Czynniki rakotwórcze i mutagenne

Czynniki rakotwórcze i mutagenne

yw czynnik

w rakotw

rczych i mutagennych na

organizm cz

owieka;

klasyfikacja;

pomiary st

ęż

substancji rakotw

rczych i mutagennych

rodowisku pracy, NDS i NDN;

nara

one grupy zawodowe;

regulacje prawne w Polsce;

badanie

genotoksyczno

Wpływ czynników rakotwórczych i
mutagennych na organizm człowieka

Mutageneza - jest procesem zmiany

struktury genu (mutacji).

DNA

transkrypcja

mRNA

translacja

białko

Typy mutagen

Biologiczne

Chemiczne

Fizyczne

Rodzaje mutacji:

Mutacje punktowe;

Aberracje chromosomowe strukturalne
(klastogeneza);

Aberracje chromosomowe liczbowe.

Substytucja (podstawienie) – pojedynczych
par zasad

Mutacje punktowe (genowe) konsekwencje

na poziomie DNA

tranzycje

transwersje

Mutacje punktowe (genowe) konsekwencje

na poziomie DNA

Mutacje indel - dodanie lub usunięcie jednej lub więcej
par zasad DNA prowadzi do mutacji zmiany fazy
odczytu (frameshift)

insercja (dodanie)

delecja (usunięcie)

Mutacje punktowe (genowe)

konsekwencje na poziomie białka

Mutacje

synonimowe

Mutacje zmieniające

sens

Mutacje non-

sensowne

CAU →CAC

CAG →UAG

Konserwatywne

Nie-konserwatywne

AAA →AGA

UUU →UCU

Powstają w następstwie złamań, delecji, wymian materiału

chromosomowego podczas cyklu komórkowego.

Aberracje chromosomowe strukturalne

Materiał chromosomowy kończy się w nieprawidłowym
miejscu na tym samym chromosomie lub innym, został
utracony, lub odwrotnie - jest obecny w nadmiarze
(amplifikacja)

Aberracje chromosomowe strukturalne

Aberracje chromatydowe:

Aberracje chromosomowe

Aberracje chromosomowe strukturalne

Aberracje chromosomowe liczbowe (genomowe)

Dotyczą zmian liczby chromosomów. Wyróżniamy
zmiany:

aneuploidlane - zwiększenie lub utrata jednego lub kilku

chromosomów;

poliploidalne – wzrost liczby zestawów chromosomów

Aberracje chromosomowe liczbowe (genomowe)

Mutacje są niebezpieczne dla organizmu w trzech
przypadkach:

dużej dawki czynnika mutagennego;

komórek rozrodczych;

kiedy mutacje rozpoczynają proces nowotworzenia.

Znaczenie biologiczne mutacji

Mutacje mogą powstać w komórkach

somatycznych i rozrodczych

Nowotwory

Efekty teratogenne

Spontaniczne poronienia

Przenoszone na potomstwo

Dominujące ujawniają się
natychmiast (śmierć,
choroby genetyczne, itd.)

Recesywne mogą ujawnić
się po wielu pokoleniach

Kancerogeny, czyli czynniki rakotwórcze to

liczne, rozpowszechnione w środowisku
czynniki, wywołujące w żywych organizmach
rozwój procesów nowotworowych, czyli
kancerogenezę.

Z punktu widzenia aktywności biologicznej związki

rakotwórcze dzielimy na:

genotoksyczne

kancerogeny bezpośrednie;

kancerogeny pośrednie (prekancerogeny);

epigenetyczne:

hormony;

czynniki immunosupresyjne;

kokancerogeny;

promotory.

kategoria I - geny wzrostu komórek, geny proliferacji, czyli
kontroli podziałów komórkowych, geny odpowiedzialne za
strukturę syntetyzowanych białek, geny kontrolujące
długość życia komórki i decydujące o jej „programowanej
ś

mierci" czyli apoptozie;

kategoria II - mutacja protoonkogenów (czyli nieczynnych
genów) do aktywnych onkogenów, kierujących komórkę na
drogę procesu nowotworzenia;

kategoria III - utrata funkcji genów supresorowych
(antyonkogenów), których zadaniem jest zatrzymanie
rozpoczynającej się transformacji nowotworowej.

Kategorie genów, w których mutacja prowadzi do
transformacji nowotworowych:

Schemat procesu prowadzącego do utworzenia się nowotworu

Fazy powstawania nowotworu:

►

preinicjacja;

►

inicjacja;

►

promocja;

►

progresja;

►

ekspansja.

Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego
narażenia na substancje chemiczne. Okres latencji może wynosić od 4 do 40 lat.

Umieralność na raka przy narażeniu zawodowym

na związki nieorganiczne

10-20

płuca

Pył azbestowy

4-10

Płuca

Związki chromu

10-20

2.2

Ręce, stopy

Związki arsenu

Czas

utajenia

[lata]

Wzrost

umieralności

Miejsce umiejscowienia
zmian nowotworowych

Substancja

rakotwórcza

Klasyfikacja czynników rakotwórczych i

mutagennych

Klasyfikacja czynników rakotwórczych wg. IARC:

Grupa 1.Czynniki rakotwórcze dla ludzi.

Grupa 2. Czynniki prawdopodobnie i przypuszczalnie

rakotwórcze dla ludzi

Grupa 2A.Czynniki prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi.

Grupa 2B.Czynniki przypuszczalnie rakotwórcze dla ludzi.

Grupa 3.Czynniki niesklasyfikowane pod względem

rakotwórczości dla ludzi.

Grupa 4.Czynniki prawdopodobnie nie rakotwórcze dla

ludzi.

Klasyfikacja czynników rakotwórczych
przyjęta w USA

Grupa A1. Czynniki o potwierdzonym działaniu rakotwórczym

na ludzi.

Grupa A2. Czynniki o podejrzanym działaniu rakotwórczym na

ludzi.

Grupa A3. Czynniki o udowodnionym działaniu rakotwórczym

na zwierzęta i nieznanym działaniu rakotwórczym na
ludzi.

Grupa A4. Czynniki nie klasyfikowane jako rakotwórcze u

ludzi.

Grupa A5. Czynniki nie podejrzane o działanie rakotwórcze u

ludzi.

Klasyfikacja czynników rakotwórczych w Polsce

Kategoria 1. Substancje o udowodnionym działaniu
rakotwórczym dla człowieka;

Kategoria 2. Substancje, które rozpatruje się jako
rakotwórcze dla człowieka;

Kategoria 3. Substancje o możliwym działaniu rakotwórczym
na człowieka.

R45

R49

R40

Zgodnie z

rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i

sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171, poz. 1666).

Substancje mutagenne podzielono również
ww. rozporządzeniu na trzy kategorie:

Kategoria 1 – substancje o udowodnionym działaniu
mutagennym na człowieka;

Kategoria 2 – substancje, które rozpatruje się jako
mutagenne dla człowieka;

Kategoria 3 – substancje o możliwym działaniu
mutagennym na człowieka.

R46

R68

Pomiar stężeń substancji rakotwórczych i
mutagennych w środowisku pracy, NDS i NDN

NDS (TLV, MAC, MAK)

– najwy

sze

dopuszczalne st

ęż

enie

NDN

najwy

sze dopuszczalne nat

ęż

enie

warto

ść ś

rednia wa

ona – st

ęż

enie toksycznego

zwi

zku chemicznego lub nat

ęż

enie inne

czynnika szkodliwego, którego oddziaływanie na
pracownika w ci

gu 8-godzinnego dobowego i

przeci

tnego tygodniowego wymiaru czasu pracy

okre

lonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres

aktywno

ci zawodowej nie powinno spowodowa

ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, oraz w
stanie zdrowia jego przyszłych pokole

najwy

sze dopuszczalne st

ęż

enie

chwilowe (NDSCh)

- warto

ść ś

rednia

ęż

enia, które nie powinno spowodowa

ujemnych zmian w stanie zdrowia
pracownika, je

eli wyst

puje w

rodowisku

pracy nie dłu

ej ni

15 minut i nie cz

ęś

ciej

2 razy w czasie zmiany roboczej, w

odst

pie czasu nie krótszym ni

1 godzina;

najwy

sze dopuszczalne st

ęż

enie

pułapowe (NDSP)

- warto

ść

ęż

enia, która

ze wzgl

du na zagro

enie zdrowia lub

ycia

pracownika nie mo

e by

rodowisku

pracy przekroczona w

adnym momencie.

Wykaz czynników rakotwórczych i prawdopodobnie rakotwórczych

dla ludzi, dla których ustalono wartości dopuszczalnych stężeń w

rodowisku pracy znajduje się w Rozporządzeniu Ministra Pracy i

Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (( Dz.U. Nr 217, poz.

1833, zmiana - Dz.U. Nr 212/2005 poz. 1769)).

Wartości NDS ustalono dla 27 substancji chemicznych o działaniu
rakotwórczym oraz dla 11 pyłów wykazujących takie działanie.

Poziomy dopuszczalne NDN określone

zostały w odpowiednich przepisach

dotyczących środowiska pracy

odpowiednio dla poszczególnych

czynników chemicznych i fizycznych.

Poziomy te słuŜą między innymi do
określania czasu pracy i naraŜenia

pracownika na

czynniki szkodliwe

Ocena ryzyka zmian dziedzicznych, które u człowieka mogą być
wywołane przez napromienienie komórek rozrodczych,
prowadzące do powstania mutacji dominujących, recesywnych i
dziedziczonych w związku z płcią, obecnie oparta jest wyłącznie
na ekstrapolacji danych eksperymentalnych, uzyskanych z badań
na zwierzętach. Ocenia się, że współczynnik ryzyka wywołania
zmian dziedzicznych przez napromienienie jest w przybliżeniu o
rząd wielkości mniejszy niż ryzyka wywołania nowotworów
popromiennych (śmiertelnych i wyleczalnych)

– 0,4 * 10

-2

-1

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie nadfioletowe

Obowiązują następujące wartości NDN:

☼

najwyższe dopuszczalne napromienienie skuteczne Ns

promieniowaniem nadfioletowym oka i skóry w ciągu
dobowego wymiaru czasu pracy bez względu na długość jego
trwania wynosi 30 J/m

;

☼

w celu niedopuszczenia do powstania zaćmy UV,

dodatkowo ograniczono

całkowite nieselektywne

napromienienie Nc

oczu promieniowaniem pasma 315÷ 400

nm do wartości 10 000 J/m

w ciągu dobowego wymiaru

czasu pracy bez względu na długość jego trwania.

Częstotliwość pomiarów

(zgodnie z rozporządzeniem Ministra

Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 644 i
645))

co najmniej raz na 3 miesiące

–

gdy przy ostatnio

przeprowadzonym badaniu lub pomiarze czynnika
rakotwórczego lub mutagennego

stwierdzono stężenie powyżej 0,5

wartości NDS.

co najmniej raz na 6 miesięcy

–

gdy przy ostatnio

przeprowadzonym badaniu lub pomiarze czynnika
rakotwórczego lub mutagennego

stwierdzono stężenie powyżej 0,1

do 0,5 wartości NDS.

w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach

występowania tego czynnika.

Obserwacji lekarskich os

b nara

onych na

dzia

anie trucizny w warunkach przemys

owych;

Bada

przeprowadzonych na zwierz

tach

wiadczalnych;

Bada

epidemiologicznych, okre

laj

cych

zale

ść

miedzy wielko

i czasem trwania

nara

enia zawodowego a skutkiem zdrowia.

Zasady ustalania dopuszczalnych poziomów narażenia
zawodowego zostały określone przez WHO w 19880 i
opierają się na wynikach :

Przyk

adowy sprz

t pomiarowy

Multimetr

napięcie stałe,

przemienne i złożone,

prąd stały i przemienny,

rezystancja niskonapięciowy

pomiar rezystancji,

test diod i ciągłości, pojemność

oraz częstotliwość

Analizator widma

Zastosowanie:
Projektowanie układów elektronicznych
Testowanie obwodów

Oscyloskop cyfrowy

MIERNIK STĘŻENIA BENZENU I SUMY LOTNYCH

SUBSTANCJI ORGANICZNYCH W POWIETRZU -

PHOTOVAC 2020ComboPRO

Wymiary:

dł. 22,8 cm, grub. 7,6 cm, szer. 10,8 cm

Waga:

860 g

Zakres pomiarowy:

Tryb pomiaru VOC: od 0,1 ppm do 100 ppm
i od 100 do 10.000 ppm (równoważnika izobutylenu)
Tryb pomiaru benzenu: od 10 do 40 ppm (równoważnika
izobutylenu)

W Polsce Międzyresortowa Komisja ds. NDS i
NDN przyjęła dla czynników rakotwórczych
akceptowalne poziomy ryzyka zawodowego zawarte
w granicach od 10

-3

do 10

-4

Regulacje prawne w Polsce

Najważniejszym aktem prawnym regulującym

kwestię omawianych czynników jest rozporządzenie

Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie

substancji, preparatów, czynników lub procesów

technologicznych o działaniu rakotwórczym lub

mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. Nr 280, poz.

2771).

Wyżej wymienione rozporządzenie zawiera:

wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o
działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania;

sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje
konieczność pozostawania z tymi czynnikami w kontakcie;

sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach;

wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na te czynniki oraz
sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów
właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych;

szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami
spowodowanymi przez te czynniki;

warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na
działanie.

Fragment wykazu preparatów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

♦

Produkcja auraminy;

♦

Procesy technologiczne związane z narażeniem na
działanie WWA, obecnych w sadzy węglowej, smołach
węglowych i pakach węglowych;

♦

Procesy technologiczne związane z narażeniem na
działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się
podczas rafinacji niklu i jego związków;

♦

Produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych
kwasów;

♦

Prace związane z narażeniem na pył drewna twardego
(dąb i buk).

Procesy technologiczne, w których dochodzi do generowania

czynników rakotwórczych i mutagennych

Pracodawca prowadzi rejestr prac, który winien zawierać

następujące dane:

wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje, preparaty lub czynniki
rakotwórcze lub mutagenne są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia
bądź produkt uboczny oraz wykaz substancji, preparatów, i czynników rakotwórczych
lub mutagennych wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania

uzasadnienie konieczności stosowania substancji, preparatów,
czynników i procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym, o których mowa w pkt 1

rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom
narażenia

wykaz i opis stanowisk pracy, na których wyst

puje nara

enie na

substancje, preparaty lub czynniki rakotwórcze lub mutagenne

liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym
liczbę kobiet

określenie rodzaju substancji, preparatów lub czynników powodujących
narażenie, rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas jego trwania

Rejestr ten następnie:

Substancje rakotwórcze stosowane w Polsce podlegają zgłoszeniu do rejestru,

który prowadzi:

Rejestr ten powstaje na podstawie danych przekazanych przez pracodawcę

inspektorom sanitarnym.

Pracodawca

Państwowy Wojewódzki

Inspektor Sanitarny

Właściwy Okręgowy

Inspektor Pracy

Wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na te czynniki

Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z

z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich

pracowników, zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad

pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów

przewidzianych w Kodeksie Pracy (DzU. nr 69, poz. 332).

Wyżej wymienione rozporządzenie zawiera m.in..:

Zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań
lekarskich pracowników;

Częstotliwość wykonywania badań okresowych;

Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami.

Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzenia badań profilaktycznych pracowników
narażonych na działanie czynników o udowodnionym działaniu rakotwórczym (R1) lub czynników

o wysoce prawdopodobnym działaniu rakotwórczym .

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 28 lipca 2003 r.
w sprawie metod przeprowadzania badań właściwości
fizykochemicznych, toksyczności i etotoksyczności
substancji i preparatów chemicznych (Dz.U. Nr 232, poz.
2342 i 2343).

Wymieniono następujące metody oceny genotoksyczności
/mutagenności

Ocena mutacji genowych (punktowych):

B.13/14. Test mutacji powrotnych na bakteriach;

B.15. Test mutacji genowych na komórkach Saccharomyces cerevisiae;

B.17. Test mutacji genowych na komórkach ssaków in vitro;

B.20. Badanie recesywnych mutacji letalnych związanych z płciąna

Drosophila melanogaster

B.24. Test plamkowy na myszach (mutacje komórek somatycznych in

vivo)

Ocena aberracji chromosomowych:-B.10. Test aberracji

chromosomowych na komórkach ssaków invitro:

B.11. Test aberracji chromosomowych na szpiku kostnym ssaków in vivo;

B.12. Test mikrojądrowy na erytrocytach ssaków invivo;

B.22. Badanie dominujących mutacji letalnych na gryzoniach;

B.23. Badanie aberracji chromosomowych na spermatogoniach ssaków

B.25. Test dziedzicznych translokacji na myszach

Ocena efektów genotoksycznych:

B.16. Test rekombinacji mitotycznych na komórkach Saccharomyces

cerevisiae;

B.18. Uszkodzenie i naprawa DNA. Nieplanowa Synteza DNA. Badanie na

komórkach ssaków invitro;

B.19. Test wymiany chromatyd siostrzanych in vitro;

B.39. Test nieplanowej syntezy DNA na komórkach wątroby ssaków in

vivo;

Metod alternatywne do oceny potencjalnego

kancerogennego:

B.21. Badanie transformacji komórek ssaków in vitro.

Metody oceny

genotoksyczności/mutagenności

cd.

Dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią oraz
młodocianych wzbronione są prace w narażeniu
na działanie czynników i procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie
wykazu prac wzbronionych kobietom (DzU. nr 114, póz. 545) oraz rozporządzenia

Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1991 r., w sprawie wykazu prac wzbronionych

młodocianym (DzU nr l, poz.1).

Narażone grupy zawodowe

•

zwi

zki arsenu

•

produkty rozpadu

radonu

•

azbest

•

produkty rozpadu

radonu

•

zawarto

ść

w talku

włókien azbesto-
podobnych

•

płuco, skóra

•

płuco

•

płuco,

dzybłoniak,

opłucnej i
otrzewnej

•

płuco

•

płuco

•

wydobywanie

arsenu

•

wydobywanie rudy

elaza (hematytu)

•

wydobywanie

azbestu

•

wydobywanie uranu

•

wydobywanie

mielenie talku

Górnictwo i

kopalnictwo

(2)

•

zwi

zki arsenu,

•

promieniowanie

•

płuco, skóra

•

skóra, warga

•

pracownicy rolni

stosuj

insektycydy
arsenowe

•

rybacy

Rolnictwo,

nictwo

rybołówstwo

(1)

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł (kod

wg ISIC)

•

BCME, CMME

•

monomer chlorku

•

winylu

•

nie określony

•

związki chromu

(VI)

•

benzydyna,2-

naftyloamina,

•

aminy

aromatyczne

w procesie

technologicznym

•

sole mocnych

kwasów

•

płuco (rak

owsianokomórkowy)

•

naczyniakomięsak

wątroby

zatoki nosowe

•

płuco, zatoki

nosowe

•

Pęcherz

•

pęcherz

•

pęcherz

•

pracownicy produkujący

i użytkownicy eteru bis
(chlorometylowego)
BCME) i eteru
chlorodimetylowego
(CMME)

•

produkcja chlorku

winylu

•

produkcja alkoholu

•

izopropylowego (metodą

mocnych kwasów)
produkcja barwników
chromianowych

•

produkujący i

użytkownicy barwników

•

produkcja auraminy

•

produkcja para-chloro

Chemiczny

(35)

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł

(kod wg ISIC)

•

azbest

•

płuco,

międzybłoniak
opłucnej i otrzewnej

•

produkcja materiałów

izolacyjnych (rur, płyt,
tkanin, odzieży, masek,
wyrobów azbestowo-
cementowych)

Azbestowy

(3699)

•

związki arsenu

•

płuco

•

produkcja i pakowanie

insektycydów
arsenowych

Pestycydów i

herbicydów

(3512)

•

pył drewna

•

zatoki nosowe

•

wytwórcy mebli

Drzewny i

wyrobów z

drzewa (

33)

•

pył skóry, benzen

•

zatoki nosowe

•

produkcja obuwia

Skórzany

(324)

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł (kod

wg ISIC)

•

benzen

•

aminy

aromatyczne

•

benzen

•

aminy aromatyczne

•

aminy aromatyczne

•

benzen

•

białaczka

•

pęcherz

•

białaczka

•

pęcherz

•

pęcherz

•

białaczka

•

produkcja gumy

•

kalandry,

•

wulkanizacja opon

•

konstrukcja opon

•

przygotowanie

mieszanek

•

produkcja

syntetycznego lateksu,

•

wulkanizacja opon,

•

operatorzy kalandrów,

•

produkcja kabli,

•

produkcja regeneratu

•

produkcja powłok

•

gumowych

Gumowy

(355)

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł

(kod wg ISIC)

•

WWA, frakcje

lotne, smoły,

•

związki arsenu

•

płuco, pęcherz,

•

płuco

•

produkcja aluminium

•

wytapianie miedzi,

Metalurgiczny

(37)

•

związki

chromu(VI),

•

związki

chromu(VI),

•

nieokreślony

związki niklu,

•

mgły kwasów,

•

nieorganicznych

•

płuco, zatoki

nosowe ,

•

płuco krtań

•

produkcja chromianów

chromowanie odlewanie
ż

elaza i stali rafinacja

niklu

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowieni

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł

(kod wg

ISIC)

•

kadm i związki

kadmu

•

beryl i związki

berylu

•

płuco

•

produkcja i rafinacja

•

kadmu,

•

produkcja

•

akumulatorów niklowo-

kadmowych,

•

produkcja barwników

•

kadmowych,

•

produkcja stopu

kadmowego,

•

galwanizacja,

•

wytapiacze cynku,

•

lutowanie twarde i

•

mieszane składników

•

polichlorku winylu

•

rafinacja i obróbka

•

berylu, produkcja

Metalurgiczny

(37)

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł

(kod wg ISIC)

•

benzo(a)piren

•

produkty

karbonizacji

•

płuco

•

płuco, pęcherz

•

pęcherz

•

pracownicy

koksowni

•

pracownicy gazowni

•

pracownicy

zatrudnieni przy
retorach gazowych

Gazownictwo (4)

•

azbest

•

płuco,

międzybłoniak
opłucnej i otrzewnej

•

Pracownicy stoczni,

doków, zakładów
produkujących
pojazdy silnikowe i
tabor kolejowy

Budowa okrętów,

produkcja

pojazdów

silnikowych i

taboru kolejowego

(385)

•

azbest

•

WWA

•

płuco,

międzybłoniak
opłucnej i otrzewnej
płuco

•

izolarze i zatrudnieni

przy otulaniu rur
dekarze, asfalciarze

Budownictwo (5)

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł (kod

wg ISIC)

•

promieniowanie

jonizujące nie
określony

•

skóra, białaczka

•

płuco

•

personel medyczny

(9331)

•

malarze

(budownictwo,
przemysł
motoryzacyjny i inni
użytkownicy)

Inne

Podejrzewany

czynnik

przyczynowy

Umiejscowienie

nowotworu /typ

Zawód/Proces

Przemysł (kod

wg ISIC)

Zatrudnienie w warunkach zagrożenia substancjami

chemicznymi w 2002 roku

Lista rakotwórczych i prawdopodobnie rakotwórczych substancji chemicznych,

mieszanin i procesów produkcyjnych wg liczby osób narażonych zawodowo w

Polsce w 2003 r. (uwzględniono czynniki, na które było narażonych powyżej 1000

osób).

Testy genotoksyczności/mutagenności

Schemat standardowego testu Ames’a (B13/14)

Płytka a – kontrola, płytki b, c, d –mutagen

w kolejno malejącym stężeniu.

B17. Test mutacji genowych na komórkach ssaków w in vitro - test

mutacji genu kinazy tymidynowej na mysich komórkach – MLA.

Prócz wymienionych w rozporządzeniu
testów można stosować:

Modele zwierząt transgenicznych:

–MutaMouse;

–Big Blue;

Test kometowy;

Testy na aneuploidię

–test mikrojądrowy in vitro;

–Modyfikacja FISH (Fluorescentinsitu Hyrbidization).

Elektroforeza pojedynczych jąder komórkowych
w żelu agarozowym (SCGE) - Test kometowy

Skala Gedika

0 - N - brak uszkodzeń uszkodzenia - mniej niż 5% DNA w ogonie komety;
1- L - małe uszkodzenia 5% do 25% DNA w ogonie komety;
2-M - średnie uszkodzenia 20% do 40% DNA w ogonie komety;
3 - H - duże uszkodzenia 40% do 95% DNA w ogonie komety
4-T - całkowite uszkodzenia ponad 95% DNA w ogonie komety

Zestaw SOS-Chromotest

Inkubacja

Przygotowanie płytki

Pomiar spektrofotometryczny

Opracowanie wyników w
programie Mikrowin

Zestaw Muta-Chromo Plate

wykrywa aktywność mutagenną
analizowanych próbek. Stanowi 96-
płytkową wersję testu Ames’a.

Działania zmierzające do poprawy warunków pracy i

zmniejszenia narażenia zawodowego na czynniki rakotwórcze:

identyfikowanie i ocena wielkości narażenia;

ograniczanie kontaktu człowieka z czynnikami

kancerogennymi;

ocena wczesnych, przedklinicznych skutków

narażenia;

kontrola stanu zdrowia.

czuk

W.,

Tosykologia

wyd

, Lekarskie PZWL, Warszawa 2005;

Piotrkowski J.K. (red.), Podstawy toksykologii, wyd. Naukowo

Techniczne,

Warszawa , 2006.

Manahan

, Toksykologia

rodowiska, aspekty chemiczne i biochemiczne, wyd.

PWN, Warszawa, 2006.

Walker H.H.,

Hopkin

S.P.,

Sibly

R.M.,

Peakall

D.B., Podstawy

ekotoksykologii, wyd. PWN, Warszawa, 2002.

Zakrzewski S., Podstawy toksykologii

rodowiska, wyd. PWN, Warszawa,

2000;

Tabor A., R

czka M., Pieczonka A., Zarz

dzanie bhp, tom II, wyd. Politechnik

krakowska, Krak

w, 2003;

Stryer

L., Biochemia, wyd. PWN, Warszawa, 2003

Turner P.C.,

McLennan

A.G.,

Bates

A.D.,

White

M.R.H., Biologia

molekularna, wyd. PWN, 2004;

Centralny Instytut Ochrony pracy, http://

www.ciop.pl

;

pnik

M., Dzia

anie

genotoksyczne

/mutagenne,

http://

www.chemikalia.gov.pl

files

Dzia

anie_genotoksyczne.pdf;

Brzuzan

P., Wo

ny M.,

uczy

ski M.K., Toksykologia molekularna, wyd.

UMW, Olsztyn, 2007.

Wykona

łłłł

Dzi

kujemy za uwag