STRATEGIA OCHRONY I ZRÓWNOWAŻONEGO UŻYTKOWANIA RÓŻNORODNOŚCI PR

Grzyby i Świat roślin

Arkadiusz Nowak, Sylwia Nowak, Krzysztof Spałek

Wprowadzenie

Roślinność jest podstawową tkanką biosfery, na której oparty jest cały żywy system

naszej planety. Rośliny pokrywają znaczną część powierzchni globu absorbując i zamieniając
energię słoneczną w przyswajalne dla zwierząt, w tym dla człowieka związki pokarmowe, bez
których niemożliwa byłaby egzystencja niesamożywnych organizmów. Rośliny to także jeden
z podstawowych czynników kształtujących krajobraz, czyli zewnętrzne oblicze ziemi. Budują
one wielkopowierzchniowe  formacje takie jak stepy, sawanny czy lasy.  Rośliny wreszcie
upiększają   otoczenie,   stają   się   natchnieniem   artystów,   dostarczają   substancji   leczniczych,
budulcowych i opałowych. Kwiaty są powszechnie uznawane za symbol życia  i piękna i
przez to budzą szacunek i naturalną potrzebę ochrony chyba w każdym z nas.

Województwo opolskie jako część Śląska, jednego z najbardziej uprzemysłowionych i

najintensywniej  zagospodarowanych  regionów Polski, na skutek intensyfikacji  rolnictwa  i
leśnictwa,   wielkoobszarowych   melioracji   odwadniających,   rozwoju   infrastruktury
transportowej   i   technicznej,   wprowadzania   obcych,   ekspansywnych   gatunków   oraz
urbanizacji utraciło w ostatnich 200 latach, tj. okresie stosunkowo dobrze udokumentowanych
badań   botanicznych,   znaczną   część   różnorodności   florystycznej.   Spośród   około   1700
gatunków  roślin  naczyniowych  aż 532, tj.  32% całej flory i prawie  43% flory rodzimej,
uznanych zostało za zagrożone. Ponad 80 taksonów zostało najprawdopodobniej utraconych
na zawsze (Nowak i in. 2003).

Miasto Opole, jako centrum gospodarcze i przemysłowe regionu już od początków XIX

w. bardzo silnie oddziaływało na florę. Zajęcia gruntów pod zabudowę, eksploatacja kopalin
skał węglanowych, rozwój sieci transportowej odegrały zasadniczą rolę w przekształceniach
siedliskowych i w efekcie utracie wielu cennych gatunków roślin, które występowały na
terenie miasta do początków XIX w. (Wimmer 1844).

Warto zwrócić uwagę, że stało się tak mimo wprowadzenia od ponad pół wieku prawnej

ochrony gatunkowej. Bierna ochrona w regionie, podobnie jak w całym kraju okazała się
mało skuteczna i niewystarczająca dla zachowania różnorodności florystycznej województwa.
Wysiłki   administracji   ochrony   przyrody,   jednostek   naukowych,   w   tym   przede   wszystkim
Uniwersytetu Opolskiego, a także organizacji pozarządowych realizujących czynną i bierną
ochronę roślin nie odniosą pożądanych  wyników, jeśli nie zaangażują ludzi bezpośrednio
związanymi   z   obszarami   występowania   cennych   gatunków,   takich   jak   rolnicy,   leśnicy   a
przede   wszystkim   organy   administracji   samorządowej,   w   której   gestii   leży   realizacja
zrównoważonego rozwoju z zabezpieczeniem wartości przyrodniczych, w tym flory.

Aby dotrzeć do wszystkich potencjalnych realizatorów idei ochrony różnorodności

florystycznej,   zarówno   ochraniarzy   jak   i   tych,   którzy   świadomie   bądź   nie   mogą   stać   się
zagrożeniem   dla   przyrody,   zachodzi   potrzeba   opracowania   i   wdrożenia   szeregu   syntez   i
dokumentów opisujących stan i potrzeby ochrony flory na terenie miasta Opola oraz strategię
działań   w  różnych   horyzontach   czasowych,  kompatybilną  z  Europejską  strategią   ochrony
flory oraz krajową strategią ochrony różnorodności biologicznej. Tylko w ten sposób można
powstrzymać  dalsze zanikanie, a być może nawet odwrócić proces ubożenia flory miasta.
Trzeba   w   tym   miejscu   zauważyć   wyjątkowe   znaczenie   terenów   miejskich   stolicy
województwa,   gdzie,   jak   wykazała   przeprowadzona   w   latach   1999-2000   inwentaryzacja,
występuje  kilkaset  stanowisk  kilkudziesięciu  gatunków  prawnie  chronionych  i  prawie  stu

uznanych za zagrożone w skali województwa. Bogactwo to wynika m.in. ze specyficznego
położenia Opola na wapiennym  garbie rozciętym  doliną rzeki Odry. Rozmaitość siedlisk,
także   tych   antropogenicznych   (np.   kamieniołomy)   spowodowała   możliwość   przetrwania
wielu rzadkich gatunków na lokalnych ostojach, które zostały przez działalność człowieka,
głównie   planistyczną,   odizolowane   od   najbardziej   niszczących   funkcji,   jakimi   są   na
Opolszczyźnie rolnictwo i leśnictwo.

Skuteczna ochrona roślin wymaga co najmniej osiągnięcia następujących celów

wynikających z założeń europejskiej strategii ochrony różnorodności florystycznej:

−

dobrego udokumentowania i przeanalizowania różnorodności florystycznej,

−

czynnych i biernych działań ochronnych,

−

wprowadzenia zasad zrównoważonego użytkowania zasobów roślinnych,

−

budowania świadomości potrzeby ochrony różnorodności florystycznej.

Nie bez przyczyny pierwszy z celów odnosi się do dokumentacji różnorodności

florystycznej.   Podstawą   wszelkich   działań   ochronnych   powinna   być   solidna   i   stale
uzupełniana   baza   danych  o  roślinach  specjalnej   troski,  podlegających   ochronie   prawnej  i
zagrożonych. To tak zwane botaniczne VIP-y (Very Important Plants). Godny podkreślenia
jest fakt stosunkowo dobrego rozpoznania florystycznego terenów miasta Opola. Jest to nie
tylko   związane   z   reprezentacją   nauk   biologicznych   wśród   dyscyplin   uprawianych   w
Uniwersytecie   Opolskim,   ale   przede   wszystkim   rezultat   właściwego   podejścia   samorządu
miejskiego do spraw ochrony przyrody.

Mając za sobą etap inwentaryzacji i waloryzacji flory miasta należy przejść do

praktycznych  działań zmierzających  do zachowania  i odnawiania  pełnej bioróżnorodności
Opola. Działania ochronne oparte o dokładną analizę danych florystycznych, w tym statusu
zagrożenia,   powinny   skupiać   się   na   taksonach   najbardziej   zagrożonych,   a   jednocześnie
możliwych   do   uratowania   oraz   obszarach   najcenniejszych   florystycznie   podlegających
realnym zagrożeniom, które można wyeliminować lub złagodzić (np. potencjalny konflikt
szlaków transportu i łąk storczykowych w Opolu-Nowej Wsi Królewskiej). Działania takie
powinny   obejmować   restytucje   i   reintrodukcje   poszczególnych   gatunków   wymarłych,
zasilanie   populacji   krytycznie   zagrożonych,   ochronę   siedlisk   zagrożonych   działaniami
gospodarczymi,   utrzymanie   dotychczasowych   sposobów   zagospodarowania   na   siedliskach
seminaturalnych   o   wysokim   współczynniku   różnorodności   florystycznej,   zatrzymanie
negatywnych skutków intensywnego rolnictwa, ochrony przeciwpowodziowej, harmonizację
działań gospodarczych z potrzebami ochrony flory, tworzenie skutecznego i odpowiadającego
zasadom zrównoważonego rozwoju systemu prawnej ochrony flory, zarówno gatunkowej, jak
i obszarowej, likwidację obcych gatunków inwazyjnych zagrażających rodzimym, ginącym
taksonom,   utworzenie   ogrodu   botanicznego,   w   którym   uprawiano   by  taksony   regionalnie
wymarłe   lub   zagrożone   jako   swoisty   bank   genów.   Jako   priorytetowe   do   działań
restytucyjnych powinny być ujęte gatunki regionalnie zagrożone i jednocześnie uznane za
ginące w skali kraju.

Znaczna część powierzchni miasta jest pod uprawą rolną oraz jest zurbanizowana. Nie jest

już   możliwe   przywrócenie   roślinności   pierwotnej   na   tych   obszarach,   ale   jest   realne
powstrzymanie   dalszej   monotypizacji,   zubożenia   gatunkowego,   a   na   terenach
seminaturalnych (np. dolina Odry, peryferyjnie rozlokowane łąki) przywracanie właściwej
różnorodności gatunkowej i budowanie zbliżonej do naturalnej struktury biocenotycznej w
tych użytkowanych gospodarczo ekosystemach. Przemysłowe rolnictwo i urbanizacja niemal
doszczętnie likwiduje naturalną roślinność i znacząco przekształca siedliska. Tym niemniej
należy zwrócić uwagę na możliwości ochrony roślin na terenach uprawianych rolniczo, nawet
na   gruntach   ornych   w   tzw.   agrorezerwatach.   Ochronie   podlegać   tu   mogą   różne   gatunki
ginących   w   skali   ponadregionalnej   chwastów   pod   warunkiem   stosowania   tradycyjnych,
niskonakładowych   sposobów   uprawy.   Pola   na   opolskich   rędzinach   czarnoziemnych   są

jednym z najcenniejszych siedlisk chwastów kalcyfilnych w Polsce. Obszary takie godne są
szczególnej troski i realizowania na nich specjalnych projektów np. w ramach programów
rolno-środowiskowych. Obszary intensywnego zagospodarowania, takie jak np. wyrobiska
poeksploatacyjne, po zaprzestaniu wydobycia surowców stają się lokalnymi ostojami
bioróżnorodności, w niektórych przypadkach godnymi ochrony rezerwatowej.

Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony poszczególnych gatunków roślin jest

zabezpieczenie   miejsc   ich   występowania   poprzez   objęcie   odpowiednią   formą   ochrony   na
mocy   ustawy   o   ochronie   przyrody   z   2004   r.   Pamiętać   jednak   trzeba,   że   w   związku   z
naturalnymi  zmianami  przestrzeni przyrodniczej  oraz z zwiększającą się ilością danych  o
przyrodzie   na   skutek   prowadzenia   badań   terenowych,   proces   ustanawiania   systemu
obszarowej ochrony nie może być jednorazowy. Musi być dopasowywany w zależności od
bieżących   potrzeb   i   możliwości   prawnych,   finansowych,   organizacyjnych   i   oczywiście
warunków   przyrodniczych.   Dla   ochrony   roślin   w   pierwszej   kolejności   należy   wyznaczyć
miejsca cenne florystycznie, a następnie obejmować je najbardziej odpowiednimi formami
ochrony   prawnej.   Budując   system   ochrony   obszarowej   zwrócić   uwagę   należy   na   jego
integralność   i   spójność.   Poszczególne   cenne   obszary   powinny   być   łączone   korytarzami
ekologicznymi umożliwiającymi rozprzestrzenianie się diaspor i migracje gatunków, co ma
szczególne   znaczenie   w   sytuacji   konieczności   „ucieczki”   na   skutek   zmieniających   się
warunków środowiskowych i antropopresji.

Ochrona siedliskowa znajduje mocne podstawy w Dyrektywie Habitatowej (Dyrektywa

1992), która stała się stanowiącym prawem w Polsce w chwili podpisania traktatu
wspólnotowego a także w rozporządzeniu Ministra Środowiska o ochronie siedlisk
(Rozporządzenie… 2001).

Szczególnie cennymi pod względem przyrodniczym, w tym botanicznym są obszary tzw.

„wodno-błotne”. Zwrócić jednak należy uwagę na fakt, że większość naturalnych zbiorników
wodnych, wilgotnych łąk i lasów została w znacznym stopniu zniszczona na skutek melioracji
odwadniających   i   regulacji   rzek.   Obecnie   do   najcenniejszych   pod   względem   zachowania
zbiorowisk   roślinnych   zaliczają   się   sztuczne   zbiorniki   (w   tym   w   kamieniołomach   i
wyrobiskach   kruszywa   naturalnego),   stawy   rybne   i   w   mniejszym   stopniu   starorzecza.
Powoduje   to   konieczność   integracji   działań   gospodarczych   związanych   z   ochroną
przeciwpowodziową,   hodowlą   ryb   z   działaniami   ochronnymi.   Jedynie   porozumienie
pomiędzy administracją wodną, właścicielami gruntów pod wodami a przyrodnikami oparte
na   dokładnej   analizie   zjawisk   przyrodniczych   i   potrzeb   gospodarczych   może   skutecznie
powstrzymać proces zanikania gatunków związanych z siedliskami wodnymi i wilgotnymi.
Godne podkreślenia jest, że w Opolu po raz pierwszy na Śląsku podjęto próbę stworzenia
siedliska zastępczego w stosunku do likwidowanych starorzeczy. Wykopano cztery sztuczne
zbiorniki w międzywalu Odry i kanału Ulgi. W ciągu ostatnich kilku lat szereg rzadkich
gatunków   roślin   pojawił   się   powtórnie   w   dolinie   rzeki,   w   tym   sitowiec   nadmorski
Bulboschoenus maritimus oraz chroniona Konwencją Berneńską salwinia pływająca Salvinia
natans.

Coraz bardziej istotne dla ochrony różnorodności florystycznej staje się instytucjonalne

śledzenie i powstrzymywanie inwazji gatunków obcych. W Opolu od dawna obserwuje się
pojawy gatunków egzotycznych, przy czym w ostatnich latach dają się zauważyć niszczące
dla rodzimej roślinności skutki intensywnego rozwoju niektórych taksonów pochodzących
spoza Europy, takich jak niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora opanowujący runa
lasów liściastych (np. Wyspa Bolko), niecierpek gruczołowaty Impatiens grandulifera i
rdestowiec ostrokończysty Reynourtia japonica rozprzestrzeniające się wzdłuż rzek i
miejscami doszczętnie eliminujące rodzimą roślinność nadbrzeżną.

Odnosząc się do europejskiej strategii ochrony różnorodności florystycznej warto

wspomnieć także o potrzebie permanentnego monitorowania zbioru i kontrolowania stanu

populacji   gatunków   leczniczych   i   wykorzystywanych   w   przemyśle   farmaceutycznym.   W
ostatnich latach w Europie, a szczególnie w Unii Europejskiej daje się zauważyć renesans
ziołolecznictwa, co znajduje bezpośrednie przełożenie na ilość pozyskiwanych surowców, z
których w dalszym ciągu znaczna część uzyskiwana jest z naturalnych  fitocenoz. Rośliny
lecznicze, zarówno te podlegające ochronie prawnej, jak i pozostające poza nią powinny mieć
ustalone  limity  i obszary zbioru  na takim poziomie,  aby zabezpieczyć stabilne  populacje
macierzyste, z których mogą odnawiać się następne pokolenia gatunku.

Analizując przyczyny znacznego zubożenia świata roślin w Opolu nie sposób nie

zauważyć niskiej świadomości społecznej w zakresie znajomości roślin dziko rosnących w
regionie i potrzeby ich ochrony. Niezbędna wydaje się szeroka akcja medialna ukazująca
wszystkie   walory   rodzimych   roślin,   ich   wartości   estetyczne,   biologiczne   i   użytkowe.
Informacje   o   rodzimej   zagrożonej   i   chronionej   prawnie   florze   powinny   znaleźć   się   w
programach nauczania szkół w ramach przedmiotu biologia i wiedza o regionie, w folderach
edukacyjnych,   kalendarzach,   broszurach,   publikacjach   książkowych,   itp.   Dla   promocji
potrzeby   ochrony   rodzimej   flory   należy   odpowiednio   nagłaśniać   i   obsługiwać   medialnie
wszelkie   akcje   konserwatorskie,   restytucyjne   czy   przesiedleniowe.   Ma   to   szczególne
znaczenie dla zachowania wysokiej różnorodności florystycznej obszarów gęsto zaludnionych
miast i subzurbanizowanej wsi, gdzie na tzw. gruntach marginalnych  (np. kamieniołomy,
piaskownie, nieużytki wzdłuż dróg i pasów kolejowych) czy w strefach ekotonowych (np.
wzdłuż   cieków   wodnych,   parków   i   zadrzewień)   znajduje   swoje   ostoje   szereg   cennych
gatunków roślin.

Podsumowując należy podkreślić, że głównym przesłaniem wysiłków dotyczących

ochrony roślin powinno być uświadomienie społeczeństwu wartości roślin zarówno
użytkowych jak i czysto biologicznych a także estetycznych. Celem działań zmierzających do
poprawy skuteczności ochrony roślin powinno być zatrzymanie procesu ubożenia regionalnej
flory, a w uzasadnionych i realistycznych przypadkach przywracanie jej utraconych wcześniej
elementów poprzez działania restytucyjne.

Metodyka

Opracowanie strategii oparto na zaktualizowanych wynikach inwentaryzacji i waloryzacji

przyrodniczej terenów miasta Opola wykonanej w latach 1999-2001 i uzupełnionej o wyniki
badań z lat 2001-2006. W związku z fragmentarycznym poznaniem zasobów przyrodniczych
miasta (inwentaryzacja uproszczona) skupiono się na analizie flory naczyniowej i wybranych
gatunków grzybów. Wciąż nierozpoznane pozostają mszaki i szereg niższych organizmów
roślinnych.

Obszarami badań florystycznych, przeprowadzonych w granicach miasta Opola w latach

1999-2005 były wszystkie typy siedlisk m.in. lasy, łąki, uprawy polne, kamieniołomy,
glinianki, żwirownie, przydroża, szlaki kolejowe, kanały, mury, porty, rowy melioracyjne i
pozostałe tereny zurbanizowane.

W związku ze znaczną powierzchnią badanego obszaru, do prac terenowych zastosowano

metodę wybiórczo-systematyczną (Faliński 1990).

Dobór wykazanych jako cenne gatunków opierał się zasadniczo o czerwoną listę roślin

naczyniowych województwa opolskiego (Nowak i in. 2003, skrót - O), listę regionalną
(Parusel i in. 1996, skrót - G.Śl.) oraz listę roślin zagrożonych Polski (Zarzycki, Szeląg 2006,
skrót - PL) z nieznacznymi uzupełnieniami. Nazewnictwo gatunków przyjęto za Mirkiem i in.
(2002).

Wykaz gatunków grzybów oparto na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych

zagrożonych w Polsce” (Wojewoda, Ławrynowicz 2006, skrót - PL) oraz regionalnej
„Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska” (Wojewoda 1999, skróty:
G.Śl. - Górny Śląsk, O - województwo opolskie).

Na liście krajowej i regionalnej rośliny i grzyby podzielono w zależności od stopnia

zagrożenia na 5 kategorii: Ex - wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E - wymierające, V -
narażone na wymarcie, R - rzadkie oraz I - o nieokreślonym zagrożeniu. Natomiast na liście
wojewódzkiej stopnie zagrożenia gatunków podano w postaci nowych symboli literowych,
wyróżniając w ten sposób 7 kategorii zagrożenia (Głowaciński 1997): EX - wymarły, EW -
wymarły w wolnej przyrodzie, CR - krytycznie zagrożony, EN -zagrożony, VU - narażony,
NT - słabo zagrożone (bliskie zagrożeniu), LC - niższego ryzyka, DD - o danych
niedostatecznych, NE - nie waloryzowane pod kątem zagrożenia, ale ustępujące.

Charakterystyka florystyczna i mykologiczna miasta

Śląsk Opolski był od dawna przedmiotem badań florystycznych, które zostały

zapoczątkowane  już w XVI w. m.in. przez Cromera z Nysy i Sebiza  z Brzegu. Dopiero
jednak w drugiej połowie XVIII w. pojawiają się pierwsze zbiorcze opracowania Mattuschki
(1776) i Krockera (1787). Wymieniają one jeszcze niewielką liczbę gatunków i ich stanowisk.
Znacznie   więcej   danych   przynoszą   opracowania   Wimmera,   Grabowskiego   (1827,   1828,
1829)   i   Wimmera   (1844,   1857),   a   szczególnie   Fieka   (1881)   i   Schubego   (1903).
Monograficzne   dzieło   ostatniego   autora   o   aktualnym   rozmieszeniu   roślin   na   Śląsku
przedstawia   1616   gatunków   roślin   naczyniowych   na   przeszło   60   tys.   stanowisk.   W
pierwszych   pracach   florystycznych   bardzo   często   pojawia   się   nazwa   Opole.   Trudno   jest
jednak precyzyjnie określić czy lokalizacja ta rzeczywiście dotyczy dzisiejszych obszarów
miasta, czy dane te zostały przypisane Opolu jako stolicy dzielnicy, regionu (Oberschlesien,
Opole Bezirk). Wiele jednak danych odnosi się do niewielkich wiosek lub ich przysiółków,
które obecnie są częścią Opola. Takie dane są pewne. Warto podkreślić wielkie dzieło Karla
Bialuchy – kustosza Muzeum Przyrodniczego w Opolu i nauczyciela w jednym z opolskich
gimnazjów. Ten niemiecki badacz flory jest twórcą bezcennego zielnika zebranego w latach
1937-1943 w Opolu i okolicy (Nowak, Nowak 2005). To liczące 1678 arkuszy, z czego 1590
przypada   na   rośliny   naczyniowe,   herbarium   należy   do   najcenniejszych   w   kraju.   Etykiety
zielnikowe   bardzo   dokładnie   opisują   stanowiska   zbioru   i   dzisiaj   są   bezcenną   informacją
porównawczą.

Po drugiej wojnie światowej, poza gromadzeniem przez florystów Opolskiego

Towarzystwa Przyjaciół Nauk danych do „Rozmieszczenia roślin naczyniowych na Śląsku”
pod   kierunkiem   prof.   Józefa   Mądalskiego,   pracami   nad   roślinnością   segetalną   (Michalak
1972, Anioł-Kwiatkowska 1998, Kącki i in. 1999), florą Wyspy Bolko (Żabska 1973, Spałek
1998), ekologią kruszczyka błotnego Epipactis palustris w kamieniołomie przy Cementowni
Odra   (Mróz,   Rudecki   1995),   notatkami   florystycznymi   (np.   Kuźniewski   1958,   Serwatka
1962, Ciaciura 1968, Szotkowski 1968, Nowak i in. 2000, 2002), prowadzono systematyczne
badania   jedynie   nad   florą   synantropijną   Opola   (Michalak   1968,   1970,   1971,   Szotkowski
1988).   We   wschodniej   części   miasta   były   również   prowadzone   przez   Spałka   (1999)
systematyczne   badania   nad   rozmieszczeniem   i   warunkami   występowania   gatunków
chronionych i rzadkich. Prace geobotaniczne prowadzone są do dziś przez wielu botaników
skupionych przeważnie w jednostkach naukowo-badawczych Uniwersytetu Opolskiego.

Trzeba uznać, że miasto Opole jest obszarem o bardzo bogatej florze. Jest to wynik nie

tylko interesującego położenia pod względem przyrodniczym, ale także jego stołeczności.
Węzły komunikacyjne (transport drogowy, kolejowy i rzeczny) zawsze powodowały wzrost
liczebności imigrantów florystycznych, które często stawały się stałym elementem szaty
roślinnej danego miejsca. Tak też stało się w Opolu, gdzie w 1970 r. S. Michalak na samych
tylko stanowiskach synantropijnych zaobserwował 795 taksonów, czyli prawie połowę flory
województwa. Trudno ustalić pełną listę florystyczną miasta Opola chociażby ze względu na
zmieniające się granice miasta. Uwzględniając peryferyjnie położone łąki i lasy z pewnością
będzie to liczba zdecydowanie przekraczająca 1000 gatunków spontanicznie występujących

roślin (w tej liczbie nie uwzględnia się gatunków nasadzonych w ogrodach, parkach,
klombach itp. bowiem nie stanowią one przedmiotu zainteresowania ochrony przyrody).

Aż 24 gatunki występujące naturalnie na terenie miasta podlegają prawnej ochronie, w

tym 16 ścisłej. Ochronie międzynarodowej na mocy Konwencji Berneńskiej podlega salwinia
pływająca Salvinia natans stwierdzona w 2005 roku w jednym ze sztucznie przygotowanych
starorzeczy (A. Nowak npbl). Kilkadziesiąt gatunków występujących w Opolu wpisanych jest
na czerwoną listę gatunków ginących województwa opolskiego, w tym takie rzadkości w
skali kraju jak złoć polna Gagea arvensis, kąkol polny Agrostemma githago, stokłosa żytnia
Bromus secalinus i wiele innych. Niestety wiele z rarytasów florystycznych wyginęło. Należą
do   nich   wyjątkowo   zagrożone   w   skali   Polski   i   Europy   goryczuszka   błotna  Gentianella
uliginosa, storczyk błotny  Orchis palustris, gnidosz błotny  Pedicularis palustris, kosaciec
syberyjsk  Iris   sibirica,   kotewka   orzech   wodny  Trapa   natans,   sasanka   łąkowa  Pulsatilla
pratensis, sasanka wiosenna  Pulsatilla vernalis, sasanka otwarta  Pulsatilla patens, zawilec
wielkokwiatowy Anemone sylvestris, tłustosz pospolity Pinquicula vulgaris, miłek szkarłatny
Adonis   flammea  czy   skrzyp   olbrzymi  Equisetum   telmateia.   Są   to   potencjalne   gatunki   do
projektów   restytucji,   gdyż   siedliska,   na   których   występowały   częściowo   dotrwały   do
dzisiejszych czasów.

Zainteresowanie grzybami okolic Opola sięga końca XIX w. (Schroeter 1889, 1908). W

okresie powojennym nie prowadzono żadnych badań nad mykoflorą tego terenu. Dopiero w
ostatnich latach podjęto badania nad rozmieszczeniem i zasobami gatunków rzadkich i
ginących (Spałek, Nowak 1998, Nowak, Spałek 2001).

Chronione i rzadkie gatunki roślin
Gatunki chronione

Na terenie Opola stwierdzono występowanie 38 gatunków roślin prawnie chronionych, w

tym 25 chronionych ściśle i 13 chronionych częściowo. Są to:
- chronione ściśle:

−

Buławnik mieczolistny - Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch; (PL-V, G.Śl.-E, O-VU),

−

Centuria pospolita - Centaurium erythraea Rafn; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Centuria nadobna - Centaurium pulchellum (Sw.) Druce; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Cieszynianka wiosenna - Hacquetia epipactis (Scop.) DC.; (PL-V, G.Śl.-V, O-EN),

−

Goździk pyszny - Dianthus superbus L. s. s.; (PL-V, G.Śl.-E, O-EN),

−

Kruszczyk błotny - Epipactis palustris (L.) Crantz; (PL-V, G.Śl.-V, O-VU),

−

Kruszczyk szerokolistny - Epipactis helleborine (L.) Crantz; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Kukułka szerokolistna - Dactylorhiza majalis (Rchb.) P. F. Hunt & Summerh.;

(G.Śl.-V, O-NT),

−

Kukułka krwista – Dactylorhiza incarnata (L.) Soó; (O-EN),

−

Listera jajowata - Listera ovata (L.) R. Br.; (G.Śl.-R, O-NT),

−

Nasięźrzał pospolity - Ophioglossum vulgatum L.; (PL-V, G.Śl.-V, O-NT),

−

Orlik pospolity – Aquilegia vulgaris L. (O-VU),

−

Pływacz zwyczajny – Utricularia vulgaris L.,

−

Podkolan biały - Platanthera bifolia (L.) Rich.; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Salwinia pływająca – Salvinia natans L.; (PL-V, G.Śl.-V, O-VU),

−

Skrzyp pstry - Equisetum variegatum Schleich.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Śniedek baldaszkowaty - Ornithogalum umbellatum L.; (G.Śl.-I, O-NT),

−

Śnieżyczka przebiśnieg - Galanthus nivalis L.; (G.Śl.-R),

−

Turzyca Davalla - Carex davalliana Sm.; (PL-V, G.Śl.-V, O-EN),

−

Turzyca rozsunięta - Carex divulsa (PL-R),

−

Wawrzynek wilczełyko - Daphne mezereum L.; (G.Śl.-V, O-LC),

−

Włosienicznik skąpopręcikowy – Batrachium trichophyllum (Chaix) Bosch; (O-EN),

−

Włosienicznik tarczowaty – Batrachium peltatum Schrank,

−

Zaraza czerwonawa – Orobanche lutea Baumg.; (O-EN),

−

Zimowit jesienny - Colchicum autumnale L.; (G.Śl.-V, O-LC),

- chronione częściowo:

−

Barwinek pospolity - Vinca minor L.; (O-LC),

−

Bluszcz pospolity - Hedera helix L.,

−

Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum L.; (G.Śl.-R),

−

Grążel żółty - Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm.; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Grzybienie białe Nymphaea alba L.; (O-NT),

−

Kalina koralowa - Viburnum opulus L.,

−

Konwalia majowa - Convallaria majalis L.,

−

Kopytnik pospolity - Asarum europaeum L.,

−

Kruszyna pospolita - Frangula alnus Mill.,

−

Porzeczka czarna - Ribes nigrum L.; (G.Śl.-R, O-NT),

−

Przytulia wonna - Galium odoratum (L.) Scop.,

−

Wilżyna ciernista - Ononis spinosa L.; (G.Śl.-V, O-VU).

Gatunki rzadkie

W Opolu występuje również wiele gatunków rzadkich i ginących zarówno w skali

województwa, jak i kraju. Najciekawsze z nich to:

−

Dymnica drobnokwiatowa - Fumaria vaillantii Loisel.; (O-EN),

−

Dziewięciornik błotny - Parnassia palustris L.; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Farbownik polny - Anchusa arvensis (L.) M. Bieb.; (G.Śl.-R),

−

Jaskier wielki – Ranunculus lingua L.; (O-VU),

−

Kąkol polny - Agrostemma githago L.; (O-LC),

−

Kiksja oszczepowata - Kickxia elatine (L.) Dumort; (PL-E, G.Śl.-V, O-EN),

−

Kiksja zgiętoostrogowa - Kickxia spuria (L.) Dumort; (PL-E, G.Śl.-R, O-CR),

−

Koniczyna rozdęta – Trifolium fragiferum L.; (O-NE),

−

Krzyżownica gorzkawa – Polygala amarella Crantz.; (O-VU),

−

Kurzyślad błękitny - Anagallis foemina Mill.; (PL-V, O-EN),

−

Lepiężnik biały - Petasites albus (L.) Gaertn.; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Lepiężnik różowy - Petasites hybridus (L.) Gaertn., B. Mey. & Scherb.; (O-LC),

−

Łączeń baldaszkowy - Butomus umbellatus L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Miłek letni - Adonis aestivalis L.; (PL-V, G.Śl.-E, O-VU),

−

Miłek letni odm. cytrynowa – Adonis aestivalis var. citrinus L. (O-NE),

−

Mysiurek drobny – Myosurus minimus L.; (PL-V, O-EN),

−

Niezapominajka różnobarwna - Myosotis discolor Pers. (G.Śl.-I, O-VU),

−

Okrężnica bagienna Hottonia palustris L. (O-NT),

−

Ostrożeń siwy - Cirsium canum (L.) All.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Ostrzew spłaszczony – Blysmus compressus (L.) Panz. ex Link,

−

Ośmiał mniejszy - Cerinthe minor L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Pępawa różyczkolistna - Crepis praemorsa (L.) Tausch; (G.Śl.-E, O-CR),

−

Pięciornik norweski – Potentilla norvegica L.; (O-EN),

−

Ponikło igłowate - Eleocharis acicularis (L.) Roem. & Schult.,

−

Ponikło skąpokwiatowe - Eleocharis quinqueflora (Hartmann) O. Schwarz; (G.Śl.-V, O-
EN),

−

Przetacznik lśniący - Veronica polita Fr.; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Przetacznik rolny - Veronica agrestis L.; (G.Śl.-V),

−

Przetacznik trójlistkowy - Veronica triphyllos L.; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Przetacznik wiosenny - Veronica verna L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Przęstka pospolita - Hippuris vulgaris L.; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Przytulia fałszywa - Galium spurium L.; (G.Śl.-I, O-VU),

−

Rdestnica alpejska Potamogeton alpinus Balb.; (PL-V, O-EN),

−

Rdestnica drobna Potamogeton pusillus s.str. L. (O-CR),

−

Rdestnica grzebieniasta - Potamogeton pectinatus L.; (O-NT),

−

Rdestnica stępiona - Potamogeton obtusifolius Mert. & W. D. J. Koch; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Rzęśl hakowata - Callitriche hamulata Kütz. ex W. D. J. Koch; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Sitniczka szczecinowata - Isolepis setacea (L.) R. Br.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Sitowie korzenioczepne - Scirpus radicans Schkuhr; (PL-V, G.Śl.-V, O-VU),

−

Sitowiec nadmorski - Bulboschoenus maritimus (L.) Palla; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Skalnica trójpalczasta – Saxifraga tridactylites L.; (O-EN),

−

Starzec gorczycznikowy – Senecio barbaraeifolius (Krock.) Wimm. & Grab.; (O-NE),

−

Stokłosa prosta - Bromus erectus Huds.; (G.Śl.-R, O-VU),

−

Stokłosa żytnia – Bromus secalinus L.; (PL-V, O-EN),

−

Świbka błotna – Triglochin palustre L.; (O-VU),

−

Tobołki przerosłe - Thlaspi perfoliatum L.; (G.Śl.-R, O-EN),

−

Turzyca nibyciborowata - Carex pseudocyperus L.; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Turzyca wczesna – Carex praecox L.; (PL-V, O-VU),

−

Wełnianka szerokolistna Eriophorum latifolium Hoppe.; (O-EN),

−

Wilczomlecz drobny - Euphorbia exigua L. (O-NT),

−

Wilczomlecz sierpowaty - Euphorbia falcata L. (O-CR),

−

Wyka długożagielkowa - Vicia tenuifolia Roth; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Zawilec żółty - Anemone ranunculoides L.; (O-LC),

−

Zdrojówka rutewkowata - Isopyrum thalictroides L.; (O-LC),

−

Złocień polny Chrysanthemum segethum L.,

−

Złoć łąkowa - Gagea pratensis (Pers.) Dumort.; (PL-V, O-NT),

−

Złoć polna - Gagea arvensis (Pers.) Dumort.; (PL-E, O-VU),

Chronione i rzadkie gatunki grzybów
Gatunki chronione

Na terenie Opola stwierdzono występowanie 6 gatunków grzybów objętych ochroną ścisłą.

Są to:

−

Czarka szkarłatna Sarcoscypha coccinea (Fr.); (PL-I, G.Śl.-R, O-R)

−

Gwiazdosz potrójny Geastrum triplex Jungh.; (PL-E, G.Śl.-E, O-E)

−

Purchawica olbrzymia Langermannia gigantea (Batsch.: Pers.) Rostk.

−

Smardz jadalny Morchella esculenta Pers.; (PL-R, G.Śl.-R, O-R)

−

Smardz półwolny Morchella semilibera (DC.: Fr.) Lév.; (PL-R, G.Śl.-R)

−

Sromotnik bezwstydny Phallus impudicus L.: Pers.

Obszary ostoi różnorodności florystycznej i mykologicznej

Inwentaryzacja i waloryzacja flory i grzybów na terenie miasta Opole wskazuje na

wstępowanie następujących obszarów stanowiących biocentra ochrony ich różnorodności:

−

Łąki   w   Nowej   Wsi   Królewskiej  –   położone   z   tyłu   kościoła   w   południowej   części
dzielnicy   pomiędzy   torowiskiem   a   wyrobiskiem   margla   w   Groszowicach   wraz   z
przyległymi   polami   uprawnymi   są   jednymi   z   najcenniejszych   ekosystemów   Śląska
Opolskiego. Występuje tu wiele bardzo zagrożonych gatunków roślin naczyniowych, w
tym m.in. chronione ściśle goździk pyszny, kukułka szerokolistna, kukułka krwista (jedno
z   3  stanowisk  w  województwie   opolskim),   turzyca   Davalla,   nasięźrzał  pospolity  oraz
rzadkie   gatunki   takie   jak   kiksja   oszczepowata,   wilczomlecz   drobny,   ostrożeń   siwy,
krzyżownica gorzkawa, świbka błotna, mniszek błotny i wiele innych,

−

Las Grudzicki  – położony we wschodniej części miasta jest ostoją flory leśnej. Jest to
naturalny   grąd   o   dobrze   wykształconym   runie   z   udziałem   chronionych   i   rzadkich
gatunków   takich   jak   wawrzynek   wilczełyko,   buławnik   mieczolistny,   kruszczyk
szerokolistny, podkolan biały, listera jajowata, nasięźrzał pospolity i lepiężnik biały,

−

Grudzicki Grąd – niewielki fragment grądu z najdalej na północ wysuniętym
stanowiskiem cieszynianki wiosennej. Oprócz cieszynianki rośnie tu także barwinek
pospolity, śnieżyczka przebiśnieg i śniedek baldaszkowaty,

−

Dolina Strugi Lutnia – to niewielka dolinka cieku wodnego, w którym swoje stanowiska
ma wiele zagrożonych i chronionych gatunków roślin, w tym. m.in. rdestnica alpejska,
włosienicznik skąpopręcikowy, grążel żółty, zimowit jesienny i rzęśl hakowata,

−

Kamionka Piast – to nieczynne wyrobisko margla, które w zurbanizowanym otoczeniu
odgrywa rolę lokalnego centrum bioróżnorodności. Występują tu silne populacje
kruszczyka błotnego, świbki błotnej, turzycy Oedera, centurii nadobnej, skrzypu pstrego,
wilżyny ciernistej, rdestnicy stępionej i pływacza zwyczajnego,

−

Kamionka Odra 1 – to położone w centrum miasta nieczynne wyrobisko margla będące
własnością czynnej Cementowni Odra. Na terenie wyrobiska odnotowano szereg
chronionych i ustępujących gatunków roślin, w tym: kruszczyka błotnego, rdestnicę
drobną, centurię nadobną, lepiężnika białego, listerę jajowatą, wełniankę szerokolistną,
skrzypa pstrego,

−

Sztuczne starorzecza w kanale Ulga – podczas prac regulacyjnych i modernizacyjnych
kanału Ulga w Opolu, na wysokości mostu w ciągu ul. Niemodlińskiej w ramach
kompensacji przyrodniczej wykopano 3 sztuczne zbiorniki mające za zadanie imitować
wcześniej zniszczone starorzecza. Zbiorniki te spełniły swoją funkcję. Już w kolejnym
okresie wegetacyjnym osiedliły się tu rzadkie rdestnice drobne i sitowiec nadmorski. W
następnych latach obserwowano tu także łączenia baldaszkowegi i chronioną
międzynarodową Konwencją Berneńską salwinię pływającą,

−

Pola   uprawne   pomiędzy   osiedlem   Chabry   a   Gosławicami  –   jest   to   kompleks
agrofitocenoz na typowych dla Opola rędzinach czarnoziemnych. Jest to cenne miejsce
występowania ginących w Europie chwastów segetalnych, w tym znanego z kilku miejsc
w   Polsce   miłka   letniego   w   odmianie   cytrynowej,   kisji   zgiętoostrogowej   i   kiksji
oszczepowatej,   dymnicy   drobnokwiatowej,   wilczomlecza   drobnego   i   wyki
długożagielkowej.

−

Łąki w Kolonii Gosławickiej – to kompleks łąk położony na wschód od stacji Opole-
Gosławice po obu stronach linii kolejowej do Kluczborka tuż za obwodnicą północną. Na
obszarze łąk zanotowano bardzo rzadkie w skali województwa gatunki roślin, w tym:
mysiurka polnego, złocienia polnego, kukułkę szerokolistną, listerę jajowatą, pięciornika
norweskiego i sitniczkę oszczepowatą.

Zasady biernej i czynnej ochrony walorów florystycznych w planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym

Zasady ogólne ochrony (do stosowania na terenie całego miasta)

Ochrona bierna

Ustala się następujące zasady ochrony biernej walorów florystycznych na terenie miasta

Opole:
1). Przestrzeganie obowiązującego prawa w zakresie ochrony przyrody, w tym ochrony
gatunkowej roślin.

Nie do przyjęcia są praktyki niszczenia populacji gatunków podlegających ścisłej

ochronie, jak miało to miejsce np. podczas budowy obwodnicy miasta w Gosławicach, gdzie
zlikwidowano niemal doszczętnie stanowisko chronionego storczyka – kukułki szerokolistnej.

2). Nadanie priorytetów w kolejności gatunkom chronionym konwencjami
międzynarodowymi (salwinia pływająca), następnie podlegającymi ochronie ścisłej,
zagrożonym (z czerwonej listy z priorytetem skali – krajowa – regionalna - lokalna i stopnia
zagrożenia – RE/EX-CR-EN-VU-NT-LC-DD) oraz chronionym częściowo.

3). Zabezpieczenie w dokumentach planistycznych i strategicznych potrzeb zachowania
różnorodności florystycznej.

Najważniejszym dokumentem wydaje się tu być miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego, w którym powinny być uwzględnione funkcje proprzyrodnicze na terenach
ostoi różnorodności florystycznej.

4). Objęcie ochroną obszarową wyznaczonych podczas inwentaryzacji i waloryzacji
przyrodniczej miasta obiektów, w tym przede wszystkim użytków ekologicznych i zespołów
przyrodniczo-krajobrazowych, a także stanowisk dokumentacyjnych.
Ochrona czynna

Ustala się następujące zasady ochrony czynnej walorów florystycznych dla terenu miasta

Opole:
1).   Nadanie   priorytetów   w   kolejności   gatunkom   chronionym   konwencjami
międzynarodowymi   (salwinia   pływająca),   następnie   podlegającymi   ochronie   ścisłej,
zagrożonym (z czerwonej listy z priorytetem skali – krajowa – regionalna - lokalna i stopnia
zagrożenia – RE/EX-CR-EN-VU-NT-LC-DD) oraz chronionym  częściowo  we wszystkich
programach mających na celu zachowanie lub odtwarzanie bogactwa florystycznego.

2). Skupienie się na działaniach dotyczących wielu gatunków jednocześnie, np. koszeniu łąk
w Opolu – Nowej Wsi Królewskiej, które zapewni właściwy stan siedliska dla szeregu
cennych gatunków roślin.

3). Stosowanie miękkich technik, tj. np. koszenie a nie wypalanie, translokacje gatunków a
nie restytucje, restytucja zbiorowiska a nie siedliska itp. Im mniejsza ingerencja w środowisko
przyrodnicze tym lepiej przy zachowaniu możliwości osiągnięcia celu działania.

Zasady szczegółowej ochrony obszarów i obiektów mających znaczenie dla zachowania
walorów florystycznych Opola

Obszar miasta charakteryzuje się generalnie bardzo dużą wartością florystyczną.

Poszczególne jego tereny są jednak pod tym względem bardzo zróżnicowane. Poniżej
przedstawiono zasady ochrony na obszarach najcenniejszych, które należy zachować dla
ochrony różnorodności florystycznej.

Tabela 1. Zasady ochrony obszarów florystycznie cennych na terenie miasta Opole.

Obszary (obiekty) priorytetowe, o największych walorach florystycznych

Lp.

Obszar (obiekt)

Lokalizacja, walory, uwarunkowania,

Kierunki

zagospodarowania,
zalecenia ochronne

Łąki w Nowej Wsi
Królewskiej

położone z tyłu kościoła w południowej części
dzielnicy   pomiędzy   torowiskiem   a
wyrobiskiem margla w Groszowicach wraz z
przyległymi polami.
Chronione   ściśle   goździk   pyszny,   kukułka
szerokolistna,   kukułka   krwista   (jedno   z   3
stanowisk w województwie opolskim), turzyca
Davalla,   nasięźrzał   pospolity;   rzadkie   kiksja
oszczepowata,   wilczomlecz   drobny,   ostrożeń
siwy,   krzyżownica   gorzkawa,   świbka   błotna,
mniszek błotny i wiele innych.

koszenie co najmniej raz
na dwa lata późnym latem,
objęcie ochroną w formie
użytku ekologicznego

Kamionka Piast

To   nieczynne   wyrobisko   margla,   które   w
zurbanizowanym   otoczeniu   odgrywa   rolę
lokalnego   centrum   bioróżnorodności.
Występują   tu   silne   populacje   kruszczyka
błotnego,   świbki   błotnej,   turzycy   Oedera,
centurii   nadobnej,   skrzypu   pstrego,   wilżyny
ciernistej,   rdestnicy   stępionej   i   pływacza
zwyczajnego.

Wprowadzenie ochrony w
postaci

użytku

ekologicznego,
zabezpieczenie

przed

nadmiernym

rozproszonym
użytkowaniem
rekreacyjnym

Kamionka Odra 1

To   położone   w   centrum   miasta   nieczynne
wyrobisko   margla.   Na   terenie   wyrobiska
odnotowano szereg chronionych i ustępujących
gatunków roślin, w tym: kruszczyka błotnego,
rdestnicę drobną, centurię nadobną, lepiężnika
białego,   listerę   jajowatą,   wełniankę
szerokolistną, skrzypa pstrego.

Wprowadzenie ochrony w
postaci

użytku

ekologicznego.

Obszary (obiekty) ważne, o dużych walorach florystycznych

Lp.

Obszar (obiekt)

Lokalizacja, walory, uwarunkowania, (inne)

Kierunki
zagospodarowania,
zalecenia ochronne

Las Grudzicki

Położony   w   środkowo-wschodniej   części
miasta.   Jest   to   naturalny   grąd   o   dobrze
wykształconym runie z udziałem chronionych i
rzadkich   gatunków   takich   jak   wawrzynek
wilcze łyko, buławnik mieczolistny, kruszczyk
szerokolistny, podkolan biały, listera jajowata,
nasięźrzał pospolity i lepiężnik biały.

objęcie ochroną w formie
obszaru

chronionego

krajobrazu. Stopniowe
przywracanie

składu

roślinności zgodnym z
siedliskiem i wzorcem
fitosocjologicznym.

Dolina Strugi Lutnia

To   niewielka   dolinka   cieku   wodnego,   w
którym   swoje   stanowiska   ma   wiele
zagrożonych i chronionych gatunków roślin, w
tym.   m.in.   rdestnica   alpejska,   włosienicznik
skąpopręcikowy,   grążel   żółty,   zimowit
jesienny i rzęśl hakowata.

objęcie ochroną w postaci
użytku   ekologicznego.
Zabezpieczenie   przed
regulacją,   piętrzeniem,
zmianą   hydrodynamiki
cieku.

Sztuczne starorzecza
w kanale Ulga

3   sztuczne   zbiorniki   mające   za   zadanie
imitować   wcześniej   zniszczone   starorzecza.
Osiedliły   się   tu   rzadkie   rdestnice   drobne   i
sitowiec   nadmorski,   a   także   łączeń
baldaszkowy   i   chroniona   międzynarodową
Konwencją Berneńską salwinia pływająca.

odtwarzanie

linii

brzegowej co 10-15 lat,
zabezpieczenie

przed

sztucznym zarybianie,
wprowadzenie ochrony w
postaci

użytku

ekologicznego.

Pola

uprawne

pomiędzy osiedlem
Chabry a Gosławicami

Jest   to   kompleks   agrofitocenoz   na   typowych
dla   Opola   rędzinach   czarnoziemnych.   Cenne
miejsce   występowania   ginących   w   Europie
chwastów segetalnych, w tym znanego z kilku
miejsc   w   Polsce   miłka   letniego   w   odmianie
cytrynowej,   kiksji   zgiętoostrogowej   i   kiksji
oszczepowatej,   dymnicy   drobnokwiatowej,
wilczomlecza

drobnego

wyki

długożagielkowej.

wprowadzenie ochrony w
ramach programów rolno-
środowiskowych

(np.

utworzenie
agrorezerwatu),
zabezpieczenie

przed

eksploatacją surowców
węglanowych.

miłek   letni,   salwinia
pływająca,   storczyk
krwisty,   cieszynianka
wiosenna

miłek   letni:   pola   m.   osiedlem   Chabry   a
Gosławicami,   pola   wokół   kamionki   Silesia,
pola   k.   wysypiska   odpadów   komunalnych   w
Groszowicach,
salwinia   pływająca:   sztuczne   starorzecze,
pierwsze   na   północ   od   mostu   nad   kanałem
Ulga w ciągu ul. Niemodlińskiej,
storczyk krwisty: łąki za kościołem w Nowej
Wsi Królewskiej,
cieszynianka   wiosenna:   fragment   grądu   na
wschodnim krańcu zabudowy Grudzic.

przygotowanie programów
ochrony uwzględniających
biologię i potrzeby
siedliskowe wybranych
gatunków.

Obszary (obiekty) pozostałe, o średnich walorach florystycznych

Lp.

Obszar (obiekt)

Lokalizacja, walory, uwarunkowania, (inne)

Kierunki
zagospodarowania,
zalecenia ochronne

Grudzicki Grąd

Niewielki fragment grądu z najdalej na północ
wysuniętym stanowiskiem cieszynianki
wiosennej. Oprócz cieszynianki rośnie tu także
barwinek pospolity, śnieżyczka przebiśnieg i
śniedek baldaszkowy

objęcie ochroną w formie
użytku ekologicznego.
Stopniowe przywracanie
składu

roślinności

zgodnym z siedliskiem i
wzorcem
fitosocjologicznym.

Łąki w Kolonii
Gosławickiej

To kompleks łąk położony na wschód od stacji
Opole-Gosławice. Na obszarze łąk zanotowano
bardzo rzadkie w skali województwa gatunki
roślin,   w   tym:   mysiurka   polnego,   złocienia
polnego,   kukułkę   szerokolistną,   listerę
jajowatą,   pięciornika   norweskiego   i   sitniczkę
oszczepowatą.

Koszenie co najmniej raz
na 2 lata, objęcie ochroną
w postaci użytku
ekologicznego.

Źródło: opracowanie własne.

Program ochrony i zrównoważonego użytkowania zasobów florystycznych i grzybowych

Niniejszy program uwzględnia najpilniejsze zdaniem autorów działania o zasadniczym

znaczeniu   dla   zachowania   i   ewentualnego   odtwarzania   pełni   różnorodności   florystycznej
terenów   miasta   Opola.   Wiele   z   poniższych   zadań   było   już   od   wielu   lat   postulowane   do
wprowadzenia   w   system   prawa   lokalnego,   niestety   bezskutecznie.   Należy   podkreślić
znaczenie niektórych kroków, takich jak np. wprowadzenie prawnej ochrony obszarowej dla
ostoi różnorodności florystycznej. Jest to logiczna i niezbędna konsekwencja inwentaryzacji
florystycznej.

Tabela 2. Program zachowania walorów florystycznych florystycznych i mykologicznych
terenu miasta Opole.

Lp.

Działanie

Opis działania, instrumenty realizacji, (inne)

Lata

wprowadzenie
prawnej ochrony
obszarowej

uchwała Rady Miasta po uprzednim przygotowaniu
tekstów uchwał z załącznikami mapowymi

2006-2007

przygotowanie
programów ochrony
dla wyznaczonych
gatunków
priorytetowych

np. dla miłka letniego, kukułki krwistej, salwinii
pływającej i cieszynianki wiosennej

2010

przygotowanie
projektów zachowania
siedlisk gatunków
chronionych i
ginących

koszenie regularne łąk w Nowej Wsi Królewskiej

corocznie lub co
dwa lata

przygotowanie i
realizacja projektów
restytucji gatunków
wymarłych

Program dotyczy taksonów, które występowały na
terenie miasta, do dnia dzisiejszego zachowały się ich
siedliska i istnieje duże prawdopodobieństwo
odtworzenia populacji. Gatunkami takimi mogą być
np. goryczuszka błotna, która występowała przed ok.
100 laty na wilgotnych łakach w Nowej Wsi
Królewskiej oraz przewiercień okrągłolistny, który
jeszcze przed ok. 20 laty rósł na polach narędzinowych
w okolicy os. Chabry i Gosławic.

2010

inwentaryzacja
florystyczna z
wykonaniem
checklisty flory miasta

Inwentaryzacja powinna objąć zarówno rośliny
naczyniowe, mszaki jak i grzyby wielkoowocnikowe

2015

przygotowanie folderu
promocyjno-
edukacyjnego o
walorach
florystycznych miasta
Opola.

Folder ma za zadanie ukazać wyjątkowe bogactwo
florystyczne Opola, głównie na zdjęciach, bez
zbędnych informacji. Opole jest jednym z
najciekawszych pod tym względem miast w Polsce i
warto się tym szczycić. Jest też stosunkowo dobrze
poznane pod względem przyrodniczym.

2007

utrzymanie lub
wykonanie
przyrodniczych
ścieżek edukacyjnych
uwzględniających
walory florystyczne
miasta

Zaprojektowane i opisane w 2000 roku ścieżki
przyrodniczo-dydaktyczne wciąż czekają na
zagospodarowanie. Byłyby dobrym uzupełnieniem
oferty edukacyjnej szkół wszystkich szczebli Opola

2009

Źródło: opracowanie własne.

Piśmiennictwo

1. Anioł-Kwiatkowska J. 1998. Wymieranie chwastów segetalnych ze zwiazku Caucalidion

daucoidis Tx. 50 na Śląsku Dolnym i Opolskim. W: Botanika polska u progu XXI wieku.
s. 11. Materiały sympozjum i obrad sekcji 51 Zjazdu PTB, Gdańsk.

2. Ciaciura M. 1968. Materiały zielnikowe z Compositae. Cz. II. Zesz. Przyr. OTPN 8: 3-13.
3. Dyrektywa 1992. Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the Conservation of

Natural Habitats and of Wild Fauna and Flora. Official Journal of the European
Communities.

4. Faliński J. B. 1990. Kartografia Geobotaniczna. Cz. 1. Zagadnienia ogólne, kartografia

florystyczna i fitogeograficzna. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw
Kartograficznych, Warszawa - Wrocław.

5. Fiek E. 1881. Flora von Schlesien. J. U. Kern’s Verl., Breslau.
6. Głowaciński Z. 1997. Nowe kategorie IUCN/WCU dla gatunków zagrożonych i

ginących. Chrońmy Przyr. Ojcz. 53(1): 60-66.

7. Kącki Z., Anioł-Kwiatkowska J., Dajdok Z. 1999. Kickxietum spuriae - nowy dla Polski

zespół chwastów segetalnych. Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 6: 119-125.

8. Krocker A. J. 1787. Flora silesiaca senovata. Sumpt. Gwilielni Theophilii Kornii,

Vratislaviae.

9. Kuźniewski E. 1958. Notatki florystyczne ze Śląska Opolskiego. Fragm. Flor. et. Geobot.

3(2): 3-4.

10. Mattuschka H. G. 1776. Flora silesiaca. W. G. Korn, Leipzig.
11. Michalak S. 1968. Interesujące gatunki synantropijne z terenu miasta Opola. Fragm. Flor.

Geobot. 14(2): 177-187.

12. Michalak S. 1970. Flora synantropijna miasta Opola. Opol. Rocz. Muz. 4: 5-179.
13. Michalak S. 1971. Interesujące gatunki synantropijne z terenu miasta Opola. Część II.

Fragm. Flor. Geobot. 17(1): 11-16.

14. Michalak S. 1972. Nowe stanowiska gatunków synantropijnych z województwa

opolskiego. Opol. Rocz. Muz. 5:321-339.

15. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A. & Zając M. 2002. Flowering plants and

pteridophytes of Poland. A checklist. W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland 1, s. 442.
W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.

16. Mróz L., Rudecki A. L. 1995. Występowanie i warunki ekologiczne Epipactis palustris

(L.) Cr. w kamieniołomie przy Cementowni Odra w Opolu. Acta Univ. Wrat. 1717. Prace
Bot. 63: 101-111.

17. Nowak A., Nowak S. 2005. Katalog zielnika roślin naczyniowych Muzeum Śląska

Opolskiego, zbiory z lat 1829-1943 z terenów dzisiejszej Polski. Muz. Śl. Op.

18. Nowak A., Spałek K. 2001. Materials to the distribution of rare and interesting

macrofungi in the Opole Silesia. Natura Silesiae Superioris 5: 17-20.

19. Nowak A., Nowak S., Spałek K. 2000. Materiały do rozmieszczenia chronionych i

rzadkich gatunków roślin naczyniowych na Śląsku Opolskim. Natura Silasiae Superioris
4: 16-23.

20. Nowak A., Nowak S., Spałek K. 2002. Chronione i rzadkie gatunki roślin naczyniowych

Opola. Fragm.

21. Flor. Geobot. Polonica 9: 127-133.
22. Nowak A., Nowak S., Spałek K. 2003. Red list of vascular plants of Opole Province.

Opol. Scient. Soc., Nature Journal, 36: 5-20.

23. Parusel J. B., Wika S., Bula R. (red.) 1996. Czerwona lista roślin naczyniowych Górnego

Śląska. Raporty Opinie 1: 8-42.

24. Rozporządzenie 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w

sprawie gatunków dziko rosnących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz. 1764.

25. Schube T. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzen in Schlesien, preussischen und

österreichischen Anteils. Druck von R. Nischowsky, Breslau.

26. Schroeter J. 1889. Die Pilze Schlesiens. I. J. U. Kern’s Verl., Breslau.

27. Schroeter J. 1908. Die Pilze Schlesiens. II. J. U. Kern’s Verl., Breslau.

28. Serwatka J. 1962. Notatki florystyczne ze Śląska. Cz. I. Kwart. Opol., Zesz. Przyr. OTPN

2: 81-85.

29. Spałek K. 1998. Ścieżka przyrodnicza na Wyspie Bolko w Opolu. Przyroda i Człowiek 8:

173-181.

30. Spałek K. 1999. Chronione i rzadkie rośliny naczyniowe w zbiorowiskach roślinnych

Równiny

31. Opolskiej. Praca doktorska, maszynopis. Uniwersytet Opolski, Opole.
32. Spałek K., Nowak A. 1998. Geastrum triplex Jungh. (Lycoperdales) na Śląsku Opolskim.

Natura Silesiae Superioris 2: 23-25.

33. Szotkowski P. 1968. Materiały florystyczne z Opolszczyzny za lata 1965 - 1966. Zesz.

Przyr. OTPN 8: 51-60.

34. Szotkowski P. 1988. Flora synantropijna portów rzecznych górnej Odry. Gliwice, Koźle,

Opole. Muz. Śl. Opol., Opole.

35. Wimmer F. 1844. Flora von Schlesien. Verl. von F. Hirt, Breslau.
36. Wimmer F. 1857. Flora von Schlesien. Breslau.
37. Wimmer F., Grabowski H. 1827. Flora Silesiae. I. Vratislaviae.
38. Wimmer F., Grabowski H. 1828. Flora Silesiae. II. Vratislaviae.
39. Wimmer F., Grabowski H. 1829. Flora Silesiae. III. Vratislaviae.
40. Wojewoda W. 1999. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska.

Raporty Opinie 4: 8-51.

41. Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red list of the macrofungi in Poland. ss. 53-70.

W: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.) Red list of plants and fung in
Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków.

42. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. ss. 9-20. W: Z.

Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.) Red list of plants and fung in Poland.
W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków.

43. Żabska Z. 1973. Zmiany roślinności wyspy Bolko w Opolu pod wpływem działalności

człowieka. Człowiek i Środowisko. ss. 173-192. Instytut Śląski w Opolu, Opole.