20140505_bezpieczenstwo

Bolesław Balcerowicz

BEZPIECZE

STWO MILITARNE.

(szkic do skryptu - materiał pomocniczy do przedmiotu: Bezpiecze

stwo Militarne)

1. Bezpiecze

stwo militarne – poj

cie, usytuowanie w systemie dziedzin,

rodzajów, sektorów bezpiecze

stwa narodowego (bezpiecze

stwa

stwa).

Bezpiecze

stwo militarne współcze

nie jest jednym z wielu rodzajów/sektorów

bezpiecze

stwa narodowego. Współcze

nie, gdy

w Polsce (i nie tylko w Polsce)

jeszcze na pocz

tku lat dziewi

ęć

dziesi

tych ubiegłego wieku w debacie o

bezpiecze

stwie pa

stwa oraz w politycznej i strategicznej praktyce w istocie nie

ywało si

jedynie terminu bezpiecze

stwo pa

stwa bez wyodr

bniania poj

cia

bezpiecze

stwa militarnego. Bezpiecze

stwo pa

stwa natomiast definiowało si

(upraszczaj

c) jako […] zdolno

ść

do jego obrony i cało

ci terytorialnej (przede

wszystkim)

rodkami wojskowymi

. System bezpiecze

stwa pa

stwa miał stanowi

przeciwwag

dla zagro

militarnych, z centraln

rol

rodków militarnych.

Znaczenie czynnika militarnego w pojmowaniu bezpiecze

stwa narodowego

doskonale ilustruj

obowi

zuj

ce wtedy definicje. Wacław Stankiewicz w roku 1991

w swoim studium definiował bezpiecze

stwo narodowe jako […] stan równowagi

dzy zagro

eniem wywołanym mo

liwo

konfliktu zbrojnego a potencjałem

obronnym

. Jeszcze w roku 1994 bezpiecze

stwo pa

stwa okre

lało si

jako […]

stan uzyskany w wyniki zorganizowanej ochrony i obrony przed mo

liwymi

zagro

eniami wyra

ony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagro

Blisko

ść

, cho

nie synonimiczno

ść

pojmowania bezpiecze

stwo narodowego i

bezpiecze

stwa militarnego była w tym czasie norm

nie tylko w Polsce. Według

ówczesnej definicji Departamentu Obrony USA bezpiecze

stwo narodowe to […]

wspólne okre

lenie obejmuj

ce zarówno obron

narodow

, jak i stosunki

Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo MON, Warszawa 1985. W Encyklopedii PWN hasła

„bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo państwa”, brak.

W: Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne. Studium, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1991,

s.73.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1994, s.6.

zagraniczne Stanów Zjednoczonych a w szczególno

ci zwi

zane z: a) militarn

lub

obronn

przewag

nad jakimkolwiek obcym pa

stwem lub grup

stw; b)

korzystnymi wzajemnymi relacjami zagranicznymi; c) ze stanem obrony daj

cym

liwo

ść

stawienia skutecznego oporu wrogim i destrukcyjnym działaniem

wewn

trznym lub zewn

trznym […]

Dopiero po zako

czeniu zimnej wojny w koncepcjach bezpiecze

stwa wpierw

dostrze

ono ró

norodno

ść

zagro

, nadaj

c nast

pnie coraz wy

rang

zagro

eniom niemilitarnym. Koncepcje bezpiecze

stwa budowano odt

d na znacznie

szerszej ni

wojskowa płaszczy

nie zabiegów. Po dwóch dekadach standardem

powszechnie przestrzeganym stało si

szerokie podej

cie, szerokie, wielowymiarowe

pojmowanie bezpiecze

stwa. Ogólny termin „bezpiecze

stwo narodowe” ulegał

dekompozycji na dziedziny, rodzaje, sektory. Według pierwszych podziałów, jakie

pojawiły si

w Polsce bezpiecze

stwo militarne traktowano jako jedn

z sze

ciu-

siedmiu dziedzin bezpiecze

stwa narodowego

Liczba wyodr

bnianych dziedzin, rodzajów, sektorów bezpiecze

stwa zacz

ła

rosn

ąć

jeszcze w połowie lat dziewi

ęć

dziesi

tych. Poj

cie bezpiecze

stwa stawało

coraz bardziej pojemne, tworz

c przysłowiowy „worek bez dna”. W tej mnogo

bytów, (relatywnie) coraz mniej miejsca pozostaje na bezpiecze

stwo militarne.

ród ludzi nauki, którzy dostrzegaj

w praktyce mno

enia bytów problem, nale

wymieni

Barry’ego Buzana, Stanisława Sulowskiego, Waldemara Kitlera. Kitler w

swojej klasyfikacji wyró

nia dziewi

ęć

rodzajów bezpiecze

stwa narodowego

; Buzan

w podziale horyzontalnym (przedmiotowym) ich liczb

ogranicza do pi

ciu – w tych

obu „oszcz

dnych” klasyfikacjach mie

ci si

bezpiecze

stwo militarne

W wyra

cej stanowisko doktrynalne „Białej Ksi

dze Bezpiecze

stwa

Narodowego

Rzeczypospolitej

Polskiej”

wyró

nia

cztery

dziedziny

bezpiecze

stwa: obronn

, ochronn

, społeczn

i gospodarcz

. W dziedzinie

obronnej mie

ci si

sektor militarny (obok dyplomatycznego i wywiadowczego).

Nale

y zauwa

e w Ksi

dze wymienia si

cznie 16 sektorów oraz dwa obszary

transsektorowe.

Dictionary of Military and Associated Terms, Washington 1987, s.242.

W Akademii Obrony Narodowej na: polityczne, ekonomiczne, wewnętrzne, psychospołeczne, ekologiczne oraz

(na końcu) militarne. (6 dziedzin)
W Instytucie Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego na: polityczne, militarne,
ekonomiczne, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne. (7 dziedzin)

W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Akademia Obrony

Narodowej, Warszawa 2011, s.39-44.

B. Buzan, O. Waever, J. de Wilde (eds.), Security: A New Framework for Analysis, London 1998.

Bezpiecze

stwo militarne – jeden z rodzajów/sektorów bezpiecze

stwa

narodowego w istocie jest rodzajem/sektorem bezpiecze

stwa pa

stwa. Jego

podmiotem jest bowiem pa

stwo a jego istot

ochrona potrzeb i warto

ci pa

stwa.

stwo – upraszczaj

c - tworz

trzy elementy, których ochrona stanowi absolutny

priorytet, to: terytorium, ludno

ść

i władza. Priorytetowymi potrzebami bezpiecze

stwa

stwa s

– najkrócej ujmuj

c - zachowanie cało

ci i integralno

ci terytorium,

przetrwanie narodu i zachowanie to

samo

ci pa

stwowej oraz zachowanie

suwerennej władzy. Ochronie tych fundamentalnych potrzeb/warto

ci słu

bezpiecze

stwo militarne.

Współcze

nie zarówno w teorii jak i praktyce wyró

nia si

dwie sfery, dwa

wymiary (aspekty) bezpiecze

stwa – zewn

trzny i wewn

trzny. Podział ten

zdeterminowany jest pochodzeniem zagro

enia (z zewn

trz, b

od wewn

trz). Do

niedawna, szczególnie w „klasycznym” (sprzed dwóch dekad) pojmowaniu

bezpiecze

stwa, bezpiecze

stwo militarne sytuowano w obr

bie wymiaru

zewn

trznego; oznaczało – najogólniej - zdolno

ść

do przeciwstawienia si

zagro

eniom zewn

trznym. W obowi

zuj

cym obecnie paradygmacie w nauce

(naukach o polityce, naukach o bezpiecze

stwie) oraz praktyce w Polsce,

bezpiecze

stwo militarne nie ogranicza si

do wymiaru zewn

trznego, oznacza tak

zdolno

ść

do przeciwstawiania si

zagro

eniom wewn

trznym.

Podsumowuj

c - bezpiecze

stwo militarne to proces obejmuj

ró

norodne działania, ró

norodne

rodki, których celem jest przeciwdziałanie

zagro

eniom zewn

trznym i wewn

trznym, które mog

spowodowa

gro

ycia siły militarnej w celu naruszenia terytorium i ograniczenia suwerenno

stwa, utrzymanie zdolno

ci do przeciwstawienia si

yciu siły militarnej

Jest to jednocze

nie stan uzyskany w wyniku zorganizowanej obrony przed

tymi zagro

eniami

2. Zagro

enia. Zagro

enia militarne.

Bliskoznacznymi do zagro

, cz

sto traktowanymi synonimicznie terminami

wyzwania i ryzyka. Na miejscu zatem b

dzie przytoczenie ich definicji.

Definicję nieco zmodyfikowaną a także (po części) jej rozwinięcie przytaczam za W. Kitlerem; w:

Bezpieczeństwo …, op. cit., s.47-48.

Według cytowanego Słownika terminów… - „stan uzyskany w rezultacie utrzymywania odpowiednio

zorganizowanych i wyposażonych sił zbrojnych oraz zawartych sojuszy wojskowych, a także koncepcji
strategicznej wykorzystania będących do dyspozycji sił, stosownie do sytuacji”.

Zagro

enie to (najogólniej) sytuacja, w której pojawia si

prawdopodobie

stwo

powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia. Wyzwanie, to sytuacja nowa,

nierozpoznana, wymagaj

ca podj

cia okre

lonego wysiłku. Wyzwania mieszcz

sobie zarówno to, co mo

e by

zagro

eniem jak i to, co mo

e stanowi

szans

Ryzyko natomiast, to prawdopodobie

stwo,

e co

nie powiedzie. Ryzyko odnosi

do działania (te

zaniechania)

Zagro

enie militarne do połowy lat dziewi

ęć

dziesi

tych definiowano jako splot

zdarze

stosunkach

dzynarodowych,

których

prawdopodobie

stwem mo

e nast

ograniczenie lub utrata do niezakłóconego

bytu i rozwoju pa

stwa albo naruszenie lub utrata jego suwerenno

ci i integralno

terytorialnej w wyniku zastosowania wobec niego przemocy militarnej

. Ta dobra,

rozwini

ta definicja ma jedn

zasadnicz

słabo

ść

. Nie uwzgl

dnia mo

liwo

ci u

ycia

siły militarnej przez podmioty wewn

trz pa

stwa. Do niej nale

ałoby doda

: „splot

wydarze

wewn

trznych, w których nast

e ograniczenie lub utrata warunków

do niezakłóconego bytu i rozwoju a nawet naruszenie lub utrata suwerenno

ci w

wyniku zastosowania przemocy zbrojnej”.

Najkrócej mo

na zagro

enia militarne traktowa

jako istnienie realnego

prawdopodobie

stwa zastosowania przemocy zbrojnej przez potencjalnego

przeciwnika lub naruszyciela porz

dku wewn

trznego.

Zagro

enie oznacza tu gro

ycia siły militarnej, w tym w wymiarze

ekstremalnym, czyli w postaci wojny.

ródeł, przyczyn wojen jest wiele – w

ródłach i

przyczynach wojen nale

y bez w

tpienia dopatrywa

oznak zagro

militarnych.

W nauce o wojnie wymianie si

zazwyczaj trzy grupy przyczyn wojen – strukturalne,

koniunkturalne i okazjonalne. Respektuj

c powy

szy podział, widz

miejsce na

alternatywne, komplementarne, niesprzeczne z klasyk

, nieco uproszczone

podej

cie

Rozró

niaj

c poj

cia

ródeł, przyczyn, impulsów i pretekstów do wojen (u

ycia

siły militarnej),

ródeł w pierwszej kolejno

ci upatrywa

nale

y w sferze

niematerialnej – ideach, ideologiach, kulturze politycznej/strategicznej, koncepcjach

geopolitycznych/geostrategicznych, doktrynach.

ródłem (niekoniecznie przyczyn

)

zagro

militarnych s

ilo

ci nagromadzonych

rodków wojskowych, ilo

Na podstawie Uniwersalnego słownika języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Akademia Obrony narodowej, Warszawa 1994, s.25.

Szerzej o źródłach, przyczynach, impulsach i pretekstach wojen w : B. Balcerowicz, O pokoju. O wojnie.,

Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013, Część III, s.221-267.

przewy

szaj

ce potrzeby wystarczalno

ci obronnej

. Do kategorii „wojskowych”

ródeł zagro

nale

y zaliczy

rozmieszczenie (dyslokacj

) wojsk oraz ich

aktywno

ść

(przejawiaj

głównie w

wiczeniach). Mo

na je jednocze

nie

traktowa

, a niekiedy nale

y, jako form

zagro

enia militarnego.

W analizach strategicznych,

ródła zagro

militarnych rozpatruje si

przede

wszystkim w kategoriach podmiotowych - realnego układu/stosunku sił, ładu

dzynarodowego.

Postaci/formy zagro

militarnych mo

na, co si

niekiedy czyni,

uto

samia

ze sposobami u

ycia sił zbrojnych. Siły za

, w tym siły militarnej mo

ywa

w sposób po

redni b

bezpo

redni. Wydawałoby si

zatem,

e logicznym

byłby podział zagro

militarnych na po

rednie i bezpo

rednie. Niekoniecznie.

Lepszym wyj

ciem jest traktowanie sił zbrojnych jako

rodka nacisku, jako

rodka

zamierzonego wzmagania napi

cia – jako

rodka bardziej lub mniej bezpo

redniego

nacisku.

Form po

rednich, nieprzyjaznych (i wrogich) działa

sił zbrojnych jest wiele.

Najwi

ksz

ich liczb

wymienia Stephen Kaplan dokonuj

cy analizy zachowa

Armii

Czerwonej w 190 przypadkach (sytuacjach politycznych) w okresie zimnej wojny.

Autor wyró

nił 10 form „działa

wymuszaj

cych”, m.in.: blokady, zmiany dyslokacji,

wiczenia lub demonstracje, niepokojenie innych sił powietrznych lub morskich,

zaopatrywanie w

rodki walki, obecno

ść

fachowych doradców

Stefan Dworecki wymienia 12 form, nie dziel

c je na po

rednie i

bezpo

rednie. To: demonstracja siły, dywersja militarna, blokada militarna, szanta

militarny, prowokacja militarna, incydent graniczny, ograniczone u

ycie, starcie

graniczne, napa

ść

grup nieformalnych, konflikt przygraniczny, konflikt zbrojny

lokalny, konflikt zbrojny mi

dzypa

stwowy

. Połow

z nich mo

na zaliczy

do form

rednich.

Formy po

rednie charakteryzuj

yciem sił zbrojnych bez zaanga

owania

w walk

zbrojn

, lub z zaanga

owaniem minimalnym, co przekłada si

zastraszanie b

odstraszanie/zniech

canie.

O tym, podatnym na manipulacje i trochę zapomnianym terminie pisze m.in. A. Madejski w artykule

Wystarczalność obronna – kontrowersje i realia w: P. Sienkiewicz (red.), Wystarczalność obronna,
Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1996 s.167-209.

S. Kaplan, Diplomacy of Power, Washington 1981, s.27-60.

W: Zagrożenia…, op. cit., s.112-118.

Bezpo

rednie, wrogie u

ycie sił zbrojnych oznacza zazwyczaj agresj

zbrojn

Autorytatywn

definicj

agresji rozumianej jako - u

ycie sił zbrojnych przez pa

stwo

przeciwko suwerenno

ci, integralno

ci terytorialnej lub niezale

ci innego pa

stwa

- zawiera rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych

przyj

ta w grudniu 1974 roku.

Rezolucja wymienia siedem sytuacji, które s

aktami agresji. To: inwazja; atak

zbrojny; okupacja; bombardowanie terytorium innego pa

stwa lub u

ycie przeciwko

niemu jakiejkolwiek broni; atak sił zbrojnych na siły zbrojne, marynark

, lotnictwo

cywilne na morzu terytorialnym; u

ycie sił zbrojnych znajduj

cych si

na terytorium

drugiego pa

stwa w sposób sprzeczny z porozumieniem; wysyłanie przez pa

stwo

lub w jego imieniu grup zbrojnych, sił nieregularnych, dokonuj

cych powa

nych

aktów zbrojnych przeciwko innemu pa

stwu

Przyj

ta w roku 1974 definicja i jej rozwini

cie ograniczaj

w istocie do

działa

, którymi je

li nie jedynymi, to zasadniczymi podmiotami s

stwa.

Praktyczna jej weryfikacja nast

piła po 11 wrze

nia 2001 roku, kiedy atak nielicznej

grupy terrorystycznej na kilka obiektów w Stanach Zjednoczonych został uznany

wpierw przez USA a nast

pnie przez sojuszników z NATO za akt agresji zbrojnej.

Nie wchodz

c w dalsze subtelno

ci definicyjne - u

ycie bezpo

rednie sił

zbrojnych zawsze oznacza ich zaanga

owanie w walk

zbrojn

Zagro

enia militarne – wska

niki mierzalne („materialne”). Okre

lenie

poziomu zagro

jest przedsi

wzi

ciem zło

onym, wymagaj

cym analizy wielu

czynników, w tym czynników niemierzalnych, trudnych do skwantyfikowania.

Stosunkowo najłatwiejszym do oceny jest poziom zbroje

, stan i dyslokacja sił

zbrojnych. Nale

y przy tym zauwa

e ocena siły potencjalnego b

rzeczywistego przeciwnika a w niej pomiar potencjału militarnego, okre

lenie tzw.

„stosunku sił” stanowi

klasyczny kanon sztuki wojennej oraz analizy strategicznej.

Zbrojenia mo

na, cho

z pewnymi zastrze

eniami, traktowa

jako jedno ze

ródeł wojen. Jeremy Bentham w swoim Planie trwałego i powszechnego pokoju

pisał,

e zbrojenia zawsze prowadz

do wojny

. I cho

w tym zało

eniu nie mie

funkcja odstraszania/odstr

czania oraz zastraszania/nacisku, to z samym

przesłaniem autora Planu mo

na si

zgodzi

. Jakkolwiek zbrojenia od wieków

Nietrudno zauważyć, że w kryzysie zakończonym wiosna 2014 roku aneksją Krymu przez Rosję mieliśmy do

czynienia z agresją zbrojną

W punkcie czwartym ośmiopunktowego planu przedłożonego w: The Principles of International Law w roku

1795.

odpowiadaj

logice starorzymskiej zasady si vis pacem para bellum (chcesz pokoju

szykuj si

do wojny), to wzmo

one gromadzenie uzbrojenia w z reguły oznaczało

wzmo

one przygotowania do wojny (a niekoniecznie do akcentowanego w sentencji

pokoju). Rywalizacja w tej dziedzinie, lub w wymiarze minimalnym d

ąż

ść

dorównania rywalom, jest – szczególnie w ostatnich kilku stuleciach, czym

normalnym w stosunkach mi

dzynarodowych. Form

ekstremaln

rywalizacji w

zbrojeniach stanowi wy

cig zbroje

Cho

po raz pierwszy wy

cigiem zbroje

nazwano rywalizacj

flot niemieckiej

z brytyjsk

na przełomie XIX i XX wieku, to form

szczególn

i w historii unikaln

przybrał wy

cig w okresie zimnej wojny.

ciganie si

w ilo

ci gromadzonego

uzbrojenia i jeszcze bardziej w jego jako

ci stało si

w tym okresie wpierw wa

nym

elementem strategii wrogich stron a nast

pnie jej istot

. Wy

cig w zbrojeniach przez

co najmniej trzy dekady stanowił w istocie autonomiczne

rodowisko strategii,

substytut pola walki - szczególnie wy

cig w doskonaleniu mocy i jako

ci uzbrojenia

Faz

rozstrzygaj

o wynikach tego wy

cigu było jako

ciowe przyspieszenie tempa

zbroje

przez Stany Zjednoczony w czasie prezydentury Ronalda Reagana. Nie ma

tpliwo

ci,

e jedn

z przyczyn przegranej przez Zwi

zek Radziecki zimnej wojny

była przegrana w wy

cigu zbroje

cig zbroje

przeszedł do historii. Współcze

nie mamy do czynienia z

„normaln

” rywalizacj

. W dziedzinie zbroje

dominuje przezbrajanie w nowe,

doskonalsze systemy. Nowe bronie osi

gaj

w swoim zasi

gu, mocy i precyzji

enia to, co mo

na nazwa

wska

nikami idealnymi. Ju

od kilkudziesi

ciu lat

zasi

g globalny cechuje rakiety mi

dzykontynentalne; ładunki j

drowe osi

ły moc

liczon

w megatonach trotylu; systemy precyzyjnego ra

enia dokładno

ść

liczon

metrach. Równolegle trwa doskonalenia systemów defensywnych, ochronnych,

swoistych tarcz; nadal odbywa si

odwieczna rywalizacja zwana dialektyk

„tarczy i

miecza”.

Współcze

nie

doskonale

ilustruje

budowa

systemów

przeciwrakietowych

Spo

ród wszystkich współczesnych rodzajów uzbrojenia potencjalnie

najgro

niejsz

pozostaje bro

drowa. Nawet w sytuacji gdy ryzyko jej u

ycia jest

ograniczane przez kolejne układy mi

dzynarodowe i gdy zmniejszaj

zasoby

arsenałów j

drowych z około 65 tysi

cy ładunków w latach sze

ść

dziesi

tych do około

Nie bez podstaw ukuło się powiedzenie o laboratoriach jako współczesnych polach bitewnych.

To dość rzadko dostrzegany kontekst idei rozmieszczenia amerykańskiej„Tarczy” w Polsce.

20 tysi

cy w roku 2010. W legalnym posiadaniu broni j

drowej jest pi

ęć

stw

respektuj

cych traktat o nierozprzestrzenianiu broni j

drowej (NPT): Stany

Zjednoczone, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Chiny. Poza tym bro

drow

posiadaj

tak

e: Indie, Pakistan, Izrael oraz (par

sztuk) Korea Północna. Ponad

90% (po ok. 9 tys. ładunków)

wiatowego arsenału j

drowego jest w mniej wi

cej

równym posiadaniu dwóch pa

stw – Stanów Zjednoczonych oraz Rosji. Cho

oba

dokonały w ostatnim dwudziestoleciu ponad pi

ęć

dziesi

cioprocentowej redukcji

swoich zasobów, to wci

ąż

utrzymuj

ilo

ść

rodków zapewniaj

cych tzw. „wzajemne

gwarantowane zniszczenie” w my

l starej zimnowojennej koncepcji (MAD – Mutual

Assured Destruction).

Prawdopodobie

stwo u

ycia broni nuklearnej przez pa

stwa-strony NPT jest

obecnie niewielkie. Ju

po wybuchu w elektrowni j

drowej w Czarnobylu w roku 1986

nast

piła radykalna rewizja doktryn wojskowych; planowania działa

wojennych z

yciem broni j

drowej

. W systemach obronnych pa

stw, systemach zapewnienia

bezpiecze

stwa ludno

ci, od tego czasu daje si

zaobserwowa

znacznie mniejsze

zainteresowanie obron

cywiln

zorientowan

na zmniejszenie i likwidacj

skutków

ycia broni j

drowej.

Nowe jako

ciowo

rodowisko bezpiecze

stwa przełomu wieków, nowe realia

na tyle odmienne,

e zupełnie zasadnie mówi si

o nowej, postklasycznej erze

nuklearnej z charakterystycznymi dla niej czynnikami ryzyka. Now

nuklearn

na najlapidarniej opisa

w kilku nast

puj

cych punktach:

- potencjał nuklearny, mimo procesów rozbrojeniowych (które obejmuj

jedynie dwa mocarstwa – USA i Rosj

) nadal jest olbrzymi;

- bro

nuklearna,

rodki jej przenoszenia wci

ąż

doskonalone;

- istnieje realne ryzyko pojawienia si

nowych, niepa

stwowych jej

dysponentów;

- istnieje czarny rynek materiałów słu

żą

cych wytwarzaniu ładunków j

drowych;

- realne jest ryzyko utraty skutecznej kontroli nad arsenałem j

drowym

Pakistanu;

- wzrastaj

liwo

ci przyspieszonej nuklearyzacji Bliskiego Wschodu;

- powa

ne obawy mo

e budzi

podatno

ść

systemów sterowania broni

drow

na zakłócenia, co grozi odpaleniami nieautoryzowanymi.

Zdanie to opieram o własne doświadczenie. Też wyniesione z pracy w oddziale planowania strategicznego

sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

- obecnie około sze

ść

dziesi

ciu pa

stw posiada lub buduje siłownie lub

reaktory j

drowe.

W oparciu o powy

sze charakterystyki w szeregu o

rodkach analitycznych

twierdzi si

e ryzyko u

ycia broni j

drowej wzrosło o nawet 30 i wi

cej procent. Nie

bez

przyczyny

zdecydowanej

kszo

współczesnych

koncepcji

bezpiecze

stwa narodowego, w

ród licznych zagro

na czołowych miejscach

nieodmiennie sytuuje si

proliferacja broni j

drowej w ró

nych je postaciach.

W zbrojeniach konwencjonalnych przez prawie cał

dekad

po zako

czeniu

zimnej wojny mieli

my do czynienia z efektem dywidendy pokojowej. Wydatki na

zbrojenia, podobnie jak liczebno

ść

wojsk zmniejszyły si

o ponad 30%. Nale

y przy

tym podkre

e W Europie redukcje post

powały w sposób zrównowa

ony,

zgodnie z postanowieniami Traktatu o Ograniczeniu Zbroje

Konwencjonalnych w

Europie (CFE). Wyra

ne, cho

bardzo nierówno rozło

one o

ywienie (wzrost), w

wydatkach na zbrojenia nast

piło na przełomie wieków. Od kilkunastu ju

lat

rednioroczny przyrost w globalnych wydatkach wojskowych wynosi nieco ponad 3%.

Na ten stosunkowo wysoki wska

nik jednak składaj

przede wszystkim wydatki

Stanów Zjednoczonych (ich udział w wydatkach globalnych - ok. 47%) oraz Chin a

tak

e w mniejszym stopniu Rosji, Francji i Wielkiej Brytanii. Ten stosunkowo du

przyrost wynika te

z wysokich kosztów przezbrajania wojsk. W arsenałach armii

wiata nie gromadzi si

wielkich ilo

ci uzbrojenia; gromadzi si

natomiast w

mniejszej skali uzbrojenie nowoczesne.

Polska nale

y do pa

stw o stosunkowo wysokich wydatkach obronnych;

plasuje si

pod tym wzgl

dem w czołówce Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Elementem mierzalnym

rodowiska w

ród potencjalnych zagro

militarnych,

pokazuj

cym w jakim

stopniu charakter doktryny wojennej pa

stwa jest

rozmieszczenie wojsk, baz wojskowych. Współcze

nie trudniej ni

w przeszło

wnioskowa

na podstawie dyslokacji wojsk na własnym terytorium o ofensywnym lub

defensywnym charakterze doktryn. Wi

cej uwagi przykuwaj

bazy rozlokowane poza

terytorium pa

stwa. Mo

na je traktowa

jako sposób/narz

dzie po

redniego u

ycia

siły. To nadal

ywa, niekoniecznie anachroniczna metoda umacniania swojej pot

gi i

zabezpieczenia własnych interesów. Sens utrzymywania baz najja

niej oddaj

definicje zamieszczone w słowniku ameryka

skiego Departamentu Obrony, w

których czytamy,

e baza: 1) jest to miejsce, z którego mog

prowadzone

operacje wojskowe […]; 2) rozmieszczenie personelu wojskowego i sprz

tu w

strategicznym miejscu (poza granicami własnego kraju), które umo

liwia reagowanie

[…] z minimalnym opó

nieniem. Bazy mo

na traktowa

jako zagro

enie, mog

one

stanowi

element słu

żą

cy stabilizacji okre

lonego obszaru.

Stałe bazy i instalacje wojskowe poza własnym terytorium utrzymuje obecnie

ęć

stw – Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Rosja i Chiny (kilka

instalacji). Ponad 90% z nich nale

y do USA. Amerykanie posiadaj

bazy na

wszystkich zamieszkanych kontynentach, na obrze

ach wszystkich wa

niejszych

akwenów morskich.

Podkre

nale

y to,

e powy

ej zasygnalizowane mierzalne wska

niki

opisuj

jedynie cz

ęść

tego, co mo

na nazwa

infrastruktur

zagro

militarnych czy

infrastruktur

wojenn

. Wa

jej cz

ęść

stanowi

bowiem elementy niemierzalne –

doktryny, strategie, koncepcje u

ycia sił zbrojnych.

Zagro

enia

wojenne,

prawdopodobie

stwo

zaistnienia

konfliktów

wojennych – głównie w Europie. W zracjonalizowanym, cho

obarczonym znacznym

ryzykiem prognozowaniu (przewidywaniu) ryzyka wybuchu konfliktów zbrojnych

opieram si

(generalizuj

c) wpierw na identyfikacji tego, co składa si

infrastruktur

pokoju (od idei po instytucje) oraz infrastruktur

wojenn

(od doktryn po

zbrojenia). Prognozy opieram nast

pnie na analizie megatrendów rozwojowych (od

globalizacji po

rodowisko naturalne) oraz ładu mi

dzynarodowego.

W tych badaniach i dociekaniach pierwszoplanowo traktuj

identyfikacj

dominuj

cych idei, ideologii, my

li filozoficznej i społecznej. Albowiem - kolokwialnie

rzecz ujmuj

c - wszystko zaczyna si

od głowy, od my

li. To – jak pisał Horacy –

duch o

ywia (porusza) materi

(mens agigat molem). Cho

jednoznaczna ocena

stanu tego niezwykle zło

onego wymiaru rzeczywisto

ci jest niemo

liwa, mo

jednak bez du

ego ryzyka przyj

ąć

kilka istotnych spostrze

. Przede wszystkim to,

e w my

li filozoficznej i społecznej, w dominuj

cych obecnie ideach/ideologiach

standardem jest co

cej ni

tylko afirmacja pokoju. Tak

e to,

e zbankrutowały

wojennogenne ideologie totalitarne – faszyzm i komunizm. Najgro

niejsza z ideologii

- militaryzm ostał si

jedynie w stanie szcz

tkowym. Znikn

ły, cho

nie do ko

ca,

„stare” nacjonalizmy; pojawiły si

nowe. Pojawiaj

nowe, gro

ne dla pokoju

ideologie, ruchy o podło

u (głównie) religijnym.

U podstaw tego, co tworzy infrastruktur

wojenn

y my

l, wiedza, nauka.

Nauki o wojnie, sztuka wojenna maj

swoj

wielowiekow

histori

i wielki, wci

ąż

wzbogacany dorobek. My

l wojskowa wci

ąż

rozwija. Akademie wojskowe, szkoły

oficerskie

przygotowuj

kolejne

pokolenia

coraz

lepiej

wyszkolonych

profesjonalistów. Ich wysokie kompetencje mog

ść

w parze z gotowo

i ch

do wykorzystania ich w praktyce. Dynamiczny,

ywotny element infrastruktury

stanowi

liczne, zazwyczaj zasobne instytucje naukowo-badawcze wpisuj

ce si

w kompleksy militarno-przemysłowe. Ich liczba, a jeszcze bardziej ich aktywno

ść

, nie

maleje.

Utrzymywanie okre

lonej infrastruktury pozostaje w

cisłym zwi

zku ze

strategiami bezpiecze

stwa, wojennymi i obronnymi. Inaczej ni

wier

wieku temu

stanowi

one , a wła

ciwiej nie powinny stanowi

tajemnicy. Ich publikowanie jest od

ponad 20 lat standardow

praktyk

, której efektem jest daleko id

ce ujednolicenie,

utrzymywanie formy i tre

ci tych dokumentów si

w kanonie poprawno

ci politycznej.

W ka

dym z nich mo

na znale

źć

zwyczajowe zapewnienia o braku agresywnych

zamiarów, o pokojowych intencjach itd. Odczytanie niektórych, istotnych tre

wymaga niezłego przygotowania z zakresu studiów strategicznych.

Współcze

nie nie praktykuje si

sporz

dzania szczegółowych planów

wojennych, tak jak to miało miejsce w XIX i XX wieku. Przygotowuje si

bardziej

ogólne plany „ewentualno

ciowe”. W Europie do rzadko

ci nale

żą

ksze

wiczenia

wojskowe zorientowane na testowanie wojennych planów. W pierwszej dekadzie

wieku praktykuje je rutynowo jedynie Rosja wspólnie z Białorusi

. Jedno

wiczenie

na wi

ksz

skal

przeprowadziło dowództwo Sojuszu Północnoatlantyckiego

Esencj

potencjałów wojennych, wojennej infrastruktury stanowi

armie –

odpowiednio uzbrojone, wyposa

one i rozlokowane. Najwi

ksz

gro

stanowi

wojska (zbyt) liczne, sprawne, których organizacja, uzbrojenie i wyposa

enie s

bez

tpienia ofensywne. Po zako

czeniu zimnej wojny nast

piło radykalne

zmniejszenie rozmiarów armii. W Europie pozimnowojenna redukcja obj

ła od około

30% do znacznie ponad 50% (w Europie

rodkowej i Wschodniej) stanów. Te

znacznie mniej liczne armie współcze

nie (w Europie) staj

formacjami

zawodowymi z natury bardziej przydatnymi do działa

(te

) ofensywnych.

Do infrastruktury wojennej mo

na by zaliczy

sojusze polityczno-militarne o

charakterze zaczepnym. Cho

takie w historii zawi

zywano, to współcze

nie ich

Ujawnianie treści koncepcji strategicznych i doktryn wojennych/obronnych zgodnie z Dokumentem

Wiedeńskim stanowi jeden ze środków budowy zaufania.

Jesienią 2013 roku głównie na terytorium Polski i Estonii.

brak. Trudno traktowa

w kategorii zagro

enia wojennego istnienie NATO.

Przynajmniej w Polsce i Europie

rodkowej. Inaczej to wygl

da w percepcji Rosji

Ryzyko wojny zmniejsza to wszystko, co składa si

na infrastruktur

pokoju.

Jej podstawy tworzy nauka. Na potrzeby studiów nad pokojem i bezpiecze

stwem

funkcjonuj

liczne instytucje, o

rodki naukowo-badawcze. Ich liczba, mo

liwo

naukowo eksperckie wzrosły w ostatnim dwudziestoleciu kilkakrotnie. Szczególne

miejsce w infrastrukturze pokoju zajmuje prawo. Liczba dokumentów reguluj

cych

kwestie pokoju i bezpiecze

stwa jest tak du

e tworzy g

sie

prawn

–

stwarza sytuacj

, w której wła

ciwie ka

dy akt agresji oznacza naruszenie prawa

dzynarodowego. Ten rozbudowany i dobry system jednak ma to do siebie,

wci

ąż

pozostawia miejsce do nieco dowolnej interpretacji. Bez wzgl

du na wszelkie

słabo

ci, prawo jest wa

nym czynnikiem zmniejszaj

cym ryzyko wojny.

Infrastruktura pokoju została wzbogacona w ostatnich dekadach minionego

wieku o szczególne instrumentarium – tzw. „

rodki budowy zaufania” (

BZ) opisane

w przyj

tym w roku 1994 Dokumencie Wiede

skim, który wraz z traktatami o

konwencjonalnych siłach w Europie (CFE, CFE-1) i traktatem o otwartych

przestworzach stworzył system prawnopolityczny dobrze słu

żą

cy europejskiej

stabilno

ci militarnej. Konkretne przedsi

wzi

cia, takie jak wymiana informacji (m.in.

o stanie liczebnym wojsk, bud

ecie, planowanych

wiczeniach), obserwacje i

inspekcje,

przyj

cie

ogranicze

operacyjnych,

miały

słu

wła

ciwemu

odczytywaniu intencji partnerów, zmniejszy

poczucie zagro

enia opartego na

odczuciach subiektywnych i bł

dnym rozeznaniu sytuacji, zapobiega

zaskakuj

cym

poczynaniom wojskowym (zaskoczeniu). Idea wcielana w

ycie pod koniec zimnej

wojny, doskonale odpowiadała ówczesnemu zapotrzebowaniu. W obecnych realiach

idea ta rozmywa si

jednak wobec m.in. redefinicji zagro

, post

puj

cych

procesów globalizacji, doskonalenia technicznych

rodków rozpoznania. Realizacja

postanowie

Dokumentu Wiede

skiego nabrała charakteru czynno

ci rutynowych,

do których nie przywi

zuje si

specjalnej wagi. „

rodkom” grozi post

puj

marginalizacja.

Kapitalne znaczenie w budowaniu infrastruktury pokoju maj

procesy kontroli

zbroje

i rozbrojenia. Reguluje je wiele traktatów, konwencji i porozumie

W Doktrynie wojennej Federacji Rosyjskiej wśród „niebezpieczeństw typu militarnego” wymienia się m.in.

„[…] dążenia do nadania potencjałowi siłowemu NATO funkcji globalnej[…]” a także „[…] przybliżanie
infrastruktury wojskowej NATO do granic Federacji Rosyjskiej”.

dzynarodowych. Ta cz

ęść

infrastruktury mo

e imponowa

bogactwem

dokumentów – dokumentów o ró

nym i – niestety, zmniejszaj

cym si

znaczeniu.

Kolejne ograniczanie zbroje

nuklearnych (w poł

czeniu ze stopniow

redukcj

)

dotyczy jedynie dwóch pa

stw - Stanów Zjednoczonych i Rosji. Pozostali posiadacze

broni j

drowej w tym procesie nie uczestnicz

. Redukcj

i ograniczenie zbroje

konwencjonalnych (w Europie) reguluje traktat CFE-1. Nie

le funkcjonuje system

zakazów dotycz

cych broni chemicznej i (nieco gorzej) broni biologicznej. I to, co

najwa

niejsze - istniej

cy system ograniczania i kontroli zbroje

stworzony został w

okresie zimnej wojny i coraz mniej odpowiada on zmieniaj

cym si

realiom. Nowych

inicjatyw tu w istocie brak i nie ma na to widoków.

Infrastruktur

– zgodnie z semantycznym znaczeniem tego terminu – tworz

organizacje i instytucje. One bowiem tworz

warunki do stałego funkcjonowania

systemu. W

wiatowym systemie pokoju i bezpiecze

stwa wiod

rol

odgrywa

Organizacja Narodów Zjednoczonych, której pierwotnym i naczelnym celem, racj

bytu jest „[…] utrzymanie mi

dzynarodowego pokoju i bezpiecze

stwa”

. Bez

wzgl

du na liczne zastrze

enia odnosz

ce si

do funkcjonowania Organizacji,

na przyj

ąć

e w przyszło

ci pozostanie ona autorytetem o zasi

gu globalnym,

organizacj

o unikalnych uprawnieniach legitymizacji b

delegitymizacji u

ycia siły

stosunkach

dzynarodowych,

posiadaj

(ograniczone)

liwo

wymuszania swoich decyzji.

Swoisty system pokrywaj

cy cały

wiat tworz

regionalne organizacje

bezpiecze

stwa i organizacje działaj

ce na rzecz bezpiecze

stwa. Cztery wielkie

organizacje funkcjonuj

w obszarze euroatlantyckim; to: Organizacja Traktatu

Północnoatlantyckiego (NATO), Unia Europejska (UE), Organizacja Bezpiecze

stwa

i Współpracy w Europie (OBWE) oraz Wspólnota Niepodległych Pa

stw (WNP).

Niemał

liczb

organizacji o zasi

wiatowym, regionalnym, subregionalnym,

których celem jest podejmowanie działa

na rzecz pokoju i bezpiecze

stwa nale

powi

kszy

o wiele innych, oddziaływuj

cych na rzecz pokoju i bezpiecze

stwa

rednio – takich jak na przykład Organizacja Czerwonego Krzy

a. Ł

czna liczba

tego typu organizacji przekroczyła 36 tysi

Z tekstu „Karty Narodów Zjednoczonych”.

Za: T. Łoś-Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizm działania – zasięg,

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, s.39.

Szans na utrzymanie stabilnego pokoju a te

zarzewia konfliktów i wojen

nale

y upatrywa

w charakterze ładu mi

dzynarodowego. Obecny ład

wiatowy

na okre

jako „monocentryczny, rozlu

niony” z ograniczonym przywództwem

(hegemoni

) Stanów Zjednoczonych. Zasi

g hegemonii

wiatowej USA jest wielki,

lecz ma ona płytki charakter a potencjał „przywództwa” maleje. Prymatem Stanów

mog

zachwia

nie tylko nowe (ewentualne) sojusze i koalicje lecz przede wszystkim

wyrosłe na równorz

dne mocarstwo globalne – Chiny.

Ład

wiatowy ulega przekształceniu; temu procesowi, jak dot

d, nie

towarzysz

jednak wi

ksze, globalne turbulencje. Ryzyko wi

kszych wojen

przyspieszaj

cych proces przekształcania si

ładu jest niewielkie. Nale

y jednak przy

tym podkre

to,

e zgody na dzisiejszy, nawet rozlu

niony monocentryzm nie ma.

Dwa mocarstwa (nuklearne) – Chiny i Rosja wyra

nie deklaruj

ąż

ść

do jego

zmiany. Chiny – po osi

gni

ciu poziomu mocarstwa globalnego w wymiarze

gospodarczym, tworz

z powodzeniem przeciwwag

dla militarnej dominacji USA. W

działaniach zmierzaj

cych do zmiany ładu stosuj

strategie ewolucyjne; nie

wykazuj

c przy tym

adnych oznak zniecierpliwienia. Rosja oficjalnie nie godzi si

jednobiegunowo

ść

ładu globalnego; nie godzi si

ze stratami, jakie poniosła w

wyniku demonta

u Zwi

zku Radzieckiego. Ładunek rosyjskiego niezadowolenia

e stanowi

zarzewie konfliktów.

Potencjał niezadowolenia w wymiarze ponadregionalnym tworzy

wiat islamu;

e on by

jednak uruchomiony na wi

ksz

skal

dopiero po wyłonieniu si

lidera – pa

stwa, które b

dzie w stanie stworzy

podstawy wojennej koalicji.

Szczególne zainteresowania z naszej perspektywy wzbudza – co oczywiste –

ład europejski. W obecnym układzie istnieje cz

ęść

Europy zintegrowanej w Unii (z

ładem integracyjnym), konkurencyjna wobec niej Rosja skupiaj

ca wokół siebie

ęść

stw poradzieckich (w WNP) oraz kilkana

cie pa

stw o ró

nych statusach,

powi

zaniach, potencjałach. Granice Europy wielostronnie zintegrowanej wyznacza

przynale

ść

do Unii Europejskiej, granice integracji militarnej – przynale

ść

NATO. Prawdopodobie

stwo rozwi

zywania sporów w tym obszarze drog

wojny

jest znikome.

Europa Zachodnia i

rodkowa nie przejawia ju

ani energii ani specjalnej

ochoty na destabilizacj

, ani te

woli rozp

tywania konfliktów zbrojnych. Nie mo

tego powiedzie

o cz

ęś

ci Europy Wschodniej.

Europa przestaje by

centrum

wiata. Wiele wskazuje na to,

e ko

czy si

czas, kiedy wszystko to, co najwa

niejsze działo si

na Zachodzie. Te

wojny.

3. Siły zbrojne.

W Polsce, zarówno na potrzeby refleksji naukowej jak i praktyki, siły zbrojne

definiuje si

jako […] wyspecjalizowany organ pa

stwa, podlegaj

cy bezpo

rednio

centralnej władzy wykonawczej, przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów

przez mo

liwo

ść

zastosowania przemocy zbrojnej

. To jedna z definicji klasycznych,

odnosz

cych si

do pa

stwa nowoczesnego posiadaj

cego monopol na przemoc

zbrojn

odzwierciedlaj

cych

charakter

nowoczesnych

stosunków

dzynarodowych. Siły zbrojne traktuje si

jako wyspecjalizowany organ

pozostaj

cy w wył

cznej dyspozycji pa

stwa – instrument jego polityki. Definicje te

nie wyczerpuj

potrzeb obja

nienia stosunków przednowoczesnych, w których swoje

armie (grupy zbrojne) posiadały inne ni

stwo podmioty. Erozj

monopolu

stwa na przemoc (prywatyzacj

przemocy) daje si

zaobserwowa

kształtuj

cych si

społecze

stwach ponowoczesnych.

Jako

e atrybutem szczególnym sił zbrojnych jest mo

liwo

ść

stosowania przez

nie przemocy zbrojnej, ich funkcje i role w najbardziej popularnej percepcji postrzega

przez wła

ciw

im od zawsze form

aktywno

ci, jak

jest walka zbrojna. Armie w

tym uj

ciu traktuje si

jedynie (b

głównie0 jako narz

dzie wojny. Takie podej

cie

dalece nie wyczerpuje liczby ról i funkcji sił zbrojnych we współczesnym pa

stwie i

współczesnych stosunkach mi

dzynarodowych.

Miejsce i rol

sił zbrojnych okre

la polityka; siły zbrojne s

jej narz

dziem,

jednym z narz

dzi. Spo

ród wielu

rodków, jakimi posługuje si

polityka trzy nale

uzna

za szczególne, za najwa

niejsze; s

to:

rodki polityczne z dyplomacj

;

rodki ekonomiczne;

rodki militarne

Znaczenie i skuteczno

ść

tych narz

dzi oraz preferencje w ich stosowaniu były

i s

zale

ne od wielu czynników. Nie s

one jednakowo znacz

ce w polityce

Słownik terminów…, op. cit. s. 124.

W teorii polityki zagranicznej państwa w skład zestawu środków (i metod) wchodzą zazwyczaj: środki

polityczne (w tym dyplomatyczne środki załatwiania sporów), środki ekonomiczne, środki wojskowe; środki
kulturowo-ideologiczne i inne (wywiad, udział państwa w wielostronnych operacjach pokojowych). Por. J.
Zając, Środki i metody polityki zagranicznej państwa, w: R. Zięba (red.), Wstęp do teorii polityki zagranicznej
państwa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 79-99.

poszczególnych pa

stw, a w zale

ci od konkretnych realiów w danych okresach

historii ró

na bywała ich moc.

Trudno

kwestionowa

pierwszoplanowe

znaczenie

dyplomacji

jako

podstawowego „mi

kkiego”

rodka polityki. Wielowiekowe do

wiadczenie jednak

uczy,

e sama dyplomacja bez odpowiedniego zaplecza materialnego i bez

potencjalnego cho

by poparcia sił

znaczyła niezbyt wiele. Dyplomacja pozbawiona

zaplecza, realnych mo

liwo

ci stosowania nacisków czy odwołania si

do siły

sprowadza si

– jak pisze Raymond Aron – do „zwykłej perswazji”

Pot

ga ekonomiczna jest bez w

tpienia jedn

z najwa

niejszych składowych

pot

gi pa

stwa a

rodki ekonomiczne instrumentem polityki („złotem”), przy pomocy

którego mo

na osi

ąć

wiele. To bogactwo („złoto”) wymaga jednak odpowiedniego

ubezpieczenia. Te

sił

. O czym przekonuj

kolejne pokolenia zarówno polityków

jak i ekonomistów.

Siła militarna ubezpieczała i uwiarygodniała działania dyplomacji; dawała te

pewno

ść

bezpiecznego rozwoju gospodarki i jej odpowiedniego spo

ytkowywania.

Trzy wymieniane tu

rodki polityki mo

na (na wzór wojskowy) zhierarchizowa

– na pierwszym miejscu stawiaj

c dyplomacj

wraz ze

rodkami normatywnymi i

psychospołecznymi), nast

pnie

rodki ekonomiczne, pozostawiaj

rodki wojskowe

na drugim a nawet trzecim planie – w odwodzie.

Rola i znaczenie siły militarnej w polityce, szczególnie w polityce zagranicznej

ulega zmianie b

modyfikacji w ró

nych stanach pa

stwa i stosunków

dzynarodowych, w stanach: pokoju, kryzysu, wojny. Oczywista, powszechnie

zrozumiała jest ich rola w stanie wojny. Armia ma wtedy swoj

aktywno

– jak

pisze Carl Mannerheim – „da

szans

dyplomacji”

. W stanie kryzysu – jakkolwiek

stosuje si

wtedy zazwyczaj głównie po

rednie formy działa

wojskowych – ich rola

bywa znaczna, jednak niekoniecznie rozstrzygaj

ca. Rola i znaczenie sił zbrojnych w

okresie pokoju nie ogranicza si

do klasycznych przygotowa

wojennych (w my

maksymy: si vis pacem…) i do odstraszania. Istotno

ść

ich znaczenia w tym stanie

polega na wspieraniu, uwiarygodnianiu poczyna

polityki pa

stwa.

Funkcje sił zbrojnych, postrzeganych jako instrument polityki znajduj

swoje

odbicie w tekstach typowych strategii militarnych b

cych elementem strategii

bezpiecze

stwa narodowego. Celem strategii wojskowej w „standardowej” formule

W: Pokój i wojna między narodami, przeł. A. Milczarek, Centrum im. Adama Smitha, Warszawa 1995, s. 86.

W: Wspomnienia, przeł. K. Szelągowska, Editions Spotkania, Warszawa 1996.

jest: „Obrona i ochrona za pomoc

rodków militarnych substancji pa

stwa oraz jego

interesów narodowych przed zagro

eniami militarnymi oraz wspieranie polityki

stwa równie

rodkami militarnymi”.

Z tre

ci tak (powszechnie) formułowanego celu ogólnego wyprowadza si

cele

rednie i cele cz

stkowe.

W zakresie obrony i ochrony pa

stwa s

nimi:

- zapobieganie powstawaniu zagro

oraz ich ograniczanie;

- obrona bytu pa

stwowego i narodowego w warunkach skonkretyzowania si

tych zagro

;

- zapewnienie nienaruszalno

ci terytorium pa

stwa;

- zapewnienie suwerenno

ci pa

stwa rozumianej jako wył

czno

ść

w zakresie

egzekwowania prawa na jego terytorium.

Za cele po

rednie w zakresie wspierania polityki mo

na uzna

- wspieranie polityki i obron

interesów pa

stwa na arenie mi

dzynarodowej;

- realizacj

zobowi

dzynarodowych i sojuszniczych w zakresie u

ycia

sił zbrojnych;

- udział w obronie praworz

dno

ci, porz

dku publicznego i trwało

ci pa

stwa.

W tre

ciach wy

ej wymienionych celów zawieraj

funkcje sił zbrojnych.

Wojsko spełnia na rzecz pa

stwa generalnie dwie funkcje – wewn

trzn

zewn

trzn

. To podej

cie ma swoje korzenie w staro

ytno

ci. O takim podziale pisał

Arystoteles, według którego „stan wojskowy” miał stanowi

element struktury

stwa słu

żą

cy zapewnieniu porz

dku wewn

trznego – przestrzeganiu praw – jak i

bezpiecze

stwa zewn

trznego; Platon uwa

ał,

e „stra

nicy” (wojskowi) maj

czuwa

i nad nieprzyjaciółmi z zewn

trz jak i nad przyjaciółmi wewn

trz miasta, aby

tamci nie zechcieli – a ci tutaj nie mogli robi

złego”

Funkcja zewn

trzna sił zbrojnych przekłada si

przede wszystkim na

zapewnieniu obronno

ci pa

stwa (polityk

obronn

) oraz wspieranie/asyst

polityki

zagranicznej.

Funkcj

wewn

trzn

natomiast

rozpatrywa

nale

trzech

wymiarach/aspektach, traktuj

c siły zbrojne jako:

- instrument przemocy;

rodek pomocy;

W; Platon, Państwo, przeł. W. Witwicki, Wydawnictwo AKME, Warszawa 1990, s. 184.

- instytucj

słu

żą

integracji społecze

stwa.

Rola wojska jako instrumentu przemocy jest zazwyczaj wyra

nie

usankcjonowana prawnie

. Szczególn

skłonno

ść

do szerokiego wykorzystywania

sił zbrojnych jako instrumentu przemocy wykazywały re

imy totalitarne. Przymus z

wykorzystaniem wojska stosuje si

w pa

stwach demokratycznych, nawet w tych

o ugruntowanej, liberalnej demokracji

. W obliczu powa

nych niepokojów,

zamieszek politycznych, których opanowanie przekracza mo

liwo

ci policji dla

przywrócenia porz

dku i stabilno

ci pa

stwa z reguły przywołuje si

wojsko.

ycie wojska do pomocy w ratowaniu

ycia, zdrowia i mienia ludno

ci;

wykorzystywanie wojska w akcjach i operacjach ratunkowych jest ju

współczesnym

wiecie powszechn

praktyk

. Stałym zadaniem wi

kszo

ci armii

wiata jest ratownictwo. To, co kiedy

stanowiło w

ski margines działalno

ci wojska,

dzi

jest przedmiotem przygotowywanych zawczasu programów, planów,

wicze

Wojsko spełnia funkcj

wewn

trzn

tak

e przez to,

e stanowi organizacj

słu

żą

integracji społecze

stwa a w nowo tworz

cych si

stwach jawi si

jako

jeden z czynników pa

stwowotwórczych. W pa

stwach tych jak pisze Andrew Cottey,

wojsko b

c „symbolicznym uciele

nieniem warto

ci narodowych”, spełnia funkcje

„szkoły narodu”, „budowniczego narodu”

Kwestie wykorzystywania sił zbrojnych przez pa

stwo na u

ytek wewn

trzny

nie pozostaj

oboj

tne dla otoczenia mi

dzynarodowego.

Funkcje sił zbrojnych pozostaj

w naj

lejszym zwi

zku z funkcjami

stwa. Bez wzgl

du za

na sposoby ich definiowania i ich klasyfikacje – funkcj

pierwotn

i centraln

stwa jest zapewnienie bezpiecze

stwa.

4. Organizacje mi

dzynarodowe a bezpiecze

stwo militarne.

Bezpiecze

stwo militarne jest bardziej ni

inne sektory/działy bezpiecze

stwa

wewn

trznego uzale

nione od wspomagania z zewn

trz. Współcze

nie, bardziej ni

w przeszło

ci istnieje niewiele pa

stw w

wiecie, które mog

je zapewni

wył

cznie

swoimi siłami. Do tej nielicznej grupy z reguły nie zalicza si

stw

redniej

wielko

ci – takich jak Polska. Najdawniejsz

form

poprawy bezpiecze

stwa w ogóle

a bezpiecze

stwa w wymiarze militarnym w szczególno

ci były sojusze, przymierza,

W Polsce niezupełnie. Nie reguluje tego konstytucja.

Na przykład: w II połowie XX wieku oddziały amerykańskiej Gwardii Narodowej używane były do

pacyfikowania zamieszek na tle rasowym; jednostki wojsk brytyjskich prowadziły regularne operacje
stabilizacyjne w Irlandii Północnej.

W: Democratic Control of the Military in Postcommunist Europe: Guarding the Guards, Palgrave, New York,

2002.

alianse, koalicje. Tworzenie sojuszy, pozyskiwanie sprzymierze

ców nale

y do

najstarszych, opisywanych przez Sun Tzy (VI w. p.n.e.) kanonów sztuki wojennej.

Clausewitz pisz

c o sile obronnej pa

stwa w

ród pi

ciu zasadniczych

rodków

obrony wymienia „sprzymierze

ców” (uwaga – na ostatnim miejscu!).

Sojusz najcz

ęś

ciej definiuje si

jako polityczn

i wojskow

relacj

dzy

stwami (narodami) zawi

zan

dla poprawy ich bezpiecze

stwa poprzez

agregacj

ich siły

. Klasyczne definicje sojuszy wpisuj

paradygmat realistyczny

teorii stosunków mi

dzynarodowych, w którym eksponuje si

kategori

siły (pot

gi).

Wychodzi si

w nich z zało

enia,

e ł

c swoj

sił

z sił

(wojskow

) innych

stw uzyskuje si

warto

ść

dodan

– znany w teorii organizacji i zarz

dzania

efekt synergii.

Klasyczne sojusze okre

lane terminami synonimicznymi (przymierze, alians,

koalicja) zarówno w ich definiowaniu a szczególnie w polityczno-militarnej praktyce

nie były organizacjami mi

dzynarodowymi sensu stricto. Przede wszystkim nie

posiadały one rozwini

tych, zinstytucjonalizowanych struktur. To zmieniło si

w XX

wieku, po II wojnie

wiatowej, kiedy utworzone zostały dwa silne sojusze polityczno-

militarne charakteryzuj

ce si

spójno

organizacyjn

, rozwini

tymi strukturami,

wspóln

strategi

, wspólnymi doktrynami a tak

e posiadaj

ce rozwini

wspóln

baz

infrastrukturaln

zatem

było

nazwa

organizacjami

dzynarodowymi.

Współcze

nie jedynym w

wiecie nowoczesnym sojuszem polityczno-

militarnym jest Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), potocznie –

Sojusz Północnoatlantycki.

Sojusz jest relacj

, w której strony zobowi

zuj

do udzielenia sobie

wzajemnej pomocy w okre

lonych, wyspecyfikowanych w umowie (traktacie)

okoliczno

ciach (casus foederis). W dokumencie konstytuuj

cym NATO, Traktacie

Waszyngto

skim okoliczno

ci te s

opisane w artykule pi

tym. To […] zbrojna

napa

ść

na jedn

lub kilka ze stron […]. Pewne pole do interpretacji pozostawia tu

jednak charakter pomocy, jak

sojusznicy powinni – zgodnie z wymienionym

artykułem – solidarnie podj

ąć

. Czytamy w nim bowiem,

e: […] strony zgadzaj

[…]

e je

eli taka zbrojna napa

ść

nast

pi, ka

da z nich […] udzieli pomocy stronie

lub stronom napadni

tym, podejmuj

c indywidualnie i w porozumieniu z innymi

Za: International Military and Defense Encyclopedia, New York, s.117

stronami tak

akcj

, jak

uzna za konieczn

(podkr. autora), nie wył

czaj

c u

ycia

siły militarnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpiecze

stwa obszaru

północnoatlantyckiego.

liwo

ci dowolnej interpretacji podkre

lonego tu zapisu były i s

ograniczane dokumentami „realizacyjnymi” – kolejnymi strategiami Sojuszu, planami

operacyjnymi, systemem weryfikacji tych planów poprzez wspólne

wiczenia a tak

rozbudow

sojuszniczej infrastruktury. W kilkudziesi

cioletniej historii NATO,

postanowienia artykułu pi

tego znalazły zastosowanie tylko raz – we wrze

niu 2001

roku, gdy atak terrorystyczny na World Trade Center i Pentagon zostały przez

członków Sojuszu uznane za zbrojn

napa

ść

na Stany Zjednoczone.

Istotny, formalny kontekst artykułu pi

tego (o udzieleniu pomocy

napadni

temu) stanowi artykuł trzeci obliguj

cy członków Organizacji do

utrzymywania i rozwijania indywidualnej i zbiorowej zdolno

ci do odparcia napa

zbrojnej. To zapis obliguj

cy do wnoszenia okre

lonego wkładu własnego ka

dego z

członków; to zobowi

zanie (w znacznym stopniu) „wobec siebie”.

Istot

współzale

wysiłków

indywidualnych

sojuszniczych

zapewnieniu bezpiecze

stwa (głównie militarnego) dobrze oddaj

zapisy widniej

w dwóch przedostatnich koncepcjach strategicznych sojuszu, gdzie w art. 8 czytamy:

Nie pozbawiaj

c pa

stw członkowskich obowi

zku i prawa do suwerennej

odpowiedzialno

ci w dziedzinie obrony, Sojusz stwarza im mo

liwo

ść

zwi

kszenia

dzi

ki zbiorowemu wysiłkowi, zdolno

ci do realizowania podstawowych celów

bezpiecze

stwa narodowego.

NATO – w okresie zimnej wojny klasyczny sojusz polityczno-militarny, w

kolejnych dekadach przełomu XX/XXI wieków wyra

nie zmieniał swój charakter. W

tym okresie zmieniała si

(zwi

kszała!) liczba członków organizacji; zmieniał si

(zwi

kszał!) zasi

g strategicznego oddziaływania; zmieniał si

(zwi

kszał!) zakres

podejmowanych zada

Od roku 1999 cztery razy NATO powi

kszało liczb

członków – z 16 do 28. W

procesie adaptacji do nowych warunków bezpiecze

stwa a tak

e (troch

) dla

uwiarygodnienia swojej przydatno

ci Sojusz podejmował szereg nowych, nie

ograniczaj

cych si

do tradycyjnej obrony wspólnej a te

do obszaru traktatowego

zada

. W roku 1995 Sojusz zaanga

ował si

w du

żą

operacj

kryzysow

Obszar traktatowy obejmuje terytoria państw członkowskich wraz z wodami terytorialnymi oraz obszar

Oceanu Atlantyckiego na północ od Zwrotnika Raka.

interwencj

w Bo

ni i Hercegowinie; w roku 1999 wybrane siły NATO wzi

ły udział w

wojennej operacji powietrznej przeciwko Jugosławii, w efekcie której Sojusz podj

kolejn

operacj

kryzysow

w Kosowie.

Szybko, w ci

gu kilku lat NATO przekształciło si

z sojuszu zaj

tego

planowaniem obronnym („awaryjnym”) w wysoce operacyjn

organizacj

z bardzo

zró

nicowanym spektrum form aktywno

ci. Były to operacje wojenne (Jugosławia,

Afganistan), du

e operacje kryzysowe (Bo

nia i Hercegowina, Kosowo, Afganistan),

epizodyczne operacje kryzysowe, operacje przeciwpirackie (Ocean Indyjski),

operacje humanitarne, operacje szkoleniowe. Zasi

g aktywno

ci wojskowej/wojennej

w sensie geograficznym wraz z podj

ciem działa

w Afganistanie wykroczył nie tylko

poza obszar traktatowy lecz do odległego na tysi

ce kilometrów teatru działa

wojennych.

Po roku 1990 ukazały si

trzy, znamionuj

ce zmiany w charakterze

Organizacji koncepcje strategiczne. Zarówno koncepcje strategiczne jak i polityczna

oraz militarna praktyka nie pozostawiaj

tpliwo

ci co do tego,

e NATO nie jest

jedynie klasycznym sojuszem polityczno-militarnym. Jest czym

cej ni

sojusz –

jest te

organizacj

bezpiecze

stwa podejmuj

zadania stabilizacji

rodowiska

bezpiecze

stwa o zasi

gu dalece ponadregionalnym.

Podstawowym problemem dla NATO XXI wieku jest jego to

samo

ść

–

odpowied

na pytanie o rol

(role) Organizacji, Lista problemów bardziej

szczegółowych zawiera przede wszystkim kwestie zasi

gu zainteresowania

strategicznego

(geostrategicznego),

wywa

enia

misji

zada

Sojuszu,

dodefiniowania solidarno

ci sojuszniczej w działaniach nie zwi

zanych z

zobowi

zaniami zapisanymi w artykule pi

tym.

Polska, pa

stwo graniczne NATO, zainteresowana jest zachowaniem

polityczno-militarnego

charakteru

Organizacji

niedopuszczeniem

jej

„odwojskowienia”. Zainteresowana jest te

w umiarze przy podejmowaniu działa

ekspedycyjnych, szczególnie w obszarach odległych – umiarze w apetytach

strategicznych. Szczególne znaczenie z polskiej perspektywy ma dodefiniowanie

obrony wspólnej, utrzymania dla niej statusu zadania priorytetowego. Koniecznym

jest w zwi

zku z tym podejmowanie działa

na rzecz uwiarygodniania artykułu

tego, szczególnie w zakresie planowania operacyjnego, infrastruktury, wspólnych

wicze

, dalszego integrowania systemu obrony.

Polskie postulaty znalazły odzwierciedlenie w przyj

tej w roku 2010 Koncepcji

Strategicznej Sojuszu. Zatytułowana Aktywne zaanga

owanie, nowoczesna obrona,

jest koncepcj

kompromisu, cho

ród trzech głównych zada

na pierwszym

miejscu wymienia si

obron

wspóln

(przed zarz

dzaniem kryzysami i

bezpiecze

stwem kooperatywnym.

NATO si

zmienia. Polska podejmuje z ró

nym skutkiem działania, by w

ewolucji Organizacji nie zatraci

ani zbyt nie rozmi

kczy

jej podstawowych,

traktatowych funkcji. Od efektywno

ci Sojuszu Północnoatlantyckiego bowiem zale

nasze bezpiecze

stwo, przede wszystkim bezpiecze

stwo militarne.

Unia Europejska – organizacja integracyjna, nazywana ze wzgl

du na jej

bezprecedensowo

ść

organizacj

nowego typu opiera si

na trzech filarach. Drugi z

nich to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpiecze

stwa oraz wł

czona do

w roku

1999 Europejska Polityka Bezpiecze

stwa i Obrony (EPBiO). Zrozumiałym jest,

samo istnienie tych instytucji ma pewne znaczenie dla bezpiecze

stwa

militarnego jej członków.

EPBiO obejmuje zało

enia koncepcyjne, zasoby oraz instrumenty cywilne i

wojskowe. Zadaniem EPBiO jest budowa zdolno

ci obronnych Unii. Ogólne

zało

enia koncepcyjne podporz

dkowane osi

gni

ciu celu powinna odzwierciedla

strategia. W roku 2003 ukazał si

dokument do aspiruj

cy rangi koncepcji

strategicznej (tzw. „Strategia Solany”) - dokument w swoich tre

ciach bardzo

ogólnikowy

. W cz

ęś

ci dotycz

cej realnych działa

militarnych jest mowa jedynie o

tzw. „misjach/zadaniach petersberskich” obejmuj

cych w istocie operacje

humanitarne i ratownicze zarówno w obr

bie Unii jak i poza jej granicami oraz misje i

operacje pokojowe poza jej obszarem.

Kluczowe znaczenie dla bezpiecze

stwa militarnego maj

zdolno

ci wojskowe

– wydzielone, przygotowywane do wspólnych zada

struktury wojskowe z

odpowiednim

wyposa

eniem,

stopniem

gotowo

oraz

wszechstronnym

zabezpieczeniem. Najwi

kszym osi

gni

ciem w budowaniu europejskich struktur

wojskowych był Eurokorpus, wielonarodowy (jednostki z pi

ciu pa

stw: Francji,

Niemiec, Hiszpanii, Belgii i Luksemburga) zwi

zek taktyczny licz

cy około 50 tysi

ołnierzy. Eurokorpus od 2001 roku wchodzi w skład Sił Szybkiego Reagowania

NATO. W ko

cu lat dziewi

ęć

dziesi

tych uznano istniej

ce struktury wojskowe Unii za

Zawiera sformułowania zupełnie nie przystające do strategicznych koncepcji, m.in.: […] najlepszą ochroną

[…] jest dobrze rządzone, demokratyczne państwo […]

niewystarczaj

ce, nieodpowiadaj

ce zarówno jej aspiracjom jak i potrzebom. W roku

1999 podj

to decyzj

o utworzeniu (do roku 2003) silnego licz

cego 60 tysi

ołnierzy Europejskiego Korpusu Szybkiego Reagowania Korpus miał posiada

zdolno

ci do podejmowania wszystkich zada

wojskowych z wyj

tkiem obrony

wspólnej. Projekt stworzenia Korpusu („armii europejskiej”) wkrótce okazał si

niemo

liwy do zrealizowania. W roku 2004 przyj

to koncepcj

zdecydowanie bardziej

skromn

– tworzenia tzw. Grup Bojowych, nielicznych (ok. 1500

ołnierzy)

kilkunarodowych jednostek zdolnych do przeprowadzenia „małej operacji” lub

wst

pnej fazy operacji wi

kszej. Tym samym zgodnie z deklaracj

o Europejskich

Zdolno

ciach Militarnych, Unia rozpocz

ła nowy etap w procesie wzmacniania

zdolno

ci wojskowych w zakresie zarz

dzania kryzysami

UE anga

uje si

w misje i operacje pokojowe. Jednak jedynie w czterech z

nich (na ponad dwadzie

cia) zaanga

owano wi

ksze kontyngenty wojskowe (w

Macedonii, Bo

ni i Hercegowinie, DR Konga, Czadzie). W podejmowanych przez

Uni

misjach preferuje si

rodki „mi

kkie”.

W daj

cej si

przewidzie

przyszło

ci, zakładaj

c (optymistycznie) pomy

lny

rozwój zdolno

ci wojskowych, aktywno

ść

militarna b

dzie ogranicza

do operacji

reagowania kryzysowego, utrzymania i budowy pokoju oraz wsparcia operacji

humanitarnych. Oczekiwania o charakterze operacyjnym, bojowym wobec EPBiO

pozostan

zapewnie trudne/niemo

liwe do spełnienia.

Unia Europejska jest laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. Unia na ni

w pełni

zasłu

yła. Poło

yła bowiem nie tylko (i nie tyle) zasługi dla pokoju w

wiecie lecz

przede wszystkim w budowaniu i utrzymaniu pokoju w Europie – pokoju

„wewn

trznego”.

Znaczenie bardziej po

rednie znaczenie dla bezpiecze

stwa militarnego

stwa maj

organizacje bezpiecze

stwa zbiorowego. Systemy/organizacje

bezpiecze

stwa opieraj

na kilku zasadach - za wspólny cel przyjmuje si

utrzymanie pokoju, ograniczanie stosowania siły zbrojnej, załatwianie sporów drog

pokojow

. Zasad

stanowi tak

e obowi

zek ł

czenia sił przeciwko jakiemukolwiek

stwu naruszaj

cemu przyj

te podstawy systemu.

Spo

ród struktur, organizacji bezpiecze

stwa zbiorowego dwie maj

odczuwalny wpływ na bezpiecze

stwo (te

militarne) Polski. To struktura o zasi

Declaration on European Military Capability, Brussels, 2004.

globalnym - Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz regionalna Organizacja

Bezpiecze

stwa i Współpracy w Europie.

O ONZ - roli organizacji w ograniczaniu zagro

militarnych, tworzeniu

infrastruktury pokoju była mowa w podrozdziale drugim. OBWE (do 1995 roku

KBWE) - regionaln

organizacj

polityczn

, nie posiadaj

prawnie wi

ążą

cego

statutu nale

y traktowa

jako organizacj

bezpiecze

stwa zbiorowego. Akt Ko

cowy

KBWE (z 1975) zawiera deklaracj

o dziesi

ciu zasadach w stosunkach mi

dzy

stwami, do których przestrzegania zobowi

zuj

sygnatariusze. Na szczególn

uwag

zasługuje zasada druga – powstrzymywania si

od gro

by u

ycia siły oraz

ta – pokojowego załatwiania sporów. Najwi

kszym osi

gni

ciem KBWE było

stworzenie systemu

rodków Budowy Zaufania – sytemu obecnie zaniedbywanego,

nieco wi

cego. Po zimnej wojnie aktywno

ść

OBWE przejawiała si

podejmowaniu misji (głównie) obserwacyjnych w kilku konfliktach.

OBWE współcze

nie – staje si

coraz mniej zauwa

alnym forum

konsultacyjnym. Znaczenie tej Organizacji dla bezpiecze

stwa militarnego Europy

maleje, staje si

coraz mniej istotne.

Organizacji bezpiecze

stwa zbiorowego o ró

nym charakterze było w historii

wiele. Mimo pozytywnej roli, jak

odgrywały w kształtowaniu

rodowiska

bezpiecze

stwa, to ich skuteczno

ść

i wydolno

ść

z reguły były niewysokie – dalekie

od oczekiwa

5. Strategie bezpiecze

stwa, strategie obronne RP.

Strategia w jej pierwotnym, te

wci

ąż

aktualnym, cho

niepełnym

znaczeniu stanowiła cz

ęść

sztuki wojennej, cz

ęść

w stosunku do pozostałych (taktyki

i sztuki wojennej) hierarchicznie nadrz

. Poj

cie strategii do połowy XX wieku

odnosiło si

do kwestii przygotowania i prowadzenia wojny, wykorzystania sił

zbrojnych do (głównie) celów wojennych – a w tre

ciowo poszerzonej definicji do

aspektu militarnego polityki. Nowych znacze

poj

cie strategii nabrało w kolejnych

dekadach XX wieku a jego zastosowanie zyskiwało charakter coraz bardziej

uniwersalny. Strategia zacz

ła oznacza

w szerokim uj

ciu koncepcyjno-decyzyjn

realizacyjn

faz

polityki pa

stwa w skali ogólnych celów i sposobów ich

urzeczywistniania

Słownik terminów…, op. cit., s.94.

Jakkolwiek termin strategia stosuje si

szeroko na gruncie wielu dziedzin

ycia

społecznego, gdzie najogólniej oznacza sposób post

powania maj

cy doprowadzi

do osi

gni

cia okre

lonego celu, to w niniejszym wykładzie pozostaniemy przy

strategii, której podmiotem jest pa

stwo. Działalno

ci (polityce) pa

stwa w

najszerszym zakresie odpowiada strategia pa

stwowa, zwana powszechnie strategi

narodow

; działalno

ci pa

stwa w zakresie bezpiecze

stwa odpowiada strategia

bezpiecze

stwa narodowego a działalno

ci w zakresie obronno

ci – strategia

obronna/obronno

ci.

W praktyce strategie bezpiecze

stwa, strategie obronne i wojskowe

przybieraj

posta

koncepcji strategicznych zapisywanych w okre

lonych

dokumentach. Cho

nie ma jednego, powszechnie obowi

zuj

cego wzorca

koncepcji strategicznej, to z reguły dokument opisuje: ocen

rodowiska

bezpiecze

stwa (w tym wyzwania i zagro

enia), interesy i cele strategiczne,

rodki i

metody działania, zadania dla „wykonawców” (instytucji, struktur pa

stwowych). Od

czasu wprowadzania w Europie

rodków Budowy Zaufania norm

dzynarodow

stało si

publikowanie przyj

tych przez pa

stwa strategii bezpiecze

stwa i strategii

obronnych.

Powszechnie dost

pne dokumenty - koncepcje strategii bezpiecze

stwa

narodowego maj

wielu adresatów i spełniaj

kilka funkcji. Kierowane s

otoczenia – sprzymierze

ców i sojuszników, s

siadów bli

szych i dalszych,

społecze

stwa oraz słu

b pa

stwowych. Publikowane koncepcje nie maj

mocy

prawnej a w niektórych przypadkach (te

w Polsce) ich rzeczywiste znaczenie w

polityce bywa niekoniecznie wi

ążą

ce. Jako,

e dokument jest kierowany te

własnego społecze

stwa (elektoratu) mo

e w pewnej mierze słu

bie

żą

cym

potrzebom partyjnej polityki wewn

trznej. Maj

c powy

sze na uwadze, jawne

dokumenty opisuj

ce strategi

stwa nale

y traktowa

jako (generalnie

wiarygodny) materiał do jej rekonstrukcji.

Spo

ród wielu determinantów strategii bezpiecze

stwa Polski znaczenie

pierwszorz

dne ma to,

e Polska jest pa

stwem

redniej wielko

ci. Rozmiar

terytorium, liczba ludno

ci, zasoby, potencjał w istotnym stopniu ograniczaj

liwo

ci zapewniania bezpiecze

stwa (szczególnie bezpiecze

stwa militarnego)

własnymi siłami. Polska, jak ka

de pa

stwo

redniej wielko

ci we współczesnych

realiach jest skazane na szerok

kooperacj

z innymi pa

stwami.

Polska jednak, w sytuacji w jakiej znajdowała si

przez kilka lat po odzyskaniu

pełnej suwerenno

ci (po rozpadzie Układu Warszawskiego) pierwsz

koncepcj

Polityk

bezpiecze

stwa i strategi

obronn

Rzeczypospolitej Polskiej przyj

1992

roku oparła na strategii samodzielno

ci obronnej. Zdecydowane działania na rzecz

przyst

pienia do Sojuszu Północnoatlantyckiego zaj

ły pi

ęć

lat (1994-99).

Po akcesji do NATO (1999) przyj

to trzy nast

pne koncepcje strategii

bezpiecze

stwa narodowego. Pierwsza ukazała si

w roku 2000, rok po

opublikowaniu nowej Koncepcji Strategicznej Sojuszu. Strategia Bezpiecze

stwa

Rzeczypospolitej Polskiej z roku 2000 była dokumentem spełniaj

cym natowskie

standardy. W jej strukturze okre

lone s

kolejno: strategiczne cele, zasady polskiej

polityki bezpiecze

stwa, ocena wyzwa

i zagro

oraz „płaszczyzny aktywno

ci i

instrumenty realizacji”. Realizacja polityki bezpiecze

stwa – w my

l strategii –

przebiega

powinna w czterech płaszczyznach: działa

narodowych, integracji ze

strukturami zachodnimi, zaanga

owania w działania mi

dzynarodowe oraz

współdziałania na rzecz bezpiecze

stwa z innymi podmiotami. Strategia zawierała

zało

enia strategii obronno

ci – z naciskiem na organizacj

systemu obronnego oraz

modernizacj

sił zbrojnych, ich dostosowanie do standardów NATO.

Postanowienia zawarte Strategii Bezpiecze

stwa stały si

baz

do przyj

cia

kilka miesi

cy pó

niej kolejnego dokumentu – Strategii Obronno

ci Rzeczypospolitej

Polskiej. W tym dokumencie formułuje si

odpowiedzi na trzy główne grupy pyta

: o

podstawowe uwarunkowania strategii obronno

ci pa

stwa (w tym jego interesy

narodowe, cele strategiczne i warunki ich osi

gania); o optymaln

koncepcj

(sposoby) osi

gania celów; o siły i

rodki, jakie pa

stwo powinno wydzieli

realizacji koncepcji.

Istotnym zało

eniem Strategii z roku 2000 było to,

e obronno

ść

jest spraw

narodow

a uczestnictwo w sojuszach i koalicjach jest jedynie czynnikiem

wspomagaj

cym i nie zast

puje narodowej odpowiedzialno

ci za obron

stwa.

Nowym elementem były zało

enia koncepcji reagowania na kryzysy stanowi

bezpo

rednie zagro

enie dla bezpiecze

stwa Polski lub jej sojuszników.

Oba wymienione powy

ej dokumenty obarczone były kilkoma słabo

ciami –

zarówno w warstwie merytorycznej (pewnymi dyskusyjnymi zało

eniami) jak i

niedoci

gni

ciami formalnymi takimi jak: nieodpowiedni j

zyk, braki w wewn

trznej

spójno

ci, zdawkowo

ść

niektórych zapisów.

Zmiany w

rodowisku bezpiecze

stwa u

wiadomione atakiem terrorystycznym

z wrze

nia 2001 roku, przy

pieszona po szczycie NATO w 2002 roku transformacja

Sojuszu, spodziewane członkostwo Polski w Unii Europejskiej spowodowały,

dotychczasowa strategia szybko si

zdezaktualizowała. W roku 2003 została przyj

nowa Strategia Bezpiecze

stwa Rzeczypospolitej Polskiej. Nowa koncepcja

charakteryzowała

szerokim,

zintegrowanym

podej

ciem

spraw

bezpiecze

stwa narodowego.

Obecnie obowi

zuj

ca, przyj

ta w roku 2007 Strategia Bezpiecze

stwa

Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej mimo tego,

e jest do

ść

wyra

nie

naznaczona pewn

partyjno

, mimo perturbacji w jej przygotowaniu, zachowuje

swoj

formaln

ść

siedem lat. Strategia w tym czasie zajmowała swoje

miejsce w systemie (hierarchii) dokumentów – stanowiła podstaw

do opracowania

wykonawczych

dyrektyw

strategicznych,

strategii

poszczególnych

dziedzin

bezpiecze

stwa narodowego, koncepcji reagowania kryzysowego, programów

przygotowa

obronnych, programów rozwoju sił zbrojnych. Dokument jest

zdecydowanie bardziej ni

poprzednie skierowany do odpowiednich organów

administracji rz

dowej oraz do jednostek realizuj

cych zadania z zakresu

bezpiecze

stwa.

Struktura dokumentu odpowiada dobrym standardom. Cało

ść

poprzedzona

wst

pem jest podzielona na cztery nast

puj

ce rozdziały:

1. Interesy narodowe i cele strategiczne bezpiecze

stwa narodowego.

2. Diagnoza uwarunkowa

bezpiecze

stwa narodowego RP.

3. Wizja i misja. Obecna koncepcja bezpiecze

stwa narodowego.

4. Strategiczne kierunki transformacji systemu bezpiecze

stwa narodowego.

W dokumencie po raz pierwszy zostały zdefiniowane interesy narodowe jako

podstawa do okre

lania celów strategicznych. Podzielono je na trzy grupy:

ywotne,

ne oraz inne istotne. Na ich podstawie sformułowanych zostało dziesi

ęć

„głównych celów strategicznych”. Zalet

i jednocze

nie słabo

dokumentu jest to,

e zarówno interesy jak i cele zostały opisane z (nazbyt) akademick

/podr

cznikow

poprawno

na tyle,

e mogłyby znale

źć

w koncepcjach wielu (wi

kszo

ci)

innych pa

stw.

W diagnozie uwarunkowa

szczególn

uwag

zwraca si

na bezpiecze

stwo

energetyczne. Pozostaje to w

cisłym zwi

zku z percepcj

zagro

. W

ród

zagro

bezpiecze

stwa na pierwszym miejscu wymienia si

uzale

nienie od

dostaw surowców energetycznych z jednego

ródła. W nast

pnej kolejno

wymienia si

ewentualne załamanie procesu integracji europejskiej oraz osłabienie

zi transatlantyckich. Lista zagro

obejmuje dalej kolejno: umocnienie

porz

dków autorytarnych na kontynencie oraz nasilenie postaw konfrontacyjnych;

zorganizowany terroryzm mi

dzynarodowy; gwałtowne zmiany i kryzysy mog

negatywnie oddziaływa

na polska gospodark

; zorganizowan

przest

pczo

ść

dzynarodow

;

zagro

enia

cyberprzestrzeni;

zagro

enia

charakterze

ekologicznym. Nale

y zauwa

e powy

sza hierarchia zagro

ró

ni si

przyj

tej w NATO oraz Unii Europejskiej. Ma charakter jednoznacznie narodowy. Nie

znalazły tu miejsca zagro

enia o charakterze jednoznacznie militarnym (!).

Wizja i misja a te

koncepcja, której po

cona jest kluczowa cz

ęść

(trzecia)

Strategii obarczona wieloma słabo

ciami, niekoniecznie słu

yła w ostatnich latach

praktyce polityki bezpiecze

stwa

. Tym niemniej nale

y zauwa

e rzetelnej

realizacji doczekał si

trzeci z czterech priorytetów – unowocze

nienie sił zbrojnych i

rozwijanie ich zdolno

ci do współdziałania z armiami sojuszniczymi.

Zasadnicz

ęść

koncepcji stanowi

cele i zadania sektorowe. Ich podział

budzi istotne zastrze

enia. Brak w nim czytelnego kryterium podziału. Mamy tu do

czynienia z pomieszaniem aspektów (wymiarów) bezpiecze

stwa z jego sektorami.

Obok bezpiecze

stwa zewn

trznego i wewn

trznego wymienia si

bezpiecze

stwo

militarne, obywatelskie, społeczne, ekonomiczne, ekologiczne oraz informacyjne i

telekomunikacyjne.

W zakresie bezpiecze

stwa militarnego celem nadrz

dnym pa

stwa jest

gotowo

ść

do obrony terytorium i niepodległo

ci Polski oraz sojuszników, eliminacji

zagro

o charakterze zbrojnym a tak

e przeciwdziałania ewentualnym,

niekorzystnym zmianom równowagi wojskowej w regionie. W tej cz

ęś

ci Strategii

ne znaczenie ma zapis głosz

cy,

e […] Polska opiera swoj

polityk

obronn

solidarno

ci i lojalno

ci sojuszniczej, korzysta z osłony potencjału odstraszania

NATO

jest

gotowa

przyj

ść

pomoc

demu

członkowi

Sojuszu

Północnoatlantyckiego. Z tekstu dokumentu wynika, ze siły zbrojne musz

zdolne zarówno do obrony jak i działa

przeciwkryzysowych oraz do udziału w

ekspedycyjnych operacjach wielonarodowych.

Pełniejsza, krytyczna analiza dokumentu w: Nowakowski Z., Szafran H., Szafran R., Bezpieczeństwo w

Strategie bezpieczeństwa narodowego Polski i wybranych państw XXI wieku., RS DRUK, Rzeszów 2009.

Rozdział czwarty Strategiczne kierunki transformacji systemu bezpiecze

stwa

narodowego zawiera wpierw szeroki, podr

cznikowy opis polskiego systemu

bezpiecze

stwa narodowego przy jednoczesnym braku jego generalnej oceny. S

zawarte postulaty skupione głównie na podsystemie kierowania. W odniesieniu do

podsystemu wykonawczego w tek

cie przytacza si

głównie zadania ustawowe

wyszczególnionych podmiotów. Ta cz

ęść

dokumentu generalnie si

zestarzała,

zdezaktualizowała.

Omawiany, formalnie wci

ąż

obowi

zuj

cy dokument w praktyce politycznej

stracił swoje znaczenie. Nie stanowi ju

tak

e w pełni respektowanej podstawy

planowania strategicznego, budowania okre

lonych programów.

Systemowe działania o znaczeniu fundamentalnym dla kolejnej edycji

strategii bezpiecze

stwa narodowego podj

te zostały w roku 2010. Decyzj

Prezydenta RP powołana została komisja do przeprowadzenia Strategicznego

Przegl

du Bezpiecze

stwa Narodowego (SPBN), w której uczestniczyło ponad

200 ekspertów z m.in. niezale

nych o

rodków badawczych, uczelni, instytucji

dowych i pozarz

dowych. Jej zadaniem była cało

ciowa ocena bezpiecze

stwa

narodowego Rzeczypospolitej Polskiej i sformułowanie wniosków dotycz

cych

strategicznych celów i sposobów działania pa

stwa oraz przygotowania systemu

bezpiecze

stwa narodowego.

W pracach Komisji przyj

to cało

ciowe podej

cie wyodr

bniaj

c cztery

dziedziny bezpiecze

stwa: obronn

, ochronn

, społeczn

i gospodarcz

Dziedzinom przyporz

dkowane zostały okre

lone sektory oraz podmioty realizuj

zadania strategiczne bezpiecze

stwa narodowego. W dziedzinie obronnej mieszcz

trzy sektory: dyplomatyczny, militarny i wywiadowczy; w dziedzinie ochronnej:

kontrwywiadowczy, prawa i porz

dku publicznego oraz ratownictwa.

Na podstawie rezultatów prac Komisji (prowadzonych w latach 2010-2012)

powstała Biała Ksi

ga Bezpiecze

stwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,

licz

cy ponad 200 stron dokument. Dokument podzielony jest na cztery rozdziały

cone

kolejno:

diagnozie

stanu,

prognozie

rozwoju

rodowiska

bezpiecze

stwa, koncepcji działa

strategicznych, koncepcji przygotowania systemu

bezpiecze

stwa narodowego.

Krytycznie zdiagnozowany został stan systemu bezpiecze

stwa narodowego

– jako w istocie suma odr

bnych podsystemów, ró

nie ze sob

powi

zanych

podsystemów operacyjnych i podsystemów wsparcia z wewn

trznie mało spójnym

podsystemem kierowania. Brakuje te

spójnego prawa. Siły zbrojne – główny

element potencjału obronnego utrzymuj

gotowo

ść

do realizacji trzech głównych

misji: zagwarantowania obrony pa

stwa i przeciwstawienia si

agresji w ramach

zobowi

sojuszniczych; udziału w stabilizacji sytuacji mi

dzynarodowej oraz

wspierania bezpiecze

stwa wewn

trznego i udzielania pomocy społecze

stwu.

W ko

cowej cz

ęś

ci rozdziału zdefiniowane s

interesy narodowe w dziedzinie

bezpiecze

stwa. Za punkt wyj

cia w ich formułowaniu przyj

to tzw. interesy

konstytucyjne zawarte w art. 5. Konstytucji RP, czyli: istnienie niepodległego pa

stwa

polskiego w nienaruszalnych granicach; wolne i bezpieczne

ycie obywateli;

zrównowa

ony rozwój potencjału społecznego i gospodarczego, z konstytucyjnym

podkre

leniem spraw dziedzictwa narodowego o ochrony

rodowiska.

Interesy narodowe w dziedzinie bezpiecze

stwa obejmuj

- dysponowanie skutecznym narodowym potencjałem bezpiecze

stwa

(gotowo

ść

i zdolno

ść

do odstraszania, obrony i ochrony);

członkowstwo

wiarygodnych

systemach

bezpiecze

stwa

dzynarodowego;

- swobod

korzystania przez obywateli z praw i wolno

ci człowieka;

- ochron

indywidualn

obywateli i zbiorow

ludno

ci przed zagro

eniami dla

ich

ycia i zdrowia, utrat

lub degradacj

dysponowanych przez nich dóbr;

- bezpieczne warunki rozwoju potencjału społecznego i gospodarczego.

Z interesów tych z kolei wyprowadzone zostały odpowiadaj

ce im zestawy

celów strategicznych a nast

pnie zada

dla instytucji (podmiotów) je realizuj

cych.

Cele i zadania opisane s

w rozdziale trzecim i czwartym.

W prognozie rozwoju

rodowiska (obejmuj

cej wymiar globalny, regionalny i

krajowy) opisane s

(lapidarnie) zagro

enia militarne dla Polski. Mog

one mie

dwojakiego rodzaju charakter: polityczno-militarnych zagro

kryzysowych oraz

zagro

wojennych. Pierwsze – to wykorzystanie czynnika militarnego do

wywierania presji strategicznej bez przekraczania progu wojny. Drugie – to

ewentualno

ść

wyst

pienia realnego konfliktu zbrojnego.

Strategiczna presja militarna mo

e przybra

form

- skokowej rozbudowy potencjału militarnego naruszaj

cej istniej

cy stosunek

sił;

- demonstracji siły w postaci

wicze

wojskowych;

- szanta

u gro

konfliktu zbrojnego.

Realny konflikt zbrojny mo

e by

nast

pstwem niekontrolowanej eskalacji

sytuacji kryzysowej. Mo

e on przybra

jedn

z dwóch form.

- konfliktu okre

lanego (najogólniej) aterytorialnym (w którym przeciwnik nie

zamierza opanowa

atakowanego terytorium) czyli uderzenia punktowe, selektywne

wiadomie ograniczonej skali ( w tym skryte, z „domy

lnym autorstwem”) obliczone

na zmuszenie pa

stwa do jakiego

kroku politycznego w warunkach izolacji od

szerszego systemu mi

dzynarodowego;

- wojny na du

żą

skal

. Jest to mo

liwe po uprzedniej radykalnej zmianie

sytuacji mi

dzynarodowej.

Koncepcja działa

strategicznych – opisana w rozdziale trzecim - zakłada trzy

opcje odpowiadaj

ce trzem scenariuszom kształtowania si

rodowiska (warunków)

bezpiecze

stwa: maksymalnego umi

dzynarodowienia bezpiecze

stwa Polski

(odpowiada scenariuszowi integracyjnemu); autarkii strategicznej (w scenariuszu

dezintegracyjnym); zrównowa

onego umi

dzynarodowienia i usamodzielnienia

bezpiecze

stwa Polski (w scenariuszu ewolucyjnym). Rekomendowana jest opcja

trzecia, jednak

e z uwzgl

dnieniem gotowo

ci do realizacji opcji pozostałych.

Działania strategiczne powinny koncentrowa

wokół trzech priorytetów:

- utrzymania własnej determinacji i gotowo

ci do działania w pełnym spektrum

dziedzin bezpiecze

stwa narodowego, z uwzgl

dnieniem zwłaszcza tych, w których

sojusznicze działanie mo

e by

utrudnione;

umacniania

dzynarodowej

wspólnoty

bezpiecze

stwa

poprzez

pogł

bienie procesów integracyjnych w obszarze euroatlantyckim […] zwłaszcza w

ramach kolektywnej obrony NATO, Wspólnej Polityki Bezpiecze

stwa i Obrony UE

oraz strategicznych partnerstw (w tym USA);

- wspierania i selektywnego udziału w mi

dzynarodowej aktywno

ci na rzecz

zapobiegania nowych

ródeł zagro

lub rozprzestrzeniania si

kryzysów […].

Powy

sze priorytety maj

(powinny) znale

źć

szersze rozwini

cie w nowej

Strategii Bezpiecze

stwa Narodowego oraz innych dokumentach.

żą

dan

i mo

liw

do realizacji koncepcj

przygotowa

strategicznych Polski

w dziedzinie bezpiecze

stwa zawiera rozdział czwarty. Koncepcja odpowiada opcji

zrównowa

onego integrowania systemu bezpiecze

stwa narodowego, st

d główne

zadanie w zakresie przygotowania (utrzymania, doskonalenia i transformacji

systemu) – ustanowienie podstaw prawnych i organizacyjnych zintegrowanego

systemu bezpiecze

stwa narodowego

W koncepcji przygotowania podsystemów operacyjnych na pierwszym miejscu

wymienia si

podsystem obronny, a w nim główne kierunki rozwoju sił zbrojnych.

Wskazuje si

na trzy priorytetowe kierunki zmian organizacyjnych:

- konsolidacj

organizacyjn

i dyslokacyjn

SZ RP;

- reform

systemu dowodzenia i kierowania;

- doskonalenie systemu szkolnictwa wojskowego)

a tak

e trzy najwa

niejsze kierunki modernizacji technicznej:

- rozwój systemów informacyjnych;

- rozwój systemów obrony powietrznej, w tym przeciwrakietowej;

- wzrost mobilno

ci Wojsk L

dowych.

W niniejszym artykule zostały zasygnalizowane jedynie niektóre fragmenty z

obszernych, odnosz

cych si

do wszystkich dziedzin i sektorów bezpiecze

stwa

tre

ci Białej Ksi

gi. W centrum uwagi znalazła si

dziedzina obronna – to co

najbardziej odnosi si

do bezpiecze

stwa militarnego.

Ksi

ga, konsumuj

c efekty strategicznego przegl

du bezpiecze

stwa jest

dokumentem ukierunkowuj

cym cykl planowania strategicznego. Jednocze

nie

kierowana jest do szerokiego kr

gu odbiorców, napisana jest zatem j

zykiem (w

miar

) przyst

pnym.

6. Siły Zbrojne RP.

Zgodnie z Konstytucj

Rzeczypospolitej Polskiej Siły Zbrojne słu

żą

ochronie

niepodległo

ci pa

stwa i niepodzielno

ci jego terytorium oraz zapewnieniu

bezpiecze

stwa i nienaruszalno

ci jego granic

. Stanowi

c jeden z podstawowych

instrumentów

polityki

bezpiecze

stwa

zakresie

bezpiecze

stwa

militarnego/obronno

ci s

instrumentem podstawowym. Stanowi

główny element

systemu obronnego pa

stwa.

Sposoby realizacji konstytucyjnej misji Sił Zbrojnych RP okre

la szereg

dokumentów. O ich roli i zadaniach w zakresie realizacji polityki bezpiecze

stwa

stanowi

aktualne Strategie bezpiecze

stwa narodowego RP; w zakresie obronno

(bezpiecze

stwa

militarnego)

– Strategie

obronno

RP.

Rozwiniecie

uszczegółowienie zada

zawiera Polityczno-strategiczna dyrektywa obronna RP,

Nietrudno zauważyć, że wynika to wprost z diagnozy stanu systemu, jego podstawowej wady.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art.26.

stanowi

ca bezpo

redni

podstaw

planowania obronnego. W

ród dokumentów

strategicznych dotycz

cych misji i zada

Sił Zbrojnych okre

lone miejsce zajmuje

Strategia udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach mi

dzynarodowych.

Siły Zbrojne RP utrzymuj

gotowo

ść

do realizacji trzech grup zada

(misji).

1. Zada

obronnych – zdolno

ci do obrony i ochrony nienaruszalno

ci granic

RP; operacji wojskowych/wojennych w kraju i za granic

w ramach zobowi

sojuszniczych w rozwi

zywaniu konfliktów zbrojnych;.

2. Udziału w misjach oraz operacjach stabilizacyjnych, operacjach reagowania

kryzysowego, operacjach pokojowych i humanitarnych.

3. Działa

na rzecz wspierania bezpiecze

stwa wewn

trznego oraz pomoc

społecze

stwu.

W latach 2008-2010 w Siłach Zbrojnych RP dokonała si

transformacja z armii

z poboru na armi

zawodow

. Zgodnie z zało

eniami rz

dowego Programu

profesjonalizacji

liczebno

ść

SZ RP miała wynie

ść

: …do 120 tysi

ołnierzy

słu

by czynnej i Narodowych Sił Rezerwowych. W rzeczywisto

ci siły zbrojne licz

obecnie 96 tysi

ołnierzy słu

by czynnej

. Narodowe Siły Rezerwowe – około 10

tysi

cy.

W skład Sił Zbrojnych wchodz

– jako ich rodzaje: wojska l

dowe, siły

powietrzne oraz wojska specjalne.

Wojska l

dowe (46 tysi

ołnierzy) przeznaczone s

do zapewnienia obrony

przed uderzeniami l

dowo-powietrznym w dowolnym rejonie i w obliczu ka

dej formy

zagro

enia

militarnego

;

realizacji

zada

wynikaj

cych

zobowi

dzynarodowych (głównie sojuszniczych) a tak

e zada

na rzecz wsparcia

bezpiecze

stwa wewn

trznego oraz udziału w likwidacji skutków katastrof i kl

ywiołowych.

Trzon wojsk l

dowych stanowi

2 dywizje zmechanizowane, dywizja kawalerii

pancernej oraz brygady: kawalerii powietrznej, powietrzno-desantowa i górska

(strzelców podhala

skich). W skład wojsk l

dowych wchodzi ponadto brygada

lotnictwa wojsk l

dowych oraz 14 pułków ró

nych rodzajów wojsk (artylerii,

przeciwlotnicze, rozpoznawcze, saperów, chemiczne, ł

czno

ci).

Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010

Dane za rok 2012. Za: The Military Balance, IISS London 2013.

Za: Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009, s.20.

Podstawowe (ci

ęż

kie) uzbrojenie wojsk l

dowych to: 900 czołgów

(Leopard

2A4, PT-91, T-72); 1800 wozów bojowych (BWP, BWR, Rosomak); 900 dział

artyleryjskich i mo

dzierzy; 140

migłowców ró

nych typów.

Siły powietrzne (16 tysi

ołnierzy) to rodzaj sił zbrojnych przeznaczony do

utrzymania odpowiedniego stopnia kontroli, a w razie zagro

enia do obrony

przestrzeni powietrznej

. B

c elementem narodowego systemu obrony,

funkcjonuj

w zintegrowanym systemem sojuszniczym a tak

e we wła

ciwych

europejskich systemach cywilno-wojskowych.

Trzon sił powietrznych stanowi

: 2 skrzydła lotnictwa taktycznego, skrzydło

lotnictwa transportowego, skrzydło lotnictwa szkolnego, brygada radiotechniczna,

brygada rakiet obrony powietrznej). Główne uzbrojenie stanowi

132 samoloty

bojowe (F-16, Mig-29, Su-22); ponadto na wyposa

eniu znajduje si

36 samolotów

transportowych, ok. 60

migłowców ró

nych typów a tak

e samoloty szkolne.

Marynarka wojenna (7600 marynarzy i

ołnierzy) – rodzaj sił zbrojnych,

przeznaczona jest do obrony interesów pa

stwa na polskich obszarach morskich,

morskiej obrony wybrze

a oraz udziału w l

dowej obronie wybrze

a we

współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych

. Marynarka – zgodnie z

zobowi

zaniami mi

dzynarodowymi utrzymuje zdolno

ci do realizacji zada

zwi

zanych z zapewnieniem bezpiecze

stwa w obszarze Morza Bałtyckiego a tak

na innych akwenach. W czasie pokoju wspiera Stra

Graniczn

w obszarze wód

terytorialnych i wył

cznej strefy ekonomicznej.

W skład Marynarki Wojennej wchodz

2 flotylle okr

tów, brygada lotnictwa

MW oraz jednostki wsparcia i zabezpieczenie działa

. Na jej wyposa

eniu

(uzbrojeniu) znajduje si

: 40 okr

tów bojowych (w tym m.in. 2 fregaty i 5 okr

tów

podwodnych); 40 jednostek pływaj

cych wsparcia i zabezpieczenia; 10 samolotów;

migłowców.

Rang

rodzaju wojsk posiadaj

w Polsce wojska specjalne (2200

ołnierzy).

Zgodnie ze swoj

nazw

przeznaczone s

do prowadzenia operacji specjalnych

zarówno w kraju jak i poza jego granicami. Operacje w ich wykonaniu mog

prowadzone w stanie pokoju, kryzysu i wojny. W skład wojsk specjalnych wchodz

jednostki GROM, AGAT, FORMOZA, NIL, Jednostka Wojskowa Komandosów.

Podawane w artykule liczby poszczególnych rodzajów uzbrojenia są nieznacznie zaokrąglone, za: The

Military…, op.cit.

Strategia obronności …, op. cit., s.21.

Ibidem, s.22.

Oprócz czterech rodzajów wojsk w strukturach Sił Zbrojnych RP wyró

nia si

jednostki Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, Inspektoratu Wojskowej Słu

Zdrowia,

andarmerii Wojskowej, Słu

by Kontrwywiadu i Wywiadu i inne.

Osobnej formacji nie stanowi

jak dot

d Narodowe Siły Rezerwowe. Po kilku

latach od ich utworzenia jest to – wg definicji Ministerstwa Obrony Narodowej –

ochotniczy zasób

ołnierzy rezerwy, posiadaj

cy przydziały kryzysowe na okre

lone

stanowiska […] pozostaj

cych w dyspozycji do wykorzystania w razie wyst

pienia

zagro

…

. Ich główn

rzeczywist

funkcj

jest obecnie uzupełnianie jednostek

wojskowych. Narodowe Siły Rezerwowe nie stanowi

obecnie (jak wynikałoby to z

ich nazwy) oddzielnej, zwartej formacji sił zbrojnych; jest to jedynie rozproszony po

całych siłach zbrojnych zasób (ochotniczy)

ołnierzy rezerwy.

Stan ten rozmija si

z intencjami programu profesjonalizacji, wg których NSR

miały by

utrzymywane na rzecz dwojakiego rodzaju potrzeb – reagowania

kryzysowego oraz wzmocnienia jednostek wojskowych. W tej sytuacji podj

te zostały

prace nad ich reform

, powrotu do zniekształconej w praktyce, pierwotnej koncepcji.

Rozpatruje si

przekształcenie NSR w formacj

blisk

modelowi ameryka

skiej

Gwardii Narodowej.

Podstawowe pojęcia dotyczące służby wojskowej;

http://www.nsr.mil.pl