Cykl koniunkturalny

Wykład 12

dr Katarzyna Szarzec

1

Wykład 12

LITERATURA zalecana, w szczególności:

-

Podstawy ekonomii / red. nauk. R. Milewski, E. Kwiatkowski, rozdział 13.

-

A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec, Makroekonomia. Rynek w gospodarce
(ćwiczenia i przykłady), rozdział 7.

-

Makroekonomia. Zagadnienia wybrane / red. nauk. W. Jarmołowicz,
Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2006, Rozdział 10.

Pierwsza udokumentowana wzmianka

o cyklu koniunkturalnym

Józef do Faraona:

Siedem krów pięknych – to siedem lat, i siedem
kłosów pięknych to też siedem lat. (…) Siedem zaś
krów chudych i brzydkich, które wyszły za
tamtymi, i siedem kłosów pustych i zniszczonych

2

krów chudych i brzydkich, które wyszły za
tamtymi, i siedem kłosów pustych i zniszczonych
wiatrem wschodnim – to też siedem lat – głodu.
(…) Bo nadejdzie siedem lat obfitości wielkiej w
całym Egipcie. A po nich nastanie siedem lat
głodu; i pójdzie w niepamięć cała ta obfitość w
Egipcie, gdy głód będzie niszczył kraj.

Biblia Tysiąclecia, Księga Rodzaju, 41, 26-31.

Cykl koniunkturalny

• wahania produkcji, będące

krótkookresowymi fluktuacjami wokół
długookresowego trendu wzrostowego.

• współcześnie wyróżnia się dwie fazy cyklu:

3

• współcześnie wyróżnia się dwie fazy cyklu:

– wzrostową/ekspansji – wzrost produkcji w

gospodarce, trwający 6 miesięcy lub dłużej;

– spadkową/recesji – spadek produkcji w

gospodarce, trwający 6 miesięcy lub dłużej.

• wskaźniki koniunktury gospodarczej

Wskaźniki koniunktury gospodarczej

•

Wskaźniki wyprzedzające (wiodące, pilotujące) zapowiadają zmiany
we wskaźnikach zbieżnych i ostrzegają przed zmianami koniunktury.
Wskaźniki te są związane ze zobowiązaniami gospodarczymi
wybiegającymi w niedaleką przyszłość

–

np.: zamówienia na maszyny i sprzęt; pozwolenia budowlane; liczba i wartość akcji
sprzedanych; liczba osób zwolnionych z pracy; wielkość podaży pieniądza i inne.

•

Wskaźniki zbieżne z przebiegiem koniunktury (współbieżne,

•

Wskaźniki zbieżne z przebiegiem koniunktury (współbieżne,
jednoczesne) służą do oceny ogólnego stanu gospodarki,

–

np.: PKB, produkcja przemysłowa, zyski przedsiębiorstw po opodatkowaniu,
bezrobocie, dochody osobiste, sprzedaż detaliczna, zatrudnienie, ogólny poziom
cen.

•

Wskaźniki opóźnione wobec koniunktury - ich zmiany „idą w ślad”
za zmianami wskaźników zbieżnych z koniunkturą.

–

m.in.: koszty robocizny na jednostkę produkcji, poziom zapasów, oprocentowanie
pożyczek hipotecznych, dochody z tytułu pracy, nowe kredyty

konsumpcyjne.

4

5

The Economist, www.economist.com

Wielki Kryzys

Kraj

Udział w tworzeniu

produkcji światowej

( w %, 1931)

PKB

Produkcja

przemysłowa

USA

42,4

-28

-44,7

W.Brytania

13,1

- 5,8

-11,4

Zmiany produkcji przemysłowej i PKB w latach 1929-1932 (w %)

6

W.Brytania

13,1

- 5,8

-11,4

Niemcy

9,5

-15,7

-40,8

Francja

7,9

-11,0

-25,6

Włochy

5,4

-6,1

-22,7

Japonia

5,1

-14,9

.

Hiszpania

4,2

-8,0

-11,6

Szwecja

1,6

-8,9

-11,8

Ź

ródło: IMF World Economic Outlook oraz B. Snowdon, H. Vane, Współczesne nurty teorii

makroekonomii, W-wo Naukowe PWN, Warszawa, 1998, s. 16.

Wielki Kryzys w USA

• „Czarny Czwartek” 24 października 1929 roku –

paniczna wyprzedaż akcji

• W ciągu jednego tygodnia – od 23 do 29

października – indeks giełdowy Dow Jones spadł
o 29%

7

października – indeks giełdowy Dow Jones spadł
o 29%

• Stopa bezrobocia w USA w 1929 r. z poziomu

3,2% wzrosła do 25,2% w 1933 r., a jej średni
poziom wynosił w latach 30. około 18%.

• Realny PKB zmniejszył się w latach 1929-33 o

jedną trzecią. Poziom cen spadł w tym okresie o
24% (deflacja).

Przyczyny Wielkiego Kryzysu – główne

hipotezy

• niestabilność globalnego popytu, czego skutkiem był spadek

inwestycji i konsumpcji (wskutek wzrostu niepewności
działania i załamania się zaufania inwestorów), a także:
czynniki demograficzne, regres w budownictwie, negatywny
wpływ ustawy celnej

• redukcja podaży pieniądza; w latach 1930–33 w USA jedna

trzecia banków zbankrutowała, w konsekwencji czego nastąpiła

8

trzecia banków zbankrutowała, w konsekwencji czego nastąpiła
znacząca redukcja podaży pieniądza, której FED nie wyrównał

• nieoczekiwana deflacja; w latach 1929–33 wystąpiła spirala

zadłużenia i deflacji, co przyczyniło się do bankructwa banków i
pogłębienia się kryzysu

• funkcjonowanie technicznie wadliwego systemu waluty złotej,

co – przy nieoczekiwanej deflacji w USA – doprowadziło do
rozprzestrzenienia się skutków kryzysu między krajami

B. Bernanke: zrozumienie wielkiego kryzysu jest
ś

więtym Graalem makroekonomii

PKB w USA

6 000 000

8 000 000

10 000 000

Recesja

1981-82

Recesja

1990-91

9

0

2 000 000

4 000 000

1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000

Ź

ródło: Maddison

Wielki

Kryzys

II Wojna

Ś

wiatowa

Recesja

1973-75

Stopa zmian PKB w USA (rok poprzedni=100)

-0,05

0,05

0,15

0,25

10

-0,25

-0,15

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

Ź

ródło: Maddison

USA:
Lata 1870-1940 – ok. 40% okresu w recesji
Lata 1982-2002 – mniej niż 10% okresu w recesji

Gospodarka amerykańska, lata 1954–1991

Wyszczególnienie

Przeciętny udział

w realnym PNB

Odchylenie

standardowe

Korelacja z

realnym PNB

Realny PNB

1,000

0,017

1,00

Konsumpcja,w tym:

0,542

0,009

0,77

dobra nietrwałe

0,253

0,013

0,71

usługi

0,290

0,006

0,72

11

Inwestycje, w tym:

0,242

0,068

0,92

dobra konsumpcyjne

trwałego użytku

0,076

0,049

0,78

inwestycje brutto

0,167

0,082

0,91

zmiana zapasów

0,006

0,0063

0,69

Wydatki rządowe

0,222

0,020

0,05

Eksport

0,087

0,056

0,38

Import

0,094

0,049

0,72

Ź

ródło: R.J. Barro, Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 35.

szczyt

dno

trend

2

2

4

3

1

Y

Cykl koniunkturalny

12

dno

4

1

czas

FAZY:

1. Ożywienie

2. Rozkwit (boom)

3. Recesja (kryzys)

4. Depresja

Faza

wysokiej

koniunktury

Faza niskiej

koniunktury

„Magiczne” słowo „recesja” –
definicje

• Kiedy twój sąsiad traci pracę jest to spowolnienie

gospodarcze. Kiedy ty tracisz pracę, jest to recesja.
Kiedy ekonomista traci swoją pracę, mamy depresję.

• Recesja - spadek produkcji w gospodarce, trwający

6 miesięcy lub dłużej.

• Wg NBER (oficjalny „arbiter” ds. recesji w USA)

recesja to “znaczący spadek w aktywności gospodarczej

13

recesja to “znaczący spadek w aktywności gospodarczej
w skali całej gospodarki, trwający dłużej niż kilka
miesięcy, widoczny w produkcji przemysłowej,
zatrudnieniu, realnych dochodach i hurtowym/
detalicznym handlu” – czyli, absolutny spadek
aktywności gospodarczej;

• Recesja – względny spadek aktywności gospodarczej,

czyli znaczące zmniejszenie tempa wzrostu (ale ciągle
powyżej 0%),

• Recesja – gdy tempo zmian poniżej trendu.

Główne przyczyny cyklu koniunkturalnego

•

egzogeniczne:

–

szoki egzogeniczne: klęski żywiołowe, wojny, szoki
naftowe, 11.09.2001

–

teorie rolnicze

14

–

teoria innowacji

–

teoria cyklu politycznego;

–

teorie monetarystyczne;

–

teoria realnego cyklu koniunkturalnego.

•

endogeniczne:

–

keynesowskie – teoria mnożnika-akceleratora

Cykl polityczny

• partie rządzące – w celu uzyskania reelekcji

– pobudzają koniunkturę przed wyborami,
stosując ekspansywną politykę fiskalną. Po
wyborach każda partia, która wygra,

15

wyborach każda partia, która wygra,
zmuszona jest zastosować restrykcyjną
politykę fiskalną, by zmniejszyć deficyt
budżetowy, dług publiczny oraz inflację.

• doświadczenia krajów…

Teoria innowacji (J.A. Schumpeter)

• falowe pojawianie się innowacji organizacyjno-

technicznych

• istnieje ciągły strumień możliwości innowacji –

musi być przedsiębiorca-innowator, który
pierwszy zastosuje tę możliwość w produkcji; jego
zysk nadzwyczajny skłania innych

16

pierwszy zastosuje tę możliwość w produkcji; jego
zysk nadzwyczajny skłania innych
przedsiębiorców do naśladowania. Następuje
dyfuzja techniki. Wzrostowi podaży nie
towarzyszy wzrost popytu i następuje spadek cen i
stopy zysku…

• epokowe wynalazki

Teorii monetarystyczne

• przyczyną wahań koniunktury są nieoczekiwane szoki

pieniężne, będące skutkiem błędnych decyzji banku
centralnego w zakresie prowadzonej przez niego
polityki monetarnej.

• w ich wyniku występują istotne zakłócenia w procesie

kształtowania się rynkowej stopy procentowej, które
następnie mogą przenosić się do sfery realnej

17

następnie mogą przenosić się do sfery realnej
produkcji i prowadzić do dysproporcji pomiędzy
produkcją a popytem globalnym.

None of the postwar expansions died of old age, they
were all murdered by the FED.

Rudi Dornbusch (MIT)

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego

(RBC)

_1

• wahania gospodarcze są w przeważającej mierze

wywołane przez przypadkowe (losowe) zmiany stopy
postępu technicznego (szoki technologiczne); to powoduje
zmiany w cenach względnych, a następnie wywołuje
optymalizujące reakcje racjonalnie działających
podmiotów po stronie oferowanej przez nich podaży pracy
oraz wielkości ich konsumpcji.

18

• główna teza: obserwowane wahania produkcji są zmianami

jej potencjalnego poziomu, spowodowanymi
nieregularnym charakterem zachodzących zmian
technologicznych.

– podważone zostaje istnienie cyklu definiowanego jako wahania

produkcji wokół jej trendu. Każda faza cyklu koniunkturalnego –
ekspansja czy recesja – to stan równowagi

– wniosek: gospodarka zawsze znajduje się w stanie równowagi

długookresowej przy Yp, a bezrobocie ma charakter dobrowolny.

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego

(RBC)

• recesja traktowana jest jako efekt

optymalizujących decyzji gospodarstw domowych
i przedsiębiorstw na zmianę produkcyjności.
Ingerencja państwa – niezasadna i niepotrzebna.

• Zarzuty wobec RBC – jeśli tak by było w istocie,

19

• Zarzuty wobec RBC – jeśli tak by było w istocie,

to:
Okres depresji lat 1929-1933 powinien być znany
nie jako Wielki Kryzys, ale jako „Wielkie
Wakacje”.

Mike Mussa (ex-główny ekonomista MFW)

Teoria keynesowska

• zmiany popytu globalnego:

– popytu konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego

wywołane przez zmiany krańcowej stopy zysku,
niepewność, „instynkty zwierzęce”

– wahania eksportu netto wywołane zmianą koniunktury

zagranicą.

20

zagranicą.

• recesja jest wynikiem zbyt małego efektywnego

popytu globalnego,

• w wyniku zmian w popycie globalnym następują

zwielokrotnione zmiany w produkcji – model
mnożnika-akceleratora.

Model mnożnika-akceleratora

• mnożnik inwestycyjny

M=1/(1-ksk)
∆

Y=∆I * M

• zasada akceleracji

I

it

=a*(Y

t-1

– Y

t-2

) = a*∆Y

t-1

21

I =a*(Y

– Y ) = a*∆Y

I

it

– inwestycje indukowane (wzbudzone) a - akcelerator

• efekty inwestycji:

– popytowy – wzrost popytu
– podażowy – wzrost mocy produkcyjnych w gospodarce

• by gospodarka powróciła do stanu pełnego

zatrudnienia, konieczna jest ekspansywna
polityka; najskuteczniejsza – fiskalna

Dlaczego zmiany PKB nie były tak

gwałtowne w latach 1945-2008?

Wg badań MFW dot. 16

rozwiniętych krajów,
ś

redni spadek PKB

szczyt-dno w recesji był:

22

szczyt-dno w recesji był:

• 4.3% w latach 1881-1913,

• 8.1% - XX-lecie

międzywojenne,

• 2.3% – po 1950 r.

Output gap – Luka PKB – różnica między produkcją
potencjalną a produkcją faktyczną

The Economist

• Usługi – zmiany w produkcji i zatrudnieniu - przejście z

rolnictwa do przemysłu i potem do usług. Rolnictwo
charakteryzuje się największymi wahaniami, usługi –
najmniejszymi.

• Lepsze zarządzanie zapasami – ma niewielki udział w

PKB, ale zasadnicze znaczenie dla zmian w cyklu;
obecnie: just-in-time, techniki informacyjne; w USA
producenci dóbr trwałych trzymają ok. 2/3 zapasów w

Przyczyny_1

23

obecnie: just-in-time, techniki informacyjne; w USA
producenci dóbr trwałych trzymają ok. 2/3 zapasów w
stosunku do sprzedaży w porównaniu do 1970.

• Globalizacja - wzrost przepływów handlu

międzynarodowego, można eksportować nadwyżki lub
importować gdy niezaspokojony popyt krajowy

• Większe wydatki rządowe – na początku XX w. miały

one ok. 10% udział w PKB, a obecnie – ok. 37% w krajach
rozwiniętych. To działa stabilizująco (w okresie recesji nie
zwalniają, nie zmniejszają „produkcji”, etc.)

• Automatyczne stabilizatory koniunktury

• Dyskrecjonalna polityka fiskalna – ale to dyskusyjnie…,

bo opóźnienia w stosowaniu i efektach

• Lepsza polityka monetarna – Wielki kryzys to m.in.

Przyczyny_2

24

• Lepsza polityka monetarna – Wielki kryzys to m.in.

ograniczenie podaży pieniądza i deflacja. Po II WŚ –
zdarzyło się tak tylko w Japonii. Niezależny BC.

• Reforma bankowa – system gwarancji i zabezpieczeń

bankowych, funkcje banku centralnego („kontroler”,
pożyczkodawca ostatniej instancji, etc.)

• Liberalizacja rynków finansowych - nowe instrumenty

finansowe, kredyty dla konsumentów.

Polityka antycykliczna (stabilizacyjna)

• polityka fiskalna – rząd

• polityka monetarna – bank centralny

25

• ? czy skuteczna i zasadna?

– spór między nurtem neoklasycznym i

keynesowskim

– spór między politykami a ekonomistami

Alan Greenspan, Lipiec 2001, wystąpienie w

Kongresie:

Czy może polityka fiskalna i monetarna

działać tak, by wyeliminować cykl

koniunkturalny? Odpowiedź – według mnie

– brzmi „Nie”. Gdyż nie ma takiego

urządzenia, które by zmieniło ludzką naturę.

26

urządzenia, które by zmieniło ludzką naturę.

Zbyt często ludzie mają skłonność do

powracających ataków optymizmu lub

pesymizmu, które mają swoje

odzwierciedlenie w powstawaniu lub

zanikaniu spekulacyjnych ekscesów.

Podsumowanie

• Przyczyny wahań – różne…

• Koniec długotrwałych recesji?

• Polityka stabilizacyjna a koniunktura…

27

• Polityka stabilizacyjna a koniunktura…

Pytania…?

dr Katarzyna Szarzec

28