRZQHM ZLHG]\
o
ĞURGRZLVNXSU]\URGQLF]\P6WRVXQHNF]áRZLHNDGRSU]\URG\
PDE\üSHáHQPLáRĞFLLV]DFXQNX
Najbardziej popularnym w edukacji ekologicznej jest nurt
umiarkowany
NWyU\áąF]\ZLHG]Ċ]Z\FKRZDQLHP:HGáXJWHM
LGHL HGXNDFMD ĞURGRZLVNRZD PD QD FHOX NV]WDáWRZDQLH
SUDZLGáRZ\FK UHODFML F]áRZLHND ] SU]\URGą L V]HURNLP
VSRáHF]HĔVWZHP GRVWDUF]D V]HURNLHM ZLHG]\ R ĞURGRZLVNX
ZSá\ZD QD Z\REUDĨQLĊ UR]EXG]D VXPLHQLH HNRORJLF]QH
XZUDĪOLZLD QD SLĊNQR L ERJDFWZR QDWXU\ XF]\ odpowiedzial-
QRĞFL]DZV]\VWNLHGRNRQ\ZDQH]PLDQ\Z przyrodzie, rozwija
XPLHMĊWQRĞFL L ZROĊ G]LDáDQLD QD U]HF] V]HURNR SRMĊWHJR
ĞURGRZLVND
30
.
: ]ZLą]NX ] W\P ĪH WR F]áRZLHN GRSURZDG]Lá GR
GHJUDGDFML ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJRQLHFKWRZáDĞQLHRQMą
QDSUDZL SRSU]H] ]PLDQĊ VW\OX Ī\FLD 1RZH WHFKQRORJLH VDPH
nie zmi
HQLąĞZLDWDMHGQDN]PLDQDVW\OXĪ\FLDF]áRZLHNDPXVL
RSLHUDü VLĊ QD QRZ\FK UR]ZLą]DQLDFKWHFKQRORJLF]Q\FKNWyUH
]PQLHMV]DMą QHJDW\ZQH RGG]LDá\ZDQLD QD ĞURGRZLVNR QDWXUDO-
ne. Zdecydowanie, nacisk powinno
NáDĞü VLĊ QD HGXNDFMĊ
NV]WDáWXMąFąpozytywny stosunHNF]áRZLHNDGRSU]\URG\NWyU\
EĊG]LHVLĊSU]HMDZLDá]DFKRZDQLDPLSURHNRORJLF]Q\PL']LDáD-
QLD ]ZLą]DQH z HGXNDFMą HNRORJLF]Qą Z V]HURNLP ]QDF]HQLX
UHDOL]RZDQH Vą SU]H] GRP SU]HGV]NROH V]NRáĊ JUXS\
UyZLHĞQLF]HPHGLDRUD]LQVW\tucje i organizacje pozar]ąGRZH
30
A. Komorowska
± Zielony, 7ZyUF]H G]LDáDQLH SU]\URGQLF]H L matema-
tyczne w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Uniwersytetu
*GDĔVNLHJR*GDĔVNV-22.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
23
'RP URG]LQQ\ PD LVWRWQH ]QDF]HQLH Z NV]WDáWRZDQLX
]DFKRZDĔ SURHNRORJLF]Q\FK PDá\FK G]LHFL Wynika to ze
V]F]HJyOQHM SRGDWQRĞFL PDáHJR G]LHFND QD RGG]LDá\ZDQLH
URG]LFyZRUD]LQQ\FKF]áRQNyZURG]LQ\ =D]QDF]ąF\NRQWHNVW
RGG]LDá\ZDĔZ\FKRZDZF]\FKQD UR]ZyMSRVWDZSURHNRORJLF]-
Q\FKQDOHĪ\X]QDü WU\EĪ\FLDURG]LQ\]DSRĞUHGQLFWZHPNWyUHM
G]LHFL XF]HVWQLF]ą Z F]\QQ\P Z\SRF]\QNX VSacerach,
Z\FLHF]NDFK MHĪGĪą QD URZHUDFK SRV]XNXMą ZVSyOQLH GDUyZ
QDWXU\.RQWDNWG]LHFND]SROHPODVHP]ZLHU]ĊWDPLGRVWarcza
PLá\FKZUDĪHĔUR]ZLMDFLHNDZRĞüUR]EXG]a FKĊü SU]HĪ\ZDQLD
SU]\JyG SR]ZDOD QD GRĞZLDGF]DQLH UyĪQ\PL ]P\VáDPL
6ą to RGG]LDá\ZDQLDQLHIRUPDOQHDLFKVXNFHV]DOHĪ\RGWHJR
F]\ VDPL URG]LFH SUH]HQWXMą RGSRZLHGQLH SRVWDwy i zachowa-
nia proekologiczne.
(GXNDFMD SU]HGV]NROQD L V]NROQD Z SU]HFLZLHĔVWZLH GR
edukacji w rodzinie ma charakter formalny i w pewnym
VWRSQLX RGZRáXMH VLĊ GR QDXNRZ\FK IDNWyZ SRU]ąGNXMąF
GRĞZLDGF]HQLD G]LHFND ZHGáXJ RNUHĞORQ\FK UHJXá 7HQ URG]DM
edukacji jest intencjonalny i szcz
HJyáRZR zaprogramowany.
3RSU]H] HGXNDFMĊ LQVW\WXFMRQDOQą dziecko przyswaja sobie
ZLHG]Ċ EDUG]LHM ]áRĪRQą NWyUD WZRU]\ RNUHĞORQ\ REUD]
U]HF]\ZLVWRĞFL2UJDQL]RZDQHVą UyĪQHJRURG]DMXZ\FLHF]NLGR
ODVXRSLHNDQDGRJUyGNLHPSU]HGV]NROQ\PNąFLNLHPSU]\URG\
F]\QDGPDá\PL]ZLHU]ĊWDPL
7DNĪH JUXS\ UyZLHĞQLF]H PDMą ]QDF]ąF\ ZSá\Z QD
NV]WDáWRZDQLH SRVWDZ HNRORJLF]Q\FK G]LHFL 2GE\ZD VLĊ WR
SRSU]H]QDĞODGRZQLFWZRLPRGHORZDQLH
6]F]HJyOQH ]QDF]HQLH PDMą ĞURGNL PDVRZHJR SU]HND]X
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
24
NWyUHZV]HURNLPVWRSQLXXND]XMą UyĪQH]MDZLVNDSU]\URGQLF]H,
D WDNĪH ]ZUDFDMą XZDJĊ QD ]DQLHF]\V]F]HQLH ĞURGRZLVND
31
.
1DOHĪ\ MHGQDN SDPLĊWDü ĪH Z\PLHQLRQH SU]H]e mnie formy
HGXNDFML HNRORJLF]QHM PDMą UyĪQH RJUDQLF]HQLD, a ich efekty
X]DOHĪQLRQH Vą RG ZLHOX F]\QQLNyZ NWyUH ]RVWDQą RPyZLone
w
GDOV]HMF]ĊĞFLQLQLHMV]HJRVNU\SWX
Zadania:
1. 3URV]Ċ Z\V]XNDü Z SRGVWDZLH SURJUDPRZHM Z\FKRZDQLD
SU]HGV]NROQHJRWUHĞFLHNRORJLF]QH
2. 3URV]Ċ RSUDFRZDü VFHQDULXV] ]DMĊFLD R WHPDW\FH
ekologicznej.
3. 3RSU]H] MDNLH G]LDáDQLD PRĪQD ZGURĪ\ü G]LHFL Z ZLHNX
prze
GV]NROQ\PGRRFKURQ\ĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR"
1.4. :LHG]DĞZLDGRPRĞüZ\REUDĨQLD
kultura ekologiczna
$E\ PyF VNXWHF]QLH FKURQLü ĞURGRZisko przyrodnicze
QLH]EĊGQH Vą ZLHG]D ĞZLDGRPRĞü Z\REUDĨQLD L NXOWXUD
ekologiczna,
DWDNĪHSRVLDGDQLHV\VWHPXZDUWRĞFLLQRUPNWyUH
GRSHáQLDMąWUDG\F\MQ\NDQRQZDUWRĞFLKXPDQLVW\F]Q\FK
3LHUZV]\P MDNĪH ZDĪQ\P HOHPHQWHP Z HGXNDFML
ekologicznej jest wiedz
D QD WHPDW ]DJURĪHĔ HNRORJLF]Q\FK.
C
]\P ]DWHP MHVW ZLHG]D" :HGáXJ :RVLĔVNLHJR MHVW WR
XNV]WDáWRZDQD L Z]JOĊGQLe stabilnD VWUXNWXUD LVWQLHMąFD
31
R. Kulik,
-DN NV]WDáWRZDü SRVWDZ\ SURHNRORJLF]QH 7UHQLng grupowy
w edukacji ekologiczne,
:\GDZQLFWZR 1DXNRZH ÄĝOąVN´, Katowice
2001, s. 70-73.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
25
w
UDPDFK VFKHPDWyZ SR]QDZF]\FK 'RW\F]\ RQD DNWXDOQLH
QDSá\ZDMąF\FK LQIRUPDFML EĊGąF\FK QRĞQLNami s\JQDáyZ
o
]DJURĪHQLDFK 2GELRUFą tej wiedzy MHVW G]LHFNR F]áRZLHN
GRURVá\ L FDáH VSRáHF]HĔVWZR Ī\MąFH Z RNUHĞORQHM NXOWXU]H
Wiedza
WD PD RJURPQH ]QDF]HQLH Z NV]WDáWRZDQLX VLĊ
odpowiednich postaw u jednostki
32
.
ĝZLDGRPRĞü HNRORJLF]QD MHVW SRMĊFLHP NWyUH WUXGQR
]GHILQLRZDü =RVWDá\ MHGQDN SRGMĊWH SUyE\ MHJR klasyfikacji.
%XUJLHU WZLHUG]L ĪH ÄMHVW WR ]HVSyá LQIRUPDFML L SU]HNRQDĔQD
te
PDW ĞURGRZLVND QDWXUDOQHJR RUD] SRVWU]HJDQLD ]ZLą]NyZ
PLĊG]\ VWDQHP IDNW\F]Q\P L FKDUDNWHUHP ĞURGRZLVND
naturalnego,
DZDUXQNDPLLMDNRĞFLąĪ\FLDF]áRZLHND´
33
.
ĝZLDGRPRĞü HNRORJLF]QD UR]XPLDQD MHVW WDNĪH MDNR
VZRLVWD NV]WDáWXMąFD VLĊ IRUPDĞZLDGRPRĞFLVSRáHF]QHMNWyUD
SU]HMDZLDVLĊZP\ĞOHQLXLSU]HĪ\ZDQLXSRV]F]HJyOQ\FKOXG]L
MDN L Z IXQNFMRQXMąF\FK VSRáHF]QLH VWDQGDUGDFK SRMPRZDQLD
SU]HĪ\ZDQLDLZDUWRĞFLRZDQLDELRVIHU\
34
.
:VNáDGĞZLDGRPRĞFLHNRORJLF]QHMZFKRG]ąNRQNUHWQH
WUHĞFL HPRFMH L QDVWDZLHQLD F]áRZLHND:VNáDGĞZLDGRPRĞFL
HNRORJLF]QHM ZFKRG]L UyZQLHĪ ZLHG]D HNRORJLF]QD RUD]
Z\REUDĨQLD Wiedza ekologiczna REHMPXMH ]QDMRPRĞü
SURFHVyZ]DFKRG]ąF\FKZĞURGRZLVNXSU]\URGQLF]\PZLHG]Ċ
32
M.
:RVLĔVN UHG Wiedza psychologiczna jako regulator zachowania
VLĊF]áRZLHND8ĝ/, Katowice 1989, s. 21.
33
M. Howaniec,
(GXNDFMD HNRORJLF]QD Z V]NRáDFK ± ĞFLHĪND F]\
przedmiot, DRUKAT, Mys
áRZLFH V
34
C.G. Jung.
.U\]\VĞURGRZLVND± NU\]\VVSRáHF]HĔVWZD, Warszawa 1987,
s. 17
.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
26
R ]DOHĪQRĞFLDFK L Z]DMHPQ\FK ]ZLą]NDFK VWDQRZLąF\FK
o
UyZQRZDG]H HNRV\VWHPyZ ]DOHĪQRĞFL SRPLĊG]\ UyĪQ\PL
VIHUDPL G]LDáDOQRĞFL F]áRZLHND D ĞURGRZLVNLHP QDWXUDOQ\P
ZLHG]Ċ R ]DQLHF]\V]F]HQLDFK UyĪQRURGQ\FK ]DJURĪHQLDFK
i
PRĪOLZRĞFLDFK SU]HFLZG]LDáDQLD Natomiast Z\REUDĨQLD
ekologiczna
WR ÄVZRLVWD G\VSR]\FMD XPLHMĊWQRĞü SU]HZLG\-
ZDQLD HNRORJLF]Q\FK VNXWNyZ SRGHMPRZDQ\FK G]LDáDĔ
]GROQRĞüZLG]HQLDLXMPRZDQLDSRZLą]DĔPLĊG]\G]LDáDQLDPL
F]áRZLHNDDSURFHVDPLSU]\URGQLF]\PLXPLHMĊWQRĞüSURMHNWR-
ZDQLDG]LDáDĔ]Z\PRJami wiedzy ekologicznej
35
-HĞOLFKRG]L
o system etyki ekologicznej, to jeszcze nie funkcjonuje on
w
QDV]\P VSRáHF]HĔVWZLH 0DULD *RáDV]HZVND RSUDFRZDáD
nieformalny kodeks praw i
RERZLą]NyZ NRQWDNWX F]áRZLHND
z
SU]\URGąZNWyU\PGRQDMZDĪQLHMV]\FK]DOLF]\áD
x NRFKDü SU]\URGĊ (EUDü QD VLHELH RGSRZLHG]LDOQRĞü ]D Mej
losy),
x przyroda jest dla nas ± GODZLHONRGXV]Q\FKNRFKDMąF\FK
UR]VąGQ\FK
x MHĞOL NWRĞ PDUQXMH GREUD SU]\URG\ WR SRVWĊSXMH
QLHUR]VąGQLH
x MHĪHOLNWRĞQLV]F]\SU]\URGĊSRVWĊSXMHMDNVDPREyMFD
x wszystko da siĊRGEXGRZDü]Z\MąWNLHPĪ\FLD
x ]DFKáDQQH SUDJQLHQLH XU]ąG]DQLD ĞZLDWD SRZLQQR E\ü
UHJXORZDQH ZLDUą ĪH SUDZD SU]\URG\ G]LDáDMą QLH]DZRG-
nie,
x SUyEXMP\WUDNWRZDüSU]\URGĊMDNSU]\MDFLHOD
36
.
35
Z. Hull,
ĝZLDGRPRĞüHNRORJLF]QD , ÄAura´ nr 11, s. 24.
36
0*RáDV]HZVND&]áRZLHNZREHFSU]\URG\, ÄAura´ QU, s. 11.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
27
:\QLNLHP V\VWHPDW\F]QLH UR]ZLMDQHM ĞZLDGRPRĞFLHNROR-
giczn
HM MHVW NXOWXUD HNRORJLF]QD Z NWyUHM VNáDG ZFKRG]ą
nast
ĊSXMąFHHOHPHQW\
x V]HURNDZLHG]DRĞURGRZLVNXSU]\URGQLF]\P
x XPLHMĊWQRĞü GRVWU]HJDQLD ]áRĪRQRĞFL ]MDZLVN SU]\URG-
QLF]\FKRUD]]DFKRG]ąF\FKSRPLĊG]\QLPL]ZLą]NyZ
x JRWRZRĞü GR SRGHMPRZDQLD G]LDáDĔ Z FHOX RFKURQ\
ĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR
x ]GROQRĞü RWZDUWHJR L WZyUF]HJR P\ĞOHQLD NWyUH
zagwarantuje
]ZLĊNV]HQLH EH]SLHF]HĔVWZD HNRORJLF]-
nego
37
.
3RGQRV]HQLH ĞZLDGRPRĞFL L NXOWXU\ HNRORJLF]QHM MHVW
QLH]EĊGQHZG]LVLHMV]\FKF]DVDFKDĪHE\G]LDáDQLDHGXNDF\MQH
SU]\QLRVá\ RF]HNLZDQH UH]XOWDW\ QDOHĪ\ MH SRGHMPRZDü MXĪ
w
SUDF\]PDá\PLG]LHüPLQDHWDSLHHGXNDFMLSU]HGV]NROQHM
(GXNDFMD HNRORJLF]QD MXĪ RG QDMPáRGV]\FK ODW NV]WDáWXMH
u
F]áRZLHND NXOWXUĊ HNRORJLF]Qą &]\P MHVW NXOWXUD HNROR-
JLF]QD" -HVW WR RJyá ]DVDG UHJXá L VSRVREyZ G]LDáDOQRĞFL
F]áRZLHND ZVSyOQ\ GRUREHN FDáHJR VSRáHF]HĔVWZD NWyU\
SRZVWDá QD JUXQFLH ELRORJLF]Q\FK L VSRáHF]Q\FK FHFK RUD]
ZDUXQNyZ Ī\FLD OXG]L FKDUDNWHU\]XMąF\ VLĊ VWRSQLHP
RSDQRZDQLD SU]\URG\ RVLąJQLĊW\P VWDQHP ZLHG]\ L IRUPDPL
ZVSyáLVWQLHQLD ] SU]\URGą *áyZQ\P FHOHP NXOWXU\ HNROR-
g
LF]QHM MHVW F]áRZLHN MHJR QDVWDZLHQLH GR SU]\URG\
XPLHMĊWQRĞüZVSyáĪ\FLD] QLą, DWDNĪHXPLHMĊWQRĞüNRU]\VWDQLD
37
D. Cichy,
.RQFHSFMD VSRáHF]QHM HGXNDFML HNRORJLF]QHM Biologia
w szkole, Nr 5/2008, s. 283.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
28
] QLHM -HVW WR XNáDG ZDUWRĞFL SU]\MĊW\FK QRUP Z]RUyZ
LGHDáyZ Z]RUyZ ]DFKRZDĔ RUD] postaw moralnych
i
HW\F]Q\FK =ZLą]DQD MHVW ona nierozerwalnie z rozwojem
XP\VáRZ\P L PRUDOQ\P F]áRZLHND; SHáQL UyZQLHĪ funkcje
instrumentalne wobec podstawowych potrzeb ludzkich
(biologiczne, estetyczne, poznawcze, zdrowotne). W celu
chronienia przyrody jest ona potrzebna
F]áRZLHNRZL na co
G]LHĔ D QDMZDĪQLHMszym miejsca MHM NV]WDáWRZDQLD to
SU]HGV]NROHLV]NRáD
38
.
Zadania:
1. 3URV]Ċ XáRĪ\ü ZáDVQ\ ÄNRGHNV´ SRVWĊSRZDQLD HNROogicz-
QHJRNWyU\Z\NRU]\VWDV]Z SUDF\]G]LHüPL
2. 3RSU]H] MDNLH IRUP\ PRĪQD SRGQLHĞü X G]LHFL ĞZLDGRPRĞü
a poprzez jakie
NXOWXUĊHNRORJLF]Qą?
1.5. 6NDĪHQLHLRFKURQDĞURGRZLVNDSU]\URGQLF]HJR
1DMF]ĊVWV]ą SU]\F]\Qą ZV]\VWNLFK ]DJURĪHĔ ĞURGRZLVND
F]áRZLHND MHVW EUDN ĞZLDGRPRĞFL HNRORJLF]QHM ]GHF\GRZDQHM
ZLĊNV]RĞFL VSRáHF]HĔVWZD, EąGĨ OHNFHZDĪąF\ VWRVXQHN OXG]L
NWyU]\ WĊ ĞZLDGRPRĞü SRVLDGDMą 'HJUDGacji przyrody nie
]DKDPXMH VLĊ Z\áąF]QLH UHJXODFMDPL SUDZQ\PL, EąGĨ HNRQR-
PLF]Q\PL MHĞOL Z SDU]H z mini QLH EĊG]LH V]áR ]UR]XPLHQLH
i
SRSDUFLHRJyáXVSRáHF]HĔVWZD
:LĊNV]RĞüLQIRUPDFMLR]DJURĪHQLDFKSU]HND]\ZDQ\FKMHVW
w najszerszym stopniu przez media, jednak
NDĪG\]QDVPRĪH
38
A. Komorowska
± Zielony, 7ZyUF]H«RSFLW, s. 23.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
29
REVHUZRZDü ]PLDQ\ GHVWUXNF\MQH MDNLH ]DFKRG]ą w ĞURGR-
ZLVNXZZ\QLNX]áHMJRVSRGDUNLF]áRZLHND=GUXJLHMVWURQ\WH
LQIRUPDFMH PRJą E\ü ĞZLDGRPLH Z\NRU]\VW\ZDQ\P QDU]Ċ-
G]LHP GR NV]WDáWRZDQLD SRVWDZ SURĞURGRZLVNRZ\FK RUD]
]DFKĊFDQLDGR]PLDQ\]á\FK]DFKRZDĔF]áRZLHND
39
.
: ]ZLą]NX ] V]\ENLP WHPSHP UR]ZRMX SU]HP\VáX
i
XUEDQLVW\NL]RVWDáD]DFKZLDQDUyZQRZDJDELRORJLF]QDF]HJR
NRQVHNZHQFMąVą
x
Z]URVW ]DFKRURZDĔ OXG]L FKRURE\ RF]X L XNáDGX
oddechowego, alergie, zatrucia),
x
UR]ZyM UyĪQ\FK VFKRU]HĔ ]ZLHU]ąW ]DWUXFLD SRNDUPRZH
]DKDPRZDQLHZ]URVWX]DQLNDQLHQLHNWyU\FKJDWXQNyZ
x
]PLDQ\PRUIRORJLF]QHL]DEXU]HQLDIL]MRORJLF]QHURĞOLQ
x
Z\VWĊSRZDQLH ]MDZLVN W\SRZ\FK GOD NOLPDWX SU]HP\-
VáRZHJRRJUDQLF]HQLHQDVáRQHF]QLHQLD
x
gorsza jonizacja powietrza, dziura ozonowa,
x
]PLDQ\VWUXNWXU\LVNáDGXJOHE\
x
niszczenie mikroflory i mikrofauny,
x
]ZLĊNV]HQLHQDWĊĪHQLDKDáDVX
x
REQLĪHQLHSR]LRPXZDUXQNyZE\WRZDQLD
x
SU]\VSLHV]HQLH NRUR]ML PDWHULDáyZ EXGRZODQ\FK L kon-
strukcyjnych
40
.
6NDĪHQLH ĞURGRZLVND SU]\rodniczego nasuwa pytanie
o sposoby zapobiegania niekorzystnym zjawiskom, jakie
REVHUZXMHP\ ZH ZVSyáF]HVQ\P Ī\FLX 0RĪQD ]DREVHUZRZDü
GZDSRGHMĞFLDGRRFKURQ\ĞURGRZLVND3LHUZV]H]QLFKGRW\F]\
39
R. Kulik,
-DNNV]WDáWRZDü«, op. cit., s. 21.
40
-)UąWF]DN ĝZLDGRPRĞü «RSFLWV.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
30
WUDNWRZDQLD SUREOHPyZ ĞURGRZLVNRZ\FK Z NDWHJRULDFK
techniczny
FKJG]LHSRV]XNXMHVLĊWDNLFKWHFKQRORJLLNWyUHQD
SU]\NáDG ]QDF]QLH ]PQLHMV]ą HPLVMĊ JD]yZ FLHSODUQLDQ\FK GR
atmosfery. Ma to swoje odzwierciedlenie w
VORJDQLH ÄFR
WHFKQLND ]HSVXáD WHFKQLND QDSUDZL´ 'UXJLH SRGHMĞFLH RSDUWH
jest na edukacji i zdecydowanie zaprzecza pierwszemu
SRGHMĞFLX JáRV]ąF ĪH RFKURQD ĞURGRZLVND ] SXQNWX
WHFKQLF]QHJRMHVWSRP\VáHPEáĊGQ\P
41
.
&]\P MHVW ]DWHP RFKURQD SU]\URG\" -HVW WR ÄFDáRNV]WDáW
ĞURGNyZ ]PLHU]DMąF\FK GR UR]XPQHJR NRU]\VWDQLD F]áRZLHND
z
GyEU SU]\URG\ QLH]EĊGQ\FK Go zaspokajania jego potrzeb
gospodarczych, kulturalnych, estetycznych
´
42
.
2FKURQD ĞURGRZLVND QLH REHMPXMH Z\áąF]QLH SU]\URG\
RĪ\ZLRQHM URĞOLQ ]ZLHU]ąW SWDNyZ F]\ U\E -DVWU]ĊEVNL
Z\UyĪQLDQDVWĊSXMąFHNLHUXQNLRFKURQ\ĞURGRZLVNDF]áRZLHND
x
RFKURQĊSRZLHtrza atmosferycznego,
x
RFKURQĊ ZRG\ NWyUD MHVW QLH]EĊGQD GR ]DFKRZDQLD
]GURZLDLĪ\FLD
x
RFKURQĊ SRZLHU]FKQL ]LHPL F]\OL JOHE\ SU]HG HUR]Mą
Z\MDáRZLHQLHP REQLĪHQLHPSURGXNF\MQRĞFL
x
RFKURQĊ]DVREyZURĞOLQQ\FK
x
RFKURQĊJDWXQNRZą
x
RFKURQĊ]DVREyZ]ZLHU]ĊF\Fh,
x
RFKURQĊNUDMREUD]X
43
.
Do lat 60
± W\FK ĞZLDGRPRĞü HNRORJLF]QD Z 3ROVFH
41
J
)UąWF]DN ĝZLDGRPRĞü «RSFLW, s.69.
42
(L-)UąWF]DNRZLHOchrona «RSFLWV
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
31
RJUDQLF]DáD VLĊ GR ZąVNLHM JUXS\ VSRáHF]QHM 5XFK\ Ä]LHOR-
Q\FK´E\á\DNFHSWRZDQHW\ONRZWHG\JG\LFKDNFMHGRW\F]\á\
Z\áąF]QLH RFKURQ\ SU]\URG\ : PRPHQFLH JG\ G]LDáDQLD LFK
wkracz
Dá\QDWHUHQSU]HP\VáXWUDNWRZDQHE\á\MDNRG]LDáDOQRĞü
DQW\SDĔVWZRZD-HGQDNMXĪRGODW., w ]ZLą]NX]HZ]URVWHP
]DQLHF]\V]F]HQLD ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR ĞZLDGRPRĞü
HNRORJLF]QD ]DF]ĊáD REHMPRZDü FRUD] V]HUV]H NUĊJL
VSRáHF]QH
44
.
W obecnych czasach ni
H]EĊGQ\P MHVW SRV]XNLZDQLH MDN
QDMV]HUV]\FKPRĪOLZRĞFL]DSR]QDZDQLDG]LHFLSU]HGV]NROQ\FK
L V]NROQ\FK ] SRGVWDZDPL HNRORJLF]QHJR P\ĞOHQLD L rozu-
mowania oraz wyrabianie humanitarnego stosunku do przyro-
G\6W\NDMąFVLĊRGQDMPáRGV]\FKODW]QDWXUąG]LHFNRw samo-
istny
VSRVyE SU]\VZDMD VRELH ZLHG]Ċ ] ]DNUHVX RFKURQ\
SU]\URG\ MHGQDN SODQRZDQD G]LDáDOQRĞü HGXNDF\MQa przed-
V]NRODXPRĪOLZLDV]\EV]ąL EDUG]LHMGRJáĊEQą]QDMRPRĞü
tego zagadnienia
45
.
Zadania:
1. -DNLH ]DJURĪHQLD GOD ĞURGRZLVND QDWXUDOQHJR Z\QLNDMą
z
G]LDáDOQRĞFLF]áRZLHND"
2. 3URV]Ċ RSUDFRZDü UHEXV\ R WHPDW\FH HNRORJLF]QHM GR
wykorzystania w przedszkolu.
3. :\PLHĔ ĞURGNL Z\NRU]\VW\ZDQH SU]H] F]áRZLHND GR UR]XP-
neg
RNRU]\VWDQLD]GyEUSU]\URG\
43
-)UąWF]DNĝZLDGRPRĞü«, op. cit., s. 33-34.
44
Ibidem, s. 41.
45
Ibidem, s. 44.
33
52='=,$à.
&(/(75(ĝ&,0(72'<=$6$'<,)250<
EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
I PRZYRODNICZEJ W PRZEDSZKOLU
Przedszkole w ogromnym stopniu wzmacnia i wzbogaca
pr
]HĪ\FLDZLHG]ĊL GRĞZLDGF]HQLD G]LHFND]ZLą]DQH] otacza-
MąFąMHSU]\URGąÄ:LHNSU]HGV]NROQ\MHVWRNUHVHPZ]PRĪRQHM
DNW\ZQRĞFL SR]QDZF]HM -HM QDVLOHQLH VLĊ SRVLDGD UyĪQą
G\QDPLNĊ Z UyĪQ\FK ID]DFK RNUHVX SU]HGV]NROQHJR =D
VSHF\ILF]QH SRG W\P Z]JOĊGHP X]QDMH VLĊ G]LHFL NWyUH
]QDMGXMą VLĊ Z ,,, ID]LH QD SU]HáRPLH ZLHNX ± 7 lat.
&KDUDNWHU\]XMą VLĊ RQH ZLĊNV]ą VDPRG]LHOQRĞFLą L samo-
NRQWUROą RUD] SRV]HU]RQ\P NUĊJLHP ]DLQWHUHVRZDĔ SR]QDZ-
F]\FK FKĊFLą REVHUZDFML RWRF]HQLD QDE\ZDQLD ZLHG]\ GR-
ĞZLDGF]HQLD ´
46
.
Edukacja przyrodniczo
± HNRORJLF]QD SRZLQQD SRPDJDü
G]LHFNX Z XNV]WDáWRZDQLX ĞZLDGRPHJR RGSRZLHG]LDOQHJR
i
SU]\MD]QHJR RGQRV]HQLD VLĊ GR ĞURGRZLVND naturalnego
ZV]\VWNLFKPRĪOLZ\FKIRUPĪ\FLDWDNĪHGRZáDVQHJR]GURZLD
FLDáDLXP\VáX
46
E. Jaszczyszyn (red.), Ekologiczna edukacja przedszkolna, Agro-Group,
%LDá\stok 2003, s. 14.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
34
2.1. Cele edukacji ekologicznej w przedszkolu
:V]HONLH NV]WDáFHQLH MHVW XNLHUXQNRZDQH QD FHOH &HOH
NV]WDáFHQLDRGQRV]ąVLĊGRXF]QLyZLZ\FKRZDQNyZLRSLVXMą
]PLDQĊMDNąQDXF]\FLHOFKFHX]\VNDü=DWHPFHOHNV]WDáFHQLD
RNUHĞODP\ MDNR Ä]DPLHU]RQH ZáDĞFLZRĞFL XF]QLyZ
Z\PLHQLDMąF JáyZQLH URG]DMH RSDQRZDQ\FK ZLDGRPRĞFL
i
XPLHMĊWQRĞFLXIRUPRZDQ\FKG]LDáDĔLSRVWDZ´
47
.
:HZVSyáF]HVQHMG\GDNW\FHFHONV]WDáFHQLDMHVWRNUHĞODQ\
MDNRÄ]DPLHU]RQ\Z\QLNXF]HQLDDPHWRG\i organizacja pracy
nauczyciela
Vą SRGSRU]ąGNRZDQH WDN UR]XPLDQ\P VSUHF\]R-
wanym celom
48
.
1DGU]ĊGQ\P FHOHP HGXNDFML MHVW RGNU\ZDQLH UR]ZLMDQLH
eksponowanie k
UHDW\ZQHJR SRWHQFMDáX MHGQRVWNL L stymulacja
rozwoju os
RERZRĞFLF]áRZLHND
49
.
0RĪHP\Z\UyĪQLüGZDURG]DMHFHOyZVNáDGDMąF\FKVLĊQD
VSRVyE IRUPXáRZDQLD RJyOQH L RSHUDF\MQH &HOH RJyOQH
Z\]QDF]DMą NLHUXQHN GąĪHĔ &HOH RSHUDF\MQH Vą ZĊĪV]H
i bardziej sprecyzowane. Stanow
Lą RQH ÄRSLV Z\QLNyZ NWyUH
PDMą E\üX]\VNDQH´
50
.
&HO HGXNDFML PRĪQD UR]XPLHü MDNR ÄSHZLHQ SRVWXORZDQ\
47
Kruszewski K. (red.), Sztuka nauczania
± F]\QQRĞFL QDXF]\FLHOD,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 10.
48
Ibidem, s. 10.
49
)%HUHĨQLFNL=DJDGQLHQLDG\GDNW\NLV]NRá\Z\ĪV]HM, OR TWP, Szczecin
2009, s. 43.
50
K. Kruszewski (red.),
6]WXNDQDXF]DQLD«, op. cit., s. 11-12.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
35
VWDQZLHG]\NWyUHJRRVLąJQLĊFLHMHVWSRĪąGDQH
51
.
&HOHPHGXNDFMLHNRORJLF]QHMMHVWQDWRPLDVWÄNV]WDáWRZDQLH
ĞZLDGRPHJR VWRVXQNX GR ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR PLáRĞFL
i
V]DFXQNX GOD UyĪQRURGQ\FK IRUP Ī\FLD ZáDĞFLZ\FK DNW\Z-
nych postaw wobec przyrody i jej ochrony. Celem edukacji
HNRORJLF]QHM MHVW NV]WDáWRZDQLH ĞZLDGRPRĞFL L NXOWXU\ HNROR-
JLF]QHM´
52
.
'R FHOyZ RSHUDF\MQ\FK HGXNDFML HNRORJLF]QHM PRĪQD
]DOLF]\üPLĊG]\LQQ\PL
1. 8PRĪOLZLHQLH XF]ąF\P VLĊ pozyskania QDVWĊSXMąF\FK
ZLDGRPRĞFL
x ]DVRE\ QDWXUDOQH Vą ZVSyá]DOHĪQH L Z\F]HUSywalne,
]QLV]F]HQLHMHGQ\FKPDZSá\ZQDSR]RVWDáH
x ]DVRE\QDWXUDOQHPDMą ZSá\ZQDSR]LRPGREURE\WXOXG]L,
DUR]PLHV]F]HQLHLFKQD=LHPLQLHMHVWUyZQRPLHUQH
x F]áRZLHNPRG\ILNXMH]DFKRG]ąFHZĞURGRZLVNXSURFHV\
x ]PLDQ\ ZSURZDG]DQH SU]H] F]áRZLHND Z\ZRáDü PRJą
niekorzystne efekty w
ĞURGRZLVNX
x NRQLHF]QRĞü
]DFKRZDQLD
RGSRZLHGQLFK
ZDORUyZ
ĞURGRZLVNDGODSU]\V]á\FKSRNROHĔ
x SUDZLGáRZH JRVSRGDURZDQLH ĞURGRZLVNLHP Z\PDJD
wiedzy w tym zakresie,
x VSRVyE JRVSRGDURZDQLD ĞURGRZLVNLHP ZSá\ZD QD MDNRĞü
Ī\FLDF]áRZLHND
51
-)UąWF]DNĝZLDGRPRĞü«, op. cit., s. 156.
52
Ibidem, s. 156.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
36
x SUREOHPZ\F]HUSDQLDVLĊ]DVREyZPRĪQDUR]ZLą]DüSU]H]
VWRVRZDQLHVXURZFyZ]DVWĊSF]\FK
x ZLĊNV]RĞüVXURZFyZPLQHUDOQ\FKWRGREUDQLHRGZUDFDOQH
x RFKURQDJOHE\MHVWEDUG]RZDĪQDGOD GDOV]HJRSRP\ĞOQHJR
UR]ZRMXOXG]NRĞFL
x URĞOLQQRĞü L ]ZLHU]ĊWD QDOHĪą GR RGQDZLDOQ\FK ]DVREyZ
ĞURGRZLVND FKRü ]DJURĪRQH Vą SU]H] QDGPLHUQą HNV-
SORDWDFMĊ
x ZRGDMHVWEDUG]RZDĪQDZ]DFKRZDQLXĪ\FLD
x ZRGDQDOHĪ\GR]DVREyZRGQDZLDOQ\FKMHGQDNMHMMDNRĞü
pog
DUV]DVLĊ
x UHNUHDFMDWHUHQRZDMHVWZDĪQ\PHOHPHQWHPNXOWXU\
i ekonomii,
x Ī\FLHQD]LHPLX]DOHĪQLRQHMHVWRGVWDQXDWPRVIHU\
x ]DSRELHJDQLH JURPDG]HQLX VLĊ RGSDGyZ JD]yZ L LQQ\FK
VXEVWDQFML V]NRGOLZ\FK MHVW EDUG]R ZDĪQH ]H Z]JOĊGX QD
]DFKRZDQLH ]GURZLD F]áRwieka i uWU]\PDQLH ZDORUyZ
ĞURGRZLVND
2. =DSR]QDQLHG]LHFL]QDVWĊSXMąF\PLSRJOąGDPL
x SU]HFLZG]LDáDQLH XMHPQ\P VNXWNRP F\ZLOL]DFML Z\PDJD
ZVSyáSUDF\ ZV]\VWNLFK SRGPLRWyZ RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D
SDĔVWZR
x F]áRZLHN SRQRVL PRUDOQą RGSRZLHG]LDOQRĞü ]D GHF\]MH
podejmo
ZDQHZĞURGRZLVNX
x X]QDZDQ\ V\VWHP ZDUWRĞFL PD ZSá\Z QD VSRVyE
JRVSRGDURZDQLDĞURGRZLVNLHP
x SRWU]HE\F]áRZLHNDG]LHOLP\QDSV\FKLF]QHLELRORJLF]QH
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
37
x ZV]\VF\F]áRQNRZLHVSRáHF]HĔVWZDSRZLQQLE\üVW\PXOR-
ZDQLGRRFKURQ\ĞURGRZLVND
x konieczne jest poszukiwaniH QRZ\FK DOWHUQDW\ZQ\FK ĨUy-
GHáHQHUJLL
3. .V]WDáWRZDQLHXG]LHFLQDVWĊSXMąF\FKXPLHMĊWQRĞFL
x REVHUZDFMD]MDZLVN]DFKRG]ąF\FKZĞURGRZLVNX
x RFHQD VNXWNyZ GHJUDGDFML ĞURGRZLVND RUD] SRV]XNLZDQLH
DOWHUQDW\ZQ\FKUR]ZLą]DĔZ celu jego ochrony.
4. 8NV]WDáWRZDQLHXF]áRZLHNDQDVWĊSXMąF\FKSRVWDZ
x SRF]XFLD PRUDOQHM RGSRZLHG]LDOQRĞFL ]D MDNRĞü RWDF]DMą-
FHJRĞURGRZLVNDVSRáHF]QHJRLSU]\URGQLF]HJR
x JRWRZRĞü GR DNW\ZQHJR XF]HVWQLFWZD Z G]LDáDOQRĞFL QD
U]HF]RFKURQ\LXOHSV]DQLDRWDF]DMąFHJRĞURGRZLVND
x ]DPLáRZDQia do przyrody ojczystej
53
.
2GZLHOXODWZLGRF]Q\MHVWQLHSRNRMąF\Z]URVWF]\QQLNyZ
PRJąF\FKXQLFHVWZLüOXG]NRĞüZ]ZLą]NX]F]\PV\WXDFMDWD
Z\PXVLáD QD OXG]LDFK ]PLDQĊ GRW\FKF]DVRZ\FK ]DFKRZDĔ
Zatem
FHOHPG]LDáDOQRĞFLHNRORJLF]QHMZ przedszkolu EĊG]LH
x XĞZLDGRPLHQLHG]LHFLRPĪHĪ\FLHEH]NRQWDNWX]SU]\URGą
MHVWQLHPRĪOLZHJG\ĪZV]\VWNRFRMHVWOXG]LRPSRWU]HEQH
GRĪ\FLDF]HUSLą]HĞURGRZLVND
x Z\SRVDĪHQLH G]LHFL (QD LOH LFK UR]ZyM QD WR SR]ZDOD),
w
ZLHG]ĊGRW\F]ąFą EXGRZ\RUJDQL]PyZĪ\Z\FKRUD]LFK
symbiozy ze
ĞURGRZLVNLHP
x SU]HND]\ZDQLH ZLDGRPRĞFL QD WHPDW URĞOLQ L ]ZLHU]ąW
Ī\MąF\FKQD=LHPL
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
38
x XĞZLDGRPLHQLHG]LHFLRPĪHNDĪGDLVWRWDĪ\ZDPDSUDZR
GRJRGQHJRĪ\FLD
x NV]WDáWRZDQLH SRGVWDZRZ\FK ]DVDG RFKURQ\ ĞURGRZLVND
naturalnego,
x NV]WDáWRZDQLH XPLHMĊWQRĞFL UDFMRnalnego korzystania
z odnawialnych i
QLHRGQDZLDOQ\FK ]DVREyZ ĞURGRZLVND
przyrodniczego,
x XĞZLDGDPLDQLHG]LHFLRP]QDF]HQLDXW\OL]DFMLRGSDGyZ
x NV]WDáWRZDQLHZáDVQHJRMDZKDUPRQLL]HĞURGRZLVNLHP
x NV]WDáWRZDQLH X G]LHFL UyĪQ\FK IRUP DNW\ZQRĞFL QD áRQLH
natury,
x NV]WDáWRZDQLH SRF]XFLD RGSRZLHG]LDOQRĞFL ]D VWDQ ĞURGR-
wiska przyrodniczego
54
.
3U]HGV]NROH MHVW WDNą LQVW\WXFMą Z NWyUHM NV]WDáWXMH VLĊ
PLĊG]\ LQQ\PL SRVWDZ\ SURHNRORJLF]QH G]LHFL Z\UDELDMąF
w
QLFK ZUDĪOLZRĞü L SRF]XFLH RERZLą]NX X]P\VáDZLD VLĊ LP
znaczenie przyrody nie tylko dla nich samych,
DOHLGODFDáHJR
VSRáHF]HĔVWZD $E\ WHQ FHO RVLąJQąü QDOHĪ\ SU]HND]Dü
G]LHFLRP WDNą ZLHG]Ċ NWyUD XNDĪH LP MDN QDOHĪ\ FKURQLü
SU]\URGĊ D WR VSRZRGXMH ĪH G]LHFL RVLąJQą ĞZLDGRPRĞü
HNRORJLF]Qą']LHFNRSRZLQQRwLHG]LHüĪHWRZV]\VWNRF]HJR
F]áRZLHNSRWU]HEXMHGRĪ\FLDF]HUSLH] przyrody. W przypadku,
JG\ Z VSRVyE QLHSU]HP\ĞODQ\ Z\NRU]\VWXMH ]DVRE\ SU]\URG-
nicze lub
]DQLHF]\V]F]D ĞURGRZLVNR ]DJUDĪD WR MHJR ]GURZLX
i
EH]SLHF]HĔVWZX -XĪ Z SU]HGV]NROX G]LHFL SRZLnny ]GDZDü
53
-)UąWF]DNĝZLDGRPRĞü«, op. cit., s. 156-158.
54
* .XW\áRZVND Program edukacji ekologicznej w przedszkolu
z
SURSR]\FMDPL]DMĊü, DIDASKO, Warszawa 1996, s. 11-12.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
39
VRELHVSUDZĊĪH QDOHĪ\]HZV]HFKPLDURJUDQLF]DüGHJUDGDFMĊ
QDWXUDOQHJRĞURGRZLVNDD QDMOHSLHM]DSRELHJDüMHM ]XSHáQLH.
8]DVDGQLRQ\P MHVW DE\ MXĪ RG QDMPáRGV]\FK ODW QDXF]Dü
NRU]\VWDQLD ] ]DVREyZ SU]\URGQLF]\FK (GXNDFMD HNRORJLF]QD
w przedsz
NROX SRZLQQD ZLĊF VWDQRZLü F]ĊĞü G]LDáDOQRĞFL
RSLHNXĔF]R±dydaktyczno±Z\FKRZDZF]HM ]DUyZQRQDXF]\FLHOL
jak i domu rodzinnego. Poprzez wykorzystywanie
UyĪQ\FK
IRUP SUDF\ ] G]LHüPL PRĪQD LP XĞZLDGRPLü ĪH ĞURGRZLVNR
QDWXUDOQH MHVW GOD F]áRZLHND QLH]EĊGQH GR Ī\FLD ZLĊF QDOHĪ\
o
QLH GEDü =DVDGQLF]\P ]DGDQLHP MHVW ]DWHP NV]WDáWRZDQLH
u
G]LHFL ZUDĪOLZRĞFL QD SU]\URGĊ ]DUyZQR RĪ\ZLRQą MDN
i
QLHRĪ\ZLRQą RUD] budowanie SRF]XFLD RGSRZLHG]LDOQRĞFL
i
ZLHONLHM WURVNL R MHM ]DFKRZDQLH 8ĞZLDGDPLDP\ SU]H] WR
G]LHFLRP ĪH F]áRZLHN QLV]F]ąF SU]\URGĊ QLV]F]\ VDPHJR
siebie
55
.
Edukacja ekologiczna dzieci w wieku przedszkolnym jest
ĞZLDGRPą L ]DPLHU]RQą G]LDáDOQRĞFLą nauczycieli oraz
URG]LFyZNWyUHMFHOHPMHVW]DSHZQLHQLH:
x EH]SRĞUHGQLHJROXE(MHĞOLMHVWWRQLHPRĪOLZH) SRĞUHGQLego
kontaktu z obiektami i zjawiskami przyrodniczymi;
x QLH]EĊGQ\FK ZLDGRPRĞFL R HNRV\VWHPDFKRELHNWDFK]MD-
ZLVNDFKZ\VWĊSXMąF\FKZ przyrodzie;
x SRGVWDZRZHM ZLHG]\ R ]QDF]HQLX RELHNWyZ L ]MDZLVN GOD
LFKĪ\FLD
x XĞZLDGRPLHQLD ]ZLą]NyZ SU]\F]\QRZR ± skutkowych
ZV]\VWNLFK SURFHVyZ Z\VWĊSXMąF\FK Z SU]\URG]LH
55
E. Jaszczyszyn, Ekologiczna
«RSFLWV
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
40
a w
V]F]HJyOQRĞFLZ\VWĊSXMąF\FKZĞURGRZLVNXZ NWyU\P
Ī\Mą
x SU]HVWU]HJDQLD ]DOHĪQRĞFL PLĊG]\ VWDQHP ĞURGRZLVND,
a zdrowiem ludzi;
x NV]WDáWRZDQLD QDZ\NX RV]F]ĊGQHJR NRU]\VWDQLD ] natural-
Q\FK]DVREyZLLFKRFhrony;
x Z\URELHQLD QDZ\NX VHJUHJRZDQLD L ZWyUQHJR Z\NRU]\V-
WDQLDQLHNWyU\FKRGSDGyZ]QDMGXMąF\FKVLĊZ przedszkolu,
ZGRPXQDSRGZyUNX
x Z\URELHQLD SRWU]HE\ SU]HVWU]HJDQLD QDND]yZ L ]DND]yZ
HNRORJLF]Q\FKSU]H]VDP\FKVLHELHURG]LFyZURG]HĔVWZR,
UyZLHĞQLNyZLQQ\FKGRURVá\FK
x NV]WDáWRZDQLDQDZ\NyZNXOWXU\HNRORJLF]QHML zdrowotnej
w miejscu zabawy, wypoczynku, nauki, pracy;
x NV]WDáWRZDQLD HNRORJLF]QHJR VW\OX Ī\FLD D ]ZáDV]F]D
SU]HVWU]HJDQLD ]DFKRZDĔ NXOWXUDOQR ± higienicznych
w
RGQLHVLHQLXGRF]\VWRĞFLVLHELHLQDMEOLĪV]HJRĞURGRZLV-
ka oraz do zachowania higieny osobistej;
x NV]WDáWRZDQLD SRĪąGDQ\FK SRVWDZ ZREHF OXG]L URĞOLQ
i
]ZLHU]ąW
x NV]WDáWRZDQLD XPLHMĊWQRĞFL ZVSyáG]LDáDQLD ] LQQ\PL QD
U]HF] RFKURQ\ ĞURGRZLVND RGQDZLDQLD JR L SU]HNV]WDá-
cania
56
.
Edukacja ekologiczna w przedszkolu prowadzi do
XNV]WDáWRZDQLD Z ĞZLDGRPRĞFL G]LHFL SRVWDZ\ HNRORJLF]QHM
56
(-)UąWF]DNRZLH Edukacja zdrowotna dzieci przedszkolnych, Turpress,
7RUXĔ V *DáF]\ĔVND7 UHG 7HQSLĊNQ\WDMHPQLF]\ĞZLDW±
edukacja ekologiczna w przedszkolu, ZNFiGW, Warszawa 1997.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
41
NWyUDFKDUDNWHU\]XMHVLĊ
x
]GROQRĞFLą SHUFHSFML ]MDZLVN VSRáHF]Q\FK L przyrodni-
czych;
x
RJURPQąFLHNDZRĞFLąĞZLDWDLSUDZQLPU]ąG]ąF\FK
x
XĞZLDGRPLHQLHP VRELH L zrozuPLHQLHP SUDZ U]ąG]ąF\FK
SU]\URGą;
x
RGSRZLHG]LDOQRĞFLą ZREHF ZV]\VWNLFK IRUP Ī\FLD QD
Ziemi;
x
DNW\ZQRĞFLąLSRF]XFLHPQLHUR]HUZDOQHMZLĊ]L]SU]\URGą
i
LQQ\PLOXGĨPL
x
szacunkiem dla przyrody
57
.
:V]\VWNLH FHOH HGXNDFML HNRORJLF]QHM PRĪQD RVLąJQąü
jedynie
Z Z\QLNX FHORZHJR NV]WDáFHnia i wychowania eko-
logicznego.
=FHOyZHGXNDFMLHNRORJLF]QHMZ\QLNDMąNRQNUHWQH]DGDQLD
GODHGXNDFMLĞURGRZLVNRZHM6ąWR
x Z\SRVDĪHQLHZZLHG]Ċ]]DNUHVXEXGRZ\ZDUXQNyZĪ\FLD
URĞOLQ L ]ZLHU]ąW D WDNĪH UyĪQRURGQ\FK ]MDZLVN SUzyrody
QLHRĪ\ZLRQHM
x NV]WDáWRZDQLHXG]LHFLXPLHMĊWQRĞFLVSRVWU]HJDQLDLRFHQ\
SLĊNQD ]MDZLVN L RELHNWyZ SU]\URGQLF]\FK NV]WDáW UXFK
EDUZDNRPSR]\FMDGĨZLĊNF]\IDNWXUD
x UR]ZLMDQLH XPLHMĊWQRĞFL SU]HND]\ZDQLD ]GRE\W\FK ZLDGR-
PRĞFL L Z\UDĪDQLD XF]Xü Z UyĪQRURGQ\FK IRUPDFK HNV-
SUHVMLWZyUF]HM UXFKRZHMJUDILF]QHMMĊ]\NRZHM
57
(-)UąWF]DNRZLH Edukacja zdrowotna dzieci«op. cit., s.13.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
42
x NV]WDáWRZDQLH ]GROQRĞFLRFHQ\QLHZáDĞFLZHJR]DFKRZDQLD
VLĊLQQ\FKOXG]LZREHFSU]\URG\ RNUXFLHĔVWZRSU]HVąG\
GHZDVWDFMH LVSRVREyZ]DSRELHJDQLD im;
x NV]WDáWRZDQLD V]DFXQNX ZREHF SU]\URG\ SU]H] ZáDĞFLZH
]UR]XPLHQLH ĪH SU]\URGD MHVW GOD F]áRZLHND QLH]EĊGQD
i
GODWHJRQDOHĪ\MąV]DQRZDü
x ]DSR]QDQLH G]LHFL ] QLHNWyU\PL JDWXQNDPL FKURQLRQ\PL
NWyUHVąZSU]\URG]LHU]DGNRĞFLąLZ]ZLą]NX]W\PWU]HED
VLĊQLPLRSLHNRZDüLFKURQLü je
58
.
Zadania:
1. &RMHVWQDGU]ĊGQ\PFHOHPHGXNDFMLHNRORJLF]QHM"
2. 3U]\JRWXM NRQVSHNW ]DMĊü ]PLHU]DMąF\FK GR NV]WDáWRZDQLD
u
G]LHFL QDZ\NX RV]F]ĊGQHJR NRU]\VWDQLD ] naturalnych
]DVREyZ ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR RNUHĞO FHOH RJyOQH
i operacyjne.
3. 6WZyU] NDWDORJ QDND]yZ L ]DND]yZ HNRORJLF]Q\FK NWyU\
Z\NRU]\VWDV]ZSUDF\]G]LHüPLZSU]HGV]NROX
2.2. Cele edukacji przyrodniczej w przedszkolu
'OD G]LHFND Z ZLHNX SU]HGV]NROQ\P ĞZLDW SU]\URG\ MHVW
MHV]F]H PDáR ]QDQ\ L EDUG]R QLHXSRU]ąGNRZDQ\ Z ]ZLą]NX
z
F]\P GRURĞOL SRZLQQL SRPyF PX Z ]GRE\FLX RULHQWDFML
w otoczeniu,
Z ]GRE\ZDQLX SRGVWDZRZ\FK SRMĊü SU]\URGQL-
58
E. Korczak,
(GXNDFMDĞURGRZLVNRZDZNODVDFK-V]NRá\SRGVWDZRZHM
[w:]
- *]\O : -DURV] ( .RUF]DN ( .XOND = 1RZLĔVND Nasze
ĞURGRZLVNR± jak w QLPĪ\ü3RGVWDZ\WHRUHW\F]QHHGXNDFMLHNRORJLF]QHM
XF]QLyZ NODV - V]NRá\ SRGVWDZRZHM, Wydawnictwo IETU, Katowice
1996, s. 15-16.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
43
F]\FK 3RZLQQL XND]\ZDü LP Z]DMHPQH UHODFMH i ]ZLą]NL
PDMąFH PLHMVFH PLĊG]\ ]MDZLVNDPL Z\VWĊSXMącymi
w przyrodzie. Nauczyciel
ZLQLHQ UR]ZLMDü GRFLHNOLZRĞü
SR]QDZF]ąZ\FKRZDQNDJG\ĪG]LĊNLWHPXG]LHFNR]GREĊG]LH
ZLHG]Ċ XNV]WDáWXMH VZRMH SRJOąG\ QDELHU]H SU]HNRQDĔ
i
UR]ZLQLHVZyMĞZLDWRSRJOąG
-HGQ\P]]DVDGQLF]\FK]DGDĔ edukacji przedszkolnej jest
stworze
QLH WDNLFK ZDUXQNyZ DE\ SRSU]H] DNW\ZQ\ NRQWDNW
z
SU]\URGą Z\NV]WDáFLü X G]LHFL ZáDĞFLZ\ VWRVXQHN GR
wszystkiego
FR Ī\ZH D WDNĪH VXNFHV\ZQLH GRSURZDG]Dü GR
]UR]XPLHQLDSU]H]QLHUROLMDNą F]áRZLHNSHáQLZSU]\URG]LH
3U]HGV]NROHSRZLQQRVWZDU]DüWDNLHZDUXQNLDE\G]LHFLPRJá\
REVHUZRZDü ]MDZLVND ]DFKRG]ąFH Z SU]\URG]LH URĞOLQ\
]ZLHU]ĊWD, D WDNĪH DE\ PRJá\ WURVNOLZLH VLĊ QLPL RSLHNRZDü
3U]\URGD RĪ\ZLRQD EXG]L ZLĊNV]H ]DLQWHUHVRZDQLH G]LHFL
MHGQDNQLHPRĪQDSRPLMDüSU]\URG\QLHRĪ\ZLRQHM
:]ZLą]NX]SRZ\ĪV]\P, MHGQ\P]]DGDĔSU]HGV]NRODMHVW
wykorzystanie walor
yZZ\FKRZDZF]\FKSR]QDZF]\FKL zdro-
wotnych przyrody,
RUJDQL]RZDQLH ZDUXQNyZ GR DNW\ZQHJR
REFRZDQLD ] QLą Z\NRU]\VWXMąF Z W\P FHOX ]DEDZĊ L SUDFĊ
3U]HGV]NROH SRZLQQR GEDü R DWPRVIHUĊ SREXG]DMąFą GR
QDE\ZDQLDGRĞZLDGF]HĔ]DGDZDQLDS\WDĔV]XNDQLDZ\MDĞQLHĔ
UR]ZLą]DĔ G]LHOHQLD VLĊ SU]HĪ\FLDPL L ZáDVQ\PL VSRVWU]HĪH-
QLDPLĝZLDWSU]\URG\MHVWWDNLPĞURGRZLVNLHPG]LHFNDNWyUH
prowokuje je do zadawani
DS\WDĔLV]XNDQLDRGSRZLHG]L
1DMVNXWHF]QLHMV]\PF]\QQLNLHPNV]WDáWXMąF\PRVRERZRĞü
malucha jest zatem w
áDĞQLHNRQWDNW]SU]\URGąNWyUDVWDQRZL
ERJDWH ĨUyGáR ZUDĪHĔ SU]HĪ\ü GR]QDĔ L DNW\ZQ\FK G]LDáDĔ
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
44
.RQWDNW G]LHFND ] SU]\URGą EXG]L XF]XFLD RSLHNXĔF]RĞFL
ZREHFURĞOLQL ]ZLHU]ąWUR]ZLMDV]DFXQHNGRSU]\URG\L rodzi
SRF]XFLH RGSRZLHG]LDOQRĞFL ]D VWDQ ĞURGRZLVND 3LĊNQR
SU]\URG\ ]PLDQ\ MDNLH Z QLHM ]DFKRG]ą UR]ZLMDMą X G]LHFND
ZUDĪOLZRĞü HVWHW\F]Qą L NV]WDáWXMą MHJR SU]HĪ\FLD -HGQDN
QDXF]\FLHO ĞZLDGRP\ NRU]\ĞFL MDNLH GDMH G]LHFNX obcowanie
z
SU]\URGąSRVáXĪ\VLĊW\PLZV]\VWNLPLZDORUDPL tylko wtedy,
gdy
VDPEĊG]LHXPLDáRUJDQL]RZDüZDUXQNLDNW\ZQHJRSR]QD-
wania przez dzieci otoczenia przyrodniczego
59
.
6WZRU]HQLH ZDUXQNyZ GR F]ĊVWHJR L EH]SRĞUHGQLHJR
REFRZDQLD G]LHFND ] SU]\URGą XPRĪOLZLD PX XNV]WDáWRZDQLH
ZáDĞFLZHJR VWRVXQNX GR RWDF]DMąFHJR ĞZLDWD *áyZne cele
]EOLĪDQLD G]LHFL SU]HGV]NROQ\FK GR ĞZLDWD SU]\URG\]DZLHUDMą
VLĊZQDVWĊSXMąF\FKSRVWXODWDFK
x
zapewnienie
kontaktu
z
obiektami
i
zjawiskami
przyrodniczymi,
x
SU]\EOLĪDQLH ZLHG]\ SU]\URGQLF]HM JáyZQ\FK ]DVDG
EH]SLHF]HĔVWZDL]DVDGKLJLHQLF]QR± kulturalnych,
x
XPRĪOLZLDQLH NV]WDáFHQLD L GRNRQ\ZDQLD ZHU\ILNDFML
wiedzy przyrodniczej,
x
RUJDQL]RZDQLH ZDUXQNyZ GR NV]WDáFHQLD ZLĊ]L XF]XFLR-
Z\FK]SU]\URGą]RMF]\]QąRUD]F]\QQąSRVWDZĊQDU]HF]
jej ochrony,
x
NV]WDáWRZDQLHZUDĪOLZRĞFLQDSLĊNQRSU]\URG\
x
dosta
UF]DQLH G]LHFLRP RNUHĞORQ\FK ZLDGRPRĞFL SU]\URG-
niczych.
59
E. Janik,
3U]\URGD SU]HĪ\ZDQD L REVHUZRZDQD ] G]LHüPL SU]HGV]NRO-
nymi, WSiP, Warszawa 1988, s. 9.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
45
Przedszkole, jak i rodzina, wprowadza
G]LHFL Z NUąJ
SU]HGPLRWyZ ]MDZLVN SRMĊü ]QDF]HĔ NWyUH NV]WDáWXMą
ZLHG]ĊSRWU]HEQąGR]GRE\FLDRULHQWDFMLZRWRF]HQLX,P
dziecko starsze, tym bardziej jego zainteresowania
SRV]HU]DMą VLĊ L REHMPXMą FRUD] to V]HUV]H ĞURGRZLVNR
SU]\URGQLF]HLVSRáHF]QH
:XMĊFLX(7\UROVNLHM± :RMW\F]DHGXNDFMDĞURGRZLVNRZD
ZSU]HGV]NROXWRG]LDáDQLDQDXF]\FLHODPDMąFHQDFHOX
x ZV]HFKVWURQQHSR]QDQLHSU]\URG\LĞURGRZLVND
x rR]XPLHQLH]ZLą]NXF]áRZLHND]SU]\URGąLĞURGRZLVNLHP
x NV]WDáWRZDQLH ZáDĞFLZ\FK ]DFKRZDĔ Z NRQWDNFLH ]H
ĞURGRZLVNLHPSU]\URGQLF]\P
x ]DSR]QDQLH VLĊ ] SUREOHPDPL ]ZLą]DQ\PL ] G]LDáDOQRĞFLą
F]áRZLHND
x QDE\FLH XPLHMĊWQRĞFL RFKURQ\ L UDFMRQDOQHJR JRVSRGDUR-
wania zasobami przyrody,
x NV]WDáWRZDQLHV]DFXQNXF]áRZLHNDGRSU]\URG\
x ]DFKĊFDQLHGRSRGHMPRZDQLDG]LDáDĔQDU]HF]ĞURGRZLVND
przyrodniczego,
x UR]ZLMDQLHĞZLDGRPRĞFLHNRORJLF]QHMG]LHFL
60
.
Natomiast,
UHDOL]XMąFWUHĞFLSURJUDPRZHHGXNDFMLSU]\URG-
niczej w prz
HGV]NROXQDOHĪ\XZ]JOĊGQLüQDVWĊSXMąFHFHOH
60
A. Budniak, Edukacja
VSRáHF]QR ± przyrodnicza dzieci w wieku
SU]HGV]NROQ\P L PáRGV]\P ZLHNX V]NROQ\P
,
Wydawnictwo Impuls,
.UDNyZ V-51.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
46
x
ÄüZLF]HQLH L UR]ZLMDQLH ]P\VáyZ Z]URNX NV]WDáFHQLH
VSRVWU]HJDZF]RĞFL RUD] XPLHMĊWQRĞFL REVHUZRZDQLD
RELHNWyZL]MDZLVNSU]\URG\
x
Z\UDELDQLH VDPRG]LHOQRĞFL Z ]DNUHVLH GRNRQ\ZDQLD
VSRVWU]HĪHĔ L REVHUZDFML RUD] SURZDG]HQLD F]\QQRĞFL
SLHOĊJQDF\MQ\FKURĞOLQL]ZLHU]ąW
x
NV]WDáWRZDQLH ORJLF]QHJR P\ĞOHQLD SRSU]H] V]XNDQLH
Z]DMHPQHJR ]ZLą]NX PLĊG]\ GRVWU]HJDQ\PL RELHNWDPL
i zjawiskam
L SRUyZQ\ZDQLH LFK XRJyOQLDQLH, klasyfiko-
wanie, rozumowanie,
x
budzenie i rozwijanie ucz
Xü HVWHW\F]Q\FK L HW\F]Q\FK
SRSU]H] Z\UDELDQLH ZUDĪOLZRĞFL QD SLĊNQR SU]\URG\
RGF]XZDQLH SU]\MHPQRĞFL Z REFRZDQLX ] SU]\URGą
Z]EXG]DQLHZUDĪOLZRĞFLQDEUDNMHMSRV]DQRZDQLD
x
NV]WDáWRZDQLHSU]HNRQDQLDRNRQLHF]QRĞFLRFKURQ\SU]\UR-
dy,
x
HOLPLQRZDQLH QLHZáDĞFLZHJR QDVWDZLHQLD GR RELHNWyZ
i zjawisk przyrodniczych oraz korygowanie
IDáV]\ZHJRLFK
interpretowania
´
61
.
x
ÄUR]EXG]DQLH]DLQWHUHVRZDĔG]LHFNDZV]F]HJyOQRĞFLMHJR
]GROQRĞFL REVHUZDF\MQ\FK L Z\WZRU]HQLH LQWXLFML D WDNĪH
SRND]DQLH G]LHFNX ERJDFWZD ]GROQRĞci i tajemnLF]RĞFL
RWDF]DMąFHJRQDVĞZLDWD´
62
.
.V]WDáWRZDQLHDNW\ZQRĞFLSR]QDZF]HMG]LHFLZRJURPQHM
PLHU]H ]DOHĪ\ RG VDPHJR QDXF]yciela. To on odgrywa
61
06WXG]LĔVND']LHFLSU]HGV]NROQHSR]QDMąSU]\URGĊRĪ\ZLRQą, WSiP,
Warszawa 1989.
62
S. Elbanowska,
3U]\URGD QLHRĪ\ZLRQD Z Z\chowaniu przedszkolnym.
WSiP, Warszawa 1982, s. 12.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
47
GHF\GXMąFą UROĊ Z W\P ]DNUHVLH 7R RQ SREXG]D G]LHFL GR
P\ĞOHQLD L G]LDáDQLD RUD] RUJDQL]XMH V\WXacje edukacyjne.
=DFKRZDQLH QDXF]\FLHOD SRZLQQR E\ü Z]RUFHP GR
QDĞODGRZDQLD 3U]\JRWRZXMąF ]DMĊFLD SU]\URGQLF]H QDXF]\FLHO
PXVLXZ]JOĊGQLüZLHOHDVSHNWyZDPLDQRZLFLH
x WUHĞFL SURJUDPRZH powinny E\ü LQWHUHVXMąFH L QLH PRJą
]DZLHUDü]E\WGXĪROXE]E\WPDáRQRZ\FKHOHPHQWyZ
x GREyU PHWRG SRZLQLHQ E\ü SU]HP\ĞODQ\ L SRZLQQ\ RQH
w
V]HURNLP ]DNUHVLH E\ü RSDUWH QD SRUyZQ\ZDQLX
NODV\ILNRZDQLXGRĞZLDGF]DQLX
x ĞURGNLG\GDNW\F]QHSRZLQQ\E\üERJDWHL]UyĪQLFRZDQH
x UR]ZLMDü PRW\ZDFMĊ G]LHFND SRSU]H] ]DFKĊWĊ SRFKZDáĊ
G\ĪXU\
x VW\OSURZDG]HQLD]DMĊüVSRVyESU]HND]\ZDQLDWUHĞFL
x VWZDU]DQLHV\WXDFMLZNWyU\FKG]LHFLF]\QQLHXF]HVWQLF]ą
Z\PLHQLDMąVZRMHVSRVWU]HĪHQLDSURSR]\FMHXZDJL
x XU]ąG]HQLH ÄNąFLND SU]\URG\´ Z SU]HGV]NROX Z NWyU\P
dzieci pod okiem nauczyciela pro
ZDG]ą KRGRZOĊ URĞOLQ
RSLHNXMąVLĊU\ENDPLLGUREQ\PL]ZLHU]ĊWDPL
&HOH HGXNDFML SU]\URGQLF]HM Z\]QDF]DMą NLHUXQHN SUDF\
QDXF]\FLHOD $E\ PyF MH ]UHDOL]RZDü QDOHĪ\ VIRUPXáRZDü
RNUHĞORQH]DGDQLDNWyUHXPRĪOLZLDMąUHDOL]DFMĊW\FKFHOyZ
=DMĊFLD L ]DEDZ\ ] HGXNDFML ĞURGRZLVNRZHM NV]WDáWXMą
u dzieci takie uczucia
MDN PLáRĞü GR SU]\URG\ RSLHNXĔF]RĞü
i
WURVNOLZRĞü ZREHF URĞOLQ L ]ZLHU]ąW ']LHFL Z ZLHNX
SU]HGV]NROQ\PRGF]XZDMąXF]XFLHUDGRĞFL]NDĪGHMZ\NRQDQHM
F]\QQRĞFL SUDJQą VDPRG]LHOQLH SRG RNLHP nauczyciela,
GRFKRG]LüGRSR]QDZDQLDU]HF]\ZLVWRĞFLSUDJQąGRĞZLDGF]Dü
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
48
GąĪą GR SR]QDQLD RWDF]DMąFHJR MH ĞZLDWD ']LHFL MDN QDM-
ZF]HĞQLHM SRZLQQ\ REVHUZRZDü URĞOLQ\ L ]ZLHU]ĊWD ]PLHQLD-
MąFą VLĊ Z ]DOHĪQRĞFL RG SyU URNX SU]\URGĊ UyĪQRURGQH
zjawiska atmosferyczne,
D WDNĪH SR]QDZDü UROĊ F]áRZLHND
w
ĞURGRZLVNXAby to wszystkR]UHDOL]RZDüQLH]EĊGQ\PMHVW
E\QDXF]\FLHOSRVLDGDáV]HURNąZLHG]ĊWHRUHW\F]QąL SUDNW\F]Qą
Z ]DNUHVLH ]DJDGQLHĔ SU]\URGQLF]\FK ]QDá SRGVWDZRZH
JDWXQNL ]ZLHU]ąW i UyZQLHĪ RULHQWRZDá VLĊ Z KRGRZOL URĞOLQ
donic
]NRZ\FKF]\SUDFDFKQDG]LDáFH
Zadania:
1. &R MHVW QDGU]Ċdnym celem edukacji przyrodniczej w przed-
szkolu?
2. 3U]\JRWXMGRZROQH]DMĊFLH]HGXNDFMLSU]\URGQLF]HM
3. :\PLHĔ JáyZQH FHOH ]EOLĪDQLD G]LHFL SU]edszkolnych do
ĞZLDWDSU]\URG\
2.3. TUHĞFLSU]\URGQLF]R± ekologiczne w przedszkolu
7UHĞFL SURJUDPRZH HGXNDFML SU]\URGQLF]HM VSU]\MDMą
UR]ZLMDQLXVLĊXG]LHFLZZLHNXSU]HGV]NROQ\PHPRFMRQDOQHJR
VWRVXQNXGRSU]\URG\ZUDĪOLZRĞFLQDMHMSLĊNQRRUD]XF]HQLD
V]DFXQNX GR QLHM =DGDQLD ]ZLą]DQe z poznawaniem przez
G]LHFL HOHPHQWyZ ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR Vą GRVNRQDá\P
Z\MĞFLHP GR G]LDáDĔ HGXNDF\MQ\FK L Z\FKRZDZF]\FK
w
SU]HGV]NROX :RNyá W\FK WUHĞFL PRJą VLĊ VNXSLDü SR]RVWDáH
dziedziny edukacji przedszkolnej. Edukacja przyrodnicza
XZ]JOĊGQLDQLH]Z\NOHERJDWąWHPDW\NĊFRXPRĪOLZLDV]HURNL
Z\EyULQWHUHVXMąF\FKGODG]LHFLNZHVWLLSREXG]DGRWZyUF]HM
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
49
DNW\ZQRĞFL SR]QDZF]HM a WDNĪH UR]ZLMD SURFHV\ P\ĞORZH
3RGMĊWD SU]H] QDXF]\FLHOD SUREOHPDW\ND SRZLQQD MHGQDN E\ü
wyznaczana zainteresowaniami i potrzebami dzieci oraz
dostosowana
GRLFKPRĪOLZRĞFLUR]ZRMRZ\FK
3RGVWDZD SURJUDPRZD MHVW ÄZ\MĞFLHP GR poszukiwania
przez nauczyciela
ZáDVQ\FK SURSR]\Fji programowych odpo-
ZLDGDMąF\FK U]HF]\ZLVW\PSRWU]HERPG]LHFL-HVWRNUHĞOHQLHP
minimum cywilizacyjnego,
PRĪOLZ\P L koniecznym GR RVLą-
JQLĊFLD QD QDMQLĪV]\P V]F]HEOX HGXNDF\MQ\P´
63
. Natomiast
o
SURJUDPDFKGHF\GXMHQDXF]\FLHOOXEFDáDUDGDSHGDJRJLF]QD
0RJąWRE\üSURJUDP\DXWRUVkie lub atestowane przez MEN.
:HGáXJ,$GDPHNSU]H]WUHĞFLNV]WDáFHQLDUR]XPLHVLĊ
x
ZLHG]Ċ ± mDWHULDá QDXF]DQLD ± ]ZDQ\ LQDF]HM KDVáDPL
SURJUDPRZ\PL OXE ZLDGRPRĞFLDPL GRW\F]ąF\PL RELHNWX
poznania,
x
]PLDQ\ NWyUH PDMą ]DMĞü Z ZLDGRPRĞFLDFK G]LHFL LFK
XPLHMĊWQRĞFLDFKLV\VWHPLHZDUWRĞFL
x
F]\QQRĞFL G]LHFL SRZRGXMąFH ĪH ]DMGą X QLFK RNUHĞORQH
]PLDQ\ SV\FKLF]QH NWyU\FK PDWHULDáHP Vą KDVáD SURJUD-
mowe
64
.
7UHĞFL Z\FKRZDQLD Z SU]HGV]NROX Vą WR WH HOHPHQW\
NXOWXU\ NWyUH Vą GRELHUDQH FHORZR L ZáąF]DQH Z SURFHV
HGXNDFML 7UHĞFL WH QDOHĪą GR QLH]PLHUQLH LVWRWQ\FK ĞURGNyZ
G]LDáDOQRĞFLZ\FKRZDZF]HMJG\ĪG]LĊNLQLPG]LHFNRSR]QDMH
63
Encyklopedia XXI w., op. cit., s. 961.
64
I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Impuls,
.UDNyZV
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
50
GRUREHN VSRáHF]Q\ OLF]Q\FK SRNROHĔ L VDPR PRĪH UR]ZLMDü
UyĪQH sfery VZRMH RVRERZRĞFL : ]ZLą]NX ] SRZ\ĪV]\m,
w
HGXNDFML SU]HGV]NROQHM WUHĞFL Z\FKRZDQLD ]JRGQLH ] QRZą
SRGVWDZąSURJUDPRZąG]LHOLVLĊ ZHGáXJG]LHG]LQNXOWXU\NWyUH
NV]WDáWXMąUyĪQHJRURG]DMXZDUWRĞFLDPLDQRZLFLH
x Z\FKRZDQLH XP\VáRZH NWyUH REHMPXMH UR]ZyM PRZ\
P\ĞOHQLDSRMĊFLDPDWHPDW\F]QHLHGXNDFMĊSU]\URGQLF]ą
x wychowanie estetyczne,
x Z\FKRZDQLHVSRáHF]QR± moralne,
x wychowanie zdrowotne
65
.
Tre
ĞFL SURJUDPRZH Z\FKRZDQLD SU]HGV]NROQHJR RNUHĞOD
UR]SRU]ąG]HQLH0LQLVWUD(GXNDFML1DURGRZHM]GQLDJUXGQLD
2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
SU]HGV]NROQHJR RUD] NV]WDáFHQLD RJyOQHJR Z SRV]F]HJyOQ\FK
W\SDFK V]Nyá ']8 = U 1U SR] =JRGQLH ] QLą
G]LHFNR NWyUH NRĔF]\ SU]HGV]NROH L UR]SRF]\QD QDXNĊ
w szkole podstawowej powinno w zakresie edukacji przyrod-
niczej:
x znaü VWDáH QDVWĊSVWZR GQL L QRF\ SyU URNX, dni tygodnia,
PLHVLĊF\URNX
x wymieniaü URĞOLQ\ L ]ZLHU]ĊWD Ī\MąFH Z UyĪQ\FK ĞURGR-
ZLVNDFKSU]\URGQLF]\FKQSQDSROXQDáąFHZOHVLH
x wieG]LHüMDNLHZDUXQNLVąSRWU]HEQHGRUR]ZRMX]ZLHU]ąW
SU]HVWU]HĔ Ī\FLRZD EH]SLHF]HĔVWZR SRNDUP L Z]URVWX
URĞOLQ ĞZLDWáRWHPSHUDWXUDZLOJRWQRĞü
65
A. Klim
± Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa
programowa, Wydawnictwo ERICA, Warszawa 2010, s. 127.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
51
x potrafiü Z\PLHQLü ]PLDQ\ ]DFKRG]ąFH Z Ī\FLX URĞOLQ
i
]ZLHU]ąWZNROHMQ\FKSRUDFKURNX
x wieG]LHüZMDNLVSRVyEF]áRZLHNPRĪHMHFKURQLüLSRPyF
LPQSSU]HWUZDü]LPĊ
x UR]SR]QDZDü i nazywaü zjawiska atmosferyczne charak-
WHU\VW\F]QHGODSRV]F]HJyOQ\FKSyUURNX
x SRGHMPRZDü UR]VąGQH GHF\]MH L QLH QDUDĪDü VLĊ QD
QLHEH]SLHF]HĔVWZR Z\QLNDMąFH ] SRJRG\QSQLHVWDü pod
drze
ZHPZF]DVLHEXU]\QLH]GHMPRZDü F]DSNLZPURĨQą
SRJRGĊ
x wieG]LHü R F]\P PyZL RVRED ]DSRZLDGDMąFD SRJRGĊ
w radiu i
Z WHOHZL]ML QS ĪH EĊG]LH SDGDá GHV]F] ĞQLHJ
ZLDá ZLDWU VWRVRZDü VLĊ GR SRGDZDQ\FK LQIRUPDFML
w
PLDUĊVZRLFKPRĪOLZRĞFL
x EXGRZDü ZLHG]Ċ R ĞZLHFLH VSRáHF]Q\P SU]\URGQLF]ym
i
WHFKQLF]Q\P RUD] UR]ZLMDü XPLHMĊWQRĞFL SUH]HQWRZDQLD
VZRLFKSU]HP\ĞOHĔ ZVSRVyE]UR]XPLDá\GODLQQ\FK
Zalecane jest, aby co najmniej je
GQą SLąWą F]DVX
(w
SU]\SDGNXPáRGV]\FKG]LHFL± jHGQąF]ZDUWąF]DVX G]LHFL
VSĊG]Dá\ Z RJURG]LH SU]HGV]NROQ\P QDERLVNXZSDUNXLWS
JG]LH QDXF]\FLHO RUJDQL]XMH JU\ L ]DEDZ\ UXFKRZH ]DMĊFLD
sportowe, obserwacje przyrodnicze, prace gospodarcze,
SRU]ąGNowe i ogrodnicze.
Edukacja przyrodnicza w przedszkolu zawiera poznawanie
QDMEOLĪV]HJRRWRF]HQLDSU]\URGQLF]HJRVSRáHF]QHJRWHFKQLF]-
QHJR2WRF]HQLHVSRáHF]QHREHMPXMHQDVWĊSXMąFHWUHĞFL
x
SR]QDQLH ĞURGRZLVND SU]HGV]NROQHJR L URG]LQQHJR G]LHF-
ka,
DWDNĪHV]HUV]HJRĞURGRZLVNDZNWyU\Pono wzrasta,
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
52
x
]QDMRPRĞü VZRMHJR QD]ZLVND DGUHVX ]DPLHV]NDQLD
orientacja w pomieszczeniach przedszkolnych,
x
wykonywanie prostych prac gospodarczych w przedszkolu
i domu,
x
SR]QDQLHSUDF\ZSU]HP\ĞOHUROQLFWZLHXVáXJDFK
x
poznan
LHĞURGNyZORNRPRFMLLWUDQVSRUWX
x
]QDMRPRĞü]QDNyZGURJRZ\FK
$E\]UHDOL]RZDüWHFHOHG]LHFLVąXF]HVWQLNDPLZ\FLHF]HN
VSDFHUyZGR]DNáDGyZSUDF\]DSUDV]DVLĊGRSU]HGV]NRODOXG]L
UyĪQ\FK ]DZRGyZ ĝURGNL WUDQVSRUWX G]LHFL SR]QDMą EH]SRĞ-
UHGQLR OXE SRĞUHGQLR -HĞOL QLH PD PRĪOLZRĞFL EH]SRĞUHGQLHM
obserwacji, nauczycielka wykorzystuje filmy, ilustracje, opo-
ZLDGDQLDZLHUV]HPRGHOH8G]LHFLSRSU]H]WHG]LDáDQLDUR]-
wija
Mą VLĊ ]DLQWHUHVRZDQLD WHFKQLF]QH 'R WUHĞFL RWRF]HQLD
WHFKQLF]QHJR]DOLF]DVLĊ
x
zapoznanie dziec
L]UyĪQ\PLĨUyGáDPLHQHUJLLL z formami
ich wykorzystania,
x
]DSR]QDQLHG]LHFL]Z\NRU]\VWDQLHPSUąGXHOHNWU\F]QHJR
x
]D]QDMRPLHQLH ] XU]ąG]HQLDPL WHFKQLF]Q\PL Z\NRU]\VW\-
ZDQ\PL Z JRVSRGDUVWZLH GRPRZ\P ODWDUND ĪHOD]NR
lampa, odkurzacz, mikser,
VXV]DUNDGRZáRVyZLWS
x
zapoznanie dzieci z funkcjonowaniem zabawek mecha-
nicznych,
x
SR]QDQLH SU]H] G]LHFL GUREQ\FK QDU]ĊG]L QLH]EĊGQ\FK
w
GRPX PáRWHNĞUXERNUĊWREFĊJLLPDGáR
x
SR]QDQLH UyĪQRURGQ\FK PDWHULDáyZ NRQVWUXNF\MQ\FK Z\-
PDJDMąF\FK ]UyĪQLFRZDQ\FK WHFKQLN áąF]HQLD SDQHOH
SRGáRJRZHNDIHONLWDSHWD
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
53
Trzecim obszarem edukacji przyrodniczej jest zapoznanie
G]LHFL ]H ĞURGRZLVNLHP QDWXUDOQ\P Z NWyU\P Ī\Mą 7UHĞFL WH
REHMPXMą ]DUyZQR SU]\URGĊ RĪ\ZLRQą URĞOLQ\ ]ZLHU]ĊWD
OXG]LH MDN L QLHRĪ\ZLRQą PLQHUDá\ VNDá\ ZRGD SRZLHWU]H
oczyw
LĞFLH Z ]DNUHVLH RGSRZLDGDMąF\P PRĪOLZRĞFLRP
intelektualnym dzieci,
D WDNĪH XZ]JOĊGQLDMąF ZDUXQNL
QDMEOLĪV]HJR ĞURGRZLVND 1DWXUDOQH SUHG\VSR]\FMH G]LHFL
w
ZLHNXSU]HGV]NROQ\PXPRĪOLZLDMąLPSR]QDZDQLH]DUyZQR
przy
URG\RĪ\ZLRQHMMDNLQLHRĪ\ZLRQHM
3RSU]H] SU]\URGĊ QLHRĪ\ZLRQą UR]XPLH VLĊ RELHNW\
fizyczne oraz wszystkie zjawiska spowodowane przez niniejsze
obiekty. Celem zasadniczym jest zapoznan
LHG]LHFL]SU]\URGą
QLHRĪ\ZLRQą, nie ma tu jednak nastawienia na FDáRĞFLRZH
]GRE\ZDQLH ZLHG]\ R ĞZLHFLH DOH UR]EXG]HQLH ]DLQWHUHVRZDĔ
prze
GV]NRODNyZ NV]WDáWRZDQLH X nich intuicji, D WDNĪH
SRND]DQLH LP ERJDFWZD ]áRĪRQRĞFL L WDMHPQLF]RĞFL ĞZLDWD
w
NWyU\P Ī\Mą 1DGU]ĊGQ\P FHOHP WDNLHJR G]LDáDQLD MHVW
przygotowanie dzieci
GR VDPRG]LHOQHJR Ī\FLD Z VSRáH-
F]HĔVWZLH 1LH QDVWąSL WR QLJG\ JG\ RG QDMPáRGV]\FK ODW
G]LHFNR QLH SR]QD ]áRĪRQRĞFL WHJR ĞZLDWD L QLH ]rozumie go.
Dlatego tak
V]F]HJyOQHJR ]QDF]HQLD QDELHUDMą SLHUZV]H
GRĞZLDGF]HQLD Z SU]HGV]NROX SLHUZV]H IDVF\QDFMH SU]\URGą,
a
UyZQLHĪ ]DLQWHUHVRZDQLH wszelkimi zjawiskami przyrodni-
czymi.
']LHFNR PRĪH WR RVLąJQąü SRSU]H] VDPRG]LHOQH
o
GNU\ZDQLHWDMQLNyZSU]\URG\
'RWUHĞFLSU]\URG\QLHRĪ\ZLRQHM]DOLF]\üPRĪQD
x
SR]QDQLH ZáDVQRĞFL FLDá Z UyĪQ\FK VWDQDFK VNXSLHQLD
VWDá\P FLHNá\P L JD]RZ\P SRSU]H] SR]QDZDQLH ]MDZLVN
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
54
Z\VWĊSXMąF\FK Z SU]\URG]LH ]Dmarzanie wody, topnienie
ĞQLHJXL ORGXWZRU]HQLHVLĊV]URQXVRSOLORGXQDVáRQHF]-
QLHQLHSDURZDQLHZRG\QDZLOĪDQLHSRZLHWU]DVNUDSODQLH
ZRG\UR]SXV]F]DQLHVLĊQLHNWyU\FKVXEVtancji,
x
SR]QDQLH FLHSOQHJR SU]HZRGQLFWZD FLDá QDJU]HZDQLH VLĊ
UąF]NLRGJDUQNDá\ĪHF]NL]DQXU]RQHMZJRUąFHMKHUEDFLH
Z\UyĪQLDQLH GREU\FK L ]á\FK SU]HZRGQLNyZ FLHSáD QS
SUĊW PHWDORZ\ GUHZQR RJU]HZDQLH PLHV]NDĔ NDORU\IHU
SLHF ]DSR]QDQLH VLĊ ]H ]jawiskiem promieniowania
VáRĔFHĪDUyZND
x
SR]QDQLHHOHPHQWDUQ\FKZLDGRPRĞFLR]MDZLVNDFKPDJQH-
tycznych oraz o sposobach ich wykorzystania: radio-
RGELRUQLNL JáRĞQLNL VLOQLNL HOHNWU\F]QH SUąGQLFH
SU]\U]ąG\SRPLDURZH
x
]DVDG\Sá\ZDQLDFLDáF]\PMHVWVLáDZ\SRUXFLHF]\
x
SR]QDQLH ]MDZLVN RSW\F]Q\FK Z RWRF]HQLX WZRU]HQLH VLĊ
FLHQLDSyáFLHQLD]DüPLHQLHVáRĔFDNVLĊĪ\FD]DVWRVRZDQLH
]ZLHUFLDGHá ]DáDPDQLH ĞZLDWáD SR]QDQLH SU]\U]ąGyZ
optycznych,
x
SRUyZQ\ZDQLHWHPSHUDWXU\]GáXJRĞFLąGQLDLSRUDPLURNX
x
prowadzenie przez dzieci kalendarza pogody.
ħUyGáHP SR]QDQLD RWDF]DMąFHJR QDV ĞZLDWD MHVW
U]HF]\ZLVWRĞüNWyUDMHVWZRNyáQDV 0RĪQD Mą SR]QDü Z spo-
VyE EH]SRĞUHGQL L SRĞUHGQL 1DXF]\FLHO, XZ]JOĊGQLDMąF
]DLQWHUHVRZDQLD G]LHFL GRELHUD ZH ZáDVQ\P ]DNUHVLH WUHĞFL
NWyUHSURZDG]ąGR
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
55
x SR]QDQLD RGPLHQQHJR ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR, jakim
MHVW SDUN áąND ODV SROH XSUDZQH VWDZ U]HND RJUyG
ERWDQLF]Q\]RRORJLF]Q\G]LDáNDSRGZyUNRRJUyGVDG
x
SR]QDQLDURĞOLQL]ZLHU]ąWWDPZ\VWĊSXMąF\FK
x
]DSR]QDQLDVLĊ]XSUDZąURĞOLQ]QDU]ĊG]LDPLZ\NRU]\VW\-
wanymi przez ludzi do prac ogrodniczych, polowych,
x
REVHUZDFML ]MDZLVN ]DFKRG]ąF\FK Z SU]\URG]LH Z ĞURGR-
ZLVNXURĞOLnnym i ]ZLHU]ĊF\PZUD]]H]PLDQą SyUURNX
x
WZRU]HQLD NąFLNyZ SU]\URG\ Z NWyU\FK G]LHFL KRGXMą
URĞOLQ\ GUREQH]ZLHU]ĊWD
x
SR]QDZDQLD]DJURĪHĔGRW\F]ąF\FKĞURGRZLVNDQDWXUDOQHJR
]HVWURQ\F]áRZLHND SRĪDU\ODVyZ]DWUXZDQLHSRZLHWU]D
ZRG\JOHE\NáXVRZQLFWZR
x
]DSR]QDQLDVLĊ]HVSRVREDPLRFKURQ\SU]\URG\
x
SR]QDQLDVNXWNyZQLV]F]HQLDĞURGRZLVNDQDWXUDOQHJR
x
GRNDUPLDQLD SWDNyZ L ]ZLHU]ąW XWU]\PDQLH Z F]\VWRĞFL
NDUPQLNyZ
x
]ELHUDQLDNDUP\GODEH]GRPQ\FK]ZLHU]ąW NRWyZSVyZ
x
kolekcjonowania z
ELRUyZSU]\URGQLF]\FKWZRU]HQLD albu-
PyZ]ELHUDQLD ilustracji o tematyce przyrodniczej,
x
uczestnictwa w konkursach i akcjach ekologicznych,
wykonywania prac plastycznych o tematyce przyrodniczej.
3RGF]DV]DEDZJLHUVSDFHUyZZ\FLHF]HNSURZDG]RQ\FK
REVHUZDFML ZáDVQHPX GRĞZLDGF]HQLX, G]LHFL PRJą SR]QDü
RGPLHQQH ĞURGRZLVNR SU]\URGQLF]H Z NWyU\P Ī\Mą Maluchy
SRWU]HEXMą FLHNDZ\FK ERGĨFyZ DE\ LFK FLHNDZRĞü EDGDZF]D
PRJáD E\ü ]DVSRNRMRQD Z QDOHĪ\W\P VWRSQLX$E\QDXF]\FLHO
PyJáVSURVWDüW\PZ\]ZDQLRPL]DVSRNRLüFLHNDZRĞüG]LHFND
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
56
UR]EXG]LüZQLPDNW\ZQRĞüGRFLHNOLZRĞüL zdumienie w spot-
kaniu ze zjawiskami przyrodniczym
LPXVLVDPLQWHUHVRZDüVLĊ
SU]\URGą GąĪ\ü GR MHM Z\MDĞQLDQLD SR]QDZDQLD ]UR]XPLHQLD
]DFKRG]ąF\FKZQLHM]MDZLVNL ]DOHĪQRĞFL3RV]XNLZDQLHZUD]
z
G]LHüPL RGSRZLHG]L QD QXUWXMąFH pytania, rozwija
u
QDMPáRGV]\FK FKĊü SRV]XNLZDQLD RUD] ĞZLDGRPRĞü ĪH GR
ZLHG]\ PRĪQD GRFKRG]Lü VDPRG]LHOQLH D WR Z SU]\V]áRĞFL
zaowo
FXMHFKĊFLąGRVDPRNV]WDáFHQLD
Programy wychowania w przedszkolu w zakresie edukacji
przyrodniczo
± HNRORJLF]QHM ZVND]XMą QDXF]\FLHORZL SURpo-
]\FMH ]DJDGQLHĔ GR ]UHDOL]RZDQLD :LĊFNRZVNL ZVND]XMH ĪH
SURJUDPMHVWW\ONRLZ\áąF]QLHUDPRZąSURSR]\FMąUR]ZLMDQLD
a
NW\ZQRĞFL G]LHFL 1DOHĪ\ Z W\P PLHMVFX SRGNUHĞOLü ĪH
nauczyciel nie realizuje programu, ale w
RGSRZLHGQL VSRVyE
interpretuje go w int
HUHVLHUR]ZLMDMąFHJRVLĊG]LHFND
66
.
3U]HJOąGDMąF SURJUDP\ Z\FKRZDQLD Z SU]HGV]NROX
REVHUZXMH VLĊ ĪH ]DZLHUDMą RQH ]UyĪQLFRZDQH ]DNUHV\ WUHĞFL
HGXNDFMLVSRáHF]QR± ĞURGRZLVNRZHMSU]HZLG]LDQHGRUHDOL]DFML
w przedszkolu:
x biologiczne, w tym botaniczne, zoologiczne, ekologiczne,
x geograficzne,
x historyczne,
x regionalne,
x fizyczne,
x chemiczne,
66
5 :LĊFNRZVNL Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Warszawa 1993,
s. 124-127.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
57
x VSRáHF]QH
x techniczne,
x KLJLHQDLEH]SLHF]HĔVWZR
Po
Z\ĪV]H ]HVWDZLHQLH ZVND]XMH ĪH ]DNUHV WUHĞFL MHVW
]UyĪQLFRZDQ\ 1DXF]\FLHO PRĪH ]JRGQLH ] ]DLQWHUHVRZDQLDPL
G]LHFL Z\EUDü VSRĞUyG QLFK WH NWyUH ]DVSRNRMą FLHNDZRĞü
i
UR]EXG]ą WZyUF]ą DNW\ZQRĞü SR]QDZF]ą ħUyGáHP GR
zaplano-
ZDQLD ]DMĊü PRJą E\ü UyZQLHĪ ]GDU]HQLD NWyU\FK
XF]HVWQLNLHP MHVW G]LHFNR Z W\P Z\FLHF]NL XURF]\VWRĞFL
LPSUH]\ NDOHQGDU] SRJRG\ SU]HĪ\FLD G]LHFL F]\ pory roku.
1DMZDĪ-niejsze DE\ EORN WHPDW\F]Q\ Z\]ZDODá X G]LHFL
FLHNDZRĞü Z\]ZDODá LFK LQLFMDW\ZĊ SURZRNRZDá GR
SRGHMPRZDQLDG]LDáDĔ
67
.
Zadania:
1. 2GF]HJR]DOHĪ\GREyU przez nauczyciela WUHĞFLNV]WDáFHQLD,
z zakresu edukacji przyrodniczej i ekologicznej?
2. :\PLHĔ WUHĞFL NV]WDáFHQLD ] ]DNUHVX SU]\URG\ RĪ\ZLRQHM
i
QLHRĪ\ZLRQHM MDNLH Z\NRU]\VWDV] Z SUDF\ ] G]LHüPL
SU]HGV]NROQ\PL8]DVDGQLMVZyMZ\EyU
3. : MDNL VSRVyE EĊG]LHV] NV]WDáWRZDü X G]LHFL XPLHMĊWQRĞü
podejmowania
UR]VąGQ\FK decyzji, by QLH QDUDĪDü VLĊ Qa
QLHEH]SLHF]HĔVWZRZ\QLNDMąFH] pogody?
67
A. Budniak,
(GXNDFMD«, op. cit., s. 72.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
58
2.4. 0HWRG\DNW\ZL]XMąFHZHGXNDFMLSU]\URGQLF]R±
ekologicznej w przedszkolu
Dziecko w wieku przedszkolnym podejmuje wszelkie
F]\QQRĞFL ]DEDZRZH Z\áąF]QLH GODWHJR ĪH SRGVWDZRZą MHJR
SRWU]HEą MHVW DNW\ZQRĞü UXFK SRznawanie wszystkiego co je
otacza, wchodzenie w interakcje z osobami i rzeczami
]QDMGXMąF\PLVLĊZMHJRRWRF]HQLX']LHFNRSR]QDMH]MDZLVND
i
U]HF]\ SRSU]H] PDQLSXORZDQLH G]LDáDQLH GRW\NDQLH
SUyERZDQLH 1LH SU]\JOąGD VLĊ LP ] GDOHND OHF] Z\NRQXMH
najro
]PDLWV]HG]LDáDQLDQDQLFKL]DLFKSRPRFą
68
&LHNDZRĞü
dziecka, jego ogromna
ZUDĪOLZRĞü L ]GROQRĞü GR ZQLNOLZHM
obserwacji przyrody daje nauczycielowi
PRĪOLZRĞüGRELHUDQLD
UyĪQRURGQ\FK PHWRG MDN L IRUP HGXNDFji przyrodniczo ±
ekologicznej.
3R]QDZDQLH ĞURGowiska przyrodniczego przez dzieci
w
ZLHNXSU]HGV]NROQ\PSRZLQQRE\üRSDUWHQDGZX]DVDGDFK
QD SRJOąG]LH L QD VDPRG]LHOQHM G]LDáDOQRĞFL G]LHFL =DVDGD
SRJOąGRZRĞFL SROHJD QD ]D]QDMDPLDQLX ] NRQNUHWQ\PL
obiektami czy zjawiskami natomiast zasada samodzielnej
G]LDáDOQRĞFL ELHU]H VZRMH ĨUyGáR ] QDWXUDOQHM SRWU]HE\
DNW\ZQRĞFL JG]LH G]LHFNR RJOąGD REVHUZXMH UyĪQH RELHNW\
SRUyZQXMH]LQQ\PLS\WDZ\VXZDZQLRVNL
69
.
Czym jest metoda nauczania? Jest to celowo i syste-
PDW\F]QLH VWRVRZDQ\ VSRVyE SUDF\ QDXF]\FLHOD z G]LHüPL
XPRĪOLZLDMąF\ LP RSDQRZDQLH ZLHG]\ ZUD] z XPLHMĊWQRĞFLą
68
A. Budniak,
(GXNDFMD«, op. cit., s. 75.
69
06WXG]LĔVNDDzieci«RSFLWV. 23
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
59
wykorzystania
MHM Z SUDNW\FH D WDNĪH UR]ZLMDQLH ]GROQRĞFL
i
]DLQWHUHVRZDĔSR]QDZF]\FK
70
.
Obecnie,
SRMĊFLHÄPHWRG\QDXF]DQLD´F]ĊVWR]DVWĊSRZDQH
jest
SRMĊFLHP ÄPHWRG\ ZVSLHUDQLD DNW\ZQRĞFL poznawczej,
HGXNDF\MQHMG]LHFL´
71
.
0RĪQDMH]GHILQLRZDüMDNRV\VWHPDW\F]-
QLH SRGHMPRZDQ\ SU]H] QDXF]\FLHOD VSRVyE ZVSyáG]LDáDQLD
nauczyciela z
XF]QLDPL L XF]QLyZ ]H VREą NWyU\ SROHJD QD
wzajemnym
udzielaniu
sobie
pomocy
edukacyjnej,
w
]DOHĪQRĞFL RG RF]HNLZDĔ L SRWU]HE W\FK SRGPLRWyZ
z
NWyU\FKNDĪG\PRĪHE\ü]DUyZQRGDZFąMDNL ELRUFą
72
.
:OLWHUDWXU]HPRĪQDVSRWNDüVLĊ]ZLHORPDNODV\ILNDFMDPL
PHWRGSUDF\]G]LHüPLZ ZLHNXSU]HGV]NROQ\P=DOHFDVLĊDE\
PHWRG\ WH E\á\ VWRVRZDQH QDSU]HPLHQQLH SRQLHZDĪ QDZHW
QDMDWUDNF\MQLHMV]D PHWRGD MHĞOL EĊG]LH VWRVRZDQD ]E\W F]ĊVWR
PRĪHE\üGODG]LHFLQXĪąFD
Kupisiewicz s
NODV\ILNRZDáDPHWRG\]JRGQLH] ]DáRĪHQLHP
ÄRGSRVWU]HJDQLDGRP\ĞOHQLDRGP\ĞOHQLDGRSUDNW\NL´QD
x oparte na obserwacji i pomiarze,
x RSDUWHQDVáRZLH
x RSDUWHQDG]LDáDOQRĞFLSUDNW\F]QHMG]LHFL
x gry dydaktyczne
73
.
8Z]JOĊGQLDMąF X G]LHFL ZLHG]Ċ SRVLDGDQą i RF]HNLZDQą
70
C. Kupisiewicz,
3RGVWDZ\ G\GDNW\NL RJyOQHM, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1976, s. 154.
71
5:LĊFNRZVNL3HGDJRJLND«, op. cit., s. 193.
72
- .XMDZLĔVNL Metody edukacyjne nauczania i wspierania w klasach
SRF]ąWNRZ\FK 8$03R]QDĔ V 38.
73
C. Kupisiewicz,
3RGVWDZ\«, op. cit., s. 138, 150.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
60
:LĊFNRZVNL Z\UyĪQLá GZLH JUXS\ PHWRG metody informa-
cyjne
Z\MDĞQLDQLH LOXVWURZDQH ZHUEDOQH QDUUDFMD LOXVWUR-
wana, werbalna; opis z wyko
U]\VWDQLHP RND]yZ QDWXUDOQ\FK
modeli) oraz metody heurystyczne (problemowe, dyskusji,
dialogu)
74
.
2NRĔ ]ZUDFD XZDJĊ QD WR ĪH FHORZD HGXNDFMD SRZLQQD
NV]WDáWRZDü Z VSRVyE KDUPRQLMQ\ FDáą RVRERZRĞü G]LHFND
W
]ZLą]NX]F]\Pbadacz Z\UyĪQLDQDVWĊSXMąFHJUXSy metod:
x DV\PLODFMLZLHG]\ PHWRG\SRGDMąFH NWyUHRSLHUDMąVLĊQD
DNW\ZQRĞFL SR]QDZF]HM FKDUDNWHU\]XMąFHM VLĊ UHSURGXN-
W\ZQRĞFLą ZLHG]\ SRJDGDQND G\VNXVMD Z\NáDG RSLV
RSRZLDGDQLHSUDFD]NVLąĪNą
x metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (proble-
mo
ZH UR]ZLą]\ZDQLH SUREOHPyZ JUy i zabawy dydak-
W\F]QHJLHáGDSRP\VáyZ
x PHWRG\ZDORU\]DF\MQH HNVSRQXMąFHZDUWRĞFL DNW\ZQRĞü
emocjonalno
± artystyczna,
x PHWRG\SUDNW\F]QH G]LDáDOQRĞüSUDNW\F]QR± techniczna
75
.
Mystkowska proponuje
VWRVRZDü w przedszkolu metody
ZLHORVWURQQHJR NV]WDáFHQLD SUREOHPRZą SRGDMąFą VáRZQD
i
RJOąGRZD SUDNW\F]Qą L HNVSRQXMąFą
76
. Natomiast
6WDZLĔVNL
w nauczaniu biologii z
DOHFD ]PRG\ILNRZDQą NODV\ILNDFMĊ
PHWRGZHGáXJ=ERURZVNLHJR1DOHĪąGRQLHM:
1. Metody kierowania VDPRG]LHOQąSUDFąG]LHFL
74
5:LĊFNRZVNL3HGDJRJLND«, op. cit., s.193-195.
75
:2NRĔ:SURZDG]HQLH«, op. cit. s. 254-273.
76
06WXG]LĔVND Dzieci«RSFLWV
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
61
x REVHUZDFMDGRĞZLDGF]HQLD
x SUDFD]NVLąĪNą
x nauczanie sytuacyjne,
x SUDFDZRJURG]LHSU]HGV]NROQ\PLNąFLNXSU]\URG\
x ]DMĊFLDSODVW\F]QH.
2. 0HWRG\SRV]XNXMąFH:
x rozmowa,
x pogadanka.
3. 0HWRG\SRGDMąFH:
x opowiadanie i opis,
x czytanie
77
.
Aby uatrakcyjni
ü ]DMĊFLD QDXF]\FLHO SRZLQLHQ SU]HSODWDü
PHWRG\ OXE áąF]\ü Z MHGQ\P ]DMĊFLX NLOND PHWRG JG\ĪVáXĪą
RQH SU]HGH ZV]\VWNLP VWZDU]DQLX V\WXDFML VSU]\MDMąF\FK
UR]ZRMRZLDNW\ZQRĞFLSR]QDZF]HMG]LHFL$NW\ZQRĞüSU]\URG-
QLF]D G]LHFND SRZLQQD PLHü PLHMVFH ]DUyZQR w czasie
GRZROQ\FK ]DEDZ MDN L Z SODQRZDQ\FK ]DMĊFLDFK Aby
]UHDOL]RZDüWH]DPLHU]HQLD nauczyciel powinien:
x uU]ąG]LüZFLHNDZHMIRUPLHNąFLNSU]\URG\XZ]JOĊGQLDMąF
UHDOL]RZDQą WHPDW\NĊEąGĨSRUĊURNX
x iQVSLURZDü L ]DFKĊFDü G]LHFL GR SR]QDQLD WDMQLNyZ
przyrody,
x kV]WDáWRZDü L Z\]ZDODü X G]LHFL SRVWDZĊ SRV]XNXMąFą
UR]EXG]Dü LFK FLHNDZRĞü ĞZLDWHP SU]\URG\ RĪ\ZLRQHM
i
QLHRĪ\ZLRQHM
77
06WXG]LĔVND ']LHFL«, op. cit., s. 24-25.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
62
x zGLDJQR]RZDü]DLQWHUHVRZDQLDG]LHFLLFKRVRERZRĞüDE\
ZRGSRZLHGQLVSRVyEUR]ZLMDüXPLHMĊWQRĞFLSR]QDZF]H
x pU]\WDF]Dü]QDQHG]ieciom fakty, zjawiska,
x pRVáXJLZDü VLĊ SRSUDZQą SROV]F]\]Qą MDN L IDFKRZ\P
MĊ]\NLHP Z G]LHG]LQLH ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]R±ekolo-
gicznego.
3R]QDZDQLH SU]\URG\ SU]H] PDáH G]LHFL QDVWĊSXMH
w
GZRMDNL VSRVyE EH]SRĞUHGQLR Z wyniku kontaktu z obiek-
tami lub po
ĞUHGQLR]Z\NRUzystaniem pomocy dydaktycznych.
3U]HND]\ZDQLH PDá\P G]LHFLRP ZLHG]\ QD WHPDW
ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR MHVW LVWRWQH MHGQDN QLH ]DZV]H
ZLHG]D WD EĊG]LH GOD QLFK ]UR]XPLDáD =DOHĪy to przede
ZV]\VWNLP RG VSRVREyZ SR]QDQLD MDN L Z\MDĞQLHQLD zjawisk
]DFKRG]ąF\FK Z SU]\URG]LH L Z QDMEOLĪV]\P LFK ĞURGRZLVNX
*áyZQ\PLPHWRGDPLSR]QDQLDSLĊNQDĞURGRZLVNDQDWXUDOQHJR
MHJR]DJURĪHĔLVNXWNyZRGG]LDá\ZDĔF]áRZLHNDSRZLQQ\E\ü:
obserwacja, opowiadanie, opis, metoda problemowa, metody
waloryzacyjne, gry i zabawy edukacyjne. Przyroda jest
QDMOHSV]\P QDXF]\FLHOHP L W\ONR EH]SRĞUHGQL ] QLą NRQWDNW
XND]XMH G]LHFLRP ]ZLą]NL, MDNLH Mą áąF]ą ] OXGĨPL 0QRJRĞü
EH]SRĞUHGQLFK GRĞZLDGF]HĔ L SU]HĪ\ü VWZDU]D SRGVWDZĊ
SR]QDQLDUyĪQRURGQRĞFLMHMIRUPSUDZNWyU\PLVLĊU]ąG]ąRUD]
UyĪQ\FK ZSá\ZyZ QD NWyUH MHVW QDUDĪRQD
78
%H]SRĞUHGQLH
RGG]LDá\ZDQLH L ZáDVQD DNW\ZQRĞü G]LHFND SR]ZDOD PX
]UR]XPLHü SRWU]HEĊ RFKURQ\ ĞURGRZLVND QDWXUDOQHJR
78
A. Budniak,
(GXNDFMD VSRáHF]QR ± przyrodnicza dzieci w wieku
SU]HGV]NROQ\P L PáRGV]\P V]NROQ\P 3RGUĊF]QLN GOD VWXGHQWyZ,
Wydawnictwo Impuls, 2009, s. 212.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
63
WZRU]HQLD SDUNyZ QDURGRZ\FK F]\ UH]HUZDWyZ SU]\URG\ GOD
JLQąF\FKJDWXQNyZURĞOLQL ]ZLHU]ąW
'UXJLP VSRVREHP SR]QDQLD ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR
MHVW SRĞUHGQL ] QLą NRQWDNW -HGQDN, Z\NRU]\VWXMąF ĞURGNL
G\GDNW\F]QH Z SR]QDQLX SU]\URG\ QDOHĪ\ SDPLĊWDü ĪH QLH
]DVWąSLąRQHEH]SRĞUHGQLHJRSR]QDQLD:\NRU]\VWDQLHILOPyZ
planszy
]GMĊüSU]HĨURF]\SURJUDPyZHGXNDF\MQ\FKLQWHUQHWX
QDJUDĔ GĨZLĊNRZ\FK PD Z\áąF]QLH ]D ]DGDQLH X]XSHáQLü
ZLDGRPRĞFLG]LHFLGRW\F]ąFHQLHGRVWĊSQ\FK]MDZLVNJDWXQNyZ
URĞOLQL]ZLHU]ąW]DSR]QDü]RGOHJá\PLĞURGRZLVNDPLSU]\URG-
niczymi,
DWDNĪHXPRĪOLZLüXWUZDOHQLH wiedzy nabytej podczas
ZáDVQHJR GRĞZLDGF]HQLD 3RĞUHGQLH SR]QDQLH MHVW VSRVREHP
NWyU\ VSU]\MD WDNĪH UR]EXG]DQLX ZUDĪOLZRĞFL G]LHFL RUaz ich
FLHNDZRĞFLSR]QDZF]HM
Pozytywne postawy dzieci
ZREHF SU]\URG\ D WDNĪH
ZGUDĪDQLH MH GR RFKURQ\ ĞURGRZLVND PDMą QLe tylko efekty
QDXF]DQLD NV]WDáWXMąFHJR NWyUH Z\PLHQLáDP ZF]HĞQLHM DOH
UyZQLHĪZ\FKRZXMąFHJR'RPHWRGW\FK]DOLF]DP\
x metody praktyczne NWyUH VNLHURZDQH Vą QD SRGMĊFLH
G]LDáDĔ QD U]HF] RFKURQ\ ĞURGRZLVND SRSU]Hz prace
VSRáHF]QR ± XĪ\WHF]QH SRU]ąGNRZDnie terHQX VSU]ąWDQLH
ÄĞZLDWD´ XSUDZĊ L SLHOĊJQRZDQLH URĞOLQ KRGRZOĊ
]ZLHU]ąW VWDZLDQLH NDUPQLNyZ L bXGHN OĊJRZ\FK GOD
SWDNyZ RSLHNĊ nad pomnikami przyrody, uczestniczenie
w akcjach charytatywnych na rzecz zwie
U]ąW RFKURQĊ
ĞURGRZLVND XF]HVWQLFWZR Z konkursach ekologicznych,
SU]HJOąGDFK WHDWUDOQ\FK SODVW\F]Q\FK SURSDJowanie idei
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
64
RFKURQ\ ĞURGRZLVND SU]H] Z\NRQ\ZDQLH SODNDWyZ
wywieszanie afiszy, robienie wystawek tematycznych,
SURZDG]HQLH
NąFLND
ekologicznego,
biblioteczki
ekologicznej, wykonywanie a
OEXPyZ Z\NRQ\ZDQLH
U\VXQNyZ L Z\NRU]\VWDQLH LQQ\FK WHFKQLN SODVW\F]Q\FK
fotografowanie
przyrody,
QDJU\ZDQLH
GĨZLĊNyZ
z otoczenia;
x REVHUZDFMH ĞZLDWD URĞOLQ L ]ZLHU]ąW, zjaZLVN Z\VWĊSX-
MąF\FKZSU]\URG]LH
x eksperymenty REUD]XMąFH SURFHV\ ]DFKRG]ąFH w przyro-
G]LH L VNXWNL LQJHUHQFML F]áowieka, przygotowywanie
SRND]yZ
x opowiadania i opisy, praca z tekstem literackim;
x gry i zabawy terenowe, badawcze, dydaktyczne, gimnas-
tyczne, loteryjki obrazkowe, drama, zabawy muzyczne
i rytmiczne;
x wycieczki i spacery sprzyjDMąFH SRGJOąGDQLX SU]\URG\
REVHUZRZDQLX MDN OXG]LH V]SHFą L QLV]F]ą SU]\URGĊ RUD]
MDN Mą UDWXMą SU]\]Z\F]DMDQLH G]LHFLRGQDMPáRGV]\FKODW
do szanowania przyrody i wyrabianie w nich poczucia
RGSRZLHG]LDOQRĞFL]DQLą;
x kontakt ze sztuką SRĞZLĊFRQą przyrodzie, w tym
z
PX]\NąPDODUVWZHPIRWRJUDILą
x WZyUF]RĞü SODVW\F]QD dzieci, tworzenie kompozycji
SU]HVWU]HQQ\FKLSáDVNLFK]GDUyZQDWXU\
79
.
Dzieci w wieku przedszkolnym, dla swoich aktywnych
79
E. Jaszczyszyn (red.), Ekologiczna edukacja przedszkolna , Agro-Group,
%LDá\VWRNV
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
65
G]LDáDĔSRWU]HEXMąQLHW\ONRERGĨFyZSá\QąF\FK]RWDF]DMąFHJR
ĞZLDWD DOH UyZQLHĪ GRURVá\FK NWyU]\ EĊGą SREXG]DOL MH GR
G]LDáDQLD EĊGą GRGDZDOL RGZDJL ZVSLHUDOL LFK FLHNDZRĞü
ĞZLDWD 1LH]EĊGQH MHVW LP UyZQLHĪ SRF]XFLH EH]SLHF]HĔVWZD
i
ZLDUD ZH ZáDVQH VLá\ PU]HĪ\FLD SREXG]DMą MH GR ]DGDZDQLD
S\WDĔ 'RSLHUR ZWHG\ JG\ ]QDMGą RGSRZLHGĨ Qa swoje
ZąWSOLZRĞFL ]DF]\QDMą Mą XMPRZDü Z VáRZD ']LHFNR
w
PRPHQFLH QD]\ZDQLD JG\ ]DF]\QD SU]\SRU]ąGNRZ\ZDü
terminy rzeczom i zjawiskom, odczuwa dopiero poczucie
EH]SLHF]HĔVWZD &]XMH VLĊ VSRNRMQH JG\Ī ZLH FR WR MHVW
i rozpoznaje ni
H]QDQH PX ZF]HĞQLHM ]MDZLVND *G\ MXĪ WR
ZV]\VWNRRVLąJQLHQDVWĊSXMHSURFHVSR]QDQLDNWyU\SROHJDQD
u
ZHZQĊWU]QLDQLXZLHG]\
1DXF]\FLHOH SRZLQQL SDPLĊWDü ĪH Z WUDNFLH SR]QDZDQLD
U]HF]\ZLVWRĞFL QDOHĪ\ VWDZLDü SU]HG G]LHüPL WDNLH ]DGDQLD
NWyUH Z\]ZROą Z QLFK FKĊü G]LDáDQLD zPRW\ZXMą GR
SRV]XNLZDQLD UR]ZLą]DĔ zaktywizuMą P\ĞOHQLH Z\]ZROą
HNVSUHVMĊ L LQZHQFMĊ WZyUF]ą SREXG]ą GR ]DVWDQDZLDQLD VLĊ
P\ĞOHQLD ]DGDZDQLD S\WDĔ L SRV]XNLZDQLD RGSRZLHG]L SU]H]
UR]ZLą]\ZDQLH QXUWXMąF\FK MH SUREOHPyZ -HĞOL MHVzcze
DNW\ZQRĞü Z\FKRZDQND EĊG]LH SRáąF]RQD ] SU]HĪ\ZDQLHP
ZyZF]DVZLHG]DRUD] SR]QDQHSRMĊFLDLXPLHMĊWQRĞFL]GRE\WH
ZWHQVSRVyEEĊGą]UR]XPLDáHLWUZDáH
80
.
Zadania:
1. 3URV]Ċ SU]\JRWRZDü NRQVSHNW ]DMĊü Z SU]HGV]NROX
o tematyce przyrodniczo
± ekologicznej z wykorzystaniem
80
$àDGD± Grodzicka, $%&«3URJUDPZ\FKRZDQLDSU]HGV]NROQHJR;;,
wieku, WSiP, Warszawa 2008, s. 11.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
66
metod praktycznych.
2. &]\G]LHFLZZLHNXSU]HGV]NROQ\PPRJąZ\NRQ\ZDüSUDFH
domowe z zakresu edukacji przyrodniczo
± ekologicznej?
3URV]ĊX]DVDGQLüVZRMąZ\SRZLHGĨ
3. 3URV]Ċ SU]\JRWRZDü SODQV]H HGXNDF\MQH z ruchomymi
elementami do dowolnie dob
UDQ\FK WUHĞFL HGXNDFML
przyrodniczo
± ekologicznej.
2.5. Zasady edukacji przyrodniczo - ekologicznej
']LHFNR Z ZLHNX SU]HGV]NROQ\P QLH PRĪH SR]QDZDü
U]HF]\ZLVWRĞFLZHGáXJ]DVDG\RGWHRULLGRSUDNW\NL]DWHPQLH
RF]HNXMHJRWRZ\FKRGSRZLHG]LQDQDUWXMąFHMHS\Wania. W jego
UR]ZyMZSLVDQDMHVWQDWRPLDVWSRWU]HEDDNW\ZQHMNRQIURQWDFML
]H ĞZLDWHP RUD] QDOHĪąF\FK GR QLHJR S\WDĔ L RGSRZLHG]L
81
.
Ä']LHFNR ZVSyáWZRU]\ DNW\ZQLH VZRMH Ī\FLH L VZRMą QDXNĊ
MHVW ]PRW\ZRZDQH L SHáQH HQHUJLL w procesie przyswajania
sobie rzecz
\ZLVWRĞFLĪ\FLD1DXNDVSUDZLDG]LHFLRPSU]\MHP-
QRĞüQRZHRGNU\FLDLQRZDZLHG]DZSUDZLDMąMHZ zachwyt´
82
.
(GXNDFMD HNRORJLF]QD SRZLQQD E\ü SU]HGH ZV]\VWNLP
skierowana na rozwijanie u
G]LHFL XPLHMĊWQRĞFL SUDNW\F]Q\FK
potrzebnych do zdobycia wiedzy w zak
UHVLH ĞURGRZLVND
przyrodniczego i przygotowanie ich do jej wykorzystania
w konkretnych sytuacjach. W edukacji przyrodniczo
± ekolo-
JLF]QHM QDXF]\FLHO SRZLQLHQ SU]HVWU]HJDü NLONX ]DVDG nau-
czania:
81
I. Konopnicka, Edukacja
«, op. cit., s. 127.
82
D. Braun,
%DGDQLHRGNU\ZDQLHĞZLDWD]G]LHüPL, -HGQRĞü, Kielce 2002,
s. 13.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
67
x G]LHFNR Z ZLHNX SU]HGV]NROQ\P SRZLQQR SR]QDZDü
w pierwszej k
ROHMQRĞFL ĞURGRZLVNR URG]LQQH ORNDOQH
EOLVNLH ]JRGQLH ] ]DVDGDPL SRJOąGRZRĞFL L SU]\VWĊSQRĞFL
w nauczaniu,
x ]DVDGDRGNRQNUHWQHJRGRĞZLDGF]HQLDGRXRJyOQLHQLD
x ZV]\VWNR FR UREL QDXF]\FLHO FR PyZL R SU]\URG]LH
i
QDMEOLĪV]\PĞURGRZLVNX SRZLQQRE\üSLĊNQH niezwykle
DWUDNF\MQH ]DG]LZLDMąFH ]DJDGNRZH SDUDGRNVDOQH QLH-
RF]HNLZDQHWDMHPQLF]HLSRZLQQRSRUXV]DüGXV]HL zmys-
á\G]LHFNDZ\ZRá\ZDüVLOQHSU]HĪ\FLDHPRFMRQDOQH
83
.
0RĪQDZ\RGUĊEQLüWU]\Z\PLDU\HGXNDFMLSU]\URGQLF]R±
ĞURGRZLVNRZHM
x HGXNDFMD R ĞUodowisku, w wyniku czego dzieci
]GRE\ZDMą ZLHG]Ċ QDXNRZą R U]HF]\ZLVWRĞFL SU]\URG-
QLF]HM L VSRáHF]QHM (GXNDFMD WDND QLH PRĪH RGE\ZDü VLĊ
RND]MRQDOQLH L RJUDQLF]Dü VLĊ GR SRMHG\QF]\FK WHPDWyZ
DOHSRZLQQDRQDXZ]JOĊGQLDüZV]\VWNLHPRĪOLZHobszary
edukacji
LRGG]LDá\ZDQLH UyĪQRURGQ\FKĞURGRZLVN']LHFL
SRZLQQ\ SR]QDZDü U]HF]\ZLVWRĞü SRSU]H] REVHUZDFMĊ
EDGDQLD HNVSHU\PHQW Z\MDĞQLHQLH ZHU\ILNRZDQLH SU]H-
ZLG\ZDQLH SU]\SXV]F]DQLH SU]HĪ\ZDQLH L ZDUWRĞFLRwa-
nie.
x eGXNDFMD Z ĞURGRZLVNX, inaczej edukacja przez ĞURGR-
ZLVNRSROHJDQDW\PĪHXF]HQLHVLĊRĞURGRZLVNXRGE\ZD
VLĊ SRSU]H] EH]SRĞUHGQLH G]LDáDQLH Z kontakcie z nim,
JG\Ī to RQR VW\PXOXMH ZV]HFKVWURQQą DNW\ZQRĞü G]LHFL
83
M. Sawicki,
(GXNDFMD ĞURGRZLVNRZD Z NODVDch I-,,, V]NRá\
podstawowej, Wydawnictwo Semper, Warszawa 1997, s. 10.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
68
XZUDĪOLZLD QD SLĊNQR L QD QLV]F]HQLH]DVREyZNV]WDáWXMH
SRF]XFLH RGSRZLHG]LDOQRĞFL ]a otoczenie, pobudza
FLHNDZRĞüLZDUXQNXMHQDE\ZDQLHV]DFXQNXnatury.
x eGXNDFMD GOD ĞURGRZLVND skierowana jest na przy-
JRWRZDQLHG]LHFLGRRGSRZLHG]LDOQHJRG]LDáDQLDQDU]ecz
ĞURGRZLVND MHJR RFKUDQLDQLD UR]ZLą]\ZDQLD SUREOHPyZ
ĞURGRZLVNRZ\FK GR SRGHMPRZDQLD G]LDáDĔ SURILODNW\F]-
nych na jego rzecz
84
.
:HGXNDFMLĞURGRZLVNRZHMZJ (-)UąWF]DNyZQDXF]\FLHO
SRZLQLHQXZ]JOĊGQLüQDVWĊSXMąFH]DVDG\
x Fazowe zapoznawanie z otoczeniemNWyUH REHMPXMHID]Ċ
HPRFMRQDOQą SR]QDQLHSU]H]G]LHFNRSLĊNQDSU]\URG\LMHM
b
RJDFWZD SR]QDZF]ą UR]ZLMDQLHFLHNDZRĞFLNWyUDSREX-
G]DGRG]LDáDQLD LHNRQRPLF]Qą MDNSU]\URGĊZ\NRU]\V-
W\ZDüSU]HWZDU]DüHNVSORDWRZDüFKURQLüL SRPQDĪDü
x %H]SRĞUHGQL NRQWDNW dzieci z obiektami i zjawiskami
SU]\URG\RĪ\ZLRQHMLQLHRĪ\ZLRQHM
x PrzeĪ\ZDQLHSLĊNQD UyĪQRURGQRĞFL]MDZLVNZSU]\URG]LH
G]LĊNL F]HPX Z\]ZDOD VLĊ X G]LHFL XF]XFLH UDGRĞFL
]DGRZROHQLD]DFKĊFDGRSR]QDZDQLDMHMLRFKURQ\
x 2GZUyFRQH funkcje edukacji NWyUD RSLHUD VLĊ QD
przekazywaniu przez dzieci zdobytych informacji i
GRĞ-
wi
DGF]HĔQDXF]\FLHORPUyZLHĞQLNRPURG]LFRP
x Ekologiczny egocentryzm utylitarny G]LĊNL NWyUHPX
XND]XMH VLĊ G]LHFLRP ]QDF]HQLH SU]\URG\ Z Ī\FLX
F]áRZLHND Z VSRVyE SUDNW\F]Q\ SRSU]H] ]DEDZĊ
84
A. Budniak, Edukacja..., op. cit., s. 42-43.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
69
REVHUZDFMĊ GRĞZLDGF]HQLD SUDFĊ , D WDNĪH XF]\ VLĊ
XPLHMĊWQRĞFLZ\NRU]\VWDQLDMHM]DVREyZ
x (NRQRPL]DFMD Z\NRU]\VWDQLD ]DVREyZ SU]\URG\
i
ĞURGRZLVND NWyUD UHDOL]RZDQD MHVW SRSU]H] FRG]LHQQH
F]\QQRĞFL Z\NRQ\ZDQH SU]H] G]LHFL D GRW\F]\ UDFMRQDO-
QHJR Z\NRU]\VWDQLD ]DVREyZ QDWXUDOQ\FK SUDZLGáRZHJR
gospodarowania odpadami oraz ograniczenia ich powsta-
wania;
x Kooperacja pozytywna PLĊG]\ OXGĨPL NWyUD PyZL
o
NRQLHF]QRĞFL ZVSyáG]LDáDQLD OXG]L L UyĪQ\FK LQVW\WXFML
w
FHOXFKURQLHQLDQDWXUDOQHJRĞURGRZLVND
85
.
3U]HVWU]HJDQLHQLQLHMV]\FK]DVDGXPRĪOLZLDQDXF]\FLHORZL
sprawne organiz
RZDQLH ]DMĊü HGXNDFML SU]\URGQLF]HM L ĞURGR-
wiskowej. Poznawanie przyrody przez dzieci w wieku przed-
V]NROQ\P L ZF]HVQRV]NROQ\P SRZLQQR RGE\ZDü VLĊ QDMSLHUZ
poprzez kontakt z obiektami i zjawiskami przyrodniczymi,
a
GRSLHUR SyĨQLHM QDOHĪ\ SU]HMĞü GR NV]WDátowania ich
SU]\URGQLF]HJR P\ĞOHQLD : SLHUZV]\P HWDSLH SR]QDZDQLD
SU]\URG\ V]F]HJyOQH ]QDF]HQLH RGJU\ZDMą ZUDĪHQLD
i
VSRVWU]HĪHQLDG]LHFND, DGRSLHURSyĨQLHMSR]QDQLHSRMĊFLRZH
NWyUHEĊG]LHRSDUWHQD]HEUDQ\FKLSU]HWZRU]RQ\FKSU]H]G]LHFL
informacjach.
$E\HGXNDFMDHNRORJLF]QDE\áDVNXWHF]QDQDOHĪ\
MHM HWDS\ GRVWRVRZDü GR ZáDĞFLZRĞFL L PRĪOLZRĞFL UR]ZRMR-
Z\FK G]LHFL 0RĪQD Z\V]F]HJyOQLü QDVWĊSXMąFH ID]\ ]DSR]-
QDQLDG]LHFL]WUHĞFLDPLSU]\URGQLF]R± ekologicznymi:
85
(-)UąWF]DNRZLH(GXNDFMDVR]RORJLF]QDXF]QLyZNODV,-,,,V]NRá\
podstawowej. Poradnik dla nauczyciela, WOM, Bydgoszcz 1992, s. 14-
15.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
70
x SR]QDQLH SLĊNQD L ]UyĪQLFRZDQLD SU]\URGy w EH]SRĞUHG-
QLP NRQWDNFLH ]H ĞURGRZLVNLHP SU]\URGQLF]\P E\ UR]-
EXG]LüZUDĪOLZRĞüL]DLQWHUHVRZDQLHG]LHFL
x ]DSR]QDQLH G]LHFL ] SU]\NáDGDPL GHZDVWDFML SU]\URG\
SU]H]F]áRZLHND
x UR]SR]QDQLH L RPyZLHQLH SU]\F]\Q L VNXWNyZ GHJUDGDFML
ĞURGRZLVNDQDWXUDOQHJR
x ZSDMDQLHQRUPSRVWĊSRZDQLDZFHOXRFKURQ\SU]\URG\
x Z\EyU IRUP RV]F]ĊG]DMąF\FK ]DVRE\ ĞURGRZLVND
przyrodniczego
86
.
$E\ VWZRU]\ü G]LHFNX QDMNRU]\VWQLHMV]H ZDUXQNL VSU]\MD-
MąFH HGXNDFML ĞURGRZLVNRZHM QLH]EĊGQD MHVW REHFQRĞü RERN
niego nauczyciela wyrozumia
áHJR L ZUDĪOLZHJR NWyU\ MHVt
ĞZLDGRP\QDVWĊSXMąF\FK]DVDG
x Ä0niej nauczaj, DZLĊFHMG]LHOVLĊVZ\PLRGF]XFLDPL
x %ąGĨXZDĪQ\VNLHURZDQ\QDG]LHFL
x 6NXSLDMXZDJĊG]LHFL
x 1DMSLHUZSDWU]GRĞZLDGF]DMDGRSLHURSRWHPPyZ
x :\NRU]\VWDM S\WDQLD DE\ XDNW\ZQLü Vwoich podopiecz-
nych,
x ĝZLDW G]LHFND WZRU]ą QLH GUREQH OHF] GRQLRVáH OXG]NLH
ZDUWRĞFL -%&RUQHOO ´
87
.
86
, 3DĞNR &HOH HGXNDFML HNRORJLF]QHM QDMPáRGV]\FK, Äĩ\FLH 6]NRá\´
1992, nr 4, s. 201-204.
87
I. Konopnicka, Edukacja
«, op. cit., s. 132.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
71
Zadania:
1. Opracuj na podstawie dowolnej literatury zasady edukacji
przyrodniczo
± ekologicznej w przedszkolu.
2. Jak ro]XPLHV] ]DVDGĊ: ÄQDMSLHUZ SDWU] GRĞZLDGF]DM
a
GRSLHURSRWHPPyZ´"
3. 3U]\JRWXM JUĊ G\GDNW\F]Qą z zakresu edukacji przyrodniczo
± ekologicznej i opracuj zasady gry.
2.6. Formy edukacji przyrodniczo ± ekologicznej
w przedszkolu
Do najbardziej rozpowszechnionych form organizacyjnych
pracy dzieci
QDOHĪ\ SUDFD MHGQRVWNRZD ]ELRURZD L JUXSRZD
.U\WHULXP NODV\ILNDFML W\FK IRUP MHVW VSRVyE, w jaki dzieci
]GRE\ZDMą ZLHG]Ċ .DĪGD ] QLFK SU]\F]\QLD VLĊ GR
NV]WDáWRZDQLD ZLHOX FHFK RVRERZRĞFL =DMĊFLD ]ELRURZH PDMą
]QDF]ąF\ ZSá\Z QD XVSRáHF]QLHQLH XF]QLyZ praca grupowa
SU]\F]\QLD VLĊ GR Z\UDELDQLD XPLHMĊWQRĞFL ZVSyáG]LDáDQLD
w
JUXSLHIRUPDMHGQRVWNRZDPDZSá\ZQDZ\URELHQLHZáDVQHM
DNW\ZQRĞFL X G]LHFL L VDPRG]LHOQRĞFL :V]\VWNLH WH IRUP\
SRZLQQ\ VLĊ SU]HQLNDü JG\Ī ZyZF]DV XF]HQLH VLĊ MHVW
najskuteczniejs
]H 1DSU]HPLHQQH LFK VWRVRZDQLH XPRĪOLZLD
ZáDĞFLZH ]JUDQLH WUHĞFL L PHWRG ] IRUPDPL RUD] SR]ZDOD QD
XUR]PDLFHQLHF]\QQRĞFLXF]HQLDVLĊ
88
.
:HGXNDFMLSU]HGV]NROQHMQDOHĪ\XZ]JOĊGQLüUyĪQHIRUP\
RUJDQL]DF\MQH SUDF\ ] G]LHüPL RUD] GRVWRVRZDü MH GR
PRĪOLZRĞFLG]LHFLSRGMĊWHMSUREOHPDW\NLZDUXQNyZĞURGNyZ
88
A. Budniak, Edukacja..., op. cit., s. 85.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
72
dydaktycznych, jakimi nauczyciel dysponuje. Zatem praca
z
G]LHüPL Z SU]HGV]NROX Z\PDJD RG QDXF]\FLHOD GRERUX
RGSRZLHGQLFKIRUPRUJDQL]DF\MQ\FKNWyUHPRĪQD]GHILQLRZDü
MDNR ÄUR]SODQRZDQH Z F]DVLH L Z SU]estrzeni wzajemne
F]\QQRĞFL QDXF]\FLHOD L G]LHFL´
89
.
2EHMPXMą RQH UyĪQRURGQH
V\WXDFMH Z\FKRZDZF]H ]DUyZQR WH QDWXUDOQH MDN L FHORZH
V\VWHPDW\F]QLH VLĊ SRZWDU]DMąFH OXE W\ONR RUJDQL]RZDQH
RNROLF]QRĞFLRZR Z UR]NáDG]LH GQLD SUDF\ SODFyZNL
Podstawowymi forma
PL Z HGXNDFML SU]HGV]NROQHM Vą ]DMĊFLD
i
]DEDZ\ GRZROQH ]DMĊFLD RERZLą]NRZH, D WDNĪH V\WXDFMH
RNROLF]QRĞFLRZH
90
.
=DMĊFLD L ]DEDZ\ GRZROQH G]LHFL SRGHMPXMą ] ZáDVQHM
LQLFMDW\Z\ Z F]DVLH QD WR SU]H]QDF]RQ\P 6ą G]LDáDQLDPL
LQG\ZLGXDOQ\PL OXE PRJą VLĊ RGE\ZDü Z VDPRU]XWQLH
]RUJDQL]RZDQ\FK ]HVSRáDFK : W\P F]DVLH G]LHFL PRJą
RUJDQL]RZDü ]DEDZ\ WHPDW\F]QH NRQVWUXNF\MQH UXFKRZH
EDGDZF]H PRJą U\VRZDü Z\FLQDü PDORZDü VSU]ąWDü
SRGOHZDü URĞOLQ\ =DEDZ\ GRZROQH PRJą E\ü LQVSLURZane
wystrojem
ZQĊWU]D
OXE
HOHPHQWDPL
ĞURGRZLVND
SU]\URGQLF]HJR ]RUJDQL]RZDQ\P VSRWNDQLHP F]\ LPSUH]ą
SU]HGV]NROQą .ąFLN SU]\URG\ ]RUJDQL]RZDQ\ Z VDOL PRĪH
SREXG]Dü G]LHFL GR G]LDáDQLD GR REVHUZDFML RND]yZ Z QLP
]JURPDG]RQ\FK&]ĊVWR]DMĊFLDGRZROQHVąNRQW\QXDFMąEDUG]R
ciekawych zaj
Ċü RERZLą]NRZ\FK .RQLHF]Q\P MHVW WDNĪH
SRGHMPRZDQLH G]LDáDĔ QDXF]\FLHOD Z NLHUXQNX GEDáRĞFL
o
Z\VWUyM PLHMVF Z NWyU\FK G]LHFL SU]HE\ZDMą QD FR G]LHĔ
89
A. Klim
± Klimaszewska, 3HGDJRJLND«, op. cit., s. 116.
90
Ibidem, s. 11.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
73
1DXF]\FLHO SRZLQLHQ V\VWHPDW\F]QLH ]PLHQLDü Z\VWUyM
SRPLHV]F]HĔ]JRGQLH]]DLQWHUHVRZDQLDPLG]LHFLSRUDmi roku,
zgodnie z omawianymi zagadnieniami czy odbytymi
Z\FLHF]NDPL ']LHFL PRJą NROHNFMRQRZDü PDWHULDá SU]\URG-
QLF]\ KRGRZDü URĞOLQ\ F]\ GUREQH ]ZLHU]ĊWD :V]\VWNLH WH
ZDUXQNL SREXG]DMą DNW\ZQRĞü G]LHFND, D WDNĪH SRPDJDMą
QDXF]\FLHORZLUHDOL]RZDüFHOHHGXNDFMLĞURGRZLVNRZHM
Do
]DMĊü RERZLą]NRZ\FK ]DOLF]\ü PRĪQD ZV]HONLH
F]\QQRĞFL VDPRREVáXJRZH L SUDFH XĪ\WHF]QH QD U]HF]
SU]HGV]NROD L JUXS\ 'RFKRG]ą GR WHJR VSDFHU\ Z\FLHF]NL
Z\MĞFLDRNROLF]QRĞFLRZHXURF]\VWRĞFLSU]HGV]NROQHNRQFHUW\
]DMĊFLD RUJDQL]RZDQH SU]H] QDXF]\FLHOD RUD] ]DMĊFLD
GRGDWNRZH RUJDQL]RZDQH GOD ]DLQWHUHVRZDQ\FK G]LHFL MĊ]\N
REF\ WDQLHF U\WPLND EDOHW EDVHQ LWS 3RPLPR WHJR ĪH
F]\QQRĞFLVDPRREVáXJRZHLSUDFHXĪ\WHF]QHPRJąE\üX]QDQH
za sytuacje naturalne, jednak w przedszk
ROX REMĊWH Vą
]DPLHU]RQą SUDFą Z\FKRZDZF]ą 0RJą E\ü RQH Z HGXNDFML
ĞURGRZLVNRZHM Z\NRU]\VWDQH GR UR]ZLMDQLD RNUHĞORQ\FK
F]\QQRĞFL SUDNW\F]Q\FK Z W\P SUDF KRGRZODQ\FK
SURZDG]HQLD V\VWHPDW\F]Q\FK REVHUZDFML Z NąFLNX SU]\URG\
w ogrodzie przedszkolnym, w p
DUNX F]\ WHĪ GR Z\FLąJDQLD
ZQLRVNyZSRGF]DVSURVW\FKF]\QQRĞFL
.ROHMQą IRUPą NWyUą FKFLDáDE\P SU]\EOLĪ\ü Vą sytuacje
RNROLF]QRĞFLRZH NWyUH ]DOLF]\ü PRĪQD GR QLHRF]HNLZDQ\FK
V\WXDFML NWyUH SRGVXZDMą G]LHFLRP MDNLĞ SUREOHP Z\QLNDMąF\
z
LFK FLHNDZRĞFL ]DLQWHUHVRZDĔ REVHUZDFML EH]SRĞUHGQLFK
SU]HĪ\ü 6\WXDFMH WH VWZDU]DMą QDXF]\FLHORZL RND]MĊ GR
RGG]LDá\ZDĔ Z\FKRZDZF]\FK GR RGSRZLHG]L QD S\WDQLD
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
74
Z\FKRZDQNyZGRUR]VWU]\JDQLDNRQIOLNWyZF]\GRLQG\ZLGX-
DOQ\FK RGG]LDá\ZDĔ Z\FKRZDZF]\FK 6\WXDFML RNROLF]QRĞ-
FLRZ\FK QLH PRĪQD ]DSODQRZDü OHF] QDOHĪ\ MH SU]HZLG\ZDü
6\WXDFMH WH PRJą E\ü ]ZLą]DQH ] SRUDPL URNX ] Ī\FLHP
G]LHFND Z URG]LQLH SU]HGV]NROX V]HUV]\P ĞURGRZLVNX
VSRáHF]Q\P SRJRGą Z\GDU]HQLDPL DUW\VW\F]Q\PL KLVWRU\F]-
Q\PLNOĊVNDPLĪ\ZLRáRZ\PL
91
.
W edukacji przyrodniczo
± HNRORJLF]QHMQDXF]\FLHOPRĪH
Z\NRU]\VWDüQDVWĊSXMąFHIRUP\RUJDQL]DF\MQH
x VSDFHU\Z\FLHF]NLNUyWNRWUZDáHLGáXĪV]HJG]LHSURZDG]L
]DMĊFLDWHUHQRZH
x SUDFHZRJURG]LHSU]HGV]NROQ\PLZRNyáSU]HGV]NROD
x prace hodowlane prowadzone w przedszkolu i w domu
(uprawa, hodowla),
x SURZDG]HQLHNąFLNDSU]\URG\LRFKURQ\ĞURGRZLVND
x ]DMĊFLDHGXNDFMLSU]\URGQLF]R± ekologicznej,
x SUDFHVSRáHF]QR± XĪ\WHF]QHQDU]HF]SU]HGV]NROD
x uczestnictwo dzieci w akcjach charytatywnych, apelach,
konkursach org
DQL]RZDQ\FK SU]H] /LJĊ 2FKURQ\ 3U]\-
rody
92
.
Obok form zaplanowanych przez nauczyciela do realizacji,
podczas pobytu dzieci w przedszkolu
]QDF]ąFąUROĊRGJU\ZDMą
]DMĊFLD SR]DSU]HGV]NROQH WDNLH MDN Z\FLHF]NL SUDFD QD
G]LDáFHZRJUyGNXSU]\GRPRZ\m czy prace domowe.
91
A. Budniak, Edukacja..., op. cit. s. 85-87.
92
: 6WDZLĔVNL 3RGVWDZ\ QDXF]DQLD ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR, WSP,
.UDNyZ V
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
75
7R RG VDPHJR QDXF]\FLHOD ]DOHĪHü EĊG]LH MDNLH IRUP\
dobierze w
VZRMHM SUDF\ -HGQDN QLH]EĊGQ\P MHVW DE\
GRELHUDMąF MH XZ]JOĊGQLDá ]DLQWHUHVRZDQLD G]LHFL ]PLDQ\
zac
KRG]ąFH Z SU]\URG]LH ĞURGRZLVNX Z NWyU\P G]LHFL Ī\Mą
3RQLĪHM RPyZLĊ NLOND ] najpopularniejszych form edukacji
przyrodniczo
± ĞURGRZLVNRZHMZSU]HGV]NROX
Spacery i wycieczki
8GDMąF VLĊ ] G]LHüPL QD VSDFHU QDXF]\FLHO PRĪH ]DZV]H
]QDOHĨü FLHNDZH z przyrodniczego punktu widzenia miejsce,
NWyU\P PRĪH E\ü FKRFLDĪE\ RVLHGORZ\ OXE SU]Hdszkolny plac
]DEDZ Z\SRVDĪRQ\ Z KXĞWDZNL SLDVNRZQLFĊ ZRNyá NWyU\FK
PRĪQDGRVWU]HFZLHOHGU]HZLNU]HZyZ']LHci podczas zabaw
spontanicznych
QLH]DZV]H]ZUDFDMąXZDJĊQDWRFRMHRWDF]D
F]ĊVWR QLV]F]ąF URĞOLQ\ JG\Ī RQH F]XMą VLĊ QDMZDĪQLHMV]H
Podob
QLH MHVW ] Z\MĞFLHP GR SDUNX 'RSLHUR FHORZH
RGG]LDá\ZDQLHZ\FKRZDZF]HVSU]\MDUHIOHNVML6SDFHU\RSUyF]
ZDORUyZ SR]QDZF]\FK SRPDJDMą XĞZLDGDPLDü G]LHFLRP
NRQLHF]QRĞüRFKURQ\SU]\URG\']LHFLQLHW\ONRSR]QDMąUyĪQH
JDWXQNLURĞOLQDOHV]\ENR]DF]\QDMąRULHQWRZDüVLĊĪHWU]HED
]DGEDüRWRPLHMVFH
93
.
Spacer, jest to lubiana przez dzieci forma, jednak trudna
GOD QDXF]\FLHOD JG\Ī PXVL VLĊ GR QLHM GREU]H SU]\JRWRZDü
XZ]JOĊGQLDMąF
x PRĪOLZRĞFLIL]\F]QHG]LHFL
x zapewnienie odpowiedniej opieki dzieciom,
93
M. Olszewska
± Torbe, 2QDWXU]HQLHW\ONRGODQDMPáRGV]\FK,
Szczecin 2006, s. 11-13.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
76
x znajomoĞüWHUHQX
x FHOLWHPDW\NĊVSDFHUXOXEZ\FLHF]NL
x GREUą ]QDMRPRĞü RELHNWyZ SU]\URGQLF]\FK NWyUH G]LHFL
EĊGąREVHUZRZDá\
94
.
Spacery, czyli wyprowadzanie dzieci poza teren przed-
V]NROD ]DSHZQLDMą LP SRE\W QD SRZLHWU]X =D]Z\F]DM
RGE\ZDMąVLĊRQHZRNyáSU]HGszkola, w naturalnym otoczeniu
SU]\URGQLF]\PLZSá\ZDMąQDNV]WDáFHQLHXG]LHFLZLĊ]L]MHJR
QDMEOLĪV]\P ĞURGRZLVNLHP LQVSLUXMą G]LHFL GR WZyUF]RĞFL
SODVW\F]QHMGRUR]PyZVWZDU]DMąRND]MHGR]DGDZDQLDS\WDĔ
IRUPXáRZDQLD Z\SRZLHG]L SRV]HU]DQLD VáRZQLFWwa i wiedzy
o
RWRF]HQLX NV]WDáWRZDQLH VWRVXQNX GR OXG]L ]ZLHU]ąW
i
SU]\URG\ GDMą V]DQVĊ GR SURZDG]HQLD REVHUZDFML
przyro
GQLF]\FK SRZLą]DQ\FK ] NRQNUHWQą SRUą URNX
95
.
1DXF]\FLHO PRĪH Z\MĞü ] G]LHüPL QD VSDFHU GR SREOLVNLHJR
parku, na osiedlowy skwer, na z
QDMGXMąFH VLĊ QLHRSRGDO
SU]HGV]NRODG]LDáNLQDGSREOLVNLVWDZ
6SDFHUXMąF ZRNyá SU]HGV]NROD QDXF]\FLHO PRĪH ]ZUyFLü
XZDJĊ G]LHFL QD ]PLHQLDMąFH VLĊ GU]HZD ]LHOHQLąFą WUDZĊ
ĞZLHĪ\]DSDFKSRZLHWU]DĞZLHUJRWSWDNyZQDFKPXU\VáRĔFH
WZRU]HQLH VLĊ PJá\ Jednak nauczyciel powinien jedynie
NLHURZDüVSRVWU]HĪHQLDPLG]LHFLQLF]HJRLPQLHQDU]XFDü
:\FLHF]ND ZHGáXJ 2NRQLD WR IRUPD RUJDQL]DF\MQD
QDXF]DQLD NWyUD VáXĪ\ UHDOL]DFML FHOyZ G\GDNW\F]Q\FK
96
.
94
06WXG]LĔVNDD]LHFL« op. cit., s.103.
95
A. Budniak,
(GXNDFMD«, op. cit., s. 88-89.
96
:2NRĔ =DU\VG\GDNW\NLRJyOQHM, WSiP, Warszawa 1970, s. 290.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
77
Jest
MHGQą]DWUDNF\MQLHMV]\FKIRUPNWyUDVWZDU]DEDUG]R dobre
warunki do dokonywania obserwacji i
EH]SRĞUHGQLHJRNRQWDNWX
dziecka z
U]HF]\ZLVWRĞFLą SU]\URGQLF]ą L VSRáHF]Qą 3RGF]DV
QLHM G]LHFL PDMą PRĪOLZRĞü UR]ZLMDQLD DQDOL]\ V\QWH]\
SRUyZQ\ZDQLD NODV\ILNRZDQLD WZRU]HQLD XRJyOQLHĔ SRMĊü
Z\FLąJDQLD ZQLRVNyZ SR]QDZDQLD ]QDF]HQLD ]MDZLVN
GRVWU]HJDQLD ]ZLą]NyZ SU]\F]\QRZR ± VNXWNRZ\FK L UyĪQ\FK
]DOHĪQRĞFL8ZUDĪOLZLDMą VLĊ QDSLĊNQRSU]\URG\SU]\JRWRZXMą
GR MHM RFKURQ\ 1DOHĪ\ MHGQDN SDPLĊWDü ĪH VDPR ]P\VáRZH
VSRVWU]HJDQLH QLH Z\VWDUF]\ DE\ ]UR]XPLHü ]ZLą]NL
i
]DOHĪQRĞFL ]DFKRG]ąFH PLĊG]\ ]MDZLVNDPL JG\Ī SRSU]Hz
obserwacje dziecko nie pozna
EH]SRĞUHGQLR SU]\F]\Q
i
VNXWNyZ QLH SR]QD PRW\ZyZ G]LDáDQLD JG\Ī RQH QLH
SURZDG]ąGRXRJyOQLHĔ=E\WGXĪDOLF]EDVSRVWU]HĪHĔEH]LFK
klasyfikacji, bez dokonywania uog
yOQLHĔ LFK QD]\ZDQLD
powoduje u dzieci chaos zamiast rzeczywistego i
XSRU]ąG-
NRZDQHJRĞZLDWD
97
.
1DXF]\FLHO SRZLQLHQ RUJDQL]RZDü Z\FLHF]NL Z UyĪQ\FK
SRUDFKURNXDE\G]LHFLPRJá\VDPRG]LHOQLHGRVWU]HJDü]PLDQ\
MDNLH ]DFKRG]ą Z SU]\URG]LH 3RQDGWR SRZLQLHQ SODQRZDü
Z\FLHF]NL NWyUH Vą Z UyĪQ\P VWRSQLX ]UyĪQLFRZDQH
W edukacji przedszkolnej i
ZF]HVQRV]NROQHMPRĪQDSRNODV\IL-
NRZDü Z\FLHF]NL ]H Z]JOĊGX QD F]DV LFK WUZDQLD RUD]
RGOHJáRĞü,WDNZ\UyĪQLDVLĊ
97
H. Gutowska (red.),
ĝURGRZLVNRVSRáHF]QR± przyrodnicze w klasach
I-III.
.VLąĪND SU]HGPLRWRZR ± metodyczna, WSiP, Warszawa 1989,
s. 157-158.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
78
x Z\FLHF]NL EOLĪV]H ± F]\OL NUyWNLH 20-30 minutowe formy
o
ZąVNLP ]DNUHVLH WHPDW\F]Q\P NWyU\FK FHOHP MHVW
REVHUZDFMDMDNLHJRĞZ\EUDQHJRRELHNWXOXE]MDZLVNDQS
pos
]XNLZDQLDR]QDNZLRVQ\SR]QDQLD]QDNyZGURJRZ\FK
tworzenia
VLĊFLHQNLHMZDUVWZ\ORGXQDNDáXĪDFK
x wycieczki dalsze ± WUZDMąFH RG MHGQHM Go trzech godzin.
=DZLHUDMąRQHV]HUV]\]DNUHVWHPDW\F]Q\SRGF]DVNWyU\FK
G]LHFL REVHUZRZDü PRJą NLOND RELHNWyZ L ]MDZLVN QS
SUDFĊZRJURG]LHUyĪDQ\PQDG]LDáFHSU]\FLQDQLHGU]HZ
PURZLVNR ']LHFL XF]ą VLĊ QD SRGVWDZLH REVHUZDFML OHF]
WDNĪH PRJą Z\NRQ\ZDü UyĪQH SRPLDU\ QD ÄRNR´ QS
JUXERĞFL GU]HZ RGOHJáRĞFL VSUDZG]DQLH VLá\ ZLDWUX QD
otwartej przestrzeni i w lesie;
x Z\FLHF]NL FDáRG]LHQQH ± celem ich jest zaznajomienie
G]LHFL ] QDWXUDOQ\P ĞURGRZLVNLHP MDNR LQWHJUDOQą
FDáRĞFLą 3U]\NáDGHP WDNLHM Z\FLHF]NL PRĪH E\ü Z\MD]G
QDG PRU]H QDG MH]LRUR QDG =DOHZ 6]F]HFLĔVNL JG]LH
G]LHFLPRJąREVHUZRZDüZDUXQNLĪ\FLDZZRG]LH0RJą
VSUDZG]Dü WHPSHUDWXUĊ ZRG\, VWRVXMąF RNUHĞOHQLD FLHSáR-
]LPQR REVHUZXMąURĞOLQQRĞüFKDUDNWHU\VW\F]Qą dla danego
DNZHQXĪ\FLH]ZLHU]ąWZRGQ\FK
'UXJLP NU\WHULXP GRERUX Z\FLHF]HN PRĪH E\ü
UHDOL]RZDQ\FHO1DOHĪąGRQLFK
x wycieczki rozpoznawcze NWyUH VNLHURZDQH Vą QD
UR]H]QDQLH GRĞZLDGF]HĔ G]LHFL ] danego zakresu oraz
ZSURZDG]HQLH GR WHPDWX NWyU\ EĊG]LH UHDOL]RZDQ\
1DMF]ĊĞFLHMRUJDQL]XMHVLĊMHQDSRF]ąWNXURNXV]NROQHJR
JG]LHG]LHFLSR]QDMąRWRF]HQLHSU]HGV]NRODUXFKGURJRZ\
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
79
ZRNyá QLHJR SU]HMĞFLD GOD SLHV]\FK OXE SU]HG UR]SR-
F]ĊFLHPMDNLHJRĞWHPDWXZFHOXGRVWDUF]HQLDG]LHFLRPMDN
QDMZLĊkszHMLORĞFLZUDĪHĔLVSRVWU]HĪHĔ
x wycieczki poznawcze, NWyUH QDXF]\FLHO SRZLQLHQ
]RUJDQL]RZDü Z SLHUZV]\P HWDSLH F\NOX G\GDNW\F]QHJR
0DMą RQH QD FHOX SRJáĊELHQLH MXĪ LVWQLHMąF\FK OXE
X]\VNDQLHQRZ\FKGRĞZLDGF]HĔZEH]SRĞUHGQLPNRQWDNFLH
]HĞURGRZLVNLHP=DNUHVWHPDW\F]Q\SRZLQLHQE\üZĊĪV]\
z p
UHF\]\MQ\P RNUHĞOHQLHPSU]HGPLRWyZF]\]MDZLVN OXE
SR]QDZDQ\FKWUHĞFL;
x w\FLHF]NLSRJáĊELDMąFHNWyUHVąRUJDQL]RZDQHZyZF]DV
JG\ SRGF]DV ZF]HĞQLHM ]RUJDQL]RZDQ\FK Z\FLHF]HN
SR]QDZF]\FK SRZVWDá\ MDNLHĞ OXNL Z ZLHG]\ L GRĞZLDG-
czeniach dzieci. Celem ich jes
W X]XSHáQLHQLH EUDNyZ OXE
XĞFLĞOHQLH VSRVWU]HĪHĔ G]LHFL 6ą WR IRUP\ ]D]Z\F]DM
NUyWNLH
x w\FLHF]NL SRGVXPRZXMąFH NWyUH QDXF]\FLHO RUJDQL]XMH
SR ]DNRĔF]HQLX WHPDW\F]QHJR F\NOX -HVW WR IRUPD
VNLHURZDQD QD XWUZDOHQLH ZLDGRPRĞFL L nabytych
XPLHMĊWQRĞFL Podczas takiej wycieczki nauczyciel
HZDOXXMH SRGMĊWH SU]H] VLHELH G]LDáDQLD 0RĪH VSUDZG]Lü
w
MDNLPVWRSQLXG]LHFLUR]XPLHMąQRZHSRMĊFLD]MDZLVND
F]\ SRWUDILą QLPL VLĊ SRVáXJLZDü L F]\ SRWUDILą ]GRE\Wą
ZLHG]ĊZ\NRU]\VWDüZ G]LDáDQLX
98
.
Aby wycieczka lub spac
HU RGQLRVá\ RF]HNLZDQ\ HIHNW
QDXF]\FLHOPXVLZF]HĞQLHMSRGMąüRGSRZLHGQLHSU]\JRWRZDQLD
98
M. Jakowicka,
:]ERJDFDQLHGRĞZLDGF]HĔXF]QLyZNODVSRF]ąWNRZ\FK
w
NRQWDNWDFK]HĞURGRZLVNLHP, WSiP, Warszawa 1982, 84-85.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
80
Powinien zatem:
1. GRNRQDüZ\ERUXRGSRZLHGQLHJRPLHMVFDZ\FLHF]NL
2. XVWDOLü QDMEDUG]LHM RSW\PDOQ\ WHUPLQ L F]DV WUZDQLD
z
SUHF\]\MQ\PRNUHĞOHQLHPJRG]LQ\Z\MĞFLDLSRZURtu,
3. XVWDOLüSU]HELHJZ\FLHF]NL
4. ]DSHZQLü RSLHNĊ RVyE GRURVá\FK L ĞURGHN WUDQVSRUWX
w
SU]\SDGNXGDOV]HMZ\FLHF]NLXEH]SLHF]\üG]LHFL
5. RNUHĞOLü FHOH Z\FLHF]NL PHWRG\ L IRUP\ SUDF\
QDXF]\FLHOD L G]LHFL ĞURGNL G\GDNW\F]QH R LOH Vą RQH
QLH]EĊGQHSU]\ERU\QDU]ĊG]LD
6. GRNRQDü ZHU\ILNDFML ZáDVQHM ZLHG]\ QD WHPDW
]ZLHG]DQ\FKPLHMVFLRELHNWyZX]XSHáQLüMąRLOHMHVWWR
konieczne,
7. SU]\JRWRZDüG]LHFLGRZ\FLHF]NL
8. XVWDOLü ]DNUHV SRPRF\ RVyE GRURVá\FK NWyUH EĊGą
VSUDZRZDá\ RSLHNĊQDGG]LHüPL
9. ]JáRVLü Z\FLHF]NĊ G\UHNWRURZL SODFyZNL ] SRGDQLHP
PLHMVFDWHUPLQXF]DVXWUZDQLDLOLF]E\XF]HVWQLNyZ
99
.
:HGáXJ 6]XPDQDÄSU]\URGDRWZLHUDVLĊGODXF]XFLDD nie
W\ONR GOD XP\VáX G]LHFND ± gdy ono w niej przebywa jak
QDMF]ĊĞFLHM L QDMVZRERGQLHM 0Dá\FK G]LHFL QLH PRĪQD
wycho
Z\ZDü Z ]DPNQLĊW\FK L]EDFK ± a to nie tylko ze
Z]JOĊGX QD ]GURZLH G]LHFNR PD Ī\ü EH]SRĞUHGQLR QD áRQLH
SU]\URG\ Z VáRĔFX ZĞUyG ]LHORQRĞFL ZĞUyG WUDZ NU]HZyZ
i
PXVL RGZLHG]Dü ODV\ SROD áąNL SDJyUNL GROLQ\ VWUXP\NL
PXVLVLĊ]DWU]\P\ZDüQDPLHG]DFK i w cieniu wielkich drzew,
99
0/HORQHN7:UyEHO UHG Praca nauczyciela i ucznia w klasach
1-3, WSiP, Warszawa 1990, s. 375-376.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
81
PXVL ZLG]LHü QDG VREą ZĊGUXMąFH FKPXU\ L SWDNL -HĪHOL
przyroda ma
VWDü VLĊ GOD QLHJR SU]HĪ\FLHP ± F]\PĞ EDUG]R
bliskim i tajemniczym
± UyZQRF]HĞQLH XURGD ĞZLDWD
ZLG]LDOQHJR RGVáDQLD VLĊ SU]HG QDLZQ\PL L F]\VW\PL RF]DPL
dziecka, tak jak nigdy
QLHRGVáRQLVLĊSU]HGGRURVá\PL´
100
.
3RZ\ĪV]HVáRZDXND]XMąFDá\VHQVZ\FLHF]HNLVSDFHUyZ
NWyUHQLHW\ONRZ]ERJDFDMąGRĞZLDGF]HQLDLZLDGRPRĞFLG]LHFL
]ZUDFDMą XZDJĊ QD UyĪQRURGQRĞü ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR
DOH SRUXV]DMą LFK GXV]Ċ UR]ZLMDMą VIHUĊ HPRFMRQDOQą
i
ZUDĪOLZRĞü QD SLĊNQR QDWXU\ EXG]ą SU]\ZLą]DQLH GR
RMF]\VW\FK VWURQ GR VZRMHJR NUDMX NV]WDáWXMą SRVWDZ\
ekologiczne.
1DXF]\FLHOSU]HGV]NRODNV]WDáWXMąFSRVWDZ\SU]\URGQLF]R
± HNRORJLF]QHPRĪH]RUJDQL]RZDüZ\FLHF]NĊQDG]LDáNĊ gdzie
Z\FKRZDQNRZLHPRJą]DSR]QDüVLĊ]GU]HZDPLRZRFRZ\PL
RU]HFKHP ZáRVNLP NU]HZDPL R]GREQ\PL OXE XSUDZLDQ\PL
ZDU]\ZDPL GR ODVX SRGF]DV NWyUHM G]LHFL SR]QDMą GU]HZD
OLĞFLDVWHLLJODVWHUXQROHĞQHGUREQH]ZLHU]ĊWDRZDG\ZDUXQNL
Ī\FLDQLHNWyU\FK]ZLHU]ąW GRJRVSRGDUVWZDDgroturystycznego,
JG]LHG]LHFLUR]SR]QDZDüEĊGą]ZLHU]ĊWDKRGRZODQHKLHUDUFKĊ
]ZLHU]ąW Z VWDG]LH ]DSR]QDMą VLĊ UyZQLHĪ z SURGXNFMą
HNRORJLF]QHM Ī\ZQRĞFL GR VWDGQLQ\ NRQL JG]LH G]LHFL
SU]\JOąGDMąVLĊMDNQDOHĪ\RSLHNRZDüVLĊNRĔmi; nad morze; do
parku; do oczyszczaln
LĞFLHNyZ GRSRUWXU\EDFNLHJR
.DĪGD Z\FLHF]ND L VSDFHU Vą Ī\Zą OHNFMą NWyUHM QLH
PRĪQD ]DVWąSLüĪDGQąLQQąIRUPą
100
A. Budniak, Edukacja..., op. cit., s. 91-92.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
82
2JUyGSU]HGV]NROQ\
Ogr
yG SU]HGV]NROQ\ MHVW GOD G]LHFL QDMEOLĪV]\P ĞURGR-
wiskiem przyrodniczym. Sp
HáQLD RQ ZLHOH ZDĪQ\FK IXQNFML
w
W\P SR]QDZF]ą UHNUHDF\MQą L HVWHW\F]Qą : QLP UyZQLHĪ
G]LHFL Z\NRQXMą UyĪQH GUREQH SUDFH -HĪHOL MHVW RQ ]DGEDQ\
URVQą w nim UyĪQRURGQHNZLDW\LNU]HZ\R]GREQHod wiosny
GR SyĨQHM MHVLHQL ZyZF]DV SREXG]D RQ G]LHFL GR ]abaw
o tematyce przyrodniczej. Podczas codziennych zabaw w takim
RJURG]LH G]LHFL PRJą Z\NRU]\VW\ZDü UyĪQRURGQH PDWHULDá\
SU]\URGQLF]HWDNLHMDNVXFKHJDáą]NLOLĞFLHV]\V]NLSDW\F]NL
NDP\NLĨGĨEáDWUDZ\0RJąEXGRZDü]WHJRRJUyGNLNDUPQLNL
i gniazd
DGODSWDV]NyZOXG]LNLSRGREL]Q\]ZLHU]ąW,PZLĊFHM
ZRJURG]LHNZLDWyZNRORURZ\FKNU]HZyZGU]HZL URĞOLQW\P
SRZVWDMH ZLĊFHM FLHNDZ\FK SUDF SODVW\F]Q\FK ']LHFL
RGF]XZDMą ERZLHP SLĊNQR RWRF]HQLD SU]\URGQLF]HJR NWyUH
SREXG]DLFKZ\REUDĨQLĊ
Starsze
G]LHFL PRJą UyZQLHĪ Z\NRQ\ZDü Z RJURG]LH
GUREQH SUDFH XĪ\WHF]QH QDWRPLDVW PáRGV]H REVHUZRZDü
F]\QQRĞFL VWDUV]DNyZ OXE LP SRPDJDü 3UDFH WH GRW\F]ą
w
V]F]HJyOQRĞFL KRGRZOL URĞOLQ RUD] SRU]ąGNRZDQLD JU]ąGHN
i
WHUHQXZRNyáRJUyGND3UDFHSRU]ąGNRZHSROHJDMąJáyZQLHQD
XWU]\PDQLX F]\VWRĞFL Z RJURG]LH GEDQLX R QDU]ĊG]LD RUD]
z
DEH]SLHF]DQLXURĞOLQQD]LPĊ
+RGXMąFURĞOLQ\SU]HGV]NRODNL]DSR]QDMąVLĊ]LFKEXGRZą
UR]ZRMHP VSRVREHP SLHOĊJQDFML 3R]QDMą LFK ZDUXQNL GR
ZHJHWDFML ]DSRWU]HERZDQLH QD ZRGĊ VáRĔFH WHPSHUDWXUĊ
']LHFL XF]ą VLĊ UyZQLHĪ ZVSyáSUDF\ Z JUXSLH L odpowie-
G]LDOQRĞFL 6LHMą VDG]ą URĞOLQ\ XĪ\WHF]QH WDNLH MDN ZDU]\ZD
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
83
U]RGNLHZND VDáDWD IDVROD SLHWUXV]ND ]LRáD ]ERĪD VDG]ą
i
SLHOĊJQXMąWUXVNDZNLMDNLURĞOLQ\R]GREQH PDFLHMNDJURV]HN
p
DFKQąF\ 1DMF]ĊĞFLHM Vą WR URĞOLQ\ NWyU\FK RNUHV ZHJHWDFML
MHVWNUyWNLJG\ĪW\ONRZyZF]DVG]LHFLPDMąVDW\VIDNFMĊ]HVZHM
SUDF\ JG\ PRJą REVHUZRZDü V]\ENL Z]URVW L UR]ZyM URĞOLQ
KRGRZODQ\FKL]HEUDüLFKSORQ\
']LHFL PáRGV]H SRZLQQ\ Z VZRLFK RJUyGNDFK KRGRZDü
WDNLH URĞOLQ\ NWyU\FK ]ELyU SU]\SDGQLH QDRNUHVMHVLHQQ\JG\
SR ZDNDFMDFK ZUyFą GR SU]HGV]NROD = ZDU]\Z EĊGą WR
SRPLGRU\RJyUNLPDUFKHZNDSRU\]URĞOLQR]GREQ\FK DVWU\
VáRQHF]QLNLDNVDPLWNLVXFKRNZLDW\
2JUyG R LOH MHVW WR PRĪOLZH SRZLQLHQ E\ü UyZQLHĪ
REVDG]RQ\ GU]HZDPL OLĞFLDVW\PL OLSD NORQ GąE EU]R]D
MDU]ĊELQD ZLHU]ED RZRFRZ\PL JUXV]D ĞOLZD MDEáRĔ
LJODVW\PL VRVQD ĞZLHUN NU]HZDPL IRUV\FMD OHV]F]\QD
SRU]HF]ND F]DUQD F]HUZRQD EH] L URĞOLQDPL ]LHORQ\PL
Wskazane j
HVWDE\VDG]LüGU]HZDNDUáRZDWH
1DXF]\FLHO SU]HG GRNRQDQLHP Z\ERUX MDNLH URĞOLQ\
KRGRZDü Z RJURG]LH SU]HGV]NROQ\P SRZLQLHQ ZF]HĞQLHM
]DSR]QDüVLĊ]LFKUR]ZRMHPLSLHOĊJQDFMą'RMHJRXU]ąG]DQLD
PRĪQDUyZQLHĪZáąF]\üURG]LFyZNWyU]\PRJąXG]LHOLüZLHlu
QLH]EĊGQ\FKSRUDG
5RĞOLQ\ ]LHORQH PRĪQD SRG]LHOLü QD WU]\ JáyZQH JUXS\
jednoroczne, dwuletnie i
E\OLQ\ 'R LFK NODV\ILNDFML SU]\MĊWD
]RVWDáD LFK GáXJRĞü Ī\FLD 'R SRSXODUQ\FK URĞOLQ R]GREQ\FK
jednorocznych,
NWyUH PRĪQD XSUDZLDü Z RJURG]LH
przedszkoln
\P QDOHĪą IDVROD ZLHONRNZLDWRZD JURV]HN
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
84
SDFKQąF\PDFLHMNDQDVWXUFMDUH]HGDZRQQDZLOHFSXUSXURZ\
aksamitki, astry.
5RĞOLQ\ dwuletnie ]DF]\QDMą NZLWQąü dopiero w drugim
rok
X =DOLF]\ü GR QLFK PRĪQD EUDWND G]ZRQND RJURGRZHJR,
JRĨG]LNDPDOZĊQLH]DSRPLQDMNĊVWRNURWNĊ. Byliny to: aster,
chaber, lilia, mieczyk, mak, pelargonia, sasanka, tulipan
101
.
Edukacja przyrodniczo
± ekologiczna w przedszkolu,
GREyU IRUP MDN L WUHĞFL Z GXĪHM PLHU]H ]DOHĪ\ RG ZLHG]\
i inwencji nauczyciela.
2EFRZDQLH ] SU]\URGą XáDWZLD G]LHFLRP RGNU\ZDQLH
]ZLą]NyZ L ]DOHĪQRĞFL SRPLĊG]\ ]MDZLVNDPL SRPDJD
w
IRUPXáRZDQLX ZQLRVNyZ JG\Ī P\ĞOHQLH G]LHFND MHVW
]ZLą]DQH ] NRQNUHWQ\P G]LDáDQLHP : ]ZLą]NX ] W\P G]LHFL
RGF]XZDMą SRWU]HEĊ EH]SRĞUHGQLHJR NRQWDktu z obiektami
przyrodniczymi.
1DMZLĊNV]ą XZDJĊ G]LHFL SU]\FLąJDMą ]ZLH-
U]ĊWD 5DF]HM Z RJURGDFK SU]HGV]NROQ\FK QLH SURZDG]L VLĊ
KRGRZOL ]ZLHU]ąW ]DWHP XZDJD G]LHFL VNXSLD VLĊ QD SWDNDFK
RZDGDFKGĪGĪRZQLFDFK
2EVHUZDFMDSWDNyZPRĪHE\üSURZDG]RQDZFLąJXFDáHJR
URNX 6ą RQH MHGQDN EDUG]R SáRFKOLZH ]DWHP MHVW RQD
NUyWNRWUZDáD']LHFL]ZUDFDMąXZDJĊSU]HGHZV]\VWNLPQDLFK
ZLHONRĞü XEDUZLHQLH ĞSLHZ 1DXF]\FLHOND RSUyF] ZDORUyZ
HVWHW\F]Q\FK SRZLQQD ]ZUyFLü XZDJĊ G]LHFL QD LFK ]QDF]HQLH
SRĪ\WHF]QH JG\Ī ]MDGDMą RZDG\ D WDNĪH QD NRQLHF]QRĞü LFK
GRNDUPLDQLD SRGF]DV ]LP\ 3RQDGWR G]LHFL SR]QDMą QD]Z\
SWDNyZ PLHMVFH LFK Z\VWĊSRZDQLD ]Z\F]DMH EXGRZĊ
101
06WXG]LĔVND']LHFL«, op. cit., s. 30-36.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
85
SRNU\FLHFLDáDVSRVyESRUXV]DQLDVLĊLRGĪ\ZLDQLD3R]QDMąLFK
ZĊGUyZNL ]Z\F]DMH OĊJRZH, D WDNĪH SU]\JRWRZXMą VLĊ GR
opiekowania si
ĊQLPLLLFKFKURQLHQLD
Podczas zimy dzieci mo
JąGRNDUPLDüSWDNLMHGQDNPXV]ą
SDPLĊWDü DE\ URELü WR V\VWHPDW\F]QLH L R MHGQHM SRU]H JG\Ī
SWDNL SU]\]Z\F]DMDMą VLĊ GR MHGQHM SRU\ NDUPLHQLD
'RNDUPLDQLHSWDNyZQLHMHVW]DMĊFLHPWUXGQ\PMHGQDNG]LHFL
pow
LQQ\ZLHG]LHüF]\Pptaki VLĊĪ\ZLą:LQQ\PSU]\SDGNX
]DPLDVW LP SRPyF PRĪQD LP ]DV]NRG]Lü 3U]HG SU]\VWą-
pieniem do
GRNDUPLDQLD SWDNyZ G]LHFL PXV]ą SR]QDü NLOND
podstawowych zasad:
x GRNDUPLDQLH QDOHĪ\ ]DF]ąü SU]HG QDVWDQLHP WUXGQ\FK
ZDUXQNyZ SRJRGRZ\FK a QDMRGSRZLHGQLHMV]ą SRUą GOD
ZLHOX]QLFKMHVWSLHUZV]DGHNDGDSDĨG]LHUQLND
x QLHZROQRSU]HU\ZDüUR]SRF]ĊWHJRGRNDUPLDQLD
x QDOHĪ\MH]DNRĔF]\üGRSLHURZLRVQąDnajlepiej pod koniec
kwietnia.
3WDNL SRZLQQ\E\üGRNDUPLDQHNDUPąZ\VRNRNDORU\F]Qą
Aby tak s
LĊVWDáR, G]LHFLPXV]ąZLHG]LHüMDNąNDUPĊGODMDNLFK
SWDNyZSU]\JRWRZDü
3WDNL Ī\ZLąFH VLĊ RZRFDPL QDVLRQDPL L GUREQ\PL
EH]NUĊJRZFDPL NRV GUR]G ĞSLHZDN V]SDN UXG]LNWU]QDGHO
G]LHUODWND NZLF]Rá 1DOHĪ\ GOD QLFK SU]\JRWRZDü RNUXFK\
pieczywa, ziar
QD SURVD RZVD OQX SáDWNL U\ĪRZH RZVLDQH
MDEáNDJUXV]NLVáRQHF]QLNG\QLDGUREQHNDZDáNLPLĊVD
3WDNL Ī\ZLąFH VLĊ SU]HGH ZV]\VWNLP QDVLRQDPL
V]F]\JLHá JLO ]LĊED F]\Ī\N PDNROąJZD JUXERG]LyE ']LHFL
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
86
SU]\JRWRZXMą NDUPĊ ] QDVLRQ URĞOLQ ROHLVW\FK konopi, lnu,
VáRQHF]QLND PDNX RU]HFKyZ EXNX L QDVLRQ GU]HZ LJODVW\FK
'RWDNLHMPLHV]DQNLGREU]HMHVWGRGDüQDVLRQDMDEáHNJUuszek,
SHVWNLZLĞQLLF]HUHĞQL
3WDNLĪ\ZLąFHVLĊSRNDUPHPURĞOLQQR ± ]ZLHU]ĊF\P to:
VLNRU\ NRZDOLNL G]LĊFLRá\ 1DXF]\FLHO ZUD] ] G]LHüPL PRĪH
SU]\JRWRZDü VáRQLQĊ áyM EDUDQL OXE ZRáRZ\ VPDOHF
w
SRáąF]HQLX]QDVLRQDPLROHLVW\PLLPLHV]DMąFQDVLRQDVRVQ\
ĞZLHUNX
Ptaki wodne:
NDF]NLáDEĊG]LHPRĪQDGRNDUPLDüNOHLNLHP
owsianym zmieszanym ze
]PLHORQ\P PLĊVHP JRWRZDQ\PL
niesol
RQ\PL]LHPQLDNDPLĞUXWHPRZVLDQ\PRWUĊEDPL
102
.
']LHFL QLH]E\W F]ĊVWR Z\ND]XMą VSRQWDQLF]QH ]DLQWHUH-
VRZDQLH SWDNDPL JG\Ī QLH PRĪQD GR QLFK SRGHMĞü QD EOLVNą
RGOHJáRĞü F]\ SRJáDVNDü 1DXF]\FLHOND PRĪH UR]EXG]Dü
zainteresowania dzieci w tym kierunku popr
]H] ZVSyOQH
obserwacje, opowiadania, rozmowy, czytanie i opowiadanie,
wiersze, piosenki, inscenizacje, wykonywanie prac plastycz-
Q\FK 3U]\ NDĪGHM WDNLHM RND]ML QDXF]\FLHO SRZLQLHQ ]ZUDFDü
XZDJĊ QD LFK UROĊ Z ĞURGRZLVNX Z tym na niszczenie
V]NRGQLNyZGU]ew i warzyw.
102
06WXG]LĔVND ']LHFL«, op. cit., s. 42-43.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
87
.ąFLNSU]\URG\
']LHFNR SR]QDMąF ĞZLDW UR]SRF]\QD RG REVHUZDFML
QDMEOLĪV]HJR RWRF]HQLD $E\ QDXF]\FLHO PyJá UR]ZLMDü
]DLQWHUHVRZDQLDG]LHFLRUD]]DVSRNRLüLFKFLHNDZRĞüSRZLQLHQ
VWZRU]\üWDNLHZDUXQNLZQDMEOLĪV]\PRWRF]HQLXDE\G]LHFNR
VDPRG]LHOQLHPRJáRGRĞZLDGF]DüL]DSR]QDZDüVLĊ]RELHNWDmi
i zjawiskami przyrodniczymi.
$E\ WR LP XPRĪOLZLü PRĪQD
SU]HQLHĞü F]ĊĞü SU]\URG\ ] EOLĪV]HJR L GDOV]HJR RWRF]HQLD GR
VDOLSU]HGV]NROQHMWZRU]ąFÄNąFLNSU]\URG\´ZNWyU\PG]LHFL
PRJą REVHUZRZDü URĞOLQ\ L ]ZLHU]ĊWD DNZDULXP WHUUDULXP
RUD]Z\NRQ\ZDüUyĪQHGRĞZLDGF]HQLD.ąFLNSU]\URG\PDQD
FHOX SREXG]HQLH FLHNDZRĞFL L ]DLQWHUHVRZDĔ G]LHFL NV]WDáWR-
ZDQLH FLHUSOLZRĞFL DNW\ZL]RZDQLH GR P\ĞOHQLD L Z\FLąJDQLD
ZQLRVNyZ
103
.
Ä.ąFLN ]DLQWHUHVRZDĔ´ MHVW F]ĊĞFLą SU]HVWU]HQL SRPLHV]-
F]HQLD OXEG]LDáNLRJURGXERLVNDZ\SRVDĪRQ\FKZ RNUHĞORQH
SU]HGPLRW\ NWyUH Vą Z\UD]HP ]DLQWHUHVRZDü G]LHFL OXE PDMą
VáXĪ\ü GOD SREXG]HQLD RNUHĞORQ\FK ]DLQWHUHVRZDĔ G]LHFL
.ąFLNLPRJąE\üFHORZR]DSODQRZDQHSU]H]QDXF]\FLHODprzy
ZVSyáXG]LDOHG]LHFLURG]LFyZOXENąFLNLPLPRZROQHNWyUHVą
]RUJDQL]RZDQH SU]H] VDPH G]LHFL 0RJą RQH PLHü FKDUDNWHU
RNUHVRZ\ VH]RQRZ\ OXEVWDá\0RĪQDVSRWNDüZSU]HGV]NROX
NąFLN NVLąĪNL NąFLN ± VNOHS .ąFLNL SU]\URG\ ]DOLF]DQH Vą
UDF]HM GR NąFLNyZ VWDá\FK NWyUH Vą FHORZR L V\VWHPDW\F]QLH
organizowane oraz ustawicznie modernizowane i uaktualniane
103
(-)UąWF]DNRZLH .ąFLNSU]\URG\ZZ\FKRZDQLXSU]HGV]NROQ\P, WSiP,
Warszawa 1991, s. 9-10.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
88
GODUHDOL]DFMLRNUHĞORQ\FKWUHĞFLSR]QDZF]\FK
104
.
.ąFLNL SU]\URG\ Z SU]HGV]NROX PRJą VSHáQLDü GZLH
IXQNFMH GHNRUDF\MQą L G\GDNW\F]Qą .ąFLN SU]\URG\ SHáQLąF\
IXQNFMĊ GHNRUDF\MQą XVWDZLRQ\ Mest zazwyczaj w holu
przedszkola
ZNWyU\PXPLHV]F]RQHVąURĞOLQ\R]GREQHGXĪH
akwaria z rybami, czy okazy przyrodnicze. Nauczyciel
SRZLQLHQMHGQDNVNXSLüVLĊQDNąFLNDFKSU]\URGQLF]\FKNWyUH
SHáQLąIXQNFMHG\GDNW\F]QąJG\ĪG]LĊNLWHPXRSUyF]RND]yZ
SU]\URGQLF]\FK WDNLFK MDN URĞOLQ\ ]ZLHU]ĊWD VNDá\ PRJą
]DZLHUDü VSU]ĊW VáXĪąF\ GR SR]QDZDQLD SU]\URG\ OXSD
PLNURVNRS DNZDULXP ] SHáQ\P Z\SRVDĪHQLHP L QDU]ĊG]LD
VáXĪąFH UHMHVWUDFML Z\QLNyZ REVHUZDFML WDNLH MDN NDOHQdarz
SRJRG\NDUWNLGRU\VRZDQLDNUHGNL:NąFLNXWDNLPSRZLQQ\
VLĊ WDNĪH ]QDOHĨü PRGHOH ]ZLHU]ąW URĞOLQ L LQQ\FK RELHNWyZ
SU]\URGQLF]\FK NVLąĪNL R tematyce przyrodniczej, ilustracje,
]GMĊFLD
'\GDNW\F]Q\NąFLNSU]\URGQLF]\MHVW]DWHPPLHMVFHZVDOL
lu
ESR]DQLąNWyU\MHVWZ\SRVDĪRQ\ZFHORZRGREUDQHRELHNW\
SU]\URGQLF]H L VSHFMDOLVW\F]QH XU]ąG]HQLD NWyUH ]RVWDQą
wykorzystane do prowadzenia obserwacji przyrody i do jej
UHMHVWUDFML 6áXĪ\ WDNĪH GR NODV\ILNRZDQLD RND]yZ SU]\URG-
niczych, dokonywania pomi
DUyZ MHVW PLHMVFHP XSUDZ URĞOLQ
i
KRGRZOL PDá\FK ]ZLHU]ąW U\E\ FKRPLNL ĞZLQNL PRUVNLH
NUyOLNL GĪGĪRZQLFH ĞOLPDNL SDW\F]DNL NROHNFMRQRZDQLD
RND]yZ SU]\URGQLF]\FK PRGHOL SU]\URGQLF]\FK RUD] JURPD-
G]HQLD PDWHULDáX SU]\URGQLF]HJR RZRFH ZDU]\ZD NDsztany,
104
(-)UąWF]DNRwie, .ąFLNSU]\URG\ZZ\FKRZDQLX«, op. cit., s. 18-19.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
89
ĪRáĊG]LHLWS
105
.
: NąFLNX SU]\URG\ PRĪQD SURZDG]Lü RNUHVRZH OXE VWDáH
KRGRZOHURĞOLQLGUREQ\FK]ZLHU]ąW1DVWDáHPRĪQDKRGRZDü
URĞOLQ\ GRQLF]NRZH L ]ZLHU]ĊWD ZRGQH .U\WHULXP GRERUX
URĞOLQ MHVW ZLHN G]LHFL ,P PáRGV]H W\P URĞOLQ\ PXV]ą E\ü
barw
QHRFLHNDZ\PNV]WDáFLHDE\SU]\FLąJDüZ]URNG]LHFL6ą
WR EHJRQLH SHODUJRQLH SRNU]\ZNL -HGQRF]HĞQLH QDOHĪ\
GRELHUDü URĞOLQ\ NWyUH QLHEĊGąVSUDZLDá\G]LHFLRPNáRSRWyZ
Z SLHOĊJQDFML 6WDUV]H G]LHFL PRJą RSLHNRZDü VLĊ EDUG]LHM
UyĪQRURGQą URĞOLQQRĞFLą JG]LH EĊGą Mą JUXSRZDá\ Z RJUyGNL
QS NDNWXVRZH URĞOLQ\ R R]GREQ\FK NZLDWDFK R ]ZLVDMąF\FK
NáąF]DFK0RJąWDNĪHMHSRJUXSRZDüZHGáXJ]DSRWU]HERZDQLD
QDZRGĊF]\ĞZLDWáR
106
.
Zadania:
1. 3URV]Ċ RSUDFRZDü SODQ Z\FLHF]NL SR 6]F]HFLQLH XZ]JOĊG-
QLDMąF ZL]\WĊ Z 3DUNX .DVSURZLF]D QD *áĊERNLem,
w
2JURG]LH5yĪDQ\P
2. 3RSU]H] MDNLH IRUP\ SUDF\ EĊG]LHV] NV]WDáWRZDá ZáDĞFLZH
zachowania dzieci w wieku przedszkolnym w kontakcie ze
ĞURGRZLVNLHPSU]\URGQLF]\P"
3. Do dowolnego tematu z zakresu edukacji przyrodniczo ±
ekologicznej
dobierz
najbardziej
efektywne
formy
organizacyjne pracy dzieci.
4. 2SUDFXM ZáDVQ\ ÄNąFLN SU]\URG\´ MDNL FKFLDáE\ĞVWZRU]\ü
Z VZRMHM VDOL ]H V]F]HJyáRZ\P RSLVHP ZV]\VWNLFK
HOHPHQWyZZFKRG]ąF\FKZMHJRVWUXNWXUĊ
105
(-)UąWF]DNRZLH .ąFLN«, s. 19-20.
106
06WXG]LĔVND']LHFL«, op. cit., s. 70.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
90
2.7. Pomoce dydaktyczne w edukacji przyrodniczo ±
ekologicznej
:SRSU]HGQLFKSRGUR]G]LDáDFKSRGNUHĞOLáDPUROĊL znacze-
QLH SR]QDQLD SRĞUHGQLHJR SU]\URG\ NWyUH QLH PRĪQD ]DVWąSLü
QDZHW QDMQRZRF]HĞQLHMV]\PL SRPRFDPL G\GDNW\F]Q\PL
*XWRZVND SRGNUHĞOD ĪH QDMNRU]\VWQLHMV]H GOD HIHNW\ZQHJR
XF]HQLD VLĊ PDá\FK G]LHFL MHVW ZLHORVWURQQH SR]QDQLH
U]HF]\ZLVWRĞFL NWyUH SRZLQQR RGE\ZDü VLĊ QDMOHSLHM SRGF]DV
Z\FLHF]HN VSDFHUyZ Z\SUDZ GR ODVX NWyUH XPRĪOLZLDMą
EH]SRĞUHGQLNRQWDNW]SU]\URGą
107
.
-HGQDN QLH ]DZV]H WHQ VSRVyE MHVW PRĪOLZ\ GR
zrealizowania przez nauczyciela, a
ZyZF]DVVWRVXMHRQSRPR-
FH G\GDNW\F]QH NWyUH PRJąSU]\EOLĪ\üSRGMĊWąSUREOHPDW\NĊ
]DFLHNDZLüG]LHFLUR]EXG]LüPRW\ZDFMĊGRSRV]XNLZDĔĝURG-
NLG\GDNW\F]QHSRPDJDMąG]LHFLom w poznaniu nowych zagad-
QLHĔ EąGĨ XWUZDODMą MXĪ WH ZF]HĞQLHMV]H. WeGáXJ 2NRQLD
SRPDJDMąRQHZSR]QDQLXU]HF]\ZLVWRĞFLZLHG]\R rzeczywis-
WRĞFL NV]WDáWRZDQLX SRVWDZ L HPRFMRQDOQHJo stosunku do
RWDF]DMąFHM LFK U]HF]\ZLVWRĞFL UR]ZLMDQLX G]LDáDOQRĞFL SU]HN-
V]WDáFDMąFHMU]HF]\ZLVWRĞü
108
.
ĝURGNLG\GDNW\F]QHSHáQLąUyĪQHIXQNFje. Tabela 1 zawiera
V]F]HJyáRZHGDQHZW\P]DNUHVLH
107
H. Gutowska (red.),
ĝURGRZLVNRVSRáHF]QR± przyrodnicze w klasach
I-III. Ks
LąĪNDSU]HGPLRWRZR± metodyczna, WSiP Warszawa 1989,
s. 229.
108
:2NRĔWprowadzeQLH«, op. cit., s. 287.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
91
7DEHOD)XQNFMHĞURGNyZG\GDNW\F]Q\FK
FUNKCJE DYDAKTYCZNE
ĝ52'.,
Poznawanie
U]HF]\ZLVWRĞFL
w postaci
naturalnej,
w postaci
]DVWĊSF]HM,
w postaci
XRJyOQLRQHM.
naturalne
przedmioty oraz
zjawiska
i procesy, czyli
U]HF]\ZLVWRĞü,
modele, obrazy,
filmy, przezrocza,
nagrania
magnetowidowe,
foliogramy,
mapy, globusy,
plany, diagramy,
wykresy, modele.
Poznanie
wiedzy
RU]HF]\ZLVWRĞFL
eksponowanie
ZLDGRPRĞFL,
eksponowanie
ZLDGRPRĞFL]D
SRPRFąWHNVWyZ,
SRGUĊF]QLNL
teksty
ZSRGUĊF]QLNDFK
i czasopismach,
literaturze
popularno
±
naukowej,
teksty drukowane
poprzez
kserografy,
kopiarki,
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
92
eksponowanie
ZLDGRPRĞFL]D
SRPRFąXU]ąG]HĔ
technicznych.
drukarki,
grafoskopy,
czytniki,
komputery
.V]WDáWRZDQLH
emocjonalnego
stosunku do
U]HF]\ZLVWRĞFL
Eksponowanie
ZDUWRĞFL
VSRáHF]Q\FK
moralnych,
estetycznych
i innych
obrazy,
przezrocza, filmy,
Sá\W\&'
nagrania,
telewizja,
programy
komputerowe,
tablice
multimedialne,
G]LHáDV]WXNL
']LDáDQLD
SU]HWZDU]DMąFH
rz
HF]\ZLVWRĞü
NV]WDáWRZDQLH
VSUDZQRĞFL
MĊ]\NRZ\FK,
NV]WDáWRZDQLH
VSUDZQRĞFL
poznawczo-
badawczych,
Sá\W\&'
nagrania na
UyĪQ\FK
QRĞQLNDFK
elektronicznych,
XU]ąG]HQLD
symulacyjne,
komputery,
Z\SRVDĪHQLH
laboratorium,
JDELQHWyZ
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
93
NV]WDáWRZDQLH
VSUDZQRĞFL
RJyOQRWHFKQL-
cznych.
przedmiotowych,
QDU]ĊG]LD
symulatory,
komputery.
ħUyGáR ) %HUHĨQLFNL '\GDNW\ND NV]WDáFHQLD RJyOQHJR ,PSXOV .UDNyZ
2001, s. 375.
.RQLHF]Q\PMHVW]DWHPVWRVRZDQLHUyĪQRURGQ\FKSRPRF\
dydaktycznych w edukacji ekologiczno
± przyrodnic]HMPDá\FK
G]LHFL*XWRZVNDSU]\SLVXMHV]F]HJyOQH]QDF]HQLHZ poznaniu
ĞURGRZLVND SU]\URGQLF]HJR QDVWĊSXMąF\P ĞURGNRP G\GDN-
tycznym:
x ĝURGNL PDQLSXODF\MQH GR NWyU\FK ]DOLF]D UyĪQRURGQH
RND]\QDWXUDOQHQDU]ĊG]LDSU]\ERU\XU]ąG]HQLDQDF]\QLD
PDWHULDá\ U]HF]\ Z\VWĊSXMąFH Z RWRF]HQLX PRGHOH
]DEDZNL:ĞUyGRND]yZQDWXUDOQ\FKSRZLQQ\]QDOHĨüVLĊ
WH NWyUH G]LHFL ]HEUDá\ SRGF]DV Z\FLHF]HN VSDFHUyZ
pobytu z rodzicami na letnim wypoczynku, podczas
ZHHNHQGX OLĞFLH NZLDW\ ZDU]\ZD RZRFH QDVLRQD
URĞOLQNLNDP\NLPXV]HONLJU]\E\LLQQHÄVNDUE\´]HEUDQH
Z ĞURGRZLVNX QDWXUDOQ\P :ĞUyG ĞURGNyZ PDQLSXOD-
F\MQ\FK SRZLQQ\ ]QDOHĨü VLĊ QDU]ĊG]LD RJURGQLF]H
QDF]\QLD NRQHZNL NWyUH EĊGą SU]\GDWQH SRGF]DV XSUDZ
GRĞZLDGF]HĔ L UyĪQ\FK HNVSHU\PHQWyZ : Z\SRVDĪHQLX
SU]HGV]NROD PRJą ]QDOHĨü VLĊ PRGHOH UyĪQ\FK XU]ąG]HĔ
NWyUH SRVáXĪą GR SR]QDZDQLD SU]\URG\ QLHRĪ\ZLRQHM
=DEDZNL NWyUH Vą QLHRG]RZQ\P DWU\EXWHP G]LHFND
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
94
w
ZLHNX SU]HGV]NROQ\P PRJą VáXĪ\ü LP SRGF]DV
EXGRZDQLDUyĪQ\FKPDNLHW
x ĝURGNL ZL]XDOQH Z]URNRZH tablice, obrazy, reproduk-
cje
SU]H]URF]D ]GMĊFLD ZLGRNyZNL LOXVWUDFMH SODNDW\
foliogramy, prezentacje multimedialne, makiety, mapy,
SODQV]H WDEOLFH PXOWLPHGLDOQH ,FK ]DOHWą MHVW WUZDáRĞü
i
áDWZRĞü SU]HFKRZ\ZDQLD RUD] XPRĪOLZLHQLH G]LHFLRP
poznanie miej
VF ]MDZLVN L RND]yZ NWyUH QLH Z\VWĊSXMą
w
ĞURGRZLVNX G]LHFND EąGĨ Vą QLHGRVWĊSQH REVHUZDFML
EH]SRĞUHGQLHM :DGą QDWRPLDVW MHVW LFK GZXZ\PLDU FR
XWUXGQLD G]LHFLRP LFK RGELyU QLH ]DZV]H SU]\FLąJDMą
XZDJĊ G]LHFL JG\ VWDQRZLą HOHPHQW GHNRUDF\MQ\ Vali
dzi
HFLĊFHMF]ĊVWRZ\PDJDMąXĪ\FLDNRV]WRZQHJRVSU]ĊWX
x ĝURGNL DXG\W\ZQH VáXFKRZH ILOP\ GĨZLĊNL ] otocze-
nia, programy telewizyjne, multimedialne programy
edukacyjne, teksty czytane przez nauczyciela, nagrania
magnetofonowe, audycje radiowe, nagrania na n
RĞQLNDFK
elektronicznych.
x ĝURGNL DXGLRZL]XDOQH ILOP\ GĨZLĊNRZH SURJUDP\
multimedialne, telewizyjne programy publicystyczne,
przyrodnicze.
x 3RGUĊF]QLNL NVLąĪNL SRSXOarnonaukowe, encyklopedie,
F]DVRSLVPDG]LHFLĊFHSU]HZRGQLNLVáRZQLNL
x Programy multimedialne, komputerowe, tablice multi-
medialne,
NWyUH QDOHĪą GR QRZRF]HVQ\FK ĞURGNyZ
SREXG]DMąF\FKSURFHVSR]QDQLDU]HF]\ZLVWRĞFL
109
.
5yĪQRURGQRĞü ĞURGNyZG\GDNW\F]Q\FK SREXG]LDNW\ZQRĞü
109
A. Budniak,
(GXNDFMD« op. cit., s. 99-103.
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
95
G]LHFL MHGQDN QDOHĪ\ SDPLĊWDü ĪH LFK SU]HURVW PRĪH
QHJDW\ZQLHZSá\ZDüQD SUDFĊG]LHFLSRSU]H]UR]SURV]HQLHLFK
XZDJL Z\ZRáDQLH ]PĊF]HQLD L ]QXĪHQLD ĝURGNL WH VSHáQLDMą
wiele funkcji, w tym: po
]QDZF]ą NV]WDáFąFą PRW\ZDF\MQą
NRQWUROQą L Z\FKRZDZF]ą 3RPRFH WH XDWUDNF\MQLDMą SUDFĊ
G]LHFL L SRGQRV]ą HIHNW\ZQRĞü SUDF\ QDXF]\FLHOD UR]V]HU]DMą
ĞURGRZLVNR SR]QDZF]H G]LHFL, D WDNĪH RGG]LDá\ZXMą QD LFK
VIHUĊHPRFMRQDOQą LPRW\ZDF\MQą
110
.
:SURFHVLHNV]WDáFHQLDHNRORJLF]QHJRUyZQLHĪQLHPRĪQD
]DSRPLQDü R ĞURGNDFK G\GDNW\F]Q\FK GR NWyU\FK ]DOLF]\ü
PRĪQD
x ĝURGNL ZL]XDOQR ± manipulacyjQH JU\ GRPLQD R WUHĞFL
ekologicznej, zbiory kart, edukacyjne programy multi-
PHGLDOQHRWUHĞFLHNRORJLF]QHM
x 8U]ąG]HQLD L ĞURGNL WHFKQLF]QH OXSD PLNURVNRS UDGLR-
odbiornik, lornetka, aparat fotograficzny, kamera wideo,
GLDVNRS PDJQHWRIRQ VSU]ĊW ODERUDWRU\MQ\ QDU]ĊG]LD
RJURGQLF]H ZLDWURPLHU] ]HJDU VáRQHF]Q\ SRMHPQLNL GR
SU]HFKRZ\ZDQLDURĞOLQ
111
.
Zadania:
1. :\PLHĔ ĞURGNL G\GDNW\F]QH, MDNLH EĊGą &L QLH]EĊGQH
w edukacji przyrodniczo
± ekologicznej w przedszkolu.
110
W. Sobczyk, Edukacja ekologiczna i prozdrowotna, Wydawnictwo
1DXNRZH$3.UDNyZV
111
E. Jaszczyszyn,
(NRORJLF]QD«, op. cit., s. 20.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
96
2. 'RZ\EUDQ\FKWHPDWyZ]DMĊü]]DNUHVXSU]\URG\RĪ\ZLRQHM
i
QLHRĪ\ZLRQHM GRELHU] QDMEDUG]LHM HIHNW\ZQH ĞURGNL G\GDN-
tyczne.
3. 2SUDFXMNDUWĊREVHUZDFMLGODG]LHFLZZLHNXSU]HGV]NROQ\P
z zakresu edukacji ekologicznej.
4. :\NRQDM GRZROQą SRPRF G\GDNW\F]Qą z zakresu edukacji
przyrodniczo
± ekologicznej.
97
BIBLIOGRAFIA
1. Adamek
I.,
Podstawy
edukacji
wczesnoszkolnej,
:\GDZQLFWZR,PSXOV.UDNyZ
2. %HUHĨQLFNL ) =DJDGQLHQLD G\GDNW\NL V]NRá\ Z\ĪV]HM, OR
TWP, Szczecin 2009.
3. %HUHĨQLFNL ) '\GDNW\ND NV]WDáFHQLD RJyOQHJR, Wydaw-
QLFWZR,PSXOV.UDNyZ
4. Braun D., %DGDQLHRGNU\ZDQLHĞZLDWD]G]LHüPL, -HGQRĞü,
Kielce 2002.
5. Budniak A., Edukacja VSRáHF]QR ± przyrodnicza dzieci
w
ZLHNX SU]HGV]NROQ\P L PáRGV]\P V]NROQ\P 3RGUĊF]QLN
GODVWXGHQWyZ, Wydawnictwo Impuls.UDNyZ
6. Cichy D., .RQFHSFMD VSRáHF]QHM HGXkacji ekologicznej.
Biologia w szkole. Nr 5/1988.
7. Dmochowska M., Przyroda w wychowaniu przedszkolnym,
PZWS, Warszawa 1968.
8. Elbanowska S., 3U]\URGD QLHRĪ\ZLona w wychowaniu
przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1983.
9. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydaw-
QLFWZRĩ$.:DUV]DZD
10. )UąWF]DN - ĝZLDGRPRĞü HNRORJLF]QD G]LHFL PáRG]LHĪ\
i
GRURVá\FK Z DVSHNFLH HGXNDFML V]kolnej i nieszkolnej,
Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz
1995.
11. )UąWF]DNRZLH ( - .ąFLN SU]\URG\ Z Z\FKRZDQLX SU]HG-
szkolnym, WSiP, Warszawa 1991.
12. )UąWF]DNRZLH(-(GXNDFMDVR]RORJLF]QDXF]QLyZNODV
I-
,,, V]NRá\ SRGVWDZRZHM 3RUDGQLN GOD QDXF]\FLHOD,
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
98
WOM, Bydgoszcz 1992.
13. *RáDV]HZVND0&]áRZLHNZREHFSU]\URG\, ÄAura´ 1981,
nr 4 (100).
14. Grzesica J., Ochrona naturalnego ĞURGRZLVNDF]áRZLHND±
problem teologiczno
± moralny.VLĊJDUQLDĝZ-DFNDKa-
towice 1989.
15. Gutowska H. (red.), ĝURGRZLVNRVSRáHF]QR ± przyrodnicze
w klasach I-III.
.VLąĪND SU]HGPLRWRZR ± metodyczna,
WSiP, Warszawa 1989.
16. Howaniec M., Edukacja ekologiczna ZV]NRáDFK± ĞFLHĪND
czy przedmiot
:\GDZQLFWZR'58.$70\VáRZLFH
17. Jakowicka M., :]ERJDFDQLH GRĞZLDGF]HĔ XF]QLyZ NODV
SRF]ąWNRZ\FK Z NRQWDNWDFK ]H ĞURGRZLVNLHP, WSiP,
Warszawa 1982.
18. Janik E., 3U]\URGD SU]HĪ\ZDQD L REVHUZRZDQD ] G]LHüPL
przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1988.
19. Jaszczyszyn E. (red.), Ekologiczna edukacja przedszkolna,
Agro-
*URXS%LDá\VWRN
20. Korczak J., :\EyUSLVP, t. 3, Warszawa 1958.
21. Klim ± Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna. Nowa
podstawa programowa, Wydawnictwo ERICA, Warszawa
2010.
22. Klim ± Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna,
Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005.
23. Konopnicka I., (GXNDFMD ĞURGRZLVNRZD G]LHFL Z ZLHNX
przedszkolnym w opinii nauczycieli. [w:] E. Smak (red.),
Nauczyciel w edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo Uni-
wersytetu Opolskiego, Opole 2006.
24. Korczak E., (GXNDFMDĞURGRZLVNRZDZNODVDFK-V]NRá\
/52ĩ(.± EDUKACJA PRZYRODNICZA W PRZEDSZKOLU Z ELEMENTAMI
EKOLOGII
99
podstawowej, [w:] J. Gzyl, W. Jarosz, E. Korczak, E. Kul-
ka,
=1RZLĔVND 1DV]HĞURGRZLVNR± MDNZQLPĪ\ü3Rd-
s
WDZ\ WHRUHW\F]QH HGXNDFML HNRORJLF]QHM XF]QLyZ NOas 1-3
V]NRá\SRGVWDZRZHM, Wydawnictwo IETU, Katowice 1996.
25. Kruszewski K. (red.), Sztuka nauczania ± F]\QQRĞFL Qa-
uczyciela, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
26. Kupisiewicz C., 3RGVWDZ\ G\GDNW\NL RJyOQHM, Wydaw-
nictwo Naukowe PWN, Warszawa 1976.
27. .XĨQLecow B.G., Albert Einstein, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1966.
28. Kulik R., -DNNV]WDáWRZDüSRVWDZ\SURHNRORJLF]QH7UHQLQJ
grupowy w edukacji proekologicznej, Wydawnictwo
1DXNRZHÄĝOąVN´ Katowice 2001.
29. .XW\áRZVND* Ekologia w przedszkolu. Program edukacji
HNRORJLF]QHM ]H VFHQDULXV]DPL ]DMĊü, Wyd. Ä'LGDVNR´
Warszawa 1996.
30. /HORQHN 0:UyEHO7 UHG , Praca nauczyciela i ucznia
w klasach 1-3, WSiP, Warszawa 1990.
31. àDGD± Grodzicka A., $%&« Program wychowania przed-
szkolnego XXI wieku, WSiP, Warszawa 2008.
32. 2NRĔ : :SURZDG]HQLH GR G\GDNW\NL RJyOQHM,
Wydawnictwo
ĩ$., Warszawa 1996.
33. 2NRĔ:6áRZQLNSHGDJRJLF]Q\, Warszawa PWN, 1981.
34. 2NRĔ:=DU\VG\GDNW\NLRJyOQHM, WSiP, Warszawa 1970.
35. Olszewska ± Torbe M., O naturze 2000 nie tylko dla naj-
PáRGV]\FK, Szczecin 2006.
36. 3DĞNR,&HOHHGXNDFMLHNRORJLF]QHMQDMPáRGV]\FK, Äĩ\FLH
Szko
á\´ 1992, nr 4.
6=&=(&,ē6.$6=.2à$:<ĩ6=$&2//(*,80%$/7,&80
100
37. Sawicki M., (GXNDFMDĞURGRZLVNRZDZNODVDFK,-,,,V]NRá\
podstawowej, Wydawnictwo Semper, Warszawa 1997.
38. Sobczyk W., Edukacja ekologiczna i prozdrowotna, Wyd.
Naukowe AP, Kr
DNyZ
39. 6WDZLĔVNL: 3RGVWDZ\QDXF]DQLDĞURGRZLVNDSU]\URGQi-
czego
:63.UDNyZ
40. 6WU]DáNR-0ossor ± Pietraszewska T. (red.), Kompedium
wiedzy o ekologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-
wa 2003.
41. 6WXG]LĔVND 0 Dzieci przedszkolne poznają SU]\URGĊ
RĪ\ZLRQą, WSiP, Warszawa 1989.
42. 7XV]\ĔVND / 'LDJQR]D VWDQX HGXNDFML ĞURGRZLVNRZHM
VSRáHF]QRĞFL ORNDOQHj w wybranych regionach Polski,
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
2008.
43. Uniwersalna encyklopedia szkolna PWN, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2004.
44. :LĊFNRZVNL 5 Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP,
Warszawa 1993.
101
7HNVWQLHE\áZF]HĞQLHMSXEOLNRZDQ\
/HRQDUGD5RĪHN