1 

 

 
 
 

 
 

 
 

 
 

 

Geoinformatyka  

 

Ćwiczenie 8  
Metody prezentacji kartograficznej  
 

 

Opracowanie:  
Jacek Kozak  

jkozak@gis.geo.uj.edu.pl  
 

Agnieszka Gajda 

agajda@gis.geo.uj.edu.pl 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

Zakład Systemów Informacji Geograficznej, Kartografii i Teledetekcji  

Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ  
 

Kraków 2012 

2 

 

1 PREZENTACJA KARTOGRAFICZNA  
 
1.1 Wprowadzenie  

Celem ćwiczenia jest zapoznanie z podstawowymi technikami projektowania mapy z 
wykorzystaniem różnych danych. W ćwiczeniu zastosowany zostanie program ArcGIS.  
Nauczysz się:  

 modyfikować sygnatury i symbolikę obiektów,  
 utworzyć kartogram,  
 utworzyć kartodiagram,  
 dodawać opisy tekstowe,  
 dodawać treść dodatkową do mapy,  
 rozróżnić tryby pracy Data View i Layout View,  
 pracować w trybie Layout View,  
 opublikować mapę w jednym z formatów graficznych.  

 

1.2 Dane  

W czasie ćwiczenia wykorzystane zostaną dwa zestawy danych:  

 mapa polityczna świata  
 wybrane warstwy z Atlasu województwa małopolskiego  

 
Dane są dostarczone wraz z dokumentami organizującymi dane, o rozszerzeniu .mxd 
(malopolska.mxd oraz mapa_polityczna.mxd)  
 

1.3 Tok postępowania  
 

1.3.1 Tryb pracy  
 

ArcMap oferuje dwa tryby pracy:  

 Data View jest wykorzystywany podczas przeprowadzania analiz.  
 Layout View pomaga przy projektowaniu mapy, która ma być następnie publikowana  

 
Tryby te przełącza się w menu: View > Data View lub View > Layout View. Pracując w trybie 
Layout View widzimy pod dodanymi do mapy warstwami zarys strony, która nie pojawia się nigdy w 
trybie Data View.  
W tym ćwiczeniu będziemy pracować wyłącznie w trybie Layout View.  
Pracę rozpocznij od skopiowania danych – z katalogu ‘cwiczenie 8’ do katalogu roboczego na dysku 
lokalnym komputera, na którym pracujesz.  
1. Uruchom aplikację ArcMap  

2. Start > Programy > ArcGIS > ArcMap  

3. Wyszukaj i otwórz projekt (dokument) ‘malopolska.mxd’.  
 
Po otwarciu projektu uzyskasz w wykazie ‘Layers’ 9 warstw: granice administracyjne (gminy), 
użytkowanie ziemi (lasy, wody, tereny zabudowane i tereny przemysłowe), drogi, koleje, stacje 
kolejowe oraz rzeki. Po prawej stronie widzisz okno mapy w trybie ‘Layout’. Okno wyświetlania 

3 

 

mapy zostało zdefiniowane – ma wymiary 18 x 18 cm. Podobnie zdefiniowano wielkość strony, na 
której jest mapa – jest to standardowa strona A4. Wielkości te pozostawimy bez zmian.  
Uwaga: Definiowanie układu strony można zmienić w menu File > Page and Print Setup. 

Definiowanie wielkości i położenia ramki mapy zmienić można w menu View > Data Frame 
Properties > zakładka ‘Size and Position’. Można też zmniejszyć / zwiększyć oraz przemieścić ramkę 
mapy kursorem.  
W tej części ćwiczenia spróbujesz wykonać mapę zbliżoną wyglądem do standardowej mapy 
topograficznej w skali 1:100 000.  
 
4. Za pomocą lup / narzędzia przesuwania lub okna ze skalą mapy powiększ oglądaną mapę do skali 
1 : 100 000. Możesz wybrać dowolny pełny fragment mapy, ale taki, który zawiera przynajmniej 
jedną stację kolejową.  
 

 

 

Ryc. 1. Narzędzia ArcGIS do zwiększania / zmniejszania oraz przesuwania obrazu przedstawiającego treść mapy 
(wewnątrz okna wyświetlania mapy)  
 

5. Pamiętaj, aby co jakiś czas zapisać zmiany projektu: File > Save.  
 

1.3.2 Metoda chorochromatyczna oraz sygnatury  
 

Obiekty w każdej warstwie wektorowej (punkty, linie, wieloboki) można wyświetlać w dowolny 
sposób, w zależności od ich przeznaczenia. W tej chwili dobrane kolory i symbole są zupełnie 
przypadkowe. Na początku zmodyfikujemy wygląd warstwy ‘lasy’. Do obiektów powierzchniowych 
zastosowana zostanie metoda chorochromatyczna.  
 
6. Kliknij dwa razy na bieżący symbol warstwy ‘lasy’ (pod nazwą warstwy w oknie wyświetlania).  

7. W oknie ‘Symbol Selector’ (ryc. 2) dobierz odpowiedni symbol (np. kolor zielony, bez konturu). 
Możesz zmienić zarówno kolor (Fill) jak i kontur (Outline). Wciśnij OK.  

8. W ten sam sposób zmień sposób przedstawienia innych warstw użytkowania ziemi (wody 
powierzchniowe – kolor niebieski; tereny zabudowane – kolor czerwono-brązowy; tereny 
przemysłowe – kolor fioletowy).  

9. W przypadku warstwy ‘gminy’ zastosowana zostanie sygnatura liniowa do prezentacji granic 
gminnych. Wybierz symbol ‘Hollow’ (brak wypełnienia, sam kontur), następnie wejdź w opcję 
‘Properties’, dalej ‘Outline …’ – tam wybierz symbol oznaczony np. jako ‘Boundary, county’ i 
wciśnij OK (w trzech kolejnych oknach).  

10. W podobny sposób wybierz symbol dla warstwy ‘koleje’ – np. ‘Railroad, in street’  

 

4 

 

 

Ryc. 2. Okno Symbol Selector  

 

W nieco bardziej skomplikowany sposób wybierzemy symbole dla warstwy ‘drogi’. Skorzystamy z 
narzędzia Layer Properties (ryc. 3), które jest dostępne po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na 
nazwę wybranej warstwy. W oknie przejdź do zakładki Symbology.  
 

 

Ryc. 3. Okno Layer Properties  

 

5 

 

W tym wypadku należy zróżnicować symbole drogi w zależności od jej kategorii. Informacje o 
kategorii dróg zawarte są w tabelarycznym opisie warstwy.  
11. w oknie Layer Properties, zakładka Symbology wybierz Show > Categories, a następnie wybierz 
Unique Values (ryc. 4); wskaż atrybut Kategoria, a następnie przycisk Add all Values.  
 
W oknie pokażą się wtedy następujące typy dróg: autostrada, drugorzędna, krajowa, powiatowa, 
wojewódzka. Podwójne kliknięcie symbolu obok nazwy typu wyświetla okno Symbol Selector, w 
którym można ustawić wybrany symbol dla danego elementu, dla konkretnego typu.  
 
12. Dla autostrad / dróg krajowych dobierz symbol ‘Highway’, dla wszystkich pozostałych – ‘Major 
Road’. Odznacz wyświetlanie ‘All other values’.  

13. Po zakończeniu edycji dróg, dobierz w dowolny sposób symbol dla rzek (cienka niebieska linia).  

14. W podobny sposób dobierz dowolną sygnaturę punktową dla warstwy stacje kolejowe. Postaraj 
się tak dobrać sygnaturę, aby była dobrze widoczna na mapie.  
 

 

Ryc. 4. Okno Layer Properties: wybór atrybutu Kategoria  

 

Po tych edycjach w oknie mapy ciągle brak jest wielu istotnych elementów: skali, legendy, siatki 
współrzędnych, ramki mapy. Elementy te wprowadzić można albo poprzez menu Insert …, albo 
poprzez menu View > Data Frame Properties.  
 
15. Wybierz Insert > Legend. Zaakceptuj wszystkie wartości domyślne, przechodząc do kolejnych 
okien przyciskiem Dalej. Po wykonaniu Legendy umieść ją w wybranym miejscu, przeciągając 
kursorem.  
 

6 

 

Uwaga! Możesz powiększyć dowolna część mapy (wyświetlonej w trybie Layout view). Do tego 
służą narzędzia analogiczne jak do powiększania / zmniejszania okna wyświetlania treści mapy, ale 
odrębne, z nieco inną ikoną (ryc. 5). Przesuwając kursorem nad poszczególnymi ikonami 
dotyczącymi Layout view (nie klikając) zobaczysz opis każdego z narzędzi; zapoznaj się z ich 
przeznaczeniem. Znajdź przycisk dostosowujący obraz Layout view do okna pracy.  
 

 

 

Ryc. 5. Ikony do zarządzania obszarem całej mapy (layoutem) (u góry) i oknem wyświetlania mapy (oknem treści 
mapy).  
 

16. W podobny sposób wykonaj podziałkę liniową (w oknie Properties możesz edytować sposób jej 
wyświetlania), a także dodaj tekst (Insert > Text): „Mapa wykonana na podstawie danych 
Komputerowego Atlasu Województwa Małopolskiego, imię i nazwisko, data, Kraków”  
17. W menu View > Data Frame Properties wybierz zakładkę Frame. Jako Border wybierz „Triple, 
graded”. Sprawdź wygląd mapy po wciśnięciu OK.  

18. W menu View > Data Frame Properties wybierz zakładkę Grids. Wybierz New Grids, a następnie 
„Measured Grid: …”. Przejdź przez kolejne okna za pomocą przycisku ‘Dalej’, pozostawiając 
wartości domyślne (bez zmian).  
Po tych operacjach mapa powinna wyglądać tak, jak na rycinie 6.  
Oczywiście, w każdym wypadku można dobrać sygnatury oraz barwy, a także wygląd elementów 
mapy znacznie staranniej. W miarę wolnego czasu możesz dokonać kilku eksperymentów.  

 

Ryc. 6. Okno mapy po dokonanych edycjach  

7 

 

1.3.3 Kartogram i kartodiagram  
 

Kartogram i kartodiagram to metody prezentacji kartograficznej zjawisk ilościowych. Kartogram 
przypisuje średnie wartości intensywności dowolnego zjawiska jednostkom odniesienia (polom 
podstawowym).  
Kartodiagram to metoda kartograficznej prezentacji danych, polegająca na umieszczeniu informacji o 
danym atrybucie (atrybutach) w postaci wykresu zlokalizowanego na mapie. Lokalizacja odbywa się 
w odniesieniu do obiektów powierzchniowych, punktowych oraz liniowych.  
W tej części ćwiczenia wykorzystana zostanie polityczna mapa świata. Przedstawia kraje świata (stan 
na lata 90.), każdy kraj ma, oprócz nazwy, dwie cechy: gęstość zaludnienia oraz zaludnienie. 
Pierwszą przedstawimy za pomocą kartogramu, drugą – kartodiagramu.  
 
19. Otwórz nowy dokument mapy (mapa_polityczna.mxd).  
 
20. Na początek, pamiętając poprzednie zajęcia (odwzorowania !), zmień odwzorowanie mapy na 
odwzorowanie typowe dla map świata, dodaj siatkę kartograficzną oraz ustaw skalę mapy na wartość 
1 : 150 000 000  
Aby utworzyć kartogram, należy uruchomić Layer Properties > Symbology  
 
21. W oknie Show przejdź do Quantities > Graduated Colors, wybierz w polu Value cechę 
‘GESTOSC ZAL’ (ryc. 7).  
 
Komputer automatycznie odczyta zakres wartości cechy, i dokona jej podziału na pięć klas 
(ustawienia domyślne).  Jak widać, gęstość zaludnienia przedstawiona została barwami o rosnącej 
intensywności, w zależności od wartości cechy. Kartogram możemy dość dowolnie zmieniać, 
poprzez ustawienia liczby klas i ich podziału (przycisk Classify); oraz kolorystyki (Color Ramp).  
 
22. Spróbuj samodzielnie ustawić klasyfikację tak, aby mapa pokazywała następujące klasy gęstości 
zaludnienia (łącznie 8): 0-10, 10-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-500 i powyżej 500 os/km2. 
W tym celu należy:  
• w rozwijalnym polu ‘Classes’ wybrać żądaną ilość klas,  

• za pomocą przycisku ‘Classify’ przejść do okna dialogowego ‘Classification’,  

• w rozwijalnym polu ‘Method’ wybrać opcję ‘Manual’ jako opcję podziału na klasy,  

• w polu ‘Break Values’ wpisać odpowiednie wartości (10, 20, itd.).  
 

8 

 

 

Ryc. 7. Layer Properties – wybór opcji kartogramu w ustawieniach domyślnych  
 

• Wartość -99 (widzisz ja na początku histogramu) oznacza nie gęstość zaludnienia, ale brak danych. 
Wartość tą można usunąć z kartogramu stosując opcję ‘Exclusion’ w czasie klasyfikacji (ryc. 8).  
 

 

Ryc. 8. Wykluczenie wartości ‘-99’ z konstrukcji kartogramu  
 

9 

 

23. Wybierz inną niż domyślna skalę barw.  
 
Efektem (po dodaniu tytułu i legendy) powinna być mapa wyglądające mniej więcej tak, jak na 
rycinie 9.  
 

 

Ryc. 9. Kartogram.

 

 

Kartodiagram wykonujemy w tym samym oknie Layer Properties > Symbology.  
 
24. W polu Show przejdź do opcji Charts. Wybierz Bar/Column, następnie cechę ‘Zaludnienie’, którą 
należy ‘dodać’ za pomocą przycisku pokazanego na ryc. 10.  
 

10 

 

 

Ryc. 10. Tworzenie kartodiagramu w oknie Layer Properties > Symbology  
 

W trakcie tworzenia kartodiagramu można zmieniać wygląd wykresu, a także wielkości. W tym 
ćwiczeniu ograniczymy się wyłącznie do ustawień domyślnych  
 
25. Po dodaniu cechy, wciśnij OK. Słupki na mapie (ryc. 11) pokazują zróżnicowanie zaludnienia na 
świecie. Oczywiście największy słupek znajduje się w Chinach.  
 

11 

 

 

Ryc. 11. Kartodiagram i etykiety 

1.3.4 Etykiety (Labels)  
 

Poza symbolem graficznym, każdy element na mapie można opisać tekstem. W ArcGIS służy do tego 
opcja automatycznego nadawania etykiet (labels).  
 
26. Dodaj etykiety poprzez wskazanie nazwy warstwy prawym klawiszem myszki, i wybranie opcji 
Label Features. Mapa powinna wyglądać tak, jak na ryc. 11.  
 
Własności etykiet zmieniać można w oknie Layer Properties / Labels.  
 

1.3.5 Eksport mapy  
 

Mapę tworzymy po to, by dzielić się za jej pośrednictwem określoną treścią. Możemy zatem mapę 
wydrukować lub opublikować w postaci elektronicznej. Ustawianie opcji drukowania i drukowanie 
mapy znajduje się w standardowych opcjach menu File (Page and Print Setup, Print Preview, Print). 
Mapę można także wyeksportować do formatu wymiennego, np. PDF.  
 
27. Aby stworzyć plik PDF wybierz File > Export Map. Wybierz format PDF. Rozwijalne opcje (np. 
wyjściowa rozdzielczość pliku PDF – znajdują się w dolnej części okna dialogowego).  

28. Wybierz dowolną z utworzonych przez siebie map. Pamiętaj o jej podpisaniu (w polu 
tekstowym). Utwórz plik PDF.  
 
Literatura:  
Pasławski J., (red), 2006, Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wydawnictwo Nowa Era, 
Wrocław, rozdział 6.